Álheimurinn umturnaðist á undraskömmum tíma

Frá aldamótunum síðustu hefur álframleiðslan í Kína hátt í tífaldast. Á sama tíma breyttist heildarframleiðsla á áli utan Kína sáralítið.

Utan Kína voru framleidd um 25 milljónir tonna af af áli árið 2014. Heildarframleiðslan í heiminum öllum var um 52-53 milljónir tonna. Tilkynnt framleiðsla af áli í Kína árið 2014 var um 24 milljónir tonna. Raunveruleg framleiðsla í Kína er þó talin hafa verið mun meiri eða nálægt 27-28 milljónir tonna. Það jafngildir rúmlega 50% af heildarframleiðslunni á áli árið 2014.

Kína framleiðir sem sagt orðið meira en helming af öllu áli heimsins, þ.e. >50%. Fyrir um áratug var hlutfall Kína í álframleiðslu heimsins aftur á móti einungis um 20%, fyrir tæpum 15 árum var þetta hlutfall um 10% og fyrir um tveimur áratugum var hlutfallið aðeins 5%. Þarna hafa því orðið geysilegar breytingar á stuttum tíma.

Tímabilið 2000-2015 reyndist árlegur meðalvöxtur (CAGR) í álframleiðslu í Kína vera um 15%. Sem er hreint mögnuð aukning. Á þessu sama tímabili var sambærilegur vöxtur álframleiðslu utan Kína einungis um eða innan við eitt prósent.

Vöxtur álframleiðslu og álnotkunar utan Kína er sem sagt mjög hægur. Ennþá er auðvitað of snemmt að álykta sem svo að álnotkun utan Kína sé u.þ.b. að ná hámarki. Og sumir eru að spá því að þar muni eftirspurnin brátt aukast mikið. Staðreyndin er engu að síður sú að undanfarin 10-20 ár hefur sá vöxtur verið hægur. Þess vegna virðist varhugavert að gera ráð fyrir skyndilegri aukningu í aleftirspurn þar (þ.e. utan Kína) og ennþá varhugaverðara að gera ráð fyrir mikilli framleiðsluaukningu þar.

Kína ber orðið höfuð og herðar yfir öll önnur lönd í álframleiðslu. Yfirburðir Kína í álframleiðslunni eru reyndar þvílíkir að þar ná næstu lönd Kína vart í hnéhæð. Rússland er það land sem er næst í röðinni í álframleiðslu eftir Kína. Rússland framleiðir nú um eða innan við 4 milljónir tonna af áli álega. Einungis eitt annað land framleiðir meira en 3 milljónir tonna af áli á ári, en það er Kanada.

Kína er því komið í algerlega einstaka stöðu í áliðnaðinum. Og framleiðir orðið meira ál en öll önnur lönd í heiminum til samans. Það sem skiptir þó ennþá meira máli er að notkun á áli í Kína er ekki að vaxa jafn hratt eins og álframleiðslan þar. Þetta er algert grundvallaratriði þegar kemur að því að átta sig á þróun álviðskipta til framtíðar.

Eins og áður sagði, þá er framleiðsla á áli í Kína nú orðin meiri en álnotkunin í landinu. Þar að auki eru álbirgðir bæði innan og utan Kína sennilega nálægt sögulegu hámarki. Það virðist æ sennilegra að næsta umbreyting á álmörkuðum muni einkennast af vaxandi álútflutningi frá Kína. Um það má lesa nánar hér á viðskiptavef mbl.is. Við þetta bætast svo áhyggjur um að nú sé álútflutningur frá Indlandi líka að aukast - á sama tíma og eftirspurnin sé afar dauf.

Gjörbreytt álveröld

Áliðnaður í Kína hefur byggst upp geysilega hratt og hraðar en kínversk eftirspurn eftir áli. Þetta hefur skapað offramboð af áli innan Kína, álverð þar er lágt og taprekstur mjög útbreiddur í kínverska áliðnaðinum. Nýlega hafa kínversk stjórnvöld ákveðið að lækka raforkuverð til nokkurra iðngreina og þær lækkanir munu koma kínverska áliðnaðinum til góða. Við þetta bætist að kínversk stjórnvöld ætla nú að fella niður útflutningstolla á tilteknar afurðir kínverskra álvera og liðka þannig fyrir útflutningi á áli.

Það var nú á sumardaginn fyrsta í vikunni sem leið að kínverska fjármálaráðneytið birti fréttatilkynningu þess efnis að frá og með 1. maí n.k. (2015) munu kínversk stjórnvöld hætta að leggja útflutningstolla (eða skatt) á tiltekna framleiðslu kínverska áliðnaðarins. Þessi tíðindi, ásamt fréttum af lækkuðu orkuverði til álvera, eru til marks um hvernig sífellt verður líklegra að útflutningur á kínversku áli muni fara vaxandi. Þar með kann álverð utan Kína að lækka og álverð innan Kína að hækka. Mjög fróðlegt verður að fylgjast með þessari þróun. 

Umræddar ákvarðanir kínverskra stjórnvalda eru gerðar í þeim tilgangi að bæta rekstrarstöðu kínverska áliðnaðarins og hjálpa kínverskum álfyrirtækjum að vinna á miklum álbirgðum innanlands. Það er sem sagt bæði verið að lækka kostnað og auka tekjur kínversku álfyrirtækjanna. Hvort þessar aðgerðir boða sumarkomu í þeim mikla taprekstri sem einkennt hefur kínverska áliðnaðinn undanfarið á eftir að koma í ljós. Í því sambandi má nefna að kínverska Chalco skilaði mettapi á liðnu ári. Ennþá áhugaverðara fyrir okkur Íslendinga er hvaða áhrif þessar ákvarðanir munu hafa á álmarkaði utan Kína.

Ein afleiðing aðgerða kínverskra stjórnvalda núna er að í reynd er verið að viðhalda offramleiðslunni í Kína. Þar að auki er verið að stuðla að meiri útflutningi á áli og þar með vaxandi samkeppni á vestrænum álmörkuðum. Fyrir vikið verður líklegra að offramboð af áli utan Kína aukist á ný. Þetta mun bitna á álframleiðendum utan Kína, eins og strax er farið að verða vart. Og sennilega mun þessi þróun flýta ennþá meira fyrir breytingum í álbransanum. Vestræn álfyrirtæki munu verða áhugaminni um álframleiðslu og leggja meiri áherslu á úrvinnslu hátækniafurða úr áli. Sú þróun er nú þegar byrjuð og mun vafalítið halda áfram.

Umrædd aukin samkeppni Kína við vestræna álframleiðendur hefur legið í loftinu um nokkurt skeið. Uppbygging áliðnaðar í Kína hefur reyndar verið ennþá hraðari en nokkur átti von á. Þess vagna lýsa sumir stöðunni sem ógnvekjandi. Eftirfarandi eru nokkur meginatriði sem snúa að þróun álframleiðslu í Kína og  hvernig þar hefur nú byggst upp nánast stjórnlaus offramleiðsla. Sem óhjákvæmilega virðist ætla að leiða til meiri útflutnings á áli frá Kína.

• Á um 20 árum hefur hlutfall Kína í álframleiðslu heimsins vaxið úr 5% i rúmlega 50%.
• Þetta hlutfall mun sennilega halda áfram að hækka á næstu árum.
• Álframleiðsla í Kína er nú að vaxa hraðar en áleftirspurnin í landinu.
• Lengst af hefur svo til enginn álútflutningur verið frá Kína.
• Ein ástæða þess er sú að 15% tollur hefur verið lagður á útflutt ál.
• Utan Kína er álnotkun og álframleiðsla nálægt jafnvægi.
• Álbirgðir eru þó ennþá sögulega miklar, sem heldur aftur af verðhækkunum.
• Í dag einkennist kínverski áliðnaðurinn af offramleiðslu og offjárfestingu.
• Lítil sem engin viðleitni er í Kína til að draga úr álframleiðslu.
• Verð á áli í Kína er því lágt og álfyrirtækin þar sækjast nú í að flytja út ál.
• Kínversk stjórnvöld eru byrjuð að fella niður tollmúra á útflutt ál.
• Þetta er í samræmi við ýmsar aðrar opinberar aðgerðir Kína til að viðhalda hagvexti.
• Kínverskir álframleiðendur hafa líka leitað leiða framhjá tollmúrum.
• Frekara afnám kínversku útflutningstollanna er mögulegt og jafnvel líklegt.
• Afleiðingin yrði ennþá meiri útflutningur á kínversku áli.
• Álnotkun utan Kína eykst orðið mjög hægt (um eða innan við 1% á ári).
• Vestræni áliðnaðurinn er byrjaður að þróa rekstur sinn frá álframleiðslu.

Af þessu má draga ýmsar ályktanir, sem m.a. eru eftirfarandi:

• Vestrænum áliðnaði stendur raunveruleg ógn af álflóði frá Kína.
• Ólíklegt er að arðsemi í raforkusölu til áliðnaðar utan Kína fari vaxandi.
• Til að draga úr áhættu er æskilegt að minnka hlutfall raforkusölu til álvera hér á Íslandi.

Álheimurinn hefur sem sagt umturnast á undraskömmum tíma. Fyrir Ísland er líklegt að aukinn álútflutningur frá Kína muni fremur hafa neikvæð áhrif en jákvæð. Vegna þess að hér felst svo til allur áliðnaðurinn í frumframleiðslu á áli (primary alumnum) og stærstur hluti raforkusölunnar hér er tengdur álverði. Ekki verður séð að hátæknivinnsla úr áli muni að ráði byggjast upp hér á landi; a.m.k. ekki í hlutfalli við þá gríðarlegu álframleiðslu sem hér er stunduð (þar að auki myndi raforkuverðið til álveranna hér ekkert hækka þó svo þau þróuðu framleiðslu sína yfir í verðmætari afurðir). Þess vegna skiptir orðið afar miklu að auka fjölbreytnina í viðskiptavinahópi raforkufyrirtækjanna hér og draga hlutfallslega úr raforkusölu til álvera. Og draga þannig úr áhættu í íslenska raforkugeiranum.

Hér á Orkublogginu munu á næstunni birtast nokkrar greinar þar sem fjallað verður ítarlegar um hina breyttu álveröld og þá sérstaklega þau atriði sem nefnd eru hér að ofan. Athyglinni verður einkum beint að þróun álframleiðslunnar í Kína og útskýrt hvernig þar hefur nú byggst upp offramleiðsla sem þrýstir á stóraukinn álútflutning frá Kína. Sökum þess að svo til engin aukning er í eftirspurn eftir áli utan Kína, er slík aukning í útflutningi á kínversku áli líkleg til að hafa töluverðar og jafnvel afdrifaríkar afleiðingar.

Þeir lesendur sem vilja lesa framhaldið strax geta séð ítarlegri umfjöllun hér á viðskiptavef mbl.is.

Álver skilgreind sem óæskilegar eignir

Hér í upphafi er vert að rifja upp eftirfarandi tilvísun í greiningarfyrirtækið Platts: Álver eru orkufrek og skapa lítinn virðisauka. Og þau eru ekki mörg álfyrirtækin í heiminum sem hafa áhuga á að auka álframleiðslu sína um þessar mundir. Nema í Kína.

Utan Kína halda flestir álframleiðendur að sér höndum með ákvarðanir um aukna framleiðslu. Þar kemur einkum til að líkur eru taldar vera að aukast á meiri álútflutningi frá Kína, vegna of mikillar framleiðslugetu álvera þar og vaxandi offramboðs. Vegna þessarar stöðu er varhugavert að gera ráð fyrir umtalsverðum verðhækkunum á áli á næstu árum. Af sömu ástæðu má búast við auknum hagræðingaraðgerðum hjá vestrænum álfyrirtækjum. Og að a.m.k. sum þeirra leiti leiða til að færa sig frá rekstri álvera og yfir í meira virðisaukandi starfsemi.

Þessi þróun er reyndar þegar byrjuð. Og álframleiðsla (utan Kína) virðist hætt að aukast og meira að segja farin að dragast saman (sbr. grafið hér að ofan, sem er frá IAI og sýnir álframleiðsluna utan Kína á árunum 2000-2014). Þessi samdráttur hefur vel að merkja orðið þrátt fyrir mikla og hraða uppbyggingu álvera í Persaflóaríkjunum síðustu árin (umrædd Persaflóaríki eru merkt sem GCC á grafinu). Og það er líklegt að aukning í álframleiðslu næstu árin verði svo til öll í Kína.

Hrávöruverð hefur almennt lækkað mikið

Áður en lengra er haldið er rétt að minna á að hrávöruverð hefur lækkað verulega undanfarið. Þetta ætti að koma fólki og fyrirtækjum víða um heim til góðs, en hefur líka sínar skuggahliðar. 

Góðu fréttirnar í þessu eru þær að lægra verð á t.d. olíu, járni, kopar og áli ætti almennt að flýta fyrir efnahagsbata. Slæmu fréttirnar eru þær að ríki sem eru stórir framleiðendur á viðkomandi  hrávörum eru að missa af miklum tekjum. Í því sambandi er rétt að minna á að hvergi er álframleiðsla í heiminum jafn mikil eins og á Íslandi, þ.e. miðað við fólksfjölda eða per capita. Og með sama hætti selur engin þjóð jafn mikið af raforku til áliðnaðar eins og Íslendingar gera.

Vestræn álfyrirtæki draga saman seglin í álframleiðslu

Það sem er líka athyglisvert, er að þó svo margir búist við því að ýmsar hrávörur hækki senn á ný, eins og t.d. hráolía, þá virðasr flestir greinendur vera sammála um að staðan á álmörkuðum sé önnur og að lítið tilefni sé til að vænta umtalsverðra verðhækkana þar. Þvert á móti virðist sem sögulega lítil tækifæri séu nú talin liggja í hefðbundinni álframleiðslu, eins og þeirri sem stunduð er hér á landi. Stór hluti vestræna áliðnaðarins er farin að búa sig undir holskeflu af áli frá Kína. Og horfir nú til þess að draga úr álframleiðslu sinni og leggja þess í stað áherslu á framleiðslu flóknari afurða og hátæknibúnaðar.

Óæskilegar eignir

Það kemur því ekki á óvart að hverju álverinu af öðru utan Kína hefur verið lokað upp á síðkastið; nú síðast Point Henry skammt frá Melbourne í Ástralíu. Og lokanir álvera utan Kína virðast ætla að halda áfram. Þannig tilkynnti Alcoa nýlega að fyrirtækið muni draga mjög úr álframleiðslu í Brasilíu; álveri fyrirtækisins í Pocos de Caldas verður lokað og framleiðsla minnkuð verulega í álverinu í Sao Luis. Að auki virðast líkur á að brátt verði einnig lokað Tomago-álverinu í Nýju Suður-Wales í Ástralíu. Innan fárra ára gæti því verið komið upp sú ótrúlega staða að álframleiðsla verði nánast úr sögunni bæði í Ástralíu og Brasilíu. Bæði löndin voru áður þekkt sem risar í álframleiðslu, enda geysimikið vatnsafl og kolaorka þar fyrir hendi. En smám saman hefur sú orka leitað til kaupenda sem skila arðbærari rekstri. 

Auk þess að loka sumum álverum og draga úr framleiðslu annarra, hafa álfyrirtæki upp á síðkastið í auknum mæli horft til þess að koma álverum fyrir í sérstökum fyrirtækjum sem geymi lítt áhugaverðar eignir. Ákvörðun um þetta hefur nú þegar verið tekin hjá BHP Billiton (og líkur taldar aukast á því á svipað gerist hjá Alcoa). Þarna að baki liggur bersýnilega það sjónarmið að álver eru nú flokkuð sem unwanted assets eða óæskilegar eignir. Þetta er enn ein vísbendingin um að áliðnaður víðast hvar utan Kína þyki óáhugaverð fjárfesting. Og að vestrænu álfyrirtækin leiti logandi ljósi að áhugaverðari viðskiptatækifærum en hefðbundinni álvinnslu.

Þar með er álframleiðsla þó að sjálfsögðu engan veginn á leið með að verða úr sögunni. Og slík vinnsla á víða bjarta framtíð fyrir höndum. Þar sem orkan er ennþá strönduð (eins og í Persaflóaríkjunum, á Íslandi og í nokkrum Afríkulöndum) munu álver vafalítið almennt geta skilað eigendum sínum góðum hagnaði. Svo verður einnig þar sem aðstæður eru með þeim hætti að álfyrirtæki njóta hreint óvenju mikils liðsinnis stjórnvalda (eins og í Kanada og Rússlandi og jafnvel í Noregi). En ef álútflutningur frá Kína eykst mun þó vafalítið líka eitthvað þrengja að áliðnaði í þessum umræddu löndum.

Vestrænu álfyrirtækin virðast sem sagt mörg hver sjá minnkandi arðsemismöguleika og/eða aukna áhættu í álframleiðslu og vilja nú þróa rekstur sinn frá slíkri framleiðslu. Ástæður þessa eru af ýmsum toga, en ein af þeim er nánast stjórnlaus uppbygging í kínverskum áliðnaði. Þar má einkum og sér í lagi minnast á álflóðið frá Xinjiang. Meira um það síðar.

Holskefla af kínversku áli

Aluminum smelting is power intensive and adds little value. Álver eru orkufrek og skapa lítinn virðisauka. 

Þessi staðreynd, sem þarna er höfð eftir greiningarfyrirtækinu Platts, kemur ekki í veg fyrir að ál er ákaflega nytsamur málmur. Og álframleiðsla getur skilað mjög góðum hagnaði. Til að svo megi vera er þó oftast nauðsynlegt að umrædd álfyrirtæki ráði yfir allri virðiskeðjunni. Og/eða hafi náð að staðsetja álver í nágrenni við s.k. strandaða orku og njóti þannig einstaklega hagkvæms raforkuverðs.

Þess vegna eru álver t.d. staðsett í nágrenni vatnsaflsvirkjana í Afríku, kolaorkuvera i Kína, gasorkuvera í Persaflóaríkjunum og auðvitað á Íslandi. Fyrir samfélögin koma álverin með fjölmörg störf, sem ella hefðu sennilega ekki orðið til nema etv. löngu síðar með annarri atvinnuuppbyggingu, auk þess að gefa samfélögunum kost á á að beisla hina strönduðu orku sem ella hefði sennilega ekki verið nýtt fyrr en kannski í fjarlægri framtíð.

Afkoma í áliðnaði sveiflast eðlilega upp og niður allt eftir því hvernig framboð og eftirspurn sveiflast. Nú er aftur á móti komið upp það óvenjulega ástand að viðvarandi offramboð er af áli. Þess vegna hefur þrengt að hagnaði i áliðnaðinum og áhættan aukist. Af þeim sökum leita nú hinir hefðbundnu gamalgrónu álframleiðendur leiða til að losa sig við álver. Og einbeita sér þess í stað að annarri kjarnastarfsemi (sbr. einkum Rio Tinto og BHP Billiton) eða því að nýta þekkingu sína á áli og álrekstri til meira virðisaukandi framleiðslu (sbr. einkum Alcoa).

Meginástæðan fyrir þessari umbreytingu er að á síðasta hálfum öðrum áratug hefur álveröldin gjörbreyst og hefur þróast yfir í að vera tvískipt. Annars vegar má tala um hinn hefðbundna áliðnað, sem fyrst og fremst eru álfyrirtæki með rætur í Kanada, Bandaríkjunum, Evrópu og Ástralíu (þ.e. í hinum vestræna heimi) og að auki nýlegan áliðnað í Persaflóaríkjunum. Hins vegar eru svo álfyrirtækin í nýmarkaðslöndunum og þá fyrst og fremst álverin í Kína (en einnig á Indlandi).

Á örskömmum tíma byggðist upp risavaxinn áliðnaður í Kína. Þar er nú framleitt meira en helmingur af öllu ál heimsins og það hlutfall fer ennþá vaxandi. Áliðnaðurinn í Kína hefur lotið allt öðrum lögmálum en gengur og gerist í okkar vestræna kapítalíska hagkerfi. Þar hafa stjórnvöld beitt sér óspart til að liðka fyrir því að Kína yrði sjálfbært með ál.

Þegar því var náð, fyrir fáeinum árum, hafa kínversk stjórnvöld kannski ætlað sér að draga úr stuðningi við kínverskan áliðnað. En vandinn er sá að kapítalisminn í kommúnistaríkinu tekur oft á sig sérkennilegar myndir. Einstakar héraðsstjórnir í Kína sáu nú tækifæri í því að viðhalda og jafnvel auka stuðning við uppbyggingu álvera. Á sama tíma var byrjað að bera á því að farið væri að hægja á hagvaxtaraukningunni í Kína. Ívilnanir til áliðnaðar voru því kærkomið tækifæri fyrir héraðsstjórnirnar til að vinna gegn því að um og of myndi hægja á hagvexti í viðkomandi héruðum. Þessi aðferð, þ.e. að ívilna áliðnaði, þótti alveg sérstaklega ákjósanleg í héruðum sem búa yfir miklum og aðgengilegum orkulindum. Þar eru kolahéruðin í NV-Kína í fararbroddi, einkum í héraðinu Xinjiang.

Afleiðing þessarar stefnu kínverskra stjórnvalda er sú að nú er orðið offramboð af áli í Kína og framleiðslugeta álvera alltof mikil. Þetta ástand virðist þó litlu breyta um stefnu stjórnvalda, því ekkert er að slakna á uppbyggingu nýrra álvera þar eystra. Pólitískt séð virðist kínverskum stjórnvöldum ekki fýsilegt að hægja á uppbyggingunni. Þarna leika héraðsstjórnir stórt hlutverk og nánast keppast um að styðja við áliðnað. Þetta ástand hefur nú gjörbreytt álbransanum um allan heim.  

Fram til þessa hefur kínverska álið nær allt verið notað í framleiðslugreinum í Kína. En nú er það ástand breytt; álbirgðir hlaðast upp og offramboð af kínversku áli eykst. Kínversku álfyrirtækin eru að verða sífellt áhugasamari um útflutning, þ.e. að bjóða ál til sölu utan Kína á verði sem er jafnvel umtalsvert lægra en vestræni áliðnaðurinn býður.  

Og nú er svo komið að vaxandi líkur eru á því að holskefla af kínversku áli skelli senn á vestrænum álmörkuðum. Það yrði til að halda álverði lágu ennþá lengur en mörg álfyrirtæki (og raforkufyrirtæki) hafa verið að vonast til. Þetta er sérstaklega áhyggjuefni fyrir Íslendinga. Á næstu vikum mun ég birta nokkrar greinar hér á Orkublogginu þar sem staðan á álmörkuðum verður skýrð nánar og fjallað ítarlegar um þessa flóðbylgju af kínversku áli, sem virðist byrjuð að streyma hægt en ákveðið inn í flóa og firði vestrænna álmarkaða. Sá straumur af áli gæti orðið nánast óstöðvandi.

Hvar er Háskólinn í Reykjavík?

Nýlega rann út tilboðsfrestur vegna verkefnis sem felst í mati á áhrifum sæstrengs, þ.e. kaup „á ítarlegri þjóðhagslegri kostnaðar- og ábatagreiningu á áhrifum raforkusæstrengs á íslenskt samfélag“ þar sem draga á saman þann þjóðhagslega ábata og kostnað sem verður til vegna slíks rafstrengs. Sbr. nánari upplýsingar á vef Ríkiskaupa.

Ellefu tilboð bárust í þetta verk. Af reglum um viðmiðunarfjárhæðir vegna útboða á Evrópska efnahagssvæðinu var frá upphafi augljóst að kostnaðaráætlun vegna verksins var innan við 21.571.317 ISK. Ríkiskaup hefur nú gefið upp að kostnaðaráætlunin hljóðaði upp á sléttar 19.500.000 ISK (allar fjárhæðirnar eru án vsk). Af tilboðunum ellefu voru sjö innan kostnaðaráætlunar, en fjögur þeirra umfram kostnaðaráætlun.

Straumur fjárfestingabanki var með lægsta tilboðið, en það hljóðaði upp á 11.900.000 ISK. Uppfylli tilboð Straums tilboðsskilmálana er því augljóst að Straumur mun vinna verkið. Tilboðsskilmálarnir, þ.e. skilyrðin sem bjóðendum var gert að uppfylla, voru reyndar bæði einföld og skýr. Það kæmi því mjög á óvart ef tilboð Straums er ekki gilt. Ríkiskaup hafa enn ekki kveðið upp úr með gildi tilboðanna, en það hlýtur að verða gert fljótlega.

Eftirfarandi tilboð voru innan kostnaðaráætlunar:

1.  Straumur bauð 11.900.000
2.  Efla bauð 12.784.000
3.  Aurora Energy Research, GAMMA og Reykjavík Economics buðu 13.850.000
4.  KPMG bauð 14.000.000
5.  PWC bauð 16.367.000
6.  Verkfræðistofa Jóhanns Indriðasonar bauð 17.499.000
7.  Capacent bauð 18.900.000

Eftirfarandi tilboð voru umfram kostnaðaráætlun:

8.  Verkís, Deloitte og Hagfræðistofnun HÍ buðu saman 19.600.000
9.  Centra fyrirtækjaráðgjöf bauð 19.800.000
10. Economic Consulting Associates UK bauð 34.000.000
11. Annað veldi bauð 59.439.000

Eins og áður sagði var kostnaðaráætlunin 19.500,000. Það vekur athygli að enginn háskóli utan HÍ skuli hafi skilað inn tilboði. Er verkefni af þessu tagi - ítarleg þjóðhagsleg kostnaðar- og ábatagreining á áhrifum raforkusæstrengs á íslenskt samfélag - ekki áhugavert fyrir t.a.m. Háskólann í Reykjavík?