Æsist nú olíuleikurinn

Ótrúlegir atburðir eru nú að gerast á olíumarkaði. Og engu líkara en alræmdir ólígarkar séu með flugumenn í innsta hring bandaríska stjórnkerfisins.

Í dag uppfærðu bandarísk stjórnvöld lista sinn yfir einstaklinga og fyrirtæki sem sæta viðskiptaþvingunum. Bandarískum borgurum og fyrirtækjum er óheimilt að eiga viðskipti við þá sem eru á þessum lista og eignir þeirra (og tengdra fyrirtækja) innan bandarískrar lögsögu eru frystar. Flest okkar erum orðin vön að heyra af slíkum aðgerðum gagnvart t.d. Íran og ýmsum hryðjuverkahópum, en nú beinast spjótin að rússneskum hagsmunum (vegna deilunnar um Krímskaga). 

Á listanum frá í dag eru nokkrir sannkallaðir stórlaxar. Hér skal sérstaklega nefndur hinn „finnski“ Gennady Timchenko. Þó svo Timchenko sé með finnskan ríkisborgararétt og sé ættaður frá Armeníu eru fáir viðskiptajöfrar með jafn mikil rússnesk tengsl. Timchenko var starfsmaður í sovéska viðskiptaráðuneytinu og er sagður hafa kynnst Pútín á tíunda áratugnum þegar á sá síðarnefnd var meðal æðstráðenda í Skt. Pétursborg.Smám saman varð Timchenko sífellt umsvifameiri í viðskiptalífinu og er í dag einn auðugasti maður veraldar.

Meðal stærstu eigna hans er um fimmtungshlutur í gasrisanum Novatek, sem er stærsta gasfyrirtækið í Rússlandi á eftir Gazprom. Timchenko er einnig stór hluthafi í fjölmörgum stórum fyrirtækjum í rússneska efnaiðnaðinum, byggingaiðnaðinum, fjármálageiranum og á járnbrautir, timburfyrirtæki o.s.frv. Mestu skiptir þó væntanlega tæplega helmingseign hans í Gunnvöru- Gunvor - sem er eitt af stærstu olíuviðskiptafyrirtækjum heimsins.

Risavöxtur Gunnvarar má ekki síst rekja til þess að þegar rússneska ríkið þjóðnýtti olíurisann Yukos. Þó svo eigir Yukos rynni fyrst og fremst inn í rússneska ríkisfyrirtækið Rosneft, var það Gunnvör sem hreppti stærstan hluta af útflutningssamningum Yukos. M.ö.o. rennur stærstu hlutinn af rússnesku olíunni um hendur Gunnvarar, sem fær í sínar hendur passlega þóknun af öllum þeim risaviðskiptum. Það kemur því ekki á óvart að Gennady Timchenko sé stjarnfræðilega efnaður og af sumum talinn meðal allra ríkust manna heims með auð upp á allt að 25 milljarða USD (tölur um auð hans eru mjög á reiki).

Þó svo hjá Gunnvöru séu menn gefnir fyrir að vinna fremur hljótt hefur kastljósið upp á síðkastið óhjákvæmilega beinst að fyrirtækinu og hreint ótrúlegum og stundum nokkuð furðulegum umsvifum þess. Gunnvör er í dag ekki bara milligönguaðili um útflutning á rússneskri olíu. Heldur alþjóðlegur hrávörurisi með aðalstöðvar í snyrtipinnalandinu Sviss. Það hefur þó ekki orðið til að kveða niður kviksögur um að Pútín sjálfur sé stór hluthafi í Gunnvöru - eða njóti a.m.k. ávaxtanna sem þar verða til. En hvort sem bandarísk stjórnvöld telja föt fyrir þeim sögum eða ekki, þá var sem sagt verið að setja Timchenko á svarta listann. Það hefði að óbreyttu getað stöðvað stóran hluta af olíuviðskiptum Gunnvarar. En í dag birtust svo þær mögnuðu fréttir að í gær hafi Timchenko selt allan hlut sinn í Gunnvöru!

Kaupandinn er sagður vera viðskiptafélagi hans og hinn aðaleigandinn; Svíinn Torbjörn Törnqvist. Þetta eru augljóslega risastór viðskipti því t.d. eru árlegar tekjur Gunnvarar nálægt 100 milljörðum USD. Stóra spurningin er bara hvort að það var í alvöru Timchenko eða Pútín sem þarna var að losa um aura - og koma þeirri eign undan hinum langa armi bandaríska stjórnkerfisins? En það er varla sanngjarnt að Orkubloggið sé að byggja á einhverjum kjaftasögum. Og þess vegna kemur Pútin þarna hvergi að málum! Það virðist þó sem bandarísk stjórnvöld telji sig af ástæðu til að álíta, að tengslin þarna á milli séu einhver og jafnvel ansið náin.

Varla er Gennady Timchenko sérstaklega sáttur við það að vera ekki lengur hluthafi í gullgerðarvélinni Gunnvöru. En það er kannski huggun harmi gegn að hann ætti að hafa fengið nokkra milljarða USD fyrir lítilræðið. Skemmtilegust er þó auðvitað samt sú „einskæra tilviljun“ að hlutur Timchenko's í Gunnvöru hafi skipt um eigendur einmitt daginn áður en bandarísk stjórnvöld ætluðu að ná tökum á Pútín með því að beina spjótum sínum að stærsta hluthafanum í fyrirtækinu. Það verður spennandi að sjá hvernig Bandaríkjamennirnir bregðast við þessu. 

Viðbót 21. mars: Bandarísk stjórnvöld virðast ekki í vafa um bein tengsl Pútín's við Gunnvöru: "Putin has investments in Gunvor and may have access to Gunvor funds" (sbr. hér). Fyrir okkur orkuboltana væri áhugavert að sjá sannanir bandarískra stjórnvalda fyrir þessum tengslum - því annars eru þetta ennþá bara getgátur.

Gashagsmunir í Úkraínu

Árið 1938 réttlætti ónefndur þýskur stjórnmálaleiðtogi hernaðarafskipti þýska hersins innan Tékkóslóvakíu og Austurríkis með því að gæta þyrfti þýskra hagsmuna og vernda fólk af þýskum ættum. Sambærilegt gerðu serbneskir leiðtogar löngu síðar gagnvart héruðum í Króatíu og Bosníu. Og nú tala leiðtogar í Rússlandi um mikilvægi þess að verja rússneska hagsmuni og fólk af rússnesku bergi brotið á Krímskaga og víðar innan Úkraínu

Já, enn og aftur bankar óhugnaðurinn uppá innan Evrópu. Tvær risastórar Evrópuþjóðir, Rússar og Úkraínumenn, virðast á barmi styrjaldar. Innan Úkraínu hafa rússneskar hersveitir nú þegar haft sig í frammi á Krímskaga og samkvæmt nýjustu fréttum búast stjórnvöld í Úkraínu við hinu versta. 

Undanfarin ár hafa fréttir af Úkraínu mjög tengst annars vegar gaskaupum Úkraínu af Rússum og hins vegar flutningi á rússnesku gasi í gegnum Úkraínu og til Evrópuríkjanna vestan Úkraínu. Fyrir áhugafólk um orkumál hlýtur ástandið í Úkraínu núna að beina kastljósinu að gasinu. Því það er jú svo að ef flutningur á rússnesku gasi til Evrópu gegnum Úkraínu stöðvast er örstutt í alvarlegan orkuskort innan fjölmargra Evrópulanda.

Í Mið-Evrópu eru mörg ríki sem reiða sig svo mjög á rússneskt gas að alvarlegur orkuskortur gæti orðið innan 2-3ja vikna. Og stórþjóðir á borð við Þjóðverja og Frakka myndu sennilega lenda í vandræðum innan 2ja mánaða. Verst er þó auðvitað staða Úkraínumanna sjálfra, sem samstundis myndu finna fyrir alvarlegum orkuskorti.

Úkraína er mjög háð rússnesku gasi

Úkraínumenn eru afar fjölmenn þjóð (um 45 milljónir) og fyrir vikið er Úkraína meðal þeirra ríkja í heiminum sem flytur inn hvað mest af jarðgasi og þarf að eyða geysilegum fjárhæðum í kaupin á öllu því gasi. Það gas er svo til allt fengið frá Rússlandi.

Úkraínumenn framleiða reyndar stóran hluta raforku sinnar með kjarnorkuverum. Í landinu eru starfræktir fimmtán kjarnaofnar, sem útvega Úkraínumönnum um helming allrar raforkunnar sem notuð er þar í landi. Afgangur raforkunnar kemur einkum frá kola- og gasorkuverum. Að auki er gas mikið notað til eldunar og upphitunar.

Tvær stærstu gasleiðslurnar til Úkraínu frá Rússlandi kallast þeim notalegu nöfnum Samband (Soyuz) og Bræðralag (Bratstvo). En samband Rússa og Úkraínumanna einkennist þó ekki beint af bræðralagi þessa dagana.

Úkraína er mikilvægasti aðgangur Evrópu að rússnesku gasi 

Úkraína er ekki bara háð rússnesku gasi, heldur gegnir landið afar mikilvægu hlutverki í flutningi á gasi frá Rússlandi til Evrópulandanna vestan Úkraínu. Nær helmingur af öllu því gasi sem Evrópuríki fá frá Rússlandi kemur um gasleiðslur sem liggja gegnum Úkraínu. Þetta er geysihátt hlutfall - ekki síst þegar haft er í huga að löndin vestan Úkraínu uppfylla mörg á bilinu 40-100% af gasþörf sinni með innfluttu rússnesku gasi. Meira að segja Ítalir og Frakkar fá á bilinu 15-25% af gasinu, sem þar er notað, frá Rússlandi. Og eins og áður sagði kemur langmest af þessu rússneska gasi gegnum Úkraínu.

Fyrirtækið sem höndlar með þessa gasflutninga gegnum Úkraínu er  annað af tveimur stærstu fyrirtækjum landsins; orkufyrirtækið Naftogaz. Naftogaz var stofnað árið 1991 þegar Úkraína lýsti yfir sjálfstæði og er alfarið í eigu úkraínska ríkisins. Þetta gríðarstóra úkraínska orkufyrirtæki sér sem sagt um að flytja rússneskt jarðgas gegnum Úkraínu til Evrópu. Stærstu leiðslurnar þarna liggja yfir til Slóvakíu, en þaðan fer gasið áfram til Þýskalands, Austurríkis, Ítalíu, Frakklands og víðar.

Úkraína er á barmi gjaldþrots 

Naftogaz og þar með Úkraína hafa miklar tekjur af gasflutningum Rússa gegnum landið. En þær tekjur duga skammt til að vega á móti kostnaði Úkraínu vegna gaskaupa af Rússum. Inní þetta blandast svo sú stefna Gazprom að draga úr mikilvægi Úkraínu með því að ætla að leggja nýja gasleiðslur vestur til Evrópu framhjá Úkraínu. Í því skyni stendur bæði til að leggja aðra gasleiðslu eftir botni Eystrasalts og nýja gasleiðslu eftir botni Svartahafsins. 

Undanfarin ár hafa einkennst af deilum Úkraínumanna við Gazprom og rússnesk stjórnvöld um verðlagningu á því gasi sem Úkraína kaupir af Rússunum. Og um leið hefur verið deilt um það hvað Gazprom eigi að greiða Naftogaz fyrir gasflutninginn gegnum Úkraínu. Jafnvel þó svo núverandi pólitískur ágreiningur milli landanna leiði kannski ekki til vopnaðra átaka, munu Rússar áfram hafa efnahagslegt kverkatak á Úkraínu. Og það tak virðist mun sterkara en ótti Rússa við að verða tímabundið af einhverri gassölu til Evrópu.

Fyrir liggur að Úkraína skuldar Gazprom háar fjárhæðir vegna ógreiddra gasreikninga (talan er á reiki en virðist liggja nú á bilinu 1-2 milljarðar USD). Að auki verja úkraínsk stjórnvöld geysilegum fjárhæðum í niðurgreiðslur á gasi, því almenningur í Úkraínu ekki efni á að greiða fullt verð fyrir gasið

Þetta ásamt öðrum erfiðleikum í efnahagslífi Úkraínu veldur því að landið er á barmi gjaldþrots. Og gæti þurft tugi milljarða USD í neyðarlán til að halda sér á floti. Efnahagsleg staða landsins er sem sagt vægast sagt afar erfið.

Til framtíðar er þó von um að unnt verði að stórauka gasframleiðslu innanlands - því Úkraína er talin hafa að geyma mikið af þunnum lögum af jarðgasi sem unnt verði að nálgast með sama hætti og verið hefur að gerast vestur í Bandaríkjunum. En þessi von skiptir litlu þessa dagana. Úkraína á sér litla von nema vestrænu lýðræðisríkin styðji nú af alefli við sjálfstæði Úkraínu. Fróðlegt verður að sjá hvort sú lýðræðishugsjón sé ennþá jafn sterk og staðföst hér á Vesturlöndum eins og var á tímum kalda stríðsins. Eða hvort það viðhorf sé kannski að verða útbreitt að gælur við einræðisöfl í austri séu mun ábatasamari og skemmtilegri?