Undir rauðri kápu Kína

Það ætlaði hreinlega allt um koll a keyra í Netheimum Kína um daginn. Þegar ungi viðskiptafræði-neminn hún Wang Zifei smeygði sér úr rauðu kápunni sinni. Og sat svo fíngerð og yfirveguð í stutta svarta kjólnum og hlustaði með athygli á Obama Bandaríkjaforseta, sem þarna ávarpaði kínverska námsmenn á ferð sinni um Shanghai í nóvember sem leið.

Kína er heillandi og furðulegt ríki. Öll vitum við að undir rauðri kápu Kína má nú líka finna kolsvartan heim kapítalismans. Þetta er samsetning sem margir töldu ómögulega, en virðist barrrasta virka nokkuð vel þarna í Austrinu.

Með því að innleiða takmarkaðan kapítalisma og opna fyrir erlenda fjárfestingu í hinu ríkisvædda alræði, tókst kínverskum stjórnvöldum að koma á blússandi hagvexti. Fyrir vikið hefur kínverska efnahagskerfið vaxið ótrúlega hratt. Vandamálið er bara að enginn veit hvort þessi öri vöxtur stenst til lengdar. Þó svo hún Wang Zifei hafi náð að höndla vel bæði rauða og svarta litinn, þarna í hátíðarsal Shanghai Jiao Tong háskólans, þá gæti Kína lent í miklum vandræðum ef grunnurinn reynist ótraustur.

Kína er að sumu leyti eins og kleyfhugi. Tökum kínverska orkugeirann sem dæmi. Kína er með hröðustu uppbyggingu nýrra kolaorkuvera OG líka það ríki þar sem endurnýjanleg orka vex hvað hraðast. Nú síðast var kínverska þingið að samþykkja nýja löggjöf, sem skyldar allar rafveitur til að kaupa ALLT rafmagn sem framleitt er með endurnýjanlegum hætti.

Einfalt og gott. Stjórnvöld eiga svo að móta nánar hvernig að þessu verður staðið, en með lögunum á að tryggja að Kína verði til framtíðar í fararbroddi ríkja við að auka hlutfall endurnýjanlegrar orku. Á sama tíma eru kínversku kolaorkuverin einhver þau subbulegustu í heimi, enda kínversku brúnkolin svo sannarlega engin hágæðavara.

Ekki eru menn sammála um hvað sé framundan í kínversku efnahagslífi. Langt frá því. Þegar maður horfir á bandarísku fréttastöðvarnar virðast bjartsýnu Nautin allsráðandi. Það er reyndar svolítið áberandi, að bandarísku fjölmiðlanautin, sem nú þykjast sjá kreppuna æða skrækjandi burt, voru á sínum tíma flest dugleg að hæðast að þeim sem vöruðu við yfirvofandi ofhitnun efnahagslífsins. Það má svo sem vel vera að allt sé að fara aftur á skrið og að hikstinn í Kína sé þegar yfirstaðinn. Kannski er allt í besta lagi - bæði í hinu ríkisstyrkta bandaríska efnahagslífi og undir hinni rauðu kápu Kína. Stærð kínversku þjóðarinnar, miklar náttúruauðlindir landsins, sterkt miðstjórnarvald og agaður hugsunarháttur Kínverja mun kannski forða Kína frá slæmri dýfu.

Það er a.m.k. erfitt að halda öðru fram, en að í framtíðinni hljóti Kína að verða langöflugasta hagkerfi heimsins. Í þessum töluðu orðum er Kína að koma sér þar þægilega fyrir í öðru sætinu. Fór á yfirstandandi ári (2009) fram úr Japan, sem svo lengi hefur verið næst stærsta efnahagskerfi heimsins. Áætlaðar tölur segja stærð kínverska hagkerfisins nú jafngilda 4.750 milljörðum dollara, en að Japan sé 4.600 milljarðar dollara. Aðeins Bandaríkin eru stærri.

Já - Kína er orðið næst stærsta efnahagskerfi veraldar. Að margra mati er bara tímaspursmál hvenær kínverska efnahagskerfið siglir líka framúr Bandaríkjunum! Bandaríska hagkerfið reiknast nú um 14 þúsund milljarðar dollara. Þó svo sú tala sé ansið mikið hærri en kínversku 4.750 milljarðarnir, þá þarf ekki að líða langur tími uns Kína kann að ná Bandaríkjunum. Ef t.d. kínverska hagkerfið heldur áfram að vaxa 10% árlega meðan vöxturinn í Bandaríkjunum verður kannski ekki nema að meðaltali 2-3% á næstu árum, mun kínverska efnahagskerfið verða orðið hið stærsta eftir ótrúlega stuttan tíma.

Þeir eru margir sem spá því að þetta muni einmitt gerast innan tíðar. Að kínverska hagkerfið verið brátt stærra en það bandaríska. Í huga Orkubloggarans bergmála samt spásagnirnar frá níunda áratugnum. Sem voru þess efnis að Japan myndi ekki dvelja lengi í öðru sætinu og brátt fara fram úr Bandaríkjunum.

Fer eins fyrir Kína eins og fór fyrir Japan? Flestir lesenda Orkubloggsins hljóta að muna þá tíma þegar uppgangurinn í japanska efnahagslífinu var sem mestur. Var það ekki örugglega á hinum dásamlegu eighties? Japan virtist hreinlega óstöðvandi og var talið geta vaxið áfram nánast óendanlega mikið, eftir því sem kaupmáttur myndi aukast í Asíu. Á þeim tíma fullyrtu margir sérfræðingar, að Japan myndi brátt ná Bandaríkjunum og í framhaldinu verða stærsta efnahagskerfi heimsins. Varla höfðu menn sleppt orðinu þegar japanska efnahagsundrið hljóp á vegg. Og hefur legið þar síðan steinrotað. Í heila tvo áratugi hefur japanski draumurinn verið í dásvefni - og enn er  ekki útséð með hvenær úr því fer að rætast.

Þegar litið er aftur til sögunnar er eflaust bæði hægt að færa rök með og móti því að uppgangurinn í Kína hljóti að vera bóla. Þróun hlutabréfaverðsins í kauphöllinni í Shanghai bendir kannski ekki augljóslega til óeðlilegra hækkana. En annað og ennþá skemmtilegra viðmið er það, að þegar byggingakranarnir eru orðnir að skógi þá sé fallið yfirvofandi. Hafa ekki eignabólur alltaf sprungið? Af hverju ætti það ekki líka að gilda um Kína?

Ég veit; það stendur eflaust ekki á svörum eða útskýringum um það frá vísum mönnum af hverju Kína sé öðruvísi. Og að þar gildi ekki gömlu lögmálin um vöxt og ofvöxt kapítalískra hagkerfa. Og að Kína eigi mikið inni enn, áður en ástæða sé til að óttast alvarlegt hökt.

Það að segja að Kína hljóti að stoppa af því Japan stoppaði er líklega frekar slöpp röksemd. Kína á enn gríðarmikið af ódýru vinnuafli, sem ekki hefur ennþá verið nýtt í efnahagsuppganginum. Og þar eru líka miklu meiri ónýttar náttúruauðlindir en voru í Japan. Svo virðist efnahagsleg staða Kína reyndar bara bærileg. Þar hafa t.d. vextir ekki verið keyrðir jafn svakalega niður, eins og í Bandaríkjunum og víðar. Þess vegna er ennþá fyrir hendi dágott svigrúm til vaxtalækkana ef á þarf að halda (útlánsvextir í Kína hafa haldist nálægt 5% allt árið 2009). 

Þrátt fyrir slímuga slóð sprunginna fasteigna- og verðbréfabóla um allan heim, er alls ekki víst að svo þurfi líka að fara í Kína. Munum eftir orðum hins bráðsnjalla sálfræðings, Amos Tversky, sem er einmitt líklega merkasti vísindamaðurinn sem kvaddi okkur á árinu sem var að líða i aldanna skaut (hann lést 2. júní s.l.). Tversky taldi afar hæpið að spá í framtíðina með því að vísa í fortíðina. Heimurinn er flóknari en svo að beita megi fortíðarlínuritum til að reyna að átta sig á framtíðinni. Menn verða að vera opnir fyrir öðrum möguleikum.

Kínverjar eiga líka alveg ókjör af dollurum og geta t.d. notað þá til að kaupa upp náttúruauðlindir, námur og hráefni um allan heim. Færu létt með að kaupa allan nýtingarétt á Drekasvæðinu og staðgreiða þannig Icesave fyrir Íslendinga. Ef þeir bara kæra sig um. Kínverjar eiga sem sagt góða möguleika á ýmsum aðgerðum til að örva eigið atvinnulíf - ef á þarf að halda.

Á hinn bóginn eru líka margar kenningar uppi um að Kína verði senn fyrir þungu höggi. Sumir benda á að uppgangur Kína sé háður mikilli eftirspurn erlendis frá. Sérstaklega frá bandarískum neytendum - en þar horfir jú ekkert sérsteklega vel þessa dagana.

Og þrátt fyrir trú margra á styrkar stoðir kínverska efnahagslífsins, eru þeir til sem segja að kínverska efnahagsundrið sé blaðra sem hljóti að gefa eftir. Það er t.d. rökstutt með því að peningaflóðið í Kína sé að miklu leyti komið frá hinu opinbera; ríkinu, sveitarfélögum og ríkisfyrirtækjum. Fyrir tilstilli lána og peningaprentunar  Efnahagsuppgangurinn byggi á einhverri óhugnalegustu skuldasúpu sem hafi nokkru sinni verið hituð upp. Góður gangur hjá kínverskum stórfyrirtækjum sé til kominn vegna dæmigerðrar eignabólu, þar sem saman fari síhækkandi fasteignaverð og hringekja hlutabréfahækkana. Og að því muni koma að eignabólan springi og eitraðar skuldirnar hrynji yfir kínversku þjóðina.

Það yrði óneitanlega dramatískt ef satt reynist. Að kínverski verðbréfamarkaðurinn sé lítt skárri en hið svakalega ástarbréfakerfi íslenska bankageirans. Hvellurinn yrði væntanlega ærandi ef slík megablaðra myndi springa. Vonandi er ekkert að marka slíka svartsýni. En óneitanlega bíður Orkubloggarinn spenntur eftir því að sjá hvað leynist undir hinni rauðu kápu Kína. Reynist þar allt vera slétt og fellt... eða kannski rotið? Látum það verða lokaorðin í dag. Orkubloggarinn óskar lesendum sínum farsældar á nýju ár. 

 

 

 

Vor í Sydney

Um þetta leyti árs fær Orkubloggarinn alltaf smá "heimþrá". Til Sydney. Það varð honum í dag tilefni til að rifja upp Morgunblaðsgrein frá timum Ástralíudvalarinnar. Sjá hér.

 

Hefur olíunotkun OECD toppað?

Þetta eru um margt merkilegir tímar.

Í áratugi hafa Bölmóðarnir varað við að skelfileg olíukreppa sé um það bil að skella á veröldinni, vegna sívaxandi olíufíknar og æ erfiðari framleiðslu. En nú er því aftur á móti haldið fram að olíunotkun Vesturlanda hafi náð hámarki - og að það séu jafnvel nokkur ár síðan hápunktinum var náð. Það séu því þróunarlöndin sem fá það hlutverk að halda eftirspurninni uppi.

Orkubloggarinn á satt að segja svolítið erfitt með að kyngja því, að olíueftirspurn Vesturlanda hafi náð hámarki. Jafnvel þó svo vitað sé um einstök lönd sem þetta á við um, eins og t.d. Danmörk, þá er pínu erfitt að trúa því t.d. að þetta gildi um stærsta olíusvolgrara heimsins; Bandaríkin. Þar er ennþá talsverð fólksfjölgun. Er samt farið að draga úr olíunotkun þar vestra? Til langframa!

Því er nú haldið fram að þessi mögnuðu þáttaskil hafi orðið í orkusögu Vesturlanda árið 2005. Þá hafi olíuneysla heimshlutans, sem kennir sig við OECD, náð hámarki. Olíunotkun OECD-ríkjanna árið 2005 hafi meira að segja verið meiri en uppgangsárin miklu 2006 og 2007.

Nánast með ólíkindum ef satt er. Snillingarnir hjá CERA vestur í Bandaríkjunum fullyrða að hvort sem litið sé til Bandaríkjanna, ESB eða Japan sé þetta staðreynd. Fyrir vikið hafi olíueftirspurn OECD minnkað um heilar 3,7 milljón tunnur pr. dag milli 2005 og 2009.

CERA stendur fyrir bandaríska ráðgjafarfyrirtækið Cambridge Energy Research Associates og þykir nokkuð fínn pappír. Menn leggja því við jafnan við hlustir þegar CERA ropar - þrátt fyrir að spár þeirra hafi auðvitað alls ekki alltaf gengið eftir.

Það er athyglisvert að þó svo CERA spái því, eins og flestir aðrir, að olíunotkunin á Vesturlöndum muni vaxa talsvert eftir að kreppan líður hjá - og muni reyndar aukast strax á næsta ári (2010) - telja þeir að notkunin þá verði samt talsvert vel undir því sem var 2005. Það merka ár (2005) hafi einfaldlega verið toppárið innan OECD, sem aldrei verði slegið!

Ástæðan er sögð vera mikil breyting í neyslumynstri fólks. Fráhvarf yfir til sparneytnari bíla er þarna stærsti þátturinn. Aðrar röksemdir CERA fyrir þessari nýjustu spá sinni, eru að afar ólíklegt sé að fjöldi bíla pr. íbúa innan OECD eigi eftir að vaxa. Þar að auki muni framleiðsla og notkun á lífmassaeldsneyti aukast. Allt muni þetta verða til þess að olíunotkun næstu árin og áratugina muni verða nokkuð stöðug og aldrei ná toppnum frá 2005. Þegar OECD notaði u.þ.b. 49,5 milljón tunnur á dag.

Þetta telur CERA þó ekki verða til þess að olíuneysla heimsins hafi náð hámarki. Þar á bæ búast menn almennt við því að eftirspurnin frá Kína, Indlandi og fleiri ríkjum utan OECD muni aukast mun meira en sem nemur samdrættinum innan OECD. Nefna þeir töluna 89 milljón tunnur í þessu sambandi fyrir árið 2014. Til samanburðar þá var heimsneyslan árið 2008 um 85 milljón tunnur á dag og búist er við að hún verði u.þ.b. 84 milljón tunnur daglega á yfirstandandi ári (2009).

Ekki eru allir sammála þessum spám CERA um svo hóflega aukningu á heimsvísu til framtíðar. Upplýsingaskrifstofa bandaríska orkumálaráðuneytisins (EIA) er á því að olíuneysla í heiminum eigi eftir að aukast mun meira og hraðar. EIA  er með nokkurn veginn sömu framleiðslutölur vegna síðustu ára eins og CERA setur fram, en EIA gerir ráð fyrir að olíueftirspurn muni nema um 97-98 milljónum tunna á dag árið 2014. Þarna munar hvorki meira né minna en u.þ.b. 9 milljón tunnum - sem er svipað og öll olíuframleiðsla Saudi Arabíu!

Ljúflingarnir hjá EIA eru heldur ekki á því að olíueftirspurn OECD-ríkjanna hafi náð hámarki og spá áframhaldandi aukningu þar a.m.k. fram til 2030. Já - þetta er yndislega grá og óviss veröld. Hvað það verður veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá. En menn eru a.m.k. flestir sammála um það að heimurinn þurfi að auka olíuframleiðslu sína umtalsvert, til að geta mætt aukinni eftirspurn frá löndum eins og Kína og öðrum efnahagskerfum sem enn eigi eftir að styrkjast mjög mikið. Og þar með þurfi veröldin talsvert meira af olíu en nú er; spurningin er bara hvort innan 2014 þurfi að bæta við einni eða tveimur Saudi Arabíum!

Þegar allt kemur til alls, þá er STÓRA spurningin kannski alls ekki sú hvort olíuneysla OECD hafi náð toppi. Heldur hvenær olíuframleiðsla heimsins nær toppi - eða öllu heldur hvort framleiðslan geti áfram náð að mæta allri eftirspurninni. Þar erum við komin að hinu eldfima Peak Oil, sem er auðvitað allt annar handleggur.

En eins og Orkubloggarinn og aðrir sjálfumglaðir snillingar vita, mun Peak Oil líklega aldrei skella á í þeirri mynd að það valdi alvarlegri olíukreppu. Af því efahagslífið mun halla sér að nýjum orkugjöfum nægjanlega snemma. Bölmóðarnir eru aftur á móti óþreytandi við að boða "the end of the world as we know it" og að heimurinn sé á heljarþröm ægilegrar orkukreppu.

 

Verðbólguótti og álbros

Oleg Deripaska heitir gjörvilegur piltur, sem ýmist er kallaður milljarðamæringurinn með barnsandlitið eða sagður minna mest á dyravörð á vafasömum skemmtistað.

Í reynd er Deripaska bráðgreindur ungur Rússi, sem náði að vinna sig upp í rússneska áliðnaðinum og nýta tækifærin í einkavæðingarstefnu Jeltsin-tímabilsins. Hann er þar að auki tengdasonur rússneska stjórnmálamannsins Valentin Yumashev og konu hans, Tatyana Dyachenko, en hún er einmitt dóttir Borisar Jeltsin.

Svo fór að Deripaska náði að koma stórum hluta rússneska áliðnaðarins undir sig og varð stærsti hluthafinn í stærsta álfyrirtæki heimsins. Sem er auðvitað Rusal, eins og lesendur Orkubloggsins eru sjálfsagt flestir meðvitaðir um. Í þessu sambandi má minna á eldri færslu  Orkubloggsins um Deripaska og Rússajeppana hans, frá því fyrir rúmu ári síðan. Frá þeim dögum þegar Íslendingar biðu spenntir eftir Rússaláninu alræmda. En það er allt önnur saga.

