Nýjasta eyðimerkurævintýrið

Khurais! Bara tilhugsunin ein um hátæknivædda "snákana" undir eyðimörkinni fær Orkubloggarann til að titra af spenningi. Já -Khurais kallar bæði fram gæsahúð og skrítna tilfinningu í brjóstkassanum. Tilfinningu sem maður veit ekki hvort er skyldari hrolli eða sælu.

Þó svo Ghawar skili Sádunum ennþá stöðugum megamörgum 5 milljón tunnum af olíu á dag, vita þeir eyðimerkurljúflingarnir að risalindirnar í Ghawar munu ekki endast til eilífðar. Þeir vilja heldur ekki ofbjóða Ghawar og segjast - af sinni einstöku smekkvísi - umgangast lindina eins og unga, viðkvæma stúlku. Sætt af þeim

Einmitt þess vegna ákváðu Sádarnir fyrir fáeinum árum að leggjast í einhverju mestu olíufjárfestingu allra tíma. Til að geta viðhaldið framleiðslugetu sinni og jafnvel aukið hana umtalsvert töldu Sádarnir árið 2002 að tímabært væri að nálgast svarta gullið í Khurais. Og héldu þar með ennþá lengra inní óravíðáttur eyðumerkurinnar - inn í hina geggjuðu sandauðn sem einkennir þetta feikistóra land kameldýrsins. Til þess m.a. að geta viðhaldið æskublóma Ghawar sem lengst.

Þetta er ekki neitt smáverkefni. Khurais er  hvorki meira né minna en stærsta olíufjárfesting í sögu ríkisolíufélagsins Saudi Aramaco - sem er vel að merkja langstærsta olíufélag heims. Á fáeinum árum hafa framkvæmdirnar í Khurais gleypt litla 10 milljarða dollara og slá þar með flest annað út sem gert hefur verið í olíuiðnaðinum til þessa. Og nú er komið að því að olían í Khurais, sem fram til þessa hefur legið sofandi undir sandsteinslögunum á rúmlega 1.5 km dýpi, streymi upp á yfirborðið.

Að vísu hefur nokkur olíuvinnsla átt sér stað í Khurais allt frá áttunda áratug liðinnar aldar, enda er meira en hálf öld liðin frá því menn áttuðu sig á að þarna leyndist mikil olía. En það var ekki fyrr en eftir aldamótin að Sádarnir ákváðu að tími væri kominn á að hefja stórfelldar framkvæmdir í Khurais og opna flóðgáttirnar; gera Khurais að einni særstu olíuuppsprettu heims með framleiðslu upp á 1-2 milljónir tunna á degi hverjum. Khurais ein á sem sagt að skila jafnmikilli framleiðslu eins og allar olíulindir Katar til samans gera í dag - eða Nígeríu svo annað dæmi sé tekið. Eru þessi tvö ríki þó meðal allra mestu olíuútflytjenda veraldar. En blikna í samanburði við risalindirnar í Saudi Arabíu.

Já - það er af nógu að taka í Kurais. Að sögn Sádanna geymir svæðið heila 27 milljarða tunna af olíu. Sem þýðir að þetta er einhver allra mesta olíulind sem heimurinn hefur nokkru sinni heyrt af. Þessi eina olíulind er t.a.m. stærri en öll sú olía sem enn er í bandarískri lögsögu; sannreyndar olíulindir í Bandaríkjunum eru samtals um 21 milljarðar tunna. Svona til að hafa eitthvað að miða við.

Fram til þessa dags hafa einungis fundist innan við 20-25 olíulindir svo stórar að þær geymi 10 milljarða tunna af olíu eða meira. Þar er auðvitað risinn Ghawar austan við Khurais langstærstur, með a.m.k. 70 milljarða tunna að sögn Sádanna og enn ekki hálfunnin. Næst kemur væntanlega hin makalausa Burganlind í Kuwait, með 45 milljarða tunna af olíu (plús/mínus einhverja glás!). Að sögn Sádanna er Khurais í hópi með þessum risalindum - með 27 milljarða tunna af olíu - og mun því hafa afgerandi áhrif á olíuframboðið í veröldinni til langrar framtíðar.

Dómsdagsspámaðurinn Matt Simmons og ýmsir fleiri vefengja reyndar mat Sádanna á Khurais og segja þá ofmeta framleiðslugetuna þar. Vandamálið er bara að enginn utan Saudi Aramco hefur undir höndum almennileg gögn um svæðið. Þess vegna eru skoðanir vesælla Vesturlandabúa um Khurais tómar getgátur. Sádarnir hafa a.m.k. séð ástæðu til að setja tugmilljarð dollara í að byggja upp olíuvinnslu þarna í sandhafi Khurais - og hafa varla gert það bara að gamni sínu. 

Það var í júní sem leið (2009) sem fyrsta olían streymdi frá nýju pípunum í Khurais. Þá voru ekki liðin nema rétt rúmlega fjögur ár frá því hafist var handa við framkvæmdirnar. Og til að sannfæra vestrið um unaðssemdir Khurais var nokkrum vestrænum fjölmiðlamönnum boðið að líta herlegheitin augum.

Umrætt svæði - sem er ennþá dýpra inní eyðimörkinni en Ghawar - er alla jafna harðlega lokað villutrúarfólki úr Vestrinu. Þess vegna höfum við sáralítið af áþreifanlegum gögnum um Khurais. Í reynd verðum við að láta okkur nægja að styðjast við gervihnattarmyndir og fáeinar ljósmyndir sem smyglað hefur verið hingað vestur úr þessu sólsteikta víti, til að reyna að átta okkur á hver raunveruleikinn þarna er. Og það getur samt aldrei orðið neitt nema getgátur.

Sjálfir segja þeir Ali al-Naimi, olíumálaráðherra Sádanna,og félagar hans að olían í Saudi Arabíu sé dásamleg gjöf frá Guði. Svæðið sem geymir hið guðlega svartagull og kennt er við Khurais er í reynd þrjár olíulindir; Khurais, Abu Jifan og Mazalij. Þar af er sjálft Khurais-svæðið stærst, en samtals ná þessar olíulindir yfir um 5 þúsund ferkm þarna í steikjandi sandauðninni.

Svæðið er um 250 km suðvestur af Rauðahafsströnd olíuborgarinnar Dharan og 300 km suðaustur af höfuðborginni Riyadh og er ekki beint aðgengilegt. Það er ekki bara hitinn, fjarlægðin og gljúpur sandurinn sem gerir Khurais óaðgengilegt. Þarna geysa oft geggjaðir sandstormar, sem gera mannlegt líf nánast óbærilegt.

En með hækkandi olíuverði og ótrúlegum framförum í tölvustýrði vinnslutækni er olían í Khurais loksins orðin raunveruleg. Ætli menn að skoða lindirnar í Khurais er nærtækast að fljúga til höfuðborgarinnar Riyadh og taka svo rellu þaðan að litlum flugvelli sem kallast Pump Station 3. Þaðan ökum við svo um 50 km leið, fram hjá nokkrum einmana olíuborum í sandinum, en athygli okkar beinist jafnvel enn frekar að kamelhjörðunum sem þarna má víða sjá reika um gulleitt sandhafið.

Svo birtast herlegheitin; risa sem hillingar upp úr sandinum. Sannkallaðir járnkastalar nútímans umluktir girðingum og öryggishliðum, enda eru olíumannvirki Sádanna ætíð í sigti Al Kaída og fleiri hryðjuverkamanna, sem álíta yfirvöld í Saudi Arabíu meðreiðarsveina bæði þess Svarta í Neðra og Bandaríkjanna (sem í þeirra huga er víst eitt og hið sama).

Loks erum við komin í gegnum öll öryggishliðin og erum innan um þúsundir verkamanna, stálbita og risastórra steypumannvirkja, sem erfitt er að gera sér grein fyrir hvaða tilgangi þjóna. Svo umfangsmiklar eru þessar framkvæmdir að þær hafa t.d. síðustu árin haft umtalsverð áhrif á stálverð í heiminum, vegna eftirspurnarinnar frá Khurais.

Jafnvel ennþá flottari eru gríðarstór rörin, sem flytja á hverjum sólarhring milljónir lítra sjó 250 km austan frá Dhahran við strönd Persaflóans. Á hverjum sólarhring er allt að 2 milljónum tunna af sjó (meira en 200 milljónum lítra eða meira en 200.000 rúmmetrum af sjó) dælt niður í borholurnar til að þvinga olíuna upp á yfirborðið. Sjálf olían er á um 1,5 km dýpi og er þar undir mjög litlum þrýstingi. Þess vegna er nánast útilokað að ná henni upp nema með aðstoð sjávar, sem er eðlisþyngri og þrýstir olíunni því upp. 

En við erum á leið til Khurais  í ljósbrúnum Hummer-jeppa og erum komin í gegnum síðasta öryggishliðið. Hingað og þangað standa hvínandi gaslogar upp úr strompum og borturnum. Eftir stíft ferðalagið er gott að stiga út úr jeppanum, jafnvel þótt 50 stiga hitinn skelli þá á hörundi manns. Reyndar fer hitinn þarna næstum niður í frostmark yfir nóttina, þannig að dægursveiflan er lauflétt.

Já - við erum komin í eina mestu Paradís olíuiðnaðarins og segja má að sum mannvirkin minni okkur meira á geimskip úr vísindaskáldsögum en jarðleg fyrirbæri. Við erum komin að hjartanu í Khurais, þar sem m.a. tveggja km langur vinnsluskáli geymir tækin sem skilja gas, salt og vatn frá olíunni.

Þaðan fer olían beinustu leið vestur til Rauðahafsins, eftir í leiðslunni sem liggur í þveröfuga átt við þá sem flytur Persaflóa-sjóinn í borholurnar í Khurais. Þar er svo gumsinu jafnóðum dælt um borð í risaolíuskip, sem sigla með herlegheitin um sjóræningjaslóðirnar á Aden-flóa. Fylgst er með hverju einasta skipi og hverjum einasta olíusnák á risastórum tölvuskjám í aðalstöðvum Saudi Aramco, úr hundruða km fjarlægð austur í Dahran. Og ef Guð lofar nær olían loks alla leið til Rotterdam, Osaka eða Ameríku. Um leið streyma dollaramilljarðarnir stanslaust inn á bankareikninga Sádanna út um veröld víða. Heimur arabísku olíunnar er svo sannarlega æsilegri en nokkur reyfari.

Þarna á svæðinu kennt við Khurais hafa samtals um 30 þúsund kófsveittir austurlenskir verkamenn unnið á 10 tíma vöktum í fjögur ár, við að reisa einhverja alfullkomnustu olíuvinnslu í heimi. Við sjáum reyndar aðeins mannvirkin ofanjarðar, en vitum að ofaní sandinum hlykkjast borarnir eins og snákar í gegnum jarðlögin og sandsteininn. Þessu er öllu fjarstýrt frá áðurnefndri tölvumiðstöð Saudi Aramco við Persaflóann. Allt er þetta meira í ætt við vísindaskáldsögu en raunveruleikann.

Eftir að hafa teygt úr okkur og svipast aðeins um er okkur boðið í einn veitingaskálann, þar sem okkar bíður rjúkandi lambakjöt og ýmsar aðrar arabískar kræsingar. Meðan við mötumst er okkur sagt frá þessu nýjasta ævintýri í eyðimörkinni; m.a að alls séu þarna sautján olíuborar, sem hafi nú þegar borað helminginn af þeim u.þ.b. 400 brunnum sem koma til með að verða á svæðinu. Þar af eru um 100 holur sem þjóna þeim tilgangi einum að vera rásir fyrir gígantiskt magn af sjó, sem þar er dælt stanslaust niður allan sólarhringinn árið um kring.

Já - Khurais er risadæmi. Og Sádarnir geta verið ánægðir með það. En þetta er samt allt önnur veröld en sú sem þeir hafa lifað við fram til þessa. Olían sem þarna er þrýst  upp á yfirborð eyðimerkurinnar undan sandauðninni í Khuras er sko ekkert 2ja dollara stöff, eins og gömlu risalindir Sádanna í Ghawar og víðar. Þessi vinnsla er margfalt dýrari. En hún er engu að síður sennilega talsvert langt frá því að kosta jafn ógesslega mikið eins og t.d. olíusandsullið vestur í Alberta í Kanada - sökum þess hversu magnið þarna er gríðarlegt. Þetta ætti m.ö.o. að vera alveg bullandi góður bisness, meðan olíutunnan er yfir 70 dollara.

Sjálfir segja Sádarnir að Khurais sanni að allt peak-oil-talið sé bara kjaftæði; nóg sé af olíu handa heiminum öllum um óraframtíð. En þó svo Ali al-Naimi og vinir hans virðist alltaf sigurvegararnir í heimi olíufíknar okkar s.k. vitiborinna manna á Vesturlöndum, er Khurais samt ennþá meira tákn um það að ódýra olían er að renna sitt skeið á enda. Hvorki Sádarnir né aðrir geta lengur stungið niður röri á nýjum stað í sandinn og horft á olíuna spýtast sjálfkrafa upp - fyrir minni kostnað en 2 dollara pr. tunnu.

Í staðinn er runnin upp tími hinnar rándýru olíuvinnslu, þar sem ekkert er til sparað til að kreista hvern einasta dropa upp úr iðrum jarðar. Ýmist með því að hreinlega bræða olíuna úr kanadíska olíusandinum vestur í Alberta eða beita hátæknivæddum, fjarstýrðum borsnákum til að þefa uppi olíupollana 1500 metra undir glóandi sandyfirborði eyðimerkurinnar í Saudi Arabíu. Það er ennþá enginn skortur á olíu - en það er að verða æ dýrara að sækja hana. Kannski best að drífa sig á bensínstöð og fylla Land Roverinn... meðan þar er enn tekið við íslenskum krónum.

 

Heimalærdómur um Aramco

Færsla vikunnar hér á Orkublogginu, mun jú ekki birtast fyrr á morgun; sunnudag!

En það er upplagt fyrir lesendur bloggsins að undirbúa sig og renna yfir eldri færslu um ljósaskiptin í eyðimörkinni. Og svo líka horfa á þessa nettu umfjöllun fréttakonunnar Lesley Stahl frá CBS, um ríkisolíufélag Sádanna; Saudi Aramco (sjá myndböndin í lok þessarar færslu).

Þar fjallar hún Lesley um hin nýju olíusvæði Sádanna kennd við Shaybah og Khurais. Og spjallar m.a. við þá ljúflingana Abdúlla Jumah, sem var forstjóri Saudi Aramco fram að janúar 2009, og Ali al-Naimi, olíumálaráðherra Sádanna og stjórnarformann Aramco.

Þeir fóstbræður tjá sig skemmtilega hlýlega... eða smeðjulega, allt eftir því hvernig áheyrandinn er stemmdur. En aðalatriðið hjá þeim er jú sáraeinfalt: Bandaríkin munu um ókomna framtíð verða gjörsamlega háð olíunni frá Saudi Arabíu og geta engu um það breytt. Og Sádarnir hlæja alla leið í bankann.

Orkubloggarinn vissi ekki alveg hvort hann ætti að fyllast sælu eða hrolli, þegar Olíu-Alí hlær við og segir: "By the way... NOTHING gets jammed down our throats" (sjá fyrra viðtalið; u.þ.b. 9:50). Nei - það getur enginn þvingað Saudi Arabíu til eins né neins. Ef minnsti hiksti yrði á olíuframboði frá Saudi Arabíu myndi olíuverð samstundis rjúka upp, með tilheyrandi hruni og dramatík fyrir allt efnahagslíf Vesturlanda.

Þar að auki er Saudi Arabía eina landið í heiminum, sem getur með tiltölulega auðveldum hætti aukið olíuframleiðslu sína verulega - ef á þarf að halda. Í dag er framleiðslugeta Sádanna líklega í kringum 12,5 milljón tunnur á dag, en eru "einungis" að framleiða um 9 milljón tunnur (því þeir vilja að olíuverðið sé a.m.k. 70-75 dollarar tunnan, svo þeir geti örugglega rekið ríkissjóðinn sinn hallalausan).

Við erum svo sannarlega öll á valdi þessara geðþekku hvítkuflklæddu manna; sonum eyðimerkurinnar. Það eina sem getur bjargað okkur er að minnka þörf okkar fyrir olíu. Það hefur reyndar verið að gerast á Vesturlöndum þessa dagana, vegna kreppunnar. Og þar að auki fer þeim sífellt fjölgandi sem álíta að olíueftirspurn Vesturlanda komi aldrei til með að verða jafn mikil eins og á árunum 2005-7. Vandamálið er bara að olíueftirspurnin frá Asíu á sennilega eftir að halda áfram að aukast talsvert hratt. Og það er ekkert sérstaklega skemmtilegt að þurfa að keppa við 2.500 milljónir Kínverja og Indverja um olíudropana.

 

 

 

 

Wanda!

Það er löngu tímabært að kynna hana Wöndu stuttlega fyrir olíuþyrstum lesendum Orkubloggsins. Ekki bara af því hér er allt of sjaldan minnst á konur - heldur líka af þeirri einföldu ástæðu að Wanda var í áratugi einhver áhrifamesti fjölmiðlamaður heims á sviði olíunnar.

Já - Wanda Jablonski (f. 1920) var heimsþekkt í olíuiðnaðinum í áratugi og þá alltaf bara kölluð Wanda. Hún naut virðingar bæði bandarískra olíuforstjóra og arabískra einræðisherra og og hefur meira að segja verið kölluð guðmóðir OPEC

Wanda ólst upp með ljúfa olíuangan í nösum og átti ekki langt að sækja áhuga sinn á olíunni. Pabbi hennar vann hjá olíufélögum hingað og þangað um heiminn og fjölskyldan var ávallt höfð með í för. Þannig má segja að Wanda hafi fengið olíuna beint í æð strax í barnæsku.

