Virkjað í Eldsveitum

skafta-fogrufjoll-1.jpg

Í vikunni sem leið fjölluðu fjölmiðlar talsvert um drög að Rammaáætlun, sem nú virðist komin á langþráðan lokasprett.

Rammaáætlun um vernd og nýtingu náttúrusvæða með áherslu á vatnsafl og jarðhitasvæði felst í mati á helstu virkjunarkostum hér á landi og þar er fjallað um áhrif þeirra á náttúru og minjar, umhverfi, hlunnindi og þróun byggðar. Hugsunin er að þetta mat verði haft að leiðarljósi við ákvörðun Alþingis og stjórnvalda um hvar skuli virkja og hvar ekki.

Alþingi á þó eftir að fjalla um áætlunina og ekki gott að segja hver niðurstaðan verður þar á bæ. En sé litið til skýrslunnar sem verkefnastjórn Rammaáætlunar skilaði af sér í liðinni viku má kannski leyfa sér að draga þá ályktun, að vilji verði hjá stjórnvöldum til að nýta t.d. flesta þá virkjanakosti sem Landsvirkjun horfir nú til. Og að sömuleiðis verði talsvert meiri jarðvarmi virkjaður á næstu árum bæði á Reykjanesi og á Hellisheiði. Að því gefnu auðvitað að kaupendur séu að raforkunni og það þá vonandi á verði sem skili orkuvinnslunni viðeigandi arðsemi.

vonarskard-skrauti.jpg

Niðurstöður verkefnastjórnar um Rammaáætlun gefa líka vísbendingar um hvaða svæði verði friðuð, þ.e. ekki virkjuð. Þar er sumt sem kalla mætti sjálfsagða hluti. Að mati Orkubloggarans ætti t.d. öllum að vera augljóst að það væri galið að ætla að virkja í náttúrparadís eins og Vonarskarði. Sömuleiðis væri vart fyrirgefanlegt að fórna Dettifossi og þess vegna er einn allrastærsti virkjunarkosturinn á Íslandi líklega úr sögunni, sem er Arnardalsvirkjun.

Sökum þess hversu náttúröflin skekja Vestur-Skafafellssýslu hressilega þessi misserin, er vert að staldra við þá virkjunarkosti sem Rammaáætlunin fjallar um á þeim slóðum. Um sýsluna renna margar jökulár, sem ýmist koma úr Vatnajökli, Mýrdalsjökli eða Torfajökli. Þar mætti t.d. nefna Djúpá, Hverfsifljót, Skaftá, og Hólmsá.

sjobirtingur-geirlandsa.jpg

Svæðið er einnig þekkt fyrir bergvatnsár af öllum gerðum, með tilheyrandi bleikju- og silungsveiði. Mörgum þykir skaftfellski sjóbirtingurinn einhver besti matfiskur sem hugsast getur. Orkubloggarinn mun seint gleyma glænýjum sjóbirtingnum, sem var stundum á borðum á æskuheimilinu á Krikjubæjarklaustri þegar öðlingurinn hann Valdi í Ásgarði hafði átt leið um hlaðið með þennan gljáandi fallega fisk. Ennþá hefur bloggarinn ekki bragðað ljúfengara hnossgæti og hefur þó víða um heiminn farið og margt gott fengið.

Ekkert af jökulvötnunum austur í Skaftafellssýslum hefur verið virkjað enn sem komið er - að frátalinni Smyrlabjargavirkjun austur í Suðursveit í A-Skaftafellssýslu (sú virkjun fær reyndar meira af afli sínu frá dragám en jökulvatni). Í Vestursýslunni er líklega Skaftá það fljót sem flestir kannast við og að henni verur athyglinni beint í þessari færslu Orkubloggsins.

skafta-hlaup-straumur.jpg

Þess má geta að þó svo Vestur-Skaftfellingar hafi ekki ennþá virkjað jökulfljótin, er það engu að síður staðreynd að þar í Eldsveitunum var unnið gríðarlega merkilegt frumkvöðlastarf í upphafi vatnsaflsnýtingar á Íslandi. Þar var um að ræða bæði smíði á túrbínum og byggingu ótalmargra heimarafstöðva, sem margar hverjar hafa verið nýttar í hálfa öld eða meira. Á þessa merku sögu var einmitt minnst á hér á Orkublogginu í færslu haustið 2009.

Skaftá er áin sem sveitarfélagið Skaftárhreppur er kennt við. Áin setur mikinn svip á þessar slóðir, þar sem hún rennur úr Skaftárjökli og niður í sveitirnar. Leið Skaftár liggur vestan við Lakagíga og sker sig þar meðfram Fögrufjöllum, en hinumegin við þau liggur Langisjór. Áfram heldur Skaftá austan við Hólaskjól í nágrenni Eldgjár, en að byggð kemur áin fyrst við sveitabæina Skaftárdal (þar er reyndar ekki lengur heilsárbúseta) og Búland. Við Skaftárdal lækkar landið hratt og þar fellur áin í talsverðum flúðum og er hún þar stórfengleg á að líta í vatnavöxtum og hlaupum. Það er á þessum slóðum sem Skaftá mun áður fyrr hafa runnið í djúpu gljúfri, sem fylltist af hrauni í Skaftáreldum fyrir rétt rúmum tveimur öldum. 

kirkjubaejarklaustur-3.jpg

Þegar niður á undirlendið kemur klofnar áin í tvennt. Eystri kvíslin heldur heitinu Skaftá og rennur austur eftir Síðu, í farvegi á milli Eldhraunsins og móbergsfjallsins. Þegar áin kemur úr hrauninu við Eldmessutanga rennur hún áfram austur að Kirkjubæjarklaustri, en þar sveigir hún niður á flatlendið austan Landbrots og rennur loks til hafs niður á söndunum, þar sem heitir Skaftárós.

Vestari kvísl Skaftár nefnist Eldvatn. Sem eftir stutta ferð myndar upphaf Kúðafljóts (ásamt vatni úr Tungufljóti og Hólmsá). Að auki renna lænur úr Skaftá inní hraunið sem síar jökulleirinn burt og er það vatn væntanlega helsta undirstaðan að kristaltærum uppsprettunum sem koma undan hrauninu bæði í Landbroti og Meðallandi. Það er þetta vatn sem myndar þekktar veiðiár eins og t.d. Tungulæk og Grenlæk í Landbroti (sbr. myndin hér að neðan) og Eldvatn í Meðallandi. Síðastnefnda áin er vel að merkja allt annað Eldvatn heldur en það sem tengir Skaftá og Kúðafljót - og örnefnið Eldvatn á líka við um bergvatnsá sem rennur um eystri hluta Eldhrauns, austan við Orrustuhól. Leiða má líkum að því að eftir Skaftárelda hafi fólk freistast til að nefna ár Eldvatn sem leituðu í nýja farvegi eða spruttu undan hrauninu.

grenlaekur-1.jpg

Sem fyrr segir þá er Skaftá ennþá óvirkjuð. Vatn úr ánni hefur þó verið nýtt fyrir heimarafstöðvar eins og þá sem t.d. var lengi við bæinn Hólm í Landbroti. Uppi hefur verið sú hugmynd að byggja netta rennslisvirkjun í ánni við bæinn Skál, sem er eyðibýli í hlíðunum ofan við Eldhraunið vestur af Kirkjubæjarklaustri, en Orkubloggarinn veit ekki hvort sú hugmynd er enn á sveimi.

Undanfarið hefur aftur á móti verið mikill gangur í að vinna rannsóknir til undirbúnings á byggingu stórrar virkjunar, sem nýti afl Skaftár þar sem fall hennar er mest, ofan við Skaftárdal. Er þá ýmist talað um Skaftárvirkjun eða Búlandsvirkjun, en útfallið myndi verða í nágrenni við bæinn Búland í Skaftártungu. Margir sem farið hafa um Fjallabaksleið nyrðri kannast við það býli, því helsta leiðin upp á Fjallabak liggur rétt hjá Búlandi.