Það er varla ofsagt að þessi rétt liðlega fertugi Rússi og aðaleigandi Rusal, sé valdamesti maðurinn í áliðnaði veraldarinnar. Og ekki amalegt fyrir áliðnaðinn að vera uppá svona snillinga kominn.

En jafnvel hjá auðmönnum Rússlandi skiptast á skin og skúrir. Fyrir rétt um ári síðan var Deripaska álitinn auðugasti maður Rússlands - jafnvel ríkari en Íslandsvinurinn Roman Abramovich. En kreppan hefur því miður lagst illilega á Rusal og fjárfestingafyrirtæki Deripaska, Basic Element. Nú er svo komið að líklega má Oleg Deripaska þakka fyrir ef hann sleppur við gjaldþrot.

Fyrir um ári síðan voru eignir Deripaska álitnar litlir 28 milljarðar dollara, að mati viðskiptatímaritsins Forbes (þar er reyndar væntanlega átt við eigið fé). En nú einu ári síðar eru eignir hans sagðar hafa rýrnað um allt að 90%! Þannig að í dag standa kannski ekki eftir nema skitnir 3 milljarðar dollara. Í reynd er allsendis óvíst hvort nokkuð eigið fé sé lengur að finna í hlutafélagavafningum Deripaska - kannski er þarna allt kafnað í gígantískum skuldum.

Það væri auðvitað hið versta mál. En svo skemmtilega vill til að líkurnar á því að vel fari fyrir Deripaska eru reyndar nokkuð góðar. Af því svo virðist sem hann njóti ríkulegs stuðnings austur í Kreml þessa dagana. Oleg Deripaska er sem sagt einn af fáum olígörkum Jeltsin-tímabilsins, sem ennþá er í fullri náð stjórnvalda í Kreml.

En hvað svo sem líður velvilja Pútíns og klíku hans gagnvart Oleg Deripaska, verður ekki framhjá því litið að hugsanlega er álið frá Rusal og öðrum álrisum heimsins nýjasti leiksoppur fjármálaspekúlanta. Og ekki útséð með hvernig sá ljúfi leikur endar.

Á liðnum mánuðum hafa margir glaðst yfir hækkandi álverði. Vandamálið er bara að þessar hækkanir eru vart komnar til með að vera. Eftirspurn framleiðslu-iðnaðarins eftir áli hefur ekki verið að aukast nú í kreppunni - og þó svo sumir bæði vestan hafs og austan telji merki komin fram um efnahagsbata, er það ennþá hrein óskhyggja. M.ö.o.; ef ekki koma bráðlega fram skýrar og óvefengjanlegar vísbendingar um að efnahagslífið sé að komast á almennilegan skrið, er langlíklegast að álið - og reyndar ýmsar aðrar hrávörur - taki brátt hressilega dýfu.

Sumir vilja jafnvel meina að álið muni hreinlega steinfalla í verði og að það sama hljóti líka að gerast með olíuna. Í huga Orkubloggarans má vissulega finna stæka lykt spákaupmennskunnar af álinu. Vissara að snerta ekki við þessum annars ljúfa málmi að svo stöddu. Því blaðran gæti sprungið - eða a.m.k. farið að leka.

Þetta er auðvitað allt háð mikilli óvissu. Óttinn við verðbólguna gæti náð að halda fjárfestum í hrávörugeiranum - og jafnvel beina þangað enn meira fjármagni. Hvað það verður veit nú enginn... en þetta er samt tæplega rétti tíminn að ráðast í nýjar álverksmiðjur. Allra síst á Íslandi.

Þeir álfar sem láta sér koma til hugar að Landsvirkjun eða Orkuveita Reykjavíkur eigi nú að hlaupa í að virkja fyrir nýtt álver, eru annað hvort áhættufíklar eða draumóramenn. Það er auðvitað voða gaman að gambla fyrir hönd íslenskra skattgreiðenda. En vegna alvöru málsins og æpandi áhættu, ætti að harðbanna alþingismönnum eða sveitarstjórnarfólki að liðka fyrir álvirkjun nú um stundir. Nema þá að viðkomandi gerist persónulega ábyrgur fyrir öllum lánum sem til slíkra verkefna yrðu tekin. Það myndi kannski hægja aðeins á skuldagleði þeirra, sem höndla með eigur almennings.

Þegar augunum er rennt yfir þróun áliðnaðar veraldarinnar síðustu misseri og ár, er ýmislegt sem bendir til þess að offramboð verði á áli næstu árin. Hvað mest áberandi er geggjuð uppbygging Kínverja a nýjum álverksmiðjum. Sagt er að álframleiðsla í Kína muni aukast um 20% bara á næsta ári (2010). Það er einfaldlega ekki heil brú í álversstefnu kínverskra stjórnvalda og sennilega allt of hratt þar gengið um álgleðinnar dyr.

Og það er víðar um heiminn sem menn leggja í púkkið til að tryggja offramboð af áli. Í Abu Dhabi verður á komandi ári (2010) einmitt gangsett ein nett álverksmiðja - sem verður reyndar stærsta álbræðsla í heimi og mun í framtíðinni framleiða 1,4 milljón tonn árlega! Að auki má t.d. nefna að einmitt núna á sunnudaginn fyrir viku, fór nýja Qatalum-verksmiðjan í gang austur í Katar. Þar verður ársframleiðslan nærri 600 þúsund tonn - bara fyrsti áfanginn. Þeir kunna svo sannarlega að smíða stórt þarna á blessuðum Arabíuskaganum.

Staðan er sem sagt sú að margt bendir til hressilegrar offramleiðslu á áli á næstu misserum og árum. Ekki nema von að Deripaska leggist á bæn. Hér skiptir líka máli að birgðageymslur um allan heim eru hreinlega stútfullar af áli þessa dagana. Einn álspekúlantinn orðaði það skemmtilega nýverið - þegar hann benti á að bara álið sem bíður í geymslunum dugi í 70 þúsund Boeing 747 júmbóþotur. Ekki ætlar Orkubloggið að ábyrgjast þá fullyrðingu, enda segir þessi samanburður manni lítið sem ekkert. En  you get the meaning.

Það er sem sagt til mikið af ónotuðu áli og vandséð að markaðurinn nái að halda álverði svo háu sem nú er. Verðhækkanirnar undanfarið virðast til komnar vegna hreinnar spákaupmennsku og ef braskararnir verða hræddir er hætt við að álverð taki senn umtalsverða dýfu. Þeir sem hafa gaman af að dramatísera hlutina, leyfa sér sumir að segja, að hækkandi álverð undanfarið geti varla verið ávísun á neitt annað en að álbólan springi með enn meiri hvelli en ella.

Hvort það gengur eftir verður barrrasta að koma í jós. Það eru a.m.k. ýmsar vísbendingar um að umtalsvert offramboð verði á áli á næstunni. Það eina sem gæti viðhaldið álbólunni er líklega ennþá meiri ótti spákaupmannanna en sá að álblaðran fari að leka. Sem er hræðslan við verðbólguna.

Spákaupmennskan með álið síðustu mánuði og misseri kann að gleðja bæði Rannveigu Rist og Oleg Deripaska. En Rússneskir skattgreiðendur munu ekki brosa, ef og þegar lækkandi álverð lendir af alefli á Rusal. Á liðnu ári bjargaði nefnilega rússneski ríkisbankinn VEB (Внешэкономбанк eða Vnesh Econom Bank) Rusal með ofurnettu láni upp á 4,5 milljarða dollara. Það jafngildir næstum 580 milljörðum íslenskra krónuræfla á gengi dagsins. Yrði súrt að sjá þá milljarða fara niður um niðurfallið hjá Rusal.

Já - bankastjórum ríkisbanka um allan heim finnst gaman að leika sér í Matador. Þar þekkist nefnilega ekkert sem heitir ábyrgð og leikur einn að taka svona stórfínar ákvarðanir um ráðstöfun fjármuna frá skattgreiðendum. Hvort sem er til að bjarga Rusalinu hans Deripaska eða gömlu Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna.

Svona upphæðir eru reyndar kannski barrrasta smotterí - a.m.k. núna þegar Íslendingar nenna varla að velta vöngum yfir skuldum sem eru minni en a.m.k. nokkur þúsund milljarðar króna. Þetta er samt áhyggjuefni fyrir blanka útlendinga. Eins og Oleg Deripaska og skvísuna hans; hana Pálínu Jumasjevu. Sem þó ávallt er tilbúin að senda lesendum Orkubloggsins ómótstæðilegt bros. Og hver getur sossem staðist svona indælt álbros?

Vonandi reynast aðvörunarorð Orkubloggarans um álið vera vindhögg. Bloggarinn vonar heitt og innilega að það hýrni yfir álinu, svo þetta fari nú örugglega allt vel hjá þeim skötuhjúunum geðþekku; Pálínu og Oleg. Þá geta íslenskir stjórnmálamenn líka haldið áfram að álíta álið vera málið. Að eilífu. Og geta nú meira að segja keppt við Abu Dhabi og Katar um undirboð á raforkuverði til álbræðslna.

Það verður sko aldeilis fjör að láta íslenska náttúru etja kappi við ódýrustu gaslindir veraldar í sandauðnum Arabíuskagans. Ísland á svo sannarlega bjarta framtíð fyrir höndum, núna þegar bankar í eigu ríkisins og bandarískra debt-distressed-vogunarbraskara geta farið á fullt í að fjármagna nýjar álvirkjanir. Geisp.

 

Villihænsnaveiðar og bandaríska gasbyltingin

Á örfáum árum hefur orðið hljóðleg en afar þýðingarmikil tækniþróun í bandaríska orkugeiranum. Sumir myndu kalla þetta byltingu - gasbyltingu sem kann að breiðast hratt út um heiminn og hafa afgerandi áhrif á þróun orkumála.

Upphaf 21. aldarinnar kann í hugum flestra að markast af sprunginni Netbólu og hryðjuverkaárásunum á Tvíburaturnana í New York. Fyrir dramatíska orkubolta er stóri atburðurinn í aldarbyrjun þó allt annar: Nefnilega sá að þá tók bandaríska þunnildisgasið að streyma útá markaðinn. Það gæti jafnvel farið svo að rétt eins og 20. öldin hefur verið nefnd olíuöldin, verði sú 21. kölluð gasöldin.

Af einhverjum ástæðum er bara afskaplega lítið talað um þessa gasbyltingu. Kannski af því sumir óttast að sannleikurinn muni samstundis ganga frá vindorku og sólarorku dauðri, rétt eins og gerðist þegar olíuverð hrundi í upphafi 9. áratugarins. Eða af því fjölmiðlar hafa engan áhuga á einhverju leiðindagasi, heldur vilja frekar segja frá safaríkum framtíðarspádómum Bölmóða um yfirvofandi hörmungar vegna hlýnunar jarðar eða olíukreppu sem brátt muni skella á okkur Jarðlingum.

Orkuskorturinn í Kaliforníu upp úr aldamótunum var að minnstu leyti lævísi Enron  að kenna. Þrátt fyrir ýmis bellibrögð Enron-manna, er staðreyndin sú að gasframleiðsla í Bandaríkjunum náði einfaldlega ekki að halda í við vaxandi eftirspurn góðærisins. Meira að segja þrátt fyrir stóraukinn innflutning á gasi til Bandaríkjanna frá jafn ólíkum löndum eins og Kanada og Katar var hreinlega farið að stefna í gasskort í Bandaríkjunum.

En þegar þegar neyðin er stærst er hjálpin næst. Einmitt þegar bandaríski gasorkugeirinn virtist vera á hraðleið í meiriháttar vandræði með að anna eftirspurninni, opnaðist óvæntur krani og nýtt bandarískt gas tók að streyma á markaðinn. Það skemmtilega er, að þar var ekki aldeilis um að ræða gas frá nýjum gassvæðum. Þvert á móti kom nýja gasið frá gamalreyndum gasvinnslusvæðum, sem höfðu virst á góðri leið með að vera fullnýtt.

Þannig hagar til á gasvinnslusvæðunum í Texas og víðar um Bandaríkin að gasið hefur verið sótt úr stórum gaslindum, sem eru aðgengilegar með því einfaldlega að bora beint niður í sandsteinshvelfingarnar og láta gasið streyma upp. En í nágrenni við stóru gaslindirnar eru ókjör af gasi, sem er samanþjappað milli þröngra og grjótharðra laga af sandsteini. Með því að bora beint niður í slík þunnildi næst kannski upp smáræði af gasi. En svo þarf að flytja borinn til að berjast á ný við sandsteininn. Þetta borgar sig alls ekki og fyrir vikið er ógrynni af þessu þunnildisgasi í jörðu, sem hefur enn ekki verið sótt. Og þar til fyrir skömmu töldu flestir að þetta óaðgengilega gas myndi aldrei verða sótt vegna tækniörðugleika og kostnaðar.

Bandaríska gasbyltingin fólst í því að snjöllum mönnum tókst að þróa nýja og tiltölulega ódýra tækni til að nálgast þessi þunnu lög af gasi, sem liggja klemmd milli sandsteinslaganna. Með láréttri bortækni og háþrýstivatni tókst framtakssömum frumkvöðlum það sem öll stærstu olíu- og gasvinnslufyrirtæki Bandaríkjanna höfðu löngu afskrifað: Að bora þvert inn í gasþunnildin og nota háþrýstivatn til að þvinga gasið þaðan út og upp á yfirborðið. Með vel viðráðanlegum tilkostnaði.

Í daglegu tali nefna menn þetta gas oftast shale gas. Orkubloggarinn hefur vel að merkja áður sagt frá upphafi þessarar nýju gasvinnslutækni, sem sumir segja að þýði ekkert minna en byltingu í bandaríska orkugeiranum. Afleiðingin er sú að gasþunnildin sem liggja klemmd í sandsteininum í Texas og víðar um Bandaríkin urðu skyndilega uppspretta ofsagróða. Þessi nýja tækni virkar nánast eins og gullgerðarvél og nýja gasæðið breiddist auðvitað út með leifturhraða. Sem eldur í sinu bárust tíðindin frá Texas og Louisiana til flest allra fylkjanna frá Arkansas til Pennsylvaníu og reyndar alla leið til bæði New York fylkis og Bresku Kólumbíu í Kanada. Á öllum þessum svæðum eru horfur á að nýja vinnslutæknin komi til með að stórauka gasframleiðsluna og veitir ekki af. 

Um leið jukust mjög birgðir Bandaríkjanna af þekktu vinnanlegu gasi. Til marks um mikilvægi nýju vinnslutækninnar, þá voru sannreyndar birgðir af vinnanlegu gasi í Bandaríkjunum árið 2000 sagðar vera 177 þúsund milljarðar teningsfeta (177 Tcf sem jafngilda um 5 þúsund milljörðum teningsmetra), en 2008 var talan komin í 245 þúsund milljarða teningsfeta (7 þúsund milljarðar teningsmetra). Og það þrátt fyrir að á þessu átta ára tímabili hafði 165 þúsund milljörðum teningsfeta (4,7 þúsund milljörðum teningsmetra) af gasi verið dælt upp í Bandaríkjunum!

Árið 2008 jukust sannreyndar gasbirgðir Bandaríkjanna sem sagt um 68 þúsund milljarða teningsfeta (tæplega 2 þúsund milljarða teningsmetra). Sem jafngildir t.d. öllum sannreyndum gasbirgðum Kína. Eða Noregs.

Það vill einmitt svo skemmtilega til að undanfarið hefur norskt flotgas (LNG) streymt með tankskipum vestur yfir Atlantshafið til Bandaríkjanna. Norsararnir eru að gera það gott í heimskautagasinu og þaðan sigla gasflutningaskipin non-stop vestur um haf, hlaðin fljótandi gasi. Rétt eins og Arctic Princess, sem var einmitt á ferðinni um efnahagslögsögu Íslands fyrr í dag, sbr. þessi frétt Moggans..

Slíkir flutningar á fljótandi gasi hafa vaxið mikið undanfarin ár, vegna nýrra gasvinnslusvæða langt frá mestu gasnotendunum. Fljótandi gas er t.d. líka flutt með skipum frá Ástralíu og Katar og fleiri Persaflóaríkjum til landa eins og Bandaríkjanna og Japan. En nú er skyndilega útlit fyrir að Bandaríkjamenn þurfi ekki að vera jafn háðir fjarlægu gasi eins og þeir voru farnir að óttast. Miðað við núverandi þekktar vinnanlegar gaslindir, eiga Bandaríkin kannski allt að hundrað ára birgðir af gasi í jörðu! Og þar sem þunnildisævintýrið er bara rétt að byrja, eru góðar líkur á að gasbirgðir Bandaríkjanna eigi enn eftir að aukast umtalsvert.

Hugsanlega er einhver mesta umbreyting orkugeirans til þessa, allt frá því olíuöldin hófst vestur í Pensylvaníu, núna að hefjast vestur í Bandaríkjunum. Bylting sem felst í því að gasið verði í síauknum mæli nýtt sem eldsneyti í bæði samgöngum og raforkuframleiðslu. Ný vind- og sólarorkuver munu halda áfram að rísa. En hinir raunverulegu risapeningar munu streyma í gasiðnaðinn. Gasbrennsla losar miklu minna koldíoxíð en kolabrennsla og gas er einfaldlegasta ódýrasta og hagkvæmasta leið Bandaríkjanna til þess bæði að minnka losun gróðurhúsalofttegunda OG minnka þörf sína á innfluttri orku frá vafasömum ríkjum.

