Porter og skammsýnir Alþingismenn

Í vikunni sem leið birtist álit Skipulagsstofnunar um mat á umhverfisáhrifum álvers á Bakka við Húsavík ásamt tilheyrandi virkjunum við Þeistareyki og Kröflu og háspennulínum. Niðurstaða Skipulagsstofnunar var m.a. sú að mikil óvissa sé um það hvort fyrirhugaðar jarðhitavirkjanir vegna álversins verði innan marka sjálfbærni.

Að baki þessu umhverfismati eru áætlanir um að reisa allt að 346 þúsund tonna álver á Bakka. Eigi þau áform að ganga eftir þarf orkuver með samtals u.þ.b. 570-580 MW afl. Umhverfismatið sem nú hefur farið fram miðaði að því að sýna fram á að þarna séu fyrir hendi 440 MW (Kröfluvirkjun II með 150 MW og Þeistareykjavirkjun með 200 MW, auk þess sem nú þegar liggur fyrir að Bjarnarflagsvirkjun verði 90 MW). Þessi 440 MW áttu að nægja álbræðslu með ca. 270 þúsund tonna framleiðslugetu. Hugmyndin var svo að þau nettu 135-140 MW sem uppá vantar til að unnt verði að byggja álverið í fullri stærð komi frá öðrum virkjunum

En nú liggur fyrir það álit Skipulagsstofnunar að ekki hafi verið sýnt fram á að Kröfluvirkjun II og Þeistareykjavirkjun geti skilað þeirri orku sem haldið hefur verið fram. Eða eins og segir í áliti Skipulagsstofnunar: "Ljóst er að engin vinnslusaga er til staðar á Þeistareykjasvæðinu og þrátt fyrir 30 ára reynslu af vinnslu jarðhita á Kröflusvæðinu með yfir 40 borholum hefur ekki tekist að útbúa reiknilíkan sem hermir jarðhitakerfið af einhverri nákvæmni vegna þess hve flókið kerfið er."

Það er sem sagt óvíst hversu mikil virkjanleg orka er þarna fyrir hendi. Verði farið í virkjanauppbyggingu með þeim hætti að byggja 150 MW virkjun við Kröflu (Krafla II) og 200 MW virkjun á Þeistareykjum, eru að mati Skipulagsstofnunar meiri líkur en minni á að orkuvinnslan verði ágeng. Sem þýðir að brátt kæmi að því, að ekki yrði unnt að viðhalda raforkuframleiðslunni á svæðunum. Það myndi hafa í för með sér hnignun jarðvarmasvæðanna við Kröflu og Þeistareyki og að leita þyrfti á ný svæði til að útvega álverinu raforku.

Framkvæmdin er samkvæmt þessu ekki ennþá fullhugsuð og því væri glapræði að fara að byggja álver á Bakka nú. Fyrst þurfa að fara fram meiri rannsóknir á umræddum jarðvarmasvæðum, svo menn viti hversu mikil virkjanleg orka er þarna í reynd og hversu hratt unnt er að virkja þá orku. Þannig að ekki sé gengið of nærri auðlindinni.

Jafnvel þó svo gríðarleg orka kunni að vera á svæðinu eru jarðvarmasvæði þess eðlis að það verður að fara varlega að þeim. Að öðrum kosti er hætt við ofnýtingu og að svæðið skili ekki þeirri stöðugu orku sem álverið þyrfti næstu áratugina.

Þetta er einmitt ein helsta ástæða þess að Landsvirkjun hefur ekki ennþá viljað skuldbinda sig til að afhenda orku handa álbræðslu við Húsavík. Þess í stað hefur fyrirtækið sagt að það geti samþykkt að sýna bestu viðleitni til að finna orkuna. Þetta viðhorf hefur t.a.m. komið mjög skýrt fram í nokkrum kynningum Landsvirkjunar á árinu sem er að líða (2010). M.a. á haustfundi fyrirtækisins snemma núna í nóvember. Þar útskýrði forstjóri Landsvirkjunar með skýrum og einföldum hætti hvernig uppbygging virkjana á jarðhitasvæðunum á NA-landi þurfi að fara fram í mörgum skrefum. Þar sem hvert skref verði helst alls ekki meira en 50-100 MW.

En það eru ekki allir sem eru sáttir við svona raunsæja stefnu og vísindalegar staðreyndir. Allra síst sumir íslenskir stjórnmálamenn. Fyrir fáeinum vikum lögðu hvorki meira né minna en 26 þingmenn fram tillögu á Alþingi, þar sem gert er ráð fyrir því að ríkisstjórnin grípi fram fyrir hendur Landsvirkjunar og ljúki samningum um byggingu álvers við Húsavík. Þessi þingsályktunartillaga kom fram snemma í október og þar segir: "Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að hefja nú þegar viðræður við Alcoa á Íslandi og kínverska álfyrirtækið Bosai Mineral Group (BMG) með það að markmiði að ljúka samningum um uppbyggingu orkufreks iðnaðar við Húsavík..."

