Snjófriðun og olían í Alaska

Olíuverðið hækkar nú á ný. Þrátt fyrir heldur slappar efnahagsfréttir frá Bandaríkjunum. Og þrátt fyrir að dollarinn hafi styrkst. Og þrátt fyrir að hægi á Evrópu. Það fer að verða nokkuð augljóst að Bandaríkjamenn verða að auka framleiðsluna. Og þá horfa menn annars vegar til þess að leyfa meiri boranir utan við ströndina. Og hins vegar til Alaska.

Hvort tveggja er mjög umdeilt þarna fyrir vestan. Í Alaska eru það náttúruverndarsjónarmið sem eru gegn olíuvinnslu. Og við strendurnar á "meginlandinu" hafa menn áhyggjur af mengun við mjög þéttbýl svæði. Í dag ætlar Orkubloggið að horfa til Alaska. 

Núverandi forsetaframbjóðendur, þeir Obama og McCain, virðast eiga það sameiginlegt að hvorugur vill leyfa boranir innan náttúruverndarsvæðanna i Alaska. Til að svo verði mun þurfa nýjan Reagan í Hvíta húsið. Mann sem segir "America's economy first whatever it takes". En vonandi verður löng bið í að nýtt Reagan-Bush par komi fram í dagsljósið. Þar að auki er allsendis óvíst að einhver smá framleiðsluaukning í Alaska myndi hafa umtalsverð áhrif á verðið. "Hátt" olíuverð kann að vera komið til að vera - einfaldlega vegna þess að peak-oil sé náð.

Hverju gæti olíuvinnsla á þessu náttúruverndarsvæði skilað? Og hvaða svæði eru þetta?  Í stuttu máli er þetta landsvæði nyrst í Alaska. Byrjað var að ræða um það á 6. áratugnum að vernda svæðið, sem þykir að mörgu leyti vera einstakt, ekki síst vegna fjölbreytts dýralífs og er einnig afar viðkvæmt fyrir t.d. mengun.

Fyrsta löggjöfin um verndun þess var samþykkt af Bandaríkjaþingi um 1960. Tuttugu árum síðar voru sett ný lög, sem stækkuðu friðlandið. Þar með varð þetta að stærsta verndaða víðerni innan Bandaríkjanna. Og þetta er svo sannarlega ósnortið svæði. Þarna eru t.d. engir vegir. Og einungis hægt að komast að svæðinu eftir Daltonveginum, sem liggur meðfram vesturhluta svæðisins og norður til Prudhoe-flóa.

 

Alls er náttúruverndarsvæðið um 80 þúsund ferkílómetrar. Sem samsvarar 80% af stærð Íslands. Landsvæðið sem rætt er um vegna olíuvinnslu er þó ekki nema hluti meðfram ströndinni - og er um 6.000 ferkílómetrar. Lögin frá 1980 heimiluðu tilteknar rannsóknir á því afmarkaða svæði, en eigi að hefja vinnslu þarf að fá samþykki Bandaríkjaþings. Þingið treysti m.ö.o. ekki forsetanum til að fá slíkt vald í hendur.

 

En jafnvel þó farið yrði á fullt í olíuvinnslu þarna norður við Beauforthaf, myndi það ekki hafa nein veruleg langtímaáhrif til lækkunar á verði. Né gera Bandaríkin óháðari innfluttri olíu svo nokkru næmi.

Bandaríska Orkumálaráðuneytið hefur áætlað að hámarksframleiðsla þarna myndi smám saman ná um 800 þúsund tunnum á dag. Og að það myndi taka 10 ár að ná því marki. Og eftir það myndi framleiðslan á svæðinu minnka á ný. Á myndinni hér til hliðar eru gefin þrjú mismunandi dæmi, eftir því hvort þarna myndi finnast lítið magn, meðal eða mikil olía.

Þessi vinnsla er álitin geta lækkað verðið á olíutunnunni um c.a. 1-2% eða svo. Jafnvel ekki nema hálft prósent. M.ö.o. að það sé varla þess virði að fara út í olíuvinnslu á þessu einstaka og viðkvæma svæði.

Einmitt þess vegna hvetja nú margir til þess að byggð verði ný kjarnorkuver í Bandaríkjunum. Vandinn með kjarnorkuverin, er að það tekur soddan óratíma að byggja þau. En það flýtir ekki fyrir að bíða með að fara af stað. Var þetta ekki mikil speki!

Ég er óttalegur virkjanakall. Get barrrasta ekki að því gert. Líklega arfleifð af því þegar maður stóð sveittur í gúmmístígvélunum með strákunum og stíflaði bæjarlækinn á Klaustri. Eftir úrhellisrigningar. Það var alltaf rosalega skemmtilegt. Og síðan þá hefur mér þótt vatnsaflsvirkjanir snilld. Því stærri - því flottari.

En eitt verð ég að viðurkenna. Alltaf þegar ég skoða myndir frá náttúruverndarsvæðunum í Alaska - þessu stórkostlega ósnortna víðerni - fer ég að skammast mín. Fyrir það að hafa verið sáttur við byggingu Kárahnjúkavirkjunar.

Eftir á að hyggja finnst mér nefnilega að við hefðum átt að nota tækifærið. Friða öll öræfin norðan Vatnajökuls. Það tækifæri kemur aldrei aftur. Því miður. Og mér finnst heldur lúið þegar menn skreyta sig með þeim fjöðrum að hafa átt þátt í að stofna stærsta þjóðgarð í Evrópu - sem aðallega er jökull. Frosinn snjór. Menn sem köstuðu á glæ einstöku tækifæri til að skapa einhvern glæsilegasta þjóðgarð i heimi. Og siguðu þess í stað skurðgröfunum á landið. Og friðuðu snjó.

Hráolíuverð hækkar annan daginn í röð

Prins Póló

Ólíkt höfumst við að. Meðan á Íslandi er talað um að taka upp evru þegar krónan hefur fallið, tala Pólverjar um að gjaldmiðillinn þeirra sé orðinn allt of sterkur og því best að taka upp evru.

Það eru líklega fyrst og fremst landbúnaðarstyrkirnir frá EB til Póllands, sem valda þessu. Ég held að í báðum þessum tilvikum sé umræðan jafn vitlaus. Menn eiga ekki að láta tímabundnar gengissveiflur ráða öllu um það hvort taka eigi upp evru. Það mál snýst um önnur og stærri grundvallaratriði, sem skoða verður í heildarsamhengi.

Vegna Prins Pólósins hef ég alltaf fundið til smá skyldleika við Pólverja. Þó svo stundum gleymi ég því að Prins sé pólskt - en ekki íslenskt! Hef aðeins einu sinni komið til Póllands og var þá viku í Varsjá. Og líkar ákaflega vel við Pólverja - einna best af öllum Evrópuþjóðunum satt að segja.

Það er reyndar svo að í Evrópu kann ég langbest við þjóðirnar í Austur-Evrópu. Eins og t.d. Tékka, Búlgara og auðvitað Pólverja. Og er sérstaklega minnisstætt hvernig kristin kirkja, moska og sýnagóga - allt mjög gamlar byggingar - standa í hnapp í sátt og samlyndi í miðborg Sófíu í Búlgaríu. 

En aftur að Póllandi. Úr því að Orkubloggið minntist á Prins Pólo, verður auðvitað ekki hjá því komist að skoða hvaðan Pólverjar fá orkuna sína.

Rétt eins og Ísland þarf Pólland að flytja inn allt eldsneyti vegna samgangna. Eða nánast allt; það er örlítil olíuvinnsla í landinu. En þegar kemur að rafmagninu skilja leiðir Íslands og Póllands. Meðan rafmagnsframleiðsla á Íslandi er þekkt fyrir að koma svo til öll frá endurnýjanlegri orku, er allt annað upp á teningnum í Póllandi. Um 95% rafmagnsframleiðslu Pólverja kemur frá jarðefnaeldsneyti og lang mest frá kolaorkuverum. Enda mikið af kolanámum í Póllandi. En þetta er fjölmenn þjóð og þrátt fyrir alla kolavinnsluna þarf Pólland að flytja inn eldsneyti til rafmagnsframleiðslu.

Það litla hlutfall af pólska rafmagninu sem kemur frá öðru en kolum, er mest allt frá vatnsafli. Talsvert stórar vatnsaflsvirkjanir eru í landinu, enda þokkalega góðar virkjanaaðstæður í t.d. Karpatafjöllum og víðar í Póllandi. Líklega er framleiðslugeta vatnsaflsvirkjananna vel á þriðja þúsund MW. Sem samsvarar u.þ.b. þremur Karahnjúkavirkjunum.

Til framtíðar horfa Pólverjar til þess að auka notkun á jarðgasi. En um leið kæra þeir sig ekki um að verða háðir Rússum um orku. Þannig að kannski kemur að því að í Póllandi rísi kjarnorkuver. Sú umræða blossaði upp fyrir um tveimur árum. Og athyglisvert er að þar hefur ekki síst verið rætt um byggingu á veri, sem nýti þórín. Sem Orkubloggið hefur áður fjallað um.

Loks er vert að vekja athygli á því, að eitt stærsta fyrirtæki í Mið-Evrópu er einmitt pólskt olíufyrirtæki. Það heitir PKN Orlen og rekur olíuhreinsunarstöðvar og selur einnig olíu og bensín. Þannig að Íslendingar sem ferðast hafa um Pólland kannast væntanlega vel við bensínstöðvarnar þeirra og lógóið.

Orlen var auðvitað upphaflega í ríkiseigu, en var einkavætt eftir fall kommúnismans í Póllandi. Í dag starfar félagið líka í Þýskalandi, Tékklandi og Litháen. 

Vilja upptöku evru sem fyrst

Hafið bláa

Fyrir all mörgum árum kynntist ég siglingum. Og viti menn - ég snarféll fyrir þessari frábæru íþrótt og útiveru. Þó svo ég sé alger aumingi á sjó (hlægilega sjóveikur!). En reyndar er það svo, að einmitt þess vegna henta siglingar mér prýðilega - því sjóveikin er víðs fjarri meðan ekki er farið "undir þilfar".

En ég er hræddur um að draumurinn um langsiglingar í Suðurhöfum - í anda Kríunnar og hinnar frábæru vinkonu minnar hennar Unnar Jökulsdóttur - rætist því miður aldrei. Ég finn til ógleði, bara við tilhugsunina að vera ofaní káetu!

Reyndar varð siglingaáhuginn til þess að ég var, ásamt fleirum, einu sinni nærri búinn að kaupa eitt fremsta skútufyrirtæki í Skandinavíu. Ef ég man rétt hljóðaði tilboðið upp á u.þ.b. 50 milljón evrur. Á tímabili var þekktur íslenskur fjárfestir inní þessu dæmi. En guggnaði á þessu, svo við neyddumst til að leita annað. En því miður - eða kannski til allrar hamingju - vorum við yfirboðnir. Líklegt er að þessi starfsemi hafi átt afskaplega erfitt síðasta árið. En það hefði samt verið stuð. 

En nú ætlar Orkubloggið að kíkja undir skúturnar. Og ofaní öldurnar. Og segja frá hreint magnaðri ölduvirkjanatækni, sem bloggið hefur ekki áður greint frá. Um aðrar tegundir af ölduvirkjunum má t.d. lesa hér:   http://askja.blog.is/blog/askja/entry/590699/   Og hér er önnur færsla um dönsk ölduorkufyrirtæki:  http://askja.blog.is/blog/askja/entry/592937/

Í dag ætlar Orkublogguð að beina sjónum að skoska fyrirtækinu Aquamarine Power. Og hinu magnaða tæki þeirra, sem kallað er Ostran (the Oyster). 

Eins og sjá má á myndinni hér til hliðar, er þetta eins konar samloka sem stendur á hafsbotninum nálægt landi (á um 10 m dýpi). Hæðin er um 12 m og breiddin um 18 m. Og tæknin felst í því að hreyfing hafsins hreyfir vængina eða flapsana fram og til baka. Þessi hreyfing knýr eins konar pumpu sem pumpar sjó af afli inn í rör. Rörið liggur frá tækinu og í land. Þangað kemur bunan af miklu afli og knýr túrbínu.

Framleiðandinn fullyrðir að þetta sé áreiðanlegt og viðhaldslítið apparat. Hvert þeirra á að geta framleitt um 2,5 MW og heppileg heildarstærð svona orkuvers er talin vera ca. 25 MW. Sem gera u.þ.b. 10 tæki. Kannski upplagt að setja svona niður utan við Seltjarnarnes?

Til stóð að reyna þessa tækni nú í sumar við Orkneyjar. Því miður verður Orkubloggið að lúta í gras og viðurkenna að bloggið hefur ekki fengið staðfestingu á því að byrjað sé að láta reyna á prótótýpuna. En það var a.m.k. verið á fullu að smíða þetta snilldar apparat í vetur. Ölduorkufyrirtækin fullyrða að þessi tegund orku muni í framtíðinni skila allt að 10% af allri rafmagnsframleiðslu i heiminum. Þar er ansið langt í land. En alltaf gott að vera bjartsýnn.

Breska fjárfestingafyrirtækið Sigma Capital setti 1,5 milljón bresk pund í þetta öldurót og "ostruævintýri" í fyrra. Þar kemur til sjóður þeirra Sigma-manna, sem fjárfestir í endurnýjanlegri orku. Alltaf gaman þegar flott venture er tilbúið í svoleiðis. Rétt eins og allir áhættufjárfestarnir íslensku. Geisp.

Poppstjarna sigldi til sigurs

Norskt þórín

Olían hækkaði í gær. En ég get lofað því að staða mála í Georgíu hefur þar engin áhrif. Þeir atburðir eru löngu komnir inní verðið. Líklega er hin raunverulega ástæða verðhækkunarinnar, grunur um að birgðastaðan í Bandaríkjunum hafi lækkað. Kemur í ljós eftir nokkra klukkutíma.

En í dag ætlar Orkubloggið að loks að ljúka umfjöllun um ráðagerðir í Noregi um að reisa þórín-kjarnorkuver.

Eins og allir vita eiga Norðmenn ógrynni af olíu, gasi og vatnsafi. Sönn orkuþjóð. Það sem kannski færri vita er að Norðmenn standa líka framarlega í kjarnorkurannsóknum. Þeir voru í fararbroddi í framleiðslu á þungavatni, sem síðar varð einn af lykilþáttunum í kjarnorkuvinnslu. Hér gæti Orkubloggið auðveldlega gleymt sér í því að lýsa dásemdum þess hvernig þungavatn er notað. En forðumst það í bili. Þess í stað skulum við beina athyglinni að því, að hugsanlega verða Norðmenn í fararbroddi nýrrar kjarnorkutækni. Sem mun byggja á þóríni í stað úrans. Tækni sem hefur marga jákvæða kosti, eins og t.d. var lýst í færslunni "Þrumuguðinn";  http://askja.blog.is/blog/askja/entry/608681/

Í nærri 60 ár hefur nú verið rekin alþjóðleg kjarnorku-rannsóknastöð í Noregi. Í nágrenni við Lilleström. Og þar hefur  verið byggður kjarnakljúfur, sem senn kann að verða notaður til að gera tilraunir með nýtt eldsneyti: Þórín.

Einnig var nýlega lokið við yfirgripsmikla athugun, á vegum norskra stjórnvalda, á því hvort Norðmenn eigi að setja enn meiri kraft í kjarnorkurannsóknir sínar. Og hreinlega byggja sérstakt þórín-kjarnorkuver. Niðurstaðan, sem birt var í febrúar s.l. (2008), var að enn væri of mikil óvissa um framtíðarmöguleika þóríns, sem kjarnorkueldsneytis. Þess í stað sé rétt að hefja vinnu við að kortleggja nákvæmlega þórínsvæðin í Noregi. Þórínbirgðir í Noregi eru áætlaðar með hinum mestu í heiminum og fyrsta skrefið sé að afla nákvæmari upplýsinga þar um.

Þannig að enn er nokkuð langt í að kjarnorkudraumurinn rætist í Noregi. En ekki er unnt að segja bless við norska þórínið, nema fyrst minnast á Norðmanninn Egil Lillestöl. Lærifaðir hans er einmitt ítalski eðlisfræðingurinn Carlo Rubbia. Sem Orkubloggið hefur áður minnst á. Egill þessi er einn harðasti talsmaður þess að Norðmenn eigi að verða frumkvöðlar í nýtingu þórín-tækninnar. Þetta sé eina tæknin sem að einhverju marki geti leyst af hólmi rafmagnsframleiðslu með olíu og kolum - með tiltölulega öruggum hætti. Og ekki sé eftir neinu að bíða!

Lillestöl er eðlisfræðiprófessor við Háskólann í Bergen og sérfræðingur hjá átómrannsóknastöðinni í CERN. Vísindamennirnir í CERN munu einmitt brátt setja af stað nýja hraðalinn sinn. Sbr. þetta alræmda myndband - sem sýnir hvernig hraðallinn kunni að valda heimsenda og gera jörðina að svartholi. Alltaf gaman að frumlegum heimsendaspám:

 

 

Hráolían í tæpum 114 dölum

Indversk fullorðinsleikföng

Nú er Baugur á leið með Hamleys til Indlands. Snilld ef íslenskt fyrirtæki getur náð í aura út á það að selja leikföng á Indlandi. Ekki síður sniðugt eru indversku fullorðinsleikföng framtíðarinnar. Þau eru, séð frá sjónarhóli Orkubloggsins, annars vegar vindtúrbínur og hins vegar ný tegund af kjarnorkuverum. Indverjar eiga nefnilega eitt öflugasta vindtúrbínu-fyrirtæki í heimi. Og standa hvað fremst allra þjóða í rannsóknum á betri kjarnorkutækni. Í dag ætlar Orkubloggið að beina athyglinni að því nýjasta í indverska kjarnorkuiðnaðinum.

Þegar talað er um efnahagsuppganginn á Indlandi er Kína gjarnan nefnt í sömu andrá. Þess vegna er athyglisvert að bera saman orkunotkun Kínverja og Indverja. Þá kemur í ljós að ef miðað er við höfðatölu notar Indverjinn miklu minni orku en Kínverjinn. Sem gæti bent til þess að orkunotkun Indverja eigi eftir að aukast mun hraðar en orkunotkunin í Kína.

Kínverjar  hafa uppfyllt orkuþörf sína með því t.d. að reisa all mörg kolaorkuver, kaupa upp olíu víða um heim og eru nú að ljúka við stærstu vatnsaflsvirkjun í heimi. Sem veldur gríðarlegum umhverfisáhrifum. Aftur á móti byrjaði Kína seint að reisa kjarnorkuver - en Kinverjar eru nú með plön um mikinn fjölda nýrra kjarnorkuvera. 

Rétt eins og Kína, þá framleiða Indverjar stærstan hluta raforku sinnar með kolaorkuverum (um 70%!). Indverjar eru að vísu rótgróin kjarnorkuþjóð og hafa lengi nýtt kjarnorku til rafmagnsframleiðslu. Með mjög góðum árangri. Í dag kemur um 3% rafmagnsframleiðslu Indverja frá kjarnorkuverum, sem er reyndar ekki mikið hærra hlutfall en í Kína (um 2%).

En Indverjar setja markið hátt. Þrátt fyrir stór plön um kjarnorkuuppbyggingu í Kína mun hlutfall kjarnorkunnar þar í rafmagnsframleiðslu varla verða meira en 4% eftir um áratug. Plön Indverja um rafmagnsframleiðslu með kjarnorku eru miklu metnaðarfyllri. Stefnt er að því að árið 2050 komi hvorki meira né minna en 25% raforkuframleiðslunnar á Indlandi frá kjarnorkuverum. Það er nánast óskiljanlegt hvernig Indverjum dettur í hug að þeir geti náð slíku markmiði. Í reynd mun það vart gerast nema Indverjum takist að þróa ný kjarnorkuver, sem nýta frumefnið þórín sem kjarnorkueldsneyti.

Orkubloggið hefur áður lýst því hvernig unnt kann að vera að nýta þórín í kjarnorkuver. Og hvernig það myndi gerbreyta kjarnorkuiðnaðinum. Indverjar stefna að því að fyrsta þórínverið, sem byggt er í tilraunaskyni, verði tilbúið 2010 og muni framleiða 500 MW. Og árið 2020 verði fjögur slík ver fullsmíðuð.

Ástæða fyrir áhuga Orkubloggsins á þessu sviði kjarnorkuiðnaðarins er einföld. Það er sú staðreynd að í næsta nágrenni okkar, í Noregi, er talið að mikið þórín sé að finna. Og að Noregur verði eitt allra stærsta útflutningsríki þóríns. Sem myndi að miklu leyti leysa úran af hólmi.

En er þetta raunveruleiki? Mun þórín geta leyst úran af hólmi. Ítalski eðlisfræðingurinn og Nóbelsverðlaunahafinn Carlo Rubbia virðist sannfærður um að svo sé. Rubbia hefur verið lýst sem manni með jafn frjóan huga eins og hin sexí og frjóa (kjarnakleyfa) úransamsæta U 235. Og hann hefur trú á því að þóríntæknin verði senn nothæf, hagkvæm og útbreidd. Reyndar er Rubbia líklega einn af þeim fyrstu sem sá fyrir sér möguleikann á þessari tækni.

Og núna eru Norðmenn búnir að taka við þórín-keflinu. Og eru nýbúnir að gera mikla úttekt á því hvor þeir eigi hugsanlega að hefja bygging á kjarnorkuveri, sem nýti þórín. Kjarnorkuver eru ekki beint ódýrustu kvikindin að byggja. Og enn síður þegar menn eru að þróa nýja kjarnorkutækni. Þannig að þetta yrði dýrt og áhættusamt verkefni. En bara sú staðreynd að þórínið gefur 250sinnum meiri orku en sama magn af úrani, hljómar vel. Nú reynir á Norðmenn. Meira um þetta í næstu færslu.

Baugur selur leikföng til Indlands

Herða orkusnöruna?

Orkubloggið hefur ítrekað minnst á alvarleika þess hversu Vesturlönd eru orðin háð innfluttri orku. Bráðum mun Rússland geta farið öllu sinu fram, án tillits til Evrópu. Og einfaldlega hótað því að skrúfa fyrir gasið, ef EB er með eitthvert múður.

Og ástandið kann að fara versnandi. Orkusnaran kann að herðast enn frekar að hálsi Vesturlanda. Nú eru Íranar, Alsírmenn og Rússar farnir að tala um að stofna eins konar gasOPEC.

Til eru ríkjasamtök gasseljenda, sem kallast GECT (Gas Exporting Countries Forum). Þau samtök eru gerólík OPEC og hafa ekkert samstarf um verð eða framboð á gasi. En nú vilja Íran og Alsír styrkja þessi samtök. Og það sem kannski er mest scary, er að Rússar hafa boðað til fundar í haust, í því skyni að láta þennan draum rætast.

Til að gefa hugmynd um ástandið á gasmarkaðnum er vert að nefna að fjórir stærstu gasútflytjendurnir eru Rússland, Kanada, Noregur og Alsír. Þessi fjögur ríki eru með rúmlega þriðjung af öllum gasútflutningi í heiminum. Hið fimmta í röðinni er svo einveldið Túrkmenistan.

Auðvitað er gott til þess að hugsa að Kanada og Noregur eigi mikið af gasi til útflutnings. Bandaríkin eru einnig meðal stærstu gasframleiðendanna, en nota stóran hluta þess sjálfir. Og þó svo Íranar séu eitt stærsta gasframleiðsluríki heims, þurfa þeir til allrar hamingju sjálfir að nota mestan hluta af þeirri framleiðslu sinni. Því þjóðin er afar fjölmenn (um 70 milljónir). Þannig að áhrif Írana á alþjóðlegum gasmarkaði eru ekki stórvægileg.

Annað gildir um Rússland, Túrkmenistan og Alsír. Öll þessi ríki flytja gríðarlega mikið gas til erlendra kaupenda (langstærsti kaupandinn að gasinu frá Túrkmenistan er reyndar rússneski gasrisinn Gazprom). Sameiginlegir framleiðslukvótar þessara þriggja ríkja, etv. ásamt nokkrum fleirum, gætu haft mjög veruleg áhrif til hækkunar a gasverði. Og ekki síður pólitísk áhrif í alþjóðastjórnmálunum.

Þessi hugmynd um gasbandalag í anda OPEC, mun fyrst hafa verið sett fram af Pútín fyrir um fimm árum. Nú á að fylgja hugmyndinni eftir - og því fagna bæði Alsír og Íran. Meðan Bandaríkin og EB hafa talað harðlega gegn því að slík samtök verði mynduð. En menn geta látið sig dreyma um að lönd eins og Rússland og Íran hlusti á EB!.

Kannski örlítið meiri von um að Alsír muni láta til leiðast að fallast á rök Evrópu gegn slíku gasbandalagi. Gegn því að fá enn meiri fjárfestingar til sín frá EB-löndunum. Það myndi skipta talsvert miklu máli ef Alsír væri hliðhollt Evrópu í gasmálunum. Alsír er með um 5% af öllum gasútflutningi í heiminum. Og er einn mikilvægasta gasbirgir EB.

Eins og staðan er í dag fá löndin í EB um helming af öllu innfluttu gasi sínu frá Rússlandi og líklega hátt í 25% frá Alsír (og mest af afgangnum frá Noregi). Þess vegna skiptir augljóslega gríðarmiklu máli að halda góðu sambandi við Alsír.

Þar að auki eykst þörf EB á innfluttu gasi hratt, aðallega vegna hnignandi gasframleiðslu í Norðursjó. Ef Alsír leggst undir gassæng með Rússum er ástandið orðið svart.

Ég er nokkuð bjartsýnn á að tengsl Evrópu og Alsír eigi eftir að styrkjast. Það er nefnilega líka mikilvægt fyrir Alsír að vera í nánum tengslum við EB. Þegar upp er staðið, er ekki ólíklegt að Alsír velji sjónarmið Evrópu fram yfir það að bindast nánari viðskiptasamböndum við Íran og Rússland. Síðustu ár hafa viðskipti á milli EB og landanna í N-Afríku vaxið nokkuð hratt og tengslin þarna á milli aukist.

Þar að auki er gas ólíkt olíu - menn fara nefnilega ekki létt með að geyma mikið af gasi til lengri tíma. Þegar búið er að ná gasinu upp verður seljandinn að losna við það, ef svo má segja. Þannig að vandasamara er að stjórna verði á gasi, heldur en á olíu. Og kaupi Evrópa ekki gasið af Alsír, er um nokkuð langan veg að fara til að koma því til annarra kaupenda.

Rússagasið er erfiðara viðureignar - t.d. gætu Rússar brátt farið að selja meira gas til Kína. A.m.k. er nokkuð líklegt að gasið frá hinni risastóru gaslind, sem hefur fundist í Síberíu, muni fara til Kína fremur en Evrópu. Umrætt gassvæði kallast Kovykta og er einmitt einn angi af hatrömmum deilum sem BP hefur átt við andstæðinga sina í Rússlandi. Deilur sem áður hefir verið minnst á hér á Orkublogginu.

 

En hvað um það. Beinum athyglinni frá Rússlandi og Kína og þess í stað að Alsír. Og N-Afríku almennt. Hvað hefur undanfarið verið að gerast i samskiptum þeirra landa við Evrópu? 

Af einhverjum ástæðum eru vestrænir fjölmiðlar almennt ekki með mikinn áhuga á N-Afríku. Og þá sjaldan það skeður, er umfjöllunin jafnan klisjukennd og kjánaleg.

Sú mynd sem líklega flest okkar hafa af þessum heimshluta er fátækt, spillt stjórnvöld og hryðjuverk. Vissulega eru þetta allt raunveruleg vandamál í þessum hluta heimsins. Engu að síður skiptir meira máli, að mörg ríkjanna við sunnanvert Miðjarðarhaf eru nú að upplifa gríðarlegan vöxt í efnahagslífinu.

Tökum Egyptaland sem dæmi. Þetta stóra og fjölmenna land (um 75 milljónir íbúar - sem langflestir búa á þröngu belti meðfram Níl) er t.d. einn stærsti olíuframleiðandi i Afríku. Framleiðslan núna er  um 650 þúsund tunnur á dag. Olíuauðlindir landsins eru áætlaðar um 3,7 milljarðar tunna. Mestur hluti olíunnar fer reyndar til notkunar innan lands, en nú eru horfur á að gasframleiðsla Egypta aukist hratt á næstu árum. Gott bæði fyrir Egyptaland og Evrópu.

Á síðustu 10-15 árum hefur orðið gjörbreyting á egypsku efnahagslífi. Stjórnvöld hafa innleitt frjálsræði í viðskiptum, lækkað tolla og einkavætt fjölda ríkisfyrirtækja. Sem leitt hefur af sér mikinn hagvöxt. Einnig hefur verið slakað á ríkisafskiptum í landbúnaðargeiranum - eitthvað sem Evrópa vonandi bráðum tekur til við að gera. Svo er egypskt popp að auki afskaplega skemmtilegt! Eins og Orkubloggið benti á fyrir stuttu síðan.

Líbýa og Alsír eru enn stærri olíuframleiðendur en Egyptar, með samtals meira en 3 milljónir tunna á dag. Á tímum Rómaveldis var Alsír stundum nefnt forðabúrið mikla. Í stuttu máli er þetta svæði veraldarinnar einfaldlega gríðarlega auðugt af margs konar auðlindum - m.a. er mikla námuvinnsla þarna að finna.

En eðlilega vilja þessi lönd ekki verða hið dæmigerða afríska hrávörubúr Vesturlanda. Þess vegna eru mörg þeirra nú í óða önn að draga til sín fjárfestingar í t.d. þjónustugreinum. Það er þeim ákaflega mikilvægt, því gríðarlegt atvinnuleysi er víða í þessum ríkjum.

Nefna má t.d. að í Tangier, rétt við landamæri Marokkó, rís nú höfn sem verður einhver stærsta gámahöfn Evrópu (Tangier tilheyrir Spáni). Aðeins höfnin í Rotterdam verður stærri. Og það sem meira er; svipaðar hafnir eru nú í byggingu t.d. í Túnis, Alsír og Egyptalandi.

Hafa ber í huga að um þriðjungur allra gámaflutninga heimsins fara um Miðjarðarhaf. Þannig að umskipunarhafnir á þessu svæði kunna að henta mörgum mun betur en að sigla alla leið til Hollands, svo dæmi sé tekið. Ég er reyndar ekki frá því, að Eimskip hefði betur beint fjármagni að N-Afríku, fremur en að vera að þessu stússi sínu í Kína. Ég segi nú bara - væri ekki ráð að horfa til þeirra landa sem eru aðeins nær gömlu Evrópu? Mare Nostrum!

En aftur að fjárfestingum í N-Afríku. Það er athyglisvert að nú þegar er samanlögð erlend fjárfesting í Miðjarðarhafssvæðinu utan Evrópu búin að slá út öll önnur efnahagssvæði. Nema Kína. Enn sem komið er, eru það þó fyrst og fremst þrjú lönd á svæðinu, Egyptaland, Ísrael og Tyrkland, sem eru vinsælust af fjárfestum. En búist er við að þetta breytist hratt á næstu árum og önnur ríki í N-Afríku muni líka draga til sín meira fjármagn. Nú er t.d. evrópski bílaiðnaðurinn, sem að verulega leyti hefur flutt verksmiðjur sínar til Tyrklands, farinn að horfa til landanna við sunnanvert Miðjarðarhaf. Og þá sérstaklega til Marokkó. Þarna er einfaldlega mikið að gerast þessa dagana. Meðan fjölmiðlar virðast helteknir af fjárfestingum í Kína og Indlandi. 

Best að fara að ljúka þessari langloku. Við hæfi að minnast á eina af skemmtilegri bíómyndum, sem ég hef séð. Sú gerðist einmitt á þessu svæði - nánar tiltekið í Túnis. Myndin sú fjallar um þrjár vinkonur, sem eru ca. 17 ára og telja orðið tímabært að leika sér aðeins með hinu kyninu. Svo vill til að fjölskyldur þeirra eru eilítið mismunandi; ein kaþólsk, ein múslímsk og ein gyðingafjölskylda. Myndin gerist 1967 og á sama tíma og ástin blómstrar skellur á sex-daga-stríðið. Sem gjörbreytti öllu í samskiptum trúarbragðanna við Miðjarðarhaf. Segi ekki meir. En hreint frábær mynd. Titillinn er Sumarið í La Goulette og leikstjórinn hét Férid Boughedir.

Methagnaður hjá OPEC ríkjunum

Skjölin í Flórens

Er Ísland í OECD? Reyndar hálf bjánaleg spurning. Því Ísland er ekki bara í OECD. Heldur var Ísland meira að segja eitt af stofnríkjum þessa alþjóðasamstarfs, sem hófst 1961. Og ekki nóg með það. Ísland var líka einn af stofnaðilum OEEC; undanfara OECD. Sem var sett upp þegar árið 1948, í framhaldi af Marshall-aðstoðinni. Í hnotskurn hefur þessi efnahagssamvinna það takmark, að auka viðskipti milli þjóða á grundvelli lýðræðis.

Ísland er sem sagt eitt af þeim ríkjum, sem einna lengst hafa tekið þátt í alþjóðasamstarfi, sem miðar að því að ýta úr vegi gjaldeyrishindrunum og höftum á vöruviðskipti milli landa. Svolítið hlægilegt þegar haft er í huga, að lengst af var Ísland niðurnjörvað í haftabúskap, gjaldeyrisskömmtun og umlukið tollmúrum.

Þó þetta skánaði eitthvað með inngöngunni í EFTA 1970 breyttist ástandið hér ekki af viti fyrr en með EES-samningnum. Samningnum sem tryggði víðtkækt viðskiptafrelsi Íslendinga við Evrópu. Ég er hræddur um að íslenskir stjórnmálamenn hefðu seint komið sér saman um að taka upp allan þann pakka, ef það hefði allt átt að gerast með frumvarpa-maraþoni Alþingis. Til allrar hamingju var þessi aðild í formi netts samnings, sem var lögfestur, ásamt tilheyrandi bókunum og viðaukum. Þar sem vísað er til hinnar ýmsu löggjafar EB.

Líklega hefði verið eðlilegast að Ísland gerðist fullur aðili að EB í framhaldinu af EES. Rétt eins og t.d. Svíþjóð og Finnland. Á þeim tíma hafði Ísland ennþá mikilvæga strategíska stöðu hernaðarlega og naut ríkrar velvildar flestra þáverandi aðildarríkja sambandsins. Sú staða kann að vera breytt núna og því væntanlega erfiðara að fá hagstæðan aðildarsamning nú.

Það var forvitnilegt, þegar ég hér í Den fékk aðgang að nokkrum pappakassahrúgum í hálfgerðu vöruhúsi austur í bæ. Sem var kallað "skjalageymsla" utanríkisráðuneytisins. Þetta var líklega 1994. Þarna rakst maður á ýmislegt athyglisvert. Ég var þó fyrst og fremst á höttunum eftir skjölum frá fundum í stjórn OEEC, í tengslum við landhelgisdeilurnar á 6. áratugnum. Og hótanir Breta um viðskiptahindranir á Ísland (löndunarbann á íslensk skip í breskum höfnum).

Það er varla ofsagt að aðildin að OEEC (og að NATO) hafi á þeim tíma bjargað okkur frá því að einangrast frá Evrópu. Það var ýmislegt athyglisvert að finna í skýrslum Pétur heitins Benediktssonar, sem þá var sendiherra og kom fram fyrir Íslands hönd hjá OEEC. Greinilega flinkur samningamaður og diplómat. Mig grunar að Hans G. Andersen, sem þá var ungur maður í utanríkisþjónustunni, hafi lært margt af Pétri. Sem kom sér vel þegar Hans varð aðalsamningamaður Íslendinga á Hafréttarráðstefnunni. En það er önnur saga.

Ritvélarblekið á þessum gömlu skjölum frá tímum OEEC var nokkuð farið að dofna og líklega verða þessir pappírar bráðum ólæsilegir. Ef það er ekki einfaldlega búið að keyra þessum pappakössum á haugana nú.

Þess skal getið að skjalaleitin bar mig einnig til Flórens á Ítalíu. Þar uppí fögrum hæðunum ofan við þessa fallegu borg, hvar heitir Feisole, er staðsett sam-evrópskt skjalasafn, sem hefur að geyma gulnaða pappíra frá þessum fyrstu dögum nútímasamvinnu Evrópuríkja. Myndin hér ofar í færslunnin er einmitt frá Fiesole, og sér þaðan yfir Flórens. Tekin frá hótelinu, sem ég gisti á.

Sérstök ástæða er til að rifja þetta upp núna. Því þessar rannsóknir mínar tengdust skrifum Einar Benediktssonar, þáverandi sendiherra Íslands í Washington og áður í París. Þessi vinna okkar Einars kom síðar út í bók hjá Háskólanum. Einar var einmitt starfsmaður hjá OEEC í París árin 1956-60. Hann hefur nýverið átt athyglisvert come-back í íslenska efnahagsumræðu. Þar sem hann ásamt Jónasi Haralz mælir með aðildarumsókn að EB. Ég held að forkólfar ríkisstjórnarinnar ættu að lesa greinar þeirra vandlega og taka góðum ráðum.

Það var athyglisvert að kynnast Einari Benediktssyni. Þar fékk maður beint í æð ýmsan fróðleik frá því þegar íslensk utanríkissamvinna var að mótast. Það var ekki sjálfgefið að Ísland fengi svo greiðan aðgang að samstarfi þjóðanna á meginlandi Evrópu. Fyrir því þurfti mikið að hafa. Því miður tók samt langan tíma að Ísland nútímavæddist fyrir alvöru. Það gerðist í raun fyrst með aðildinni að EES - þó svo aðildin að OEEC og EFTA-aðildin hafi líka skipt miklu máli.

Ekki get ég skilið við þessa færslu, án þess að nefna þriðja manninn í samstarfinu við Einar Benediktsson. Sá er Sturla Pálsson, nú hagfræðingur í Seðlabankanum. Skemmtilegur náungi - með pínu grófan húmor eins og ég sjálfur. Stulla kynntist ég fyrst í gegnum kærustuna hans, hana Helgu sem var með mér í lagadeild. Nú heyri ég sagt að Stulli sé besti vinur "Aðal" í Seðlabankanum. Kæmi mér ekki á óvart að satt sé. Get vel ímyndað mér að þeir fái hvorn annan til að brosa í kaffitímunum.

Enn mun hægja á efnahagsumsvifum

Been there...

Þessi fyrirsögn Moggans af fjöri helgarinnar - "Stunginn í hálsinn með brotinni flösku" - vekur upp ljúfar endurminningar. Munurinn var þó sá að úr mér blæddi lítið. Þ.a. ég lét nægja að trítla niður að sjó og skola sárið. Þremur reölum fátækari en var (sem þá jafngiltu einum dollar). Og svo fara í apótek og fá mér sótthreinsandi og plástur. En óneitanlega var manni nokkuð brugðið. 

Þetta gerðist reyndar ekki um nótt. Heldur kl. 11 á fimmtudagsmorgni. Og það var heldur ekki í miðbæ Reykjavíkur. Heldur á öðrum talsvert suðrænni stað. Sem sjá má hér á myndbandinu (birtist eftir nákvæmlega 32 sekúndur). Og þetta er satt að segja einhver fallegasti staður sem ég hef komið til:

Stunginn í hálsinn með brotinni flösku

Paris Hilton er tæknilegt vandamál

Pistill þessa sunnudags verður um sitt lítið af hverju, þar sem athyglinni er aðallega beint að íslensku bönkunum. Fyrst er þó rétt að geta þess, að vegna átaka Rússa og Georgíu er hugsanlegt að olíuflutningar frá georgískum höfnum við Svartahaf stöðvist. Gæti þýtt kauptækifæri! 

En að umfjöllunarefni dagsins. Nú hljóta íslenskir bankamenn að gleðjast. Royal Bank of Scotland hefur nefnilega komist að því, að gríðarlega hátt skuldatryggingaálag vegna íslensku bankanna, hljóti barrrasta að vera einhver misskilningur.

Þessi frétt Moggans um að Skotlandsbanki telji tryggingaálagið "tæknilegt vandamál" er reyndar einhver undarlegasta frétt úr fjármálalífinu, sem Orkubloggið hefur séð lengi. Kannski ekki við mikilli speki að búast frá Skotlandsbanka - þótt hann sé einn stærsti banki Bretlandseyja. Svo vill til að þetta er sá evrópski banki sem hvað mest hefur skitið í buxurnar síðasta árið. Enda hafa hlutabréfin í bankanum fallið um 60% á tiltölulega stuttu tíma. Það þykir ansið hressilegt í Bretaveldi. En eins og mig minni að Skotlandsbanki hafi nokkrum sinnum verið í samstarfi með einhverjum íslensku bankanna. Kannski er það bara misminni.

Annars er ég orðinn hundleiður á allri þessari þvælu um skuldatryggingaálag. Ég er líka orðinn hundleiður á evruþvælunni á Íslandi. Eins og kollsteypan heima sé krónunni að kenna. Þegar sökudólgarnir eru í reynd lélegir stjórnmálamenn og gráðugir bankastjórnendur.

Ég er líka hundleiður Paris Hilton, sem hefur tröllriðið fjölmiðlum hér í Danmörku síðustu vikuna (hún kom hingað að kynna einhverjar veskistuskur).

Hún er mjög djúpvitur, blessunin. "I love Copenhagen - everyone is so blond and beautiful". Er þetta heilbrigt? Ég verð líka bráðum hundleiður á Kína og Ólympíuþvælunni. Hálf pirraður núna.

 

Eina sem ég er ekki leiður á er Brasilía og N-Afríka. Þaðan kemur mesta peningalyktin um þessar mundir. Og í samræmi við þetta dansar maður auðvitað annað hvort við samba eða skemmtilegt Arabapopp um þessa helgina. T.d. þetta stuðlag með egypska snillingnum Amr Diab. Þarna gengur sko allt útá eitt; habibi! Sem er vinakveðja, en merkir líka ástin mín. Hlustið og njótið:

Og hér er sama lag með ísraelsku söngkonunni Ishtar Alabina:

Tryggingaálagið tæknilegt vandamál

Ísland talað i þrot?

Þetta er satt að segja afskaplega óheppileg frétt á Bloomberg. Ráðherrann virðist nánast segja að Íslandi séu allar bjargir bannaðar. Eru menn ekki alveg heilbrigðir?

Annars er margt skrítið á Íslandi þessa dagana. T.d. hlutabréfamarkaðurinn íslenski. Virðist oft lúta öðrum lögmálum en slíkir markaðir í öðrum löndum kapítalismans. Nýlega birtust t.d. tölur um að Landsbankinn er að hagnast um ekki ósvipaða upphæð og Kaupþing. Samt sýnist mér, í fljóti bragði, að markaðurinn telji Kaupþing vera helmingi verðmætara fyrirtæki en Landsbankinn.

Það má vel vera rétt metið hjá hinum andlitslausa markaði. Finnst samt sérkennilegt að gengi Kaupþings skuli enn hanga yfir 700. Eru kannski stórir hluthafar í bankanum að verja verðmæti og veðhæfi sinna bréfa? Með því að kaupa smáræði af bréfum á degi hverjum og halda genginu uppi? Og lengja þannig í ólinni, ef svo má segja, og koma í veg fyrir veðköll frá erlendum lánadrottnum?

Þetta háa verðmat markaðarins á Kaupþingi er meira að segja þrátt fyrir þá staðreynd, að skuldatryggingaálag vegna Landsbankans sé miklu lægra en vegna Kaupþings. M.ö.o. virðist skuldatryggingamarkaðurinn álíta Kaupþing miklu líklegri til að verða gjaldþrota en Landsbankann. Nú segja sumir reyndar að það sé ekkert að marka þetta skuldatryggingaálag, af því markaðurinn með þá pappíra sé lítill og óskilvirkur. Má vel vera. 

Auðvitað eru þetta bara dylgjur og tóm vitleysa hjá Orkublogginu. Auðvitað veit íslenski markaðurinn betur en bæði Orkubloggið og útlendingarnir. Enda islenski markaðurinn liklega hvorki lítill né óskilvirkur. Og ljótt ef Orkubloggið ætlar að taka þátt í því með fjármálaráðherranum að tala Ísland í þrot. 

 

Og auðvitað vona ég að Kaupþing standi vel. Enda minn viðskiptabanki. En þetta kemur nokkuð spánskt fyrir sjónir.

------------------------------------------

Frétt Bloomberg má sjá hér:   

http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=a4xJpqNIZzvU 

Of dýrt að efla gjaldeyrisforðann nú

Rauðá, indíánar og úran

Sko - stundum eru fréttir Moggans pínulítið skrítnar (eða ónákvæmar). Eins og t.d. þessi frétt, um að "Rio Tinto, eigandi Alcan á Íslandi, hyggst kanna möguleikann á því að selja burt kolanámuviðskipti sín í Norður-Ameríku til fyrirtækis að nafni Cloud Peak Energy".

Þetta er auðvitað tómt rugl hjá Mogganum. Það er nú einu sinni svo að Cloud Peak er alfarið í eigu Rio Tinto (sem er spænska og þýðir Rauðá - eða Red river á ensku - sem auðvitað leiðir hugann að hinum dásamlega Jóni Væna og Vestranum klassíska; Red River).

Þvert á móti stendur hugsanlega til að Rio Tinto selji Cloud Peak. Hver kaupandinn verður, er ekki vitað. Og reyndar alls ekki víst að allt fyrirtækið verði selt. Hið eina sem fótur er fyrir í þessari frétt Moggans er að hluti af  kolavinnslu Rio Tinto í Bandaríkjunum, verður kannski seld.

Cloud Peak er sem sagt hinn bandaríski kola-armur Rio Tinto. Ég hygg að hið rétta i málinu sé að Rio Tinto hugleiði nú að skrá Cloud Peak á hlutabréfamarkað og þannig ná í pening. Kannski til að fjármagna kaupin á Alcan. Gæti verið. Orkubloggið myndi þó frekar veðja á, að stjórn Rio Tinto hyggist með þessu fyrst og fremst styrkja lausafjárstöðu sína, vegna yfirvofandi yfirtökutilraunar námurisans BHP Billiton.

En aftur að hugsanlegri sölu Cloud Peak. Hver muni kaupa bréfin í Cloud Peak er allsendis óvitað. Ef að olíuverðið heldur áfram niður á við, munu kolin nokkuð líklega fylgja í kjölfarið. Og þar með kannski ekki spennandi að setja mikinn pening í Cloud Peak. Í bili. Samt... Cloud Peak er nú einu sinni líklega annar stærsti kolaframleiðandi í US. Og á einmitt margar af stærstu kolanámunum á hinum geggjuðu kolasvæðum í Wyoming og nágrenni. Væntanlega er nafn fyrirtækisins dregið af hæsta tindinum í Wyoming-fylki; hinum rúmlega 4 þúsund metra háa Cloud Peak.

Fjallgarðurinn sem Cloud Peak eða Skýjatindur er í, kallast Big Horn Mountains eða Stórhyrnufjöll upp á íslensku (ég hreinlega elska þessi flottu bandarísku örnefni). Big Horn Mts. eru eins konar afleggjari frá Klettafjöllunum.

Mig hefur alltaf langað að komast á þessar slóðir. Allt síðan ég las Frumbyggja-bækurnar frábæru, sem Æskan gaf út hér í Den. Um norsku frumbyggjafjölskylduna, sem settist að við Stóra-Úlfsvatn. Og mátti berjast harðri baráttu við náttúruöflin, gráðuga glæpamenn og grimma indíána. En þau áttu líka sína bestu vini meðal indíánanna. Hvað hét aftur góði höfðinginn...? Litla Kráka minnir mig. Knútur var auðvitað uppáhaldspersónan mín. En Eyfi var líka fínn - sérstaklega þegar ég las fyrstu bókina og var þá á aldur við Eyfa.

Svo las maður auðvitað líka Hjartarbana, ásamt öðrum bókum J.F. Cooper's um síðasta móhíkanann. Og alla þessa gömlu frumbyggjaklassík eins og hún lagði sig. Skemmtilegar bækur og hreint ótrúlegt hvað margar af þeim voru til á íslensku. Hjá þeim félögum i fornbókaversluninni Bókinni. Fílaði líka Daniel Day-Lewis í "The Last of the Mohicans: "No matter how long it takes, no matter how far, I will find you!" Soldið rómó.

En gleymum okkur ekki alveg í nostalgíunni.

Sé það rétt og Rio Tinto sé í vandræðum með að finna pening til að borga fyrir Alcoa - eða verjast yfirtöku - þá er þarna etv. á ferð ansið gott tækifæri. Til að gera góð kaup. En ekki hef ég mikinn áhuga á kolaóþverranum hjá Cloud Peak Energy. Mætti ég þá frekar stinga upp á því við þá Rauðármenn, að selja mér annan hluta af sinni subbulega starfsemi. Nefnilega ástralska fyrirtækið sitt Energy Resources of Australia (ERA).

Ekki bara af því Ástralía er frábært land. Heldur miklu fremur sökum þess að ERA rekur einhverjar stærstu úrannámur heims. Í nágrenni Krókódílaár (Alligator River) í norðurhluta Ástralíu. Þar sem sól, hiti og flugur... og krókódílar ráða ríkjum. ERA er þriðji stærstu úranframleiðandi í heimi og með um 10% markaðshlutdeild. Og eins og dyggir lesendur Orkubloggsins vita, er bloggið dálítið skotið i úrani sem fjárfestingu, um þessar mundir.

Losa fjármagn til að borga Alcan

Rússnesk rúlletta og Olympíuleikar

Eins og sönnum karlmanni sæmir, er eitt upphaldskvikmyndaatriðið mitt úr Deer Hunter. Hvar þeir Mike (Robert De Niro) og Nick (Christopher Walken) spila rússneska rúllettu. Með skelfilegum afleiðingum.

Til allrar hamingju hefur það ekki alveg sömu afleiðingar að spila á olíurúllettuna. En eins og Orkubloggið hefur gjarnan minnst á, er nákvæmlega enginn sem hefur hugmynd um hvernig olíuverðið  þróast. Það gæti rokið upp. Og það gæti steinfallið.

Þó svo bloggið hafi sýnt svo mikið innsæi og þekkingu (lesist: heppni) og hagnast um 25% á olíubraski frá áramótum (sem er rúmlega 40% ársávöxtun í dollurum og yfir 50% ársávöxtun m.v. IKR), er bloggið samt í fýlu.

Því gróðinn hefði geta orðið ennþá meiri. Ef bloggið hefði drullast til að lesa kristallskúluna betur þegar verðið fór yfir 140 USD. Mikið vill alltaf meira. Hvort sem er Orkublogg eða stjórnandi i íslenskum banka.

Orkubloggið hefur margoft ítrekað þá skoðun að olíuverð undir 150 USD pr. tunnu sé ekki hátt verð. Miðað við verðbólgu í heiminum undanfarna áratugi og efnahagsuppganginn síðustu árin. En það eru ekki endilega allir sammála manni. Og maður getur ekki unnið allt. Því miður.

 

Á hverjum einasta degi nota Bandaríkin um 25% allrar olíu, sem framleidd er í heiminum. Þó Bandaríkjamenn séu einungis innan við 5% af fólksfjölda veraldarinnar.

Ef olíuverðið helst eins og núna - eða fer jafnvel neðar - er það sterkt merki um eitt: Spákaupmennirnir eru almennt farnir að veðja á alvarlega kreppu í Bandaríkjunum. Mjög slæma kreppu. Sem muni draga verulega úr eftirspurn eftir olíu. Hvort þeir hafa rétt fyrir sér verður að koma í ljós. Og sama hvernig fer. Sádarnir geta áfram hlegið og strokið á sér bumbuna.

Sennilega eru spákaupmennirnir líka með annað i huga. Nefnilega þá gamalkunnu staðreynd, að þegar land sem upplifað hefur mikinn efahagsuppgang er gestgjafi olympíuleika, hafa eftirmálin oftast verið þau sömu. Gestgjafinn hefur lent í umtalsverðum efnahagssamdrætti í kjölfarið.

Og skemmtilega tilviljunin er, að þetta hefur gerst með nákvæmlega 20 ára fresti í löndum með einhvers konar semi-kapítalisma. Tvö dæmi um þetta eru þegar Mexíkó hélt leikana 1968 og Suður-Kórea 1988. Í báðum tilvikum höfðu þessu ríki átt afskaplega góðu gengi að fagna fyrir leikana. En svo hallaði undan fæti. Ef það sama gerist í Kína, nú 20 árum eftir leikana í Suður-Kóreu, mun olíueftirspurn hugsanlega minnka verulega. Eigum við að trúa á þetta trend? 

Olíuverð lækkar

Þrumuguðinn!

Þegar stráksi minn var 4ra ára spurði hann mig: "Pabbi - af hverju eru engar mörgæsir á Norðurpólnum". Ég svaraði að bragði: "Það skal ég segja þér, ef þú getur sagt mér af hverju það eru engir ísbirnir á Suðurpólnum?"

Sá litli hrukkaði ennið, hugsaði sig aðeins um. Og virtist svo fá hugmynd og sagði: "Af því að mörgæsirnar átu þá alla!"

Þá vitum við það. Og mér fannst þetta reyndar skemmtilegt svar. Það er líka svolítið fyndið, að nú segja menn að olía Norðmanna sé senn uppurin. Sem er auðvitað tómt rugl. Því Norðmenn eiga nánast örugglega eftir að finna miklu, miklu meiri olíu í norðurhluta lögsögu sinnar. Sú olía verður auðvitað því aðeins sótt, að verðið standi undir dýrri vinnslu á miklu dýpi. Eins og staðan er i dag, yrði vonlaust að keppa við 5 dollara kostnað pr. tunnu hjá t.d. Venesúela.

Það er staðreynd að eftirspurnin eftir olíu vex sífellt. Hversu hratt eftirspurnin eykst, fer eftir efnahagsástandinu. En líklega um ca. 2% árlega og jafnvel meira. Það þýðir að olíufélögin verða að geta fundið og unnið aukalega um 1,5 milljónir tunna á dag. Og reyndar talsvert mikið meira, því margar af olíulindunum sem eru nú í notkun fara þverrandi og vinnslan þar minnkar ár frá ári.

Ef framboðið frá nýjum olíulindum eykst ekki jafn hratt eins og eftirspurnin, mun verðið hækka. Og þá verður olíuvinnsla í íshafinu líklega hagkvæm.

 

Reyndar eiga Norðmenn annan ás í erminni, ef olían hættir að vera þeirra gullnáma. Sem er þórín (thorium). Enn er þó óvíst hversu ábatasöm þórínvinnsla yrði í Noregi. En margir líta á þórín sem kjarnorku-eldsneyti framtíðarinnar.

Fróðlegt er að skoða nýjar rannsóknir Norðmanna á því hvaða möguleikar kunna að felast í þóríni sem þar finnst. Í næstu færslum, ætlar Orkubloggið að beina athyglinni að þessu frumefni sjálfs þrumuguðsins. Þórs!

Stutt er síðan Orkubloggið var með nokkrar færslur um úran og hvernig það er nýtt i kjarnorkuverum. Eitt vandamálið við úran er að það finnst óvíða í vinnanlegu magni. Endurvinnsla á úrani leysir reyndar þann vanda að nokkru leyti. En skapar um leið mikla hættu. Af því hægt er að nota endurunnið úran í kjarnorkusprengjur. Þess vegna er t.d. Bandaríkjastjórn fremur andvíg endurvinnslu á úrani. Slíkt auðveldar vafasömum mönnum aðgang að auðguðu úrani og eykur líkur á misnotkun; að fleiri ríki geti búið til kjarnorkuvopn.

Þórín, aftur á móti, er annars konar og nánast útilokað að nýta það í kjarnavopn. Og svo er líka til miklu meira af þóríni heldur en úrani. Auk þess skal minnt á að einungis um 0,7% af úrani nýtist beinlínis til að framleiða eldsneyti fyrir kjarnaofna (þ.e. U 235 samsætan, eins og tryggir lesendur Orkubloggsins auðvitað vita frá eldri færslum um úran). Fyrir vikið er þórín hugsanlega  mun álitlegri kostur en úran. Og því vel þess virði að spá aðeins betur í þetta frumefni þrumuguðsins.

Það fer alltaf smávegis í taugarnar á mér hvað Íslendingar hafa litið notað öll gömlu, flottu heitin frá þjóðveldistímanum. Eða öllu heldur úr goðafræðinni, vildi ég sagt hafa. Meðan Norðmenn hafa nánast náð einkarétti á Óðni og Þór, er Ísland enn fast í einhverri leiðinda uppáþvingaðri kristnitöku. Þórsnes urðu Jónsnes. Og man varla eftir einu einasta íslenska örnefni þar sem Óðinn kemur við sögu. Enda er það svo, að meðan www.odin.no ein af mikilvægustu heimasíðum norska ríkisins, er www.odinn.is heimasíða hjá sundfélagi. Hálf fúlt.

Nefni þetta bara af því þórín, er einmitt kennt við Þór (thorium - thor). Heitið kom þannig til að Norðmaður að nafni Jens Esmark, sem segja má að hafi verið einn fyrsti jöklafræðingurinn, fann sérkennilegt grjót heima í Noregi. Og sendi það til greiningar til Svía nokkurs; efnafræðingsins fræga, Berzelius. Og það var Berzelius hinn sænski sem greindi efnið í grjótinu sem frumefni- og nefndi það þórín. En til að sagan sé rétt er vert að nefna að það mun reyndar hafa verið sonur Esmark's sem fann grjótið og kom með það til pabba síns. Þetta var 1828.

Upp á íslensku mætti e.t.v. kalla grjót með þóríni, t.d. þórgrýti? Mynd af slíku þórgrýti er hér aðeins ofar í færslunni. Það liðu reyndar mörg ár þar til menn gerðu sér grein fyrir því að þórín væri óvenjulega merkilegt efni. Líklega má segja að einn af feðrum kjarneðlisfræðinnar, Ernest Rutherford, hafi verið sá fyrsti sem rannsakaði þórín almennilega. Þegar hann uppgötvaði geislavirkni í úrani og þóríni og hvernig kjarninn hrörnar - og gat þannig skilgreint helmingunartíma fyrstur manna. Ef ég man rétt.

En sem sagt: Þórín er efni sem gæti nýst vel í kjarnorkuvinnslu. Í reynd er það svo, að verði þórín nýtt til kjarnorkuframleiðslu gerist það með þeim hætti, að það tekur auðveldlega við nifteindum og umbreytist í úransamsætu. Nánar tiltekið samsætuna U 233. Sem er mjög kjarnakleyf.

Til að gera málið sáraeinfalt, er sem sagt unnt að nota þórín sem grunn að eldsneyti fyrir kjarnorkuver. Það er í fyrsta lagi áhugavert sökum þess mikla magns af þóríni sem finnst í náttúrunni. Í annan stað (eins og Jón Baldvin sagði svo oft!) yrði þá minni hætta af því að óvandaðir menn komist yfir efni í kjarnorkusprengju (samsætan U 233 nýtist illa sem efni í kjarnorkusprengju). Í þriðja lagi veldur tækniferillin við notkun þóríns í kjarnorkuver því að hætta á háskalegri og stjórnlausri keðjuverkun er hverfandi (eins og gerðist t.d. í Chernobyl). Loks eru líkur á að byggja megi þórín-kjarnaver með þeim hætti að kjarnorkueldsneytið frá þóríninu endist allan líftíma versins.

 

Enn sem komið er, er þessi tækni á rannsóknastigi. Sem fyrr segir er mikið af þóríni í Noregi. Og þar tala menn nú jafnvel um að reisa þórín-kjarnorkuver í Telemark. Þar sem Þjóðverjar komust yfir þungavatnið í heimsstyrjöldinni síðari. Og norska andspyrnan sprengdi upp vinnsluna þar og bjargaði því að Nasista-Þýskaland gæti orðið sér úti um kjarnorkusprengju. Góðir strákar, Norðmenn.

Næst mun Orkubloggið segja frá rannsóknum og hugmyndum Norðmanna um nýtingu þóríns, sem orkugjafa. Ásamt því, auðvitað, að nefna snillinginn Carlo Rubbia, sem er ítalskur eðlisfræðingur og Nóbelsverðlaunahafi. Rubbia er nefnilega bæði talsmaður þess að þórín verði notað til kjarnorkuframleiðslu - og að þjóðirnar við Miðjarðarhaf byggi upp orkuframleiðslu sem Orkubloggið hefur ítrekað snobbað fyrir: Concentrated Solar Power eða "brennipunkta-sólarorka". 

Noregur olíulaus árið 2030

Barack og bráðnuðu leiðtogarnir

Krónan er að bráðna. Og Langjökull er líka að bráðna. Segja sumir.

Það er a.m.k. staðreynd að frá iðnbyltingunni hefur meðalhiti farið vaxandi víða um heim. Er mér sagt af vísu fólki, sem ég treysti fyllilega. Þanni að ég trúi því. Fremur en þeim Hannesi Hólmsteini og Agli Helgasyni, sem eru óþreytandi við að gera grín að græningjum og hæðast að Al Gore. Finnst þeir Hannes og Egill reyndar vera svolítið sérkennileg samsetning á skoðanapari um lofslagsmál. En líklega nær bræðralag þeirra ekki mikið lengra en það.

Sjálfur er ég ekki sannfærður um að hlýnunin stafi fyrst og fremst af bruna jarðefnaeldsneytis. Það er samt óneitanlega nokkuð lógískt. Gæti samt verið út af einhverju allt öðru. En það skiptir kannski ekki öllu máli hver orsökin er. Auðvitað er eina vitið að hverfa frá þeirri orkunýtingu, sem skapar mikla mengun og gerir Vesturlönd háð einræðis-olíuríkjum. Og það er bæði Bandaríkjunum og Evrópu fyrir bestu að finna hagkvæmar aðferðir til að nýta sína eigin orkugjafa. Hvort sem það er sól, vindur, jarðhiti eða annað. 

Nú er mikið talað um það westur í US, að þjóðina hungri í alvöru leiðtoga. Sem geti hjálpað Bandaríkjamönnum að endurheimta sjálfstraust sitt. Gefi þeim eitthvað að trúa á. Endurheimti fullvissuna um að Bandarikin standi fremst.

Sumir vona að þessi endurreisn bandaríska sjálsöryggisins muni geta náðst ef nýr forseti og þingið nái að snúa bökum saman og gera Bandaríkin að leiðandi riki í endurnýjanlegri orku. Að Bandaríkin, enn á ný, nái að beina heiminum inn á góðar brautir með sinum frumkvöðlakrafti og yfirburðar tækniþekkingu. Og ég held að þeir séu fleiri sem sjá Obama í þessu hlutverki, fremur en McCain.

En hvað með Ísland? Er íslenska þjóðin með sannan leiðtoga? Eða vantar okkur líka einn slíkan? Sem gæti tekið af skarið og t.d. mótað raunhæfa, skynsama og heildstæða orkustefnu. Sem kæmi í staðinn fyrir þetta gamalkunna slökkvistarf og álversbútasaum.

Læt hér fylgja myndband, þar sem nokkrir kostir Obama eru raktir í söng. Kannski þyrfti Geir Haarde að fá eitthvað svona, til að vakna betur:

 

Langjökull horfinn eftir öld?

Söknuður

Það var auðvitað með ákveðnum söknuði, þegar Orkublogguð kvaddi olíuna. Í bili. Við 120 dollara markið. En nú er bara að þurrka burt krókódílatárin og telja gróðann. Annars er blessaður kapítalisminn svo sniðugur, að auðvitað er lækkandi verð á olíu (eða öðru á mörkuðunum) engin ástæða til að hætta að braska. Þegar allt stefnir niður á við fara menn auðvitað bara yfir í þá skemmtilegu iðju, að sjorta hlutina. Og raka svo saman peningum þegar markaðirnir lækka. Já - kapítalisminn er mikið snilldarinnar fyrirbæri. Jafnvel skemmtilegri en Las Vegas.

Annað skemmtilegt, sem mér kemur í hug, er þegar bandaríski kjarnorkuiðnaðurinn var æstur í að komast í þann bisness að byggja kjarnorkuver í Íran. Sennilega mátti litlu muna, að það yrði gert. En valdataka klerkanna árið 1979 eyðilagði endanlega að hægt yrði að smjatta á þeim góða bita.

Orkubloggið hefur nokkrum sinnum nefnt olíuvinnslu Írana. Og kjarnorkuáætlun þeirra. Nú nýlega rifjaði bloggið upp hvernig BP var lengi nánast einrátt í olíuvinnslu í Íran. Og fékk aðstoð frá Eisenhower og CIA til að steypa þeirri stjórn, sem ekki þótti nægjanlega samvinnuþýð. En samt endaði ballið með þeim ósköpum að 1979 náðu klerkarnir völdum og BP og öðrum útlendum olíufyrirtækjum var fleygt út.

Í dag er það íranska ríkisolíufyrirtækið, sem sér um borinn og brúsann í Íran. Og þetta er ekki nein sjoppa úti á horni. Sem kunnugt er, er ExxonMobil stærsta olíufyrirtæki heims. Markaðsvirði þess í dag er vel yfir 400 milljarðar USD. En reyndar er þetta netta kompaní bara stærst af þeim sem eru á hlutabréfamarkaði. Ríkisolíufélögin í Arabíu og Persíu eru nefnilega mikið stærri.

Jamm - ef ríkisolíufyrirtækin eru talin með, er ExxonMobil bara peð. Olíufyrirtæki Sádanna, Saudi Aramco, er langstærst og verðmætast. Reyndar veit enginn okkar hér utan Arabíu fyrir víst, hversu miklar olíubirgðir Saudi Aramco eru. En sumir áætla að fyrirtækið sé a.m.k. tvöfalt verðmætara en ExxonMobil.

Og næst stærsta olíufyrirtæki í heiminum er National Iranian Oil Company (NIOC). Sem er alfarið í eigu íranska ríkisins. Tekjur þess á síðasta ári (2007) eru sagðar hafa numið jafnviði 50 milljarða USD - sem er kannski ekki jafn mikið og ætla mætti. Verðmæti fyrirtækisins felst fyrst og fremst í hinum gríðarlegu olíulindum, sem það ræður yfir. Oliulindum sem þeir hjá BP, franska Total, Shell og amerísku olíufyrirtækjunum hljóta að sakna mjög.

Staðreyndin er sú að þegar þeir kollegarnir Gholam Hossein Nozari og Ali Al-Naimi, olíumálaráðherrar Írans og Saudi Arabíu, skeggræða málin mega gömlu stórveldin sín ekki mikils. Gæfa Vesturlanda felst kannski aðallega í því að Íranar og Arabar eru ekki endilega neinir perluvinir. Enda af sitthvorri grein Íslam.

En tökum nokkur skref til baka. Og skoðum aðeins þá tíma meðan Bandaríkin voru á góðri leið með að gera Íran að kjarnorkuveldi. Þó svo rekja megi upphaf þess allt til ræðu Eisenhower's snemma á 6. áratugnum, um Atoms for Peace, var þessi samvinna ekki í hámarki fyrr en eftir 1970. Enda var mönnum þá orðið ljóst að líklega yrði olían ekki til staðar nema í takmarkaðan tíma og mikilvægt að tryggja uppbyggingu annarra orkugjafa.

Um 1970 fullgilti Íran Samninginn um bann gegn útbreiðslu kjarnavopna. Þar með var allt klárt til að aðstoða Írana við að byggja kjarnorkuver. Bandaríkin komu t.d. að uppbyggingu kjarnorku-rannsóknastöðvar við Teheran-háskóla og írönsk stjórnvöld fengu nokkur kíló af vel auðguðu úrani frá Bandaríkjunum. General Electric og fleiri stórfyrirtæki gerðu samninga um uppsetningu kjarnakljúfa í landinu. Einnig komu evrópsk fyrirtæki að málinu, t.d. Siemens.

Allt gekk þetta hvað hraðast á meðan þeir Nixon og Ford voru í Hvíta húsinu. Eftir að Carter varð forseti 1977 hægði aðeins á ferlinu. Kannski aðallega út af miklum mannabreytingum í Hvíta húsinu, eftir langa valdatíð repúblíkana. Engu að síður leit út fyrir, þegar upp rann árið 1979, að senn myndu rísa nokkur kjarnorkuver í Íran. En eins og stundum vill verða, ganga hlutirnir ekki alveg samkvæmt áætlun. Skyndilega og nánast á augabragði varð Íran einn versti óvinur Bandaríkjanna. Og / eða öfugt.

 

Íranskeisari hafði stjórnað landinu með harðri hendi í um aldarfjórðung. Eða allt frá því 1953, þegar olíuhagsmunir Breta urðu til þess að hann fékk alræðisvald og lýðræðislega kjörinni stjórn íranska þingsins var steypt af stóli. Einkum fyrir tilstilli bresku stjórnarinnar og með aðstoð Bandaríkjanna. Eins og lýst var í færslunni "Skákborð veraldarinnar":  http://askja.blog.is/blog/askja/entry/606262/

Því miður var þessi leikur Bandaríkjanna í skák alþjóðastjórnmálanna, að styðja keisarann en ekki lýðræðið í Íran, í reynd afleikur. Sem löngu síðar sprakk illilega framan i andlitið á ráðamönnum i Washingtin DC.

Harðstjórn keisarans, andstyggð fólks á leynilögreglunni SAVAK, fátækt almennings í landinu og óheyrilegt bruðl keisarafjölskyldunnar, ýtti undir mikla óánægju meðal írönsku þjóðarinnar.

Árið 1979 var ókyrrðin í landinu orðin það mikil að keisarinn yfirgaf Íran. Og heim snéri öldungurinn, skáldið og heimspekingurinn Khomeni úr útlegð sinni.

Af einhverjum ástæðum, sem erfitt er að skilja eða útskýra, náði Khomeni eyrum fólksins - betur en lýðræðisöflin í landinu sem loks höfðu náð að fæla keisarann burt. Herinn snerist á sveif með Khomeni og svo fór að hann náði öllum valdataumum í sínar hendur. Og Bandaríkin horfðu aðgerðarlaus á fjörið í Teheran.

Þar með varð Íran það íslamska klerkaríki, sem við þekkjum enn þann dag í dag. Þar sem þjóðin sjálf fær litlu ráðið, rétt eins og fyrri daginn. Og nú er kjarnorkuáætlun Írana aftur kominn á fullt. En ekki með alveg jafn miklum velvilja Vesturlanda eins og var upp úr 1970.

Það hlýtur að teljast ein af helsi ráðgátum alþjóðastjórnmálanna, af hverju Bandaríkin gripu ekki inní atburðarásina. Þegar þeir sáu einn af sínum nánustu bandamönnum, steypt af stóli af svörnum óvinum vestrænnar menningar. Í ríki með einhverjar mestu olíubirgðir i heimi.

Sumir segja að Jimmy Carter hafi einfaldlega ekki skilið alvöru málsins. Eða verið of upptekinn af friðarviðræðum Israela og Egypta. Aðrir segja að þvert á móti hafi Bandaríkin stutt valdatöku klerkanna! Stjórnvöld í Washington hafi skynjað að tími keisarans var á enda og frekar viljað klerkana en að eiga hættu á að kommúnistar næðu völdum í Íran.

Ég veit - þetta hljómar frekar lygilega og jafnvel kjánalega. En margir þeirra ágætu, vel menntuðu og skemmtilegu Írana sem ég þekki, eru þess fullvissir að Khomeni og klerkarnir hafi fengið stuðning að vestan. Og meira að segja er manni sagt að núverandi stjórnendur í Íran njóti ennþá þessa leynistuðnings Bandaríkjastjórnar. Illindin í fjölmiðlum séu bara á yfirborðinu - Bandaríkin vilji frekar klerkana áfram við völd en eiga á hættu að t.d. rússneskt eða kínverskt fjármagn nái yfirráðum í írönskum olíuiðnaði. Maður verður barrrasta að segja eins og er; ég er ekki alveg að kaupa þessa samsæriskenningu.

Fatið af hráolíu á 119 dali

Drengur góður?

Nú þarf Orkubloggið smá hjálp. Ég kíkti á heimasíðu Actavis til að sjá mynd af nýja forstjóranum. Kannski ekki síst af því nafnið, Sigurður Óli, hringdi lítilli bjöllu í höfði mínu. Ég man nefnilega vel eftir því hér í Den, þegar maður átti nokkrar skemmtilegar vikur í Skákskólanum, sem hann Jón Hjartarson rak austur á Klaustri. Þar var auðvitað aðallega teflt, m.a. við gesti eins og Friðrik Ólafsson og Jóhann Hjartarson. Ég gerði jafntefli við Friðrik - bara svo þið vitið það. Monti, mont. Reyndar var það í fjöltefli. Man ekki alveg hvort það var ég sem var að tefla við 50 aðra. Eða hvort það var Friðrik. He, he.

Þess á milli var spilaður fótbolti útá túni, þar sem íþróttakennarinn okkar á Klaustri, hann Biggi Einars, stjórnaði hlutunum. Þetta var afskaplega skemmtilegt og við strákarnir á Klaustri kynnumst þarna mörgum ágætum piltum úr Reykjavíkursollinum og víðar af landinu.

Tveir þeirra eru mér sérstaklega minnisstæðir. Annar þeirra er Arnór heitinn Björnsson, sem var ákaflega flinkur en jafnframt nokkuð skapmikill skákmaður. Og skemmtilegur leikfélagi. Arnóri kynntist ég lítillega aftur löngu síðar, á djamminu i Reykjavík.

Hinn var líka nokkuð spes karakter og hét einmitt Sigurður Óli - rétt eins og hinn nýi forstjóri Actavis. Ég man að á tímabili þótti manni Sigurður þessi Óli vera helst til sérvitur. En svo kynnist ég honum betur og þá kom auðvitað í ljós að þetta var mikill öndvegisdrengur. Ég hef ekki hugmynd um hvort Sigurður Óli hjá Actavis er sá hinn sami. En myndin er satt að segja ekki ósvipuð stráknum, sem maður tefldi og lék sér við þessar vikur í sólskininu austur á Klaustri. Fyrir næstum 30 árum. En kannski er þetta allt annar Sigurður Óli. En fréttin um hann vakti a.m.k. skemmtilegar minningar um einstaka sumardaga austur á Klaustri.

Róbert hættir hjá Actavis

Salthellarnir tæmdir?

Obama segist ætla að selja 70 milljón tunnur af olíubirgðum Bandaríkjanna. Les ég á mbl.is. Orkubloggið hefur áður fjallað um þessar birgðir Bandaríkjastjórnar. Það er saga sem minnir meira á X-files en raunveruleikann. Kannski ætti Obama barrrasta að moka öllu tunnudraslinu upp úr salthellunum, þar sem þetta er geymt. Reyndar er varla hægt að kalla þetta annað en hlægilega arfleifð frá þeim tímum þegar menn þóttust ætla að lifa af allsherjar kjarnorkustyrjöld við Rússa (Sovétríkin). Og svo skríða upp úr neðanjarðarbirgjunum og skreppa í salthellana sína í Suðurríkjunum, efir olíunni.

Ég lýg því ekki - leyndarhjúpurinn og annað i kringum þessar olíubirgðir Bandaríkjastjórnar slær út allar geimveru-bíómyndir sögunnar samanlagðar. Enn og aftur sannast það að raunveruleikinn er ótrúlegastur af öllu. Veit ekki til hvers menn eru alltaf að pára þessi skáldverk sín. Raunveruleikinn - þar er sko djúsinn!

Kannski er þetta bara hið besta mál. Að geyma 700 milljón tunnur af olíu þarna í hellunum undir Texas og Louisiana á 500-1.000 metra dýpi. Eins og búið er að gera meira og minna síðan 1975. Miðað við fólksfjölda væri þetta svipað og við hefðum falið 700 þúsund tunnur eða um 111 milljón lítra af olíu einhversstaðar djúpt í gjótum í Ódáðahrauni eða Guð má vita hvar. Sniðugt.

En Kananum er auðvitað vorkunn. Þeim brá svo svakalega þegar olíuframboðið skrapp saman hér í upphafi 8. áratugarins góða, að þeir fengu þessa hugdettu að eiga smá til vara þarna niðrí jörðinni. Í dag eru þetta verðmæti upp á ca. 80 milljarða USD sem þarna eru geymd í "iðrum Snæfellsjökuls". Miðað við oliunotkun Bandaríkjamanna í dag myndi þetta rétt slefa sem birgðir í tæpa tvo mánuði. Það er nú allt og sumt.

En um það leyti sem menn sáu fram á að kannski væri þetta tómt rugl að geyma öll þessi verðmæti þarna niðrí jörðinni tóku fjárans svartklæddu klerkarnir völdin í Íran - einu mesta olíuríki heims. Þá svitnuðu sumir vestanhafs - enda væri t.d. lítt spennandi ef eitthvað svipað myndi líka gerast hjá blessuðum Sádunum. Þá væri nú aldeilis gott að eiga nokkra olíutunnur i kjallaranum.

Bush er a.m.k. mjög fylgjandi þessum geymslum. Eitthvað voru birðirnar farnar að minnka undir aldamótin. En þegar flugvélarnar lentu á tvíburaturnunum í sept. 2001 var eitt það fyrsta sem Bush gerði, að æpa á sína undirsáta að fylla hellanna eins og skot og hananú. Og í janúar á liðnu ári (2007) stakk Bush upp á því við Bandaríkjaþing að birgðagetan yrði allt að tvöfölduð. Hækkandi olíverð síðan þá hefur líklega eitthvað haldið þinginu frá því að fylgja þessari brilljant tillögu eftir. Og nú þykist Obama ætla að minnka birgðirnar um 10% sisona. Meikar rosa diff, segi ég nú bara. Geisp.

Meira spennandi væri að vita hvort hífa eigi upp elstu tunnuröðina eða nýrri og gljáfægða 21. aldar brúsa. Reyndar myndi nú olíuverðið líklega lækka umtalsvert, verði af þessari hugmynd Obama. Í smá stund.

Umrædd eldri færsla um olíubirgðir Bandaríkjanna ber titilinn "Dularfullu salthellarnir" og hana má sjá hér:   http://askja.blog.is/blog/askja/entry/527282/ 

------------ 

Annars var ég í síðustu færslu búinn að lofa að fjalla aðeins um kjarnorkusamvinnu Persa og Bandaríkjamanna hér í Den. En ég er svo skollið sybbinn núna, að ég verð að leggjast flatur. Heyrumst kannski á morgun.

Obama vill selja olíubirgðir

Skákborð veraldarinnar

Í fjölmiðlunum er heimurinn er oft málaður svart-hvítur. Íran gegn Bandaríkjunum er eitt dæmið. Í reynd á kjarnorkuþekking Írana rætur að rekja til þess þegar Bandaríkin studdu kjarnorkuuppbyggingu Írana á 6. og 7. áratug liðinnar aldar. Og reyndar lengur.

Upphaf þessa má rekja til frægrar ræðu Eisenhower's forseta, þar sem hann kynnti áætlun sem kölluð var "Atoms for Peace". Þetta var árið 1953 og Eisenhower var nýorðinn forseti Bandaríkjanna (tók við af Truman). Í hnotskurn má segja að þar með ákváðu Bandaríkin að hjálpa öðrum þjóðum að nýta kjarnorkuna í friðsamlegum tilgangi. 

En áður en kjarnorkuaðstoð Bandaríkjanna við Íran verður lýst, er nauðsynlegt að skoða fyrst aðdraganda málsins. Segja má að ballið hafi byrjað í upphafi 6. áratugarins. Þegar Bandaríkin hjálpuðu Bretum að steypa af stóli lýðræðislega kjörnum forsætisráðherra Írana, lögfræðingnum Mohammed Mossaddeq. Þetta gerðist 1953. Og ástæðan var auðvitað olíuhagsmunir.

Reyndar var það svo, að á þessum tíma voru Bandaríkin ekki mikið að hugsa um Mið-Austurlönd. Það var ekki fyrr en eftir Súez-deiluna 1956, sem Bandaríkin ákváðu að styrkja hagsmuni sína í þessum heimshluta. Og trygga að þar næðu hvergi kommúnistar völdum.

Íranska þingið hafði kosið Mossaddeq sem forsætisráðherra árið 1951. Á þessum tíma ríkti mikil óánægja í landinu sökum þess að allur olíuiðnaðurinn var í höndum breskra fyrirtækja. Og þá fyrst og fremst Anglo-Iranian Oil Company. Sem var að mestu í eigu breska ríkisins - en heitir í dag örlítið kunnuglegra nafni; nefnilega British Petroleum eða BP.

Í öðru stóru olíuríki, Saudi Arabíu, höfðu stjórnvöld þegar fengið samning um að 50% af olíuhagnaðinum skyldi renna til ríkisins. En í Íran hafði BP einkaleyfi á mestu olíulindum landsins gegn föstu gjaldi, sem var ekkert annað en skítur á priki (BP bar reyndar annað heiti á þessum tíma, sem fyrr segir, en einfaldast að nota BP-nafnið). Að sjálfsögðu hafði BP engan áhuga á samningi í anda þess sem gerður hafði verið í Saudi Arabíu - enda eru 100% talsvert meira en 50%. Ekki síst þegar peningar eru í spilunum.

Mossaddeq ásamt íranska þinginu ákvað að þjóðnýta  olíuiðnað landsins og gera eignarnám í öllum eignum BP í Íran. Þetta þótti BP auðvitað súrt i broti og breska heimsveldið brást ókvæða við. Bretar gerðu sér þó grein fyrir hinum mikla stuðningi sem Mossaddeq naut meðal landsmanna og taldi ekki séns að koma honum frá nema fá aðstoð Bandaríkjanna. Þess má geta að Mossaddeq var útnefndur maður ársins 1951 af tímaritinu Time.

Með því að búa til sögu um að Mossaddeq væri u.þ.b. að fallast í faðma með leiðtogum Sovétríkjanna tókst Bretum að sannfæra Eisenhower árið 1953, en hann var þá nýlega orðinn forseti. Truman mun hins vegar áður ítrekað hafa hafnað óskum Breta um slíka aðstoð. Á þessum tíma voru Bandaríkin enn nokkuð róleg um sinn hag, þó svo Sovétmenn ættu kjarnorkusprengju. En Kóreu-stríðið hafði samt skapað talsverða taugaveiklun og nú skipaði Eisenhower CIA að aðstoða við stjórnarbyltingu í Íran. Aðgerðin var kölluð Ajax.

Til að gera langa sögu stutta var Mossaddeq steypt af stóli og stungið í fangelsi (hann lést árið 1967). Íranskeisari afnam stjórnarskrána og tók sér alræðisvald. Árið 1954 tók breska olíufélagið upp nafnið BP og hélt hamingjusamt áfram að dæla olíunni upp i Íran og selja um heiminn.

En því miður fyrir ljúflingana hjá BP var írönsku þjóðinni ofboðið og BP neyddist til að láta undan þrýstingnum og ná einhverju samkomulagi. Niðurstaðan varð sú að nýtt félag var stofnað um reksturinn, National Iranian Oil Company,hvar BP átti 40%. Afganginum (60%) var skipt upp á milli sex annarra olíufélaga, sem þó ekkert var í eigu Írana. Heldur urðu nokkur bandarísk félög, auk Shell og Total (sem þá hét reyndar öðru nafni), hluthafar í nýja félaginu. Ástæða þess að Íranar féllust á þetta fyrirkomulag var sú, að um leið var gert sérstakt samkomulag um að írönsk stjórnvöld fengju 50% af hagnaði félagsins. Með þeim fyrirvara, reyndar, að þeir fengju engan aðgang að bókhaldinu. Þannig að við verðum barrrasta, f.h. Írana, að treysta á að menn hafi gefið upp réttar hagnaðartölur.

Um BP og framhaldið er það að segja að félagið hélt áfram starfsemi sinni í Íran í nær aldarfjórðung. Eða allt þar til íslamska byltingin var gerð 1979 og keisarinn flúði. Khomeni varð æðsti klerkur og erlendu olíufélögunum var fleygt úr landinu. Þar með lauk nærri 7 áratuga olíuvinnslu Breta í Íran.

Til allrar hamingju fyrir BP hafði félagið þá þegar byggt upp mikla olíuvinnslu bæði í Norðursjó og Alaska. Annars hefði þessi atburðarás hugsanlega riðið félaginu að fullu. Þrátt fyrir að verða af hinum geggjuðu olíuhagsmunum í Íran, er BP í dag eitt stærsta olíufélag heims.

Með byltingunni í Íran 1979 lauk einnig kjarnorkuaðstoð Bandaríkjanna við landið. Sem til stóð að segja frá hér. En bíður næstu færslu.

Já - svona er olían alls staðar sem eitthvað gerist. Og Íslendingar muna væntanlega hvernig þeir þurftu að berjast fyrir því að koma breskum fiskiskipum burt frá Íslandsmiðum. Það varð okkur líklega til happs að fiskur er ekki olía. Og því tæplega hægt að sannfæra Bandaríkin um að það þyrfti að stinga t.d. Lúðvík heitnum Jósepssyni og félögum í dýflissu. Þegar landhelgin var færð út.

En alltaf gaman að fabúlera smávegis. Hvað ef við hefðum ekki verið í NATO? Ætli það væru þá einhverjir aðrir en Samherji, Brim og Grandi, sem ættu kvótann? T.d... t.d barónessa Tatcher?

Engin hætta á því - hún hefði nefnilega einkavætt kvótann - rétt eins og BP. Svo hef ég reyndar heyrt að íslenskir stjórnmálamenn hafi farið létt með það sjálfir að losa þjóðina við kvótann og ekki þurft aðstoð breskra stjórnmálamanna til. En það er líklega allt önnur saga.

Ekki misskilja mig samt. Svo vill til, að ég styð kvótakerfið! Heilshugar. Samt smá ólykt af því hvernig framkvæmdin var. Hvað um það - næst mun Orkubloggið segja frá samvinnu Bandaríkjanna og Írana í kjarnorkumálum.

Íranir reiðubúnir til viðræðna

Þrek og tár

Árans. Enn missir maður af verslunarmannahelgi. Sú besta var auðvitað 1991; við Þórdís tvö ein í íslensku kjarri í Borgarfirðinum. Síðan eru liðin 17 ár og tveir stubbar hafa bæst við í safnið. Og nú síðast kisi og líka hvutti.

Önnur eftirminnileg verslunarmannahelgi var sú í Þórsmörk hér í Den. Mun hafa verið 1988 held ég. Sem sagt 20 ára afmæli í dag! Það var gott stuð. Með þeim Braga, Ara, Jónasi, Ragga og fleiri góðum. Einhverjar skvísur voru eflaust þarna líka. En held það sé barrrasta horfið í þoku tímans.

Og árin líða. Hver gekk sína leið í sinni hamingjuleit. Og þó maður sé alltaf sami sokkurinn, breytist maður nú samt. T.d. hef ég orðið meyrari með árunum. Tárast auðveldlega við að heyra fallegt lag, eða lesa um sorglegan atburð. Afskaplega ólíkt mér frá því hér áður fyrr. Ég held að karakterinn manns breytist talsvert mikið þegar maður eignast börn og sér þau vaxa úr grasi. Þá fyrst skynjar maður lífið.

Sama má segja um tónlistarsmekkinn. Hann breytist líka. Þó svo ég haldi enn mikið uppá bæði David Bowie og Bruce Springsteen, rétt eins og í menntó. En meðan ég hef verið hér einn í MBA-náminu í Köben, hef ég mest hlustað á Vilhjálm Vilhjálmsson. Mikið óskaplega var hann góður söngvari. Svo vekur hann upp mikið af góðum minningum. Frá því þegar maður var snáði í stofunni heima á Klaustri. Og Vilhjálmur söng í Óskalögum sjúklinga.

Mér finnst gott að hlusta á tónlist þegar ég er að læra. Það truflar mig ekki. Þvert á móti. Ætli ég geti ekki tileinkað MBA-gráðuna minningu Vilhjálms. Hann hefur a.m.k. haldið mér við efnið marga nóttina. Yfir verkefnum og ritgerðum.

En þó svo Vilhjálmur hafi verið hreint frábær, er það alfallegasta auðvitað Þrek og tár. Tær snilld. Hvað er betra en smá nostalgía? Hlustum og skælum:

 

Flogið stanslaust fram á kvöld

Þórsmerkurhjartað slær

Klakinn góði. Er bestur - þrátt fyrir allt. Nú eru menn eitthvað að barma sér yfir verðbólgu. Ég segi nú barrrasta iss, piss. Allt sæmilega þroskað fólk man vel þá tíma, þegar maður var í sífelldu kappi við gengisfellingarnar. Að gera "góð kaup", rétt fyrir gengisfellingu var rjómi rjómans. Í þá daga þurfti útsjónasemi til að græða pening! T.d. þegar ég keypti AKAI-steríógræjurnar á tímum ríkisstjórnar Gunnars heitins Thoroddsen. Daginn fyrir gengisfellingu - lýg því ekki. Það voru góð kaup. He, he. En ég held að ég hafi aldrei fyrr né síðar á ævinni lent í jafn svakalega agressívum sölumönnum eins og í Akai-búðinni á Laugaveginum hér í Den. Þeir voru rosalegir!

Já - maður saknar Klakans góða héðan frá flatneskjunni í Köben. Engin Þórsmörk hér! 

Þessi helgi verður tileinkuð íslenskri tónlist, hér á Orkublogginu. Hér kemur tómlistaratriði, sem ég held að sé hið hallærislegasta í sögu lýðveldisins. En samt... Samt finnst mér þetta hreint stórkostlegt lag og frábær flutningur. Hittir beint í mark. Íslenska Þórsmerkurhjartað kippist til. Kannski hið hallærislegasta - en líka hið dásamlegasta. Þetta er einfaldlega klassík. Rétt eins og Maríukvæðið (Þórsmerkurljóðið) hans Sigurðar Þórarinssonar. Dömur mínar og herrar; má ég kynna: Nína - með Stebba og Eyfa. Og er þetta ekki sjálfur Eyþór Arnalds sem snýr sellóinu svona lauflétt, í blálokin á laginu?:

 

Annað lag sem ég held mikið upp á kallast "Undir þínum áhrifum" með Stebba Hilmars. Börn geta verið skondin. Hann stráksi minn tók ástfóstri við þetta lag - líklega fyrst þegar hann var ca. 4 ára gamall. Var sísönglandi það og vildi alltaf hafa það á í bílnum. Og hefur haldið upp á það alla tíð síðan (hann er 7 ára núna). Og hrifning hans smitaði mig gjörsamlega. Þetta er frábært lag hjá Stebba.

Svo sagði ég stráksa mínum frá því, að einu sinni fyrir langa löngu hitti ég Stebba Hilmars og heilsaði honum. Var þá einhversstaðar niðrí bæ með vini mínum, sem þekkti Stebba. Held það hafi verið hann Bragi Þór, sem í dag er einn af forstjórum Eimskips.

Og ég verð barrrasta að segja, að Stebbi Hilmars var flottur og eðlilegur náungi. Líklega ekki nema 20 ár liðin síðan þá. Það gengur svona.

Sem sagt sagði ég stráksa mínum frá þessu. Og þið hefðuð átt að sjá þann stutta. "PABBI! Heilsaðirðu STEBBA HILMARS!" Virðing snáðans á föður sinum steig margfalt þann daginn. Stundum er lífið svo einfalt og skemmtilegt.

Og ég segi bara: Stebbi. Og Eyfi. Takk fyrir. Og hér kemur Stefán Hilmarsson, með þetta frábæra lag (og ég er strax kominn með tár í augun og góða tilfinningu í brjóstkassann):

 

Hátíðir fóru vel fram