Í Rammaáætluninni er fjallað er um þrjá virkjanakosti í Skaftá. Þar af eru tveir möguleikanna miðlanir eingöngu (þar sem vatni úr Skaftá yrði miðlað yfir á vatnasvæði Tungnaár og nýtt í virkjanirnar í Tungnaá og Þjórsá). Þessir þrír kostir til að virkja eða miðla Skaftá eru eftirfarandi:

A.   Skaftárvirkjun / Búlandsvirkjun (virkjun auðkennd sem nr. 18 í Rammaáætlun).

Reist yrði stífla neðan Hólaskjóls, sem myndi veita Skaftá (ásamt Syðri-Ófæru) um jarðgöng í miðlunarlón á s.k. Þorvaldsaurum. Þorvaldsaurar liggja rétt vestan við vegaslóðann sem fólk ekur milli Hólaskjóls og Skaftártungu á Fjallabaksleið nyrðri. Lónið yrði myndað með byggingu annarrar stíflu, á þeim slóðum þar sem Tungufljót rennur nú (vatnsmagn Tungufljóts þar sem það fellur niður Skaftártungu, myndi því væntanlega minnka mikið ef af þessum virkjunarframkvæmdum yrði). Frá miðlunarlóninu yrði vatnið svo leitt inn í fallgöng að stöðvarhúsi neðanjarðar og svo áfram eftir göngum að útfalli skammt neðan við Búland.

skafta-fossar.jpg

Þarna næðist veruleg fallhæð eða alls um 180-190 m og afl virkjunarinnar yrði allt að 150 MW. Þetta yrði því myndarleg virkjun; myndi t.a.m. framleiða sem samsvarar hátt í fjórðungi af því rafmagni sem Kárahnjúkvirkjun nær að skila frá sér.

Þó svo Orkubloggaranum þyki eftirsjá af hvítfryssandi afli Skaftár þar sem hún steypist niður í þrengslum við Skaftárdal, er þetta sennilega skynsamlegur virkjunarkostur. Að því gefnu að menn hafi góða lausn á að takast á við svakaleg Skaftárhlaupin. Og að stíflurnar og fjúkandi jökulleir úr lónsstæðinu hafi ekki umtalsverð áhrif á ægifagurt svæðið í nágrenni Eldgjár.

Þessari virkjun myndi að sjálfsögðu fylgja einhverjar vegaframkvæmdir og lagning nýrrar háspennulínu, sem kann að vera óprýði af eins og oft er með slík mannvirki. Loks má nefna að það hlýtur að vera afar áríðandi fyrir heimafólk í Skaftárhreppi að sem mest af raforkunni yrði nýtt heima í héraði. Vegna hafnleysis kann að vísu að verða þungt að laða iðnað að svæðinu. En ef á annað borð verður ráðist í stærsta virkjunarkostinn á svæðinu, væri svolítið dapurlegt ef það væri til þess eins að selja orkuna burt.

skafta-nordursjor-yfirlitsmynd-2.jpg

B.    Skaftárveita - án miðlunar í Langasjó (nr. 17). Sumir hafa nokkuð lengi gælt við þá hugmynd að veita Skaftá til vesturs, í tilbúið lón norður af Langasjó sem kallað hefur verið Norðursjór. Þaðan yrði vatnið leitt um jarðgöng til vesturs inn á vatnasvið Tungnaár.

Þessi miðlun myndi kippa fótunum undan áðurnefndri Skaftárvirkjun (Búlandsvirkjun). Því þykir Orkubloggaranum ólíklegt að slík miðlun myndi fást samþykkt af sveitarstjórn Skaftárhrepps, ef hún á annað borð kæmist af hugmyndastiginu. En þetta er sem sagt einn af þeim þremur möguleikum til að nýta Skaftá til raforkuframleiðslu, sem fjallað er um í Rammaáætluninni.

skafta-upptok-yfirlitsmynd-2.jpg

C.    Skaftárveita með miðlun í Langasjó (nr. 16). Önnur hugmynd um að nýta Skaftá í virkjanir á Tungnaár- og Þjórsársvæðinu er að veita ánni í Langasjó. Og nota þannig þetta sérstæða og fallega stöðuvatn á hálendinu sem miðlunarlón, sem síðan yrði tengt Tungnaá með göngum og skurðum. Skv. samkomulagi umhverfisráðuneytis og sveitarstjórnar Skaftárhrepps fyrr á þessu ári (2011), er nú unnið að friðlýsingu Langasjávar (og Eldgjár). Það er því orðið ólíklegt að Langisjór verði nýttur sem miðlun fyrir Skaftá.

---------------

Talað er um að Rammaáætlun muni skapa sátt um orkunýtingu á Íslandi. Það er reyndar alls ekki víst að sú von gangi eftir. Hvað Skaftá snertir, þá mun talsverður stuðningur vera meðal heimafólks í Skaftárhreppi við byggingu Búlandsvirkjunar. En það er líka fyrir hendi andstaða við virkjunaráformin. Þar til marks má nefna nýstofnuð náttúruverndarsamtök, sem heita því hljómfagra og viðeigandi nafni Eldvötn.

skafta-4.jpg

Það er fyrirtækið Suðurorka sem hefur þennan virkjunarkost til athugunar, en þar er HS Orka stór hluthafi. Það hvort virkjunin verður að veruleika mun væntanlega ráðast af endanlegu útliti Rammaáætunarinnar, eftir meðferð Alþingis, auk þess sem afstaða sveitarstjórnar Skaftárhrepps hlýtur að skipta miklu. Ennþá eru líklega nokkur ár í það að niðurstaða liggi fyrir um hvort Búlandsvirkjun verði byggð eða ekki.

 


« Síðasta færsla | Næsta færsla »

Athugasemdir

1 Smámynd: Marinó G. Njálsson

Góð færsla að banda hjá þér, Ketill.

Ég verð að viðurkenna, að margt í skýrslunni um Rammaáætlunina kom mér á óvart.  Ekki að ég hafi lesið hana spjaldanna á milli, en mér finnst sjónarhorni orkufyrirtækjanna víðast verið gert hátt undir höfði.  Tafla 7.2 á bls. 143 (en einnig á bls. 15 - 21) virðist mér t.d. ganga ítrekað gegn yfirlýstri stefnu um sátt milli nýtingar og verndar.

Vegna þeirra kosta, sem þú nefnir um virkjun Skaftár, þá held ég að menn ættu að fara hægt í að miðla vatni úr Skaftá yfir í Tungnaá fyrr en áhrif af miðlun Jöklu yfir í Lagafljót eru komin í ljós.  Höfum líka í huga að þær ár sem hingað til hafa verið virkjaðar eru ekki að fá hlaupvatn í sig með reglulegu millibili sem auk þess margfalda rennslið í ánum.  Ætli menn að nýta Skaftána, þá er ég ansi hræddur um að miðlun í Langasjó sé eina leiðin og að mínu áliti er það gjörsamlega ótækur kostur.  Annar kostur er að vera með rennslisvirkjun án miðlunar.

Skýrslan er mikið rit og verður ekki fjallað um hana á hundavaði.  Mun ég því láta hér við sitja.

Marinó G. Njálsson, 11.7.2011 kl. 23:20

2 Smámynd: Marinó G. Njálsson

Þetta átti náttúrulega að vera:

Góð færsla að vanda ..

Marinó G. Njálsson, 11.7.2011 kl. 23:20

3 Smámynd: Ketill Sigurjónsson

"Vanda, banda, gættu þinna handa..." söng maður hér í Den. Það er reyndar svo að yfirleitt er mest um athugasemdir hér á Orkublogginu þegar ég fjalla um virkjanir á Íslandi. En núna bregður svo við að þú, Marinó, ert sá eini af lesendum sem hefur tjáð þig hér. Kannski finnst fólki umræðan (skýrslan) svolítið ruglingsleg. Ég hef á tilfinningunni að þegar upp verður staðið sé hætt við að niðurstaðan verði líka óljós, enda eru hinir ýmsu virkjanakostir mjög mislangt komnir í rannsóknum.

Ketill Sigurjónsson, 12.7.2011 kl. 09:42

4 Smámynd: Ketill Sigurjónsson

Virkjun Jökulsár á Fjöllum

Fyrst birt: 12.07.2011 17:56 GMT

http://www.ruv.is/frett/virkjun-jokulsar-a-fjollum

Ketill Sigurjónsson, 12.7.2011 kl. 18:30

5 identicon

Það er alvarlegur misskilningur í annars ágætri grein þinni. Þú segir um veitu Skaftár um Norðursjó. “Þessi miðlun myndi kippa fótunum undan áðurnefndri Skaftárvirkjun (Búlandsvirkjun)” (Þetta er reyndar veita en ekki miðlun). Liundarrennsli Skaftár er mjög mikið og jafnt allt árið við Búlandsvirkjun, og miðlunarrými mjög lítið. Virkjunin hefur því ekkert með jökulrennslið að gera. Það er eingöngu að sumarlagi og rynni allt framhjá. Reyndar flytti það að mikinn aur sem mjög erfitt er að ráða við í Búlandsvirkjun. Veita Skaftár til Tungnaár er því að mínu mati alger forsenda Búlandsvirkjunar. Því aurinn myndi falla út í Norðursjó í stað þess að valda vandræðum við veitumannvirkun við Hólaskjól og/eða fylla hið litla lón í Tungufljóti á fáum áratugum.  Í raun þyrfti helst einnig að veita jökulvatninu sem kemur úr eystri Skaftárjökli líka yfir í Tungnaá til að gera Búlandsvirkjun mögulega en um helmingur jökulvatnsins kemur úr eystri kvíslinni. Ég hef reyndar ekki séð neina áætlun um það, en tel það þó bæði mögulegt og hagkvæmt. 

Að veita öllu  jökulvatni Skaftár yfir í Tungnaá hefði líka mjög jákvæð áhrif á allt umhverfi og lífríki umhverfis Skaftá og niður í byggð. Eins og nú háttar til mun Skaftá smá saman færa stóran hluta Eldhraunsins á kaf í aur. Innan fárra ára mun hún td. fara að renna austan Stakfells og ma. eyðileggja mjög fallegt vatn sem  er með hraundröngum sem minna um margt á Mývatn.

Niðri í byggð er Skaftá veitt  út á Eldhraubið um  Brest  til að halda vatni í  lækjunum sem koma undan hrauninu. Þessu fylgir mikill aur sem þéttir hraunið og Brestur rennur því sífellt lengra út á hraunið og mun að lokum renna yfir það og þá er úti um  tæra lindarvatnið.

Það er því mikið hagsmunamál Skaftfellinga að sem mestu af jökulvatni Skaftár verði veitt í Tungnaá. Það eru reyndar meira en 10 ár síðan ég hef komið á svæðið og skoðað gögn með tilliti til þessaa, en ég á ekki von á að þessar forsendur hafi  breyttst.

Ef ekkert er um þetta í Rammaáætlun sýnir það hversu miklar ransóknir á enn eftir að gera til að hægt sé að taka skynsamlegar ákvarðanir.

Ég er sammála þér að Búlandsvirkjun virðist skynsamlegur kostur en eingöngu með Skarftárveitu um Norðursjá sem er reyndar enn skynsamlegri kostur og það langhagkvæmasta sem hægt era ð gera í virkjanamálum.

þorbergur Steinn Leifsson (IP-tala skráð) 24.7.2011 kl. 00:17

6 Smámynd: Ketill Sigurjónsson

Takk fyrir athugasemdina, Þorbergur Steinn. Ein af forsendum Búlandsvirkjunar eins og henni er lýst í drögum að Rammaáætlun, er að nýta Skaftá í virkjunina. Ef Skaftá yrði tekin vestureftir fengi Búlandsvirkjun einungis vatn frá Ófærunum tveimur, Hellisá og öðrum sprænum. Vissulega mætti áfram virkja bergvatinið í Skaftá, en það yrði væntanlega talsvert miklu minni virkjun en þau 150 MW sem nú er horft til.

Þegar hrepparnir á svæðinu voru sameinaðir og nýja sveitarfélagið nefnt Skaftárhreppur, var haft eftir einum bónda að nafnið væri einkennilegt því það hafi aldrei neitt gott komið frá Skaftá. Það er engu að síður svo að sumir veiðiréttarhafar neðan Eldhrauns hafa lagt mikla áherslu á að fá vatnið gegnum hraunið. Það eru sem sagt skiptar skoðanir meðal Skaftfellinga um ágæti Skaftár og sömuleiðis um litlu kvíslarnar sem nú falla útí hraunið.

Ketill Sigurjónsson, 24.7.2011 kl. 10:55

7 identicon

Í þessum gögnum frá  Rammaáætlun, er rennsli Skaftár fyrir og eftir Skaftárveitu.

http://www.rammaaaetlun.is/media/lokad-svaedi/faghopur-1/gogn/HelgiJoh-Skafta-Holmsa-5nov.pdf

Eini munurinn á rennslinuvið Skaftárveitu er að það verður 160 m3/s á sumrin í stað 120 m3/s. Vetrarrennslið er það sama um 60 til 80 m3/s.

Virkjað rennsli (mesta rennsli gegnum stöð) verður 80 til 90 m3/s. Minna sumarrennsli hefur því engin áhrif á stærð eða orkuframleiðslu Búlandsvirkjunar. Miðlun er aðeins 100 Gl og það er miklu meira en nægjanlegt umframmagn til að fylla hana á sumrin án jökulrennslisins frá Skaftá. Aurinn mun hinsvegar valda miklum vandræðum við Hólaskjól og er það tæknilega ekki leyst.

Það er grátlegt hve skilningur á þessu er lítill, og takmarkaðar upplýsingar koma fram í gögnum Rammaáætlunar, og hversu litlar upplýsingar heimamenn fá.  

Þetta virkjanakerfi er mjög spennandi dæmi um að allir hagnast. Náttúran og íbúar  (lostna við aurinn) veiðiréttareigendur(meira tært vatn sem hægt er að veita út á hraunin á þess að fylla þau af aur). Meira vatn til miðlana og virkjana í Þjórsá og miklu betri aðstæður við Búlandsvirkjun.

Svo virðist vera að Landsvirkjun hafi dregið sig út af svæðinu. Í gögnum þeirra er talað um að Norðursjór fyllist af aur á um 40 árum. Það er þó mjög ólíklegt því ef jöklarnir halda áfram að hopa eins og LV reiknar með mun mjög stórt lón koma í ljós undir Skaftárjökli (eins og Jökulsárlónið á Breiðamerkursandi). Ef ekki má alltaf hækka garðana norðan Langasjávar að 40 árum liðnum.

Því miður er umræðan um virkjanirnar ekki alltaf mjög markviss og upplýst þó Rammaáætlun sé ætlað að bæta upplýsingagjöfina og auðvelda ákvarðanatöku.  

þorbergur Steinn Leifsson (IP-tala skráð) 24.7.2011 kl. 13:01

8 Smámynd: Ketill Sigurjónsson

Já - ég hef áður skoðað þessa kynningu sem þú vísar í (þar er Búlandsvirkjun lýst sem 125 MW virkjun, en nú tala menn um 150 MW). Ég hef saknað þess að sjá ekki skýran samanburð á því hvaða hámarksframleiðslu megi ná út úr virkjun Skaftár með mismunandi leiðum. Skv. kynningunni virðist sem Skaftárvatnið úr Norðursjó myndi eigi að geta skilað aukinni framleiðslu upp á 245 GWst árlega (á öðrum stað í kynningunni segir reyndar 245-380 GWst) og Búlandsvirkjun (125 MW) myndi framleiða 760 GWst árlega. Það gera samtals 1005 GWst. Í drögum að Rammaáætlun segir að Búlandsvirkjun (150 MW) eigi að framleiða um 970 GWst árlega. Munurinn þarna (1005 versus 970) er ansið lítill. Ef hann skýrist af auknu vatni í Búlandsvirkjun þegar Norðursjó er sleppt, virðist blasa við að Norðursjór sé ekki hagkvæm framkvæmd. En þarna virðast vissulega vera á ferðinni ýmis álitamál, sem hugsanlega þyrftu að koma fram með skýrari hætti.

Ketill Sigurjónsson, 24.7.2011 kl. 23:33

Bæta við athugasemd

Ekki er lengur hægt að skrifa athugasemdir við færsluna, þar sem tímamörk á athugasemdir eru liðin.

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband