Rússland þarf hærra olíuverð

Rússneskir milljarðamæringar eru sumir vafalítið nokkuð áhyggjufullir yfir hörkunni í utanríkisstefnu Pútíns. Því þeir eru að sjá af upphæðum sem jafngilda milljörðum USD.

Meðan hlutabréfavísitölur á Vesturlöndum hafa víða verið í uppsveiflu hefur allt verið pikkfast og jafnvel á niðurleið á hlutabréfamarkaðnum í Moskvu. Mjög hefur þrengt að aðgangi fjölmargra rússneskra fyrirtækja að vestrænu lánsfjármagni og erlendir fjárfestar hafa margir byrjað að færa fé sitt burt frá Rússlandi. Þetta hefur keðjuverkun; rúblan fellur, verðbólga eykst og kaupmáttur almennings minnkar.

Það virðist lítill áhugi á rússneskum hlutabréfum þessa dagana. Þegar t.d. miðað er við V/H hlutfall (P/E ratio) sést að rússnesk hlutabréf eru miklu lægra verðlögð en gengur og gerist í nýmarkaðslöndunum. Í Rússlandi er þetta hlutfall í dag svipað eins og á hlutabréfum í Argentínu og Íran. Og lægra en í Zimbabwe. Þetta er væntanlega til marks um hversu lítið traust erlendir fjárfestar hafa almennt á Rússlandi.

En það er víðar sem kreppir að Rússum. Það er nefnilega svo að olíuverð er ekki lengur nógu hátt fyrir Rússa til að halda viðskiptajöfnuðinum við útlönd réttu megin við strikið. Nú stefnir allt í að eftir nokkuð langt tímabil þar sem viðskiptajöfnuðurinn hefur verið Rússum hagstæður, sé að byrja að síga þar á ógæfuhliðina.

Vinsældir Pútín's heima fyrir má vafalítið að verulegu leiti rekja til þess að eftir valdatöku hans um aldamótin rauk olíuverð upp (fyrst og fremst vegna efnahagsuppgangsins í Kína). Þetta skapaði Rússlandi geysilegar útflutningstekjur og peningar streymdu í ríkiskassann frá orkugeiranum. Það gerði Pútín kleift að stæra sig af bættum kjörum almennings, meiri stöðugleika innanlands og að Rússland öðlaðist á ný sterka ásýnd út á við.

Nú er aftur á móti svo komið að orkugróði Rússlands stendur ekki lengur undir því að halda viðskiptajöfnuði landsins jákvæðum. Ef ekki kemur til umtalsverðra hækkana á olíuverði stefnir í að Rússland sigli nú inn í ólgusjó neikvæðs viðskiptajöfnuður.

Í þessu sambandi er vert að rifja upp það sem gerðist á olíumörkuðum á 9. áratugnum. Eftir að olíuverð rauk upp úr öllu valdi um 1980 (í tengslum við klerkabyltinguna í Íran) tók verðið brátt að síga aftur niður á við. Og svo fór að allan níunda áratuginn var olíuverð afar lágt - meira að segja lægra en hafði verið eftir olíukreppuna 1973. Þær lækkanir mátti einkum rekja til mikils olíuframboðs frá Saudi Arabíu og öðrum ríkjum OPEC, auk þess sem olía streymdi nú frá bæði Norðursjó og Alaska.

Afleiðing þessa lága olíuverðs var m.a. mikill tekjumissir fyrir Sovétríkin þáverandi og tilheyrandi skortur þar á erlendum gjaldeyri. Það ástand veikti efnahag landsins tvímælalaust. Og allt í einu hrundi stjórnkerfi Sovétríkjanna; eftir misheppnaða hallarbyltingu í Kreml missti kommúnistaflokkurinn völdin, Sovétríkin liðuðust í sundur og staða Rússlands sem stórveldi veiktist mjög.

Samskonar atburðir gætu gerst aftur núna - sérstaklega ef olíuverð myndi lækka umtalsvert. Orka er lang mikilvægasta útflutningsafurð Rússlands. Samkvæmt upplýsingum frá bandaríska orkumálaráðuneytinu kemur meira en 70% allra útflutningstekna Rússland frá kolvetnissölu. Þar eru olía og olíuafurðir mikilvægastar og þar á eftir kemur jarðgasið.

Til að olíuverð lækki verulega þyrftu Bandaríkin og Evrópa að beita sér mjög ákveðið gagnvart mikilvægum framleiðendum, þ.e. fá þá til að auka olíuframleiðslu sína. Þarna er í reynd bara einn valkostur. Saudi Arabía er nefnilega eina land veraldarinnar sem hefur raunverulega getu til að auka framleiðsluna nokkuð hratt. Til að olíuverð lækki nokkuð snöggt þyrfti því að sannfæra Sádana um að auka framleiðslu sína. 

Stóra spurningin er hvort Sádarnir myndu fallast á slíkar aðgerðir. Saudi Arabía hefur svo til engar aðrar útflutningstekjur en olíu og jarðgas. Ef olíutekjur landsins lækka eitthvað að ráði frá því sem nú er, lenda Sádarnir samstundis í að þurfa að auka ríkisskuldir sínar til að geta mætt útgjöldunum heima fyrir. Og valdhafarnir þar vilja að sjálfsögðu forðast að skapa óróa meðal almennings, sem gæti ógnað einveldin. Á móti kemur að aukin olíuframleiðsla myndi skila nýjum tekjum og þannig bæta upp tekjumissi vegna lægra olíuverðs. En Sádarnir virðast afar sáttir við núverandi markaðsástand og því virðist hæpið að þeir kæri sig um að rugga bátnum.

Það er sem sagt svo að núverandi olíuverð er vart nógu hátt til að losa Rússland undan viðskiptahalla. Það skapar Pútin nokkurn vanda - en þó varla nógu mikinn vanda til að hann snúi snögglega af agressívri utanríkisstefnu sinn. Og það virðist fremur ólíklegt að olíuverð lækki svo mikið að efnahagsstöðugleika Rússlands verði ógnað í bráð.

Bæði Bandaríkin og Evrópuríki hafa nú þegar gripið til ýmissa viðskiptaþvingana til að láta Pútín finna fyrir sér. Svo sem með því að þrengja að möguleikum rússneskra ríkisorkufyrirtækja, eins og Gazprom og Rosneft, til að fjármagn sig erlendis. Í því ljósi er nokkuð sérstakt að nú í vikunni sem leið fagnaði bandaríski olíurisinn ExxonMobil því með bæði Rosneft og Pútín að sameiginlegar olíuboranir þessara tveggja stærstu olíufélaga heimsins (á hlutabréfamarkaði) eru að byrja norður á heimskautasvæðunum í Karahafi!

Þessi stórauknu umsvif ExxonMobil í Rússlandi eru í litlu samræmi við núverandi stefnu bandarískra stjórnvalda um viðskiptaþvinganir gagnvart Rússlandi. Vissulega eru boranirnar í Karahafi einfaldlega afleiðing af eldra samkomulag fyrirtækisins við Rosneft og rússnesk stjórnvöld. En það er merkilegt og nokkuð sérkennilegt ef viðskiptaþvinganir Bandaríkjastjórnar hafa engin merkjanleg áhrif á þetta samstarf Rosneft og ExxonMobil. Það hlýtur a.m.k. að vera óánægja í Washington DC með þessar nýjustu fréttir frá Karahafi.

Athugasemdir

[Bjarne Örn Hansen (IP-tala skráð) 11.8.2014 kl. 13:00]

Þetta er nú bara skammsýni, og lítið annað.  Efnahagur Evrópu og Bandaríkjanna, er svo skuldugur að því nær engin herfa.  Á sama tíma, eru verðbréf á leiðinni upp ... vegna þess að Ríkisstjórnir Evrópu og Bandaríkjanna, eru að moka í þetta fé ... fé, sem er ekki til.

Maður þarf andskotanum ekki að vera neitt gáfnaljós, til að sjá að þetta gangi upp.

Ég segi nú bara ekki annað.

[Ketill Sigurjónsson, 12.8.2014 kl. 09:27]

Grein í Financia Times í dag:

http://www.ft.com/intl/cms/s/0/ac3b93fc-21fd-11e4-ad60-00144feabdc0.html#axzz3A52GtUm5

Sanctions have low impact on Russian oil

Þarna segir m.a.:

US and EU sanctions on Russia’s oil sector are unlikely to have a major affect on production, the International Energy Agency said on Tuesday, chiming with comments from market watchers that the restrictions are toothless.

“Neither set of sanctions will have any tangible near term impact on supplies. Even for the medium term, their impact appears questionable,” the energy watchdog for wealthy nations said in its widely-followed monthly oil market report. “EU sanctions are highly selective, exclude agreed contracts, and can only be extended past one year by consensus. Their ‘perimeter’ seems loosely defined, potentially leaving room for finding ways around the most constraining measures,” it added.

[Steinar Ríkharðsson (IP-tala skráð) 16.8.2014 kl. 12:16]

Það sem verra er fyrir Rússa (og svo sem alla aðra líka) er að það lítur út fyrir að þeir séu núna á sínum seinni toppi og framleiðslan fari að stefna niður á við, enda er Rússland orðið mjög "þroskað" olíuframleiðsluríki.  Ofan á það kemur að ný verkefni eru svo dýr að þau skila ekki svo miklu nettó í ríkiskassan, þannig að hreinar tekjur rússa af olíusölu gætu lækkað nokkuð hratt að óbreyttu, jafnvel þótt þeir næðu að halda stöðugri framleiðslu.

En það er ansi hreint langsótt að halda að það sé hægt að lækka olíuverð að ráði frá "supply" hliðinni. Það eru afskaplega lítil líkindi milli ástandsins núna og á níunda áratugnum þegar það var gríðarlega umframgeta í kerfinu, þar sem t.d. Saudi Arabia minnkaði olíuvinnslu úr 10 milljón tunnur á dag árið 1980 niður í minna en 4 árið 1985 til að reyna að halda uppi verði.

Það sáralítill slaki í kerfinu og alls ekki víst að jafnvel Saudarnir geti bætt við einhverju að ráði við þær c.a. 10 mb/d sem þeir eru að framleiða núna, án þess að skaða olíulindirnar.  Framleiðslan hjá þeim er nánast sú sama og fyrir 10 árum þrátt fyrir að þeir hafi á þeim tíma hafið vinnslu á nokkrum risaolíulindum.  Núna eru allar þeirra stærstu olíulindir komnar í vinnslu og þeir þurfa greinilega að eyða sífellt meira púðri til að halda í horfinu, miðað við stóraukinn borafjölda að störfum þar síðustu ár.  

Það er líka þannig að stór hluti af nýjum olíuverkefnum í dag gera ekki meira en rétt svo að bera sig við núverandi olíuverð.  Þannig að ef maður ímyndaði sér að Saudar eða aðrir gætu hrist eitthvað fram úr erminni þannig að olíuverð lækkaði í t.d. 70 $ á tunnuna þá myndi stór hluti nýrra olíuverkefna ekki bera sig og þeim frestað eða hætt við þau.  Það myndi líka setja alþjóðlegur olíufyrirtækin, fyrirtæki í tight oil vinnslu og fleiri í veruleg vandræði.  Þannig að það tæki ekki langan tíma fyrir verð að hækka aftur til að einhvers konar jafnvægi kæmist aftur á.

Olíuverð getur bara lækkað að ráði gegnum eftirspurnarhliðina, þ.e. með alvarlegum efnahagssamdrætti eða efnahagshruni eins og 2008, en það yrði alltaf fljótt að ná sér upp aftur vegna þeirra mekanisma sem ég nefndi að ofan.  

Það er mikil einföldun að klína því á Kínverja að olíuverð hafi hækkað eftir aldamótin.  Það gerðist fyrst og fremst út af því að hefðbundin olía sem ódýrt er að vinna (Regular conventional sbr. silgreiningu dr. Colin Campbell, þ.e. olía úr hefðbundnum olíulindum á landi eða grunnsævi) náði hámarki c.a. 2005 og er á niðurleið.  Til að fylla í gatið þurfti dýrari olíu og þar af leiðandi hærra verð. Það varð til þess að 2005-2008 var olíuvinnsla nánast flöt, verð hækkaði og efnahagshrun eiginlega óumflýjanlegt.  

Það er jaðarkostnaður í olíuvinnslu (marginal barrel) sem setur gólfið í olíuverði til lengri tíma litið og sá jaðarkostnaður fer sífellt hækkandi. 

[Ketill Sigurjónsson, 16.8.2014 kl. 12:36]

Ég held að ég sé sammála hverju orði hjá Steinari hér að ofan. Það er reyndar athyglisvert að núverandi olíuverð virðist ekki nógu hátt fyrir stóran hluta framleiðslunnar úr kanadíska olíusandinum. Þannig að þar eru menn að kippa að sér höndum og fresta nýjum verkefnum. Sama virðist uppi á teningnum gagnvart nýjum verkefnum á heimskautasvæðunum, t.d. í Alaska, og það hefur hægt á leitinni við Grænland.

[Steinar Ríkharðsson (IP-tala skráð) 17.8.2014 kl. 10:23]

Já, það eru mörg merki um það að olíuiðnaðurinn sé að fara að draga saman seglin að einhverju leyti eftir eftir stórfelldan vöxt í fjárfestingum síðustu ár.  Stærstu alþjóðlegu olíufélögin hafa hvorki meira né minna en fimmfaldað útgjöld í leit og vinnslu (upstreamCAPEX) en framleiðslumagnið hjá þeim hefur þrátt fyrir það verið á nokkuð stöðugri niðurleið síðan.  Nú virðast þeir hins vegar vera að fá nóg, þessi nýju dýru verkefni eru varla að ná að bera sig. Það er þrátt fyrir að olíuverð sé c.a. fjórfalt hærra en fyrir aðeins áratug, sem sýnir hversu hröð umskiptin hafa orðið.  

Um þetta og fleira fjallar Steven Kopits í frábærri kynningu sem  áhugamenn um orkumál ættu ekki að láta fram hjá sér fara.

http://youtu.be/dLCsMRr7hAg