Orkuduftiš hvķta

Hverju į mašur aš svara žegar gamall kunningja frį Sušur-Amerķku spyr hvort mašur sé til ķ aš setja pening ķ hvķta duftiš? Og lofar undraverši įvöxtun. Aušvitaš ekkert annaš aš gera en aš slį til!

scarface

Nei – viš erum reyndar ekki į slóšum Scarface. Heldur er Orkubloggiš hér aš tala um aušlindirnar miklu ķ skraufžurrum eyšimörkum Chile. Žar ķ aušnum Atacama - einhverjum žurrasta og lķfvanasta staš į jöršinni - liggja nefnilega grķšarleg veršmęti. Ližķum!

Žennan hvarfgjarna alkalķmįlm vilja sumir ķslenskir spekingar reyndar kalla litķn, į okkar įstkęra ylhżra. En Orkubloggiš mun aš žessu sinni halda sig viš heitiš ližķum. Og ķ dag ętlar bloggiš aš staldra viš dįsamlega peningalyktina, sem finna mį af saltaušninni undir steikjandi sólinni ķ noršurhluta Chile.

Stundum er sagt aš tķminn fari ķ hringi. Nśna ķ įrslok 2008 hafa żmsir sett stefnuna į meirihįttar rafbķlavęšingu. Svo skemmtilega vill til, aš margir af fyrstu bķlunum gengu einmitt fyrir rafmagni. Žannig var t.d. um bķlinn sem “rauši belgķski djöfullinn” Camille Jenatzy ęddi fyrstur manna į yfir 100 km hraša (nįši tęplega 106 km/klkst). Bķllinn sį var nefndur La Jamais Contente - sem kannski er višeigandi fyrir žann sem lifir hįtt og hratt og vill alltaf meira og meira.

El_Car_Jamais_Contente

Žaš var voriš 1899 sem Jenatzy stżrši bķlnum į žessum “ógnarhraša” ķ nįgrenni Parķsar. Jį - ef litiš er til hrašameta var žetta einfaldlega gullöld rafbķlanna, žarna um aldamótin 1900.

Nś meira en hundraš įrum sķšar eru raunverulegir rafbķlar sem keppa af alvöru viš brunahreyfilinn, ennžį framtķšarmśsķk. Menn bķša spenntir eftir Chevrolet Volt. Sem ljśflingarnir hjį General Motors žykjast ętla aš verša tilbśnir meš įriš 2011. Nś er reyndar komiš upp žaš smįvęgilega vandamįl, aš óvķst er aš GM verši ennžį til eftir žrjś įr! Žvķ bandarķski bķlaišnašurinn viršist kominn ķ žrot.

Chevrolet_Volt

Hvaš um žaš. Ķ reynd er varla til sį bķlaframleišandi ķ heiminum, sem ekki er aš undirbśa rafbķlaframleišslu. Og lķklega eiga öll žessi fyrirtęki eitt sameiginlegt; rafbķlarnir eiga aš hafa endurhlašanlegar ližķum-rafhlöšur. Sem reyndar kallast ližķum-jóna rafgeymar.

En höldum nś inn ķ daušalandiš - 1.100 km noršur af Santiago, höfušborg Chile. Žarna ķ kęfandi sólarhitanum ķ Atacama skiptast į grįleit fjöll, fölar aušnir og bullandi hverir. Mašur gęti haldiš aš skrjóšurinn hafi rambaš į vitlausa beygju og hafnaš į dularfullri fjarlęgri plįnetu. En undir gulgrįu yfirboršinu leynist lykill aš miklum aušęfum. Žar er nefnilega aš finna gķfurlegt magn af léttasta mįlmi veraldarinnar - ližķum. Žeim undramjśka alkalķmįlmi sem hentar frįbęrlega ķ létta og öfluga rafgeyma.

Lithium_powder

Aušvitaš var ližķum fyrst uppgötvaš į Noršurlöndunum. Eins og gildir um fleiri merkileg frumefni. Žaš geršist fyrir um tveimur öldum ķ jįrnnįmu į lķtilli eyju ķ sęnska skerjagaršinum utan viš Stokkhólm. Žašan barst žetta undarlega grjót innį vinnustofuna hans Berzelķusar, sem Orkubloggiš hefur įšur sagt frį ķ tengslum viš umfjöllun um žórķn sem eldsneyti ķ kjarnorkuver.

Žegar Berzelķus greindi og nefndi frumefniš žórķn įriš 1828, voru lišin nokkur įr frį žvķ hann hafši įttaš sig į žvķ aš grjótiš frį sęnska skerjagaršinum hafši einmitt lķka aš geyma óžekkt frumefni. Og aš žar vęri į feršinni óvenjuleg mįlmtegund, sem mįtti skera ķ sneišar meš sęmilega beittum hnķf. Berzelķus nefndi žetta sérkennilega efni “lithos” - sem er einfaldlega grķska oršiš yfir grjót eša stein. Sķšar var nafni žessa mjśkmįlms breytt ķ “lithium”.

Ķ hnotskurn žį hefur ližķum žann merka eiginleika aš žaš mį nżta ķ rafhlöšur, sem geta geymt mikla orku m.v. žyngd. M.ö.o. eru ližķum-rafgeymar alveg sérstaklega litlir, léttir og nettir mišaš viš žį raforku sem žar er unnt aš geyma. Og žaš er einmitt žetta sem veldur žvķ, aš ķ dag viršist öll framtķš rafbķlaišnašarins hvķla į įšurnefndum ližķumrafhlöšum. Reyndar hefur minni śtgįfa žessara rafhlaša nś žegar slegiš ķ gegn ķ t.d. farsķmum og fartölvum.

lithium_atacama_drylake

Žaš ótrślega er, aš mest allt vinnanlegt ližķum veraldarinnar er aš finna į einungis örfįum stöšum. Tvęr eyšimerkur ķ Sušur-Amerķku kunna aš bśa yfir meira en ¾ af öllu vinnanlegu ližķum į jöršinni. Žar af er lķklega langmest ķ saltaušnum Bólivķu - Salar de Uyuni - ķ meira en 2.600 m hęš. Žar er enn engin vinnsla hafin, enda ekki beinlķnis hlaupiš aš nįmarekstri žar į ęgifagurri hįsléttunni. En ašra sögu er aš segja um Atacama ķ Chile. Žar hefur chileanska fyrirtękiš SQM komiš sér žęgilega fyrir - ef nota mį žaš orš ķ tengslum viš žennan haršneskjulega staš. Sem minnir helst į brennheita steikarpönnu meš kraumandi smjörlķki. Enginn Edensgaršur žar į ferš.

Atacama-eyšimörkin er sögš hafa aš geyma yfir ¼ af ližķumbirgšum jaršar. Žarna dęla sólbakašir, śtiteknir verkamennirnir grįleitu stöffinu upp į yfirboršiš. Sólin er svo lįtin skķna į žessa ližķum-saltblöndu ķ nokkra mįnuši, meš žeim įhrifum aš smįm saman skiljast burt żmis aukaefni og styrkur ližķumsins ķ haugunum eykst.

lithium_process

Eftir įrs sólbaš er žessu mokaš upp į vörubķla, sem keyra gumsiš žriggja tķma leiš vestur til Kyrrahafsstrandarinnar og sturta žvķ žar viš hreinsunarstöšina. Žar er stöffiš hreinsaš og umbreytt ķ ližķum-karbónat (Li2CO3). Sem er hvķtt duft, er minnir suma helst į kókaķn. Og er notaš viš framleišslu į ližķum-jóna rafhlöšum.

Fyrirtękiš Sociedad Quķmica y Minera de Chile eša SQM į sér um margt athyglisverša sögu. Žaš var stofnaš 1968 ķ žeim tilgangi aš byggja upp išnašarstarfsemi ķ Chile og var žį aš helmingi ķ eigu rķkisins. Fyrirtękiš fór ekki varhluta af hinni blóšugu pólitķsku valdabarįttu ķ Chile, sem žar rķkti lengi vel. SQM var fljótlega žjóšnżtt, sķšan einkavętt aš nżju į 9. įratugnum, fįeinum įrum seinna varš rķkiš eigandi žess į nż og loks hófst endureinkavęšing. Minnir kannski į ķslensku bankana?

lithium-julio-ponce

Frį 1992 hefur fyrirtękinu veriš stżrt af Julio nokkrum Ponce Lerou. Sem var tengdasonur hins alręmda einręšisherra Chile; Augusto Pinochet. Pinochet lét reyndar af völdum um žaš leyti aš Julio komst til valda innan SQM. Žetta var į svipušum tķma og Sony setti fyrstu raftękin į markaš, meš ližķum-jóna batterķum. Žannig aš Julio getur meš réttu žóst hafa séš ližķum-byltinguna fyrir! Snjall strįkur.

Lengst af var SQM reyndar ašallega ķ įburšarframleišslu og hefšbundnum nįmarekstri. Įburšarframleišsla er enn stęrsti hluti starfseminnar hjį SQM. En žegar eftirspurn eftir ližķum tók aš aukast mjög meš tilkomu ódżrra gemsa og fartölva, varš žessi nżja aušlind til aš vekja įhuga margra į fyrirtękinu. Enda ręšur SQM yfir stęrstu žekktu ližķum-nįmu heimsins. Og žį var žaš aš kanadķskt fyrirtęki tók upp į žvķ aš kaupa hlut ķ SQM. Kanadķski įburšarrisinn Potash.

Orkubloggiš fęr ekki betur séš en aš nś rķki heiftarleg valdabarįtta um SQM. Žar sem ljśflingurinn grįsprengdi Julio Ponce Lerou og samstarfsmenn hans hjį japanska išnašarrisanum Kowa slįst viš Kanadamennina frį Potash ķ Saskatchewan. Potash er lķklega eitt öflugasta fyrirtęki heims ķ įburšarišnašinum og framleišir t.a.m. grķšarlegt magn af köfnunarefni, fosfati og kalķni. En kalķn er einmitt nęst léttasti mįlmurinn - į eftir ližķum. Skemmtilegt.

lithium-ion-market

Bįšar višskiptablokkirnar rįša nś hvor um sig yfir u.ž.b. 32% af heildarhlutafé SQM. Sem mun vera stęrsti leyfilegi hluturinn skv. samžykktum félagsins.

Nś vitum viš ekki hvort skriffinnarnir ķ Chile eru jafn skelfilega miklir saušir eins žeir ķslensku, sem įvallt hvķtžvošu eignarhald “óskyldra” ašila ķ ķslenskum almenningshlutafélögum. Kannski er hann Julio Ponce Lerou löngu bśinn aš tryggja sér samstarf viš “óskylda” ašila ķ SQM, til aš halda völdunum ķ kompanķinu. En kannski er hér tękifęri til aš verša žrišji stóri ašilinn ķ fyrirtękinu? Samžykktir félagsins eru nefnilega žannig aš eigendur A-bréfanna, sem blokkirnar tvęr rįša nś yfir, kjósa 7 stjórnarmenn. En įttundi mašurinn er kosinn af eigendum B-hlutabréfanna. Og hann getur ķ reynd rįšiš öllu. B-bréfin skiptast milli fjölda eigenda.

bond_atacama_2

Žarna er talsverš peningalykt. Žannig voru tekjur SQM fyrstu nķu mįnuši žessa įrs (2008) um 1,7 milljaršar bandarķkjadala - mišaš viš einungis 1,2 milljarša allt įriš 2007. Kannski engin tilviljun aš eitt dramatķskasta atrišiš ķ nżjustu James Bond myndinni, Quantum of Solace, er einmitt tekiš upp žarna ķ hinni skraufžurru en spennandi Atacama-eyšimörk. Ķ Atacama takast nefnilega lķka į hinir raunverulegu samśręjar višskiptalķfsins. Og gęti veriš ęsispennandi aš blanda sér ķ žann leik.

Orkubloggiš vill žó jafnframt vara menn viš. Ķslenskir śtrįsarvķkingar hefšu lķklega ekki falliš ķ stafi yfir “skitinni” 20% įrlegri mešalveltuaukningu (CAGR) hjį SQM sķšustu 5 įrin. Og nś eru teikn um aukna samkeppni į lofti, žvķ Kķnverjar eru aš stórauka ližķumvinnslu sķna. Žeir rįša žegar yfir nęstum žvķ fjóršungi af heimsmarkašnum meš ližķum-karbónat (SQM er meš 30% hlutdeild - samtals er heimsframleišslan nś rśm 100 žśsund tonn į įri). Og Kķnverjarnir ętla sér senn aš dęla enn meira af hvķta stöffinu śtį markašinn.

En hvašan į kķnverska aukningin aš koma? Svo skemmtilega vill til, aš į enn einum eyšistaš jaršarinnar - hįsléttunni ķ Tķbet - hafa nś fundist miklar ližķumbirgšir. Ein af mörgum įstęšum žess aš frjįlst Tķbet er ekki beinlķnis ķ sjónmįli.

Žaš er įleitin spurning hvort kķnverskt ližķum skapi hęttu fyrir SQM? Nś er markašsveršiš į ližķum-karbónati lķklega u.ž.b. tķu sinnum meira en framleišslukostnašurinn hjį SQM ķ Atacama. Sem aš hluta til skżrir grimman slaginn sem veriš hefur um fyrirtękiš. Og ližķum-ęšiš kann aš aukast ennžį meir į nęstu arum. Ekki sķst ef rafbķladraumurinn rętist. En ližķum-frambošiš gęti etv. aukist enn hrašar.

SQM_logo

Gleymum žvķ ekki aš žegar ližķumvinnslan hófst ķ Atacama įriš 1996, féll heimsmarkašsveršiš į ližķum-karbónati um žrišjung. Og steindrap hin gamalgróna bandarķska ližķum-išnaš ķ einu kjaftshöggi. Ódżrt kķnverskt ližķum-karbónat gęti hugsanlega klipiš all hressilega af hagnaši SQM.

Hafi einhver įhuga į aš eignast hlut ķ SQM, skal viškomandi bent į Bolsa de Comercio de Santiago (hlutabréfamarkašinn ķ Santķagó) og hlutabréfamarkašinn ķ New York (NYSE-SQM, SQMA). Žvķ mišur eiga stóru keppendurnir tveir nįnast öll A-bréfin, eins og bloggiš gat um hér ofar. Eigendur B-hlutabréfa SQM eiga einungis einn mann ķ stjórn. En sį mašur getur einmitt veriš atkvęšiš sem meirihlutinn stendur og fellur meš!

Og hvaš sem valdabarįttunni innan SQM lķšur, telur Orkubloggiš fullt tilefni til aš skreppa ķ eina lauflétta višskiptaferš til Chile. Žó ekki vęri nema barrrasta til aš taka žįtt ķ jaršhitaęvintżrinu, sem žar rétt aš byrja žessa dagana!

Atacama_geysers

Orkuveitan og Geysir Green hljóta aš vera farin aš skoša möguleikana žar. Ekki satt? Kannski meira um Sušur-Amerķska gufuafliš sķšar.


« Sķšasta fęrsla | Nęsta fęrsla »

Athugasemdir

1 identicon

Góšur pistill.

Mętti kannski koma fram aš žessi saltslétta er aš hluta til oršin aš žjóšgarši, og ef umhverfismįlarįšherrann fęr aš rįša veršur gerš tillaga um aš friša afganginn. Hagsmunir feršaskipuleggjenda eru töluveršir žarna ķ nįgrenni San Pedro de Atacama. Žaš er nefninlega grķšarlega eitruš mengun ķ kringum nįmur  į žessu svęši (žęr eru margar), mér skilst aš meš ližķuminu sé töluvert af barķum,kóbalti og żmsu fleiru nammigotti.

Fyrir ķslendinga er sśrrealķskt aš koma į žessar slóšir, t.d. rigndi nįkvęmlega 0.0 mm žarna ķ heil 15 įr ķ röš ķ byrjun 20. aldar - og mašur finnur einhvernvegin fyrir žvķ.

Sveinn ķ Felli (IP-tala skrįš) 11.12.2008 kl. 20:44

2 Smįmynd: Ķvar Pįlsson

Góšur, alltaf!

Ķvar Pįlsson, 11.12.2008 kl. 21:53

3 identicon

Kannski vešur hagstętt žegar fram lķša stundir aš vinna ližķum śr pęklinum į jaršhitasvęšinu yst į Reykjanesi.

http://www.worldlithium.com/Lithium_Sources.html

Siguršur Markśsson (IP-tala skrįš) 11.12.2008 kl. 23:55

4 identicon

Žetta er frįbęr sķša hjį žér !!! Alltaf gaman aš lesa. Frįbęrt.

Kįri Sighvatsson (IP-tala skrįš) 12.12.2008 kl. 02:31

5 Smįmynd: Įgśst H Bjarnason

Takk fyrir mjög įhugaveršan pistil.  Ég man ekki betur en Lithķum hafi veriš mešal žeirra efna sem Baldur heitinn Lķndal vildi vinna śr jaršsjónum į Reykjanesi.

Žaš er varla nokkrum vafa undirorpiš aš rafknśin farartęki meš rafhlöšum eru framtķšin. Nżtni žeirra er aš minnsta kosti tvöföld nżtninnar viš vetnisknśin farartęki og tęknin er žegar fyrir hendi. Ašeins į eftir af fķnslķpa hana. 

Rafknśnir bķlar meš lithķum rafhlöšum eru handan horns og menn er fariš aš dreyma um rafknśnar flugvélar.

Įgśst H Bjarnason, 12.12.2008 kl. 17:09

Bęta viš athugasemd

Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband