Hormuz veldur titringi - enn á ný

Vesturlönd stefna nú að því að beita eitt mesta olíuútflutningsríki heims viðskiptaþvingunum - og þ.á m. olíuútflutningsbanni.

Þar er um að ræða Íran. Tilgangurinn með slíkum aðgerðum er að þrýsta á írönsk stjórnvöld að hætta við kjarnorkuáætlun sína. Og þannig koma í veg fyrir að Íranir eignist kjarnorkuvopn.

Forseti Írans, Mahmoud Ahmadinejad, segir að Íranir eigu fullan rétt á því að nýta kjarnorkuna. Og fullyrðir að það muni þeir einungis gera í friðsamlegum tilgangi. Þ.e. til raforkuframleiðslu, en ekki til að eignast kjarnorkuvopn.

En umheimurinn á bágt með að treysta slíkum yfirlýsingum. Enda hefur Ahmadinejad oft verið herskár í orðum. Hann hefur t.a.m. ítrekað sagt að útrýma eigi Ísraelsmönnum. Og að Bandaríkjaforseti sé djöfullinn sjálfur og angi langar leiðir af brennisteinslykt.

Olía er langmiklvægasta útflutningsvara Írans; Íran er hvorki meira né minna en 4ða stærsta olíuútflutningsríki heims (á eftir Sádum, Rússum og Nígeríu). Viðskiptaþvinganir sem fælu í sér olíuútflutningsbann gegn Íran myndu því valda Írönum gríðarlegu tekjutapi og þannig hafa alvarlegar afleiðingar fyrir Írani.

Á móti hótar forsetinn Ahmadinejad því að ef Íran verði beitt slíkum þvingunum, þá muni íranski herinn loka Hormuz-sundi. Öll skip sem flytja olíu (og fljótandi gas; LNG) frá Persaflóasvæðinu þurfa að sigla gegnum Hornuz. Meðal Persaflóaríkjanna eru mörg helstu olíuframleiðslu- og olíuutflutningsríki heimsins.

Hormuz-sund er mikilvægasta siglingaleiðin í gjörvöllum olíuflutningi veraldarinnar. Út um sundið fara á degi hverjum um 15 drekkhlaðin olíuskip með samtals um 17 milljónir tunna af olíu. Þetta samsvarar hvorki meira né minna en u.þ.b. 35% af öllum skipaflutningum með olíu og næstum 20% af allri þeirri olíu sem heimurinn notar á degi hverjum.

Ef alvarleg röskun yrði á þessum útflutningi frá Persaflóaríkjunum myndi heimsmarkaðsverð á olíu óhjákvæmilega rjúka upp - jafnvel 50-100% á nokkrum dögum að áliti sumra. Það myndi hafa alvarlegar afleiðingar fyrir efnahagslíf á Vesturlöndum og um veröld víða. Þarna eru því miklir hagsmunir í húfi; bæði fyrir Íran en ekki síður fyrir heiminn allan.

Það eru ekki aðeins öll þessi 15 olíuskip sem þurfa að sigla út um Hormuz-sund á sérhverjum sólarhring. Því önnur 15 tóm tankskip þurfa auðvitað að geta siglt hindrunarlaust þar inn daglega, til að tryggt sé að ekki verði meirháttar truflun á olíuflutningum í heiminum. Þetta eru því samtals um þrír tugir olíuskipa á sólarhring og þar af eru nokkur stærstu olíuskip heimsins.

Siglingaleiðin þarna um sundið er einungis tvisvar sinnum 2 sjómílur að breidd. Og milli inn- og útsiglingaleiðanna er 3ja sjómílna belti. Sundið sjálft er tæplega 25 sjómílur þar sem það er þrengst (eða aðeins tæplega tvöfalt breiðara en mynni Siglufjarðar). Þar að auki þurfa risastór olíuskipin að taka hressilega krappa beygju í sundinu sjálfu. Það má því ekki má mikið út af bregða til að vandræði hljótist af.

Siglingaleiðin um Hormuz liggur innan landhelgi tveggja ríkja, sem eru Óman og Íran. Íran á langa strandlengju að Persaflóa og Hormuz-sundi og er því í lófa lagið að trufla skipaumferðina - ef þeir vilja standa við stóru orðin. Auk flugskeytaárása frá landi gæti þeir beitt bæði herskipum og litlum kafbátum, þ.a. ógnin er er raunveruleg. Þó svo vafalaust væri við ofurefli að etja, þar sem bandaríski sjóherinn er afar öflugur á þessum slóðum.

Það er vel að merkja ekkert nýtt að togstreita sé milli Bandaríkjanna og Íran. Þarna á milli hefur vægast sagt andað köldu allt frá því Íranskeisari var hrakinn frá völdum og íranskir uppreisnarmenn hertóku bandaríska sendiráðið í Tehran árið 1979. Og smáskærur í grennd við Hormuz eru ekki nýjar af nálinni. Íranski herinn hefur t.d. af og til látið vopnaða hraðbáta þvælast á siglingaleiðinni og þarna urðu t.a.m. smá skærur árið 2008.

Leiðin um Hormuz-sund er vel a merkja alþjóðleg siglingaleið skv. þjóðarétti. Það merkir að skipum er frjálst að eiga friðsamlega ferð um sundið og það á bæði við um olíuskip og herskip. Íranir hafa því þjóðaréttinn gegn sér, ætli þeir að reyna að loka á siglingar um Hormuz. 

Þarna á Persaflóa og Ómanflóa er fimmti floti bandaríska sjóhersins umsvifamikill og gætir þess að hráolían og eldsneytið frá Persaflóanum berist til efnahagsmaskínu veraldarinnar.  Íranskir ráðamenn eru engu að síður kokhraustir þegar þeir tala um getu sína til að trufla siglingar um Hormuz. Enda er nánast jafn auðvelt fyrir þá að stöðva skipaumferðina þarna eins og ef Landhelgisgæslan ákvæði að loka aðgangi að Sundahöfn. En vegna olíuhagsmunanna mundu slíkar aðgerðir af hálfu Íranshers væntanlega leiða til mjög harkalegra viðbragða. Jafnvel umfangsmikilla loftárása Bandaríkjahers á Íran. Þetta vita auðvitað ráðamenn í Íran. Þess vegna er kannski líklegast að Íranir einfaldlega heimili alþjóðlegt eftirlit með kjarnorkuáætluninni; bæði til að koma í veg fyrir viðskiptaþvinganir og önnur eftirmál. Að því gefnu að þarna séu ekki sturlaðir menn við stjórnvölinn.

Það er líka vandséð að Íranir eigi efni á því að standa í slíku stappi. Íranir eru afar fjölmenn þjóð; eru nú um 75 milljónir og þar af eru litlar 12 milljónir í höfuðborginni Tehran. Efnahagur þjóðarinnar byggir að mestu leyti á olíunni; hún skilar um 80% allra útflutningstekna Írana.

Íran er eitt mesta olíuríki veraldarinnar. Landið er ekki aðeins einn mesti olíuútflytjandi heimsins, heldur eru olíubirgðir þar í jörðu álitnir þær fjórðu mestu í heimi. Einungis Sádarnir, Kanada og Venesúela búa yfir meiri birgðum. Íran var lengi vel miklu stærri olíuframleiðandi en í dag og var á sínum tíma helsta paradís breska olíufyrirtækisins BP. Fyrir daga klerkabyltingarinnar árið 1979 var olíuframleiðslan í Íran vel yfir 5 milljónir tunna á dag. Eftir byltinguna varð hrun í olíuvinnslunni og framleiðslan fór niður í um 1,5 milljón tunnur. Þetta var ekki gæfulegt efnahagslega. Að auki mátti almenningur súpa seyðið af trúarofstækinu sem hin nýju stjórnvöld innleiddu. Og ekki varð hryllilegt stríðið milli Írans og Íraks árin 1980-88 til að bæta ástandið.

En þrátt fyrir erfiðleikana og harðstjórnina hefur ýmislegt verið á uppleið í Íran síðustu árin. Olíuframleiðslan hefur smám saman komist aftur á góðan skrið og hátt olíuverð hefur gert Írönum mikið gagn. Undanfarin ár hefur dagsframleiðsla Persanna almennt verið á bilinu 3,5-4 milljónir tunna af olíu (er nú u.þ.b. 4 milljónir tunna). Fyrir vikið er Íran annar stærsti olíuframleiðandinn innan OPEC (á eftir Saudi Arabíu).

