O tempora o mores!

Alveg er það MAGNA'ð hvernig Orkubloggarinn og aðrir Landar hafa verið blekktir upp úr skónum.

Í einfeldni sinni hefur bloggarinn jafnan brugðist vel við þegar útlit hefur verið um aðkomu erlendra fjárfesta að íslensku atvinnulífi. Ekki síst ef umræddir fjárfestar hafa tengst orku.

Fyrst fagnaði  Orkubloggið því að Katarar væru komnir inn í eigendahóp Kaupþings. Í tengslum við þá frétt birtust víða myndir af Katarprinsinum, sem þar var sagður standa að baki. Hvar hann flaug í lax með Ólafi Ólafssyni, oftast kenndur við Samskip.

Þau alræmdu viðskipti í sumar sem leið (2008) virðast eingöngu hafa verið sýndarviðskipti í þeim tilgangi að halda uppi hlutabréfaverði í bankanum. Og þó svo við höfum í heiðri reglur réttarríkisins og segjum að menn séu sakleysur uns sekt þeirra er sönnuð fyrir dómstólum landsins, þá verður a.m.k. líklega einhver bið á því að gaspeningar frá Katar komi til Íslands. Smá bið. Geisp.

Um mitt síðasta ár var svo víða brosað út að eyum þegar Ólafur Jóhann Ólafsson og bandarískir fjárfestar gerðust hluthafar í jarðvarmahlutabréfasjóðnum Geysi Green Energy. Að því er fjölmiðlar sögðu. Nú er Ólafur Jóhann aftur á móti sagður vera búinn að selja sinn hlut í GGE og farinn úr stjórn, en þar var hann orðinn stjórnarformaður.

Orkubloggið hafði einmitt lýst sérstakri ánægju  með að Ólafur Jóhann hefði svo góð viðskiptasambönd vestra, að nú væru bjart framundan hjá GGE. Sic!

Nú bíður Orkubloggið spennt eftir örlögum GGE og hvort kaup kanadíska Magma Energy  á hlut í GGE ganga eftir. Eða eru íslenskar viðskiptafréttir kannski bara í takt við viðskiptalífið sjálft? Tómar blekkingar.

Orkubloggið telur vissara að taka lítið mark á bæði íslenskum fjölmiðlum og íslenskum stjórnmálamönnum.  Samt sperrast eyru bloggarans við nýjustu fréttirnar úr íslenska orkugeiranum, sem nú steypast yfir okkur. Það var að birtast skýrsla unnin á vegum fjármálaráðuneytisins, sem ku segja að orkusalan til stóriðjunnar sé í tómu rugli og arðsemin ömurleg. Við þetta bætast fréttir  um að móðurfyrirtæki íslensku álverksmiðjanna stundi bókhaldsaðferðir sem stórskaði þjóðarbúið.

En við erum samt engu nær. Álfyrirtækin segja fréttirnar tóman misskilning og ekki eiga sér nokkra stoð í raunveruleikanum.

Og skýrslan um hroðalega arðsemi af orkusölu Íslendinga til stóriðjunnar virðist samin án þess að bera málið undir Landsvirkjun eða leita upplýsinga frá fyrirtækinu (sem reyndar hefði hvort eð er ekki upplýst um verðið af "samkeppnisástæðum"). M.ö.o. virðist sem skýrsluhöfundar viti ekki af neinni nákvæmni á hvaða verði er verið að selja rafmagnið til stóriðjunnar. Er þá ekki svolítið erfitt að meta arðsemina í raun og veru? Eru þá ekki óvissumörkin heldur hressileg til að draga djúpar ályktanir?

Eitt er víst; íslenskur almenningur mun seint fá að vita sannleikann. Bananalýðveldið Ísland blómstrar sem aldrei fyrr. O tempora o mores!

Grænni framtíð

Nýverið ók Orkubloggarinn um á tvinnbílnum Toyota Prius í nokkra daga. Og tekur undir orð nágranna síns; "ef þetta er ekki framtíðin, þá veit ég ekki hvað!".

Það tók smá stund að venjast því að setja bílinn í gang með því að ýta á takka - rétt eins og þegar maður kveikir á ljósi. En Prius'inn reyndist í alla staði vel. Og eyðslan í blönduðum akstri var ekki nema 5,9 lítrar á hundraðið. Það þótti bloggaranum ótrúlega lítið, því ekki var um neinn sparakstur að ræða. Innan borgarinnar virtist bíllinn eyða u.þ.b. 6,3 l á hundraðið.

Reyndar skal fúslega viðurkennt að bloggið er haldið smá tortryggni gagnvart rafbílavæðingu. Og finnst líklegra að lífefnaeldsneyti verði hagkvæmari kostur. En þessir tvinnbílarnir og tengiltvinnbílarnir eru engu að síður mjög athyglisverðir. Þessi tækni ætti að leiða til betri eldsneytisnýtingar og fyrir Íslendinga væri auðvitað upplagt ef rafbílavæðing yrði að veruleika. Við sem erum með allt þetta endurnýjanlega rafmagn myndum njóta góðs af slíkri þróun.

Það eru margir sem binda miklar vonir við rafbílavæðingu. Og telja hana jafnvel björtustu vonina í átt að grænni orkugeira. Fyrir stuttu síðan útnefndi tímaritið European Businesstíu bestu og verstu grænu orkutækifærin, sem nú eru mikið á vörum fólks. Og til að gera langa sögu stutta, þá var tengiltvinnbíllinn þar valinn besta og grænasta hugmyndin.

Éuropean Business álítur sem sagt Plug in Hybrids  vera bestu og grænustu hugmyndina. Það er ekki alveg sama og Toyota Prius, heldur er þetta næsta kynslóð af tvinnbílum. Munurinn er sá að hægt verður að hlaða tengiltvinnbíla með því að stinga þeim í samband.

Tvinnbílarnir í dag - eins og t.d. Toyota Prius - eru aftur á móti nánast hefðbundnir bílar, sem einnig nýta rafmagn til að knýja bílinn. Bíllinn gengur sem sagt bæði fyrir rafmagni og hefðbundnu eldsneyti; er þess vegna kallaður tvinnbíll. Kannski væri tvíbíll  betri íslenska? Næsta kynslóð tvinnbíla er að auki hönnuð fyrir innstungu. Þar með mun bíllinn fara einu skrefi nær því að verða tær rafmagnsbíll.

Það ætti að gleðja Landann að í annað sæti setja ljúflingarnir hjá European Business jarðhitaveitur. Þar er t.d. verið að horfa til þess að nýta hitann á lághitasvæðum í Þýskalandi og Svíþjóð. Sem kunnugt er hafa íslensk jarðvarmafyrirtæki einmitt komið að byggingu slíkra virkjana í Þýskalandi. Vegna veikrar stöðu Geysis Green Energy um þessar mundir er líklega óvissa uppi um framtíð útrásar af þessu tagi, sem hefur farið fram á vegum dótturfyrirtækja GGE.

Bestu hugmyndirnar eru sem sagt tengiltvinnbílar og jarðvarmavirkjanir. Verstu hugmyndina segir European Business aftur á móti vera fyrstu kynslóðar lífefnaeldsneyti. Sem unnið er úr korntegundum. Það þykir nefnilega ekki fínt að nota kornið, sem gæti farið til manneldis, til að framleiða etanól á bíla.

Af einhverjum ástæðum er European Business líka tortryggið á lífdísel  úr t.d. repju. Aðallega sökum þess að þetta sé fjárhagslega óhagkvæm leið og geti aldrei orðið nógu umfangsmikill iðnaður til að koma að einhverju raunverulegu gagni. Þarna erum við á kunnuglegum slóðum; Orkubloggið hefur einmitt bent á að það sé tómt mál að tala um nýjar tegundir af eldsneyti nema framleiðslan geti orðið mjög umfangsmikil.

European Business er ennþá verr við hugmyndir um að auka raforkuframleiðslu með nýjum gasorkuverum og s.k. „hreinum" kolaorkuverum. Um þetta síðast nefnda er Orkubloggið algjörlega sammála. Clean Coal er ekkert annað en markaðstilbúningur kolaorkufyrirtækjanna. Þessi meinta framtíðartækni í kolaorkuiðnaðinum er bæði rándýr og vægast sagt vísindalega vafasöm. Kannski meira um það síðar hér á Orkublogginu.

Loks má nefna að auk tengiltvinnbíla og jarðvarmahitunar er European Business líka hrifið að vindorku, sólarorku og af viðskiptakerfi með kolefnisheimildir. Og þeir telja einnig annarrar kynslóðar lífefnaeldsneyti  vera snilldarhugmynd. Þar er um að ræða tiltölulega hefðbundinn lífeldsneytisiðnað, nema hvað eldsneytið er unnið úr plöntum sem ekki er hægt að nýta í fæðuframleiðslu.

Land eins og Ísland, með mikið af ræktarlandi sem betur mætti nýta, ætti tvímælalaust að skoða möguleika í þeirri athyglisverðu sneið orkugeirans. Íslenskur lífolíuiðnaður kann að vera mjög áhugaverður kostur.

Maritza

Maritza er hvorki heiti á tyrkneskri fegurðardís né albanskri ævintýraprinsessu. Maritza er aftur á móti búlgarskur svartálfur; risastórt kolaorkuver sem er einhver stærsta yfirstandandi einkaframkvæmd innan Evrópusambandsins og líklega langstærsta erlenda fjárfestingin í allri suðaustanverðri Evrópu.

Maritza, sem heitir reyndar fullu nafni Maritza East 1, er 670 MW brúnkolaorkuver, sem nú er í byggingu austur í Búlgaríu og á að hefja starfsemi síðar á þessu ári (2009). Þeir sem standa að uppbyggingu og fjármögnun orkuversins eru óþreytandi að kynna þá staðreynd að þetta sé lang umhverfisvænsta kolaorkuver sem hefur verið byggt í Búlgaríu og reyndar fyrsta raforkuverið sem þar rís í meira en 20 ár.

Ljúflingarnir á bak við Maritza East 1 er eitt stærsta raforkufyrirtæki heims: bandaríska AES Corporation. Þetta 25 þúsund manna fyrirtæki rekur orkuver út um allan heim (að Íslandi undanskildu auðvitað). Þetta er reyndar orðum aukið; AES er líklega einungis með starfsemi í um 30 löndum og með framleiðslugetu (uppsett afl virkjana) eitthvað yfir 40 þúsund MW. Þar af eru um 20 þúsund MW í kolaorkuverum og um 10 þúsund MW í gasorkuverum. AES eru einnig stórir í vatnsafli með um 7.500 MW og með um 1.500 MW í vindorku. Til samanburðar þá er uppsett afl allra íslenskra virkjana nú rúmlega 2 þúsund MW. Sem sagt; AES er örlítið stærra fyrirtæki en Landsvirkjun.

En aftur að svartálfaprinsessunni Maritza. Það er auðvitað sérstaklega skemmtilegt að þetta glæsilega brúnkolaorkuver þarna austur í Búlgaríu er einmitt nánast af nákvæmlega sömu stærð og Kárahnjúkavirkjun. Báðar þessar virkjanir eru upp á tæplega 700 MW. Aftur á móti skilur nokkuð á milli þegar litið er til kolefnislosunar og ýmissar annarrar mengunar. Maritza East 1 mun eingöngu nota brúnkol í rafmagnsframleiðslu sína, en þau teljast einhver mesta drullan í kolaiðnaðinum. Sem kunnugt er nýtir Kárahnjúkavirkjun annan og eilítið umhverfisvænni orkugjafa; blessað vatnsaflið.

Miðað við kostnaðaráætlun Maritza, sem hljóðar upp á 1,4 milljarða bandaríkjadala, má reyndar draga þá ályktun að kostnaður vegna Kárahnjúkavirkjunar hafi verið mjög hóflegur og að sú virkjun sé afskaplega hagkvæm. Þar með er Orkubloggið þó ekki að lýsa neinni skoðun á raforkusamningnum við Alcoa, sem er jú ekki opinber. Og það er til lítils að byggja ódýra virkjun ef rafmagnið er selt á verði sem ekki stendur undir fjárfestingunni.

Raforkuna frá Maritza munu þau hjá AES selja til búlgarska ríkisraforkufyrirtækisins; Natsionalna Elektricheska Kompania(NEK). Verið sjálft er staðsett við bæinn Galabavo  í sunnanverðri Búlgaríu en það er mikið kolasvæði og þar hafa lengi verið starfrækt stór kolaorkuver. Framleiðslugeta veranna á svæðinu er um 3 þúsund MW, en nýja orkuverið kemur í stað eldra vers, auk þess sem það leysir af hólmi gömul kjarnorkuver sem Búlgarar lofuðu að loka þegar þeir gengu inn í Evrópusambandið. ESB er nefnilega af einhverjum ástæðum betur við það svartasta af öllu svörtu - gígantísk brúnkolaver - heldur en mengunarlaus kjarnorkuverin (sem að vísu fylgir kjarnorkuúrgangurinn). Orkubloggið er stundum ofurlítið hugsi yfir orkustefnu ESB. En vegna inngöngunnar í ESB þurftu Búlgarar nýlega að loka tveimur kjarnorkuverum með samtals tæplega 900 MW framleiðslugetu.

Auk þess sem rafmagninu frá Maritza East 1 verður dreift um suðausturhluta Búlgaríu verður það einnig selt til útlanda. Eigandinn, AES, hefur reyndar dundað sér í um áratug nokkuð víða í austur-evrópska orkugeiranum. Hefur m.a. keypt nokkur orkuver í Ungverjalandi, Tékklandi og einnig í Úkraínu. Þau hjá AES hafa verið spenntust fyrir kolaverunum, en hafa einnig fjárfest lítillega í vindorku á svæðinu. Ætli þessir ljúflingar hefðu líka áhuga á að kaupa í Landsvirkjun og OR?

Armstrong í Öskju

Í gærkvöldi þegar Orkubloggarinn (grútsyfjaður) minntist 40 ára afmælis fyrstu Tunglferðarinnar gleymdi hann aðalatriðinu! Sem er auðvitað æfingaferð Apollo-geimfaranna til Íslands.

Það mun hafa verið ári fyrir fæðingu Orkubloggarans að tíu af geimförunum í Apollo-áætluninni komu hingað norður á Klakann góða. Þetta var sumarið 1965. Það var jarðfræðingurinn góðkunni, Sigurður Þórarinsson, sem var leiðsögumaður þeirra hér á landi. Skyldi hann hafa sungið með þeim Þórsmerkurljóðið? Annar geimfarahópur kom svo á sömu slóðir árið 1967. Ásamt Sigurði Þórarinssyni mun Guðmundur E. Sigvaldason, jarðfræðingur, einnig hafa verið geimförunum innan handar hér á landi.

Ástæða þess að NASA sendi geimfaraefnin til Íslands var einföld. Ljúflingarnir hjá NASA töldu Ísland nefnilega þann stað á Jörðinni, sem mest minnir á Tunglið. Farið var með þá í Öskju (www.askja.blog.is!) og héldu þeir til í Drekagili. Þar skoðuðu þeir sig vel um og sérstaklega var athyglinni beint að jarðfræði svæðisins.

Ýmsar samsæriskenningar eru til um að í reynd hafi aldrei nokkur maður stigið fæti á Tunglið. Þetta hafi allt verið tóm blekking. Skemmtilegasta kenningin er auðvitað sú að "myndirnar frá Tunglinu" hafi hreinlega verið teknar upp í nágrenni Öskju. Alltaf gaman að svona rugli.

Myndin hér að ofan er einmitt tekin af geimförunum í Öskju. Þarna munu bæði vera þeir Buzz Aldrin og Eugene Cernan, sem nefndir voru í síðustu færslu Orkubloggsins. Og Neil Armstrong  er líka þarna, annar frá vinstri í fremri röð. Hér að neðan er aftur á móti ljósmyndi af Buzz á tunglinu sumarið 1969, tekin af Neil Armstrong.

Leiðin lá sem sagt frá Bandaríkjunum til Tunglsins, via Iceland. Enda var þetta á blómaskeiði Loftleiða, þegar Ísland var algeng stoppistöð Bandaríkjamanna í ævintýraleit!

Síðasti tunglfarinn?

Um þessar mundir eru 40 ár síðan maður steig fyrst fæti á Tunglið. Fyrst hoppaði Neil Armstrong niður stigann frá Apollo 11 og skömmu síðar trítlaði Buzz Aldrin líka um Kyrrðarhafið; Mare Tranquillitatis. Þetta var 20. júlí það Herrans ár 1969. Reyndar vitum við öll að í reynd voru það Tinni og Kolbeinn kafteinn, sem fyrstir stigu fæti á Tunglið en það er önnur saga.

Og nú eru 36 og hálft ár liðin frá því síðasti maðurinn yfirgaf Tunglið - í bili. Það var í desember 1972 þegar bandaríski geimfarinn Eugene Cernan  bremsaði Lunar Rovernum í tunglmölinni í síðasta sinn, klifraði upp stigann í lendingarhylki Apollo 17 og tók stefnuna stystu leið heim til Jarðar. Stóra spurningin er hvort Cernan verði í reynd síðasti maðurinn til að stíga á Tunglið?

Það er athyglisvert að mönnuðu tunglferðirnar stóðu einungis yfir í rúm þrjú ár; 1969-1972. Á þessum tíma stigu alls 12 menn á Tunglið og voru þeir þátttakendur í sex bandarískum geimferðum. Miðað við forskot Rússa í geimnum í kringum 1960 er alveg magnað hvernig Bandaríkin náðu að stela senunni. Í Washington fölnuðu menn upp þegar Sputnik fór fyrst geimfara á sporbaug um jörðu í október 1957 og árið 1966 varð rússneska geimfarið Luna 10 hið fyrsta til að fara sporbaug um Tunglið.

Meira að segja svo seint sem árið 1968 urðu Rússarnir fyrstir til að koma geimfari umhverfis Tunglið og aftur heim til jarðar heilu og höldnu (Zond 5). Það geimfar var þó vel að merkja ómannað. Muni Orkubloggarinn rétt voru farþegarnir í þessu merka Zondfari aðallega smáskjaldbökur. Sem komu allar feitar og pattaralegar aftur til Jarðar. Það hefur vafalaust verið huggun fyrir þá Neil Armstrong og félaga, sem senn áttu að halda í sína háskaför

En svo komu Apollo-geimförin á færibandi. Upphaf þeirra má rekja til þess þegar Kennedy forseti flutti ræðu árið 1961 þar sem hann nánast lofaði því að innan tíu ára myndu Bandaríkin senda mannað geimfar til Tunglsins... og koma geimförunum aftur heilum heim. Apollo-áætlunin var hafin.

Þessi djarfa áætlun gekk vonum framar og Bandaríkin unnu glæsilegan sigur í kapphlaupinu um Tunglið. Rússarnir áttu ekki roð við þessum mönnuðu geimflaugum NASA, sem skiluðu 12 bandarískum geimförum til Tunglsins. Og allir komu þeir aftur heilir heim. Eina slysið í Apollo-áætluninni var þegar sprenging varð í Apollo 1 á æfingu í janúar árið 1967. Þar fórust þrír geimfarar; einn þeirra var Gus Grissom, sem fékk heldur háðulega útreið í geimfaramyndinni skemmtilegu; The Right Stuff.

Ekki er langt síðan NASA ákvað að hefja mannaðar tunglferðir á ný. Nú þegar geimskutlutímabilinu lýkur, verður ennþá metnaðarfyllri geimferðaáætlun ýtt af stokkunum. Hún hefur verið kölluð Constellation - Stjörnumerkjaáætlunin - og samkvæmt þeirri áætlun NASA á að koma mönnuðu geimfari ekki aðeins til Tunglsins, heldur einnig til Mars!

Planið hjá NASA er að geimfarið Orion 15 lendi með menn á Tunglinu árið 2019. Samkvæmt heimasíðu NASA  verður fyrsta geimskotið í Constellation-áætluninni þann 30. ágúst n.k. (2009). Gælt er við að menn lendi svo á Mars e.h.t. upp úr 2030. Gangi það eftir gæti Orkubloggarinn kannski á sjötugsaldri skálað fyrir nýjum Marsbúum.

Hætt er við að þessi draumur þeirra ljúflinganna hjá NASA verði heldur þyngri í vöfum en tunglferðirnar voru á sínum tíma. Þá var kalda stríðið drifkraftur þess að dæla peningum í geimferðir, en viljinn í Washington til að fjármagna Constellation er ekki alveg jafn mikill. Líklega er vafasamt að við sem nú nálgumst miðjan aldur á ógnarhraða eigum eftir að upplifa mannaferðir á Mars.

Buzz gamli Aldrin  er samt bjartsýnn. Í forvitnilegu viðtali við hann, sem nýverið birtist í tímaritinu frábæra Australian Geographic, lýsir hann framtíðarsýn sinni um geimferðir. Þar spáir Buzz því að mannað geimfar muni lenda á Marstunglinu Fóbos árið 2025 og að þangað muni verða farnar nokkrar ferðir fram til 2030. Að því búnu verði ekkert því til fyrirstöðu að mannað geimfar lendi á Mars - til frambúðar! Þetta verði nefnilega svo löng og ströng ferð að hún verði í anda skipsins Mayflower; tilgangurinn verði að geimfarið fari einungis aðra leiðina og snúi ekki til baka til Jarðar.

Sjónarmið Buzz Aldrin um mesta hvata Marsferða eru reyndar heldur drungaleg. Hann álítur helstu nauðsyn slíkra ferða vera þá að mannkynið verði að geta sest að á öðrum plánetum - af þeirri einföldu ástæðu að við munum ofbjóða og líklega eyða lífríki Jarðarinnar. Þetta sé eina leiðin til að koma í veg fyrir útrýmingu mannskyns. Orkubloggið sér reyndar ekki alveg til hvers að vera að sperra sig til Mars í þessum tilgangi. Ef við eyðum lífinu á Jörðinni, munum við þá ekki líka barrasta fara létt með að útrýma okkur á Mars? En kannski er Buzz þrjóskari en Orkubloggarinn og vill bjarga mannkyninu með því að eyða framtíðinni í að tipla á milli pláneta. Það er kannski ekkert verri framtíðarsýn en að reyna að hírast hér á Jörðu til eilífðarnóns.

Loks fylgir hér örstutt myndband - m.a. með hinni frægu ræðu Jack's Kennedy. Þar sem hann tilkynnir um áætlun Bandaríkjastjórnar að koma manni á Tunglið. Og aftur heim:

 

Upp... eða kannski niður?

Vilji maður vaða í villu og svíma er besta ráðið að hlusta á fréttir íslenskra fjölmiðla. Dæmi um það eru nýlegar fréttir af tveimur stórmeisturum; þeim Nouriel Roubini og Philip Verleger.

Í dag birtir Visir.is  frétt um að kreppan hafi þegar náð hámarki. Að mati Nouriel Roubini.

Vísir.is er ekki einn um að útbreiða þessa meintu skoðun Roubini's, enda talsverð frétt að yfirsjáandinn Roubini skuli telja botninum náð. Vandamálið er bara að fréttin er kolröng, eins og allir áskrifendur RGE Monitor  vita! Og þessi ranga frétt hefur borist svo víða um heiminn að Roubini og RGE Monitor sáu sig knúna til að senda út ábendingu þess efnis.

Í reynd spáir Roubini því þvert á móti að efnahagsbati muni ekki byrja að líta dagsins ljós fyrr en eftir áramótin. Botninum sé sem sagt enn ekki náð. Og ekki nóg með það. Roubini varar við því að uppsveifla á árinu 2010 verði aðeins tímabundin. Í framhaldinu muni fljótlega geta orðið mjög slæm niðursveifla á ný - jafnvel enn verri en við höfum upplifað núna. Þessu lýsir Roubini sem W-sveiflu, eins og Orkubloggið hefur áður sagt frá. Eða eins og hann orðaði það sjálfur í skilaboðum sínum til Orkubloggarans - og annarra innvígðra:

"I have also consistently argued that there is a risk of a double-dip W-shaped recession toward the end of 2010, as a tough policy dilemma will emerge next year: on one side, early exit from monetary and fiscal easing would tip the economy into a new recession as the recovery is anemic and deflationary pressures are dominant." Kreppunni er sem sagt hugsanlega hvergi nærri lokið og enn langt í botninn.

Önnur skrítin frétt barst Orkubloggaranum til eyrna í hádegisfréttum RÚV á föstudaginn var. Já - þar sem bloggarinn stýrði jeppanum styrkum höndum upp við Búrfellsstöð með ægifagra Heklu í baksýn, upplýstu fréttamenn RÚV alþjóð um það að líklega myndi olíuverðið senn hrynja og fara niður í 20 dollara tunnan! Ástæðan væru ofsalegar olíubirgðir þar sem allar birgðageymslur heimsins væru útbólgnar og byrjaðar að leka á samskeytunum. Þetta myndi senn þrýsta verðinu hraustlega niður.

Heimildin að baki þessari frétt var svo sem enginn álfur. Heldur þvert á móti heimsþekktur olíuspámaður; einn af þessum sem fjölmiðlar heimsins virðast aldrei þreytast að vitna í. En það sorglega í þessu öllu er að umræddur "sérfræðingur" er sama marki brenndur og flestir aðrir sérfræðingar. Spárnar hans rætast vissulega einstaka sinnum - en oftast eru þær svo kolvitlausar að jafnvel Völva Vikunnar  myndi skammast sín fyrir árangurinn. Það er nefnilega svo að það veit enginn neitt um framtíðina. Spurðu sjálfan þig lesandi góður og þú munt fá alveg jafn gott og alveg jafn rétt svar, eins og að spyrja "sérfræðing" um framtíðarþróunina á mörkuðum heimsins. Nobody knows nuthin!

Umrædd olíuvéfrétt RÚV snerist um ljúflinginn Philip Verleger. Hann er núna prófessor við Calgary-háskóla, en er hvað þekktastur fyrir ráðgjafarstörf sín í orkumálum fyrir bandarísk stjórnvöld. Það er sem sagt Verleger sem nú segir ástandið á olíumörkuðunum þannig, að olíuverðið hljóti brátt að hrynja. Tunnan sé orðin yfirfull og eftirspurnin langt í frá nógu mikil til að halda uppi núverandi verði.

Í þessu sambandi er fróðlegt að rýna í fyrri spár Verleger. Árið 2004 varð hann heimsfrægur í bransanum þegar hann sagði ástandið þá vera orðið svipað eins og rétt fyrir olíukreppuna 1973. Nú væri úlfurinn kominn í alvöru og olíuverðið myndi brátt rjúka upp. Framleiðslan myndi ekki geta mætt eftirspurninni.

Þá hafði það nefnilega gerst, þarna í kringum afmælisdag Orkubloggarans um miðjan ágúst 2004, að olíuverðið hafði rokið upp í heila 48 dollara. Sú upphæð hljómar kannski engin ósköp í dag - en var þá hæsta olíuverð sem nokkru sinni hafði sést í dollurum talið! Þá rétt eins og núna voru deildar meiningar um hvað væri eiginlega að gerast. Sumir töldu þetta hreina blöðru, sem senn myndi springa, meðan aðrir sögðu ástæðu verðhækkunarinnar vera of lítið framboð og mikla eftirspurn.

Verleger var einn af þeim sem var hvað svakalegastur í að spá enn meiri verðhækkunum þarna síðsumars 2004. Taldi að verðið gæti farið í 60 eða jafnvel 70 dollara! Slíkar tölur um olíuverð þóttu á þessum tíma - fyrir einungis 5 árum - hreint geggjaðar. Þegar verðið hélt svo áfram að hækka fram eftir 2004 og fram á árið 2005 - og fór yfir hinn makalausa 60 dollara  múr - minntust menn orða Verleger. Spá hans hafði ræst og upp frá því hefur Verleger verið talinn einhver flinkasti sjáandinn í bransanum og baðað sig í dýrðarljóma frægðarinnar.

Sem kunnugt er tók olíuverðið reyndar að lækka á ný upp úr miðju ári 2005 og fór aftur undir 50 dollara árið 2006. Fjölmiðlar voru æstir í að heyra skoðun Verleger og ekki stóð á svarinu. Nú horfði Verleger heldur betur í hina áttina og sagði að olíuverðið væri byrjað í hrunadansi. Verðið myndi jafnvel fara niður í 15 dollara tunnan!

Sú spá Verleger rættist nú reyndar ekki, Þvert á móti fór olían brátt að hækka í verði á ný og hækkanirnar héldu áfram allt árið 2007 og fram á mitt ár 2008. Sællar minningar. En þetta breytti engu um frægð Verleger - spádómur hans frá 2004 er lífsseigur og hefur tryggt honum sess sem einn mesti olíusérfræðingur heims. Það gengur svona. Fyrir vikið hefur ráðgjafafyrirtækið hans blómstrað og fyrirtæki og stjórnvöld víða um heim keppast við að borga sem allra mest fyrir olíuspár sem ekki rætast. Skondinn bransi.

Að lokum er kannski vert að minnast þess að spá Verleger nú, um að olíutunnan fari brátt niður í 20 dollara, gæti auðvitað ræst. Talan 20 getur komið upp á olíurúllettunni, rétt eins og hvaða tala önnur.

En EF það gerist þýðir það að besti vinur okkar allra, hann Ali Al-Naimi olíumálaráðherra Sádanna, hefur barrrasta lent í tómu rugli í nýja leðurjakkanum sínum. Og steingleymt að halda áfram að draga úr olíudælingunni upp úr sandinum gula, eins og Orkubloggið hefur margoft ráðlagt honum að gera. Skrúfa aðeins betur fyrir, til að tryggja 70 dollara verð í sessi.

Það kæmi Orkubloggaranum mjög á óvart ef Al-Naimi sofnaði á verðinum. Ef birgðageymslur eru að verða skuggalega fullar um veröld víða, líkt og Verleger heldur fram, hljóta Sádarnir einfaldlega að passa upp á að minnka framleiðsluna fljótlega um svona 2 milljón tunnur eða svo. Þjóð sem þarf 70 dollara fyrir tunnuna til að koma út á sléttu, má hreinlega ekki við því að olíutunnan fari niður í 20 dollara. Auðvitað væri það sætt ef svo færi að Sádarnir lýstu yfir gjaldþroti sínu sama dag og Ísland; gæti orðið skemmtilegur klúbbur. En það er barrrasta frekar ólíklegt að málin þróist á þann veg. Finnst Orkublogginu. En hvað það verður veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá.

Í blálokin mætti svo kannski nefna að undanfarið hafa sumir stærstu fjárfestingabankarnir í óða önn verið að leiga risaolíuskip  til að geyma olíu. Hvort þeir eru að reyna að bíða af sér offramboð eða veðja á verðhækkanir veit enginn fyrir víst. En þetta  er sem sagt sú spákaupmennska sem virðist hvað mest í tísku þessa dagana. Fjárfestingabankarnir ætla sér greinileg áfram að vera ekkert annað en spilavíti og hafa bersýnilega hvorki lært af falli bandaríska húsnæðismarkaðarins né af lánsfjárkreppunni. Áfram skal spilað... og áfram er allt lagt að veði með svo ljómandi glöðu geði.

Hafþór

Í minningu Hafþórs Hafsteinssonar.

http://manstu.blog.is/blog/manstu/entry/912561/

 

Engin lognmolla á Nýja Sjálandi

Er íslensk vindorka bara vitleysa?

Ýmsir málsmetandi menn hafa í samtölum við Orkubloggarann lýst því fullum fetum að vindorka geti aldrei orðið hagkvæmur kostur á Íslandi. Hér sé mikið af virkjanlegu vatnsafli og jarðvarma, sem hvort tveggja sé miklu ódýrara en vindorkuver. Vindorkuver á Íslandi séu útí hött.

Þetta kann að vera rétt. Eða rangt. Sú skoðun að vindorka á Íslandi sé miklu dýrari en hefðbundnar íslenskar virkjanir byggist aðallega á meðaltalssamanburði sem gerður hefur verið í nágrannalöndum okkar. Það er enginn vafi um að vindrafstöðvarnar myndu ekki hafa risið í Evrópu og Bandaríkjunum nema vegna niðurgreiðslna eða styrkja af einhverju tagi. Rafmagn frá vindorkuverum beggja vegna Atlantshafsins er einfaldlega dýrara í framleiðslu en frá hinum gömlu, hefðbundnu orkugjöfum. Sem eru fyrst og fremst kol og gas, en einnig vatnsafl, jarðvarmi og lífmassi.

Orkubloggið er samt tortryggið á þennan samanburð. Í fyrsta lagi eru vindorkuframleiðendurnir í Bandaríkjunum og Evrópu að keppa á raforkumarkaði þar sem ódýrasti orkugjafi heimsins, kolin, eru í aðalhlutverki. Lengst af hafa hinir gamalgrónu orkugjafar notið mikillar velvildar beggja vegna Atlantshafsins og í reynd verið niðurgreiddir með ýmsum hætti.

Í annan stað álítur Orkubloggið góðar líkur á að stórar vindrafstöðvar á Íslandi myndu skila mun meiri og betri nýtingu en vindorkuverin gera í Bandaríkjunum og Evrópu. Að hér sé unnt að finna staði með mun betri og jafnari vind. Því miður er einnig hætt við að hér sé alltof misvindasamt og stórviðri of tíð. En bestu staðirnir gætu verið hagstæðir - jafnvel miklu hagstæðari en almennt gerist og gengur í þeim samanburði sem oft er vísað í. Sem segir að nýtni vindrafstöðva sé oftast í mesta lagi 25-30%.

Margir þeir sem fussa yfir vindorkunni, freistast til að horfa um of á meðaltalstölurnar. Á sumum svæðum er nýting vindrafstöðva miklu meiri en það sem venjulegt telst. Til eru lönd sem hafa náð allt að 50% meðalnýtingu vindorkuvera. Mögulegt er að vindrafstöðvar á Íslandi geti náð svo hárri nýtingu.

Vandamálið er að það veit enginn af neinni nákvæmni hvaða arðsemi megi búast við af t.d. einni stórri 5 MW vindtúrbínu á Íslandi. Eina leiðin til að vita fyrir víst hvort vit sé í íslenskri vindorku, er að hér verði ráðist í þær rannsóknir sem eru forsenda þess að unnt sé að meta afköst og hagkvæmni stórrar vindrafstöðvar á Íslandi.

Þetta er ekki flókið; ársmæling á vindi á tveimur til þremur stöðum í 50, 80 og 100 m hæð gætu veitt okkur þokkalega nákvæmt svar. En til þess þarf pólitískan vilja og þessa dagana er ríkissjóður ekki alveg kúfaður af rannsóknafé. Þess vegna er líklega ennþá nokkuð langt í að menn fari hér að íhuga stórar vindrafstöðvar. Og halda áfram að virkja Þjórsá og Hellisheiði, án þess að bera slíka kosti saman við mögulega vindrafstöð.

Á sama tíma er vindorkuiðnaður í kastljósinu innan flestra nágrannaríkja okkar. Norðmenn eru t.d. að spá í möguleikana á að byggja stórar vindrafstöðvar og selja þaðan rafmagn um sæstreng til Evrópu. Reyndar þykir Orkublogginu líklegt að þær hugmyndir verði settar í salt nú á tímum lánsfjárkreppu - en eftir sem áður stefnir ESB að mikilli aukningu í hlutfalli endurnýjanlegrar raforku. Þess vegna kann þetta að vera áhugaverður kostur fyrir Norðmenn.

En hvað myndi kosta að framleiða rafmagn með vindorkuverum á Íslandi? Í þessu sambandi er vissara að taka skýrt fram að kostnaður við orkuvinnslu er allt annað en söluverð raforkunnar. Söluverðið ræðst af alls konar pólitískum þáttum, sem hafa ekkert með byggingar- og framleiðslukostnaðinn að gera. Þó svo raforka þyki almennt ódýr á Íslandi í samanburði við lönd bæði austan hafs og vestan, þýðir það ekki að hér sé alltaf ódýrast að framleiða rafmagnið. Inn í raforkuverðið spila þættir eins og skattkerfi, kostnaður vegna dreifikerfis og mikil þörf flestra nágrannaríkja okkar á innfluttri raforku.

Vissulega eru nýjar vatnsaflsvirkjanir ennþá almennt ódýrasti kosturinn í endurnýjanlegri raforku. Það er t.d. nokkuð víst að virkjanakostirnir sem nú eru á dagskrá í neðri hluta Þjórsár, þ.m.t. Urriðafossvirkjun, séu umtalsvert ódýrari en að reisa hér vindrafstöð með sambærilega raforkuframleiðslu. Kannski allt að helmingi hagkvæmari kostur, fjárhagslega séð. Og sama á líklega einnig við um jarðvarmavirkjanirnar á Hellisheiði.

Betra væri þó að vita þetta af meiri nákvæmni. Munurinn þarna á milli gæti verið miklu minni. Vandinn er að það hafa ekki farið fram nógu ítarlegar rannsóknir á Íslandi til að unnt sé að fullyrða hvort stórt vindorkuver á Íslandi myndi vera góður kostur.

Svo þurfa menn líka að vera svolítið framsýnir; það tekur tíma að koma upp vindorkuveri og hagkvæmni þeirra á líklega enn eftir að aukast talsvert frá því sem nú er. Loks má benda á að brátt fer hugsanlega að þrengja að ódýrum virkjanakostum í íslensku vatnsafli og jarðvarma. Þess vegna er að mati Orkubloggsins orðið tímabært að hér verði af alvöru skoðaður möguleikinn á stórum vindrafstöðvum.

Í þessu sambandi er fróðlegt að líta til landa sem svipar að verulegu leyti til Íslands. Landa sem ráða yfir miklu vatnsafli og hafa meira að segja líka umtalsverðan jarðhita. En hvert er nærtækast að leita til að fá góðan samanburð á því hvað virkjun vindorku kostar miðað við vatnsafl- og jarðvarma?

Orkublogginu þykir ekki spennandi að bera okkur saman við svo gjörólík þjóðfélög sem Indónesíu eða Filippseyjar, þó svo þau séu bæði með reynslu af jarðhita og vindorku. Og gas- og kolaorkusvæðin í Ameríku og Evrópu eru ekki auðveld viðureignar í þessu sambandi; raforkuiðnaðurinn þar er í fjötrum ótrúlega flókins styrkja- og niðurgreiðslukerfis og því erfitt að gera skynsaman samanburð.

Líklega er nærtækast að taka hér stefnuna á eyríkið fagra, þar sem svo margt minnir á blessaðan Klakann. Þess vegna fljúgum við nú í huganum yfir hálfan hnöttinn og lendum á alþjóðaflugvellinum skammt fyrir utan Wellington; höfuðborg Nýja Sjálands.

Þó svo Íslendingar séu þar komnir nánast eins langt að heiman og mögulegt er hér á þessu jarðarkríli, er Nýja Sjáland oft á tíðum eins og spegilmynd af heimaslóðunum. Og þess vegna engin ástæða fyrir Íslendinga að fá heimþrá, þó svo erfitt kunni að vera að venjast því að sólin fari þarna „öfugan" hring og sé í hánorðri í hádeginu. Nýja Sjáland hefði barrrasta átt að heita Nýja Ísland!

Orkubloggarinn sótti þetta fjarlæga land heim fyrir um áratug síðan og minnist ennþá „íslensku heiðanna", „skaftfellsku jökulánna" og „Skerjafjarðarfjaranna" á Suðureyjunni. Norðureyjan var ólíkari, en þar er þó að finna jarðhita í anda Haukdæla og höfuðborgin Wellington var alls ekki svo ósvipuð Reykjavík. Syfjulegt hversdagsmannlífið minnti á miðbæinn okkar í miðri viku og báðar njóta þessar borgir staðsetning við fallega vogskorna og vindbarða strönd.

Í grófum dráttum skiptist raforkuframleiðsla Ný-Sjálendinga í fernt. Mest af rafmagninu kemur frá vatnsaflsvirkjunum eða rúmlega 50 %. Rafmagn frá jarðvarma nemur tæplega 10%. Stærstur hluti af afganginum kemur frá jarðefnaeldsneyti (um 25% frá gasi og 10% frá kolum). Vindorkan fer vaxandi, en skilar þó einungis um 2,5% af raforkuframleiðslunni.

Athyglisvert er að ennþá er mikið af hagstæðum óvirkjuðum jarðvarma á Nýja Sjálandi. Þar er virkjað jarðvarmaafl nú um 600 MW en áætlað er að auðveldlega megi fjórfalda og jafnvel sexfalda raforkuframleiðslu með jarðvarma. Engu að síður er það vindorkan sem hefur fengið mestan vind í seglin á Nýja Sjálandi á síðustu árum. Og það þótt vindorkan þar njóti engra sérstakra styrkja.

Já - þó svo vindorka njóti ekki sérreglna þarna djúpt í suðrinu hafa nokkur stór vindorkuver sprottið upp á Nýja Sjálandi á síðustu árum. Og mikill fjöldi nýrra vindorkuvera er planaður á næstu árum. Það hefur nefnilega komið í ljós að nýting vindorkuveranna á Nýja Sjálandi er almennt miklu betri en bæði í Evrópu og Bandaríkjunum. Það er kannski ekki svo skrítið; það er jú víða talsvert vindasamt á Nýja Sjálandi!

Því hlýtur maður að spyrja sig af hverju í ósköpunum Íslendingar íhuga ekki vindorkuna líkt og Ný-Sjálendingar hafa gert? Í stað þess hrista margir Íslendingar bara höfuðið yfir vindorku, af því vindorka í Evrópu og Bandaríkjunum nýtur styrkja. Það segir lítið sem ekki neitt; ný vindorkuver krefjast mikils fasts kostnaðar og geta einfaldlega illa keppt við uppgreidd kolaorkuver í löndum eins og Bretlandi eða Bandaríkjunum. Orku frá hræbillegum innlendum kolanámum. Þar að auki er það ekki síst lélegur aðgangur að dreifikerfinu, sem stendur vindorku víða fyrir þrifum og veldur því að iðnaðurinn þarf verulegan stuðning til að fjárfestar hafi áhuga.

Um síðustu áramót var uppsett afl allra vindrafstöðva í Nýja Sjálandi um 320 MW. Sem þýðir að þessi orkugeiri hafði tvöfaldast í landinu á einungis tveimur árum. Alls framleiða ný-sjálensku vindorkuverin nú um 1.000 GWh árlega, sem samsvarar næstum tíunda hluti af allri raforkuframleiðslu á Íslandi. Hér má rifja upp  að Orkubloggið hefur talið raunhæft að á Íslandi verði framleidd ca. 600 GWh með vindrafstöðvum; þ.e.a.s. um 5% af heildar raforkuframleiðslunni).

Enn áhugaverðari samanburður er sú staðreynd að Kárahnjúkavirkjun er tæp 700 MW og framleiðir um 4.600 GWh á ári. Þessi samanburður einn sýnir okkur að nýting vindorkuveranna á Nýja Sjálandi er hreint ótrúlega góð. Oft er nýtingin í þessum iðnaði einungis 25-30%, en nýtingin á Nýja Sjálandi er miklu betri. Að sjálfsögðu er nýtingin í vatnsaflsvirkjunum meiri, enda búið að kosta miklu til að „safna saman raforkunni"  í miðlunarlón. En það er hreint makalaust að orkunýting vindorkuveranna á Nýja Sjálandi nær því að vera hátt í 50% af því sem algengt er hjá vatnsaflsvirkjunum. Það er langtum hærra hlutfall en bæði í Evrópu og Bandaríkjunum.

Nú er verið er að byggja ný vindorkuver upp á um 190 MW á Nýja Sjálandi og áætlanir gera ráð fyrir að í árslok 2009 verði framleiðslugetan (uppsett afl) orðin rétt tæplega 500 MW. Fyrir liggur áhugi orkufyrirtækja að setja upp meira en 3 þúsund MW í viðbót á næstu árum! Það er sem sagt allt að verða vitlaust í vindorkunni á Nýja Sjálandi. Í landi með mikið af ónýttum jarðvarma. Í landi þar sem vindorkuiðnaðurinn nýtur engra sérstakra styrkja.

Samt fullyrða sumir að vindorka geti aldrei borgað sig á Íslandi. Það kann vel að vera rétt - en þeir ættu a.m.k. að færa betri rök fyrir máli sínu en að benda bara á niðurgreiðslu vindorkunnar í kolasamfélögum Evrópu og Bandaríkjanna. Og jafnvel bíða með fullyrðingar af þessu tagi fyrr en búið er að gera þær rannsóknir sem eru nauðsynlegar til að meta þetta.

Sú athugun sem Orkublogginu hefur þótt hvað athyglisverðust á hagkvæmni vindrafstöðva á Íslandi, er verkefni  sem ungur verkfræðingur, Smári Jónasson, vann nýlega í Svíþjóð. Niðurstaða hans var vissulega ekki mjög gæfuleg fyrir íslenska vindorku; vindrafstöðvarnar reyndust talsvert dýrari en að virkja vatnsafl- eða jarðvarma. Niðurstöður Smára voru þó ekki dekkri en svo að það er full ástæða fyrir Íslendinga að skoða þessa möguleika af alvöru. Vindorka gæti verið áhugaverður kostur á þeim svæðum hér þar sem náttúrulegar aðstæður eru hvað hagstæðastar og góður aðgangur er að dreifikerfinu. Einnig gæti verið sérstaklega áhugavert að nýta vindorku til að spara miðlunarlón.

Ef það er rétt að nýting vindrafstöðva á Nýja Sjálandi sé allt að 50% betri en í Evrópu og Bandaríkjunum, eins og haldið er fram af hagmunaaðilum þar í landi, og að betri tækni muni þar að auki brátt geta auki hagkvæmni vindorkuvera um tugi prósenta, er vindorkan að verða mjög forvitnilegur kostur. Það væri sérkennilegt kæruleysi að taka hér ákvarðanir um nýjar umdeildar vatnsafls- eða jarðvarmavirkjanir án þess að skoða fyrst möguleika vindorku.

Það væri t.d. áhugavert að kanna með hagkvæmni vindorkuvers á Suðurlandi. Þar kunna að fara saman góðar náttúrulegar aðstæður, auðveld tenging við dreifikerfi og gott aðgengi til að koma risastórum stálrörunum og túrbínunum á staðinn.

Demantakonungurinn: Ernest Oppenheimer

Eru ekki allar skvísurnar á leið á djammið og skarta sínu fegursta? Það gefur tilefni til að rifja upp að einu sinni í lok maí fyrir fáeinum árum mátti sjá fölan og ofurlítið flóttalegan náunga í blettóttum og upplituðum pólóbol ganga hratt á slitnum strigaskóm eftir götunum upp af hinni frægu Ipanema-strönd í Rio de Janeiro í Brasilíu. Og skjótast inn í glæsiverslun H Stern við Rua Garcia d'Avila.

Þarna var auðvitað Orkubloggarinn á ferð; hálf skelkaður eftir að hafa verið særður á hálsi með brotinni flösku í hádeginu daginn áður af vongóðum brasilískum ræningja. Nú skyldi sko engin peningalykt finnast af bloggaranum! Þar var komin ástæðan fyrir heldur ótútlegum útganginum á þessum Mörlanda, sem þarna hraðaði sér að aðalstöðvum H Stern rétt við milljónamæringa-hverfið Leblon.

Hjá H Stern tók brosandi brasilísk yngismey á móti tötralegum bloggaranum og leiddi hann að dökku skrifborði í hálfrökkvuðum sal. Þar stóð upp snyrtilegur maður í fallegum jakkafötum, bauð bloggaranum til sætis á góðri ensku og spurði kurteisilegra spurninga um uppruna og störf aðkomumannsins.

Þessi þægilegi starfsmaður gimsteinarisans virtist fljótur að skanna fjárhagslega burði Orkubloggarans og lítast þokkalega vel á. Hvort mat hans eða tilgáta var rétt munum við aldrei vita. Hann lýsti einnig yfir mikilli hluttekningu þegar viðskiptavinurinn tilvonandi rakti raunir sínar frá deginum áður og hristi höfuðið mæðulega yfir ástandinu í borginni sinni og sívaxandi glæpum. En ekki leið á löngu þar til við vorum við komnir að kjarna málsins og nokkrir bakkar með brasilískum gimsteinum voru lagðir á borðið fyrir framan Orkubloggarann.

Já - það var sannarlega skemmtileg lífsreynsla að skreppa inní þessa skringilegu gimsteinaveröld í sjálfri gleðiborginni Rio de Janeiro og velja eðalstein handa henni Þórdísi minni. Tekið skal fram að H Stern er stórt og afar þekkt gimsteinafyrirtæki. sem hannar og selur skart sitt um allan heim. En aðalstöðvarnar eru einmitt í Ipanema í Rio.

Niðurstaðan varð að valdir voru til kaups snotrir eyrnalokkar ísettir litlum brasilískum eðalsteinum - satt að segja afskaplega fallegur skartgripur þótt ég segi sjálfur frá. Og ég hef greinilega rutt brautina, því á síðustu Academy of Country Music Awards nú í vor var pæjan hún Miley Cyrus einmitt skreytt eðalsteinum frá H Stern. Og eins og sagði í þeirri celeb-frétt: "Generally, wearing anything from H.Stern is a guarantee of red-carpet success."

Orkubloggarinn hefur sem sagt nef fyrir sönnu skarti! Ekki var síður gaman að þarna kviknaði áhugi Orkubloggarans fyrir sögu eðalsteinaviðskipta. Kannski aðallega af þeirri ástæði að með kaupunum fylgdi myndarlegur bæklingur um sögu H Stern og reyndist hann mjög skemmtileg lesning. Já - saga gimsteinaiðnaðarins er geysilega heillandi og ævintýraleg. En í dag verður ekki dvalið lengur við marglita eðalsteinana hjá H Stern, heldur hyggst Orkubloggið staldra við gimsteina gimsteinanna; sjálfa demantana!

Þó svo Orkubloggið hafi áður sagt frá því hvernig demantavinnsla þróaðist sem vaxandi atvinnugrein í heiminum seint á 19. öld, er vert að rifja það aðeins upp. Þegar stór demantanáma fannst í Kimberley í Suður-Afríku um 1870 hafði nánast öll demantavinnsla veraldar um aldir nær eingöngu átt sér stað við árbakkana á Indlandi og að hluta til í Brasilíu. Demantar voru ennþá nær eingöngu skraut kóngafólks og ofurríkra fjölskyldna, en nú eygði efri millistéttin líka möguleikann að geta keypt demantaskraut.

Með fundi demantanna í Suður Afríku kom í ljós að demanta, sem eru í reynd ekkert annað en kolefnismolar, mátti finna í miklu meira magni en áður hafði þekkst. Kolefni er mjög algengt frumefni en er lang oftast í sambandi við önnur efni. Til að kolefnið myndi demant þarf ofboðslegan þrýsting og hita. Talið er að demantar myndist í möttli jarðarinnar á 100-200 km dýpi þar sem hiti og þrýstingur er gríðarlegur; þá geta kolefnisatómin raðast upp þannig að demantur myndast.

Í eldgosum sem eiga sér upptök á svo miklu dýpi geta demantar borist upp með kvikunni og það er ástæðan fyrir því að sumstaðar má finna demanta nálægt yfirborði jarðar. Til að finna demanta er skynsamlegast að leita þar sem er ævafornt storkubergi og bestu demantanámur heims eru í reynd lítið annað en hola niður í jörðina, niður eftir pípulaga gosrásum hins forna eldfjalls.

Annars staðar hefur veðrun valdið því að demantarnir hafa dreifst eftir árfarvegum og geta þá legið eins og hráviði um stór svæði. Þannig háttar t.d. á og nokkrum svæðum í Namibíu, sem er land í suð-vestanverðri Afríku og liggur einmitt að Suður Afríku. Demantavinnsla á slíkum svæðum er aftur á móti oftast talsvert mikið dýrari en þegar finna má "ósnertar" pípur; þar er vinnslan einfaldlega hræbilleg.

Demantanáman í Kimberley í Suður Afríku var fyrsta svæðið sem uppgötvaðist þar sem demantarnir lágu enn við hina fornu súlu eldsumbrotanna. Þar var að finna mikið magn af demöntum á mjög afmörkuðu svæði. Síðar átti eftir að koma í ljós að slíka staðhætti má finna á ýmsum stöðum á jörðinni. Þeir eru þó hvergi jafn algengir eins og í sunnanverðri Afríku. Önnur helstu demantanámasvæði sem fundist hafa eru í Rússlandi, Ástralíu og Kanada.

Um það leyti sem Kimberley-náman fannst var breski ævintýramaðurinn Cecil Rhodes nýkominn sem unglingur til Suður Afríku. Hann var snöggur að átta sig á því að mikil hagnaðarvon væri fólgin í viðskiptum á demantasvæðinu í Kimberley. Rhodes hélt þess vegna til Kimberley og þar tókst honum að þéna góðan pening með því að selja demantagröfurunum vatn og ýmsar nauðsynjar. En takmark hans var að eignast eigið námaleyfi. Og ekki aðeins eitt leyfi heldur helst safna saman sem allra flestum leyfum á svæðinu, sem smám saman varð sífellt stærri og dýpri hola beint niður í jörðina. Í dag er demantavinnsla löngu hætt í Kimberley-námunni og þar stendur nú eftir gríðarmikil hola full af vatni.

Rhodes tókst ætlunarverk sitt á undraskömmum tíma og demantanámur hans undir fyrirtækjanafninu De Beers sköpuðu Rhodes brátt gífurlegan auð. Fátæki breski prestsonurinn sem sendur var sem unglingur einn síns liðs alla leið til syðstu héraða Álfunnar Svörtu, varð brátt einn allra efnaðasta maður heims.

Lykillinn að auðæfum Rhodes fólst ekki aðeins í stærstu demantanámu veraldar, heldur ekki síður í dreifingarfyrirtækinu í Lundúnum, The Diamond Syndicate, sem var eins konar innkaupasamband demantakaupmanna í Evrópu. Með nýrri uppsprettu demanta frá Suður-Afríku og sífellt meiri velmegun í Evrópu margfaldaðist eftirspurnin. Demantar voru ekki lengur eingöngu skraut konungborinna heldur gat öll yfirstéttin, stórkaupmenn, iðjuhöldar og annað vel stætt fólk nú keypt sér demantaskartgripi. Fyrir vikið gátu demantakaupmennirnir selt miklu meira af demöntum en áður hafði þekkst.

En Kimberley-náman og aðrar demantanámur í Suður Afríku skiluðu mikilli framleiðslu og hugsanlegt verðfall á demöntum varð yfirvofandi. Til að halda verðinu uppi keypti Rhodes upp allar nýjar demantanámur sem fundust og náði þannig stjórn á framboðinu. Hann hafði einnig kverkatak á dreifingunni og gat þar með stýrt verðinu. Það var þessi einokun á hinum eftirsóttu kolefnismolum sem gerði Rhodes að einum mesta auðkýfingi veraldar.

Þeir slíparar og smásalar sem ekki vildu kyngja verðinu frá De Beers fengu einfaldlega enga demanta og urðu brátt gjaldþrota. Flestir sem störfuðu í demantageiranum voru fljótir að átta sig á því að það væri allra hagur, þ.e. bæði þeirra sjálfra og De Beers, að vera ekki að rugga bátnum og einfaldlega taka við því sem De Beers bauð. Þetta varð upphafið að fákeppni á demantamarkaði heimsins, sem átti eftir að þróast í fáheyrða einokun sem stóð yfir í heila öld og er að hluta til við líði enn þann dag í dag.

Um það leyti sem Cecil Rhodes lést (1902) hófst ævintýri annars ungs Evrópumanns. Sá hét Ernest Oppenheimer, var fæddur 1880 og kominn af þýskum gyðingum. Aðeins 17 ára hélt hinn þýski Oppenheimer til London í því skyni að hasla sér völl í viðskiptum. Hann þótti dugnaðarpiltur og eftir fárra ára starf ákvað vinnuveitandi Oppenheimer‘s að senda hann í innkaupaferð alla leið til Suður Afríku. Ernest Oppenheimer var þá 22ja ára gamall og árið var 1902. Cecil Rhodes var þá nýlátinn og þar sem hann var ógiftur og barnlaus skildi hann risademantafyrirtækið De Beers eftir í nokkru umróti.

Tilgangurinn með ferð Oppenheimer‘s til Suður Afríku var m.a. að leita leiða til að nálgast demanta fram hjá De Beers samsteypunni og þannig ná verðinu á hrádemöntunum niður. En ferðin sú átti ekki eftir að hnekkja einokun De Beers. Þvert á móti má segja að daginn þegar Oppenheimer steig af skipsfjöl og á afríska jörð, hafi fæðst hugmynd sem átti eftir að þróast í mesta einokunarfyrirtæki allra tíma.

Jafnvel áratugaeinokun Standard Oil á bandarísku olíumörkuðunum sitt hvoru megin við aldamótin 1900 og fáheyrðir markaðsyfirburðir Microsofteinni öld síðar eru smotterí í samanburði við tökin sem De Beers hafði á demantamarkaðnum alla 20. öldina. Og það var einmitt Ernest Oppenheimer sem lagði grunninn að hundrað ára ævintýri De Beers, með óhemju dugnaði sínum, harðsvíruðum viðskiptaháttum og auðvitað snefil af heppni.

Ernest Oppenheimer hafði ekki dvalist lengi í Suður Afríku þegar hann tók að kaupa ýmis námuréttindi og horfði þá mest til gullnámanna. Með aðstoð erlendra fjármagnseigenda tókst honum fljótt að komast yfir stærstan hluta allra gullnáma á svæðinu og í þessu skyni stofnaði hann námufyrirtækið Anglo American Corporation.

Nafn fyrirtækisins gaf til kynna sterk engilsaxnesk tengsl og vitað er að JP Morgan var einn af þeim sem lagði Oppenheimer til fé. En til eru óljósari heimildir um að þýskir fjárfestar hafi þar einnig verið stórtækir. Sökum þess að fyrirtækinu var komið á fót neðan fyrri heimsstyrjöldin geisaði, á Openheimer að hafa þótt vissara að gera lítið úr hinum þýsku tengslum og nefna nýja námufyrirtækið nafni sem fyrst og fremst vakti hugrenningatengsl við Bretland.

Sjálfur var hann auðvitað Þjóðverji en vann mikið í því að efla hin bresku tengsl sín og flestir litu á Anglo American sem breskættað fyrirtæki. Þetta var ekki síst mikilvægt til að njóta stuðnings breskra yfirvalda í Suður Afríku við úthlutun samninga um land og námarekstur. Meðal mikilvægra svæða sem Anglo American náði undir sig á fyrstu starfsárunum voru svæði í Namibíu, en Namibía var jú lengi þýsk nýlenda sem lá að Suður Afríku og þarna gat Oppenheimer bæði nýtt hin bresku tengsl sín svo og þýskan uppruna sinn.

En þó svo Anglo American stækkaði hratt og hefði eflaust verið nóg fyrir margan manninn, horfði Oppenheimer einnig löngunaraugum til De Beers. Hann sá fljótt að viðskiptamódelið sem Rhodes hafði þróað væri hið eina rétta. Til að halda uppi verði á demöntum væri grundvallaratriði að hafa alla framleiðsluna á einni hendi. Og helst alla dreifinguna líka.

Þess vegna notaði Ernest Oppenheimer hvert tækifæri til að kaupa öll hlutabréf í De Beers sem reyndust föl - kannski ekki ósvipað eins og þegar menn á vegum þeirra Indriða Pálssonar og Halldórs H. Jónssonar ryksuguðu á sínum tíma upp hlutabréf í Eimskipafélaginu, sem þá voru í eigu afkomenda Vestur-Íslendinga. Oppenheimer bætti þannig smám saman við eignarhlut sinn í De Beers og svo fór að árið 1926 var hann orðinn nánast allsráða í fyrirtækinu. Allt frá því hefur Oppenheimer-fjölskyldan stjórnað þessu stærsta demantafyrirtæki heimsins og einnig lengst af haft tögl og haldir Anglo American. Sem hefur lengi einfaldlega verið eitt allra stærsta námufyrirtæki veraldar.

Þegar Orkubloggið renndi síðast augunum yfir hluthafalista Anglo American var eignarhlutur Oppenheimer-fjölskyldunnar í þessu risafyrirtæki ennþá nokkur prósent. Þrátt fyrir að hlutdeild fjölskyldunnar í Anglo American hafi í gegnum tíðina farið minnkandi og síðustu árin einungis verið örfá prósent, hefur fjölskyldan lengst af í reynd ráðið mestu um starfsemi Anglo American samsteypunnar. Skýringuna má rekja til flókins fyrirtækjanets, sem fólst í pýramída-eignarhaldi - ekki ósvipað og lengi hefur þekkst í þýsku efnahagslífi. Í sem allra stystu máli gengur það út á að fjölskyldufyrirtækinu nægir að eiga meirihluta í einu eða örfáum fyrirtækjum í fyrirtækjanetinu, til að geta ráðið allri samsteypunni.

Árið 1927 hafði Ernest Oppenheimer náð undir sig meirihluta hlutabréfanna í De Beers og stjórnaði allri demantaframleiðslu í sunnanverðri Afríku og þar með lang stærstum hluta heimsframleiðslunnar. Skömmu síðar varð Oppenheimer einnig stjórnarformaður De Beers og var þar að auki sleginn til riddara af Englandskonungi fyrir þjónustu sína við breska heimsveldið. Oppenheimer var þó enn ekki sáttur - því eitt mikilvægt atriði var enn óklárað í áætlun hans.

Þó svo De Beers hefði ávallt haft góða stjórn á demantadreifingunni í gegnum demantakaupmennina í London, fannst hinum þýska Oppenheimer vissara að hann sjálfur eignaðist dreifingarfyrirtækin. Það gekk fljótlega eftir og brátt hafði De Beers ótakmarkaða stjórn á dreifingu demanta til allra helstu demantakaupmanna heimsins. Mesta einokunarfyrirtæki veraldar var fullskapað.

En þá skall kreppan á. Eftirspurn eftir demöntum hrundi og þeir sem áttu einhverjar birgðir urðu örvæntingafullir og freistuðust til að snarlækka verðið. Þá tók Ernest Oppenheimer eina af sínum mikilvægustu ákvörðunum. Hann einfaldlega lokaði flest öllum demantanámunum og stöðvaði nánast alla framleiðslu sína í fjölda ára. Þannig náði Oppenheimer að snarbremsa framboðið. Sagt er að framleiðsla á demöntum hafi farið úr rúmlega 2,2 milljónum karata árið 1930 niður í aðeins 14 þúsund karöt árið 1933 (eitt karat jafngildir 0,2 grömmum).

Þar að auki lét Oppenheimer menn á vegum De Beers kaupa nánast hvern einasta demant áður en hann færi út á markaðinn á „undirverði". Oppenheimer hafði gríðarlega góð bankatengsl og tókst að fjármagna þessi kaup með miklum lánum. Demantana tók Oppenheimer í sína vörslu, læsti þessar geggjuðu birgðir af og henti lyklinum ef svo má segja.

Samanlagt dugðu námalokanirnar og uppkaupin á demantabirgðum til að koma í veg fyrir það algera markaðshrun sem kreppan hefði með rétta átt að hafa á demantamarkaðinn. Engu að síður lækkaði verðið mikið og á tímabili var tvísýnt hvort De Beers myndi lifa af. Þegar efnahagslífið tók að hjarna við seint á 4. áratugnum sat De Beers uppi með brjálæðislegar birgðir af demöntum, þrátt fyrir að námurnar hefðu þá flestar verið lokaðar í mörg ár. Birgðirnar jafngiltu líklega um 20 ára framboði og eflaust hefur Oppenheimer a.m.k. hrukkað eilítið ennið yfir því hvernig hann ætti að geta selt alla þessa demanta á þokkalegu verði. Ekkert annað en gjaldþrot virtist blasa við De Beers. Hér þurfti kraftaverk.

Eitt af þeim úræðum sem Oppenheimer er sagður hafa íhugað var að moka demöntunum úr geymslum fyrirtækisins í London, sigla með þá út á Norðursjó og hvolfa þeim öllum í sjóinn. Til að á ný kæmist jafnvægi á framboð og eftirspurn. En efnahagsuppsveifla fyrirstríðsáranna kom til bjargar, áður en olíuþakið í Norðursjó varð stráð demöntum. Vaxandi iðnaður þurfti demantasalla í starfsemina og þýska iðnaðarsamsteypan Krupp, sem varð ein af helstu hernaðarmaskínum Hitler's, varð nú stærsti viðskiptavinur De Beers.

Það var samt ekki fýsilegur kostur fyrir De Beers að verða háður kaupum iðnfyrirtækja á demantadufti. Ekki var hægt að fara fram á sama verð fyrir demantaduftið eins og alvöru gimsteina. Það varð einhvern veginn að auka eftirspurnina eftir demöntum.

Og hvaða leið væri betri til þess en að búa einfaldlega til nýjan markhóp? Millistéttin hafði nú eflst mikið og Oppenheimer hélt til Hollywood. Þar samdi hann við stóru kvikmyndaverin um að nota demantaskart í kvikmyndunum sínum. Þetta taldi Oppenheimer myndi valda því að almenningur fengi áhuga á demöntum. Einnig réðst De Beers í markaðsherferð sem fólst í því að auglýsa demanta sem besta táknið um ást og aðdáun. Slagorðið er frægt enn þann dag í dag: A Diamond is Forever!

Bandaríkjamenn steinféllu fyrir þessu markaðstrikki og demantatrúlofunarhringurinn varð á undraskömmum tíma svo rík hefð, að enginn var maður með mönnum ef hann varði ekki a.m.k. 2ja mánaða kaupi í að kaupa slíkan hring handa kærustunni. De Beers var borgið og tilvera fyrirtækisins féll á ný í góða gamla farið, þar sem framboði á demöntum og demantaverði var stjórnað frá stóli Oppenheimer's.

De Beers varð á ný óstöðvandi peningamaskína. Og 1953 söng Marlyn Monroe  "Diamonds are a Girls best Friend" í kvikmyndinni Gentlemen prefer Blondes. Að sjálfsögðu allt í boði De Beers.

Ernest Oppenheimer lést árið 1957. Sonur hans Harry Oppenheimer tók þá við stjórninni á fyrirtæki sem minnti meira á peningaprentvél en framleiðslufyrirtæki.

Markaðshlutdeild De Beers var þá um 95% af heimsmarkaðnum og í reynd hefði fyrirtækið getað hirt þessi 5% sem útaf stóðu þegar því sýndist svo. Demantaiðnaðurinn eins og hann lagði sig var einfaldlega óumdeilanleg eign De Beers.

Það þýddi þó ekki að Harry kallinn gæti setið og sötrað ginið sitt daginn langan. Á næstu áratugum átti De Beers eftir að takast á við ýmsar ógnanir og margvísleg vandamál. Þar má nefna skyndilegan demantastraum frá nýjum námum í Sovétríkjunum og iðnaðardemantana sem General Electric tókst að framleiða með því einfaldlega að þjappa duglega saman kolefni við mikinn hita.

Þeir iðnaðardemantar voru í fyrstu einungis mjög litlir - nánast bara duft -  en smám saman tókst að framleiða demanta sem jöfnuðust á við „alvöru" demanta. Svo fór þó að einungis duftframleiðslan reyndist fjárhagslega hagkvæm; framleiðsla á stærri demöntum en salla reyndist óhóflega dýr og því voru hugmyndir um framleiðslu á demöntum í skartgripi lagðar á hilluna.

En bara duftið eitt frá General Electric var nóg til að höggva skarð í einokun De Beers. De Beers lagði því allt í að ná einhverju ljúfu "samkomulagi" við GE og svo fór að De Beers og GE féllust í faðma og De Beers tókst þannig líka að takmarka þessa nýju uppsprettu. Hvað þetta samkomulag kostaði De Beers veit enginn.

En svo kom að því að bandarísk samkeppnisyfirvöld réðust til atlögu við einokunarveldi De Beers og einnig hrjáði ímyndarvandamál fyrirtækið vegna „orðróms" um tengsl þess við framleiðslu á blóðdemöntum - ekki síst í hinu demantaríka landi Angóla þar sem blóðug borgarastyrjöld stóð yfir í áratugi. Eins og Orkubloggið hefur áður sagt frá var stríðsreksturinn þar að miklu leyti fjármagnaður með sölu stríðandi fylkinga á demöntum.

De Beers tókst að sigrast á öllum þessum „ógnunum" og fyrirtækið viðhélt 90% markaðshlutdeild sinni á demantamörkuðunum mest alla 20. öld. Það var Harry Oppenheimersem hafði veg og vanda að því að stýra demantaskútu De Beers gegnum flesta brotsjói eftirstríðsáranna. Öll er sú saga afskaplega skemmtileg og væri eflaust tilefni fyrir Orkubloggið að rekja sögu De Beers allt fram til dagsins í dag. Það bíður þó betri tíma.

En að lokum mætti hér nefna að í dag er veldi De Beers stýrst af Nicky nokkrum Oppenheimer, sem er auðvitað sonur Harry‘s og sonarsonur Ernest‘s. Vegna nýrra demantanáma sem fundist hafa á allra síðustu árum í Ástralíu og Kanada, auk demantanna frá Rússlandi, hefur markaðshlutdeild De Beers minnkað mikið síðasta áratuginn eða svo. Einnig hefur sala á demöntum gegnum Internetið gert De Beers erfiðara fyrir við að kaupa upp og stöðva sölu á demöntum fram hjá dreifingarkerfi fyrirtækisins.

Markaðshlutdeild De Beers er nú sögð vera „einungis" um 40%. Það er gríðarleg breyting frá því fyrir áratug, þegar fyrirtækið réð yfir allt að 90% markaðarins. Til að mæta því veseni hefur fyrirtækið lagt aukna áherslu á að markaðssetja framleiðslu sína sem hina einu sönnu gæðademanta og orðið talsvert vel ágengt. Í dag eru margir tilbúnir að borga meira fyrir demant frá De Beers, sem seldur er undir vörumerkinu Forevermark, heldur en eitthvert „rusl" frá Rússlandi eða Ástralíu. Mikill er máttur auglýsinganna.

Svo skemmtilega vill til að þeir sem dýpst hafa kafað í sögu De Beers eru flestir á því að markaðsherferðir fyrirtækisins síðustu árin hafi skilað svo góðum árangri að afkoma De Beers sé miklu betri í dag heldur en þegar markaðshlutdeildin var 90%. De Beers er sem sagt ennþá konungur demantanna og Oppenheimer-fjölskyldan getur áfram notið ríkulegra ávaxtanna af hinum einkennilega áhuga mannfólksins á þessum skrautlegu steinum.

Silfurrefurinn á Reykjanesi

Sagt er að fyrirtækið sem standi að baki kauptilboði í hluta af HS Orku sé kanadíska Magma Energy. Ætti maður að segja loksins, loksins?

Sumir vilja meina að Magma sé að hrauna yfir Íslendinga og að nú sé að byrja sú þróun að orkufyrirtækin „lendi í höndum útlendinga". Kannski er það aðallega nafn nánasta samstarfsmanns aðaleiganda Magma, sem veldur því að menn fá hroll. Sá heitir nefnilega hvorki meira né minna en Mr. Burns! Aðrir sjá gott eitt við það að erlend fjárfesting komi inn í íslenska orkugeirann.

Hvaða álit sem menn hafa á þessu, þá er a.m.k. augljóst að maðurinn á bak við Magma er ekki neinn venjulegur kaupsýslumaður. Sá ljúflingur heitir Ross Beaty og hefur lengi gert það gott í viðskiptum. Hann er stjórnarformaður Magma og jarðfræðingur að mennt, en kannski ætti helst að lýsa honum sem sönnum frumkvöðli í málmavinnslu.

Það er kannski ekkert skrítið að menn vilji fá Ross Beaty í lið með sér hjá HS Orku. Hann virðist einkar laginn við að búa til mikinn hagnað og er ekki síst frægur í málmabransanum fyrir árangur sinn þar. En það er jafn augljóst að áhugi Magma á HS Orku stafar ekki af neinu örðu en að þarna sé tækifæri til að fá gott fyrirtæki á enn betra verði.

Beaty hefur stofnað og byggt upp mörg námufyrirtæki með góðum árangri. Meðal þeirra eru t.d. Equinox Resources  (sem í dag er í eigu Hecla Mining Company og er nú líklega þekktast fyrir koparvinnslu sína í Sambíu) og tvö gullnámufyrirtæki með starfsemi í S-Ameríku; annars vegar Da Capo Resources  (sem í dag er hluti af Vista Gold Corp.) og hins vegar Altoro Gold  (nú í eigu Solitario Resources). Öll þessi þrjú fyrirtæki voru seld á 10. áratug liðinnar aldar og þau viðskipti fengu Beaty og aðra hluthafa til að brosa breitt.

Við söluna á Equinox árið 1994 fylgdi bisness-teymið ekki með í kaupunum og í stað Equinox ákváðu Ross og félagar að huga nú að silfrinu. Þar með varð til fyrirtækið Pan American Silver. Hugmynd Ross var að nýta þekkingu sína til að finna silfurnámur sem væru líklegar til að geta skilað miklu meiri arðsemi en í höndum þáverandi eigenda. Líklegt er að sama sé uppi á teningnum með kaupunum í HS Orku; metnaður Ross Beaty er örugglega að hagnast mikið á hlutnum í HS Orku. En er það ekki líka einfaldlega aðalatriðið í blessuðum kapítalismanum?

Fyrsta náman sem Pan American Silver keypti var stór gömul náma í Perú og þetta gerðist strax árið 1995; ári eftir stofnun fyrirtækisins. Í dag er Pan American Silver með starfsemi í Mexíkó, Bólivíu og Argentínu, auk Perú. En aðalstöðvarnar eru í heimabæ stofnandans; Vancouver í Kanada.

Það sem er kannski athyglisverðast, nú þegar Ross Beaty girnist jarðhitavirkjanir víða um heim, er hugsunin sem var að baki því að hann skellti sér í silfrið um miðjan 10. áratuginn. Hann mat stöðuna einfaldlega þannig að senn myndi eftirspurn á silfri aukast mikið, bæði í raftækjaiðnaðinum og ýmsum örðum iðnaði. Nú væri rétti tíminn til að veðja á silfur. Það gekk svo sannarlega eftir. Og í dag virðist Beaty telja að rétti tíminn sé að veðja á jarðhitann. Þetta kann Orkubloggið vel að meta.

Pan American Silver er nú einfaldlega eitthvert öflugasta silfurnámufyrirtæki í heiminum. Og Ross Beaty álitinn einhver snjallasti fjárfestirinn bæði í því sem snýr að náttúruauðlindum og orku. Væntanlega maður að skapi Orkubloggsins - sem er jú einmitt helgað nýtingu náttúruauðlinda og orkumálum.

Og ef Beaty myndi kunna íslensku er bloggið sannfært um að hann væri trúr lesandi Orkubloggsins. Samkvæmt heimasíðum Pan American Silver og Magma Energy kann þessi ljúfi silfurrefur því miður bara ensku, frönsku, spænsku, rússnesku, þýsku og ítölsku. En nú bætir hann væntanlega fljótlega íslenskunni í safnið. Og ekki er síður skemmtilegt að þessi snjalli jarðfræðingur er líka lögfræðingur. Orkubloggið býður Ross Beaty og Magma Energy velkomin til Íslands!

Hagkvæmnin skiptir öllu

Fyrir fáeinum vikum fylgdi sérstakur orkukálfur Morgunblaðinu. Þar voru kynntir ýmsir kostir sem íslensk fyrirtæki eru að skoða. Svo sem framleiðsla og/eða nýting á metani, metanóli, vetni, etanóli og lífdísil. Sumt af þessu eru eflaust áhugaverðir möguleikar fyrir Ísland. En óneitanlega er áberandi stefnuleysið sem hér virðist ríkja.

Kannski telja stjórnvöld best að markaðurinn leysi þetta sjálfur; hann muni finna bestu lausnirnar. En jafnvel öflugustu stjórnvöld heims - ljúflingarnir vestur í Washington DC - hafa áttað sig á því að það verður að forgangsraða og hafa skýra stefnu í orkumálum. Svo sameina megi krafta hins opinbera og fjárfesta í því að finna hagkvæmustu kostina. Það er forsenda raunverulegs árangurs.

Þegar menn leita nýrra orkugjafa fyrir bílaflotann (samgöngugeirann) er í raun einungis þrennt sem skiptir máli. Eða fernt: 1) Að velja þann orkugjafa sem gefur mestu og bestu orkuna m.v. rúmmál (orkuþéttleiki), 2) að unnt sé að framleiða orkugjafann í miklu magni og 3) að orkugjafinn sé tiltölulega ódýr í framleiðslu.

Lykilorðið er sem sagt hagkvæmni. Fjórða atriðið eru svo umhverfismálin. Afstaðan þar getur t.d. haft mikil áhrif á skattkerfið, til hagsbóta fyrir nýjan orkuiðnað. Þar leika stjórnvöld sitt mikilvæga hlutverk +i því að koma hlutunum á hreyfingu.

Stöldrum aðeins við áðurnefnd þrjú atriði. Ef við lítum fyrst á orkuþéttleikann þá myndi vetnið væntanlega vera þar mjög ofarlega á blaði ef litið er til hlutfallsins milli orku og massa. En hér skiptir aftur á móti rúmmálið öllu og þar er fátt sem stenst olíunni snúning. Gríðarleg orka fæst úr olíunni m.v. rúmmál og þess vegna henta bensín og díselolía frábærlega vel til að knýja samgöngutæki.

Lífdísill og etanól  er það sem kemst hvað bæst díselolíu og bensíni að orkuþéttleika. Orkuþéttleiki lífdísils er þó minni en díselolíu og orkuþéttleiki etanóls er líklega allt að þriðjungi minni en gildir um bensín. Þessir valkostir eru sem sagt heldur síðri en díselolía eða bensín.

En lífdísill og etanól er engu að síður besta nálgunin. Metanólið stendur t.d. talsvert að að baki bæði etanóli og lífdísil m.t.t. orkuþéttleika. Af þeim lausnum sem eru tæknilega mögulegar og tiltölulegar einfaldar, eru það sem sagt jurtaolían (lífdísill) og etanól sem nú kemst hvað næst bensíni og díselolíu að orkuinnihaldi.

Reyndar er varasamt að vera með alhæfingar í þessu sambandi. T.d. er jurtaolía og jurtaolía ekki eitt og hið sama! Orkuþéttleikinn er mismunandi eftir því úr hverju sú olía er unnin. En nefna má að repjuolía hefur komið vel út í slíkum samanburði. Og fleira er vert að hafa í huga; t.d. er sagt að efnarafalar sem breyta vetni í raforku, séu að ná miklu betri orkunýtingu úr eldsneytinu heldur en bensín- og díselvélarnar gera. Orkuþéttleiki er sem sagt ekki allt! T.d. gæti vetnisvæðing verið áhugaverð fyrir Íslendinga. En á móti kemur að vetnisvæðing myndi kalla á miklar kerfisbreytingar og líklega óraunhæft að það verði hagkvæmur kostur fyrr en eftir einhverja áratugi. Þess vegna er orkuþéttleikinn ennþá algert lykilatriði.

Annað hagkvæmnisatriðið sem nefnt var hér að ofan, er að unnt sé að framleiða eldsneytið í miklu magni. Hér á Íslandi má hugsa sér umtalsverða framleiðslu á lífefnaeldsneyti úr t.d. grastegundum eða lúpínu (etanólframleiðsla). Og kannski er repjan áhugaverð til að framleiða lífdísil. Ýmsar fleiri tegundir myndu koma til skoðunar, bæði í tengslum við framleiðslu á lífdísil og etanóli. Íslendingar standa a.m.k. hvorki frammi fyrir landskorti né ótryggu fæðuframboði og ættu að geta sett verulega mikið land undir framleiðslu á lífefnaeldsneyti.

En kannski er hæpið að framleiðslan hérlendis geti orðið svo mikil að nægjanleg hagkvæmni náist. Þarna gilda m.ö.o. lögmál fjöldaframleiðslunnar. Reyndar kann Suðurlandsundirlendið að bjóða upp á mikil tækifæri til stórfelldrar lífmassaframleiðslu. Landeyjarnar, Rangárvellirnir, Skógasandur. Við gætum þarna verið að tala um orkuforðabúr Íslands; stórfellda lífefnaeldsneytisframleiðslu fyrir íslenska bíla- og skipaflotann.

Þriðja atriði er kostnaðurinn. Fullyrða má að lífefnaeldsneyti er dýrara en hinar hefðbundnu olíuafurðir. Það er einfaldlega ennþá ódýrast að kaupa olíugumsið frá Sádunum - eða öðrum þeim sem því dæla upp úr jörðinni. En það að geta framleitt eigið eldsneyti, sem þar að auki mengar minna en bensín og díselolía, hefur margvíslega hagfræðilega þýðingu. Slíkt getur verið þjóðhagslega hagkvæmt, þó svo olía verði enn um sinn „ódýrasti" orkugjafinn í samgöngum. Svarið felst m.a. í því hvernig „heildarkostnaður" af eldsneyti er skilgreindur skv. reglum skattkerfisins.

Loks eru það umhverfismálin. Sem reyndar tengjast kostnaðinum. Umhverfismálin geta leitt til þess að hið opinbera setji upp hvatakerfi sem hefur þann tilgang að gera nýja orkugjafa samkeppnishæfari við olíuna. Og þannig stuðlað að minni mengun og minni losun kolefnis (minni gróðurhúsaáhrifum). Slíkar aðgerðir geta t.d. verið í formi margs konar kvóta og/eða niðurgreiðslna. Þýðingamesta skilgreiningin á umhverfismálum er fyrst og fremst pólitísk!

Eflaust eru deildar meiningar meðal Íslendinga um það hvort ríkið eiga að beita sér fyrir því að minnka þörf okkar á innfluttri olíu og olíuafurðum. Kannski er einfaldlega ódýrast að kaupa bara gamla, góða stöffið frá útlöndum, flytja það inn og fá um leið fullt af pening í ríkiskassann með skattlagningu á vesæla landsmenn. Kannski er status quo barrrasta langbest og áhyggjuminnst? Svo má líka hugsa sér að fara örlítið grænni leið og flytja inn etanól, t.d. frá löndum sem niðurgreiða slíka framleiðslu. Möguleikarnir eru margvíslegir.

Á móti kemur að framleiðsla á innlendu eldsneyti myndi skapa ný störf hér á landi og spara mikinn gjaldeyri. Þannig má tína til ýmis rök fyrir því að það yrði til mikilla hagsbóta fyrir landsmenn ef Ísland yrði að verulegu leyti sjálfbært um eldsneyti á bíla- og skipaflotann. Með eigin framleiðslu á etanóli og/eða lífdísil.

Að mati Orkubloggsins er fráleitt að sitja með hendur í skauti og bíða t.d. eftir hugsanlegri vetnisvæðingu í óvissri framtíð. Hér ættu stjórnvöld þegar í stað að hefja skipulega og markvissa vinnu í því skyni að gera Ísland nánast algerlega orkusjálfstætt.

Það ætti að vera unnt að búa svo um hnútana, í gegnum skattakerfið, að íslensk líforkuframleiðsla verði arðbær. En til að þetta yrði að alvöru iðnaði, þyrfti líklega eitthvað meira að koma til en bara skattalegt hagræði. Í framleiðslu á orku gildir nefnilega, sem fyrr segir, gamla góða lögmálið um hagkvæmni fjöldaframleiðslunnar - eins og svo víða annars staðar. Best væri ef framleiðslan yrði bæði mikil og nýtti sér öll þau gríðarlegu tækifæri sem olíu- og efnaiðnaðurinn býður upp á.

Ein athyglisverð hugmynd er að skapa stóran íslenskan lífolíuiðnað. Slíkt myndi ekki aðeins þýða stórfellda lífmassaframleiðslu. Mikilvægur hluti starfseminnar fælist í því að auka orkuþéttleika lífmassans fyrir tilverknað vetnis. Það vetni yrði framleitt með íslensku rafmagni; endurnýjanlegri orku. Sú vetnislífmassatæknier enn á tilraunastigi, en að öðru leyti er þetta gjörþekktur prósess. Íslenskur lífmassa- og vetnisiðnaður gæti nánast gert Ísland að fyrsta sjálfbæra orkusamfélagi á Vesturlöndum. Og ekki myndi skemma fyrir, að orkulindirnar að baki þeim iðnaði yrðu 100% endurnýjanlegar. Vatnsafl, jarðvarmi og... vindur!

Líklega er ekkert land í heiminum í eins góðri aðstöðu að sameina lífmassatæknina og vetnistæknina, eins og Ísland. Við höfum hér einstakt tækifæri til að byggja upp öflugan og mjög ábatasaman eldsneytisiðnað. Sá iðnaður myndi ekki aðeins framleiða innlent eldsneyti fyrir bíla- og skipaflotann, heldur einnig þær fjölmörgu og verðmætu aukaafurðir sem fylgja olíuiðnaðinum. Þar er mestu arðsemina að finna. Þetta yrði jafnvel ný og mikilvæg leið til gjaldeyrisöflunar með útflutningi á eldsneyti og fleiri olíuafurðum frá Íslandi. Það ásamt sjávarútveginum og áliðnaðinum myndi skapa hér gríðarlega öflugt hagkerfi. Og um leið grænna hagkerfi.

---------------------------------------

PS: Orkubloggarinn var á yndislegum hljómleikum fyrr í kvöld  með Ragnheiði Gröndal. Og hitti þar gamlan vin og lofaði að tileinka honum næstu færslu. Og af því Orkubloggarinn metur hreinskilni mikils er þessi færsla hér með tileinkuð þeim góða dreng; virðulegum tónlistarútgefanda Lárusi Jóhannessyni hjá 12 tónum. Og til viðbótar skal tekið fram að hún Ragnheiður Gröndal var hreint frábær, svo og bandið hennar. Takk fyrir góða kvöldstund.

Tígris!

Babýlon, Mesopótemía, Anatolía, Thule... Hvar liggja bestu kostirnir í endurnýjanlegri raforku til framtíðar?

Á heimsvísu horfir Orkubloggið hvað mest til sólarorku. Sem ennþá er dýr raforkuframleiðsla, en gæti orðið lausnin í framtíðinni. En ef horft er hæfilega stutt fram í tímann er það einfaldlega gamla góða vatnsaflið sem er líklegast til að gefa ódýrustu viðbótina í orkugeiranum.

Þar er fyrir hendi meira óbeislað afl en margan grunar. Margir virðast halda að allt hagkvæma vatnsaflið hafi nú þegar löngu verið virkjað. Því fer fjarri.

Vatnsaflsvirkjanir hafa að vísu undanfarið margar fengið á sig heldur neikvæða ímynd vegna umhverfisáhrifanna. Sem vissulega geta stundum verið mikil og óæskileg. Svo er þetta líka gamall og gróinn iðnaður og þykir þess vegna kannski pínulítið púkó í samanburði við glampandi hátæknilegar sólarsellur eða háreista hvítmálaða turna vindrafstöðvanna. Já - stundum erfitt að eiga við tískustraumana.

Vert er að minna á að engar tvær vatnsaflsvirkjanir eru eins. Því er vafasamt að alhæfa eitthvað um þessa tegund virkjana. Þar verður að meta hvert tilvik fyrir sig; sumar vatnsaflsvirkjanir eru snilld meðan aðrar rústa umhverfinu og eru afar hæpnar. Auðvitað eigum við að nýta vatnsfallsauðlindina, en um leið sýna skynsemi og aðgát. Í reynd eru slíkar virkjanir oft besti kosturinn.

Fyrir útflutning á íslenska orkuþekkingu væri nærtækt að halda til Balkanskagans. Þar eru miklir virkjanamöguleikar fyrir hendi í vatnsföllum landa eins og Albaníu, Makedóníu og fleiri af Balkanlöndunum.

Annar mjög athyglisverður virkjanakostur er nokkru austar, en þó vel innan seilingar Mörlandans. Við skulum nú halda á slóðir sem á máli heimamanna kallast Anadolu.

Við getum líka sagst vera að fara til Anatólíu. Eða kannski er svalast að erindið sé að spá í virkjanamöguleika í Efri-Mesópótamíu? Þær risavirkjanir sem Orkubloggið ætlar að beina athyglinni að í dag, eru nefnilega í fljótunum með Biblíulegu nöfnin; í ánum Efrat og Tígris. Í suðausturhluta Tyrklands.

Þar eru svo sannarlega á ferðinni stórar virkjanir í fljótum með stór nöfn. Sem kunnugt er eiga þessi miklu fljót einmitt upptök sin í fjalllendinu í austanverðu Tyrklandi. Þó eru þessi fornfrægu vatnsföll líklega þekktust fyrir fornmenninguna nokkru sunnar - í Mesópótamíu þar sem nú heitir Írak. Reyndar segja sumir að sjálfur Edensgarður hafi einmitt legið á þeim slóðum, en það er önnur saga.

Í dag telst Írak varla lengur neitt Eden. Nema kannski í augum þeirra sem leita olíu. En Orkubloggið ætlar ekki að leggjast í Biblíuhugleiðingar né olíupælingar, heldur halda sig á slóðum Efrat og Tígris í Tyrkjaveldi. Þar er á ferðinni risastórt verkefni sem kallast GAP; Güneydoğu Anadolu Projesi. Sem einfaldlega þýðir Suðaustur Anadolu verkefnið. Sem fyrr segir merkir Anadolu sama og Anatolía, sem einnig kallast Litla-Asía og hluti af þessu kallast Efri_Mesópótamía. Anadolu er m.ö.o. annað heiti yfir landsvæðið þar sem Tyrkland liggur. Sem sagt SA-Tyrklands verkefnið!

Á þessu fjalllenda svæði í suðausturhorni Tyrkjaveldis búa hátt í 10 milljón manns og þar hefur efnahagsástandið lengi verið heldur bágborið. Í því skyni að bæta lífskjör fólksins voru skipulagðar miklar áveitur til að auka mætti landbúnaðarframleiðslu. Einnig skyldi byggja virkjanir í Efrat og Tígris; bæði til að dæla vatninu fyrir landbúnaðinn og stuðla að iðnaðaruppbyggingu þarna á mörkum Evrópu og Asíu.

Þessar áætlanir má reyndar rekja allt til föður Tyrklands, þ.e. hugmynda sem sjálfur Atatürk setti fram fyrir um áttatíu árum síðan. Og eru nú loksins smám saman að verða að veruleika undir styrkri stjórn Landsvirkjunar þeirra Tyrkja; Devlet Su İsleri (skammstafað DSI). Í huga Orkubloggsins er Atatürk reyndar alltaf eins konar sambland af Hannesi Hafstein og Einari Ben. Sem kannski er barrrasta tómur misskilningur, en samt pínu rómantískt.

Alls gerir GAP-verkefnið ráð fyrir að byggðar verði hátt á þriðja tug virkjana í Efrat og Tígris. Nokkrar þeirra hafa þegar risið og flestar í Efrat. Þar er líklega hvað frægust sjálf Atatürk-virkjunin sem lokið var við árið 1992. Framleiðslugeta hennar einnar (uppsett afl) er um 2.400 MW og árleg raforkuframleiðsla hátt í 9 þúsund GWh. Þessi eina virkjun er sem sagt meira en þrisvar sinnum aflmeiri en Kárahnjúkavirkjun og framleiðir um 3/4 af þeirri raforku sem allar virkjanir á Íslandi gera samanlagt. Alls eru nú líklega 14 eða 15 virkjanir í Efrat og sú næst stærsta þar, Karamis-virkjunin, er með um 1.800 MW framleiðslugetu. Sem sagt stórar og miklar virkjanir.

Þrátt fyrir þessar mörgu vatnsaflsvirkjanir sem risið hafa í Tyrklandi á allra síðustu árum og áratugum, er GAP-verkefninu langt í frá lokið. Nú er einkum horft til þess að byggja virkjanir í Tígris. Þar eru líklega a.m.k. fimm stórar virkjanir á teikniborðinu eða í byggingu. Stærst þeirra er Ilisu-virkjunin, sem er 1.200 MW virkjun og gerir ráð fyrir meira en 300 ferkm miðlunarlóni (Hálslón er nettir 57 ferkm). Alls á virkjunin að framleiða 3.800 GWh árlega (líklega talsvert minni fallhæð þarna á ferðinni en Fljótsdalsstöð nýtur).

Nái GAP-áætlunin öll fram að ganga munu meira en tuttugu virkjanir rísa í Efrat og Tígris með afl upp á 7.500 MW og þær eru sagðar munu framleiða meira en 27 þúsund GWh árlega. Til samanburðar framleiða allar virkjanir á Íslandi samanlagt nú rétt rúmlega 12 þúsund GWh.

Framkvæmdir við Ilisu byrjuðu fyrir nærri þremur árum eða í ágúst 2006. Sjálf stíflan mun rísa einungis 65 km norður af landamærum nágrannaríkja Tyrklands; Sýrlands og Írak. Við erum sem sagt á slóðum Kúrdanna og fyrir vikið munu öll mannvirkin á svæðinu vera hönnuð til að standast flugskeytaárásir!

Ólík er túninu gatan, hugsar Íslendingurinn og horfir yfir friðsældina við Hálslón og í átt til Snæfells. Mesta ógnin sem Orkubloggarinn hefur orðið var við í nágrenni Kárahnjúka, er þegar brakandi bílútvarpið flutti honum slitróttar fréttir af  skelfilegum atburðum í New York. Þar var bloggarinn sem sagt á ferð síðdegis þann 11. september 2001 og upplifði fagran, einstakan haustdag við Snæfell, meðan öllu meira gekk á útí hinum stóra heimi.

Ekki er GAP-verkefnið við Tígrisfljót alveg laust við að hafa áhrif á umhverfið; bæði náttúruna og menningarminjar. Þetta umfangsmikla verkefni myndi varla fá grænt ljós samkvæmt íslenskri löggjöf um umhverfismat; þarna undir er talsvert meira en hreindýramosi og fáeinar flúðir. Miklar fornminjar og meira en 80 þorp munu hverfa undir vatn miðlunarlónanna. Flytja þarf til meira en 50 þúsund manns og meðal byggðanna sem liggja munu á botni Ilisu-lónsins er ferðamannbærinn Hasankeyf, sem einhverjir íslenskir ferðalangar kannast kannski við. Þar má nú m.a. sjá mosku sem byggð var í upphafi 15 aldar, brú frá 12. öld og fjölda annarra fornminja sem rekja má þúsundir ára aftur í tímann. Enda munu íbúar Hasankeyf geta rakið sögu sína heil 10 þúsund ár aftur í tímann! Allt á þetta að fara í kaf í nafni framfaranna í Tyrklandi.

Á síðustu misserum hafa Tyrkirnir lent í einhverju veseni með að fjármagna þessa miklu framkvæmd. Aðallega vegna þess að Evrópusambandið hefur sýnt mikla tortryggni gagnvart Ilisu-stíflunni - einmitt vegna umhverfisáhrifanna. Líklega vilja yfirvöld innan ESB frekar að Tyrkir útvegi sér raforku með nýjum kolaorkuverum, eins og góðum evrópskum meðaljónum sæmir. Eða að ESB vilji einfaldlega að Tyrkir éti það sem úti frýs og að blessað fólkið haldi sig við sitt frumstæða líf þarna í austurhluta landsins. Þetta eru hvort sem er að verulegu leyti Kúrdar, sem lengst af hafa ekki þótt verðir mannréttinda. Þar að auki þykir jakkalökkunum í Brussel að Tyrkirnir séu varla jafn glæsileg menningarþjóð eins og engilsaxar eða germanir. Sem eru auðvitað alvöru menningarþjóðir, sem bæði kunna að taka á hvalveiðivillimönnum frá smáþjóð í norðri og vatnsaflsvirkjana-barbörum í austri.

Tyrkneska þingið, sem er reyndar afar mislit hjörð, stendur aftur á móti þétt að baki verkefninu og segja það gott bæði fyrir efnahagslífið, menninguna... og umhverfið! Sínum augum lítur hver silfrið. Meðan ESB einblínir á menningarminjarnar sem fara undir vatn, benda Tyrkir á þá staðreynd að Ilisu-virkjunin ein muni þýða 3 milljónum tonnum minni kolefnislosun árlega, en ef ekki yrði af þessari virkjun. Þannig er umhverfisvernd margslungin og háð mismunandi túlkun. Það fer þó ekkert á milli mála að umhverfisáhrif virkjunarinnar verða all svakaleg.

Það er gamall virkjanakunningi Íslendinga, svissneska fyrirtækið Sulzer Hydro, sem fer fremst í flokki þeirra sem sjá um byggingu Ilisu-virkjunarinnar. Þetta er framkvæmd upp á einhverja 2 milljarða USD, en enn eru nokkur ljón í veginum til að áætlanir standist.

Það fór nefnilega svo að evrópskir bankar kipptu margir að sér höndum þegar þeir gerðu sér grein fyrir umhverfisáhrifum Ilisu-virkjunarinnar. Þetta hefur valdið Tyrkjunum talsverðum vandræðum því áætlanir  um virkjanir annars staðar í fljótinu miðast við að Ilisu-verkefnið nái fram að ganga fyrst.

Enn er þó stefnt að því að þessi mikla virkjun verði risin innan 4ra ára eða árið 2013. Orkubloggið mun að sjálfsögðu fylgjast spennt með. Og ætti kannski að efna til hópferðar áhugasamra Íslendinga á virkjanasvæðin við Tígris. Að sjálfsögðu með viðkomu á mögulegum virkjanastöðum á Balkanskaganum.

Svo má líka heimsækja eins og eitt speglasólarorkuver á Suður-Spáni í leiðinni og kannski líka fara á nautaat undir steikjandi Andalúsíu-sólinni. Orkubloggarinn er strax farinn að hlakka til!

Þá yrði auðvitað mikilvægt að hafa glás af tyrkneskum lírum með í för. Milljón líru seðillinn, sem nú er reyndar fallin úr gildi, var einmitt skreyttur mynd af Atatürk-virkjuninni. Sjálfur minnist bloggarinn með hlýju gamla fimm þúsund króna seðilsins. Með Einari Ben. Those were the days! "Lát hann stökkva, svo draumar þíns hjarta rætist"!