Til marks um þessa þróun má nefna nýlegar fréttir um að ExxonMobil sé að kaupa XTO Energy. XTO er einmitt í fararbroddi þeirra sem hvað best virðast ráða við þunnildisgasið. Með þessum viðskiptum er Exxon einfaldlega að horfa til framtíðar og tryggja sér sterka aðkomu að þunnildisgasiðnaðinum.

Og eins og gildir um öll skemmtileg viðskipti, munu þessi hafa komist á undir notalegum kringumstæðum. Þannig var að Rex Tillerson, forstjóri ExxonMobil, bauð Bob Simpson, stofnanda og stjórnarformanni XTO, nýverið á villihænsnaveiðar á búgarð fyrirtækisins suður í Texas. Og þar sem þeir röltu um sléttuna og svipuðust um eftir kjánalegum Texas-rjúpunum, bar auðvitað ýmislegt á góma. Þessi ljúfa skemmtiferð endaði svo á því, að þeir Rex og Bob handsöluðu nettan 40 milljarða dollara díl um kvöldið - eflaust með koníaki framan við arininn.

Þannig gerast "kaupin á eyrinni" vestur í Texas. Og þannig mótast orkuframtíð veraldarinnar á fuglaveiðum og í þægilegum leðurstólum langt útí sveit. Í vinsamlegu spjalli einstaklinga, svo órafjarri þingsölum, ráðuneytum eða Loftslagsráðstefnum.

 

Tíu dropar

Fyrir margt löngu hélt hin danska Karen Blixen til Afríku og stofnaði þar til kaffiræktar ásamt þáverandi eiginmanni sínum. Eins og lesendur Mit Afrika þekkja svo vel - og þó líklega enn fleiri af hinni upprunalegu ensku útgáfu; Out of Africa, að ég tali nú ekki um allan þann fjölda sem séð hefur samnefnda kvikmynd með þeim Meryl Streep og yfirsjarmörnum Robert Redford.

En nú er öldin önnur. Og líklega fáir danskir eða aðrir evrópskir ævintýramenn sem halda til þriðja heimsins í því skyni að hefja kaffirækt. Eða hvað? Eru kannski dúndrandi tækifæri í kaffinu? Er ekki sí og æ verið að minna okkur á það, að kaffi sé sú hrávara heimsins sem mest viðskipti eru með! Fyrir utan olíuna.

Já - sagt er að kaffi sé einhver heitasta hrávaran í veröldinni. Í frétt á viðskiptavefnum cnbc.com var nýlega viðtal við einn af þeim fjölmörgu sérfræðingum sem þar eru ósparir á að gefa okkur einföldum almúganum ljúf fjárfestingaráð. Í þetta sinn var það maður að nafni Kevin Ferry, stofnandi og einn eigandi fjárfestingafyrirtækis sem kallast Cronus Futures Management.

Í fyrirsögninni þarna á cnbc.com fékk hann Kevin óneitanlega töff titil: Commodities Pro! Það verður ekki mikið svalara.

Snillingurinn sá sagði að flótti væri u.þ.b. að bresta á úr bæði olíu og gulli. Það kæmi Orkubloggaranum svo sem ekkert voðalega á óvart. Að sögn Ferry's þýðir þetta samt alls ekki neitt allsherjar verðfall á hrávörumörkuðunum. Miklu fremur að menn muni leita og finna ný tækifæri í hrávörunni. Og sjálfur taldi þessi ljúflingur að þar ættu fjárfestar að horfa til kaffisins.

Orkubloggarinn er alveg sammála því að stundum getur verið áhugavert að veðja á kaffið. Og hefur ekkert á móti því að menn taki stöðu með þeirri indælis hrávöru sem kaffibaunir eru. Öllu verra er þó þegar "sérfræðingar" telja það einhver sterkustu rökin með kaffinu, að kaffi sé sú hrávara sem mest viðskipti séu með á eftir olíu. En umræddur Kevin Ferry fell einmitt í þá gildru í umræddri ráðgjöf sinni á CNBC.

Á ensku hljóðar þetta furðu algenga en alranga ævintýri um kaffið svo: "Coffee is the second largest commodity traded in the world".

Vandamálið er bara að þetta er hreint rugl. Að vísu eitthvert algengasta og lífseigasta bullið í hrávörugeiranum, en engu að síður tómt rugl. Jafnvel þrautreyndir miðlarar með hrávörusamninga halda þessu fram í virðulegum fjölmiðlum og fá ekki bágt fyrir. Það má jafnvel finna þessa fullyrðingu í vel metnum bókum eftir sprenglærða prófessora - og fyrir vikið er bullið orðið "almennur sannleikur".

Staðreyndin er aftur á móti sú að það liggja engar upplýsingar fyrir sem sýna fram á að kaffi hafi þessa merku stöðu á hrávörumörkuðunum. Þetta er m.ö.o. bara mýta. Að vísu svo svakalega algeng að Orkubloggarinn er eiginlega farinn að trúa þessu. En nenni menn að kynna sér málið, komast þeir fljótt að því að kaffi er ekki alveg jafn mikill megabissness og margir vilja láta. Viðskipti með kol eru t.d. langtum meiri en með kaffi og sama má segja um álið og fleiri málma. Og sé litið til manneldisafurða virðist sem veltan með bæði hveiti og maís sé líka umtalsvert meiri en með kaffi.

Vissulega er kaffi afar mikilvæg verslunarvara. Og auðvitað oft líka dásamlega gott. Kaffi er líka einhver mikilvægasta útflutningsvara fjölda þróunarríkja og alls ekki nein ástæða að gera lítið úr kaffisviðskiptum.

En þegar jafnvel sérfræðingar í hrávöruviðskiptum halda því fram að kaffi sé með næst mestu veltuna af öllum hrávörum heimsins, er rétt að minnast þeirra sanninda sem eru hvað mikilvægastar í öllum bissness: Aldrei að trúa "sérfræðingum", alltaf að efast og muna að gagnrýnin hugsun er mikilvægari en allt heimsins gull.

Engin þjóð ætti að vera betur meðvituð um þessi sannindi en einmitt Íslendingar. Sem svo lengi trúðu á meinta velgengni íslenskra fjárfesta - velgengni sem átti að byggjast á einhverri séríslenskri viðskiptasnilld.

Ein af skemmtilegum - eða kannski öllu heldur kátbroslegum eða jafnvel sorglegum - heimildum um þessa ofurtrú á íslenskt viðskiptavit er áramótablað viðskiptakálfs Fréttablaðsins (Markaðurinn) í árslok 2006. Þar má lesa hvernig leiðtogar í íslensku viðskiptalífi og samfélagi átu klisjurnar og frasana hver upp eftir öðrum og nánast enginn virtist efast hið minnsta um styrkar stoðir íslensks efnahagslífs. Eina undantekningin var Hörður Arnarson, þáverandi forstjóri Marel sem virtist greina einhver hættumerki. Blað þetta má nálgast á Netinu og er dapurleg minning um sauðsháttinn sem hér var svo útbreiddur.

Þó svo til væru þeir sem ekki trúðu á séríslenska bankasnilli þurfti allsherjar gjaldþrot íslenska bankakerfisins (og Seðlabankans líka) til að stjórnmálamennirnir, Samtök atvinnulífsins, launþegasamtökin, Háskólasamfélagið og almenningur léti sannfærast. Um að sannleikurinn var sá að "snillin" fólst einfaldlega í óeðlilega greiðum aðgangi að lánsfé, handstýrðri einkavæðingu, uppblásinni viðskiptavild, gölluðu eftirlitskerfi, fákeppni, siðleysi og jafnvel ólögmætri misnotkun á ungum og óþroskuðum hlutabréfamarkaði.

Kannski var stjórnmálamönnunum, eftirlitsstofnunum, lífeyrissjóðunum og hagsmunaöflunum hingað og þangað um þjóðfélagið vorkunn. Það er jú einfaldlega rosa gaman að dansa í kringum gullkálfinn. Og dást að fínu fötum keisarans í von um að nokkrir gullpeningar falli úr ímynduðum troðfullum vösum hans.

Rugl virðist auðveldlega geta orðið að "sannleika". Bara ef nógu margir éta ruglið hver upp eftir öðrum. Til að vinna á mýtu þarf oft eitthvað mjög dramatískt að gerast. Eitthvað afgerandi sem sýnir svo ekki verður um villst að trúin (mýtan) var byggð á sandi, bulli, afneitun eða vanþekkingu. Vonandi höfum við öll lært, að við eigum aldrei að trúa sérfræðingum í blindni. Annars verður stutt í það að aftur þurfi að biðja Guð að blessa Ísland. Reynum a.m.k. að slaka á yfir jólin - með rjúkandi heitum kaffibolla. Gleðileg jól.

 

Af heimabruggi og Nóbelsverðlaunum

Hvað  eiga Rex, Craig og Kári sameiginlegt?

Rex Tillerson, forstjóri ExxonMobil, var einhverju sinni spurður útí það hvort olíurisinn  hygðist ekki brátt fara að hasla sér völl í etanóliðnaðinum. Rex er sagður hafa  fussað. Og svarað því til að hjá Exxon væru menn með betri smekk en svo að þeir færu að sulla með eitthvert heimabrugg!

Blessað  etanólið var lengi vel ekki hátt skrifað hjá alvöru olíugæjum. Sannir karlmenn dæla auðvitað bara óblönduðu bensíni á jeppann og hananú. En heimur versnandi fer. Nú hefur frést af því, að meira að segja Rex og félagar hans séu dottnir í etanólið. Í sumar sem leið setti ExxonMobil nefnilega litlar 600 milljónir dollara í Synthetic Genomics. Sem ætlar að framleiða etanól með algerlega nýrri tækni.

Et  tu Brute!  Það að ExxonMobil væri dottið í etanólið þóttu óneitanlega  talsverðar fréttir í bransanum. Það hefur gengið á ýmsu í etanóliðnaðinum  síðustu misserin og árin - og menn dreymt um þegar sjálfir olíurisarnir myndu af alvöru byrja að fjárfesta í etanólinu. Aðkoma slíkra megakvikinda er í reynd nánast lykilatriði til að koma etanólinu úr korninu og yfir í annarrar, þriðju að ég tali nú ekki um fjórðu kynslóðar lífmassaeldsneyti. 

Mikið hefur áunnist í þeirri tækni að búa til etanól úr sellulósa (annarrar kynslóðar etanól) og nú eru menn farnir að sjá það sem raunverulegan möguleika að fara alla leið yfir í þörungasullið (þriðja kynslóðin). Að geta dælt fljótandi þörungum á Boeingþoturnar gæti valdið hreinni byltingu í eldsneytisiðnaðinum.

Það virðist hreinlega enginn endir á hugkvæmni manna í að þróa eldsneyti. Og nú eru vísindamenn farnir að hugsa enn lengra en að nota þörunga sem uppistöðu fyrir fljótandi eldsneyti.

Það er sú tækni að nota bakteríur eða aðrar örverur til eldsneytisframleiðslu og er þá talað um fjórðu kynslóðar lífefnaeldsneyti (til að greina þetta frá þeim sem eingöngu horfa til þörunga). Þá væri eldsneytisvandi heimsins líklega leystur í eitt skipti fyrir öll og sá sem kemur því í framkvæmd gæti átt góðan séns á Nóbelsverðlaunum. Jafnvel þreföldum verðlaunum; í efnafræði, læknisfræði og friðarverðlaunin í bónus!

Þarna gæti verið frábært tækifæri fyrir okkar greindasta vísindamann. Nú þegar Decode er búið að fara eina leiðinda veltu,væri lógískt að Kári Stefánsson  snéri sér frá tærum erfðavísindum og og smellti sér þess í stað yfir í lífmassaeldsneytið. Munum að heilinn á bak við líftæknisullið hjá Synthetic Genomics er sjálfur Kjarnsýrukonungurinn Craig Venter; meistarinn á bak við Celera-verkefnið alræmda. Sem þurfti, eins og kunnugt er, að láta í minni pokann fyrir Human Genome Project (HGP).

Celera fór eins og það fór. En Venter veit að þekking hans á líftækni getur orðið til þess að finna nýjar leiðir til að framleiða ódýrt, hagkvæmt, fljótandi eldsneyti. Nú ætti Kári Stefánsson tvímælalaust að taka Venter sér til fyrirmyndar og láta gott af sér leiða í töfrandi heimi lífefnaeldsneytisins.

Þar er sko ekki um að ræða eitthvert apótekarasmotterí eins og þetta Decode-dæmi. Nei - nú er tækifæri fyrir Kára Stefánsson að fara alla leið og gera Ísland orkusjálfstætt. Og um leið finna nýja lausn fyrir alþjóðlega eldsneytisgeirann eins og hann leggur sig. Hvort það verður íslenskur þörungalífmassi, lífhráolía eða fjórðu kynslóðar lífefnaeldsneyti verður svo barrrasta að koma í ljós.

Nú halda örugglega einhverjir fýlupokar að Orkubloggarinn sé bara að gera gys. Ekki aldeilis. Minnumst þess að frumkvöðlarnir Craig Venter og Kári Stefánsson voru báðir á lista Time 2007. Yfir 100 mikilvægustu eða áhrifamestu einstaklingana í heiminum (most influential people in the world). Svo skemmtilega vill til að þar voru þeir báðir á nítján manna listanum yfir mestu vísindamenn og hugsuði veraldarinnar (scientists & thinkers) og báðir með mikla þekkingu á líftækni.

Það er m.ö.o. ekki langt milli erfðavísindanna, líftækninnar og eldsneytisiðnaðar framtíðarinnar Orkubloggarinn hefur fulla trú á Kára Stefánssyni, þrátt fyrir að Decode hafi reynst þyngra að ná markmiðum sínum en upphaflega var ráðgert. Hugmyndin þar að baki var snjöll. En nú ætti Kári að fara í alvöru bissness; eldsneytisiðnaðinn. Þá gæti verið að við Íslendingar eignuðumst brátt annan Nóbelsverðlaunahafann okkar.

Þar að auk er Kári örugglega einn örfárra Íslendinga sem mögulega gæti fangað athygli manna eins og Rex Tillerson hjá ExxonMobil eða t.d. Tony Hayward hjá BP. Og það dásamlega við lífefnaeldsneytið er að það smellpassar inní strúktúrinn hjá olíurisunum. Miklu betur en að fara útí fjarskylda orkutækni, eins og eitthvert rafmagnsbílarugl eða vindorkuver.

Olíurisarnir vinna ekki með hverjum sem er og eru afar picky á samstarfsaðila. Að mati Orkubloggsins gæti slíkt samstarf milli Kára Stefánssonar og einhvers olíurisa með grænar væntingar, orðið afar farsælt. Að því gefnu auðvitað, að fyrir hendi væri stuðpúði sem þeir gætu hvor um sig barið á þegar upp úr syði. Orkubloggarinn býður sig auðvitað fram í það - þó svo bloggarinn muni líklega seint teljast þykkur eða mjúkur!

 

Skilaboð frá COP15 í Köben

Þá er loftslagsráðstefnunni í Köben lokið.

Og flestir virðast sammála um að árangurinn hafi orðið heldur snautlegur. Vissulega var þarna í blálokin reyndar samþykkt yfirlýsing, sem fengið hefur heitið Kaupmannahafnar-yfirlýsingin (Copenhagen Accord). En hún hefur nákvæmlega enga lagalega þýðingu og því algerlega óljóst hvað mun taka við eftir að Kyoto-bókunin rennur út 2012.

Væntanlega verður boðað til nýrrar ráðstefnu til að móta bindandi markmið og skuldbindingar. Kannski best að þetta gerist utan sviðsljóssins og þá einfaldlega innan Sameinuðu þjóðanna. Þessar megaráðstefnur virðast hreinlega ekki vera að ná tilgangi sínum lengur.

Kaupmannahafnar-yfirlýsinguna má sjá hér  á vef Loftslagssamningsins (pdf-skjal). Og lesa má íslenskan úrdrátt eða endursögn hér á vefnum www.loftslag.is.

Að auki fengum  við sem eigum sæti í CEL (IUCN's Commission on Environmental Law) send sérstök skilaboð fyrr í dag, um innihald  Kaupmannahafnar-yfirlýsingarinnar og þýðingu hennar. Orkubloggarinn lætur þessa sendingu fljóta með hér að neðan og hverjum og einum frjálst að móta sér sína eigin skoðun á því hvort þessi ráðstefna í Kaupmannahöfn eigi eftir að hafa einhverja þýðingu í framtíðinni. En skilaboðin til CEL hljóðuðu þannig:

------------------------------------------------------

While much work remains, the Copenhagen Summit process has led to important steps forward by the United States and many counties around the world.  Here are a few highlights of noteworthy developments.  These developments are a meaningful start down the pathway to binding global agreement. 

At 10:33, Copenhagen time, December 19, 2009,the nations approved the Copenhagen Accord.  The new deal engages the United States with other developed and developing countries in an agreement that includes emission reductions, investments in clean technology and adaptation. Over the next years countries will submit their pollution targets, finalize the operational arrangements for short and long term finance that ramps up to at least $100 Billion and work out accountability arrangements and move toward a legally binding agreement. While the deal is not as fair as it should be, not as ambitious as science recommends and not yet binding, it is much needed progress toward global cooperation on the most dangerous issue facing our world today.

Countries have until January 30th to submit their emissions reductions commitments. They are not done yet - there is much more work to do to protect us from dangerous climate change.

Unprecedented Public Support for Strong Climate Action:

 "Never has the world united on such a scale" - Ban Ki Moon,Dec. 18.