Í greinargerð með þessari tillögu þingmannanna eru svo leidd rök að því að nóg sé af orku á svæðinu fyrir álver. Þar segir t.a.m. orðrétt [leturbreyting er Orkubloggarans]: "Mikil orka finnst á svæðinu og hefur það komið fram í svörum við fyrirspurnum hér á Alþingi... að varlega áætlað séu virkjanleg um 600 MW í Þingeyjarsýslum. Rannsóknir eru hins vegar alltaf að batna og Þeistareykjasvæðið er nú talið öflugra en áður."

Samkvæmt þessu virðast umræddir 26 þingmenn álíta borðleggjandi að virkja megi 600 MW í Þingeyjarsýslum og að sú tala sé jafnvel varlega áætluð. M.ö.o. að þarna sé jafnvel ennþá meiri virkjanleg orka. Og þess vegna engin ástæða til að staldra við, heldur barrrasta ljúka samningum um uppbyggingu álvers á Bakka. Slíkir samningar þýða auðvitað að samið yrði um afhendingu orkunnar á tilteknum tíma og að Landsvirkjun tæki á sig þá skuldbindingu. Fólk getur svo ímyndað sér hvað myndi gerast ef Landsvirkjun næði ekki að útvega orkuna á áætluðum tíma! Bótakrafa Alcoa eða annars eiganda álversins gæti jafnvel slegið út Icesave-upphæðina.

Fyrri umræða um þessa þingsályktunartillögu fór fram þann 11. nóvember s.l. - eða um viku eftir að svo skilmerkilega var útskýrt á haustfundi Landsvirkjunar að fara þurfi varlega í að lofa orku frá svæðinu. Ekki virðast þingmenn hafa áhyggjur af svoleiðis smámunum. Í umræðum um þingsályktunartillöguna má finna ýmis athyglisverð ummæli. Eins og t.d. að "gerð hafi verið góð grein fyrir um 440 megavöttum í Þingeyjarsýslum" [ummæli Kristjáns Þórs Júlíussonar]. Annar þingmaður bætti við: "Það er mikil orka í iðrum jarðar á þessu svæði og enda þótt menn greini á um það held ég að ljóst sé að sú orka í megavöttum sem komin er í gegnum skipulagsferlið sé um 525 megavött" [ummæli Sigmundar Ernis Rúnarssonar].

Eitthvað er brenglað við þekkingu umræddra þingmanna. Og það var ekki nóg með að þingmenn fullyrtu að þarna séu 440, 525 eða jafnvel 600 MW tiltæk fyrir stóriðju. Einn þeirra bætti um betur og skammaðist útí Landsvirkjun fyrir að vilja ekki lofa orku. Sagði það vera "algerlega ljóst að Landsvirkjun leikur lausum hala og fer þvert á stefnu stjórnvalda" - og spurði "hvort stjórnvöld ætli að láta Landsvirkjun algjörlega óáreitta í þessari stefnu sinni eða hvort til standi að stjórnvöld, sem eigendur, skipti sér af að því hvaða stefnu fyrirtækið taki" [ummæli Tryggva Þórs Herbertssonar].

Já - þingmönnum þótti einkennilegt að Landsvirkjun væri ekki tilbúin að skuldbinda sig til að afhenda orku sí sona. Og þeir gefa bersýnilega lítið fyrir það sjónarmið að skynsamlegt sé að kanna fyrst hvort orkan sé örugglega til staðar. Virðist þar engu skipta þó það sé alkunn staðreynd að erfitt eða jafnvel útilokað er að áætla nákvæmlega virkjanlega orku á jarðvarmasvæðum eins og við Kröflu eða Þeistareyki, nema hægt og sígandi með rólegri uppbyggingu. Væntanlega munu þingmennirnir nú skammast útí niðurstöðu Skipulagsstofnunar, sem nú hefur sagt hæpið að virkjanirnar geti staðið undir jafn mikilli raforkuframleiðslu eins og sumir hafa viljað halda fram.

Þetta er hið einkennilegasta mál. Það hlýtur hver maður að sjá að það væri algerlega galið ef Landsvirkjun færi að lofa orku, sem kannski er ekki fyrir hendi. Jafnvel þingmenn ættu að skilja þetta! Menn verða að horfa á staðreyndir málsins og ekki láta byggðastefnuna og atkvæðaveiðarnar gjörsamlega blinda sig. Álver verður ekki byggt við Húsavík fyrr en öllum efa hefur verið eytt um orkuöflunina. Taka þarf hvern virkjunarkost fyrir sig, rannsaka hann betur og virkja svæðið smám saman. Líklega best í u.þ.b. 50 MW skrefum. Þetta eiga menn að viðurkenna í stað þess að tala eins og álfar og segja að Landsvirkjun "leiki lausum hala".

Þetta er satt að segja grafalvarlegt mál. Það er líka alveg sérstaklega athyglisvert, að hvergi í umræddri þingsályktunartillögu, greinargerð með henni né í ræðum þingmanna er einu orði minnst á arðsemi framkvæmdanna! Hvergi er minnst á mikilvægi þess að raforkusala til álversins þurfa að skila tilteknum arði. Ekki eitt orð.

Það leiðir hugann að því að nýverið var prófessor Michael Porter hér á Íslandi og flutti þá erindi á ráðstefnu um jarðvarmageirann. Þar fjallaði Porter m.a. um gríðarlegt mikilvægi þess að Íslendingar kanni vel hvernig fá megi sem mestan arð af nýtingu raforkunnar. Í erindi sínu varaði Porter við því að Íslendingar selji ennþá meiri raforku til álvera. Hann álítur álverin hér mikilvæga stoð í efnahagslífinu, en að tímabært sé að huga að öðrum möguleikum. Möguleikum sem séu líklegir til að skila mun betri arðsemi og meiri þjóðhagslegum ávinningi heldur en álverin gera.

Porter gagnrýndi það sérstaklega að hér skuli ekki hafa verið gerður almennilegur samanburður á mismunandi kostum í orkufrekum iðnaði. Hvergi er t.d. að finna úttekt eða aðgengilegar upplýsingar í íslenska stjórnkerfinu um það hvort ný gagnaver eða nýtt álver skili þjóðarbúinu meiri arði. Porter undraðist þetta mjög. Hann lýsti einnig eftir opinberri orkustefnu. Þar sé um að ræða afar þýðingarmikið mál - bæði fyrir stjórnvöld og þjóðina alla. Slík langtímastefna sé ekki síður mikilvæg fyrir erlend fyrirtæki og fjárfesta til að auðvelda þeim að átta sig á því að Ísland sé áhugaverður fjarfestingakostur. Skýr langtímastefna í orkumálum á Íslandi sé m.ö.o. lykillinn að því að vekja áhuga nýrra iðngreina á Íslandi og þannig skapa hér meiri fjölbreytni í atvinnulífi og auka arðsemi í raforkusölunni.

Nú er Michael Porter auðvitað ekki óskeikull fremur en aðrir menn. En þessar ábendingar hans eru allrar athygli verðar og kannski upplagt að flutningsmenn áðurnefndrar þingsályktunartillögu kynni sér sjónarmið Porter's. Minnumst þess að árið 2006 varaði hann við ofþenslu í íslenska hagkerfinu. Ekki sá ríkisstjórnin eða meirihluti Alþingis ástæðu til að bregðast við þeim varnaðarorðum. Þess í stað horfðu menn þegjandi upp á bankakerfið halda áfram að blása í blöðruna og leyfðu henni áfram að þenjast út með dyggri aðstoð opinberra stofnana eins og Seðlabankans og Íbúðalánasjóðs.

Kannski finnst sumum Alþingismönnum okkar heldur engin ástæða til að bregðast við ábendingum Porter's í þetta sinn. Ábendingum hans um að varast of mikla áherslu á álbræðslur. Margir þingmanna virðast vilja keyra á fullt í enn eitt álverið án þess að skoða af alvöru hvað skynsamlegast sé fyrir íslensku þjóðina að nota orkuna í. Þeir vilja ekki einu sinni byrja á því að ganga almennilega úr skugga um það hvort nóg orka er fyrir hendi handa álverinu. Bara æða af stað. Er Alþingismönnum gjörsamlega ómögulegt að hugsa lengra en fram að næstu kosningum?

 

Orkubrúin Tyrkland

Það var svolítið kaldrifjað hvernig olíuskvísan hún Electra King var skotin með köldu blóði. En svona gerist í baráttunni um olíuauðlindirnar við Kaspíahaf. Og sem kunnugt er var stúlkan sú með slæmar ráðagerðar. Nefnilega að sprengja upp sjálfa Ceyhan-olíuleiðsluna.

Til allrar hamingju náðist að stöðva þessa harðsvíruðu orkuskutlu tímanlega. Reyndar er olíuleiðslan frá Kaspíahafi til Tyrklands nefnd allt annað þarna í James Bond myndinni The World is Not Enough. En augljóslega er átt við Ceyhan-leiðsluna - sem fullu nafni heitir Baku-Tbilisi-Ceyhan-leiðslan eða BTC.

BTC-leiðslan hefur gjörbreytt strategískri stöðu Tyrklands. Þetta gríðarstóra land, sem Evrópumenn hafa löngum haft tilhneigingu til að líta á sem heldur lítilsgilt jaðarsvæði eða í besta falli þægilegan stuðpúða milli vesturs og austurs, er allt í einu er orðið að mikilvægri orkubrú milli Evrópu og Mið-Asíu.

Þetta er þörf áminning um það hversu mikilvægt Tyrkland verður í framtíðinni - til að koma bæði olíu og gasi frá ofboðslegum orkuboltum Mið-Asíu til orkuþyrstrar Evrópu. Þar að auki er vert að hafa í huga spá Goldman-Sachs um að árið 2025 verði Tyrkir meðal stærstu efnahagsþjóða heimsins. Kannski fyllsta ástæða fyrir ESB að bjóða Tyrki velkomna í sambandið fyrr en seinna.

Gott samkomulag við Tyrkland kann að verða þýðingarmikið til að losa Evrópu undan orkuhrammi Rússa. Þarna er nærtækast að nefna olíugumsið sem dælt er upp í Kaspíahafslöndunum.  Það var árið 2006 sem 1.800 km löng BTC-leiðslan opnaði, en um hana streymir olía alla leið frá Bakú á vesturströnd Kaspíahafsins og vestur til tyrknesku hafnarborgarinnar Ceyhan við Miðjarðarhaf. Þar fer olían á tankskip, sem svo sigla með hana til Evrópulandanna. 

Og nú er horft til þess að líka verði lögð stór gasleiðsla, sem sniglist svipaða leið eins og BTC-olíuleiðslan. Alla leið frá Bakú og vestur til Evrópu og flytji þangað gríðarmikið af gasi á degi hverjum.

Þar erum að ræða hina margumtöluðu Nabucco. Leiðslan sú mun ekki aðeins færa Evrópu gas frá gasboltunum á Kaspíahafssvæðinu. Nabucco-gasleiðslan er nefnilega ennþá mikilvægari; hún er hugsuð sem hryggjarstykkið í frekari framtíðartengingum Evrópu við gaslindir í Írak og jafnvel líka í Íran. Gangi þær áætlanir eftir mun orkubrúin Tyrkland ekki aldeilis verða einbreið og gamaldags Fnjóskárbrú, heldur verður þetta sannkallað Energy-Freeway fyrir Evrópu.

Nabucco virðist svo sjálfsögð framkvæmd að það er í reynd með ólíkindum að eftir átta ára umræðu og samninga, er verkefnið ennþá á hugmyndastigi. Og ennþá allsendis óvíst hvort af því verði. Gasþorstinn í orkuhnignandi Evrópusambandinu er mikill og óvíða er að finna meiri gaslindir en í Mið-Asíu. Samt er engin - ekki ein einasta - gasleiðsla þarna á milli.

Ennþá fær Evrópa langmest af gasinu sínu frá Rússum og hefur ekki í aðra almennilega gas-sjoppu að fara. Til að Evrópa geti hrist af sér tangarhaldið sem þetta hefur gefið Rússum, er Nabucco borðleggjandi framkvæmd.

Byrjað var af alvöru að vinna í hugmyndinni um Nabucco árið 2002. Búið er að ganga frá samningum um legu leiðslunnar og komin eru nokkur afar öflug orkufyrirtæki að verkefninu. Risaskref var tekið þegar þýski orkuboltinn RWE varð hluthafi í verkefninu árið 2008. Það eina sem er eftir til að geta byrjað að leggja leiðsluna er bara "smámálið"; nefnilega það að tryggja gas í leiðsluna!

Enn hafa ekki náðst samningar þar um við Azerana og Túrkmenana. Þar að auki vantar ennþá gastenginguna þvert yfir Kaspíahafið; á milli Bakú og Túrkmenistans. Ómögulegt er að segja hvenær Trans-Kaspíahafsleiðslan verður lögð, eftir botni Kaspíahafsins, en hún mun bæði opna aðgang að gasinu í Túrkmenistan og að æpandi gaslindum Kazakhstan.

Það er sem sagt alls ekki víst að þessar stórhuga áætlanir um Nabucco og tengingar við gaslindirnar á Kaspíasvæðinu (og síðar Írak og Íran) verði að veruleika í bráð. Og samkeppnin er hörð. Kínverjar hafa verið afar duglegir undanfarin ár að tryggja sér aðgang að kolvetnisauðlindum Mið-Asíuríkjanna austan og sunnan Kaspíahafsins. Og Rússar ætla sér ekki að kyngja því þegjandi og hljóðalaust að Tyrkland verði í hlutverki orkubrúar milli Mið-Asíu og Evrópu. Baráttan milli Nabucco og South Stream er á fullu og ómögulegt að segja hvor leiðslan hafi vinninginn. Sú þeirra sem fyrr verður hafist handa við er líkleg til að ryðja hinni úr vegi.

Rússar hafa síðustu árin staðið sveittir í að tryggja sér samninga við gasveldin við Kaspíahaf um að kaupa frá þeim sem allra mest af gasi. Ekki til að nota í Rússlandi, enda nóg af gasi þar. Heldur til að þeir fái tekjurnar af því að flytja gasið áfram til annarra kaupenda - svo sem landa innan ESB.

Hugsunin þarna að baki byggir ekki bara á bissness. Miklu fremur er þetta útpæld strategía til að auka áhrif og völd Rússlands gagnvart Evrópusambandinu. Planið er sáraeinfalt; að gasið frá löndum eins og Kazakhstan, Túrkmenistan og Azerbaijan fari um leiðslur til Rússlands og Rússar svo selji það áfram til ESB um South Stream og aðrar gasleiðslur frá Rússlandi til Evrópu. Um leið myndu Rússar t.d. hafa í hendi sér að geta skrúfað fyrir gasið þegar þeim hentar! Sumir segja að þar með yrði Evrópa endanlega á valdi Rússlands.

Þó svo Orkubloggaranum þyki Moskva margfalt fallegri, glæsilegri og skemmtilegri borg en Brussel, veldur þessi þróun mörgum Evrópumönnum áhyggjum. Þeir hinir sömu líta svo á að það hafi gríðarlega pólitíska þýðingu fyrir Evrópu að Nabucco-leiðslan verði lögð.

Og takist ESB ekki fljótlega að tryggja lagningu Nabucco skapast líka ný hætta. Nefnilega sú að Tyrkland lendi í vandræðum með að fá gas til innanlandsnotkunar. Það gæti hrakið Tyrki endanlega í faðm Rússa, sem hefði afgerandi áhrif á pólitíska þróun mála ekki aðeins í Mið-Asíu heldur líka í Mið-Austurlöndum.

Rússar vilja ólmir að ESB fái gasið sitt austanfrá um South Stream fremur en Nabucco. Og að Tyrkir fái sitt gas líka beint frá Rússlandi. Rússland er nú þegar orðinn mikilvægasti gasbirgir Tyrkja, sem fá rússneskt gas um Blue Stream leiðsluna, sem lögð var milli landanna á árunum 2001-02 eftir botni Svartahafsins. Og nú hafa Rússar hug á að leggja aðra leiðslu þarna suður til Tyrklands, sem muni svo halda áfram til ríkjanna í Mið-Austurlöndum, þ.e. landanna sunnan Tyrklands.

Þá myndi gas streyma frá Rússlandi til landa eins og Sýrlands, Líbanon og Ísrael. Slíkt myndi væntanlega ekki alveg samrýmast bandarískum hagsmunum. Þess vegna kom það mörgum á óvart þegar sjálfur Obama Bandaríkjaforseti tók af skarið á liðnu ári og lýsti yfir stuðningi við lagningu South Stream. Þar með var hann í reynd að tala niður Nabucco, en fram að því hafði Bandaríkjastjórn lagt sérstaka áherslu á að Nabucco verði reist áður en South Stream komi til greina.

Umskiptin virðast einkum hafa komið til vegna þess að Bandaríkjastjórn hafi áhyggjur af því að Nabucco geti styrkt pólitíska stöðu Klerkastjórnarinnar í Íran. En í Brussel eru menn ekki aldeilis sama sinnis og þar ráku margir upp ramakvein við yfirlýsingu Rikharðs Morgunstjörnu f.h. bandarískra stjórnvalda.

Þetta sýnir glögglega hvernig Hvíta húsið westra lítur nú á Íran sem hinn eina sanna óvin. Að auki er hugsanlegt að Bandaríkjastjórn meti góð samskipti við Rússa jafnvel ennþá meira en velferð Evrópu. Það kann að stafa af áhyggjum Bandaríkjastjórnar af miklum uppgangi Kína. Kínverjar hafa verið að færa sig upp á skaftið gagnvart gömlu Sovétlýðveldunum við Kaspíahaf, þar sem bæði er að finna gríðarlegt gas og ekki síður olíu. Rússar hafa árangurslítið reynt að spyrna þar við fótum - en þurft að horfa upp á æ fleiri samninga milli Kínverjanna og Kaspíahafsríkjanna um sölu á bæði olíu og gasi þaðan og beint austur til Kína.

Byrjað er að reisa stórar gasleiðslur til Kína frá Túrkmenistan og öðrum ríkjum austan Kaspíahafsins og Bandaríkin skynja það, að til að eiga roð við Kínverjunum sé skynsamlegt að rækta gott samband við Rússa. Vegna þessa og vilja þeirra til að einangra klerkana í Tehran, virðist nú sem South Stream sé að hafa vinninginn umfram Nabucco. Á Evrópa öngvan vin?

En allt er í heiminum hverfult. Á síðustu misserum hefur orðið æ meira áberandi hvernig nýja shale-gas-tæknin virðist ætla að gjörbreyta þróuninni á gasmörkuðunum. Og þar með orkumörkuðunum eins og þeir leggja sig. Þessi nýja framleiðslutækni hefur stóraukið framboð af gasi í Bandaríkjunum. Það hefur valdið miklum verðlækkunum á gasi, sem er til þess fallið að hjálpa Evrópu og öðrum gaskaupendum að ná vopnum sínum á ný gagnvart Rússum og öðrum seljendum.

Þar að auki er væntanlega bara tímaspursmál hvenær þessi nýja tegund af gasvinnslu kemur til Evrópu. Þar eru svæði í Þýskalandi, Póllandi og Úkraínu hvað áhugaverðust. En orkuiðnaðurinn í Evrópu virðist miklu þunglamalegri en vestan hafs. Ennþá hefur shale-gas-tæknin furðu lítið sést hér í Gamla heiminum.

Hvað um það. Gasverð hefur lækkað ótrúlega mikið á stuttum tíma og engan veginn náð að halda í olíuverðið (eins og sést vel af myndinni hér að neðan, sem er beint af vef Orkubloggsins). Lægra verð á gasi eru góð tíðindi fyrir gaskaupendurna, en stærstu gasútflutningsríkin eru að fá mikinn skellinn. Þetta er afar vond þróun fyrir Rússa, sem eru langstærsti gasútflytjandi heimsins. Þeir eru bæði að missa af miklum tekjum og nýja gasvinnslutæknin gæti þar að auki dregið talsvert úr pólitískum áhrifum þeirra gagnvart Evrópu.

Sumir segja að gasið sem nú flæðir á markaðinn frá shale-vinnslusvæðunum valdi því að í reynd verði hvorki þörf fyrir South Stream né Nabucco - fyrr en eftir fjöldamörg ár. Þar að auki muni brátt streyma gas til Evrópu frá nýjum vinnslusvæðum í A-Evrópu. Það væri engu að síður mikið kæruleysi af ESB að setja Nabucco á ís. Það mun koma að því að aðgangur að orkulindum Mið-Asíu verður algert grundvallaratriði til að halda efnahagslífinu gangandi. Þess vegna væri afar óskynsamlegt af ESB að slaka á í viðleitni sinni til að efla tengsl sín við orkubrúna Tyrkland.

Það mælir sem sagt allt með því að Evrópa fjölgi tengingum sínum við helstu gasframleiðendur heimsins og forðist að lenda í úlfakreppu af hendi eins eða örfárra framleiðenda. En vissulega mun nýja gasvinnslutæknin gefa ESB smá umhugsunarfrest og valda umtalsverðum breytingum í orkujafnvægi heimsins.

Efnahagslega mun þessi nýja tækni líklega fyrst og fremst styrkja Bandaríkin og veikja Rússland. Þetta gæti líka komið Norðmönnum illa, sem hafa verið að byggja upp mikla og dýra gasvinnslu lengst norður í rassi. Norðmenn geta þó alltaf huggað sig við það að gasið fýkur ekki burt. Sama hvernig fer þá mun alltaf koma að því að þeir geti ráðist í enn meiri gasvinnslu í Barentshafi. Bara spurning umtíma.

Kannski má segja að ein stærsta orsökin fyrir hnignun og falli Sovétríkjanna hafi verið að olíuverð hrundi í upphafi níunda áratugarins og hélst ofurlágt allan áratuginn. Olían var Sovétríkjunum mikilvæg tekjulind og þetta lága olíuverð stráfelldi efnahag þeirra. Enda er sagt að Reagan og félagar hafi lagt hart að Sádunum að framleiða olíu eins og brjálaðir menn til að grafa undan Sovétríkjunum.

Eitthvað er óvíst hvort þessar sögur um olíustrategíu Washington DC gagnvart Rússum eigi við rök að styðjast. En lágt olíuverð var a.m.k. veruleiki allan 9. áratuginn og það kom Sovétríkjunum illa. Ef það sama gerist nú með gasið er ekki víst að Rússland sjái fram á bjarta tíma í nánustu framtíð. Lágt gasverð mun tvímælalaust veikja Rússland.

Þessi nýjasta vending í orkumálunum kann að hjálpa Evrópu að fá smá slaka á orkusnöruna, sem hefur verið að herðast að hálsi bandalagsins undanfarin ár. En menn mega ekki gleyma að hugsa til langs tíma. Gasleiðslur um Tyrkland eru bæði til þess fallnar að tryggja fjölbreyttara framboð OG aðgang að ódýrara gasi. Þess vegna ætti Evrópusambandið alls ekki að slaka á við að byggja upp Tyrkland sem orkubrú.

 

Aðvörunarorð frá Jeremy Grantham

Öll eigum við okkar idol. Hvort sem það er T. Boone Pickens, John Bogle eða Meredith Whitney. Eða einhver allt annar eða önnur.

En í dag mælir Orkubloggarinn með frábæru viðtali við Jeremy Grantham á CNBC nú í vikunni sem leið. Nánast skuggalegt að hlusta á þennan aldna snilling: "The Fed has spent most of the last 15, 20 years manipulating the stock market whenever they feel the economy needs a bit of a kick".

Í stuttu máli sagt, þá líst honum alls ekki vel á stöðu mála og ennþá verr á þær aðgerðir sem bandaríski Seðlabankinn hefur gripið til. Hlutabréf séu almennt orðin alltof dýr vegna fáránlegrar stefnu bankans og ekkert annað yfirvofandi en hrun á hlutabréfamörkuðum.

Fyrir Orkubloggarann er þó ennþá athyglisverðara það sem Grantham segir um hrávörumarkaðinn. Til skemmri tíma virðist hann reyndar sammála bloggaranum um að hrávöruverð nú um stundir sé óeðlilega hátt og sé líklegt til að lækka. En til lengri tíma litið virðist Grantham sannfærður um yfirvofandi miklar hækkanir á hrávöruverði.  Hann er sem sagt ekki jafn bjartsýnn eins og Orkubloggarinn um að enn sé nóg af hrávörum í jörðu. "We're entering a period where we're running out of everything. The growth rate of China and India is simply - can't be borne by declining quality of - of resources. And - and I think we're in a period that I call a chain-linked-crisis in commodities."  

Nú vill svo til að Grantham er einn af þessum vísu öldnu og þrautreyndu mönnum sem Orkubloggarinn hlustar ætíð á af mikilli athygli. Nánast sýgur í sig hvert orð og íhugar. Og ekki er verra þegar það er ofurskutla eins og hún Maria Bartiromo sem tekur viðtalið. Og í fúlustu alvöru; bloggarinn hvetur alla lesendur Orkubloggsins til að gefa sér tíma til að hlusta á eða lesa þetta viðtal hennar við Jeremy Grantham. Hverrar mínútu virði.

Fyrir þá sem ekki þekkja til Grantham's er rétt að nefna að hann er einn stofnenda fjárstýringafyrirtækisins Grantham Mayo Van Otterloo (GMO) í Boston. Sem er með meira en 100 milljarða USD umhendis. Þannig að Jeremy Grantham er vanur að höndla með fjármuni og bera mikla ábyrgð gagnvart sínum viðskiptavinum. Hann er því enginn gasprari og vert að gefa orðum hans gaum.

Sem fyrr segir má sjá viðtalið á vef CNBC. Þeir sem frekar vilja lesa viðtalið, heldur en að hlusta á yfirvegaða rödd Grantham's, geta lesið viðtalið hér á vef CNBC. Einnig má skoða það m.a. á You Tube, þar sem það er nú að finna í þremur hlutum: 

 

 

 

Kárahnjúkar og Kína

Aldrei að segja aldrei. En væntanlega er það samt svo að stærsta vatnsaflsvirkjun sem byggð verður á Íslandi er risin. Kárahnjúkavirkjun.

Metin eru aftur á móti enn að falla þegar litið er til heimsins alls. Nú fyrir rétt rúmri viku síðan urðu þau merku tímamót að lónshæð Þriggja gljúfra virkjunarinnar austur í Kínaveldi náði í fyrsta sinn hámarkshæð sinni (þetta markmið náðist þriðjudaginn 26. okt. 2010). Þar með getur þessi magnaða 18 þúsund MW risavirkjun senn farið að skila fullum afköstum. Sem mun skila u.þ.b. 85 TWst inn á dreifikerfið í Kína á ári, en það samsvarar um fimmfaldri raforkuframleiðslu allra virkjana á Íslandi!

En þó svo þetta mikla verkefni sé nú að baki, þá eru Kínverjar langt frá því að vera hættir í vatnsaflinu. Því þeir vinna nú að hugmyndum um sannkallaða ofurvirkjun, sem yrði næstum tvöfalt stærri en nýja risavirkjunin kennd við gljúfrin þrjú. Og sennilega bara tímaspursmál hvenær af því verður að þessi ótrúlega virkjun rísi - í ósnertum dölum Tíbets.

Það er reyndar svo að jafnvel Orkubloggarinn á erfitt með að átta sig á umfangi svona framkvæmda eins og þarna austur í Kína. Enda hefur bloggarinn aldrei komið á svæðið. En það er magnað að skoða myndir frá virkjunarsvæði Þriggja gljúfra stíflunnar - hvort sem eru af stíflumannvirkjunum, uppistöðulónunum eða skipastigunum.

Það segir talsvert mikið um geggjaða stærðina, að virkjunin samanstendur af alls 26 hverflum (túrbínum) sem hver og einn er aflmeiri en samanlögð Kárahnjúkavirkjun! Því hver hverfill er nett 700 MW (Kárahnjúkavirkjun er alls 690 MW). Svo á virkjunin þar að auki eftir að stækka talsvert á næstu árum þegar sex hverflum verður bætt við. Þá verður aflið samtals rúmlega 22 þúsund MW og virkjunin mun þá framleiða hátt í 100 TWst árlega (nú um 85 TWst).

Það er ekki nóg með að Kínverjar hafi smíðað einhverja mestu skipastiga heimsins upp meðfram stíflunni, heldur eru þarna líka skipalyftur. Það tekur nefnilega skolli langan tíma fyrir skip, sem sigla eftir Yangtze-fljótinu, að fara eftir stigunum. Þess vegna var ákveðið að gera líka lyftur til að flýta fyrir skipaumferðinni!

Þriggja gljúfra virkjunin er langstærsta vatnsaflsvirkjun sögunnar - til þessa. Sem fyrr segir er afl virkjunarinnar nú um 18 þúsund MW, sem er um níu sinnum meira afl en allar vatnsaflsvirkjanir á Íslandi samanlagðar. Og um 30% meira en næst stærsta vatnsaflsvirkjun heimsins, sem er Itaipu-virkjunin á landamærum Brasilíu og Paraguay. Hún er 14 þúsund MW, en fullgerð verður Þriggja gljúfra virkjunin um 60% stærri en Itiapu að afli.

Fyrir þá sem álíta gott að Landsvirkjun fái þetta ca. 25 mills fyrir kWst frá Fljótsdalsstöð má nefna að raforkuverðið frá Þriggja gljúfra virkjuninni er á bilinu 35-45 mills! Þessi samanburður verður jafnvel ennþá athyglisverðari þegar haft er í huga að hvert MW í Þriggja gljúfra virkjuninni kostaði einungis um 1,5 milljón USD - sem er a.m.k. 25% minna en hvert MW mun kosta í neðri hluta Þjórsár. Við erum sem sagt að byggja dýrari virkjanir (m.v. uppsett afl) heldur en Kínverjarnir, en samt að selja raforkuna á miklu lægra verði. Það gengur svona.

Reyndar eru afköst íslensku virkjananna almennt mun meiri en gengur og gerist hjá vatnsaflsvirkjununum austur í Kína (þ.e. framleiðsla pr. MW). Fyrir vikið er unnt að reka íslensku virkjanirnar þrátt fyrir þetta áðurnefnda ofurlága raforkuverð til álveranna hér á Íslandi. En þetta breytir því ekki að hér á landi erum við að selja raforku frá nýjum vatnsaflsvirkjunum á verði sem þekkist hvergi annars staðar í heiminum.

Vissulega geta álver og önnur stóriðja fundið ódýra orku víðar en á Íslandi - eins og t.d. gasorkuna við Persaflóann. En það er slæmur bissness fyrir nýja vatnsaflsvirkjun að selja rafmagnið á jafn lágu verði eins og gerist hér.  Þetta segir okkur einfaldlega að þegar neðri Þjórsá verður virkjuð verður að miða við að orkuverðið þaðan verði a.m.k. 40-45 mills. Allt annað væri algerlega fráleitt í alþjóðlegu samhengi.

Það skemmtilega við þessa rosalegu virkjun þarna í Yangtze djúpt inni í Kína, er að hún hefur leitt til mikilla framfara í raforkuflutningum. Flytja þarf allt þetta gríðarlega rafmagn (85 og síðar 100 TWst árlega) hina löngu leið frá virkjuninni; þúsundir km austur til þéttbýlisins (mest fer til Shanghai-svæðisins). Þetta hefur leitt til þess að nú er komin ennþá meiri þekking og enn meiri reynsla á gríðarlangar háspennutengingar, sem flytja raforkuna á áfangastað í formi jafnstraums (HVDC-kaplar).

Þetta hefur einnig stuðlað að framförum í löngum neðansjávarstrengjum. Fyrir vikið gæti þróunin í Kína flýtt fyrir því að rafmagnskapall verði lagður milli Íslands og annarra landa. Og þá myndum við loks geta fengið álíka verð fyrri raforkuna - og jafnvel umtalsvert hærra verð - heldur en Þriggja gljúfra virkjunin fær fyrir sitt rafmagn. Það er því fullt tilefni fyrir Íslendinga að horfa björtum augum til framtíðar.

Að lokum er vert að nefna að þó svo einungis rúm vika sé síðan vatnborð Þriggja gljúfra lónsins náði hámarki, eru Kínverjarnir strax byrjaðir að skipuleggja næstu risastíflu. Sem á að verða miklu stærri! Þar er um að ræða lauflétta 40 þúsund MW virkjun í einni af mestu stórám Asíu - ánni sem kennd er við sjálfan son hindúaguðsins Brhama.

Áin Brhamaputra heitir reyndar Yarlung Zangbo þarna sem hún rennur eftir gríðarmiklum dölum hátt uppi á tíbetsku háslettunni rétt norðan Himalaja-fjallanna. Þar er lækkunin um 1.500 m á nokkuð löngum kafla, en svo steypist áin ofan af hásléttunni og fellur þá um einhver svakalegustu gljúfur sem um getur í heimi hér.

Á einum stað treður áin sér á milli tindanna Namche Barwa og Gyala Peri, sem báðir eru yfir 7 þúsund metra háir og liggja austarlega í Himalaja-fjallgarðinum. Sjálfir tindarnir rísa þarna litla 5 þúsund metra upp af þröngum dalnum og segja kunnugir þetta einhverja mestu náttúru-upplifun á jörðinni allri. Hljómar ekki óspennandi. Stórleikur landskaparins - eins og Sigurður heitinn Þórarinsson lýsti náttúrufegurðinni í Skaftafelli - er hugsanlega hvergi meiri en einmitt þarna í frjósömum dölum Himalaja.

Monsúnrigningarnar sjá fyrir því að brattar hlíðarnar eru skógi vaxnar hátt upp og dýralífið hreint dásamlegt þarna í fjallasalanum frjálsa. Þar fellur áin í mörgum ofsalegum fossum og kannski er þetta það svæði sem mannshöndum ætti síðast að ná að setja mark sitt á. En Kínverjarnir eru ekkert að jarma með svoleiðis rómantísku söngli, enda er þarna um að ræða afar spennandi fallhæð.

Vesenið er bara að Yarlung Zangbo fellur síðan suður til Indlands og þaðan inní Bangladesh, þar sem hún sameinast sjálfri Ganges. Þess vegna eru Kínverjar ekki alveg afskiptalausir um hvað þeir gera við ána og nágrannar þeirra í suðri eru strax byrjaðir að nöldra útí stórhuga áform þeirra um að virkja Brahmhaputra.

Ekki verður framhjá því litið að áin hefur mikil og bein áhrif á líf tugmilljóna ef ekki hundruð milljóna manna (hvað mest á óshólmasvæðunum rosalegu í Bangladesh). Tilfæringar með ána norður í Tíbet er því svolítið flóknara og umfangsmeira mál heldur en t.d. vatnshæð Hálslóns eða áfok þaðan. Nú er bara að sjá hvort Kínverjar láta slíkt smáræði stöðva sig. Skiljanlega súrt fyrir þá að sjá allt þetta ofsalega afl streyma óvirkjað til sjávar hér í orkuþyrstum heimi. En það er líka umhugsunarefni hvort enginn staður á jörðinni eigi að fá að vera í friði fyrir mannskepnunni?