Hið raunverulega olíuævintýri Wöndu byrjaði þó fyrst af alvöru árið 1945, þegar hún - 25 ára gömul stelpan - vann ýmis íhlaupastörf hjá viðskiptatímariti í New York; New York Journal of Commerce. Einn blaðamaðurinn veiktist, Wanda hljóp í skarðið og flýtti sér á blaðamannafund, þar sem stjórnarerindreki frá Venesúela var að kynna olíustefnu stjórnvalda.

Olíuvinnsla hafði þá verið stunduð í Venesúela í um aldarfjórðung og Venesúela var þá hvorki meira né minna en næst stærsti olíuframleiðandinn. Bara Bandaríkin voru stærri. Allt frá upphafi olíuvinnslunnar í Venesúela höfðu bandarísk olíufyrirtæki ráðið þar lögum og lofum, skv. ljúfu einkaleyfis-samkomulagi við einræðisherrann Juan Vicente Gómez. Sá háttur tíðkaðist raunar á nánast öllum olíuvinnslusvæðum veraldar, hvort sem var í Suður-Ameríku, Íran, Írak eða Arabíu.

Vegna þrýstings frá nýjum en lýðræðissinnaðri einvaldi; Isaías Medina Angarita sem varð forseti Venesúela árið 1941, féllust bandarísku olíufélögin á að taka samningana upp og 1943 var samið á þann veg að Venesúela myndi njóta 50% af hagnaðinum af olíuvinnslunni. Í reynd rann þó lítið af fénu til þjóðarinnar - spillt stjórnvöld sátu á peningunum og það var eflaust ein helsta ástæða þess að sósíalísk bylting varð í landinu árið 1945.

Þetta var vel að merkja á þeim tímum þegar bandarísk og bresk olíufyrirtæki stjórnuðu nánast öllum olíuiðnaði heimsins.  Með dyggri aðstoð breskra og bandarískra stjórnvalda réðu olíurisarnir BP, Shell og afkomendur Standard Oil einfaldlega einu og öllu, bæði í vinnslunni og á olíumörkuðunum. En það voru engu að síður blikur á lofti, vegna þess að stjórnvöld í sumum olíuríkjanna voru í fyrsta sinn farin að velta því fyrir sér í fullri alvöru hvort ekki væri tímabært að eitthvað af olíugróðanum kæmi í þeirra hlut 

Og við erum einmitt stödd á þeim tíma að bandaríski olíuiðnaðurinn stendur skyndilega í fyrsta sinn frammi fyrir lítt vinsamlegum stjórnvöldum í Venesúela, undir forystu nýs forseta að nafni Rómulo Ernesto Betancourt Bello. Við skulum taka sérstaklega eftir einum ráðherranum í stjórn nýja forsetans, en ráðherrann sá heitir Juan Pablo Perez Alfonso. Sá var kallaður þróunarmálaráðherra ríkisstjórnarinnar - og nokkrum árum síðar átti hann eftir að verða orkumálaráðherra Venesúela og lykilmaður í stofnun nýrra samtaka; OPEC!

Munum að á þessum tíma er Venesúela mikilvægasta olíuríkið utan Bandaríkjanna. En fáir gera sér grein fyrir því að þróunin þar sé líkleg til að hafa afgerandi áhrif á olíumarkað veraldarinnar. Hugur almennings er auðvitað meira bundinn við það að síðari heimsstyrjöldinni er nýlokið og bjart framundan í Bandaríkjunum. Sennilega hafa bandarísk stjórnvöld enn ekki miklar áhyggjur af því að Vesturlönd þurfi í framtíðinni hugsanlega að vera uppá aðra komin með olíu. Roosevelt forseti hafði t.a.m. notað tækifærið í ferðinni á Teheran-fundinn 1943, að tryggja samning við stjórnvöld í Persíu um einkarétt bandarísku og bresku olíufélaganna að olíulindunum í Íran. Ekkert virtist geta ógnað einokunarstöðu olíufélaga Vesturlanda. 

En gleymum okkur ekki í útúrdúrum. Árið er 1945 og við erum stödd á blaðamannafundi stjórnarerindreka Venesúela í New York, þar sem mætt er ung kona frá New York Journal of Commerce í forföllum eins blaðamannsins. Hinn nýlegi 50/50-samningurinn milli Venesúela og bandarísku olíufélaganna frá 1943 er í uppnámi og menn velta fyrir sér hvaða stefnu nýja sósíalista-stjórnin í Venesúela muni taka gagnvart olíuiðnaði landsins.

Á umræddum blaðamannafundi kom fátt nýtt fram. En eftir fundinn króaði Wanda hinn grunlausa Venesúelamann af og spurði hann spjörunum úr. Líklega var sá hinn sami óvanur að fá jafn skeleggar spurningar frá ungri konu. A.m.k. missti hann það út úr sér, að stjórnvöld í Venesúela væru að undirbúa þjóðnýtingu á öllum olíuiðnaðinum í landinu. Og lýsti því einnig yfir að eina vitið væri að ríkin með mestu olíubirgðir í jörðu myndu vinna saman og ná þannig betri stjórn á framboði og olíuverði.

Þó svo pólitískur vilji væri að myndast fyrir því að Vesturlönd myndu brátt hætta nýlendustefnu sinni, var enginn áhugi fyrir því að láta af hendi yfirráðin yfir olíuauðlindum. Þar af leiðandi var yfirlýsing stjórnarerindrekans stórfrétt fyrir olíuiðnaðinn.

Wanda hljóp á skrifstofuna og skrifaði frétt út frá viðtalinu og framreiddi þetta þannig að öllum varð ljóst að olíuiðnaður heimsins stæði að öllum líkindum frammi fyrir miklum breytingum. Þar með var ný fjölmiðlastjarna fædd - stjarna sem næstu áratugina átti eftir að vera einhver áhrifamesti fjölmiðlamaður veraldar á sviði orkumála. Wanda Jablonski!

Örfáum árum síðar vakti viðtal Wöndu við olíumálaráðherra Venesúela, áður nefndan Juan Pablo Perez Alfonso, ekki minni athygli. Á þessum tímum var afar óvenjulegt að menn byðu vestrænu olíufélögunum byrginn, eins og ráðamenn í Venesúela nú gerðu. Og enn síður að um það væri fjallað í bandarískum eða evrópskum fjölmiðlum.

Sumir segja að mikilvægustu áhrifin af skrifum Wöndu Jablonski hafi verið að með þeim hafi hún rofið einangrun olíuríkjanna utan Vesturlanda og opnað augu gamalla nýlenduþjóða fyrir því að þær stæðu ekki einar í baráttu sinni gagnvart erlendum vestrænum olíufélögum. Menn fóru að hringja í hvern annan, ræða saman, hittast og ráða ráðum sínum. Því allir lásu þeir það sem viðskiptatímaritin skrifuðu um olíuna. Og þar kvað nú skyndilega við nýjan tón í greinum Wöndu Jablonski.

Wanda var fljótlega gerð að ritstjóra á New York Journal of Commerce og 1954 flutti hún sig yfir á Petroleum Week. Innsæi hennar, skarpskyggni og ríkir hæfileikar til að eiga samskipti við fólk gerðu hana víðfræga í olíugeiranum. Það var einmitt hún sem kynnti áðurnefndan Perez Alfonso fyrir Abdúlla nokkrum Tariki, sem síðar átti eftir að verða olíumálaráðherra Saudi Arabíu. Þessir tveir menn áttu mestan þátt í stofnun OPEC árið 1960. Þó svo þeir hefðu eflaust hist án tilverknaðar Wöndu Jablonski, álíta margir að lykilatriðið í því að OPEC var stofnað svo snemma, sé að Wanda flutti ítarlegar fréttir af hugmyndum þeirra Tariki og Alfonso um samráð stóru olíuþjóðanna utan Vesturlanda. Og það hafi einmitt verið sú umfjöllun, sem hafi tryggt þeim fylgi annarra stjórnmálaleiðtoga í Mið-Austurlöndum. Án umfjöllunar Wöndu hefðu menn ekki tekið mark á þessum lítt þekkti mönnum og OPEC ekki orðið til fyrr en löngu seinna. Fyrir vikið var farið að nefna Wöndu Jablonski ljósmóður OPEC.

Aðrir stofnendur OPEC árið 1960 (þ.e. auk Venesúela og Saudi Arabíu) voru risaolíuríkin Íran, Írak og Kuwait, en öll þessi ríki höfðu lengi verið undir járnhæl Breta - og BP haft þar tögl og haldir. Stofnun OPEC sagði Vesturlöndum að erfitt gæti orðið fyrir bresku og bandarísku olíufélögin að halda yfirburðarstöðu sinni í olíuiðnaðinum. Það olli eðlilega nokkrum óróa á stjórnarfundum, enda réðu örfá olíufélög nánast algerlega framleiðslu og framboði - og þar með olíuverðinu! Það var sem sagt ekki frjáls verðmyndun á olíu og BP og afkvæmi Standard Oil höfðu enn óheftan aðgang að mestu olíulindum heims í ríkjum eins og Kuwait og Saudi Arabíu og í N-Afríku.

Fljótlega komu fleiri mikilvæg olíuríki inní OPEC, eins og t.d. Katar, Sameinuðu Arabísku furstadæmin (UAE), Indónesía, Líbýa og Alsír. Áhrif OPEC fóru vaxandi og þrýstingur jókst á að OPEC-ríkin nyti hærra hlutfalls af olíuhagnaðinum. En sökum þess að vestrænu olíufélögin réðu yfir öllum helstu olíulindunum innan OPEC-ríkjanna gátu ríkin lítil áhrif haft á olíuframboðið og enn höfðu Vesturlönd og vestrænu olíufélögin kverkatak á olíuiðnaði heimsins. En snemma á 8. áratugnum urðu mikil straumhvörf. Þá ákvað nýr  olíumálaráðherra Sádanna, Ahmed Zaki Yamani, að OPEC skyldi beita sér fyrir því að takmarka framboð til að hækka olíuverð umtalsvert.

Samhliða var olíuframleiðsla innan Bandaríkjanna að komast í hámark og þegar Yom Kippur stríðið skall á 1973 ofbauð Arabaríkjunum það sem þau kölluðu yfirgang Ísraela og stuðning Vesturlanda við Ísrael. Þar sem þau réðu ekki sjálf yfir olíulindum innan landamæra sinna, ákváðu þau að takmarka olíuframboð með hafnbanni. Skyndilega rann upp fyrir Vesturlöndum að olían væri talmörkuð auðlind og ekki hægt að treysta því að fá alltaf nóg af olíu til að knýja efnahagskerfið. Yamani og öðrum ráðamönnum OPEC-ríkjanna hafði æi einu vetfangi tekist að breyta olíumarkaðnum til allrar framtíðar.

En höldum aftur til upphafs sjöunda áratugarins. Árið 1961 stofnaði Wanda Jablonski sitt eigið tímarit um olíumál; Petroleum Intelligence Weekly (PIW). Næsta aldarfjórðunginn var það af flestum álitið besta tímaritið um olíuiðnaðinn og varla til sá maður í bransanum sem ekki saug í sig hvert einasta tölublað af Petroleum Weekly, sem kom á vikufresti á hverjum einasta mánudegi. Ástæðan fyrir vinsældum PIW var ekki síst að menn töldu Wöndu bæði ritstýra tímaritinu af hreinskilni  og hafa betri aðgang að áhrifamestu mönnum olíuiðnaðarins um veröld víða en nokkur annar fjölmiðlamaður. Fyrir vikið var spásögn PIW um þróunina á olíumörkuðunum talin afar nákvæm. Wanda seldi fyrirtækið árið 1988, þá komin nálægt sjötugu. Og þó svo fjölmiðla-umhverfið hafi vissulega gjörbreyst - ekki síst með tilkomu internetsins - er þetta ennþá eitt af áhrifamestu upplýsingaveitunum á sviði olíugeirans. Enda kostar ársáskriftin einhverjar þúsundir USD.

Áhrif Wöndu eru kannski ennþá merkilegri í ljósi þess að á þeim tíma sem hún var að byrja ferilinn voru það nánast eingöngu karlmenn sem komu að olíugeiranum. Sama hvort það var olíuvinnsla, olíupólitík eða olíuumfjöllun og -fréttir. En Wanda vingaðist við alla; bæði olíubarónana í Texas og kuflklædda Arabahöfðingja í eyðimörkinni. Frægt varð þegar hún dvaldi hálft ár djúpt inní eyðimörk Saudi Arabíu og bjó þar í kvennatjaldi Sádakonungs - sem á þeim tíma var ennþá gjarnan kallað hinu gamla nafni harem eða kvennabúr. Vera hennar þar hafði þó ekkert með samlífi Arabanna að gera og Wanda naut djúprar virðingar flestra þeirra sem hún átti samskipti við. Sjálf giftist hún þrisvar, en skildi jafnoft og eignaðist engin börn.

Blaðamennskan og olían voru hennar líf og yndi. Og það var sossum ekki eins og Wanda hefði sjálf fundið upp á olíuáhuga sínum. Eins og sagði hér í upphafi, mótaðist barnæska hennar mjög af olíunni. Faðir hennar var pólskur jarðfræðingur sem starfaði fyrir bandarísk olíufélög og var á sífelldu flakki með fjölskylduna milli helstu olíusvæða heimsins. Fyrir vikið vandist Wanda fljótt bæði ferðalögum og búsetu á fjarlægum slóðum, svo og fékk hún innsýn í olíuiðnaðinn og ólíka menningarheima. Sagt er að hún hafi varla verið nema átta ára gömul þegar hún kunni t.d. skil á mismunandi sýrustigi olíu á öllum helstu olíusvæðum veraldar.

Skömmu eftir tvítugt tók Wanda meistarapróf í blaðamennsku við Columbia-háskólann í New York. Áður hafði hún lokið BA-gráðu við annan þekktan háskóla í sömu borg; Cornell. Eftir að hún stofnaði sitt eigið olíutímarit varð hún persónulegur vinur fyrrnefnds Ahmed Zaki Yamani, sem í fjöldamörg ár var tvímælalaust áhrifamesti olíupólitíkus heimsins, en Yamani var olíumálaráðherra Sádanna í aldarfjórðung (1962-1986) eins og áður hefur verið nefnt hér á Orkublogginu.

Yamani vann sleitulaust að því að Sádarnir næðu olíuauðlindum landsins úr höndum vestrænu olíufélaganna. Rétt eins og Wanda, þá þótti hann einstakalega sjarmerandi karakter og flinkur að takast á við andstæðinga sína og leysa úr erfiðum deilumálum. Honum tókst ætlunarverk sitt þegar Saudi Aramco komst smám saman í eigu stjórnvalda; fyrst fjórðungshluti árið 1973 og félagið allt árið 1980. Þar kom þó að, að Yamani féll í ónáð Sádakonungs í kjölfar olíuverðlækkananna í upphafi níunda áratugarins og var settur af. Sagt er að Wanda Jablonski hafi átt stóran þátt í því að hann var leystur úr stofufangelsi og slapp við frekari eftirmála vegna deilna sinna við Khalid, þáverandi Sádakonung, sem seint verður vændur um mikla stjórnvisku á sviði efnahagsmála. Síðasta aldarfjórðunginn hefur Yamani stundað viðskipti á Vesturlöndum (aðallega í Bretlandi), en hann verður áttræður síðar á þessu ári (2010).

Vináttubönd Yamani's og Wöndu munu ávallt hafa verið mikil. En þrátt fyrir náin tengsl sín við Yamani og marga aðra olíufursta í Mið-Austurlöndum naut Wanda líka trausts vestrænu olíufyrirtækjanna. Í þau fáu skipti þegar hlutlægni hennar var dregin í efa, kom jafnan í ljós að slíkt hafði við lítil rök að styðjast og gagnrýnin jafnan byggð á fölskum forsendum og runnið undan rótum öfundarmanna hennar. Sjálfstæði og heiðarleiki virðast m.ö.o. ávallt hafa verið helsta prýði Wöndu Jablonski. Hún lést 28. janúar 1992; rétt rúmlega sjötug. 

 

Grænt Google

RE<C. Þannig lítur nýjasta markmið fjárfestingasjóðs Google út. Og þangað geta hugvitsamir Íslendingar kannski leitað, ef þeir eru með góðar lausnir í orkumálum.

RE merkir hér Renewable Energy og C stendur fyrir Coal. Það sem Google vill og ætlar sér er m.ö.o. að þróa aðferðir til að endurnýjanleg orka verði ódýrari en kolaorka. Markmiðið er að finna umhverfisvænan orkugjafa sem er ódýrari en kolaorkan, án þess að til þurfi að koma niðurgreiðslur, mengunarskattar eða gjald á kolefnislosun. Og tæknin á að vera nægjanlega einföld í sniðum svo hana megi nýta sem víðast um heim.

Þetta er gríðarlega metnaðarfullt markmið. Ef þetta tekst myndi loksins vera komin forsenda til að draga almennilega úr kolabrennslu. Kolaorka hefur í marga áratugi verið ódýrasta tegundin af raforkuframleiðslu um veröld víða. Á einstaka stað nálgast raforka frá gasi, vatnsafli og jafnvel vindi það sem kolaorkan kostar, en víðast eru kolin lang ódýrasti orkugjafinn. Oft hátt í helmingi ódýrari en bæði vindorka og jarðvarmi og a.m.k. fimmfalt ódýrari en sólarorka.

Og það er nóg til af kolum til margra áratuga og jafnvel í eina til tvær aldir. Þetta tvennt - lágt verð og mikið magn - gerir það að verkum að kol eru einfaldlega mikilvægasti orkugjafi mannkyns. Í dag kemur meira en 40 % allrar raforku veraldarinnar frá kolum (gas er í öðru sæti með um 20%). Kolaorkan er því miður líka mest mengandi orkugjafinn og losar einnig mest af gróðurhúsalofttegundum. Því væri talsvert mikið áunnið með því ef draumur Google gengi eftir.

Fyrirtækið hefur þegar sett 45 milljónir USD í græna orkutækni og þ.á m. bæði í sólarorku- og jarðhita. Þessi stefna hefur vakið talsverða athygli, enda er Google ekki neitt venjulegt fyrirtæki. Svo fór að á síðasta ári valdi Time yfirmann þessa græna orkuverkefnis Google, Bill Weihl, sem einn af umhverfishetjum ársins 2009 (Heroes of the Environment).

Bill Weihl viðurkennir fúslega að markmið Google um að endurnýjanlegir raforkugjafar leysi kolaorku af hólmi - innan tiltölulega fárra ára - kunni að hljóma léttgeggjað. En hann minnir á það, að ef nást eigi almennilegur árangur í að breyta orkubúskap jarðarbúa og minnka losun gróðurhúsalofttegunda umtalsvert, verði að loka stórum hluta kolaorkuveranna (eins og Orkubloggið hefur einmitt bent á).

Þetta telur Weihl að muni aldrei gerast með því eingöngu að skattleggja "skítugu" orkuna og/eða niðurgreiða grænu orkuna. Forsenda breytinga sé að raunverulegur kostnaður við að framleiða raforku með nýrri tækni verði jafn lítill eins og með kolum eða jafnvel lægri. Það verði að finna græna orku sem sé bæði auðveld i notkun og ódýrari en kolaorkan.

En hvaða möguleika telur Google þarna raunhæfasta? Bill Weihl og félagar telja mikilvægt að umbreytingin náist sem fyrst; helst að ný tækni nái að sanna sig innan 3ja-7 ára. Þess vegna ætlar Google ekki að eyða tíma í hugmyndir sem þykja fara full hressilega gegn lögmálum eðlisfræðinnar og/eða eru óhemju dýrar og tímafrekar í þróun. Þessi viðmiðun hefur leitt til þess að Weihl ætlar t.d. ekki að skoða möguleikana á raforkuframleiðslu með kjarnasamruna (fusion). Og til að gera langa sögu stutta, þá hefur fókusinn nú verið settur á þrjár mismunandi leiðir:

Einn kosturinn er sólarspeglatæknin (CSP). Sem hefur ítrekað verið fjallað um hér á Orkublogginu. Sjálfur átti Orkubloggarinn þátt í að vinna úttekt á þessari tækni árið 2008 og sá þarna mjög athyglisverða möguleika. Nýverið komu svo nokkur stærstu orku- og fjármálafyrirtæki Evrópu á fót sérstöku fyrirtæki, D II, til að vinna að uppbyggingu slíkra orkuvera. Sýnt hefur verið fram á að þetta er tiltölulega einföld tækni og vel framkvæmanleg, a.m.k. þegar notaðir eru íhvolfir speglar. Kostnaðurinn stendur þó svolítið í mönnum, en hjá Google trúa þeir því að lækka megi kostnaðinn með því m.a. að nota slétta spegla. Um þessa tækni má visa áhugasömum lesendum á fyrri færslur um CSP hér á Orkublogginu; t.d. þessa hér.

Önnur tækni í vistvænni raforkuframleiðslu þar sem Google telur mögulegt að lækka kostnaðinn umtalsvert, er vindorkan. Þar er framtíðarsýn þeirra afar einföld; að sækja orkuna hærra upp en gert hefur verið fram að þessu. Að finna leiðir til að turnar vindrafstöðvanna verði helst ekki minna en 200 m háir, í stað 80-100 m eins og hámarkið er í dag. Reyndar gæla þeir hjá Google einnig við að unnt verði að virkja hina firnasterku vinda í allt að 1-2 km hæð, en það eru kannski meira svona framtíðargælur. Hugmyndin um að virkja vindorkuna með tiltölulega hefðbundnum hætti í 200 m hæð er aftur á móti áhugaverð og alveg hægt að ímynda sér að þetta veri framkvæmanlegt innan fárra ára. Það myndi, að sögn Weihl, lækka framleiðslukostnað vindorkuvera um a.m.k. 20-30%. Þar með væru vindorkuver vissulega orðin einhver ódýrasta tegund grænnar raforkuframleiðslu sem völ er á, en samt engan veginn jafn ódýr og kolin. Þar að auki er vindurinn afar óstöðugur orkugjafi og kallar á mikið af öðru öruggu afli sem gripið er til þegar vindorkan er ekki að skila sér. Þannig að það er ennþá ansið langt í það að Google nái markmiði sínu um raunverulegan kost til að leysa kolaorkuna af hólmi.

Fyrir Íslendinga er þriðji kosturinn sem Google er að skoða, hvað mest spennandi. Jarðvarminn! Tæknin sem Weihl og félagar hans hrifust af er að bora djúpt niður í heitt berg, dæla þangað köldu vatni, sem þá hitnar snögglega og fá þannig upp gufuafl. Orkubloggið lýsti því einmitt nýlega hvernig þessi tækni fer nú sem eldur í sinu um Ástralíu. Vandamálið við jarðhitaverkefni Google er bara það, að þeir fóru útí að bora í nánd við þéttbýli. Þessari tækni getur fylgt talsverður órói og jafnvel jarðskjálftar upp á 3 á Richter eða svo. Sossum ekkert sem Íslendingar myndu kippa sér upp við, en getur verið tómt vesen þegar þetta er gert í nágrenni við byggð sem ekki er vön sífelldum jarðhræringum. Þess vegna er sennilega miklu farsælla að fjárfesta í þessari tækni suður í auðnum Ástralíu, fremur en í Kaliforníu eins og Google hefur gert. Klaufabárðar.

Þegar hafa all nokkur fyrirtæki notið góðs af orkumetnaði Google. Í sólarorkunni hefur Google sett pening í a.m.k. tvö fyrirtæki, eSolar og Bright Source. Sem bæði eru að þróa hitaþolnari CSP-tækni, sem byggir á einum brennipunkti uppi í turni. Sjálfur er Orkubloggarinn tortrygginn gagnvart turntækninni. Og er viss um að eina ástæðan fyrir áhuga Google á eSolar sé sú, að Weihl veit greinilega ekki jafn mikið um CSP eins og Orkubloggarinn! Turntæknin á kannski einhverntíma eftir að sanna sig - en varla innan þess tíma sem Goggle er að horfa til.

Sennilega er aðalástæðan fyrir því að eSolar fékk pening hjá Google fyrst og fremst sú, að heilinn á bak við eSolar er Bill nokkur Gross. Sá mikli frumkvöðull er t.d. aðaldriffjöðrin að baki tækniþróunarfyrirtækinu Idealab. Og ljósmyndahugbúnaðinum Picasa, sem Google einmitt keypti árið 2004. Google virðist treysta Gross.

Það hjálpar greinilega þegar fyrirtæki getur veifað Google sem hluthafa. eSolar hefur nú þegar samið um að reisa sólarorkuver upp á hundruð MW fyrir Kaliforníufylki. Og var fyrir nokkrum dögum að undirrita sannkallaðan risasamning við Kínverja - um smíði á nettum 2.000 MW sólarorkuverum (!), sem eiga að byggjast á turntækninni.

Magnaður fjandi! Ekki síst þegar haft er í huga, að það að nota turntæknina í CSP er ennþá hugmynd á brauðfótum og miklu líklegra að íhvolfu speglarnir verði sigurvegararnir í CSP. En málið er að eSolar telur sig geta gert þetta mun ódýrara með venjulegum speglum (sem er mjög rökrétt). Og segjast líka hafa náð tökum á því að geggjaður hitinn sem myndast með þessu móti í brennipunktinum stúti ekki öllu saman. "Trúi því þegar ég sé það", segir Orkubloggarinn barrrasta! Íhvolfa speglatæknin er a.m.k. ennþá sú eina sem hefur sannað sig í CSP; það er einfaldlega æpandi fjárhættuspil að veðja á turnana.

Minnumst þess líka að eSolar er ekki beint þjakað af reynslu. Það er varla liðið hálft ár síðan fyrsta sólarorkuver eSolar tók til starfa; skitin 5 MW turnvirkjun við borgina Lancaster rétt norður af LA. Þokkalegt fyrir svona start-up að gera 2.000 MW samning við Kínverja. Orkubloggarinn botnar satt að segja ekkert í því hvernig hann Bill Gross fer að því að sannfæra menn. Hann kann þetta greinilega - a.m.k. þegar Google og Kínverjar eiga í hlut. Kannski við ættum að fá kappann til að semja fyrir okkur um Icesave! Þetta er náttlega barrrasta ótrúlegt. En hvað eru sossem 2.000 MW í massaþjóðfélagi Kína!

Í jarðvarmanum hefur Google líka gerst hluthafi í tveimur fyrirtækjum; Potter Drilling og AltaRock. Þar hefur gengið svolítið brösuglega. AltaRock þurfti einmitt að loka borholunni sinni vestur í Kaliforníu skömmu fyrir jólin, vegna jarðhræringa sem boranirnar voru taldar hafa komið af stað. Vesen.

Google er þó enn mjög spennt fyrir jarðvarmanum - ekki síst vegna þess hversu það er stöðug raforkuframleiðsla sem jarðhitinn skilar. Bæði sólarorkan og vindurinn blikna gagnvart jarðhitanum þegar kemur að samanburði á stöðuleika orkuframleiðslunnar. Það væri upplagt fyrir íslenska jarðhitaþekkingu að kynna sig fyrir Bill Weihl og félögum - hvort sem það myndu vera Jarðboranir, Mannvit eða HS Orka. Silfurrefurinn Ross Beaty hjá Magma Energy er líka búinn að hjálpa til við að ryðja brautina fyrir Ísland og auka athygli manna á jarðvarmaþekkingu Landans. Það eru örugglega ýmis góð tækifæri fyrir íslenska jarðvarmatækni úti í heimi, ef menn halda vel á spöðunum.

Hér í lokin má svo nefna að í vindorkunni hefur Google m.a. veðjað á svolítið sérkennilega hugmynd, sem kallast Makani Power. Þetta furðufyrirbæri, sem eru eins konar flugdrekar og er ætlað að virkja vindinn í mikilli hæð, er eiginlega tilefni í sérstaka færslu og verða ekki höfð fleiri orð um þetta hér!

Þess í stað skulum við koma okkur niður á jörðina; það er nefnilega svo að þegar fjarar undan efnahagspakka Obama-stjórnarinnar síðar á þessu ágæta ári (2010), er hætt við að græni bandaríski orkugeirinn horfi beint niður hengiflugið. Ef ekki kemur þá til massíf ný fjárveiting í græna orku, mun þetta allt hugsanlega meira eða minna hrynja til grunna þarna vestra. Og bæði olíuklístruðu snillingarnir í Alaska og kolaiðnaðurinn hjá úrkynjuðum dreifbýlistúttunum í Appalachia horfa hlæjandi á. Undir dúndrandi banjó-takti!

 

 

 

Ný ritstjórnarstefna Orkubloggsins

Orkubloggið höf göngu sína fyrir tæpum tveimur árum. Birtist þá jafnan ein stutt færsla á dag og stundum jafnvel fleiri.

Síðsumars 2008 tók bloggið smá hlé, en eftir að það hóf göngu sína að nýju í september 2008 hafa færslurnar almennt verið nokkuð lengri og ítarlegri en áður var. Þær hafa líklega oftast verið ca. þrjár í viku og þó svo þær hafi því verið stopulli en sumarið 2008, þá er þetta kannski of há tíðni. Margar færslurnar eru all langar og þar sem lesendur Orkubloggsins hafa auðvitað nóg annað við tíma sinn að gera en að lesa blogg, er hugsanlega skynsamlegt að færslurnar verði færri.

Það er sem sagt tilefni til að huga að breytingum. Orkubloggarinn hefur m.a. íhugað láta þetta gott heita af bloggi. En af því Orkubloggarinn hefur sjálfur gaman að þessu smástússi, hefur hann ákveðið að halda áfram en þó koma Orkublogginu í fastari skorður.

Héðan í frá er stefnt að því að einungis ein færsla birtist á Orkublogginu í viku hverri. Og  sunnudagar verða hinn formlegi bloggfærsludagur - a.m.k. til að byrja með.

Sama skipan verður tekin upp á vef Orkubloggsins á Facebook. Þar hefur undanfarið verið sett inn ein eldri færsla á degi hverjum, en héðan í frá verður rifjuð upp ein færsla í viku hverri. Að auki kunna þar að birtast áhugaverðar fréttir úr öðrum fjölmiðlum, enda er Facebook þægilegur vettvangur fyrir slíka notkun.

Næsta færsla hér á Orkublogginu verður sem sagt á sunnudaginn eftir slétta viku. Og svo vonandi ný færsla á hverjum sunnudegi. Sem sagt ALWAYS on Sunday!

 

Pickens í stuði

Go back to sleep America. The Oil Crisis is over.  "I dont think so!" Gamli olíurefurinn T. Boone Pickens virðist sjaldan hafa verið í jafn feykilega góðu stuði eins og einmitt núna, kominn á níræðisaldur.

Það er að vísu erfitt þessa dagana að fjármagna áhættusamar framkvæmdir og þess vegna hefur hægt á metnaðarfullum vindorkuáformunum hans. Það verður því miður ekkert af því, í bili a.m.k., að Pickens reisi stærsta vindorkuver í Bandaríkjunum vestur á vindbörðum sléttum Texas.

En Pickens lætur það ekki stöðva baráttu sína fyrir framförum í bandarískum orkumálum. Nú leggur hann alla áherslu á að trukkafloti Bandaríkjanna snúi baki við díselolíunni og halli sér að metani. Og þó svo lífrænt metan sé hið besta mál, er Boone Pickens ekki að horfa til þess - heldur þess að Bandríkjamenn sæki meira gas í jörðu. Það hefur nefnilega komið í ljós á síðustu árum að það er miklu meira af vinnanlegu og ódýru gasi í Bandaríkjunum heldur en menn höfðu áætlað. Með því að sækja þetta gas og nota það á bandaríska flutningabílaflotann má spara óhemju af olíu og þar með minnka þörf Bandaríkjanna á innfluttri olíu umtalsvert.

Það er eitur í beinum Pickens að horfa upp á hundruð milljarða dollara streyma á ári hverju frá bandarískum almenningi og fyrirtækjum til olíufurstanna við Peraflóa og annarra einræðisherra. Það er sem sagt engin tilviljun að Pickens notar Arabagrýluna í nýjustu sjónvarpsauglýsingunni, sem nú gengur í bandarísku sjónvarpi. Tilgangurinn er og að þrýsta á þingmenn og stjórnvöld í Washington DC til að horfa í ríkari mæli til gassins.

Margir dást að kraftinum í Pickens, sem bráðum verður 82ja ára. Sjálfur gerir hann góðlátlegt grín að sjálfum sér og býður hverjum ungum manni sem er að skipta á milljörðunum gegn því að fá æsku viðkomandi. Þetta segir Pickens reyndar af þvílíkri sannfæringu að um leið nær hann að minna fólk á að peningagræðgi eigi aldrei að verða að forgangsatriði í lífinu.

En úr því Orkubloggið ar farið að minnast á peninga, þá má rifja upp að skv. tímaritinu Forbes er veraldlegur auður Boone Pickens nú talinn vera rúmlega einn milljarður dollara. Hefur rýrnað um heila 2 milljarða dollara eða 65% frá árinu áður! Það stafar aðallega af því að eignir Pickens sveiflast mjög í takt við olíuverðið og þegar Forbes-listinn var reiknaður út 2008 var olíuverð í hæstu hæðum. Nýjasti listinn (frá 2009) kom aftur á móti út um það leyti sem olíuverð hafði hrapað og dregið með sér mörg helstu orkufyrirtæki Bandaríkjanna.

Pickens er síðustu misserin búinn að vera á ferð og flugi að kynna boðskap sinn um bæði vind og gas. Hann reynir auðvitað oftast að lúlla heima hjá kellu sinni og er venjulega mættur á skrifstofuna sína hjá vogunarsjóðnum BP Capital í Dallas fyrir kl 6 á morgnana (BP Capital fjárfestir í hrávörum og verkefnum sem tengjast með einhverjum hætti orku). Þar byrjar hann daginn á líkamsrækt áður en hann einhendir sér í verkefni dagsins. Sem þessa dagana er oftast að skjótast með Gulf Stream þotunni sinni um Bandaríkin og flytja fyrirlestra um að bandaríska þjóðin losi sig úr snöru innfluttrar olíu og gangi ótrauð í átt að meira orkusjálfstæði.  Lesendur Orkubloggsins geta sjálfir tekið þátt í þessu ágæta verkefni Boone Pickens, með því að skrá sig á Pickens Plan.

Ýmsir hafa velt fyrir sér hvaðan Pickens fær óþrjótandi lífsorku sína og nú síðast féllst hann á að taka þátt í rannsókn Texasháskóla um langlífi. Til að gera langa sögu stuttu, mun þar hafa komið í ljós að virknin í heila Boone Pickens sé svipuð og meðaltalið hjá þeim sem eru á þrítugsaldri (20-29 ára). Vísindamennirnir sem stóðu að rannsókninni segja ástæðuna sambland af erfðum, aga og lífsstíl. Pickens stundi reglulega og góða líkamsrækt og í stað þess að halda sig mest í sama umhverfinu sé hann óhræddur við að takast sífellt á við nýjar áskoranir og hitta og kynnast nýju fólki. Þetta viðhaldi virkni hans bæði líkamlega og andlega - auk þess sem hann sé andlega vel af Guði gerður.

Orkubloggarinn hefur lengi haft gaman af því að fylgjast með T. Boone Pickens. Og vonar að hann endist lengi enn... þrátt fyrir að kallinn hafi venjulega stutt repúblíkanabjánana í bandarískum forsetakosningum. Og jafnvel þótt það örli kannski á laufléttum fordómum í garð Araba í nýjustu auglýsingunni hans, er sá gamli vel meinandi. Hann vill einfaldlega að bandaríska þjóðin framleiði sitt eigið eldsneyti. Það ættu Íslendingar líka að gera að sínu metnaðarmáli.

Hér svo umrædd sjónvarpsauglýsing frá Pickens. Og sem fyrr er hann íðilfagur Texas-hreimurinn: 

 

 

K-19

Sem 9 ára gamall gutti kunni Orkubloggarinn sögu heimsstyrjaldarinnar síðari aftur og bak og áfram. Án gríns. Og gat lýst öllum helstu orrustum stríðsins, hvort sem var um Cassino-fjall, við El Alamein, Stalíngrad eða Iwo Jima.

Og ekki var bloggarinn síður spenntur fyrir sögu Kalda stríðsins. Þessi sérkennilegi áhugi barns á stríðsátökum og vopnakapphlaupi kann að þykja einkennilegur... og jafnvel sjúklegur! Enn þann dag í dag þykir bloggaranum þetta tímabil afskaplega áhugavert. Og fylgdist því auðvitað af athygli með sjónvarpsmyndunum nú um jólin, um þann skelfilega atburð þegar þýskur kafbátur sökkti Goðafossi.

Fyrri þátturinn var nokkuð vel gerður. En sá síðari leystist upp í eitthvert spíritistarugl. Það var frekar dapurlegt og nálgaðist að vera óvirðing við minningu fórnarlamba þessa sorglega atburðar. Einnig voru viðtölin við hina gömlu spariklæddu þýsku kafbátasjómenn slöpp og gáfu litla sýn inní hrikalegt kafbátalífið hjá úlfum hafsins.

Hafið umverfis Ísland hefur oft verið vettvangur dramatískra atburða og mikilla mannrauna. Stutt er síðan það kom í ljós, að í Kalda stríðinu varð atburður skammt frá Íslandsströndum, sem hefði getað leyst úr læðingi kjarnorkustyrjöld milli Bandaríkjanna og Sovétríkjanna. Það var þegar við lá að sprenging yrði í kjarnakljúf sovéska kjarnorkukafbátsins K19 í júlí 1961, þar sem hann var staddur í nágrenni Íslands. Með þrjár eldflaugar með kjarnaoddum um borð. Hver eldflauganna var með sprengjuodd, sem jafngilti 1,4 megatonnum (af TNT). Til samanburðar, þá var Hiroshima-sprengjan um 15 kílótonn, þ.a. að kjarnavopnin um borð í K19 voru næstum þrjúhundruð sinnum öflugri en Litli strákurinn (Little Boy) sem varpað var á Hiroshima!

Þessi glænýi kjarnorkuknúni kafbátur, sem var eitthvert mesta og nýjasta stolt kafbátaflota Sovétríkjanna, hafði tveimur vikum fyrr siglt frá skipasmíðastöðinni í Severodvinsk í nágrenni Kólaskagans. Þaðan mun kafbáturinn hafa siglt að hafísröndinni norðan við Svalbarða, en eftir stutta viðdvöl þar var stefnan sett suður á bóginn og loks siglt skammt suður af strönd Ísland.

Stjórn kafbátsins var í höndum kafbátaforingjans Nikolai Vladimirovich Zateyev, sem þá var aðeins 35 ára gamall. Í áhöfninni voru alls 139 manns og þrjár kjarnaflaugar, eins og fyrr segir, sem unnt var að skjóta á borgir óvinarins ef til átaka kæmi. Drægi hverrar flaugar var um 400 km.

Þann 30. júní er kafbáturinn sagður hafa verið staddur í hafinu milli Íslands og Grænlands og fær þá skilaboð frá herstjórninni í Moskvu um að snúa heim á leið. K19 er samstundis siglt norður Grænlandssund og norður fyrir Ísland. En þá dynur ógæfan yfir.

Um kl. 4 aðfararnótt 4. júlí 1961 verður bilun í kælibúnaði kjarnaofnsins og við það fer ofninn samstundis að hitna hratt. Það eina sem getur komið í veg fyrir að kjarnakljúfurinn ofhitni og kafbáturinn sökkvi eða jafnvel springi, er að unnt sé að gera við bilunina án tafar.

Þar að auki berst nú geislavirkni frá lekanum útí í andrúmsloftið í kafbátnum og dreifist víða um bátinn. Áhöfnin er í mikilli lífshættu og ef ekki tekst að lagfæra bilunina getur orðið ægilegt kjarnorkuslys. Þar með hefði ekki aðeins borist mikil geislavirkni í hafið frá kjarnaofninum, heldur hefðu þá hugsanlega einnig einhverjar eða jafnvel allar kjarnaflaugarnar, sem voru um borð, sprungið. Það hefðu orðið hroðalegar hamfarir og í augum Bandaríkjamanna hefði hugsanlega samstundis litið út fyrir að kjarnorkuárás hefði verið gerð af hálfu Sovétríkjanna.

Þeir sem hafa séð kvikmyndina K19: The Widowmaker með jaxlinum Harrisson Ford í hlutverki Zateyev&#39;s, þekkja atburðarásina í grófum dráttum (Harrison Ford virðist reyndar nauðalíkur Zateyev í útliti). Þar kunna atburðirnir vissulega að vera dramatíseraðir og ekki er Orkubloggaranum ljóst hvar kafbáturinn var nákvæmlega staddur þegar kælibúnaðurinn gaf sig. Kannski má sjá það af skjölum í Moskvu. En svo virðist sem hann hafi þá verið nokkuð djúpt norðaustur af Langanesi.

Af umfjöllun ýmissa fjölmiðla um þetta atvik, sem reyndar varð ekki umheiminum ljóst fyrr en þrjátíu árum síðar (þ.e. eftir fall Sovétríkjanna), virðist sem undirforingjar skipstjórans hafi viljað bjarga áhöfninni með því að sigla kafbátnum til Jan Mayen. Zateyev hafnaði því, enda hefði K19 - eitt helsta flaggskip rússneska sjóhersins - þá komist í hendur óvinarins. Um þetta virðist hafa orðið nokkur togstreita um borð í kafbátnum og kann jafnvel að hafa legið við uppreisn.

Ekkert slíkt kom þó til og skipaði Zateyev sveit átta manna til að fara inní rýmið þar sem kjarnorkukljúfurinn var - og reyna að gera við bilunina. Þar var hitinn brennandi og loftið mettað geislavirkri móðu. Zateyev vissi að geislavirknin við kjarnakljúfinn myndi væntanlega reynast viðgerðarmönnunum banvæn, en þetta var eina leiðin til að bjarga kafbátnum.

Eftir nokkurra klukkustunda baráttu við að koma kælikerfinu aftur í lag er kjarnaofninn hættur að hitna og virðist sem kjarnorkusprenging sé ekki lengur yfirvofandi. Engu að síður er ástandið mög tvísýnt. Sökum þess að um 1.500 sjómílna sigling er til Múrmansk, er sá kostur að reyna að sigla K19 þangað hjálparlaust útúr myndinni.

Zateyev veit að dísilknúinn sovéskur kafbátur á að vera á hafsvæðinu út af Austfjörðum og ákveður að stefna þangað - til suðurs. Hann er einnig í sambandi við herstjórnina í Moskvu og eftir nokkurra klukkustunda hringsól djúpt úti af Austfjörðum sést dísilkafbáturinn S270 í fjarska. Þá brýst eðlilega út mikill fögnuður um borð í K19. En þeir sem hafa unnið að viðgerð á kælibúnaðinum eru illa farnir og líklega hefur öll áhöfnin orðið fyrir talsverðri geislun.

Það gengur brösuglega að koma línu yfir í S270, en um klukkan fimm síðdegis (það er ennþá 4. júlí) kemur annar sovéskur dísilkafbátur á svæðið; S159. Þetta er vel að merkja í upphafi þess tímabils þegar Norður-Atlantshafið var nánast krökkt af þungvopnuðum kafbátum stórveldanna og báðir aðilar á nálum um að verða og seinir að svara árás. Þess vegna vakti þetta undarlega stefnumót rússnesku kafbátanna auðvitað athygli Bandaríkjaflotans og var öllum ljóst að K19 ætti í miklum vandræðum. Bandaríkjamenn munu hafa boðið fram aðstoð, en henni var hafnað.

Um tíu tímum síðar er öll áhöfn K19 kominn um borð í díselkafbátana tvo. Þá er liðinn u.þ.b. sólarhringur síðan ógæfan dundi yfir. Kafbáturinn er lika hólpinn, en geislavirknin veruleg. Díselkafbátarnir halda þegar í stað með áhöfnina í átt til Múrmansk og nú er enn einn rússneskur kafbátur kominn á staðinn til að vera hjá K19 þar til dráttarskip kemur. Sem sagt sannkallað kafbátamót um sumarnótt norður í Dumbshafi. 

Fimm sólarhringum síðar, þann 10. júlí, er öll áhöfnin komin í land við Múrmansk. Einnig er sovéskt skip að koma með K19 í togi. Að aflokinni mikilli viðgerð á hann eftir að þjóna rússneska sjóhernum allt til ársins 1990.

Innan fárra daga eftir komuna heim til Sovétríkjanna voru allir átta sjóliðarnir, sem börðust við að laga kælikerfið, látnir. Og á næstu tveimur árum önduðust a.m.k. fjórtán til viðbótar úr áhöfn K19. Fjöldi annarra úr áhöfninni þurftu að kljást við margvíslega kvilla og heilsutjón næstu áratugina, sem rekja má til geislunarinnar sem þeir urðu fyrir þessa örlagaríku klukkustundir þann 4. júlí 1961.

Sjálfur stjórnaði Zateyev aldrei kafbát né öðru sæfari rússneska sjóhersins eftir þetta. Hann og eftirlifandi áhöfn var bundinn algerri þagnarskyldu um þessa atburði allt fram á tíunda áratuginn. Loksins þegar Sovétríkin liðu undir lok, þrjátíu árum eftir þessa miklu lífsreynslu, gaf Zateyev út endurminningar sínar. Hann var þá kominn á eftirlaun, en hann lést árið 1998; 72ja ára gamall.

Í æviminningum Zateyev&#39;s kemur fram hörð gagnrýni á það hversu illa sovésk stjórnvöld stóðu að byggingu kjarnorkukafbátanna. Þar réð mestu mikið kapphlaup við Bandaríkjamenn um áhrif á höfunum og kappið var svo mikið að ekki var allt athugað eða prófað nægjanlega vel og öryggismál í miklum ólestri. Fyrir vikið var nokkuð algengt að kafbátar Sovétmanna lentu í vandræðum og reyndar eru líklega ennþá illa búnir og stórhættulegir rússneskir kjarnorkukafbátar á ferð um höfin.

Nokkrum árum eftir lát Zateyev&#39;s lagði Mikhail Gorbachev það til við norsku Nóbelsnefndina að Zateyev og áhöfn K19 yrðu sæmdir Friðarverðlaunum Nóbels, þar sem þeir hefðu með dugnaði sínum og mannfórnum komið í veg fyrir kjarnorkustyrjöld stórveldanna. Þau rök byggjast á því að ef allt í einu hefði orðið kjarnorkusprenging í nágrenni Íslands á þessum eldfima tíma, árið 1961, sé mjög líklegt að gjöreyðingarstríð hefði brotist út milli Bandaríkjanna og Sovétríkjanna.

Það er mögulegt, en samt ekki víst, að ofsalegur hitinn í kjarnaofni K19 hefði valdið sprengingu og þá hefðu kjarnoddarnir jafnvel sprungið líka. Hvort þetta hefði gerst verður að eilífu vangaveltur einar. En ef ekki hefði tekist að stöðva lekann í kælikerfinu, hefði í besta falli orðið gríðarleg geislamengun í hafinu norðaustur af Íslandi. Margfalt meiri geislavirkni en sú sem varð vegna bilunarinnar í kjarnorkuverinu í Chernobyl hér um árið.

Þannig að kannski eru það einfaldlega Íslendingar sem standa í mestri þakkarskuld við Nikolai Vladimirovich Zateyev og áhöfn hans á K19. Fyrir að bjarga okkur frá hroðalegu umhverfisslysi og efnahagstjóni. Við ættum kannski að minnast þessa 4. júlí ár hvert, meðan Bandaríkjamenn halda upp á þjóðhátíð sína. Þennan dag árið 1961 stóðu Íslendingar hugsanlega óafvitandi frammi fyrir einhverri mestu ógn sem að þjóðinni hefur staðið.

 

Dýrir etanóldropar gleðja Dani

Orkubloggarinn bjó í Danmörku uppgangsárið mikla 2007. Og fannst fátt notalegra en að skreppa í hið alíslenska Kaupfélag við Kóngsins Nýja Torg (Magasin du Nord). Á eftir var svo t.d. hægt að skella sér á Hotel d&#39;Angleterre og sötra þar sossum einn kaffi. "Íslenskt" kaffi!

En nú er hún Snorrabúð stekkur. Veldi Íslands í Köben er hrunið til grunna. Og Danir virðast hreint ekki gráta þessi örlög gömlu nýlenduþrælanna frá Den forblæste vulkanö. Jafnvel þvert á móti, enda var hroki íslensku Skrúðkrimmanna í dönskum fjölmiðlum stundum yfirgengilegur.

Og núna þegar danska Novozymes makar krókinn vestur í Bandaríkjunum á botnlausum styrkjum Obama-stjórnarinnar til handa lífmassaeldsneytis-iðnaðinum, slær danska pressan því upp að ógæfa Íslands ætli engan endi að taka. Meira að segja íslenska erfðaefnið sé orðið verðlaust.

Kannski er bissness bara leikur sem alltaf endar á sprunginni íslenskri krónu og dönsku siguröskri. Friðrik Danaprins sá það greinilega fyrir að illa myndi fara fyrir Decode. Hann var a.m.k. ansið tortrygginn á svipinn þegar hann sótti heim rannsóknastöðina hans Kára Stefánssonar í Vatnsmýrinni. Mary virtist aftur á móti mjög áhugasöm og vilja gefa Decode séns, enda ljúfur Ástrali þar á ferð og betra fólk vandfundið.

Já - Decode virðist vera í andaslitrunum. En danska líftæknin er aftur á móti á blússandi ferð og hefur sjaldan fengið annan eins meðbyr eins og einmitt þessa dagana. Líklega er ekkert fyrirtæki í heiminum sem nýtur jafn góðs af etanólþorsta Bandaríkjamanna, eins og danska Novozymes. Sem er einhver mesti ensímframleiðandi heims, en ensím er nauðsynlegt í bæði fyrstu og annarrar kynslóðar etanólframleiðslu.

Nú síðast var Novozymes að tilkynna um byggingu enn einnar ensímfabrikku vestur í Bandaríkjunum, sem mun framleiða lífræna hvata fyrir bandarísku etanólverksmiðjurnar. Þessi nýja ensím-sköpun Dananna er að rísa í smábænum Blair í Nebraska og er fjárfesting upp á 750-1.000 milljónir danskra króna. Að sjálfsögðu mættu Mary og Frederik á svæðið til að taka fyrstu skóflustunguna og allir voru í góðum fíling - jafnvel þó svo "Frede" væri eitthvað meiddur á fæti.

Skemmtilegast var þó það, að varla voru Danirnir hjá Novo búnir að kveikja á ensím-framleiðslunni í Nebraska, þegar þeir fengu góðan glaðning frá Obama og félögum. Nýju skattaívilnanirnar til fyrirtækja í græna orkugeiranum (Advanced Energy Manufacturing Tax Credit) tryggja það nefnilega að Novozymes-verksmiðjan í Blair mun fá nettan 150 milljón dollara stuðning frá bandarísku alríkisstjórninni.

Danskurinn er að gera það gott í etanólinu. Nú má nálgast etanólblandað bensín um öll Bandaríkin og hugsanlega verður blöndunarhlutfallið brátt hækkað úr 10% í 15%. Tvennum sögum fer reyndar af því hvort eitthvert fjárhagslegt vit er í því að blanda etanóli í bensín. Í glampandi nýrri skýrslu Baker-stofnunarinnar um etanólið, er fullyrt að fyrir hverja tunnu af etanóli sem framleidd er í Bandaríkjunum, greiði bandarískir skattgreiðendur meira en 80 dollara í meðlag. Sé þetta rétt niðurstaða hjá Bökurunum hjá Baker, þá er bandaríska etanól-ævintýrið líklega eitthvert dýrasta sjóðasukk sem skollið hefur á bandarískum neytendum.

Nú vill svo skemmtilega til að hin kolsvarta olíutunna hefur síðustu daga og vikur einmitt verið að dansa í kringum 80 dollarana. Þannig að etanóliðnaðurinn getur með góðri samvisku haldið því fram að betra sé að nota dollarana til að skapa störf og lífrænt bandarískt eldsneyti, heldur en flytja inn olíu frá Arabíu. Þar að auki er fyrrgreind niðurstaða Bakaranna umdeilanleg og má t.d. hafa það í huga að þarna er á ferðinni stofnun innan Rice háskólans í olíuborginni Houston. Það er sem sagt smá olíufnykur af þessari svörtu Texasskýrslu um að bandaríska etanólið sé svona rándýrt.

 

Burt með feitu kettina!

"Rise up and take the power back, it’s time that
the fat cats had a heart attack, you know that
their time is coming to an end

We have to unify and watch our flag ascend"

Nú er Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn (AGS) enn á ný kominn í hlutverk innheimtustofnunar. Í stað þess að uppfylla það hlutverk sitt að aðstoða ríki í greiðsluvandræðum, er sjóðurinn notaður sem þumalskrúfa á þjóð í vanda.

Tafir sjóðsins á afgreiðslu lána til Íslands eru augljóslega til komnar vegna þrýstings frá Bretum um að Ísland skuldbindi sig fyrst til að greiða Icesave. Þessi ófaglega afstaða AGS er svo sem ekkert nýjabrum. Nóbelsverðlaunahafinn Joseph Stiglitz og fleiri mætir hagfræðingar hafa verið duglegir við að gagnrýna hvernig AGS hefur verið misnotaður í gegnum tíðina.

Bresk og hollensk stjórnvöld láta sér þó ekki nægja að beita AGS í þvingunaraðgerðum gegn Íslandi. Heldur hafa þessi gömlu nýlenduveldi líka fengið stuðning annarra ESB-ríkja til að taka Ísland hálstaki á vettvangi EES-samstarfsins. Reyna þannig að fá framgengt kröfu á hendur Íslendingum, sem byggir meira á pólitík en lögfræðilegum rökum.

Bæði embættismenn og stjórnmálamenn innan ESB tala nú fjálglega um að Íslendingar verði að "standa við alþjóðlegar skuldbindingar sínar". Virðast sem sagt ganga út frá því sem gefnum hlut að bankainnistæður upp að ákveðnu marki njóti sjálfkrafa ríkisábyrgðar. Staðreyndin er aftur á móti sú að í þessu deilumáli er uppi lagalegur ágreiningur og óvissa um greiðsluskyldu ríkisins.

Hvorki ESB né aðildarríki þess hafa rétt til að setjast í dómarasæti og taka einhliða ákvörðun um hverjar séu "alþjóðlegar skuldbindingar" Íslands - eða annarra ríkja - í málum af þessu tagi. Bæði samkvæmt EES-samningnum og þjóðarétti gilda þær skýru reglur að leysa beri úr deilumálum ríkja með atbeina þriðja aðila, hvort sem það er sáttasemjari eða t.d. gerðardómur. Bretland og önnur ríki innan ESB hafa aftur á móti farið þá leið að beita Ísland efnahagslegum þvingunum á vettvangi AGS til að ná fram þeirri niðurstöðu sem þeim er hagfelld. Þeim er í mun að fela ágallana á innistæðutryggingakerfi ESB til að varna áhlaupi á hið stórlaskaða evrópska bankakerfi. Og almenningur á Íslandi á að súpa seyðið af því.

Jafnvel þó svo hér hafi heilt bankakerfi fallið með fordæmalausum hætti, varpa talsmenn innistæðutryggingakerfis ESB allri sanngirni fyrir róða og taka ósveigjanlega stöðu með meingölluðu kerfi, kröfuhöfum og kærulausum lánveitendum. Svo sannarlega ömurleg afstaða af hálfu hins friðelskandi og lýðræðissinnaða ESB.

Það er ekki síður ömurlegt að sjá fjármálastofnanir eins og Fitch Ratings og Moody&#39;s nú keppast við að lýsa því yfir að Ísland nálgist greiðsluþrot. Þetta eru sömu fyrirtækin sem tóku fullan þátt í að blása í offjárfestingablöðruna og sáu þar engin alvarleg hættumerki. Fagleg hæfni þeirra og ímynd hefur beðið mikinn hnekki, en samt ætla menn að halda áfram að eltast við skoðanir þeirra og taka niðurstöðum þeirra án fyrirvara. Þessi fyrirtæki ættu kannski að reyna að vanda spásagnir sínar betur. Og t.d. beina meiri athygli að góðum langtímahorfum Íslands, fremur en að einblína á tímabundin fjármögnunarvandræði sem Ísland kann að lenda í ef þjóðin velur réttlæti umfram það að láta undan þvingunaraðgerðum.

Það væri óskandi að íslenska þjóðin (og fleiri) hafni illa rökstuddum sjónarmiðum Bretlands og ESB og lýsi frati í Fitch og félaga. Beina þarf athygli manna að því, að í samskiptum þjóða verður sanngirni og skynsemi að vera leiðarljósið - en ekki bara blindir hagsmunir kröfuhafa. Þess vegna ættu Íslendingar tvímælalaust að hafna gildistöku Icesave-laganna hinna síðari í komandi þjóðaratkvæðagreiðslu. Jafnvel þó svo það geti haft óþægileg áhrif á íslenskt efnahagslíf til skemmri tíma. Látum hvorki Skrúðkrimma né Feita ketti þvinga okkur með ósanngjörnum hætti og spilla framtíð barna okkar.

They will not force us!
They will stop degrading us

They will not control us

We will be victorious!

 

 

Raforkumarkaður Íslendinga

Í gær voru íslenskir ráðherrar óþreytandi við að hafna því að Íslendingar mæti hugsanlegri fjárhagslegri skuldbindingu vegna Icesave, með því að greiða skuldina í formi raforku. Þess í stað vilja ráðherrarnir þá væntanlega miklu fremur að þjóðin láti af hendi dýrmætan gjaldeyri til Breta og Hollendinga. Gjaldeyri sem reyndar fæst að verulegu leyti einmitt með raforkusölu... til stóriðjunnar.

Orubloggarinn er sammála því að ekki er heppilegt að stilla íslenskri orku upp sem greiðslumiðli fyrir skuldir Íslands. Það myndi lykta af dæmigerðu nýlenduarðráni. Í reyndi er þó sá kostur að selja íslenska raforku til útlanda mjög áhugaverður. Og útí hötti að slíkar hugmyndir feli í sér afsal á íslensum náttúruauðlindum.

Það að selja raforku frá Íslandi til útlanda er ekkert frábrugðið því að selja t.d. íslenskan fisk eða íslenskt lambakjöt. Þess vegna þótti bloggaranum þessi afdráttarlausa neikvæða afstaða iðnaðarráðherra nokkuð sérkennileg og endurspegla ákveðna þröngsýni gagnvart miklum möguleikum á íslenskum raforkumarkaði.

Fjármálaráðherra var ekki jafn neikvæður. Hann sló reyndar úr og í nú í morgunsárið. Sagði á Rás tvö að nýta eigi íslenska orku til að skapa störf hér á landi og fullvinna sem mest afurðir úr orkunni hér. Bætti svo við að í framtíðinni kunni að vera athugandi að flytja einhvern hluta raforkunnar út um sæstreng.

Veruleiki íslenska raforkumarkaðarins er sá að mestur hluti raforkunnar fer til stóriðjunnar (sem er fyrst og fremst álbræðslurnar þrjár). Vegna þess hversu 330 þúsund manna þjóð þarf litla raforku, eru íslensku orkufyrirtækin í mjög þröngri samningsaðstöðu þegar semja á við stóriðjuna um raforkuverð. Það er enginn annar kaupandi að orkunni. Þessi aðstaða gerir það að verkum að erfitt er að fá gott verð fyrir raforkuna; íslensku orkufyrirtækin eru væntanlega einungis að fá á blinu 20-30 mills fyrir kílóvattstundina til álveranna, meðan iðnfyrirtæki bæði í Evrópu og Bandaríkjunum greiða miklu hærra verð fyrir sína raforku. Í því sambandi má t.d. einfaldlega líta til upplýsinga um raforkuverð til stóriðju og annars iðnaðar innan OECD. Þær tölur segja okkur að verðið fyrir kWh í Evrópu sé víða þetta 60 mills og þaðan af meira.

Það er sem sagt svo að íslensku orkufyrirtækin gætu sennilega fengið tvöfalt og jafnvel þrefalt hærra verð fyrir stóran hluta raforkunnar sem þau framleiða. Ef þau hefðu aðgang að Evrópumarkaðnum. En einmitt af því þessi aðgangur er ekki fyrir hendi, er samningsstaða orkufyrirtækjanna afar veik þegar samið er um orkuverð við stóriðjuna.

Vissulega færi umtalsverður hluti af verði raforkunnar til Evrópu í flutningskostnað. En með framförum sem hafa orðið í þeirri tækni að flytja mikið rafmagn langar leiðir eftir hafsbotni með jafnstraumsköplum, er nú raunhæfur möguleiki á því að íslensk raforkufyrirtæki fái aðgang að margfalt stærri markaði.

Slíkt aðgengi myndi stórauka möguleika Íslendinga til hagvaxtar. Ef við hefðum rafmagnstengingu við Evrópu væru álverin komin í beina samkeppni um raforkukaup við risahagkerfi Evrópusambandsins.  Væru þau súr yfir hærra raforkuverði yrði bara að hafa það. Við eigum ekki að byggja efnahag okkar á því að þurfa að selja raforkuna okkar miklu ódýrara til stóriðjunnar en önnur vestræn ríki gera. Náttúruauðlindir okkar eiga betra skilið en svo. Við eigum að sýna þessum auðlindum Íslands virðingu og ef við ætlum að nýta þær eigum við að hámarka arðsemina af þeirri nýtingu.

Sumir kunna að telja að aukin raforkuframleiðsla á Íslandi hefði í för með sér miklar náttúrufórnir. Svo þarf þó alls ekki að vera. Í fyrsta lagi má sennilega auka raforkuframleiðsluna hér umtalsvert með því einfaldlega að endurnýja eldri túrbínur og setja upp nýjar með meiri afkastagetu. Í öðru lagi eru framfarir í borunartækni og jarðhitanýtingu líklegar til að auka framleiðslugetu þegar virkjaðra jarðhitasvæða. Og í þriðja lagi mætti hugsanlega framleiða hér æpandi mikið af endurnýjanlegri raforku með stórum vindrafstöðvum. Það er a.m.k. svo að mjög fá ríki - ef þá nokkurt land í heiminum - eiga jafn mikla og góða möguleika til að framleiða vistvæna raforku en einmitt Ísland. Og það er einmitt sú græna orka sem bæði Evrópu og Bandaríkin þyrstir í.

Rafstrengur frá Íslandi til Evrópu og kannski síðar yfir til Norður-Ameríku myndi ekki aðeins styrkja samningsstöðu Landsvirkjunar, Orkuveitu Reykjavíkur og HS Orku gagnvart stóriðjunni. Heldur líka opna möguleika á að stórauka útflutningstekjur Íslands. Þær grjóthörðu gjaldeyristekjur gætu nýst okkur afar vel í framtíðinni. Þetta ætti að kanna nákvæmlega og af mikilli alvöru sem allra fyrst. Að neita að skoða slíka möguleika væri álíka gáfulegt eins og ef menn tækju upp á því að setja útflutningsbann á íslenskan fisk.

 

Olíuhreinsun á tímamótum?

Spekúlantar geta endalaust hagnast á olíunni. Í dag er hugsanlega ein farsælasta leiðin til þess, sú að sjorta bandarísk olíuhreinsunarfyrirtæki.

Það fer a.m.k. ekkert á milli mála að olíuhreinsunar-iðnaðurinn hjá hinum alræmdu olíusvolgrurum westur i Bandaríkjunum, er í tómu veseni þessa dagana. Þar má með sanni segja að skjótt skipist veður í lofti. Einungis örfá ár eru síðan flestir "sérfræðingar" voru sammála um að til lengri tíma litið myndi notkun á bensíni og díselolíu vaxa jafnt og þétt þar vestra. Jafnvel til eilífðarnóns. Þó svo einhver hiksti myndi af og til verða í efnahagslífinu, myndi ávallt verða meiri og meiri þörf á fljótandi eldsneyti úr hráolíu. Sífellt meira myndi þurfa af bæði bensín og díselolíu.

Það var m.ö.o. svo, að sérhverjum manni þótti það vera augljóst að Bandaríkin þyrftu að styrkja enn frekar afkastagetu sína í olíuhreinsun. Þess vegna gerðu bandarísk stjórnvöld allt sem þau gátu til að liðka fyrir nýjum olíuhreinsunarstöðvum. Olíuhreinsun var einfaldlega talin vera skotheldur bissness, þar sem ekki væri hægt að tapa.

Á síðara kjörtímabili Bush var opinber stuðningur við uppbyggingu nýrra olíuhreinsunarstöðva í algleymingi. Og þó svo Bush væri líka velviljaður etanólinu, trúðu menn að það væri hreinlega ekki hægt að byggja nógu margar bandarískar olíuhreinsunarstöðvar. Það var líka talið vera mikilvægt til að stuðla að auknu orkusjálfstæði Bandaríkjanna.

Reyndar leit á tímabili út fyrir að góð rök væru að baki þessari  olíuvinsamlegu orkustefnu Bush og félaga. Efnahagslífið var á blússandi ferð og menn töldu víst að það myndi kalla á aukna eftirspurn eftir eldsneyti. En í reynd stóð eftirspurn eftir fljótandi eldsneyti að mestu í stað eftir 2005, þrátt fyrir hagvöxtinn.

Og nú hefur framtíðarsýnin gjörbreyst eins og hendi væri veifað. Tækniframfarir og breytt neyslumynstur fólks tók völdin af spám sérfræðinganna og olíustefnu bandarískra stjórnvalda. Eftirspurn eftir bifreiðaeldsneyti í Bandaríkjunum hefur hreinlega hrapað síðustu misserin. Fyrir vikið er nú hverri olíuhreinsunarstöðinni á fætur annarri lokað þar vestra, allt frá New Jersey til Kaliforníu.

Það virðist lítil von um betri tíð með blóm í haga í olíuhreinsuninni. Jafnvel þrátt fyrir að efnahagslífið komist auðvitað aftur á skrið einhvern daginn, óttast margir í olíuhreinsunar-iðnaðinum að nú sé runnin upp ögurstund. Vöxtur í bifreiðaeign pr. fjölskyldu virðist kominn að endamörkum og fólk leitar í sparneytnari bíla. Þó svo kreppan muni ekki vara að eilífu, telja nú margir að bensínnotkun í Bandaríkjunum hafi einfaldlega náð hinu endanlega sögulega hámarki!

Hvort það er raunin eður ei verður barrrasta að koma í ljós. Best að fullyrða sem minnst um svo dramatískar orkuspár. En við þetta bætist síaukinn þrýstingur um hærra hlutfall etanóls í bandarískt bensín. Það mun gera olíuhreinsunarstöðvunum ennþá erfiðara að viðhalda stöðu sinni - hvað þá að bæta hana.

Í dag er afkastageta bandarísku olíuhreinsunarstöðvanna sennilega a.m.k. 5-10% of mikil. Árið 2008 féll bensínnotkun um nærri 3,5% frá árinu áður, sem er mesta fall milli ára síðan 1965! Eftirspurn eftir díselolíu féll ennþá meira eða um næstum 7% og hafa menn ekki séð slíkt síðan í kringum 1980. Og allt bendir til þess að neyslan vestra árið 2009 hafi verið ennþá minni en 2008.

Aftur á móti eru horfur á aukinni eftirspurn eftir etanóli. Obama-stjórnin leggur mikla áherslu á endurnýjanlega orku og grænt eldsneyti. Olíuhreinsunar-iðnaðurinn virðist öngvan vin eiga. Svartálfarnir þar á bæ eru líka dauðhræddir um að "kommarnir" í Washington DC muni brátt leggja nýja skatta á kolefnislosun. Sem verði ekki aðeins til þess að minnka bensínnotkun enn frekar, heldur líka gera bandarísku olíuhreinsunarstöðvunum erfiðara að keppa við ódýrari hreinsistöðvar erlendis. Þar að auki er búist við hertum mengunarreglum, sem muni skila ennþá sparneytnari bílum og minnka bensínnotkun í Bandaríkjunum ennþá meira.

Já - græna byltingin virðist hafa yfirtekið Bandaríkin hægt og hljótt. Afleiðingin er sú að sumar olíuhreinsunarstöðvar hafa dregið verulega úr framleiðslu sinni og öðrum hefur beinlínis verið lokað! Meðan nýjar olíuhreinsunarstöðvar spretta nú upp víðsvegar um heiminn - í löndum eins og Saudi Arabíu, Indlandi og Kína - virðist allt á niðurleið í þessum bransa í Bandaríkjunum.

Árið 2008 voru bandarísku stöðvarnar einungis keyrðar á um 85% afköstum, sem er lægsta hlutfall þar í landi í heil 20 ár. Á nýliðnu ári (2009) lítur út fyrir að þetta neikvæða met hafi verið slegið á ný og afköstin séu aðeins um 75%! Þegar haft er í huga, að stutt er síðan hver einasta olíuhreinsunarstöð þar vestra var keyrð á yfir 90% afköstum, er augljóst að ekki er mikið um bros núna hjá mönnum í þessum iðnaði.

En neyðin kennir naktri konu að spinna. Fyrirtæki sem reka olíuhreinsunarstöðvar leita nú logandi ljósi að etanólfabrikkum til kaups. Aðlögunarhæfni bandaríska kapítalismans er aðdáunarverð og sennilega munu flestir koma þarna standandi niður.

Sú stefna að færa sig yfir í etanólið hefur t.d. verið áberandi undanfarið hjá Valero, sem er stærsta olíuhreinsunarfyrirtæki Bandaríkjanna. Þar á bæ hafa menn ekki aldeilis misst móðinn og eru óhæddir við að veðja á etanólið.

Þegar og ef Bandaríkjaþing afgreiðir löggjöf um E15 blöndu mun allt sem tengist etanóli einfaldlega rjúka upp í verði. Og fyrst að Valero virðist tilbúið að veðja á etanólið, er freistandi að draga þá ályktun að lobbýisminn muni virka og E15-staðall verða að veruleika. Jafnvel fyrr en seinna.

Það allra skemmtilegasta við samdráttinn í bandarísku olíuhreinsuninni er kannski það, að þetta kann að skapa Íslendingum athyglisvert viðskiptatækifæri. Orkubloggarinn hefur áður talað fyrir þeim möguleika, að hér verði framleidd íslensk lífhráolía. Vegna þess að það er sennilega besti og skynsamasti kosturinn til að framleiða innlend verðmæti úr íslenskri orku

Dýrasti bitinn í slíkri iðnaðaruppbyggingu felst sjálfsagt í því að koma upp olíuhreinsunarstöðvum. En þær verða einmitt nær örugglega á brunaútsölu í Bandaríkjunum á næstu árum. Þess vegna er hreinlega upplagt að Íslendingar grípi nú tækifærið og kaupi a.m.k. einn slíkan eðalgrip þar vestra - og flytji heim. Með þá stefnu að íslenska þjóðin verði fyrsta algerlega orkusjálfstæða þjóð veraldar; framleiði bæði allt sitt rafmagn OG allt sitt eldsneyti með hægkvæmum og þokkalega umhverfisvænum hætti. Spurningin er bara hvort fyrsta lífhráolíu-hreinsunarstöðin eigi að verða staðsett í útjaðri Keflavíkur, Grindavíkur eða Húsavíkur?

 

Orkubloggið á Facebook

Ein leið til að rifja upp færslur af Orkublogginu, er að vera með blogginu á Fésbók. Þar getur fólk líka sett inn sínar eigin hugleiðingar, myndir og annað sem Facebook býður upp á.

Stay tuned!

Funheitt grjót

Talsverð tímamót urðu nýverið í stefnu Ástrala í orkumálum.

Þessi 20 milljón manna þjóð framleiðir um 90% af rafmagninu sínu með kolum og gasi. Lengi vel var maður að nafni John Howard þar við stjórn og sá gaf bæði skít í allt umhverfishjal og gróðurhúsatal. En nýverið varpaði  ástralska þjóðin hinum litlausa Howard loks fyrir borð og nýja stjórnin hefur kúvent orkustefnu Ástralíu. Og sett sér það takmark að á næstu tíu árum verði framleiðsla á endurnýjanlegri raforku margfölduð.

Í dag framleiða Ástralir einungis um 10% raforku sinnar með endurnýjanlegum orkugjöfum. Þar um að ræða ca. 15 þúsund GWh árlega; álíka mikið eins og öll raforkuframleiðsla á Íslandi er núna. Samkvæmt nýlegri samþykkt ástralskra stjórnvalda á ársframleiðslan á grænu raforkunni að vera orðin 60 þúsund GWh eftir einn áratug, þ.e. árið 2020.

Gangi það eftir er áætlað að þá muni hlutfall endurnýjanlegrar orku í orkubúskap Ástrala hafa tvöfaldast (úr 10% í 20%). Og til að þetta markmið náist, þarf að fjórfalda framleiðslu á endurnýjanlegri raforku á einungis tíu árum. Dágóð viðbót það.

Ástralir ætla sér sem sagt að bæta 45 þúsund GWh af grænni orku inn á kerfið hjá sér. Sem að meðaltali þýðir 4.500 nýjar grænar gígavattstundir á hverju ári - næstu tíu árin. Í reynd mun dreifingin auðvitað ekki verða svo jöfn. Þetta mun kalla á fjölmargar nýjar virkjanir, sem verður bæði fjárfrekt og tímafrekt að koma upp. Gert er ráð fyrir að megnið af þessari nýju raforku frá endurnýjanlegum orkugjöfum muni byrja að streyma á ástralska raforkumarkaðinn eftir nokkur ár og svo fara hratt vaxandi á síðari hluta tímabilsins. 

Til að setja þessi 45 þúsund GWh í eitthvert samhengi, má nefna að Kárahnjúkavirkjun framleiðir  um 4.600 GWh á ári. Þ.a. Ástralir ætla sér á næstu tíu árum að reisa virkjanir sem framleiða u.þ.b. tífalt það magn af rafmagni sem kemur frá  Kárahnjúkavirkjun. Það er fjárfesting upp á eina Kárahnjúkavirkjun á ári.

Til að framleiða 45 þúsund grænar GWh á ári þarf ansið hreint margar nýjar virkjanir. Vandamálið er bara að Ástralir hafa fyrir löngu síðan nánast algerlega fullnýtt vatnsaflið sitt í fjalllendinu í austanverðu landinu (ónýttir möguleikar eru aftur á móti fyrir hendi á Tasmaníu). Þar að auki hafa langvarandi þurrkar í Ástralíu valdið því að rafmagnsframleiðsla vatnsaflsvirkjananna þar hefur heldur farið minnkandi síðust árin. Það verða því ekki nýja vatnsaflsvirkjanir sem munu skila Áströlum þessum tugþúsundum gígavattstunda. En hvaðan á þá allt þetta nýja ástralska rafmagn að koma? Frá sólinni? Eða vindorkuverum?

Ástralir hafa svolítið verið að fikta með vindorkuna og í dag framleiða áströlsku vindrafstöðvarnar u.þ.b. 1% af rafmagninu í landinu. En þó svo sum svæði í Ástralíu henti prýðilega fyrir vindorkuver, þá er hæpið að vindurinn í Ástralíu geti skilað því að framleiða tugi þúsunda "nýrra" gígavattstunda á ári, eftir aðeins tíu ár.

Þar að auki er vindorkan afar sveiflukennd og því myndi þurfa hreint æpandi magn af uppsettu afli til að framleiða allt þetta rafmagn með vindorkuverum. Til að framleiða 45 þúsund GWh af rafmagni árlega með vindrafstöðvum í Ástralíu, þarf uppsett afl líklega að vera ca. fjórum sinnum meira en ef um væri að ræða "íslenskar" virkjanir (þ.e. vatnsafls- og jarðvarmavirkjanir). Þess vegna álíta áströlsk stjórnvöld að vindorka geti aldrei orðið nema tiltölulega hógær hluti af lausninni. Finna þarf leið sem ekki krefst jafn mikils uppsetts afls og gefur stöðugri og tryggari raforkuframleiðslu.

Spurning hvort sólarorkan sé þá betri kostur? Sólarspeglaver (CSP) með þeim möguleika að geyma orkuna (hitann) í saltlausn eru ennþá einungis á tilraunastigi. Og þó svo sólarselluver (PV) séu vel þekkt tækni þá er slík rafmagnsframleiðsla ennþá svakalega dýr og bundin við það að sól sé á lofti. Þess vegna telja áströlsk stjórnvöld augljóst að þó svo bæði vindur og sól muni skila einhverjum hluta af þessum 45 þúsund GWh árið 2020, verður að finna stóru lausnina annars staðar. 

Það magnaða er að nú horfa Ástralir til orku sem við Íslendingar þekkjum svo prýðilega vel. Jarðvarmans! Að vísu er engin eldvirkni í Ástralíu og þar er þvi ekki að finna háhita í því formi sem við þekkjum svo vel hér á Íslandi. Þess vegna hefur líka ennþá ekki ein einasta jarðvarmavirkjun verið byggð í Ástralíu, að undanskilinni lítilli 120 kW virkjun í Birdsville í Queensland, sem nýtir lághita.

En nú hefur komið í ljós að þokkalega stutt undir yfirborði ástralska meginlandsins má víða finna mjög heitt berg (s.k. hot rocks). Þarna leynist sem sagt mikill hiti; nokkur hundruð gráða heitt berg. Þetta er mun meiri varmi en gengur og gerist á öðrum svæðum í heiminum og mun það stafa af miklu magni af úrani, þóríni og fleiri geislavirkum efnum sem finnast í óvenju miklu magni í berggrunni Ástralíu. Það má kannski lýsa þessu þannig, að "hægfara kjarnaklofnun" hafi í gegnum tíðina hitað upp þetta ævagamla berg. Jarðlögin þar fyrir ofan eru þeirrar gerðar að virka sem dúndrandi einangrun og þess vegna hefur svo mikill hiti byggst þarna upp. Gárungarnir lýsa þessari gríðarlegu uppsöfnuðu varmaorku í ástralska berginu, sem grænni geislavirkni. Skemmtilegt.

Til að komast í 250 gráða heitt berg eða jafnvel enn heitara þarf reyndar að fara hressilega djúpt. En þó svo jafnvel þurfi að bora niður á 3-5 km dýpi, er það ekki mikið meira en nú er verið að gera hér á Hellisheiðinni. Þar eru menn komnir með reynslu af því að fara vel niður fyrir 3 km línuna, þ.a. tæknilega yrði þetta ástralska megadýpi ekki algert nýjabrum í jarðhitabransanum. Það er sem sagt fullkomlega raunhæft að nýta megi þetta óvenjulega jarðfræðilega fyrirbæri suður í Ástralíu til að fá allt að 200 gráða heita gufu til að knýja jarðhitavirkjanir.

Undir hinu þurra yfirborði þessa risastóra lands leynist mikið neðanjarðarvatnakerfi. Hitann og vatnið sem þarna leynist engum til gagns er upplagt að nýta til að búa til gufuafl í anda íslenskra háhitavirkjana. Þá er einfaldlega borað í bergið og vatninu dælt þangað niður í ofsalegan hitann. Hugsanlega kann þróunin sem hefur orðið í háþrýstitækninni í bandaríska gasiðnaðnum, að flýta enn frekar fyrir uppbyggingu hagkvæmra og afkastamikilla ástralskra jarðhitavirkjana. Menn tala um að sumar virkjanirnar verði hundruð MW (til samanburðar þá er afl Kröfluvirkjunar um 60 MW og þar er nú talað um að bæta 150 MW við).

Hitinn í ástralska berginu er svo mikill að ekki verður einu sinni þörf á að dæla upphituðu vatninu upp á yfirborðið. Þegar vatnið kemur ofaní 200-300 gráðu heitt bergið mun það sjálft brjótast upp af miklum krafti í formi gufuafls. Getur varla orðið einfaldara.

Þessi aðferð hefur auðvitað fengið athygli víðar en í Ástralíu. Rannsóknir á að nýta þennan djúpa jarðhita, sem finna má víða um heim, hafa t.d. lengi átt sér stað í Bandaríkjunum. Núna eru t.d. eigendur Google að skoða möguleika á að ráðast í svona verkefni þar vestra - eru mjög spenntir fyrir þessari tækni. En Ástralía virðist njóta þess forskots að heldur styttra sé þar niður í nægjanlega mikinn hita (jafnvel allt að 30-50% grynnra en í Bandaríkjunum). Auk þess getur vinnsla af þessu tagi haft netta jarðskjálfta í för með sér og þess vegna er gott að geta gert þetta í nokkurri fjarlægð frá þéttbýli. Það er auðvelt í ástralska dreifbýlinu!

Orkubloggarinn þekkir bærilega vel til í Ástralíu og hefur fylgst náið með jarðhitaþróuninni þar; ekki síst rannsóknum hjá vinum sínum á áströlsku rannsóknastofnuninni CSRIO. Þó svo löngu væri vitað að mikill varmi sé í ástralskri jörð, var hugmyndin um ástralska háhitavirkjun lengi vel aðeins fjarlægur draumur og nánast útópía. Ekki síst vegna þess að Ástralir eiga gríðarlegar kolanámur og ekki voru fyrir hendi pólitískir hvatar til að farið yrði útí nýja og dýrari orkutækni í landinu. Að sumu leyti var ástandið þarna svipað eins og gagnvart vindorkunni hér á Íslandi; hugsanlega er mikið af virkjanlegri vindorku hér en ennþá er enginn pólitískur vilji til að gera þær rannsóknir sem þörf er á til að geta metið þetta.

Nú hefur á skömmum tíma orðið gjörbreyting á stöðu jarðvarmans í Ástralíu. Á síðustu árum hefur jarðhitinn skyndilega orðið ein helsta von Ástrala til að auka hlutfall endurnýjanlegrar raforku og draga úr ofuráherslu á kolaorkuna. Stjórnvöld hafa stofnað sérstaka sjóði upp á nokkur hundruð milljónir ástralíudollara, til að kosta rannsóknir og þróun jarðhitavirkjana, sem geta nýtt funheitt bergið. Fyrir vikið hafa nú sprottið upp mörg jarðhitafyrirtæki suður í Ástralíu, sem vilja ná í sneið af þessari fínu köku. Talið er að á næstu tveimur áratugum muni verða fjárfest fyrir ca. 3-3,5 milljarða ástralíudollara bara í jarðhitaverkefnum. Sem er talsvert, þegar haft er í huga að í dag fer ástralíudollarinn nálægt því að jafngilda einum bandaríkjadal.

Hin nýja jarðhitastefna ástralskra stjórnvalda hefur hugsanlega gert Ástralíu að einum áhugaverðasta kostinum fyrir fyrirtæki með þekkingu og reynslu á hönnun og byggingu jarðvarmavirkjana. Ekki síst fyrirtæki sem kunna að höndla háhitagufu. Þó svo bæði ESB og Bandaríkin bjóði upp á ýmsa möguleika í jarðhitanum og spennandi tækifæri kunni t.d. líka að leynast á Arabíuskaganum, í Kína, Indónesíu, Rómönsku-Ameríku og jafnvel víðar, er funheitur berggrunnur Ástralíu kannski albesta tækifærið fyrir t.d. íslenska jarðvarmaþekkingu.

 

"Frakkað" í New York

Þeir kalla það fracking. Þetta hugtak er notað yfir nýja vinnslutækni í gasiðnaðinum vestur í Bandaríkjunum.

Fracking er dregið af nafnorðinu fracture, sem er sprunga eða brestur. Fullu nafni kallast þetta hydraulic fracturing. Þessi vinnsluaðferð felst í því að ryðja sér leið inní grjóthörð sandsteinslög, með því að beita háþrýstivatni; gjarnan blönduðu sandi og ýmsum efnum sem gera þrýstibununa ennþá öflugri. Þannig má brjótast þvers og kruss í gegnum sandsteininn, til að komast inn í þunn gaslögin sem þar liggja inniklemmd og þvinga gasið út og upp á yfirborðið.

Ekki var fyrr búið að finna upp á þessari vinnsluaðferð vestur í Texas, en til varð slanguryrðið fracking í gasiðnaðinum. Sú aðferð að beita sandblönduðu vatni undir háþrýstingi sem borunaraðferð, er reyndar fjörgömul. En það er alveg nýtt að nota þessa tækni við að nálgast gas.

Upp á ástkæra ylhýra mætti kannski tala um brotvinnslu. Nema háþrýstitækni sé nærtækara hugtak. Brotvinnsla er samt kannski meira lýsandi; þessi aðferð við gasvinnslu veldur nefnilega litlum jarðskjálftum þegar vatnið brýtur sér leið í gegnum sandsteininn. Orsakar sem sagt bresti í jarðskorpunni, ef svo má segja. Kannski vilja samt einhverjir óþjóðhollir barrrasta nota lauflétt slangur og búa til íslensku sögnina að "frakka".

Þó svo horfur séu á að þunnildisgasið verði jafnvel lausn á orkuvanda Bandaríkjanna til langrar framtíðar, þá er þetta umdeild vinnsluaðferð. Reyndar standa tveir afskaplega ólíkir hópar saman í andstöðu gegn háþrýstiaðferðinni. Annars vegar er fólk sem horfir til umhverfisverndar og vill alls ekki að Bandaríkin halli sér enn og aftur að kolefniseldsneyti. Og segja háþrýstitæknina þar að auki bæði sóun á vatni og skemmi líka vatnsból vegna mengunar sem fylgi vinnslunni. Hins vegar er svo kolaiðnaðurinn, sem segir þessar háþrýstiboranir stórhættulegar og það verði að stöðva þessa vitleysu eins og skot áður en alvarlegur jarðskjálfti verði. Hér má hafa í huga að meira framboð af gasi er jú ekki til þess fallið að hækka verð á kolum!

Það að sækja þunnildisgasið með háþrýstitækninni er sem sagt ekki nein sáttaleið þarna vestra. En þessi gasvinnsla gæti slakað á þeirri spennutreyju sem Bandaríkin eru í vegna innfluttrar orku. Þar að auki er þetta nýja gasævintýri mjög atvinnuskapandi. Pólitíkusarnir hallast því margir á sveif með því að þunnildisgasið verði sótt - sem allra fyrst og sem allra mest. Jafnvel undir Central Park í New York.

Í Bandaríkjunum heyrir flest það sem lýtur að vatnsbúskap landsmanna undir Umhverfisstofnun Bandaríkjanna (EPA). En það að nota háþrýstivatn í gasvinnslu fellur samt ekki undir alríkislög. Eftirlit með þessum háþrýstiborunum er nefnilega í höndum fylkjanna. Ástæðan fyrir því fyrirkomulagi er sögð vera sú, að gasiðnaðurinn hafi ekki viljað sæta takmörkunum vatnsverndarlöggjafarinnar. Og hafi náð sínu fram með massífum lobbýisma  í Washington DC, þegar Bandaríkjaþing samþykkti vatnsverndarlöggjöfina Safe Drinking Water Act árið 2005. Og stjórnvöld í Texas og fleiri fylkjum virðast hafa takmarkaðan áhuga á því að leggja stein í götu þess að háþrýstivinnslan breiðist út. Þess vegna hefur þessum nýja gasvinnsluiðnaði stundum verið lýst sem paradís fjárfesta utan marka laga og réttar.

Orkubloggið hefur áður greint frá því að það er hreinlega allt að verða vitlaust í þunnildisgasinu þarna fyrir vestan. Nú er ævintýrið að breiðast út frá Texas og fleiri fylkjum Suðurríkjanna. Nýjasta svæðið þar sem háþrýstitæknin er að fara á fullt er sjálft New York fylki.

Austurstrandarliðið í Nýju Jórvík hefur nokkrar áhyggjur af möguleikum neikvæðum fylgifiskum háþrýstitækninnar. Þar lítur fólk m.a. til þess að frá því þessi nýja tækni ruddi sér til rúms í Texas hafa þar á stuttum tíma mælst fleiri jarðskjálftar en næstu þrjá áratugi á undan. Ekki stórir skjálftar, en samt nóg til að titringurinn valdi mönnum áhyggjum.

Að auki er lítt vitað hvaða göróttu efnum gasleitarfyrirtækin blanda í vatnið, til að gera það áhrifameira í að brjótast gegnum sandsteininn. Vitað er að þar er um að ræða alls konar vafasamt glundur og margir hafa áhyggjur af því að þetta geti mengað vatnsból í nágrenni vinnslusvæðanna. Sumir álíta hreinlega að þetta skyndilega gasæði geti valdið einhverju mesta umhverfistjóni í sögu New York borgar!

Það er óneitanlega frekar kjánalegt, að miklu strangari reglur gilda um olíu- og gasleit t.d. djúpt útí Mexíkóflóa heldur heldur en gildir um það að stunda gasvinnslu með háþrýstivatnsborunum í miðjum stórborgum. Þess vegna hljóta senn að verða settar ítarlegri og strangari reglur um vinnslu af þessu tagi.

Talið er að allt að 40-60% af sand- og efnablönduðu háþrýstivatninu verði eftir í berginu og jarðlögum, þrátt fyrir uppdælingu. Hverjum manni ætti að vera augljóst að ekki er hægt að una við óvissuna og mengunarhættuna sem þetta kann að skapa. Vandamálið er bara að í hugum pólitíkusa er auðlindanýting einfaldlega oft meira spennandi en umhverfisvernd. Enda eru styrkirnir frá gasvinnslufyrirtækjunum í kosningasjóðina líklega umtalsverðir. Þess vegna lítur út fyrir að XTO og aðrir í þunnildisgasbransanum geti áfram "frakkað" á fullu án mikilla afskipta stjórnvalda. 

 

Codexis

Það er tímabært að Orkubloggið snúi sér á ný að því sem máli skiptir. Orkunni og auðlindum náttúrunnar!

-------------------- 

Hér undir miðnættið ætlar Orkubloggarinn að byrja á því að láta hugann reika til þess tíma þegar stjórnvöld óttuðust eitthvað sem kallað var "Aldamótavandinn". Og fólst í því að tölvukerfi um veröld víða myndu ganga af göflunum þegar árið 2000 rynni upp.

Það virðist ríkt í eðli manna að þurfa bæði að hafa eitthvað að óttast - og hafa eitthvað að trúa á. Um aldamótin var það líftæknin sem þótti mest spennandi af þeim veðmálunum sem í boði voru. Í dag eru margir helstu líftæknigúrúarnir búnir að finna sér annað skemmtilegt átrúnaðarmál. Sem eru nýjar leiðir í að framleiða fljótandi lífmassaeldsneyti fyrir tilstilli líftækninnar.

Líftæknin getur nýst með ýmsum hætti við að framleiða lífrænt fljótandi eldsneyti. Nýlega sagði Orkubloggið t.d. frá áætlunum fóstbróður Kára Stefánssonar hjá Synthetic Genomics um að nýta örverur í þessum tilgangi. Enn fleiri fyrirtæki eru að þróa aðferðir til að framleiða etanól úr sellulósa (beðmi) - í stað þess að nota korn eða sykurreyr eins og gert hefur verið í áratugi.

Vandamálið við sellulósann er að ná að brjóta niður fjölliðurnar í sellulósanum með viðunandi kostnaði. Fjölmargar tilraunir hafa verið gerðar í þessum tilgangi. Nú síðast hafa menn verið að horfa til þess að nota örverur eða lífræna hvata (ensím). Hér á landi munu t.d. hafa farið fram tilraunir með að nota hitakærar örverur í þessu sambandi. Enn sem komið er hafa allar slíkar vísindarannsóknir því miður skilað heldur fátæklegum árangri. Samt er mikil bjartsýni um að lausnin sé rétt handan við hornið og brátt opnist flóðgáttir af ódýru og hagkvæmi lífefnaeldsneyti, sem ekki muni keppa við fæðuframboð.

Eitt þeirra fyrirtækja sem telur sig hafa lausnina er bandaríska Codexis. Nú eru horfur á að Codexis verði senn skráð á Nasdaq. Og verði þar með fyrsti nýi fulltrúi lífmassaeldsneytisins á þessum virðulega verðbréfamarkaði í meira en þrjú ár.

Rétt eins og það að fjárfesta í Decode og öðrum líftæknifyrirtækjum, þá er annarrar kynslóðar lífmassaiðnaður hvorki fyrir hjartveika né taugaveiklaða. Einungis fáein fyrirtæki í þessum nýja eldsneytisbransa hafa hætt sér útá hlutabréfamarkaðinn og þess í stað flest sótt fjármagnið til áhættufjárfesta. En kannski er að verða breyting þar á. Fyrir fáeinum dögum hóuðu snillingarnir hjá Codexis í menn hjá Nasdaq og vilja bjóða þar 100 milljón dollara hlutafé.

Codexis ætlaði sér reyndar upphaflega að fara í hlutafjárútboð haustið 2008. En ákveðið var að doka aðeins við, sökum þess að nokkur órói virtist vera á fjármálamörkuðunum. Fáeinum dögum síðar féll Lehman Brothers, þ.a. það var kannski eins gott að Codexis staldraði við. Menn voru ekki beint í miklum fjárfestinga-fíling þessa æsilegu haustdaga árið 2008, þegar bankageiri veraldarinnar riðaði til falls.

En nú á sem sagt að kýla á þetta. Þeir sem vilja vera með í þessu spennandi dæmi hjá Codexis verða meðeigendur í fyrirtæki sem nú þegar hefur varið tugum milljóna dollara í að þróa tæknina. Og hefur sjálft Shell með sem stóran hluthafa.

Það er vissulega ekki sjálfgefið að þeir sem skrá sig fyrir hlutafé í Codexis græði á öllu saman. Þegar maður rennur í gegnum þær ljúfu 840 blaðsíður sem skráningarlýsingin er, hljómar þetta ekki beint eins og ævintýri með öruggum góðum endi. Á móti kemur að spennan hlýtur að koma adrenalíninu af stað - og það er auðvitað miklu skemmtilegra en að þjást af einhverri leiðinda áhættufælni. Hér er smá dæmi úr þessari bráðskemmtilegu lesningu sem skráningarlýsing Codexis er (leturbreyting hér):

"The development of technology for converting sugar derived from non-food renewable biomass sources into a commercially viable biofuel is still in its early stages, and we do not know whether this can be done commercially or at all... There are no commercial scale cellulosic biofuel production plants in operation. There can be no assurance that anyone will be able or willing to develop and operate biofuel production plants at commercial scale or that any biofuel facilities can be profitable... Fears of genetic engineering could pinch the company; and there might not be enough feedstock to turn into biofuels".

Og loks - af því Codexis er auðvitað til húsa á San Francisco svæðinu eins og flest önnur bandarísk spútnikfyrirtæki síðustu ára og áratuga - eru hugsanlegir hluthafar minntir á það að þetta getur allt saman einn daginn hrunið til grunna í orðsins fyllstu merkingu: "Our headquarters is located in the San Francisco Bay Area near known earthquake fault zones and is vulnerable to significant damage from earthquakes"!

Þetta er sem sagt bara fyrir alvöru töffara. Sem Íslendingar flestir auðvitað eru. Orkubloggarinn getur a.m.k. vart beðið með að senda nokkra snjáða dollarana þarna vestur til Frisco. Codexis!

 

Ólafur Ragnar í BBC

Ólafi Ragnari tókst nokkuð vel að eiga við hákarlinn Jeremy Paxman í Newsnight.

Orkubloggarinn hefur ætíð verið mikill aðdáandi breskrar fréttamennsku eftir námsdvöl sína í London fyrir margt löngu. En viðtalstæknin sem Paxman beitir er svolítið sérkennileg; spurningarnar oft leiðandi og fela í sér lúmskar rangtúlkanir. Sjálfum þykir bloggaranum sem Paxman eigi stundum erfitt með að hlusta á viðmælendur sína og fari gjarnan yfir það fína strik sem aðskilur góða ágenga fréttamennsku og dónaskap.

Og það er auðvitað erfitt fyrir Breta að skilja ríki, sem byggja stjórnskipun sína á ritaðri stjórnarskrá. Slíkt grundvallaratriði lýðræðisins er í raun ekki til í Bretland. Hvað um það; viðtalið má sjá á YouTube:

 

 

 

Og hér er annað viðtal við Ólaf Ragnar - á Bloomberg. Ólafur virkar svolítið pirraður á bullinu í fréttakonunni, sem virðist lítið vita um fyrri Icesave-lögin:

 

 

Icesave-lögin hin síðari

"Íslendingar ætla ekki að greiða skuldir sínar".

Þessi fullyrðing birtist nú í fjölmiðlum um allan heim. Og er til komin vegna ákvörðunar forseta Íslands að vísa nýju Icesave-lögunum um ríkisábyrgð til þjóðaratkvæðagreiðslu. Komi til þess að lögin verði felld í þjóðaratkvæðagreiðslu, sem virðist mjög líklegt þegar litið er til skoðanakannana, taka gildi fyrri Icesave-lög frá því í sumar. Sama yrði uppi á teningnum ef Alþingi dregur nýju Icesave-lögin til baka (með því að fella þau úr gildi líkt og gert var með Fjölmiðlalögin).

Í fyrri Icesave-lögunum tók Ísland á sig að greiða Icesave-skuldirnar. Með tilteknum fyrirvörum. Það er því einfaldlega alrangt að Ísland hafi hafnað því að taka á sig ábyrgð vegna Icesave-skulda hins einkarekna Landsbanka Ísland. Þvert á móti eru fjórir mánuðir liðnir síðan hér tóku gildi lög þess efnis; lög nr. 96/2009. Þar segir í 1.g.r.:

Fjármálaráðherra, fyrir hönd ríkissjóðs, er heimilt að veita Tryggingarsjóði innstæðueigenda og fjárfesta ríkisábyrgð vegna lána sjóðsins frá breska og hollenska ríkinu samkvæmt samningum dags. 5. júní 2009 til að standa straum af lágmarksgreiðslum, sbr. 10. gr. laga um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta, nr. 98/1999, til innstæðueigenda hjá Landsbanka Íslands hf. í Bretlandi og Hollandi. Ábyrgðin tekur til höfuðstóls lánanna eins og hvor um sig mun standa að sjö árum liðnum frá undirritun samninganna, 5. júní 2016, auk vaxta af lánsfjárhæðinni, með þeim fyrirvörum sem fram koma í lögum þessum og gildir til 5. júní 2024.

Staðreyndin er sem sagt sú að ákvörðun forsetans snýst ekki um hvort greiða eigi Icesave-innistæðurnar eða ekki. Alþingi er löngu búið að samþykkja ríkisábyrgð vegna þessara innistæðna. Málið snýst einfaldlega um það hvort eðlilegt er að íslenska þjóðin taki á sig nánast óútfylltan tékka vegna þessara innistæðna. Ekkert er vitað hversu mikið mun fást upp í þetta af eignum Landsbankans. Það er heldur ekkert vitað hvernig efnahagsmál munu þróast á komandi árum. Það var ekki einu sinni full vissa um að innistæðutryggingakerfið eigi við þegar allsherjar bankahrun verður, líkt og varð hér á landi. Þess vegna var bæði eðlilegt og skynsamlegt að tilteknir fyrirvarar yrðu á greiðsluskyldu vegna Icesave-innistæðnanna.

Í sumar sem leið varð breið samstaða um það á Alþingi að veita ekki ótakmarkaða ríkisábyrgð vegna Icesave-innistæðnanna. Þess vegna voru settir í lögin ákveðnir fyrirvarar. Þar sem m.a. var litið var til þess að greiðslur skyldu taka tillit til efnahagsþróunar. Einnig var þar gert ráð fyrir þeim möguleika að þar til bærir dómstólar myndu geta fjallað um það hvort reglur um innistæðutryggingar gildi að fullu þegar kerfishrun verður á fjármálamarkaði, eins og hér varð.

Að mati Orkubloggsins voru þetta sjálfsagðir fyrirvarar. Þeir miðast við það að málefnið heyri undir úrlausn lögmætra dómstóla. Þeir miðast líka við það að forðast sé að stofna þjóðríki í gjaldþrot vegna slíkrar greiðsluskyldu.

Bretar og Hollendingar vildu aftur á móti ekki ganga að þessum sjálfsögðu og eðlilegu hlutum. Þar með var ekki aðeins allri sanngirni ýtt til hliðar og efnagaslífi þjóðarinnar til langrar framtíðar stefnt í voða, heldur einnig hafnað að mark sé takandi á íslenskum dómstólum. Þar að auki bendir flest til þess að Bretar hafi misbeitt stöðu sinni til að hafa óeðlileg áhrif á bæði Alþjóða gjaldeyrissjóðinn og ýmis aðildarríki ESB til að einangra Ísland. Þar er bersýnilega fyrst og fremst verið að líta til hagmuna kröfuhafa og meingallaðs innistæðutryggingakerfis ESB, á kostnað íslensks almennings sem ekkert hafði með einkafyrirtækið Landsbanka Íslands að gera.

Þessi ömurlegu vinnubrögð breskra stjórnvalda eru í algerri andstöðu við það sem kallast geta eðlileg nútímasamskipti evrópskra lýðræðisríkja. Það er algerlega fráleitt að Ísland geti gengið að því að taka á sig skuldbindingar sem geta gert íslenska ríkið gjaldþrota og um leið afsalað sér þeim rétti að leita eftir bindandi niðurstöðu dómstóla um lögmæti þessarar samningsniðurstöðu, sem hefur verið þröngvað upp á ísland.

Þess vegna hefði Alþingi aldrei átt að afgreiða nýju Icesave-lögin. Og þess vegna var sjálfsagt mál að forseti Íslands vísaði þessu máli til þjóðarinnar.

Þar að auki voru fyrirvararnir í fyrri Icesave-lögunum einfaldlega til mikillar fyrirmyndar. Þeir ættu að vera leiðarljós í að breyta vinnubrögðum alþjóðlegra lánastofnana gagnvart skuldsettum þjóðríkjum. Í stað þess að þjóðir séu "aðstoðaðar" með lánveitingum sem byggjast á kverkataki, væri nær að alþjóðasamfélagið breytti um vinnubrögð og að slíkir efnahagslegir fyrirvarara yrðu einfaldlega venjubundin viðmiðun í flestum svona lánasamningum. Það er tímabært að fjármálaumhverfi veraldar þurfi að taka tillit til þess að peningar eigi ekki að stjórna öllu. Því miður skilja gömlu nýlenduveldin Bretland og Holland ekki slík sjónarmið, enda með langa sögulega reynslu af því að arðræna þjóðir í krafti ofbeldis.

Misskilningur og vanþekking á málinu veður nú uppi í erlendum fjölmiðlum. Það er vissulega slæmt. En við getum ekki miðað ákvarðanir okkar við slíkt rugl. Þetta mál þarf að leysa eins og aðrar milliríkjadeilur milli siðaðra þjóða. Þar sem bæði er gætt að sanngirni og tillit tekið til þess að niðurstaðan sé í samræmi við lög og rétt.

Framtíð íslensku þjóðarinnar má ekki ráðast af taugaveikluðu kosningabrölti breskra stjórnmálamanna, ótta sumra íslenskra stjórnmálamanna um pólitískt ofbeldi erlendra ríkja, né vanþekkingu fáfróðra blaðamanna sem helst virðast vilja búa til æsifréttir. Orkubloggarinn vill ítreka orð sín í síðustu færslu hér á Orkublogginu og hvetja til þess að þaulvanur sáttasemjari komi að því að leysa þessa alvarlegu milliríkjadeilu. Kannski ætti Ólafur Ragnar að bjalla í Bill Clinton! Þetta mál snýst nefnilega um meira en bara peninga - þetta snýst líka um mannleg gildi og það að taka tillit til náungans.

 

Blessar Guð Ísland?

Nú synjar forseti lagafrumvarpi staðfestingar, og fær það þó engu að síður lagagildi, en leggja skal það þá svo fljótt sem kostur er undir atkvæði allra kosningabærra manna í landinu til samþykktar eða synjunar með leynilegri atkvæðagreiðslu. Lögin falla úr gildi, ef samþykkis er synjað, en ella halda þau gildi sínu. 

Þannig segir í 26. gr. stjórnarskrár íslenska lýðveldisins. Mun forseti Íslands staðfesta Icesave-lögin? Eða mun hann hafna því? Og lögin verða borin undir þjóðaratkvæði?

Alþingi samþykkti umrætt frumvarp eftir mikla og nokkuð ítarlega umfjöllun. Varla er hægt að segja að þar hafi gerræði ráðið ríkjum. Engu að síður virðist mjög stór hluti þjóðarinnar vilja að málið komi til þjóðaratkvæðagreiðslu - og þar með má segja að myndast hafi "gjá milli þings og þjóðar". Samkvæmt því má kannski álykta sem svo að til að vera samkvæmur sjálfum sér hljóti forsetinn að synja lögunum um staðfestingu sína.

Lögin fela í sér ríkisábyrgð á skuldbindingum Íslands vegna milliríkjasamnings sem gerður var við Breta og Hollendinga um uppgjör á Icesave (í gegnum Tryggingasjóð innistæðueigenda og fjárfesta). Sumir kunna að telja óeðlilegt að forsetinn bregði fæti fyrir milliríkjasamning. Ákvæði 26. gr. stjórnarskrárinnar gera reyndar engan mun á því hvað um er fjallað í lögum, þegar kemur að staðfestingi forseta eða synjun. Af orðum þessarar stjórnarskrárgreinar má vera augljóst að forsetinn hefur vald til að synja lögunum um staðfestingu sína og þar með skjóta þeim til þjóðaratkvæðagreiðslu.

Meðan stjórnarskráin er þannig úr garði gerð að forsetinn getur hafnað að staðfesta lög og vísað þeim í þjóðaratkvæði, er ekkert óeðlilegt við þá leið. Það er vissulega afar óvenjulegt að slíkt gerist; fjölmiðlalögin alræmdu eru eina dæmið fram til þessa. En þessi Icesave-lög eru heldur ekki neitt venjulegt mál! Í reynd er ómögulegt að segja hversu mikið muni fást uppí Icesave með eignum Landsbankans. Þetta er því í reynd mjög óáþreifanleg skuldbinding og gæti mögulega orðið þjóðinni afar þungbær, svo ekki sé fastar að orði kveðið. 

Í grein í Guardian í gær  er talað um að það geti tekið heila kynslóð Íslendinga að greiða skuldirnar sem ríkissjóður er að sökkva í. Í huga Orkubloggarans er málið sáraeinfalt: Einkafyrirtækið Landsbankinn safnaði innlánum undir merkjum Icesave, með loforði um óvenju háa vexti, til að afla fjár til að geta mætt skuldbindingum sínum. Þetta skilaði bankanum miklu fjármagni, en reyndist engu að síður ekki lausn á vanda Landsbankans. Bankinn fór í þrot.

Þó svo aðalörsök þess að svo fór fyrir Landsbankanum, hafi verið glæfralegur rekstur stjórnenda bankans, áttu bresk stjórnvöld líka þátt í atburðarásinni. Þau lögðu sitt af mörkum til að koma ekki aðeins Landsbankanum - heldur öllu íslenska bankakerfinu - fram af hengifluginu. Með því að beita s.k. Hryðjuverkalögum.

Það má vel vera að bankarnir hafi algerlega verið komnir að fótum fram. Og það getur vel verið að Íslendingar geti sjálfum sér um það kennt að hafa í gegnum tíðina kosið yfir sig óhæfa Alþingismenn - og þar með einnig tryggt að hér var allt eftirlit með fjármálalífinu í skötulíki. Það var líka vafasamur gjörningur hjá íslenskum stjórnvöldum að tryggja að fullu innstæður í íslenskum bankaútibúum hér á landi, en telja sig geta hlaupist undan sambærilegri skuldbindingu gagnvart Icesave og öðrum bankainnistæðum í útibúum Landsbankans erlendis.

Orkubloggarinn er þeirrar skoðunar að þetta réttlæti samt ekki að hroðalegum skuldum einkafyrirtækisins Landsbankans vegna Icesave, verði velt yfir á íslensku þjóðina. Hér hrundi heilt bankakerfi. Slíkar efnahagslegar hamfarir valda því, að mati Orkubloggarans, að íslensk stjórnvöld eru í fullum rétti til að grípa til sértækra aðgerða og hafna ábyrgð vegna Icesave. Bretar eru ekki með hreinan skjöld og þrátt fyrir ömurlegt getuleysi íslenskra stjórnvalda gagnvart því að tryggja að íslenska fjármálakerfið myndi ekki lenda í slíkum ógöngum, hljóta neyðarréttarsjónarmið að koma hér til skoðunar. 

Naumur meirihluti þingmanna ákvað fyrir nokkrum dögum að ríkið taki á sig ábyrgð vegna Icesave í þeirri mynd sem nú hefur verið samþykkt. Um þessa niðurstöðu er mikill ágreiningur meðal þjóðarinnar. Hugsanlega er um að ræða gríðarlega þunga skuldabyrði - vegna einkafyrirtækis sem almenningur hafði ekkert með að gera. Þess vegna þykir Orkubloggaranum sjálfsagt að þjóðin fái að kjósa um þetta mál. Úr því Alþingi gat ekki ákveðið slíka þjóðaratkvæðagreiðslu, hlýtur forseti Íslands að grípa hér inní og vísa málinu til þjóðarinnar.

Þar með væri forsetinn ekki að taka neina afstöðu. Hvorki með né á móti ríkisstjórninni, né með eða á móti Icesave-samningnum. Hann væri aðeins að inna af hendi sjálfsagða skyldu sína sem þjóðhöfðingi; að leyfa þjóðinni að tala í þessu gríðarlega mikilvæga máli.

Það er samt augljóslega erfitt fyrir Ólaf Ragnar Grímsson að fara þannig gegn vilja ríkisstjórnarinnar; þessarar fyrstu vinstristjórnar í sögu íslenska lýðveldisins. Það væri vatn á myllu andstæðinga ríkisstjórnarinnar og klíkunnar sem hvað harðast hefur barist gegn Ólafi Ragnari. Þess vegna er kannski ólíklegt annað en að hann staðfesti lögin.

Engu að síður kann að vera að forsetinn láti andstöðu stórs hluta þjóðarinnar við lögin verða sitt leiðarljós. Og synji þeim um staðfestingu.

Ef til þess kemur er mikilvægt að vel verði hugað að því að þjóðin gangi vel upplýst til kosninga um þessa löggjöf. Í aðdraganda þjóðaratkvæðagreiðslunnar væri mikilvægt að kynna með vönduðum hætti hvaða afleiðingar niðurstaðan muni líklega hafa. Fólk þarf að fá góðar upplýsingar til að geta tekið afstöðu til þess hvort skynsamlegra sé að undirgangast Icesave-samninginn með ríkisábyrgð eða að því sé hafnað. Síðari kosturinn kann að hafa alvarlegar pólitískar afleiðingar fyrir samskipti Íslands við önnur ríki og mikilvægt að kjósendur geti áttað sig á hverjar þær kynnu að verða. En lokaorðið um þetta mál á að vera hjá íslensku þjóðinni.

Loks má minnast þess hvernig fór um fjölmiðlafrumvarpið. Segjum nú að svipað gerist með þetta Icesave-frumvarp. Segjum sem svo að forsetinn synji um staðfestingu. Þá gæti ríkisstjórnin einfaldlega dregið frumvarpið til baka, eins og gert var við fjölmiðlafrumvarpið. Og gefið viðsemjendum sínum kost á að ganga að fyrri Icesave-samningnum, með þeim fyrirvörum sem þar er að finna og um varð víðtæk samstaða á Alþingi. Það væri kannski eðlilegasta niðurstaðan úr því sem komið er.

Orkubloggarinn lýsir sig algerlega mótfallinn nýja frumvarpinu, sem Alþingi var að afgreiða. Og vonast svo sannarlega til þess að forseti Íslands taki sig til og geri sitt til að þjóðin fái að sýna hug sinn gagnvart því. Íslenska þjóðin á að fá að eiga lokaorðið um gildistöku þessara ólaga.

 

Kon Tiki og Te Papa

Á þeim tugum fermetra af veggjaplássi, sem bækur þekja hér á heimili Orkubloggarans, eru nokkrir kilir í sérstöku uppáhaldi. Einn þeirra er lúinn kjölurinn á ferðabók norska ævintýramannsins Thor&#39;s Heyerdahl um Kon Tiki leiðangurinn.

Þetta er íslensk þýðing eftir Jón Eyþórsson frá árinu 1950 og ber titilinn Á Kon Tiki yfir Kyrrahaf. Fáar ef nokkrar bækur las bloggarinn sér til meiri ánægju sem krakki. Og les hana ennþá af og til - á nokkurra ára fresti.

Ástæða þess að þessi ævintýraleiðangur frá árinu 1947, þegar Heyerdahl sigldi við fimmta mann á balsaflekanum Kon Tiki frá Perú til Suðurhafseyja, er rifjaður upp hér í dag, er sú að nú á jóladag lést síðasti eftirlifandi leiðangursmaðurinn.

Sá var Norðmaðurinn Knut Haugland. Þó svo Heyerdahl sé auðvitað þekktastur áhafnarmeðlimanna um borð í Kon Tiki - og Svíinn Bengt Danielsson  sennilega sá sem næstmesta athygli hlaut af Kon Tiki-förunum - er saga Haugland ekki síður sérstök og merkileg.

Haugland var á sinum tíma mikil andspyrnuhetja og tók m.a. þátt í því að sprengja upp þungavatnsbirgðirnar í Rjukan. Það skemmdarverk kom hugsanlega í veg fyrir að þýska nasistastjórnin næði að búa til kjarnorkusprengju fyrstir þjóða. Reyndar er í dag talið að Þjóðverjarnir hafi ekki haft yfir nægu þungavatni að ráða til að smíða kjarnorkusprengju. En hetjurnar frá Þelamörk tryggðu það a.m.k. að Hitler ætti ekki séns á slíku gjöreyðingarvopni.

Það er fastur liður í hvert sinn sem Orkubloggarinn kemur til Osló, að sigla út á Bygdöy og heimsækja skemmtilegu söfnin þar. Ekki aðeins Kon Tiki safnið, heldur líka Víkingaskipasafnið og svo auðvitað skipið hans Friðþjófs Nansen; Fram. Nú fer að verða tímabært að drífa sig brátt aftur til Osló, því stráksa mínum, 8 ára, langar að sjá á dýrðina sem pápi er búinn að lýsa svo vel.

Það er sérkennilegt þetta aðdráttarafl, sem gömul skip hafa. Orkubloggarinn minnist t.d. skemmtilegrar heimsóknar um borð í rússneskt seglskip í Reykjavíkurhöfn í sumar sem leið og í gamlan dísil-kafbát frá tímum síðari heimsstyrjaldarinnar á safni í Svíþjóð. Til að magna áhrifin þar, glumdu bæði vélarhljóð og drunur frá djúpsprengjum um bátinn og sjaldan hefur bloggarinn upplifað meiri innilokunarkennd heldur en þarna inni í kafbátnum. Sem þó var uppi á þurru landi!

Það er sorglegt að fiskveiðiþjóðin hér í norðri skuli ekki hafa komið sér upp myndarlegu siglinga- og sjóminjasafni. Þar sem öll siglinga- og fiskveiðisaga Íslendinga væri rakin, með gripum og skipum frá bæði árabátatímanum, skútuöldinni og upphafi togaraútgerðar. Slíkt safn gæti bæði verið geysilega fræðandi fyrir æsku landsins og spennandi áfangastaður fyrir ferðafólk. Það hefði kannski verið nær að ráðast frekar í byggingu á slíku siglinga- og sjávarminjasafni, heldur en að fara útí þessa Hörpuvitleysu.

Rakin fyrirmynd að myndarlegu íslensku siglinga- og sjóminjasafni hefði verið hið flotta Te Papa Tongarewa suður í Wellington á Nýja Sjálandi. Sem reyndar er þjóðminjasafn en leggur mikla áherslu á náttúru Nýja Sjálands og samskipti mannsins við hana í gegnum tíðina.

Maoríarnir hafa einmitt búið álíka lengi á Nýja Sjálandi, eins og við Íslendingar hér á Klakanum góða (Maoríarnir komu líklega til hins óbyggða Nýja Sjálands e.h.t. á tímabilinu 800 til 1200 - og áttu mera að segja sína Sturlungaöld eftir að þeir höfðu útrýmt Móafuglinum snemma á 16. öldinni og fór að skorta fæðu). Sjaldan ef nokkurn tímann hefur Orkubloggarinn komið á skemmtilegra safn, en einmitt Te Papa í Windy Wellington. Nema ef vera skyldu söfnin á Bygdöy hinni norsku!

Það er hálf nöturlegt til þess að hugsa, að Íslendingar skuli aldrei hafa gerst landkönnunarþjóð. Þ.e.a.s. viðhaldið forvitni sinni eftir þjóðveldið og landafundi Leifs heppna og félaga.

Rétt eins og Íslendingar, þá voru Norðmenn lengi vel sárafátæk bændaþjóð. Noregur öðlaðist ekki sjálfstæði fyrr en árið 1905 - um það leyti sem Íslendingar fengu heimastjórn. Engu að síður náðu Norðmenn fljótt miklum árangri í bæði uppbyggingu iðnaðar og að seilast til áhrifa á Norðurslóðum. Og eignuðust hetjur eins og Roald Amundsen og Fridtjof Nansen.

Það munaði reyndar minnstu að Noregur næði líka austurhluta Grænlands undir sig, stuttu eftir nýfengið sjálfstæði. Hinni þrautreyndu dönsku stjórnsýslu tókst þó að verja tilkall Danmerkur til alls Grænlands - og fá viðurkenningu þar um frá hinum einsleitna nýlendudómstól Þjóðabandalagsins.

Norskir landkönnuðir sigruðu aftur á móti sjálft breska heimsveldið í kapphlaupinu um Suðurpólinn og áttu glæstar könnunarferðir um bæði Grænlandsjökul og ísbreiður Norðurhjarans. Fyrir vikið ráða Norðmenn nú yfir bæði Jan Mayen og njóta víðtækra réttinda yfir Svalbarða.

 

Trúarbrögð og heimsendaspár

Olíuframleiðsla í heiminum hefur aukist jafn og þétt.  Mannkynið hefur í meira en hundrað ár þurft sífellt meiri olíu til að knýja samgönguflotann og efnahagskerfið. Ávallt hefur verið unnt að mæta eftirspurninni. Í þau tvö skipti sem borið hefur á ónógu framboði (1973 og 1979) var það í bæði skiptin vegna mikils óróa tengdum Persaflóa-svæðinu og eingöngu um skammtíma vandamál að ræða.

Engu að síður er það auðvitað svo að hver einasta olíulind tæmist smám saman, jafnóðum og olíunni er dælt upp. Hingað til hefur jafnan verið hægt að snúa sér að nýjum lindum þegar hinar fyrri fara að slappast. En ef - eða kannski öllu heldur þegar - að því kemur að ekki verður lengur unnt að finna nógu margar nýjar lindir til að taka við þeim sem tæmast, hlýtur að draga úr olíuframleiðslu.

Þó ber að hafa það í huga, að það er alls ekki útilokað að hámark olíuframleiðslu veraldarinnar muni ekki koma til af því að framleiðslan geti ekki mætt eftirspurninni. Heldur muni ástæðan einfaldlega verða sú að eftirspurn eftir olíu staðni - eða taki jafnvel að minnka. Vegna nýrra orkughafa og nýrrar tækni. Þá myndi um leið draga úr framleiðslunni hjá olíuríkjunum, til að forðast offramboð og verðfall. Þar með hefði olíuframleiðsla náð hámarki - vegna þess einfaldlega að eftirspurnin hefði náð hámarki.

Olíuframleiðslan árið 2009 verður talsvert minni en metárið 2008. Þó telja fæstir að hámarki olíueftirspurnar hafi verið náð. Olíuframleiðslan muni þurfa að vaxa á ný, þegar efnahagslífið tekur að hjarna við. Og þá telja sumir að framleiðslan geti jafnvel ekki annað eftirspurninni. Það myndi augljóslega hafa alvarlegar afleiðingar um allan heim. Umframeftirspurn eftir olíu myndi fjótlega þrýsta verðinu upp og þá gæti hátt olíverð virkað sem bremsa hagvöxt. 

Sá tímapunktur þegar olíuframleiðsla heimsins nær toppi er á ensku nefnt Peak Oil. Almennt er þetta hugtak eingöngu notað yfir þann framleiðslutopp þegar framleiðslan mun ekki lengur geta annað eftirspurninni.

Ef aftur á móti olíuframleiðsla toppar og svo dragi úr henni, einfaldlega vegna minni eftirspurnar, er ekki um að ræða hið klassíska Peak Oil - heldur er þá gjarnan talað um Peak Demand. Munurinn er sá, að þá skapar toppurinn ekki umframeftirspurn.

Slík þróun olíueftirspurnar myndi eiginlega gjöreyðileggja hin dramatíska svartsýnisspádóm Bölmóðanna, sem trúa á hið sótsvarta Peak Oil. Samt gæti auðvitað komið að því síðar, að olíuframleiðsla næði ekki lengur  að standa undir eftirspurninni. Þá yrði í reynd komin upp samskonar staða eins og fram til þessa hefur fyrst og fremst verið tengd Peak Oil. Að upp komi viðvarandi framboðs-skortur á olíu með þeim afleiðingum að olíuverð hækki mjög og valdi mögulega mikilli kreppu. En er þetta raunveruleg hætta?

Fram til þessa hefur ávallt verið unnt að mæta olíueftirspurn veraldar án vandræða. Með örstuttri undantekningu í tengslum við Súez-deiluna 1973 og 1979 vegna valdaráns klerkanna í Íran.

Og þrátt fyrir marga svartsýnisspádóma um olíuskort - ekki aðeins síðustu árin heldur með reglulegu millibili í hundrað ár - er ennþá fátt ef nokkuð sem bendir til þess að skortur verði á olíu næstu áratugina - eða jafnvel ennþá lengur.

Það er nefnilega gríðarlega mikið til af olíu. Enn er af mikilli olíu að taka á Persaflóasvæðinu og víðar þar sem hefðbundin olíuvinnsla á sér stað. Þar að auki eru góðar líkur á að vinna megi nokkur hundruð milljarða tunna af olíu úr olíusandinum í Kanada og Venesúela. Jafnvel miklu meira; sumir segja eitt þúsund milljarða tunna bara í Kanada. Sem sagt eina trilljón tunna af olíu - sem slagar vel í alla þá olíu sem heimurinn hefur notað síðustu hundrað árin! Og þetta er bara olíusandurinn.

Þá er ótalið olíugrýtið (oil shale) vestur í Kólórado og víðar í Bandaríkjunum. Sem líklega er annað eins magn eins og olíusandurinn. Samtals erum við husanlega að tala um nokkur þúsund milljarða tunna af olíu úr olíusandi og olíugrýti (til samanburðar þá hefur heimurinn fram til þessa dags notað samtals u.þ.b. 1,2-1,3 þúsundir milljarða olíutunna).

Þetta yrði ekki umhverfisvæn olía - en nógu ódýr til að mæta olíuþörf mannkyns langt inn í framtíðina. Ef og þegar hnignun verður viðvarandi í hefðbundnu olíuframleiðslunni, er því líklega af nógu öðru að taka.

Loks væri unnt að framleiða óhemju magn af olíu úr kolabirgðum veraldarinnar. Vissulega hvorki grænt né vænt, en allt gerir þetta hina svartsýnu Peak Oil kenningu ótrúverðuga. Það er miklu líklegra að draga fari úr olíuframleiðslu af þeirri einföldu ástæðu, að menn snúi sér að öðrum orkugjöfum - af eigin frumkvæði!

Samt er fullt af skynsömu og vel menntuðu fólki óþreytandi við að boða yfirvofandi Peak Oil; olíuskort með tilheyrandi himinháu olíuverði og efnahagskreppu. Í huga Orkubloggarans byggir slíkur boðskapur á fátæklegum rökum. Og er meira í takt við trúarbrögð en vísindi.

Þar með er bloggarinn ekki að fullyrða að þetta muni aldrei gerast. Þvert á móti mun olíuframleiðsla (eða olíueftirspurn) auðvitað einhverntíma ná toppi - og það jafnvel fyrr en seinna. En sé litið til staðreynda, lært af fortíðinni og skoðað hvaða möguleikar eru í olíuvinnslu, er bara afskaplega ólíklegt að svarsýnisspárnar um alvarlegar efnahagslegar afleiðingar Peak Oil gangi eftir. Ekki útilokað - en ólíklegt.