• 125 Heads of state.
• 45,000 summit attendees.
• 100,000 marched in Copenhagen calling for strong action.
• 13million petition signers on the "tck, tck, tck" petition (www.tcktcktck.org, which calls for a fair,ambitious and binding agreement).

For the first time, the majority of the world's countries have offered to reduce their emissions, including but not limited to[1]:

US - 17% by 2020(below 2005 levels).

EU-20% by 2020 (below 1990).

China - 40-45% by 2020 (below 2005 levels, energy intensity).

India - 20-25% by 2020 (below 2005 levels, energy intensity).

Brazil - 21-25% by 2020 (below 2005 levels).

Indonesia - 26% by 2020 (below BAU).

Mexico - 50% by2050 (below 2000).

South Africa -34% by 2020 (below BAU).

South Korea - 4% by 2020 (below 2005).

Japan - 25% by 2020 (below 1990).

Architecture for a Program to Protect Forests: Agreement on the basic architecture and financing for international forest protection (Reductions in Emissions in Deforestation and Degradation; REDD).

Transparency in Meeting Emissions Reductions: US and China have agreed to a method for international emission reduction reporting for all counties.  This consists of a domestic legally binding system to report and verify carbon emissions reduction activities.  Should the US or other countries have questions, they've agreed to an international process for validating the data.

Clean Technology for the DevelopingWorld: Agreement on a technology deployment mechanism with two elements: 1) a technology executive committee and 2) a climate technology center/network.  They have also agreed on a short list of functions for the above two bodies.

China's Commitments:

• 40-45% below 2005 levels by 2020, Intensity target.
• Increase non-fossil primary energy by 15%.
• Increase level of forest cover and forest density.
• 20% Energy Intensity Reduction Target over 5 years.

Financial Commitments from US and other Countries:

Fast-start Financing: This process has resulted in general commitments being replaced by real dollar figures, providing money over the next 3 years:

• The US has committed to our share of $30 billion.
• Japanhas committed $15 billion.
• Others?

Financing for Forest Protection:

The US pledged $1 billion over the next 3-years for REDD.

Australia, France, Japan, Norway, UK and US combined pledged $3.5 billion from 2010 to 2012.

Clean Technology Deployment:

US Department of Energy's Climate Renewables and Efficiency Deployment Initiative (REDI) - $350 million multi-lateral commitment over 5-years, of which $85 million is from the US for the scaling up renewable energy via the following programs:

• SolarLED Energy Access Program.
• Superefficient equipment and appliance deployment program.
• Clean Energy information platform.

Black Carbon (soot that harms public health and exacerbates climate change):

US EPA committedto $5 million to reduce black carbon emissions. 

Long-term Financing:

Secretary of State Hillary Clinton committed to contributing our share of a $100 billion fund for adaption, forest protection, and mitigation.

Phase out of Fossil Fuels:

Secretary Locke reaffirmed commitment made at G20to phase out of fossil fuels.

[1]World Resources Institute, 2009, Summary of GHG Reduction Pledges by Developing Countries.

-------------------------------------------------

Svo mörg voru þau orð. Orkubloggaranum verður hugsað til Matador-spilsins skemmtilega hér í Den: "Farðu aftur á byrjunarreit...". Það var a.m.k. skárra heldur en "Farðu beinustu leið í Steininn..."!

 

Rúlletta vindorkunnar

Út um allan heim er fjöldi fólks, sem leikur sér að því að setja fé sitt í orkugeirann. Með svo ljómandi glöðu geði og von um góðan ávinning. Sumir kaupa olíu, aðrir fjárfesta í jarðvarmavirkjunum og enn aðrir byggja vindrafstöðvar.

En þetta er sannkallað fjárhættuspil. Í reynd er frjáls samkeppni eiginlega bara aukaatriði í orkugeiranum. Hann er háður flóknu og síbreytilegu reglugerðarverki stjórnvalda og ómögulegt að segja hverju þau taka upp á næst. Við þetta bætist svo að menn hafa gjörólíkar skoðanir á því hvort orkugeirinn er það sem hann sýnist. Í þessu sambandi er t.d. forvitnilegt að skoða dönsku vindorkuna.

Lesendur Orkubloggsins eru sjálfsagt flestir með það á hreinu að Danmörk er það land sem telja má forysturíki vindorkunnar. Í dag kemur um 1/5 af allri rafmagnsnotkun Dana frá dönskum vindrafstöðvum, sem er hæsta vindorkuhlutfall í heimi. Og danska fyrirtækið Vestas er með mestu markaðshlutdeildina í sölu stórra vindrafstöðva. Allt byggist þetta á því að dönsk stjórnvöld tóku snemma þá ákvörðun að niðurgreiða rafmagn frá vindrafstöðvum. Eftir því sem tækninni fleygði fram varð danski vindorkuiðnaðurinn sífellt sterkari og náði meira að segja forystu á alþjóðavettvangi.

Þetta vakti áhuga annarra og rótgróin stórfyrirtæki eins og þýska Siemens og bandaríska General Electric  helltu sér líka útí vindrafstöðvabransann. Vestas hefur á síðustu árum þurft að standa í harðri samkeppni og markaðshlutdeild þess reyndar dalað talsvert. Vestas er þó ennþá stærst á sínu sviði og virðist njóta gríðarlegrar virðingar í bæði dönsku og alþjóðlegu viðskiptalífi.

Danir eru eðlilega margir afskaplega stoltir af þessum árangri. Og dönsk stjórnvöld hafa notað árangurinn til að skapa sér græna og vistvæna ímynd. Mun grænni en Danir kannski eiga skilið, þegar litið er til þess að þeir fá ennþá langmest af raforku sinni frá kolaorkuverum og eru þar að auki stór olíuframleiðandi vegna auðlindanna undir Norðursjónum. Það að umheimurinn virðist líta á Danmörku sem fyrirmyndarríki í orkumálum, er kannski fyrst og fremst dæmi um snilldarmarkaðssetningu.

Nú síðast var það Obama Bandaríkjaforseti sem horfði til Dana sem fyrirmyndar, þegar hann kynnti  framtíðarstefnu Bandaríkjanna í orkumálum. Í ræðu sinni í apríl s.l. (2009) komst Obama t.a.m. svo að orði : "Today, America produces less than 3 percent of our electricity through renewable sources like wind and solar - less than 3percent. Now, in comparison, Denmark produces almost 20 percent of their electricity through wind power." Þetta vill Obama taka til eftirbreytni og að Bandaríkin eigi að ná þessu sama hlutfalli (20%) ekki síðar en árið 2030. Obama segir að það muni bæði styrkja bandarískan orkubúskap og um leið skapa 250 þúsund ný störf innan Bandaríkjanna.

Það sem menn velta nú vöngum yfir er hvort þessi stefna Obama sé eins skynsamleg eins og kannski lítur út fyrir í fyrstu. Vissulega myndi þetta bæði minnka þörf á innfluttu gasi og minnka losun gróðurhúsalofttegunda. En það sem sumir óttast er að þetta muni verða mjög dýrt og alls ekki skapa jafn mörg störf eins og áætlunin gerir ráð fyrir. Fyrr á þessu ári kom t.a.m. út skýrsla frá dönsku CEPOS, sem dregur hreinlega upp kolsvarta mynd af vindorkunni. Þar segir að nýting vindrafstöðvanna sé einfaldlega ömurleg - og að fjárstuðningurinn sem danski vindorkuiðnaðurinn hafi fengið sé svo yfirgengilegur að það sé ekki nokkurt vit í því fyrir Bandaríkjamenn að ætla að stefna að sambærilegum "árangri". Synd ef satt er (sjá má þessa skýrslu hér; 3 MB pdf skjal).

Þetta er enn einn anginn af eilífum deilum um kostnað og skynsemi í orkugeiranum. Það eina sem er víst, er að ef heimurinn ætlar að draga úr notkun á jarðefnaeldsneyti mun það kosta fullt af pening. Að byggja nýtt vind- eða sólarorkuver og láta það leysa af hólmi uppgreitt kolaorkuver, sem gæti auðveldlega mallað áfram í marga áratugi, er reikningsdæmi sem erfitt er að kyngja fyrir sérhvern skattgreiðanda. Að auki kallar umbreyting yfir í að framleiða mikið af endurnýjanlegri orku, víðast hvar á stórfellda uppbyggingu á nýju dreifikerfi og það er líka dýrt.

En þó svo þróunin frá kolvetnisorku yfir í endurnýjanlega orku kunni að kosta háar fjárhæðir, virðist vera mjög breiður pólitískur stuðningur við slíka þróun. Enda eru Bölmóðarnir kannski að fókusera um of á skammtímahagsmuni og virða langtímahagsmunina að vettugi.

Orkubloggarinn leyfir sér a.m.k. að veðja á endurnýjanlega orku. En er líka vel meðvitaður um það, að slíkt veðmál er ekkert mjög frábrugðið því að leggja undir á rúllettunni skemmtilegu vestur í Vegas. Það væri líka barrrasta hálf döll ef það væri ekki smá spenna í þessum lauflétta orkuleik. Þar sem óvissan er hreint æpandi mikil og allt er auðvitað sett að veði með svo ljómandi glöðu geði.

 

Söguleg ræða... eða froða?

Ræða Obama á Loftslagsráðstefnunni í Kaupmannahöfn í morgun:

Nú er það svart!

Veröldin er kolsvört. Þrátt fyrir allt talið um stórkostlega aukningu vindorkuvera og sólarorkuvera eru kol sá orkugjafi sem vaxið hefur hraðast í heiminum undanfarin ár. M.ö.o. þá sýnir reynsla síðustu ára, að heimurinn veðjar á kolin. Þrátt fyrir aðvaranir og dómsdagsspár um hlýnun jarðar. Þetta fer bara ekki mjög hátt.

Það að nýta varma frá kolabruna til að framleiða raforku, hefur í áratugi verið ódýrasta tegundin af rafmagnsframleiðslu víðast hvar um heiminn. Fyrir vikið hafa kolin lengi verið mikilvægasti orkugjafi mannkyns. Í dag er um 40% allrar raforku heimsins framleiddur með kolabruna og þetta hlutfall hefur ekkert verið að minnka. Þvert á móti gera flestar spár um orkunotkun fram til ársins 2030, að hlutfall kolaorkunnar fari heldur vaxandi!

Ástæðan er einföld. Kol eru ekki aðeins ódýrasti orkugjafinn, heldur líka sú tegund jarðefnaeldsneytis sem ennþá er óumdeilanlega gnótt af. Mannkyninu er ennþá að fjölga og nokkur af stærstu efnahagskerfunum eiga enn eftir að upplifa mikinn efnahagsvöxt.

Þess vegna á raforkuþörfin eftir að vaxa mikið á næstu áratugum og stór hluti af þeirri raforku mun að öllum líkindum koma frá fjölda nýrra kolaorkuver. Undanfarin ár munu hafa verið byggð um hundrað ný kolaorkuver í Kína á ári hverju - sem þýðir að þar í Austrinu góða rísa tvö ný kolaorkuver í viku hverri! Hljómar gæfulega í baráttunni gegn losun koldíoxíðs - eða hittó.

Sem fyrr segir er til nóg af kolum í heiminum. Þar að auki vill svo "skemmtilega" til, að þetta er sú auðlind sem risahagkerfin eiga einmitt mikið af. Þau fjögur lönd sem búa yfir mestu kolabirgðum veraldar eru nefnilega Bandaríkin, Kína, Rússland og Indland. Þarna á meðal eru þrjú fjölmennustu ríki heims (Kína, Indland og Bandaríkin), stærsta hagkerfi veraldar (Bandaríkin) og tvö af hraðast vaxandi hagkerfum heimsins (Kína og Indland).

Samtals eru íbúar þessara fjögurra kolsvörtu kolaríkja næstum 45% af öllum jarðarbúum. Að auki er vert að hafa í huga að ESB, sem í dag er fjölmennasta vestræna hagkerfið, byggir raforkuframleiðslu sína líka hvað mest á kolum. Það ætti því ekki að koma neinum á óvart að kol skuli vera svo gríðarlega mikið notuð til raforkuframleiðslu.

Þessi fjölmennu lönd - Bandaríkin og þó sérstaklega Kína og Indland - eiga ekkert alltof mikið af olíu. En þau búa aftur á móti yfir miklu af kolum. Og munu því ekki svo glatt draga umtalsvert úr kolanotkun sinni. Þvert á móti er þess að vænta að raforkuframleiðsla með kolabruna eigi á næstu árum og áratugum eftir að verða nokkuð stöðug í Bandaríkjunum og aukast mjög í Kína, á Indlandi og víðar.

Vissulega horfa þessi stóru og fjölmennu ríki til bæði endurnýjanlegrar orku og einnig til gassins (sem losar um helmingi minna af gróðurhúsalofttegundum en kolin gera). En í þessari óvissu veröld er orkusjálfstæði  að verða sífellt mikilvægara. Hvorki bandarísku olíusvolgrararnir, né hratt vaxandi iðnveldi Kína og Indlands eru spennt fyrir því að þurfa að auka innflutning á orku.

Þau þurfa þvert á móti að nýta sínar eigin orkulindir. Og þá eru kolin hvað nærtækust. Þess vegna eru það einungis draumóramenn sem trúa því að veröldin munu að einhverju marki draga úr losun gróðurhúsalofttegunda næstu áratugina. Líkurnar á að sá draumur rætist eru svona álíka miklar eins og Vímuefnalaust Ísland árið 2000 eða markmiðið um að útrýma fátækt í heiminum.

Auðvitað á maður að vera bjartsýnn. Og metnaðarfullur. Og vonast til þess að með samstilltu átaki þjóða heimsins verði unnt að takmaka og minnka losun gróðurhúsalofttegunda umtalsvert. En það er nákvæmlega engin skynsemi í því að horfa fram hjá staðreyndum eða leggjast í afneitun. Það eina sem getur snúið okkur af braut síaukinnar kolefnislosunar, er að Bandaríkin, Kína, Indland, Rússland og ESB setjist niður og komi sér saman um raunverulega lausn og leiðir. En af því kol eru einhver mikilvægasti, aðgengilegasti og ódýrasti orkugjafi allra áðurnefndra fjögurra ríkja og líka Evrópusambandsins, er nánast vonlaust að búast við raunverulegu og árangursríku samkomulagi um að minnka losun gróðurhúsalofttegunda.

Það má vel vera að Kaupmannahafnarráðstefnan skili "glæsilegri" niðurstöðu. Samkomulagi um 15%, 20% eða jafnvel 50% samdrátt á losun gróðurhúsalofttegunda. En að búast við því að slíkar "skuldbindingar" muni nást eða ganga eftir, er nánast barnaskapur. Um þetta eru flestar ef ekki allar þær stofnanir sem reyna að spá sæmilega raunsætt um framtíðarorkunotkun Jarðarbúa almennt sammála. Það er ekki nóg með að eftirspurn eftir rafmagni eigi eftir að aukast mikið á næstu áratugum - þar að auki er nefnilega barrrasta talið afar ólíklegt að hlutfall kola í raforkuframleiðslunni eigi eftir að minnka. Því miður.

Af hverju? Jú - segjum nú svo að kolarisarnir nái að koma sér saman um mikinn og hraðan samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda. Því yrði einungis unnt að ná fram með byltingarkenndum breytingum á orkubúskap veraldarinnar. Einn mikilvægur þáttur í því væri t.d. að gera rafmagnsbíla miklu samkeppnishæfari - sem yrði mjög dýrt fyrir skattgreiðendur og/eða ríkissjóð. Betra húsnæði (bætt einangrun) og ýmsar aðrar orkusparandi aðgerðir myndu einnig vera þýðingamiklar. En lykilatriðið hlýtur alltaf að vera að losna við útblásturinn frá kolaorkuverunum.

Menn gæla við að dæla koldíoxíðinu niður í jörðina. Það er tær framtíðarmúsík og verður í besta falli mjög dýrt og í versta falli tæknilega ómögulegt. Þess vegna verður að finna valkost sem getur leyst kolaorkuver af hólmi. Ný gasorkuver  gætu þar skipt verulegu máli. Fjölmörg ný gasorkuver eru samt varla besti eða skynsamlegasti kosturinn til að minnka losun gróðurhúsalofttegunda, þó svo þau losi almennt miklu minna en kolaorkuverin. Jarðefnaeldsneyti mun varla leysa vandann!

Ein lausnin verður að leggja stóraukna áherslu á endurnýjanlega orku. En hvorki vindorka, sólarorka né jarðhiti munu geta haft þá þýðingu á næstu áratugum að draga stórkostlega úr losun gróðurhúsalofttegunda. Eini raunhæfi kosturinn til að leysa kolaorkuverin af hólmi og um leið mæta síaukinni raforkuþörf, er endurreisn kjarnorkunnar.

Kjarnorkan er auðvitað mjög umdeild vegna ýmissar hættu sem henni fylgir. Í dag eru þeir þó að verða sífellt fleiri, sem eru farnir að líta á kjarnorku sem grænan orkukost. Af þeirri ástæðu einni að slík raforkuvinnsla losar ekki gróðurhúsalofttegundir. Vandamálið er bara að kjarnorkan er ekkert endilega mjög spennandi lausn. A.m.k. hvorki fyrir Bandaríkin, Kína, Indland né ESB. Af þeirri einföldu ástæðu að mestur hluti úranbirgða veraldarinnar er ekki innan lögsögu þessara ríkja og ekkert sérstaklega aðlaðandi að byggja framtíðarorkubúskap sinn á erlendu hráefni - oft frá óvinveittum eða vafasömum ríkjum. Ný kjarnorkuver munu þó vafalaust líta dagsins ljós í öllum þessum löndum og líka í ESB. En bygging þeirra mun taka langan tíma og verður varla lausn á "loftslagsvandanum".

Það er einmitt þessi skortur á framtíðarsýn, sem Orkubloggaranum finnst vanta svo sárlega þarna í Borginni við Sundin. Þar situr mikill sérfræðingahópur og reynir að komast að sameiginlegri niðurstöðu um að draga mjög úr losun gróðurhúsalofttegunda. Vandamálið er bara að það virðist alveg hafa gleymst að spá í það hvernig ná eigi markmiðunum.

Ef ekki liggur fyrir skýr, tæknilega raunhæf og þokkalega fjárhagslega hagkvæm áætlun um það hvernig Bandaríkin, Kína, Rússland, Indland og ESB ætla að loka kolaorkuverunum sínum, er vandséð að eitthvert samkomulag um samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda muni nokkru sinni skila þeim markmiðum sem að er stefnt. Niðurstaðan væri innistæðulaus - líkt og eigið fé hjá glæsilegum íslenskum spútnikbanka. Geisp.

Menn ættu a.m.k. að fara að horfa raunsætt á hlutina. Og hér gildir því miður ekkert annað en kolsvart raunsæi. Vissulega er mögulegt að samkomulag í Kaupmannahöfn geti orðið mikilvægt skref. Og að í framhaldinu verði unnt að móta leiðirnar að markmiðunum. En þegar litið er til staðreyndanna í orkumálum heimsins er það því miður barrrasta heldur ólíklegt.

Alfíflalegust er þó framkoman gagnvart Afríkulöndunum og fleiri þróunarríkjum, sem eiga nákvæmlega enga sök á stóraukinni losun gróðurhúsalofttegunda síðustu áratugina eða aldirnar. Þessar þjóðir munu aldrei nokkru sinni ná að nútímavæðast og byggja upp heilbrigð og mannvæn samfélög, nema að um leið verði umtalsverð aukning í losun gróðurhúsalofttegunda frá þeim. Í stað þess að eyða tímanum á Loftslagsráðstefnunni í að finna einhverja styrkjaleið til að Afríka taki á sig skyldur um að takmarka losun, væri nær að kolaveldin myndu líta í eigin barm. Og lýsa yfir bindandi markmiðum sínum og útlista nákvæmlega hvernir þau ætli að hætta að reiða sig á kolaorku. Þá yrði kannski kominn raunverulegur hvati fyrir önnur ríki að leggja sitt af mörkum.

En nú ætla Lars Lökke og félagar að taka enn einn þróunarsnúninginn á þriðja heiminn. Og kaupa þessi ríki til að halda að sér í eðlilegri uppbyggingu atvinnulífs. Þó svo hún Connie Hedegaard sé harðdugleg, er hún eitthvað að höndla þetta vitlaust. Danir eru líklega ekki ennþá lausir við gamla góða fílinginn af því að vera nýlenduþjóð. Enda umhugað um að geta áfram mætt mestallri raforkuþörf sinni með kolaorkuverum. Þetta er svo gjörsamlega fáránleg stefna þarna á Loftslagsráðstefnunni að Orkubloggarinn á eiginlega barrrasta ekki eitt aukatekið orð.

 

Antonio Benjamin á Litla-Hrauni

Eitt af mörgum svolítið sérviskulegum verkefnum sem Orkubloggarinn hefur tekið sér fyrir hendur, er þátttaka í lögfræðinganefnd Alþjóða náttúruverndarsambandsins (IUCN's Commission on Environmetal Law; skammstafað CEL).

Það kom til af því, að um árabil vann bloggarinn talsvert á sviði umhverfisréttar og hafréttar og kynntist þá m.a. tveimur áströlskum lögfræðingum, sem hafa mikið unnið á sviði alþjóðlegs umhverfisréttar. Þeir heita Ben Boer og Ian Hannam  og eru gamlir vinir frá þeim dögum þegar Orkubloggarinn vann nokkra mánuði suður í Sydney. Var þá m.a. fyrirlesari í lögfræðikúrsum við Háskólann þar í borg (University of Sydney), hvar Ben er prófessor, en dags daglega starfaði  bloggarinn með Ian í ráðuneyti sem nefndist NSW Department of Land and Water Conservation. Í framhaldi af Sydneyjar-dvölinni fékk bloggarinn svo boð um að taka þátt í þessu athyglisverða lögfæðingasamstarfi á vegum IUCN, en Ben Boer hefur einmitt lengi verið ein helsta driffjöðrin í CEL. Annars má sjá tæmandi lista yfir meðlimi CEL hér á vef IUCN.

Innan CEL hefur bloggarinn átt sæti í sérfæðinganefnd um samningu sérstaks alþjóðlegs jarðvegsverndarsamnings, sem er ennþá í vinnslu. Þannig háttar til að nokkrir af mikilvægustu þjóðréttarsamningum heimsins á vettvangi umhverfisréttar eiga einmitt upphaf sitt í vinnunni innan IUCN. Til að samningur verði að veruleika þarf hann þó auðvitað að komast inn á borð Sameinuðu þjóðanna  og fá afgreiðslu þar. Auk jarðvegsverndarsamningsins, sem enn er bara draft, hefur bloggarinn líka tekið þátt í starfi hafréttarnefndar CEL og komið að samstarfi um náttúruvernd og auðlindanýtingu á Norðurslóðum.

Þetta hefur verið fróðlegt ferli. En það allra skemmtilegast við þessi verkefni hefur verið að kynnast nokkrum af þekktustu umhverfislögfræðingum heimsins. Af því sumir þeirra eru óneitanlega ansið sterkir og litríkir karakterar.

Meðal þeirra er brasilískur ljúflingur að nafni Antonio Herman Benjamin. Þó svo bloggarinn hafi upphaflega kynnst Antonio í gegnum CEL voru þau kynni þó afar yfirborðsleg, allt þar til hann kom til Íslands haustið 2005. Tilefnið var alþjóðleg ráðstefna  um jarðvegsvernd, sem haldin var á Selfossi undir forystu Landgræðslunnar, Landbúnaðarháskólans og evrópsku stofnunarinnar Scape (Soil conservation and protection strategies for Europe).

Antonio hafði þá starfað í tvo áratugi hjá saksóknaranum í megaborginni Sao Paulo og þar verið yfir umhverfisbrotadeildinni í 4 ár. Hann taldist á þeim tíma einn helsti lagasérfræðingur Rómönsku Ameríku í umhverfisrétti og hafði lengi starfað á þeim vettvangi innan IUCN og CEL.

Skömmu eftir ráðstefnuna bárust svo þær ánægjulegu fréttir að Lula Brasilíuforseti hefði tilnefnt Antonio sem dómara við sjálfan Hæstarétt Brasilíu. Sú tilnefning var svo staðfest um mitt ár 2006 og síðan þá hefur Antonio væntanlega m.a. verið í því hlutverki að senda delíkventa í hin alræmdu brasilísku fangelsi. Hann er þó ennþá mjög virkur í samstarfinu á vettvangi CEL. Og virðist ekki ætla að láta Hæstaréttardómaraembættið koma í veg fyrir að hann geti áfram unnið að því að styrkja og efla alþjóðlegan umhverfisrétt.

Hæstiréttur í Brasilíu er í raun tvær stofnanir. Annars vegar er ellefu manna stjórnskipunardómstóll, sem nefnist Supremo Tribunal Federal og hins vegar er svo æðsti dómstóll í öðrum áfrýjunarmálum og nefnist sá Superior Tribunal de Justiça. Þar sitja um þrjátíu dómarar og einn þeirra er sem sagt Antonio Benjamin.

Þessa ljúfu haustdaga um miðjan september 2005 vissi enginn okkar að Antonio væri um það bil að forframast svo mjög í hinu risastóra og fjölmenna heimalandi sínu. En það kom svo sannarlega ekki á óvart að þessi litlu kubbur skyldi hljóta þetta mikla embætti. Sjaldan hefur Orkubloggarinn hitt mann sem sameinar jafn vel greind, hæfileika í mannlegum samskiptum, ákveðni og alúðleika. Hrein perla.

Það er ekki alltaf gaman á ráðstefnum. Eins og sjá má af myndinni hér til hliðar, sem tekin er af Antonio á einu af allsherjarþingum IUCN. En það voru allir í góðu stuði þarna á Selfossi haustið 2005.

Við þetta tækifæri fór Orkubloggarinn í smá bíltúr á Land Rovernum í nágrenni Selfoss, með Antonio ásamt þremur öðrum gestum af umræddri ráðstefnu. Með okkur í för voru áðurnefndur Ástrali - Ben Boer frá Sydney - ásamt konu hans og síðast en ekki síst Sheila Abed, þrautreyndur lögfræðingur frá Paraguay, en hún er í fararbroddi þeirra sem sinna málefnum náttúruauðlinda í Suður-Ameríku.

Þar er svo sannarlega af nógu að taka, með einhverja mestu frumskóga og fjallgarða veraldar, stærstu sléttur heimsins og nokkur mestu vatnsföllin. Það má líka nefna að það var talsvert dramatískt þegar þau Sheila og Suður-Ameríkumennirnir náðu völdum innan CEL og losuðu nefndina undan gömlu klíkunni, en það er önnur saga. Sheila er núna stjórnarformaður CEL.

Veðrið þennan dag var milt og óhemju fallegt; miðseptemberdagur eins og þeir gerast bestir. Ég byrjaði á því að renna með þennan góða hóp vestur fyrir Selfoss og stoppa í Kömbunum. Þar lagðist allur hópurinn í mjúkan haustmosann og gæddi sér á ógrynni krækiberja úr lynginu. Antonio kunni vel að meta að liggja þarna í grámosanum og horfa upp í heiðan íslenskan himin. Líklega talsvert ólíkt hversdeginum suður í milljónaþvögunni í Sao Paulo. Eftir nokkra stund var svo haldið til baka  niður brekkurnar og beygt suður á Þorlákshafnarveginn. Og ekið þaðan yfir á Eyrarbakka og loks endað "heima" á Hótel Selfossi eftir góðan síðdegistúr.

Þegar við vorum í þann mund að aka framhjá afgirtu fangelsinu á Litla Hrauni spurði Antonio hvað í ósköpunum þessi bygging hefði að geyma. Það stóð auðvitað ekki á svari frá Orkubloggaranum, sem freistaðist til að dramatísera: "Þetta er fangelsi. Þarna geyma íslensk stjórnvöld alla hættulegustu glæpamenn landsins".

Antonio horfði á mig nokkrar sekúndur forviða á svip, en sprakk svo úr hlátri. Enda staða fangelsismála suður í Brasilíu eilítið önnur og ógnvænlegri en á Íslandi. Helstu fangelsin þar margvíggirt og minna mest á hervirki, enda eru fangauppreisnir og blóðug átök þar nánast daglegt brauð. Svo hringdi gemsinn hjá Antonio og þar var sjálfur Lula Brasilíuforseti, sem bauð honum sæti í Hæstarétti landsins. Svona til að færa í stílinn! En hvað sem því líður, þá mun Orkubloggarinn aldrei gleyma einlægum undrunarsvipum á Antonio Benjamin, núverandi Hæstaréttardómara suður í Brasilíu, þarna í græna Land Rovernum við Litla-Hraun haustið 2005.

 

E15

Alltaf gaman að upplifa eitthvað nýtt og skemmtilegt.

Orkubloggarinn var í fyrsta sinn á bíl vestur í Bandaríkjunum núna um daginn. Og kynntist því þá af eigin reynslu hversu etanól hefur mikla þýðingu þar vestra. Hver einasta bensíndæla bauð upp á ýmsar tegundir af eldsneyti og þ.á m. var venjulega einn kosturinn E10. Bensínblanda þar sem etanól er 10%.

Í Bandaríkjunum eiga allar bílvélar að geta notað E10 og langflestar þeirra kunna reyndar ráða við mun hærra blöndunarhlutfall af etanóli. Þess vegna yrði hugsanlega einfalt mál að hækka blöndunarhlutfallið um a.m.k. helming og bjóða upp á E15  og jafnvel E20. Enda hefur bandaríski etanóliðnaðurinn lobbíað massíft fyrir því í Washington DC að fá a.m.k. E15 samþykkt sem standard. Það myndi augljóslega hafa gríðarlega þýðingu fyrir etanóliðnaðinn.

Lífmassaiðnaðurinn bandaríski hefur gengið í gegnum miklar sveiflur síðustu misserin. Enda er etanólið í raun fyrst og fremst að keppa við heimsmarkaðsverð á olíu, sem hefur sveiflast hreint svakalega. Etanóliðnaðurinn hefur notið áherslunnar á lífmassaeldsneyti, sem finna má í Energy Independence and Security Actfrá 2007. Engu að síður hafa etanólmenn viljað ganga skref lengra. Og bundið vonir við að þingið samþykki E15 sem standardblöndu; að bandarískt etanól-bensín muni innan tíðar innihalda 15% af etanóli í stað 10% eins og nú er.

Með kjöri Obama og áherslu hans á endurnýjanlega orku jókst bjartsýni margra um að brátt verði E15 lögbundin blanda. En það hefur enn ekki gengið eftir. Ekki vegna andstöðu Obama, heldur vegna efasemda um að bílvélarnar almennt þoli svo háa blöndu. Til samanburðar þá hafa Brasilíumenn nokkuð lengi notað blöndur eins og E20 og E25, en þar hafa bílarnir sérhannaðar vélar fyrir slíka blöndu. Að mati Orkubloggarans eru góðar líkur á því að bílvélarnar í Bandaríkjunum, sem allar eru hannaðar með E10 í huga, þoli vel a.m.k. E15. En í þessari paradís skaðabótamálann ráðast stjórnvöld þar vestra auðvitað ekki í að lögbinda E15 nema að vera algerlega fullviss um að slíkt eldsneyti henti bílaflotanum.

Ástæða þess að mikill áhugi er á því Bandaríkjunum að auka notkun etanóls er einföld: Þar vestra er mjög öflugur etanóliðnaður og hærra hlutfall etanóls myndi einfaldlega bæði efla þann innlenda iðnað enn frekar OG um leið draga úr þörfinni á innfluttu eldsneyti. Etanólið hefur löngu sannað sig og ekki skrýtið að menn hafi áhuga á að auka notkun þess enn meira.

Margir gagnrýna reyndar að etanólið keppi við matvælaframleiðslu. En á móti kemur að öll fremstu etanólfyrirtækin vinna á fullu í því að þróa annarrar kynslóðar etanóleldsneyti. Þar sem ekki er notast við fæðuhráefni, eins og t.d. maís, til að búa til etanólið. Margt bendir til þess að brátt takist að framleiða slíkt annarrar kynslóðar lífmassaeldsneyti með þokkalega ódýrum hætti. Og því full ástæða til að gefa etanólinu séns.

Þeir sem eru tilbúnir að veðja á að E15 standard líti brátt dagsins ljós í Bandaríkjunum hljóta að nota tækifærið núna og festa sér hlutabréf í einhverjum af álitlegustu etanólfyrirtækjunum. Það almagnaðasta hlýtur að vera sú staðreynd að af þeim fyrirtækjum sem myndu hagnast hvað allra mest af aukinni áherslu Bandaríkjanna á etanól, eru dönsk fyrirtæki hvað fremst i flokki. Þar má sérstaklega nefna Novozymes og Danisco, sem eru afskaplega áberandi í etanólbransanum víða um heim.

Það eru m.ö.o. horfur á því að stefna Bandaríkjanna í eldsneytismálum verði vatn á myllu dansks hugvits og tækniþekkingar. Danir eru svo sannarlega seigir. En þetta leiðir huga Orkubloggarans að þeirri svolítið broslega stefnu  íslenskra stjórnvalda að ætla að draga stórlega úr losun CO2 hér, með því að koma fiskiskipaflotanum á jurtaolíu. Það væri kannski betra að einhver tengsl væri milli slíkra markmiða og stöðunnar í íslenskum eldsneytisiðnaði. En hver veit; kannski verða Íslendingar e.h.t. jafn öflugir í að framleiða og nota biodiesel eins og Danir eru stórir í etanóliðnaðinum.

 

Svona var það... og er það enn

Raforkuútflutningur um sæstreng gæti orðið eitt stærsta hagsmunamál Íslendinga í framtíðinni. Eftirspurn eftir umhverfisvænni orku, sem kemur frá endurnýjanlegum auðlindum, fer í vöxt á meginlandi Evrópu. Margt bendir til, að verkefnið sé framkvæmanlegt og íslenzk raforka geti orðið samkeppnishæf á markaði í Evrópu. Umsvif við virkjanir myndu stóraukast, ef útflutningur raforku hæfist, og því er spáð, að hagvöxtur gæti aukizt hér um 2% á ári, ef af lagningu sæstrengs yrði. Atvinna myndi aukast og ný leið væri fundin til að breyta orkunni í fallvötnum Íslendinga í útflutningstekjur.

Nei - þetta er ekki innlegg frá Orkubloggaranum. Þetta er aftur á móti orðrétt úr ritstjórnargrein Morgunblaðsins þann 19. nóvember. Árið 1992! Hvað eru margar zetur þarna á ferðinni?

Í áratugi hafa menn hér á Klakanum góða velt fyrir sér þeirri hugmynd að selja rafmagn um sæstreng frá Íslandi til Evrópu. Og virðast strax fyrir um 15 árum hafa vera orðnir afar trúaðir á þessa hugmynd og hagkvæmni þess að koma henni í framkvæmd.

Upp úr 1990 var hugmyndin kölluð ICENET. Þetta var samstarfsverkefni Reykjavíkurborgar og hollenskra fyrirtækja, sem sögð voru heita PGEM, EPON og NKF Kabel. Ef Orkubloggarinn man rétt var þetta á svipuðum tíma og fréttatímar voru uppfullir af fréttum um stórt álverkefni, sem kallað var Atlantal og átti held ég rætur sínar hjá hollensku álfyrirtæki sem nefnist Hoogovens. Þetta er náttlega allt í þoku fortíðar. Var það ekki örugglega Jón eðalkrati Sigurðsson, helsta vonarstjarna Jóns Baldvins, sem þá var iðnaðarráðherra?

Á þeim tíma rifust menn eins og alltaf um ál - en þeir rifust líka um ágæti þeirrar hugmyndar að flytja út raforku um sæstreng. Þá, rétt eins og nú, var álverð lágt og þess vegna var það svolítið þungur róður fyrir Jón Sigurðsson, iðnaðarráðherra, að laða álfyrirtæki að Íslandi. Atlantal vildi bara borga skít og kanil fyrir rafmagnið og ekkert varð úr stórhuga áætlunum um risaálver á Íslendi - að sinni. Þrátt fyrir mikinn vilja. Kannski var það þess vegna sem menn fóru að vinna í hugmyndinni um sæstreng.

Álversmálið virtist komið í strand. Þess vegna kann raforkusala til Evrópu hafa þótt upplagður kostur. Nú skyldi ekki lengur bara veðjað á álið, heldur einfaldlega opna leið að evrópska raforkumarkaðnum.

Inn í þetta blönduðust líka hörð pólitísk átök í borgarstjórn Reykjavíkur. Borgarfulltrúar meirihlutans (Sjálfstæðismenn) sáu m.a. tækifæri í því að reist yrði sæstrengsverksmiðja við Reykjavík. Ekki er Orkubloggarinn viss um hvort sjálf orkan sem átti að fara um strenginn hafi átt að koma frá jarðhitavirkjunum í lögsögu Reykvíkinga. Sennilega var fremur horft til þess að nýjar vatnsaflsvirkjanir á vegum Landsvirkjunar á Austurlandi myndu framleiða raforkuna í sæstrenginn. Á þessum tíma var orðinn mikill spenningur fyrir því að virkja norðan Vatnajökuls, þó svo enn væri langt í að Kárahnjúkadraumurinn yrði að veruleika. Í þá daga var Reykjavík vel að merkja stór hluthafi í Landsvirkjun, þannig að sala á raforku frá Landsvirkjun hentaði hagsmunum Reykjavíkur prýðilega.

En menn voru svo sannarlega ekki á einu máli um ágæti þessarar hugmyndar. Rétt eins og nú logaði allt í illdeilum milli meirihluta og minnihluta (hvernig nenna menn að taka þátt í þessara íslensku stjórnmálavitleysu?). Hinni leiðigjörnu en raunsönnu klisju eggin mega ekki öll vera í sömu körfunni, var mikið haldið á lofti af þeim sem horfðu til raforkuútflutningsins. Aðrir sáu þessari hugmynd allt til foráttu og töldu okkur þar með fara í sama flokk og aumir hrávörubændur í þriðja heiminum.

Já - þarna tókust á stálin stinn og fullyrti hvor hópur fyrir sig að heimurinn væri hvítur... eða svartur. Þegar raunin er auðvitað sú að veröldin er bara undursamlega grásprengd og langflestir hafa einfaldlega pínulítið rangt fyrir sér en líka svolítið rétt fyrir sér. Þessi leiðindavenja hér á Klakanum og víðar, að trúa í blindni á tiltekna forystumenn eða flokka, er satt að segja frekar kjánaleg.

En höldum aftur til daganna góðu um og upp úr 1992. Þegar Orkubloggarinn var hættur að vera með „jafnsítt" og Casablanca og Tunglið höfðu tekið við aðalhlutverkinu af Hollywoodinu hans Óla Laufdal. Í Casa dansaði Nilli  flottasta Moonwalk á Íslandi. Og hefur haldið áfram að dansa í gegnum lífið og er nú að ég hygg einn af rafmagnsverkfræðingunum sem sjá til þess að Landsnetið streymi sem skyldi um raforkuæðar Íslands. Bragi  beib var jafnan tilbúinn að kíkja á bíó á Lancernum og taka svo einn snúning á Glaumbær á eftir. Alltaf hægt að treysta á Braga, enda hefur hann slegið út alla stjórnendur Íslands og stýrt Eimskipum gegnum hvern brimgarðinn á fætur öðrum. Og væri maður heppinn gat maður jafnvel lent í skemmtilegu eftirpartýi hjá Grjóna  á hlýlegu hæðinni hans í gamla húsinu við Bjarnastíg. En maður var sossem ekkert að velta fyrir sér hvað hann Sigurjón Þ. Árnason ætti eftir að afreka. Lífið var „hér og nú", við Þórdís ofurástfangin og dúndrandi danstaktur þeirra Dr. Alban, C&C Music Factory og Dee Lite hljómaði undir gleðinni: "It‘s my life...!"

Þetta var barrrasta ansið góður tími. Orkubloggarinn nýbúinn að kaupa sér glimmerjakka í Camden, Sharon Stone dró Michael Douglas á tálar í Basic Instinct og úti bæ sátu menn og plönuðu rafstreng til Evrópu. Og notuðu undarleg orð eins og bakskautsvirki og afriðilsmannvirki. Í fúlustu alvöru og án þess að roðna hið minnsta. Enda óþarfi að skammast sín; það blautlegast við þessi sérkennilegu hugtök var að rafstrengurinn myndi liggja á hafsbotninum milli Íslands og Evrópu. Gagnkaupaviðskipti þótti líka nokkuð fínt orð í þessu sambandi. Vissara að leggja þessi ofursvölu hugtök á minnið til að geta aftur orðið gjaldgengur í ofurræðu nútímans um sæstreng.

Þetta var, sem fyrr segir, löngu fyrir daga Kárahnjúkavirkjunar og 300 þúsund tonna álvera. Gott ef Finnur Ingólfsson var ekki bara enn búðargutti í Kaupfélaginu í Vík. Menn þóttust metnaðarfullir og rætt var um að að útflutningur m.v. uppsett afl yrði 1-2 þúsund MW og rafmagnið myndi geta farið að streyma til Evrópu um aldamótin. Árið 2000 virtist ennþá í órafjarlægð og nægur tími til stefnu.

Til marks um metnaðinn, þá var lengsti rafsæstrengur heims á þessum tíma rafmagnsstrengur milli Vancouver-eyju og meginlands Kanada (ca. 240 km). Og lengsti jafnstraumsstrengur heimsins var þá smáspotti sem lá yfir Eystrasaltið milli Svíþjóðar og Finnlands. Hérlendis ætluðu menn aftur á móti að fara með strenginn frá Austfjörðum og alla leið til hins flata Hollands! Eða a.m.k. til Skotlands.

Þetta var skoðað af fullri alvöru. Ef af þessu hefði orðið hefðu Íslendingar komið að einu mesta tækniundri heims á þeim tíma. Þá var sko almennilegur metnaður hjá þjóðinni og ekki verið að væla yfir einhverju bankakvefi. Embættismenn Reykjavíkurborgar og erlendir samstarfsaðilar fullyrtu að hagkvæmnisathugun sýndi að þetta væri mjög arðbært. Þrátt fyrir að allir vissu að í reynd væri alger óvissa um að þetta væri tæknilega unnt og enginn raunverulegur samanburður fyrir hendi.

Þessi tími var einfaldlega frábær. Og menn hugsuðu í einhverju áþreifanlegu og voru ekki komnir útí þetta innihaldslausa froðukennda verðbréfarugl, sem svo heltók þjóðina.

Þó svo ekkert yrði úr þessu sæstrengsverkefni þarna á tímum Viðeyjarstjórnarinnar viðkunnanlegu, héldu menn áfram lífi í hugmyndinni. Næstu árin var nokkrum sinnum dustað rykið af sæstrengsmöppunni og allt reiknað upp á nýtt. Sú saga bíður betri tíma.

En nú er tímabært að taka upp þráðinn enn á ný. Nú er loksins runnin upp sá tími að þetta sé bæði tæknilega og pólitískt mögulegt (sleppum því að fullyrða nokkuð um fjárhagslega hagkvæmni). Ef bara stjórnmálamennirnir nenna að vinna heimavinnuna sína og stuðla að samstarfi við erlendar ríkisstjórnir og erlend orkufyrirtæki. ESB hungrar í endurnýjanlega orku. Notum tækifærið og komum þessu í framkvæmd. Það skemmtilega akkúrat núna er að hugsanlega mætti nýta þetta sem hluta af skynsamlegri lausn á Icesave.

Og ef það tekst ekki, þá getur kannski einhver annar bloggari - eftir önnur 15 ár - rifjað upp þessa ofurbjartsýnu færslu og boðað þann sannleika að NÚ sé rétti tíminn kominn fyrir sæstrenginn. Við sjáum til. Höfum þetta í huga 2024. Kannski verður bleyjustrákurinn á myndinni þá loksins laus við Icesave-hlekkina frá Bjögga frænda og Alþingi Íslendinga.

 

Orku- og loftslagsstefna stjórnvalda

Þegar litið er til fólksfjölda einstakra ríkja og orkuframleiðslu, kemur svolítið athyglisvert í ljós: Ísland er mesti orkuframleiðandi veraldar.

Já - jafnvel þó svo miðað sé við alla orku, bæði græna og svarta og þar með talin öll kolavinnsla ásamt allri olíu- og gasvinnslu, þá er Ísland nefnilega einhver allramesti orkuframleiðandi og orkunotandi veraldar. Miðað við stærð þjóðarinnar að sjálfsögðu; höfðatölu.

Það þykir kannski ekki par fínt að framleiða og nota svo svakalega mikla orku, eins og Íslendingar gera. Gæti verið túlkað sem bruðl og óhóf.  En þegar dýpra er kafað kemur jú upp sú stórkostlega staðreynd, að öll þessi mikla orkuframleiðsla Íslands byggist á grænni orku. Og þessi staðreynd skapar okkur Íslendingum mikla sérstöðu; þegar eingöngu er litið til grænu orkunnar verður Ísland líkt og fögur stjarna á svörtum himni.

Ástæðan fyrir því að Orkubloggið vill vekja athygli á þessari staðreynd, er að nú standa yfir í Kaupmannahöfn samningaviðræður um markmið og skuldbindingar um að takmarka losun gróðurhúsalofttegunda, eftir að s.k. Kyoto-tímabili lýkur 2012. Í því sambandi er nauðsynlegt að spá svolítið í þróun orkunotkunar og hvernig sum ríki heims, eins og flest Evrópuríkin, Bandaríkin og Kína, byggja efnahags sinn á kolvetnisbruna meðan önnur ríki nýta fyrst og fremst endurnýjanlegar náttúruauðlindir.

Eins og við öll vitum olli iðnbyltingin straumhvörfum í efnahagslífi heimsins. Grundvöllurinn að þeirri velmegun sem við þekkjum í dag, byggist á iðnvæðingu. Framan af voru kol undirstaða iðnbyltingarinnar. Á 20. öld tók svo olían við sem undirstaða iðnþróunar. Samfara þessu urðu miklar tækniframfarir, framfarir í matvælaframleiðslu, framfarir í læknisfræði o.s.frv. Framfarir sem þó allar byggðust á einum grundvallarþætti: Ódýrri orku.

En þessu fylgdi leiðinda fylgifiskur. Sem er stórfelld losun kolefnis vegna bruna á kolvetniseldsneyti. Menn deila að vísu um það hvort og hvaða áhrif kolefnislosunin hafi. Seint verður algerlega fullsannað að hún valdi umtalsverðri hlýnun og/eða neikvæðum veðurfarsbreytingum. Skynsamt fólk hlýtur þó að setja á sig öryggisbeltið þegar það sest upp í bíl; það er ekkert vit í öðru en að sporna gegn mögulegum alvarlegum loftslagsbreytingum af völdum manna. Annað væri alger einfeldni og fáheyrt fyrirhyggjuleysi.

Þess vegna er Orkubloggarinn einlægur stuðningsmaður þess að lönd heimsins reyni að takmarka losun gróðurhúsalofttegunda. En Orkubloggarinn álítur engu að síður mikilvægt að skynsemi og raunsæi ráði för í loftslagsstefnu Íslands. Og er afar hugsi yfir þeirri "metnaðarfullu" stefnu íslenska umhverfisráðherrans og sitjandi ríkisstjórnar að Ísland eigi að vera í fararbroddi í þessari baráttu.

Lang mikilvægasta atriðið í að takmarka losun gróðurhúsalofttegunda felst í því að minnka hlutfall jarðefnaeldsneytis í orkunotkun. Flestar og nánast allar iðnvæddar þjóðir veraldarinnar fá orku sína að langstærstu leyti frá kolvetnisauðlindum í jörðu (kolum, olíu og gasi). Þessar þjóðir eiga tæknilega tiltölulega auðvelt með að auka hlutfall endurnýjanlegrar orku, t.d. með því að byggja fleiri vindorkuver, sólarorkuver, lághitavirkjanir og síðast en ekki síst kjarnorkuver.

Svo skiptir líka miklu að spara orku með því t.d. að framleiða sparneytnari bíla og einangra hús betur, en flestir Íslendingar sem hafa ferðast erlendis þekkja það hversu ömurlega illa einangruð hús í útlöndum eru.

Ísland er mesta orkuveldi veraldar. Engin þjóð framleiðir og notar jafn mikla orku eins og Íslendingar, m.v. fólksfjölda. Nema þá kannski olíuríkin við Persaflóa, auk þess sem olíuveldin Kanada og Noregur eru líka risaframleiðendur á orku.

Að einu leyti sker Ísland sig algerlega úr í þessum ofurorkuhópi: Allt rafmagn á Íslandi kemur nefnilega frá endurnýjanlegum orkulindum - þveröfugt við Persaflóaríkin sem byggja sína orkuframleiðslu og notkun eingöngu á olíu og gasi. Og þó svo bæði Noregur og Kanada framleiði mikið af grænni orku (með vatnsafli) er orkubúskapur þessara landa líka allt annar og svartari en Íslendinga. Af því bæði þessi lönd eru stórframleiðendur og útflytjendur á olíu og gasi.

Ísland er eitt örfárra dæma um vestrænt land þar sem raforkubúskapurinn byggir alfarið á endurnýjanlegri orku. Einungis Noregur kemst með tærnar þar sem Ísland hefur sína grænu hæla í raforkuframleiðslu og talsvert langt þar á eftir koma lönd eins og Nýja Sjáland og Kanada. Og sem fyrr segir eru bæði Noregur og Kanada stórtæk í olíuframleiðslu og olíuútflutningi. Og Kanadamenn þar að auki á kafi í einhverri sóðalegustu olíuframleiðslu heims (úr olíusandi). Það er þess vegna í meira lagi skrítið þegar því er haldið fram að Ísland þurfi að "bæta orðspor sitt" í tengslum við losun gróðurhúsalofttegunda.

Sérstaða Íslands í orkugeiranum er mikil. Og að sumu leyti bæði góð og slæm. Góð að því leyti að við eigum auðvelt með að fullnægja raforkuþörf okkar með endurnýjanlegri orku. En slæm að því leyti að við eigum nánast enga möguleika til að auka hlutfall endurnýjanlegrar orku í raforkubúskapnum.

Sumir kunna að segja að þetta sé ekki kjarni málsins. Að við eigum margvíslega möguleika til að minnka losun gróðurhúsalofttegunda, algerlega án tillits til þess hvernig staðið er hér að raforkuframleiðslu. Með nýrri og betri tækni gætum við t.d. minnkað losun frá fiskiskipaflotanum, við gætum sett strangari losunarkröfur á stóriðjuna og við gætum líka minnkað losun frá bílaflotanum með því að nota t.d. meira lífmassaeldsneyti og/eða rafbíla.

Þetta er allt satt og rétt. Íslenski bílaflotinn losar t.a.m. mikið af gróðurhúsalofttegundum og Íslendingar eiga ansið marga bíla. Og margt smátt getur vissulega gert eitt stórt.

Nú liggur loksins sæmilega ljóst fyrir hver er afstaða íslenskra stjórnvalda á Loftslagsráðstefnunni í Kaupmannahöfn. Af fyrstu drögum  að aðgerðaráætlun Íslands í loftslagsmálum, sem birt var á vef umhverfisráðuneytisins í gær 9. desember, virðist sem íslensk stjórnvöld miði að því að við verðum að mestu leyti samstíga Evrópusambandinu í því hversu mikið eigi hér að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda. 

Í grófum dráttum virðist stefnan gera ráð fyrir því að Ísland verði að fullu bundið að losunartakmörkunum ESB gagnvart bæði stóriðju og flugi. Einnig virðist gert ráð fyrir að losun frá annarri starfsemi verði minnkuð í takt við markmið ESB. Þetta er þó enn óljóst; í áðurnefndri aðgerðaráætlun frá því í gær er talað um 19-32% minni losun árið 2020 en var árið 2005 og í viðtölum hefur umhverfisráðherra ítrekað talað um 15% samdrátt í losun 2020 m.v. það sem var 1990. Það er þó a.m.k. ljóst að gert er ráð fyrir mjög miklum samdrætti í losun Íslendinga á gróðurhúsalofttegundum á næstu tíu árum. Og þar að auki má nefna að í aðgerðaráætluninni segir að íslensk stjórnvöld hafi sett sér það markmið að draga úr nettólosun (kolefnisbinding innifalin) um 50-75% fram til 2050. Hvort viðmiðunarárið þarna er 1990, 2005 eða eitthvað annað er ekki augljóst. Enda er í reynd einungis um drög að aðgerðaráætlun að ræða en raunveruleg loftslagsstefna íslenskra stjórnvalda ennþá óljós.

Það sem aftur á móti liggur fyrir er alger stefnubreyting frá því sem var í aðdraganda Kyoto-bókunarinnar. Þá var niðurstaðan sú að Ísland fékk mestu losunarheimildina; 10% umfram losunina viðmiðunarárið 1990. Þar að baki voru veigamikil rök og afar villandi þegar núverandi umhverfisráðherra lýsir þeirri losunarheimild Íslands í Kyoto-bókuninni sem "undanþágu". Þetta var einfaldlega talin sanngjörn niðurstaða.

Í Kyoto-viðræðunum mótuðust samningsmarkmið Íslands af þeirri staðreynd að við framleiðum allt okkar rafmagn frá endurnýjanlegum auðlindum en ekki með kolvetniseldsneyti. Og þar var mjög litið til þess að ef Ísland ætti að taka á sig skuldbindingar um að draga úr losun, yrði útilokað að hér yrði byggð ný stóriðja á skuldbindingartímabilinu. Nú stendur aftur á móti til að Ísland - sem er eyja þúsundir km frá meginlandi Evrópu (mjög háð flugsamgöngum) og framleiðir allt sitt rafmagn með endurnýjanlegum orkulindum - ætli að taka á sig sambærilegar skuldbindingar í loftslagsmálum eins og eitthvert iðnvæddasta og mest mengandi ríkjabandalag heimsins.

Velta má fyrir sér hvað ráði þessum samningsmarkmiðum Íslands? Því er reyndar svarað í aðgerðaráætluninni, því þar segir berum orðum að eitt helsta leiðarljósið að baki henni sé "metnaður". Að Ísland eigi að vera "í fararbroddi í viðleitni við að draga úr losun". Þetta er athyglisvert. Samkvæmt þessu ætlar Ísland sér forystuhlutverk í að minnka kolefnislosun í veröldinni og tekur þess vegna á sig samsvarandi skyldur eins og einhverjir mestu kolvetnissóðar heimsins.

Hugsjónin er falleg. En er þetta rökrétt stefna?  Er einhver sanngirni eða rökvísi í því að lífræni bóndinn sem hefur varla notað eitt einasta korn af tilbúnum áburð í áratugi, svo dregin sé upp myndlíking, taki á sig skuldbindingu um að minnka áburðarnotkun sína til jafns á við verksmiðjubændurna. Væri ekki nær að Ísland legði fremur áherslu á að kynna sig sem einn af mikilvægum leikendunum í því að hjálpa versmiðjulandbúnaðinum - þ.e.a.s. þjóðunum sem eru ennþá nær algerlega háðar kolvetniseldsneyti - til að minnka þessa fíkn sína í kolvetniseldsneyti?

Við búum meira að segja svo vel að útí Evrópu eru nokkrir fremstu vísindamenn álfunnar og einhver öflugustu stórfyrirtækin búin að undirbúa jarðveginn fyrir okkur. Orkubloggarinn hefur áður nefnt Desertec-verkefnið, sem ætlað er að verða mikilvægur þáttur í því að breyta orkubúskap Evrópu. Þar er m.a. horft til möguleikans á að Evrópa kaupi græna orku frá Íslandi. Það ætti að vera einn af grunnvallarþáttunum í orku- og loftslagsstefnu íslenskra stjórnvalda. Bloggarinn hefur reyndar líka talað fyrir því að við eigum að brjótast útúr þessari þröngu og arfavitleysu Icesave-deilu og þess í stað bjóða breskum stjórnvöldum og ESB í viðræður um víðtæka samvinnu í orkumálum.

Hvergi í Evrópu er ónýtt endurnýjanleg orka aðgengilegri en á Íslandi. Sé miðað við fólksfjölda, þá á Ísland einfaldlega mestu og bestu tækifæri heimsins í endurnýjanlegri orku. Það skapar okkur einstaka möguleika.

En þetta virðast íslensk stjórnvöld ekki skynja. Telja framtíð Íslands og hinnar örsmáu íslensku þjóðar aftur á móti best borgið með því að við stimplum okkur í flokk með þeim ríkjum sem byggja orkubúskap sinn nánast alfarið á kolvetnisbruna. Að mati Orkubloggarans er einfaldlega ekki heil brú í þeirri stefnu.

Það er enginn vandi fyrir umhverfisráðherra og flokksmenn hennar að vera stórhuga í umhverfismálum, þó svo þau myndu draga aðeins úr metnaði sínum gagnvart losun gróðurhúsalofttegunda. Alþingi getur vel varið meira fjármagni í að sporna gegn jarðvegseyðingu og ofbeit og/eða í endurheimt votlendis, án þess að múlbinda þjóðina til að taka þátt í kostnaði vegna nauðsynlegra breytinga á orkubúskap Evrópu. Ísland er einfaldlega grænasta raforkuland í heimi og á enga mengunarskuld að gjalda í alþjóðlegu samhengi.

Orkubloggið leyfir sér að minna á athyglisvert erindi Halldórs Þorgeirssonar  frá Orkuþingi árið 2001. Halldór var lykilmaður í að semja um hver yrði skuldbinding Íslands skv. Kyoto-bókuninni og er sennilega sá Íslendingur sem best þekkir til Loftslagssamningsins. Hann starfar nú á skrifstofu  Loftslagssamningsins í Bonn og gegnir þar einni æðstu stöðunni innan þessarar mikilvægu stofnunar. Það er auðvitað engan veginn víst að Halldór sé sammála því sem Orkubloggarinn hefur hér haldið fram. En í áðurnefndu erindi sagði Halldór m.a.:

"Ísland stendur mjög vel í loftslagsmálunum. Miklu skiptir að litið sé til réttra mælikvarða þegar mat er lagt á stöðu ríkja á þessu sviði. 96% losunar gróðurhúsalofttegunda frá iðnríkjunum kemur frá bruna jarðefnaeldsneytis. Notkun jarðefnaeldsneytis er því rót þess vanda sem jarðarbúar standa nú frammi fyrir gagnvart loftslagsbreytingum af manna völdum. Baráttan við loftslagsvandann snýst því öðru fremur um það að draga úr notkun jarðefnaeldsneytis og að nota endurnýjanlega orkugjafa annað hvort beint eða til þess að framleiða eldsneyti s.s. vetni.

Eins og staðan er í dag þá kemur 99,9 % af raforkuframleiðslunni hér á landi frá endurnýjanlegum orkugjöfum. 70% af frumorkuþörfinni er mætt með endurnýjanlegum orkugjöfum. Þetta hlutfall er hæst hjá okkur af þeim ríkjum sem við berum okkur almennt saman við. Þetta hlutfall verður ekki hækkað enn frekar nema með því að draga úr olíunotkun í samgöngum og sjávarútvegi eða með því að auka notkun endurnýjanlegra orkugjafa t.d. með vetni sem millilið.

Það má því segja að loftslagsmálin snúist öðru fremur um orkubúskap mannkynsins. Ekki verður haldið áfram á þeirri braut að auka sífellt orkunotkunina og að mæta aukinni orkuþörf hvort sem er á heimilunum, í samgöngum eða í atvinnulífinu með jarðefnaeldsneyti. Áhugi hefur þegar aukist á nýtingu kjarnorku til raforkuframleiðslu með þeim úrgangs- og öryggisvandamálum sem því tengjast. Nýting endurnýjanlegrar orku leysir ekki allan vanda en hún getur skipt miklu máli á vissum svæðum.

Mikilvægt er að aukning orkunotkunar í þróunarríkjunum verði mætt með endurnýjanlegum orkulindum þar sem kostur er. Þar eru víða ónýttir möguleikar. Skortur á þekkingu takmarkar hins vegar möguleika þróunarríkjanna til þess að nýta eigin orkulindir en litla þekkingu þarf hins vegar til þess að auka notkun á jarðefnaeldsneyti til raforkuframleiðslu. Það er því ljóst að þörfin fyrir þá þekkingu sem byggst hefur upp hér á landi við beislun orku náttúrunnar mun aukast og við Íslendingar getum miðlað öðrum af okkar reynslu."

Nákvæmlega! Miðlum öðrum af okkar reynslu. Bjóðum fram okkar þekkingu og leitum eftir samstarfi um að nýta orku Íslands með skynsamlegum hætti og til hagsbóta fyrir bæði Íslendinga og aðra sem vilja kaupa og nýta sér þessa orku. En skipum okkur ekki í ruslflokk orkugeirans á grundvelli einhvers misskilins metnaðar um að Ísland þurfi að standa fremst í flokki þeirra sem draga úr losun.

Einhverjum kann að finnast þetta hálf undarlegt tuð hjá Orkubloggaranum. Er ekki barrrasta fínt að Ísland sýni "metnað" í loftslagsmálum? Þar að auki virðist nokkuð almenn samstaða um málið. Ekki einu sinni krónískir nöldrarar eins og Samtök atvinnulífsins hafa gert athugasemd við málatilbúnað umhverfisráðherra.

Í reynd snýst þetta samt allt um peninga. Af aðgerðaráætluninni er augljóst að losunarmarkmiðunum er ætlað að réttlæta auknar álögur á t.d. eldsneyti og líklega einnig á bifreiðar. Það mun koma niður á kaupmætti almennings, hækka verðtryggð lán o.s.frv. Ennþá verra er, að ein af grunnforsendunum fyrir þessari losunarstefnu virðast vera einhver þokukennd tækifæri að koma fiskiskipaflotanum á "jurtaolíu" eða annað lífmassaeldsneyti. Repjan er vissulega spennandi - en miðað við þau smáu verkefni sem eru í gangi hér með tilraunir af því tagi, er þetta vægast sagt vafsöm forsenda fyrir svo mikilvægri pólitískri ákvörðun sem loftslagsstefna stjórnvalda er.

Til að gera langa sögu stutta er satt að segja mikil óvissa um að unnt verði að standa við þau markmið að minnka losun hér verulega innan tíu ára eða svo. Nema þá a.m.k. með mjög umtalsverðum auknum skattaálögum. Þar að auki er vert að minnast þess að losunarheimildir hafa fjárhagslegt verðmæti. Íslands hefur þá sérstöðu að nota ekkert kolvetniseldsneyti til rafmagnsframleiðslu, meðan flest önnur ríki eru að framleiða 70-90% af rafmagninu sínu með kolvetnisbruna. Það er sérkennilegt að nýta ekki þessa sérstöðu og setja okkur þess í stað í sama flokk eins og kolsvartar kolaþjóðir Evrópu. Þó svo Íslendingar aki um á bílum og geri út fiskiskip er varla réttlætanlegt að við eigum að sætta okkur við jafn takmarkaðar losunarheimildir eins og þjóðir sem byggja velmegun sína og kolvetnisbruna.

Fyrir vikið er líklega best fyrir íslensku þjóðina að Kaupmannahafnar-ráðstefnan skili engri endanlegri niðurstöðu og íslensk stjórnvöld fái tækifæri til að endurmeta samningsmarkmið sín og kynna þau. Bara verst að nú er hann Halldór líklega ekki í samninganefnd Íslands.

 

Siemens 3-MW Direct-Drive

Í síðasta Silfri spjallaði Egill Helgason við breskan blaðamann, Roger Boyes, sem er höfundur bókar sem nefnist Meltdown Iceland.

Þá bók hefur Orkubloggarinn enn ekki lesið. En mikið afskaplega þótti bloggaranum þetta hressandi viðtal. Svo var líka ágætt að heyra Boyes leggja áherslu á að Íslendingar geri sér verðmæti  úr skuldum sínum. Svaðalegur skuldari getur nefnilega átt ýmis tækifæri gagnvart lánadrottnum sínum.

Hvort þessi skoðun rímar við það sem Orkubloggið hefur verið að tala fyrir, um að umsnúa Icesave-deilunni yfir í víðtækan samning um uppbyggingarstarf í endurnýjanlegri orku og útflutning á grænni raforku til Evrópu, er kannski vafamál. En hvort sem þarna er samhljómur á milli eður ei, þá er Orkubloggarinn áhugasamur um að komið verði á fót fjölþjóðlegu tæknifyrirtæki, með aðalstöðvar sínar hér á landi, sem ráðist í það verkefni að leggja rafstreng frá Íslandi til Evrópu.

Reyndar virðist sú trú nokkuð útbreidd á Íslandi, að vindorka sé svo rándýr að þetta sé tóm tjara. Það er vissulega miklu hagkvæmara að virkja mikla fallhæð vatns eða virkja háhitann. Og raforka frá kolum eða jarðgasi, jafnvel með einhverjum kolefnissköttum, er líka talsvert ódýrari en frá vindorkuverum. En í Evrópu verður pólitískum markmiðum um að stórauka hlutfall endurnýjanlegrar orku ekki náð nema með því að horfa til dýrari kosta en kola og jarðgass. Og þar í sveit eru hvorki fyrir hendi möguleikar í anda Kárahnjúka né Hellisheiðar.

Þess vegna horfir ESB langmest til sólarorku annars vegar og vindorku hins vegar. Og til að ljúka þessum alltof langa inngangi, þá leyfir Orkubloggarinn sér að fullyrða að vegna landþrengsla í Evrópu og langvarandi logntímabila, séu góðar líkur á að það sé bæði rökrétt og fjárhagslega framkvæmanlegt, að að reisa stór vindorkuver á Íslandi og flytja raforkuna til Evrópu um sæstreng.

Vindorkuiðnaðinum er oftast lýst sem „þroskuðum" iðnaði. Sem er í reynd eiginlega tóm tjara. Framfarirnar í vindorkunni hafa verið talsverðar á síðustu 10-15 árum, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Hagkvæmnin hefur stóraukist vegna tækniframfara og nú eru horfur á að enn eitt stökkið verði tekið. Töfraorðin í vindorkunni þessa dagana eru mörg - en eitt það mest spennandi er örugglega Siemens 3-MW Direct-Drive.

Þess nýjasta tækniuppfinning verkfræðisnillinganna hjá Siemens er afrakstur fimm ára þrotlausrar vinnu. Það þarf auðvitað ekki að kynna Siemens fyrir lesendum Orkubloggsins. Siemens hefur í marga áratugi starfað í orkutækninni og selur búnað í bæði vindrafstöðvar, sólarorkuver og jarðvarmavirkjanir. Svo fátt eitt sé talið. Þar á bæ eru menn alls ekki sáttir við að vera einungis 6. stærsti framleiðandi vindrafstöðva í heiminum. Og hafa sett sér það markmið að þeir nái fyrsta sætinu í alþjóðlega vindorkugeiranum strax árið 2012!

Til að svo megi verða þarf Siemens helst að geta boðið upp á byltingakennda nýjung. Vindrafstöð sem verður mun hagkvæmari en þær sem þekkjast í dag. Og þar sem hvert eitt og einasta af stóru vindorkufyrirtækjunum er á fullu að bæta túrbínurnar sínar, spaðana og annað sem lýtur að þessari tækni, þarf sprettur Siemens að verða ansið hressilegur til að fyrirtækið nái forystunni á þessum hratt vaxandi og spennandi markaði.

Baráttan stendur ekki aðeins við þekkt nöfn eins og Vestas, GE eða Gamesa. Harðasta keppnin kemur ekki síst frá Kínverjunum, hvar vindorka er á blússandi siglingu og gríðarmikil og hröð þróunarvinna er í gangi. Bæði vind- og sólarorka njóta ríkulegs stuðnings frá kínverskum stjórnvöldum og það munar um minna fyrir kínversku vindorkufyrirtækin.

En nú eru ýmsir sem spá því að Siemens kunni að takast ætlunarverk sitt um að verða stærstir. Lykilatriðið í því verði ný tegund vindrafstöðva frá Siemens, þar sem búið er að losa sig við gírbúnaðinn. Það vill nefnilega svo til að það sem hefur valdið vindorkufyrirtækjunum hvað mestum höfuðverk eru bilanir í gírbúnaði. Og sökum þess að vindrafstöðvar eru almennt ekki að skila nema um eða innan við 30% nýtingu, mega þær illa við dýru rekstrarstoppi af þessu tagi.

Þessi vandræði voru orðin svo stórfelld að árið 2007 hugleiddi meira að segja danska Vestas að draga sig út af markaðnum fyrir offshore-vinrafstöðvar. Endalaust vesen með gírana í dönsku vindrafstöðvunum þar utan við ströndina, þótti benda til þess að þar yrði nægjanlegri hagkvæmni hugsanlega aldrei náð. Árið 2008 sáu þó engillinn hann Ditlev Engel og hinir ljúflingarnir hjá Vestas að sér. Og hafa nú á ný sett allt á fullt að leita tæknilausna í því skyni að leysa gírkassavandamálin í stóru vindrafstöðvunum.

En þessi ársseinkun gæti orðið Vestas dýrkeypt. Siemens hefur nefnilega í laumi unnið í heil fimm ár að lausn þar á. Og fyrr á þessu ári (2009) kynnti Siemens svo nýja túrbínu, sem er eins konar frumgerð (prótótýpa) að stórri gírkassalausri vinrafstöð.

Þetta hafa Siemensararnir verið að dunda sér við í skógarrjóðrunum við hátæknisetrið sitt í Brande á Jótlandi. Og þeir byrja sko ekki smátt. Fyrsta gerðin sem þetta leyniteymi verðfræðipælaranna hjá Siemens kynna,  með hinum nýja búnaði, er 3 MW gírkassalaus rafstöð. Sem er einfaldlega nefnd Siemens 3MW Direct Drive Turbine.

Búnaðurinn á svo að vera kominn í sölu á næsta ári undir heitinu SWT-3.0-101. Og í dúndrandi fjöldaframleiðslu skömmu síðar. Fyrstu kaupendurnir eru auðvitað strax orðnir óþolinmóðir að prufa herlegheitin. Þetta er einfaldlega mjög spennandi.

Til marks um það hversu mikil nýjung þarna er á ferðinni, þá hefur nær allur vindorkuiðnaðurinn verið á einu máli um það s.l. þrjá áratugi að gírbúnaður sé algerlega nauðsynlegur til að ná sem mestri hagkvæmni. En nú er Siemens sem sagt búið að snúa við blaðinu. Og segja a framtíðarþróunin í vindorkunni muni byggjast á einu grundvallarhugtaki: Einfaldleika.

Það eru satt að segja engin smátíðindi þegar reynslubolti eins og risafyrirtækið Siemens tilkynnir að það sé búið á ná tökum á nýrri og ódýrri tækni, sem fækki hreyfanlegum hlutum í vindrafstöð um 50%. Markmiðið er að framleiða risastórar gírlausar vinrafstöðvar innan fárra ár; stöðvar upp á 5-10 MW. Það liggur við að Orkubloggarinn kaupi sér strax flugmiða til Billund til að kíkja á þessa frumgerð að vindrafstöðvum framtíðarinnar; þennan 90 metra háa turn við aðalstöðvar Siemens Wind í jóska smábænum Brande, með spaða sem eru 101 metri í þvermál. Og ENGIR gírar!

Það er líka athyglisvert hvernig áherslur danskra stjórnvalda á vindorku hafa dregið til sín stóran hluta af alþjóðlega vindorkuiðnaðinum. Sem lengi vel einblíndi á dönsku skattareglurnar, sem svo lengi gerðu vel við vindorkuna. En í dag eru öll þessi "dönsku" fyrirtæki í því að framleiða risastórar vindrafstöðvar fyrir allan heiminn. Hvort sem er Vestas, Siemens eða Suzlon (sem er að vísu auðvitað með aðalskrifstofu sína á Indlandi en skipuleggur sölu um allan heim frá Árósum).

Þetta er árangur framsýnnar og metnaðarfullrar orkustefnu Dana. Ætli við fáum einhvern tímann að sjá eitthvað svoleiðis hjá íslenskum stjórnvöldum? Eða er álið bara málið hér á Klakanum góða?

Theroux

Ekki ætla ég að fara að troða fiction eða ferðasögum upp á orkuþyrsta landa. En leyfi mér samt að benda á þessa hugleiðingu dagsins um Paul Theroux.

Flugumferð

Orkubloggarinn átti sér eitt sinn þann draum að verða flugmaður. Eins og lesa má um hér.

Fyrir vikið er bloggarinn nokkuð meðvitaður um hvernig flugumferð er háttað og umferðarstjórnun í nágrenni flugvalla. Og verður stundum hugsað til þeirrar geggjuðu umferðar sem er við fjölförnustu flugvelli heimsins. Eins og t.d. Heathrow við London eða flugvöllinn við Frankfurt í Þýskalandi, svo dæmi séu tekin um stóra evrópska flugvelli.

Eru þá ótaldir fjölförnustu flugvellirnir í N-Ameríku og Asíu, eins og t.d. í Los Angeles, Chicago, Tokyo og Hong Kong. Reyndar mun fjölfarnasti flugvöllur veraldar vera Hartsfield–Jacksonvið Atlanta í Georgíufylki í Bandaríkjunum. Um hann fóru 90 milljónir farþega árið 2008 og næstum milljón flugvélar.

Þessi gríðarlega umferð um Atlanta-flugvöll stafar af því að hann er einhver mikilvægast miðstöð innanlandsflugsins í Bandaríkjunum. Sem er kannski táknrænt fyrir það hvernig Bandaríkjamenn nota flugvélar nánast sem almenningsfarartæki. Sennilega er floti Delta-flugfélagsins með um 500 farþegaþotur stærsti notandi Hartsfield–Jackson og eflaust einhverjir Íslendingarnir sem hafa notað Delta í innanlandsflugi vestra.

Myndina að ofan, þar sem hver flugvél er ljós punktur, má sjá hér  með hreyfingu. Sams konar mynd í meiri slow motion sést á myndbandinu hér að neðan. Gott að hugsa til þessa t.d. rétt fyrir lendingu á dásamlega tómum Keflavíkurflugvelli.

Það er líka athyglisvert að sjá hversu sáralítil flugumferð er um Suðurhluta Kyrrahafs. Sem skýrir t.d. af hverju hann Chuck "FedEX" Noland átti ekki séns á að finnast, í kvikmyndinni Cast Away. Sama má segja um flug yfir sunnanvert Atlantshaf og yfir Indlandshaf; þetta virðast fáfarnar slóðir farþegaflugvéla.

 

 

Tækifæri í rokinu

Í síðustu færslu fjallaði Orkubloggið um útflutning á raforku um sæstreng. Og fékk óvenju mikil viðbrögð. Þetta er bersýnilega talsvert hitamál og fólk með afar ólíkar skoðanir á því hvort slíkur útflutningur sé mögulegur og jafnvel hvort hann sé réttlætanlegur. Sumir tala um að slíkt væri hráefnisútflutningur án nokkurs virðisauka - og eru þá líklega að vísa í það sem algengt er í þriðja heiminum. Aðrir telja þetta snilldarleið til að efla íslenskan iðnað og muni hafa mjög jákvæð áhrif á margvíslegar þjónustugreinar hér. Eitt er víst; jafnvel þó slíkur raforkuútflutningur myndi geta borið sig yrði þetta pólitískt hitamál.

Tæknilega og pólitískt séð hefur raforkuútflutningur aldrei verið jafn raunhæfur eins og núna. Og líka fjárhagslega.  A.m.k. að mati Orkubloggarans. Ætlar bloggarinn að leyfa sér að hnykkja á þessu, með því að setja hér inn nokkur atriði sem hann lét fljóta inn á athugasemdir með síðustu færslu. Sem sagt í reynd endurtekið efni!

Orkumál Evrópu eru í dag gjörólík því sem nokkru sinni hefur verið. Olíuframleiðslan innan ESB-ríkjanna minnkar hratt, ESB er orðið mjög háð innflutningi á rússnesku gasi og þar að auki er ríkur vilji innan ESB að minnka losun gróðurhúsalofttegunda. Allt er þetta sem vindur í segl endurnýjanlegrar orku og nýtist þeim sem geta boðið ESB slíka orku. Það er sem sagt einfaldlega þannig að orkustefna ESB er til þess fallin t.d. að auka áhuga fjárfesta á verkefnum af því tagi sem lýst var í síðustu færslu Orkubloggsins; að flytja raforku til ESB um sæstreng frá Íslandi.

Þó svo Orkubloggarinn líti ekki síst til raforku úr iðrum jarðar í þessu sambandi, eru möguleikarnir í vindorkunni kannski ennþá áhugaverðari. A.m.k. svona fyrst í stað til að auka orkufjölbreytnina hér á Íslandi. Raforkuframleiðsla vindorkuvera er mjög sveiflukennd og hentar illa í raforkusamfélagi eins og hér á Íslandi. Raforkusamfélag sem byggir svo svakalega á stóriðju, þarf mjög stöðugt raforkuframboð.

Um þetta fjallaði Orkubloggarinn lítillega í skýrslunni sem bloggarinn vann í vor fyrir þáverandi iðnaðarráðherra. Þar var sett fram sú viðmiðun að vegna þess hversu stóriðjan notar mikinn hluta íslenskrar raforku, verði raforka frá íslenskum vindorkuverum vart nokkru sinni umfram 5% af heildar-raforkuframleiðslunni á Íslandi. Er þá vel að merkja miðað við innanlandsmarkað, enda er nú ekki um neinn útflutning að ræða.

Vindorkuver á Íslandi gætu hins vegar mallað endalaust inn á hið stóra raforkukerfi Evrópu; t.a.m. Bretlands. Nefna má að vindorkuver upp á nokkur hundruð MW þekkjast víða í dag og nokkur vindorkuver með uppsett afl upp á ca. 4 þúsund MW hvert eru í bígerð. Það er alveg tímabært að framkvæma raunverulega athugun á því að reisa stór vindorkuver á Íslandi. Og beina íslensku vindorkunni inn í rafstreng til Evrópu. Tær snilld - ef þetta væri fjárhagslega framkvæmanlegt.

Kannski er þetta útópía. Eða dystópía! En að mati Orkubloggsins er full ástæða til að skoða slíka möguleika. Dönsk dagblöð tala nánast aldrei um Ísland nema að hnýta "den vindforblæste klippeö" í textann. Tökum þá á orðinu. Við borgum Icesave einfaldlega með rokinu - sem varla telst endanleg auðlind! Það væri fjarska einkennilegt ef evrópskir pólitíkusar myndu hafna slíkri leið - jafn viljugir og þeir eru til að dásama endurnýjanlega orku og mikilvægi þess að verða óháðari kolum og innfluttu gasi.

Væri ekki gaman að sjá t.d. rokið á Miðnesheiði streyma niður í nýja, fína rafstrenginn til Skotlands og þaðan áfram um Bretlandseyjar? Og horfa yfir turnana þegar maður kæmi til lendingar á nýja alþjóðaflugvellinum við Reykjavík. Sem líka var borgaður með vindi til Bretlands.

Bretar horfa fram á að þurfa að loka fjölmörgum kolaorkuverum til að geta mætt skuldbindingum ESB um takmörkun á losun gróðurhúsalofttegunda. Þeir nota nú um 350 TWh á ári - og þar af koma einungis rúmlega 5% frá endurnýjanlegum orkulindum. Til samanburðar framleiða Íslendingar nú um 17 TWh árlega. Það að Íslendingar myndu auka rafmagnsframleiðslu sína um 100% myndi því einungis mæta tæplega 5% af allri rafmagnsnotkun Breta. Það væri mikill bissniss fyrir Ísland en varla stórmál fyrir Breta.

Allra leiða er nú leitað í Bretlandi til að auka hlutfall endurnýjanlegrar orku. Þess vegna er Bretland t.d. Mekka sjávarfallavirkjanaiðnaðarins. Þrátt fyrir að sú tækni sé ennþá almennt mjög dýr og í reynd nánast á byrjunarreit. Reyndar er varla ofsagt að Bretar standi frammi fyrir gífurlegri áskorun í orkumálum. Það virðist hreinlega vonlaust verkefni fyrir Breta að ætla að ná markmiðum um að losa sig frá kolarafmagninu nema að byggja fjölmörg ný kjarnorkuver. Til að vega upp á móti gangrýni á kjarnorkuna munu þeir líka fjárfesta mjög í endurnýjanlegri orku og grípa tækifæri á að flytja inn slíka orku.

Þarna kunna að vera áhugaverðir möguleikar fyrir Íslendinga að flytja út græna orku. T.d. íslenska vindorku. Og hugsanlega einnig rafmagn frá jarðvarma, t.d. eftir því sem djúpboranatækni fleygir fram. Það að flytja út hreinustu raforku sem þekkist hefur nákvæmlega ekkert með þriðja heims hráefnisútflutning að gera. Þvert á móti væri þetta leið til að auka bæði hagsæld og virðingu Íslands. Góða helgi!

 

Renewable Deal

Norðmenn flytja út jafn mikið rafmagn eins og öll sú raforka sem framleidd er á Íslandi í dag. Um 17 þúsund GWh.

Lengst af fór raforkan frá Noregi til Evrópu, um raflínur gegnum Svíþjóð og kapla sem liggja eftir hafsbotninum milli Noregs og Danmerkur. En nú er búið að leggja nýjan rafmagnskapal neðansjávar frá Noregi og alla leið til Hollands. Hann er í dag lengsti neðansjávarrafstrengur í heimi. Og kallast NorNed.

NorNed er um 580 km langur og liggur eftir botni Norðursjávar frá smábænum Feda á suðurströnd Noregs og til hollenska bæjarins Eemshaven. Hann var lagður á árunum 2005-07 og í maí 2008 byrjuðu formleg viðskipti með rafmagn um kapalinn.

Það eru norska Statnett og holenska TenneT sem reka kapalinn, en hann var smíðaður af sænsk-svissneska iðnaðarrisanum ABB. Skv. fréttum um rekstur kapalsins virðist hann vera að skila mun meiri tekjum en áætlað var og þau tæknivandamál sem komið hafa upp hafa reynst óveruleg. Enda eru menn farnir að plana ýmsar fleiri nýjar raftengingar með slíkum köplum hingað og þangað um bæði Norðursjó, Eystrasalt og Miðjarðarhaf.

Auk NorNed eru nú uppi áætlanir af hálfu Norðmanna um að leggja fleiri rafstrengi frá Noregi til bæði meginlands Evrópu og Bretlands. Það eru nýju jafnstraums-háspennustrengirnir (HVDC) sem gera þennan möguleika raunhæfari en nokkru sinni. Rafmagnsflutningar langar leiðir eftir hafsbotni eru sem sagt orðnir að veruleika. Og þó svo leiðin frá Íslandi til Evrópu sé öllu lengri en milli Noregs og Hollands og dýpið miklu meira, sýnir þessi magnaði rafmagnskapall NorNed að Ísland á sennilega prýðilegan möguleika á að verða rafmagnsútflytjandi.

Þetta vita framsýnir menn. Það er athyglisvert að hjá Desertec-verkefninu, sem rekið er af einhverjum alklárustu verkfræðingum Evrópu og á rætur sínar hjá evrópsku geimferðastofnuninni, er t.a.m. gert ráð fyrir því að í framtíðinni muni rafmagn frá íslenskum vindorkuverum streyma um neðansjávarkapla til Evrópu. Það kann jafnvel að vera bæði raunhæfari og skynsamlegri möguleiki en að Evrópa verði háð sólarorku frá heldur vafasömum stjórnvöldum á Arabíuskaganum og í N-Afríku, eins og Desertec-verkefnið horfir hvað mest til. Það er a.m.k. augljóst að innan ESB ætti að vera mikill áhugi á íslenskri raforku.

Að baki Desertec standa nokkur af öflugustu stórfyrirtækjum álfunnar. Einnig er framkvæmdastjórn ESB áhugasöm um verkefnið og það nýtur pólitísks stuðning margra stærstu aðildarríkja sambandsins.

Fyrirtækin sem hyggjast koma Desertec í framkvæmd hafa stofnað til þess sérstakt félag (D II). Þ.á m. eru áðurnefnt ABB, orkufyrirtækin E ON og RWE, Deutsche Bank, þýska Munich Re Group (Münchener Rück, sem er stærsta endurtryggingafyrirtæki heims), spænska iðnaðarsamsteypan Abengoa, þýski bankinn HSH Nordbank, og þýski verkfræðirisinn M+W Zander. Það er einfaldlega borðleggjandi að kynna þessum glæsta hópi Ísland sem áhugasaman þátttakanda í mótun orkustefnu Evrópu.

Menn eiga ekki að óttast þá hugmynd að selja íslenskt rafmagn til annarra landa. Þvert á móti er skynsamlegt að nýta sér tækifærin sem skapast vegna orkuþorsta ESB og stefnu sambandsins um að auka hlutfall endurnýjanlegrar raforku í orkuneyslu ESB-ríkjanna. Framleiðsla og sala á raforku af þessu tagi til ESB yrði lykill að meiriháttar nýjum íslenskum hátækni-iðnaði.

Nú er tækifæri fyrir forsætisráðherra Íslands, ríkisstjórnina og Alþingismenn að taka af skarið. Og sýna Evrópuþjóðunum að þrátt fyrir glórulausa og óafsakanlega áhættufíkn íslenskra útrásarsukkara, er gott samband við íslenska sérþekkingu og íslenskar auðlindir miklu verðmætara en að fá borgaða þessa Icesave-aura í beinhörðu.

Reykjavíkurborg og Samband íslenskra sveitarfélaga gæti hér líka tekið frumkvæðið. Forræði á skipulagsmálum er á hendi sveitarfélaganna og þau hafa því miklu hlutverki að gegna um hvernig nýta eigi orkuauðlindirnar innan lögsögu þeirra. Þar sem verulegur hluti af þeim auðlindum eru innan þjóðlendna er þó bersýnilega mikilvægt að eiga gott samstarf við ríkið. Varla ástæða til að vænta áhugaleysis þaðan; uppbygging á nýrri stoð í íslenska orkugeiranum yrði jú allra hagur.

Umbreytum Icesave-málinu yfir í öflugan endurreisnarsamning! Bjóðum Evrópusambandinu til viðræðna um umfangsmikla uppbyggingu nýrra jarðhitavirkjana og vindorkuvera í þágu bæði Íslands og Evrópu. Og að slíkar framkvæmdir verði hluti af því að leysa deiluna um Icesave. Innst inni vill ESB örugglega leysa Icesave-málið í góðu og sá pakki er bara smámunir þegar byrjað er að tala um möguleikana sem felast í endurnýjanlegri íslenskri orku.

ESB vill draga úr þörf sinni á rússnesku gasi og minnka bruna á kolvetniseldsneyti. Ísland vill fjölbreyttara og styrkara atvinnulíf. Uppbyggilegt samkomulag af þessu tagi er rétta leiðin, í stað þess að þvinga skuldum einkafyrirtækis ofan í kokið á þjóðinni.

Einu sinni sköpuðu menn New Deal. Nú er rétti tíminn til að ýta af stokkunum ekki síður merkilegu verkefni; Renewable Deal!