Þar af flytur Íran nú út um 2,5 milljón tunnur daglega eða rúmlega helming framleiðslu sinnar - sem gerir Íran að 4ða stærsta olíuútflutningsríki heimsins, eins og fyrr var nefnt. Afganginn notar hin gríðarlega fjölmenna og unga íranska þjóð.

Þó svo hagsmunir Bandaríkjamanna af snurðulausum olíuútflutningi frá Persaflóa séu miklir, þá eru það fyrst og fremst Asíuríki sem kaupa olíuna frá Íran. Kína er stærsti kaupandinn að olíu þaðan með um 550 þúsund tunnur á dag, sem er um 22% allrar útfluttrar olíu frá Íran. Þar á eftir koma Japanir og Indverjar, hvorir um sig með um 330 þúsund tunnur daglega.

Lönd innan Evrópusambandsins eru einnig stórir innflytjendur að olíu frá Íran. Fyrirtæki í Evrópusambandinu kaupa samtals um 450 þúsund tunnur þaðan daglega (sem er um 18% af þeirri olíu sem Íranir flytja út). Þar eru Ítalir og Spánverjar fyrirferðamestir. Þar á eftir kemur  svo Japan með um 14%, svo Indland og þar á eftir S-Kórea. En það eru sem sagt Kínverjar sem eru mikilvægustu viðskiptafélagar Írans. Öll umrædd lönd eiga talsvert mikið undir því að olían frá Íran berist tímanlega á áfangastað. Og hafa því ekki verið alltof spennt fyrir olíuútflutningsbanni á Íran.

Þess vegna er ekki skrýtið að ESB hafi mjög þrýst á að leitað yrði leiða til að beita Írani efnahagslegum og pólítískum þrýstingi án þess að það bitnaði á olíuframboði. Það er til marks um hversu olían frá Íran skiptir miklu, að innflutningur Ítala og Spánverja á olíu frá Íran nemur um 14% af öllum olíuinnflutningi þessara landa. Olían frá Íran er einnig þýðingarmikil fyrir Grikki, sem fá þaðan um 13% af allri sinni olíu. Þetta sýnir vel hversu mjög hin sunnanverðu ESB-ríki eru háð Íran um olíu. Og þá ekki síst nú um stundir þegar erfiðleikar hafa verið  í olíuframleiðslu Líbýu, eftir að framleiðslan þar féll í uppreisninni fyrr á þessu ári (2011).

Meðan Evrópskir stjórnmálamenn leituðu örvæntingafullir leiða til að fá Írani til að hætta kjarnorkustússinu ÁN þess að það bitnaði á olíuframboði, tóku Kínverjar þann pól í hæðina að tryggja sig í bak og fyrir. Í liðinni viku var sjálfur kínverski forsætisráðherrann, Wen Kiabao, mættur á Arabíuskagann. Þar var hann bersýnilega í þeim erindargjörðum að semja við Sádana um að umframafkastageta Saudi Arabíu verði fyrst og fremst nýtt til að framleiða fyrir Kína. Þ.e. ef til þess kemur að olíuframboð frá Íran falli niður vegna viðskiptahindrana.

Það er nefnilega svo að Saudi Arabía er eina ríki heimsins með einhverja almennilega umframafkastagetu til að auka olíuframboð. Sádarnir, með olíumálaráðherrann Ali Al-Naimi í fararbroddi, hafa undanfarið fullvissað heiminn um að þeir muni auðveldlega geta bætt 2,5 milljón tunnum daglega inn á markaðinn. Og þannig fyllt upp í framboðsgatið (sem íranska olían myndi skilja eftir). 

Þessar yfirlýsingar Sádanna gerðu íranska ráðamenn alveg brjálaða. Og ljóst að litlir kærleikar eru milli Persanna og Arabanna - þó bæði ríkin séu innan OPEC. Al-Naimi taldi því rett að leggja áherslu a að hann hefði ekkert sérstaklega verið að tala um Íran - heldur bara almennt um viðbrögð Sádanna ef olíuframboð drægist snögglega saman í heiminum. En auðvitað vita allir hvað klukkan slær og Sádarnir gráta það lítt þó sjítarnir i Íran séu beittir þvingunum. Þeir eru jú hvorki Arabar né súnnítar.

Til eru þeir sem efast um að Sádarnir geti brugðist svo fljótt við sem þeir segja. Þeir stóðu að vísu nokkuð vel í því að auka olíuframleiðslu sína þegar olíuútflutningur Líbýu snarminnkaði í kjölfar uppreisnarinnar þar s.l. vor. En þetta gerðist samt nokkru hægar en þeir höfðu lofað. Það vekur ugg um að afkastageta Sádanna sé ekki alveg jafn öflug eins og þeir sjálfir halda fram. Og skapar ótta um að viðskiptaþvinganir gegn Íran kunni að valda óþægilega miklum verðhækkunum á olíu. Þar að auki eru vísbendingar um að þeir sem muni fá fyrstu 500 þúsund nýju olíutunnurnar frá Sádunum, verði Kína. En Evrópuríkin sitji eftir í súpunni og þurfi að bíða þolinmóð eftir að Sádarnir skrúfi frá fleiri krönum.

Já - Íran er orkustórveldi og óróleikinn vegna kjarnorkuáætlunar þeirra er að skapa mikla spennu. En þrátt fyrir þessa spennu og gífurlegan fólksfjölda ætti framtíð írönsku þjóðarinnar að vera björt. Þetta er mjög ung þjóð - þ.e. aldurssamsetningin. Ef/þegar að því kemur að harðstjórnin víki ætti Tehran og aðrar stórborgir í Íran að geta orðið hin prýðilegustu nútímasamfélög (alls eru hátt í 20 borgir í Íran með meira en 400 þúsund íbúa!). Því miður er þó allt eins líklegt að hinar ofboðslegu náttúruauðlindir Írana muni áfram leiða til háskalegrar togstreitu, spillingar innanlands og jafnvel styrjalda.

Kusur og hveiti besta fjárfestingin?

Hvað það verður, veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá. Þessi uppáhaldsspeki Orkubloggarans á jafnt við árið 2012 eins og á öðrum tímum. Engu að síður er stundum gaman að spá. Og ekki síður að spá í spár annarra um framtíðina. Sem er einmitt það sem Orkubloggið gerir í dag.

Byrjum á að líta til hinnar árlegu svaðaspár danska spútníkbankans Saxo bank. Þar ber hvað hæst að mjög muni hægja á efnahagslífinu i Kína. Það muni hafa víðtækar afleiðingar og t.a.m. gera Evrópu og Bandaríkjunum ennþá erfiðara fyrir að ná sér aftur á flug. Samdrátturinn í Kína myndi, að mati Saxo, líka leiða Ástrali beinustu leið inní kreppu. Efnahagur Ástrala byggir nefnilega mjög á hrávöruframleiðslu og hrávöruútflutningi til SA-Asíu.

Uppgangurinn í Kína undanfarin ár hefur skapað mikla eftirspurn eftir kolum, málmum, kjöti o.s.frv. pg þá ekki síst frá Ástralíu. Þó svo aðeins hafi hægt á uppsveiflunni í Kína hefur eftirspurnin þarðan (og frá öðrum ríkjum í SA-Asíu) ennþá verið næg til að halda uppi blússandi ferð á hrávöru-rússíbananum suður í Ástralíu. En það kann sem sagt að breytast árið 2012 - álíta þau hjá Saxo - og þar með muni ástralska húsnæðisblaðran sennilega loksins springa og ástralíudollarinn falla .

Annar skemmtilegur og hæfilega kærulaus spámaður er fjárfestinga-gúrúinn Jim Rogers. Hann segir í viðtali á CNBC að þetta verði ekki fallegt ár og best sé að skortselja all draslið. Þar nefnir hann sérstaklega hlutabréf í bandarískum tæknifyrirtækjum og flest evrópsk hlutabréf. Hann er einnig á því að yfirvofandi sé verðfall á flestum hrávörumörkuðunum. Rogers undanskilur þó eina tegund hrávöru, sem hann treysti á að hækki á árinu 2012. Sem eru landbúnaðarafurðir. Og til lengri tíma er hann mjög bullish á landbúnaðarafurðir og þar séu mikla hækkanir framundan.

Já; almennt séð álítur gamli refurinn Jim Rogers að við séum að barmi ægilegrar matvælakreppu, þ.e. að framleiðsla á landbúnaðarafurðum muni ekki ná að halda í eftirspurnina. Þetta muni birtast í síhækkandi verði á landbúnaðarafurðum. Þetta er ekki bara skot útí bláinn hjá Rogers, heldur styðst hann þarna við beinharða tölfræði. Hann bendir á að meðalaldur bænda í heiminum fari hratt hækkandi og alvarlegir flöskuhálsar séu að myndast í matvælaframleiðslunni. Á sama tíma fjölgar mannkyninu jafnt og þétt (fjöldinn fór yfir 7 milljarða á liðnu ári; 2011). Fjölgunin muni halda áfram og svo vill til að frumskilyrði hvers og eins er jú að fá næringu. Hvort sem er kjöt, mjólk eða hrísgrjón.

Hér má nefna að hollenski búnaðarbankarisinn Rabobank, sem er framarlega á því sviði að greina matvælaeftirspurnina í heiminum, segir að árið 2030 muni eftirspurn eftir kjöti verða 45% meiri en er í dag! Ástæðan sé fólksfjölgun, en þó ekki síður vaxandi kaupmáttur í löndum eins og Brasilíu, Rússlandi og Kína. Þetta muni setja mikinn verðþrýsting á matvæli og þá ekki síst landbúnaðarafurðir. Það er því kannski ekkert skrýtið að Jim Rogers segi það blasa við að veðja á þennan hluta hrávörumakaðsins: "Going forward we're going to have huge shortages developing of everything - including shortages of farmers - so agriculture is going to be a great place for the next 10-20 years."

Með agriculture á karlinn ekki við landbúnaðarfyrirtæki, heldur fyrst og fremst hrávöruna sjálfa. Kálfana, hrísgrjónin og hveitið. Þó svo hækkandi hrávöruverð myndi sjálfsagt virka jákvætt á hlutabréfaverð fyrirtækja í bransanum, hafi rannsóknir sýnt að miklu ábatasamara sé að veðja á hrávöruna sjálfa. Það gerir maður annað hvort með kaupum á framvirkum hrávörusamningum (futures) eða að fjárfesta í þeirri ljúfu fjármálaafurð sem kallast hrávörusjóðir (commodity exchangetraded funds eða commodity ETF's)

Í öðru glænýju viðtali er Rogers á sömu nótum og bætir þá reyndar við að skynsamlegt sé að fjárfesta í landbúnaðarlandi: "Agriculture in my view is going to be one of the best areas of the world economy in the next few years, whether you buy farmland or buy farm products or become a farmer ... If you buy the right land and you find the right farmers, you're going to make staggering amounts of money because agricultural prices will go up, the value of the land will go up, your profits will go up every year."

Rogers álítur að það séu tækifæri til að græða á landbúnaði nánast um allan heim. Hann er samt sérstaklega spenntur fyrir Afríku, Suður-Ameríku og SA-Asíu. Og nefnir Búrma (Myanmar) sérstaklega. "Myanmar is where China was in 1978; they're just opening up and starting over. So Myanmar I find very exciting, especially for agriculture. There are places, and Africa - I cannot tell you how much money is going to be made in Africa. The Chinese are down there buying up as much agriculture as they can in Africa. There are great opportunities in the world. The West and the developed world may have serious problems facing us, but there're spectacular opportunities out there".

Og það virðist sem Danirnir hjá Saxo bank séu á svipuðum nótum. Því þó svo þeir telji reyndar að flestir málmar og orkuhrávörur muni lækka á árinu 2012, eru þeir á öðri máli með margar landbúnaðarafurðir. Álita t.d. að verð á hveiti muni hækka um hvorki meira né minna en helming á árinu sem er nýgengið í garð.

Í þessu sambandi er athyglisvert að líta aðeins til baka. Það er nefnilega svo að margir þeirra sem græddu hvað mest árið 2011 voru þeir sem veðjuðu á verðhækkanir ýmissa landbúnaðarafurða. Það var t.d. svo að hrávaran sem hækkaði mest í verði árið 2011 voru nautgripir á fæti. Já - live cattle var málið árið 2011 með 21% hækkun yfir árið; mestu hækkunina af öllum hrávörum heimsins. Þarna eru Ástralir einmitt risastórir og flytja ókjör af lifandi nautgripum til landa eins og Indónesíu og Malasíu. Kannski eru einfaldlega kusur og hveiti besta fjárfestingin?