Samsæri eða samkeppni?

Nú um helgina sem leið birtist í Morgunblaðinu grein þar sem fyrrum ritstjóri blaðsins, Styrmir Gunnarsson, fjallar um möguleg orkuskipti í bifreiðasamgöngum á Íslandi og það hvort stóriðjustefnan sé dauð. Í greininni víkur Styrmir líka að kínverskum áliðnaði. Sem athyglinni verður beint að hér.

Núverandi staða á ekki að koma neinum á óvart

Margir virðast undrast það að útflutningar á áli frá Kína hafi verið að aukast mikið á síðustu misserum. En sú þróun ætti ekki að koma neinum á óvart; það hefur blasað við í nokkur ár að offramleiðsla á áli í Kína væri orðin svo mikil að það myndi að öllum líkindum leiða til meiri útflutnings af áli þaðan. Sbr.greinin Svört skýrsla Boston Consulting Group, sem birtist á vef mbl.is fyrir um tveimur árum.

Þar með er ekki sagt að þessi holskefla af kínversku áli verði viðvarandi ástand um alla framtíð. Upp á síðkastið hefur útflutningur á áli frá Kína vissulega og eðlilega verið að vaxa hratt. Eins og fyrirséð var. Á endanum hlýtur þó að myndast betra jafnvægi á álmörkuðum.

Lágt álverð mun á endanum þvinga óhagkvæmustu álverin til að draga úr framleiðslu og jafnvel hætta starfsemi. Hjá því verður ekki komist. Hvar þau álver eru staðsett, sem einkum munu loka, er óvíst. Því tregða álfyrirtækja til að draga úr framleiðslu sinni er mikil. Vandræðin virðast þó nú um stundir einna mest í indverskum áliðnaði.

Tíminn mun leiða í ljós hversu mikill þessi umræddi kínverski útflutningur á áli verður eða hvort hann muni fljótt skreppa saman ef álverð helst áfram lágt. Eða hvort Kína verði jafnvel ráðandi á álmörkuðum um allan heim um langa framtíð - vegna vaxandi álframleiðslu í nýjum kínverskum hátækniálverum. En hafa ber í huga að það eru fjöldamörg álver utan Kína sem eru líka afar hagkvæm í rekstri. Þ.á m. eru nýju risaálverin við Persaflóa. Og hér á Íslandi er álver Alcoa á Reyðarfirði tvímælalaust í hópi slíkra ofurhagkvæmra álvera.

Nýju kínversku álverin eru meðal þeirra hagkvæmustu í heimi

Mikil uppbygging álvera í Kína síðustu ár og áratugi hefur orðið samfara miklum framförum í þessum iðnaði í Kína. Eldri álverin þar eru reyndar mörg hver álitin vera óhagkvæm og illa búin tæknilega - og greiða þar að auki oft afar hátt raforkuverð. En þau álver sem hafa risið í stórum stíl í Kína á allra síðustu árum, eru aftur á móti flest afar fullkomin. Og eru meðal samkeppnishæfustu álvera í heimi.

Sú mikla tækniþekking sem Kínverjar hafa nú aflað sér í áliðnaði kann vissulega að ógna vestrænum áliðnaði. Og kann að leiða til sífellt meiri útflutnings á áli frá Kína. En það verður ekki vegna endalauss offramboðs af áli - heldur vegna þess að mörg álver utan Kína (þ.m.t. á Vesturlöndum) eru ekki jafn tæknilega fullkomin.

Við þetta bætist svo að þrátt fyrir að meðalverð á raforku til álvera sé geysilega hátt í Kína, þá njóta flest nýjustu álverin þar afar ódýrrar raforku (frá kolaorkuverum). Þannig má segja að kínverski áliðnaðurinn skiptist nú í tvennt; annars vegar álver sem greiða mjög hátt raforkuverð og skila lítilli arðsemi og hins vegar álver sem greiða mjög lágt raforkuverð og eru að auki afar tæknilega fullkomin.

Ætlar kínverski áliðnaðurinn að kremja þann vestræna?

Í grein sinni nefnir Styrmir þann möguleika að Kínverjar muni „vinna markvisst að því á næstu árum að koma álfyrirtækjum á Vesturlöndum á kné“ með auknum útflutningi á áli. Í þessu sambandi vísar Styrmir til skrifa í Financial Times (FT). Vafalítið er hann þar að vísa til greinar sem birtist á vef FT þann 10. ágúst s.l. undir fyrirsögninni; Aluminium: Meltdown Fears.

Styrmir er með samskonar tilvísun í nýlegri grein á vefsíðu sinni. Þar sem hann vitnar til þess að samkvæmt viðmælanda Financial Times megi búast „við aukinni framleiðslu í Kína þar sem markmið Kínverja sé að knýja framleiðendur á Vesturlöndum til að loka álverum sínum.“

Kínverskt samsæri eða eðlileg samkeppni á hrávörumarkaði?

Þarna er að mati Orkubloggarans ekki alveg rétt með farið. Það er að vísu rétt að FT vitnar til ummæla sérfræðinga um að kínversk álver muni reyna að vinda ofan af offramboði af áli innan Kína með auknum útflutningi. En það er ekkert sem rennur stoðum undir þá kenningu að aukinn útflutningur á áli frá Kína komi til vegna sérstakrar kínverskrar áætlunar um að knýja álframleiðendur á Vesturlöndum til að loka álverum sínum.

Miklu fremur er aukinn álútflutningur frá Kína eðlileg viðbrögð kínverskra álframleiðenda til að finna nýjan markað fyrir framleiðsluvörur sínar. Nú þegar eftirspurnin á hinum hefðbundna markaði fyrirtækjanna (þ.e. á innanlandsmarkaðnum í Kína) reynist hafa vaxið hægar en framboðið.

Í þessu skyni hafa kínversku álfyrirtækin þrýst á kínversk stjórnvöld um að gera breytingar á tolla- og skattaumhverfi til að liðka fyrir álútflutningi. Og varla neitt óeðlilegt við það að kínversk stjórnvöld gefi þar eftir og lækki útflutningstolla á ál. Ekkert er við það athuga að kínversk álfyrirtæki megi stunda alþjóðaviðskipti með ál - rétt ens og t.d. Alcoa, Century Aluminum, Glencore, Rio Tinto Alcan, Rusal, Trafigura eða önnur vestræn hrávörufyrirtæki og álframleiðendur. Það er svo önnur saga hvort álframleiðsla i Kína nýtur mikilla opinberra ívilnana, en ívilnanir til álvera eru reyndar þekktar víða í heiminum.

Kínverskt ál og bandarísk olía

Vaxandi álútflutningur frá Kína er í reynd samskonar þróun eins og bandaríski olíuiðnaðurinn er að reyna að ná fram. Í meira en fjóra áratugi hefur verið nánast algert bann við því í Bandaríkjunum að flytja út bandaríska hráolíu. Enda hafa Bandaríkjamenn ekki verið sjálfir sér nógir um olíu og þess vegna töldu bandarísk stjórnvöld eðlilegt að setja á slíkt útflutningsbann.

Með hratt vaxandi olíuframleiðslu í Bandaríkjunum síðustu árin hefur myndast mikill þrýstingur frá bandarískum olíuframleiðendum um að fá heimild til olíuútflutnings. Þetta er ámóta eins og óskir kínverskra álframleiðenda um að fá að flytja út ál.

Bæði kínversku álframleiðendurnir og bandarísks olíuframleiðendurnir hugsa fyrst og fremst um sína eigin hagsmuni. Í báðum tilvikum er geysilegur lobbýismi í gangi til að hafa áhrif á stjórnvöld með það að markmiði að útflutningur geti aukist. Það er svo álitamál hvort áliðnaður í Kína nýtur meiri ívilnana stjórnvalda þar en að breyttu breytanda gildir um bandaríska olíuiðnaðinn. 

Það er kannski svolítið sérkennilegt að þrátt fyrir gjörólík stjórnkerfi landanna eru hagsmunirnir þarna svipaðir og viðhorf stjórnvalda sömuleiðis. Og nú hafa kínversk stjórnvöld gefið aðeins eftir og afnumið útflutningstolla að hluta gagnvart kínverska áliðnaðinum. Sama þróun virðist vera að eiga sér stað í Bandaríkjunum gagnvart útflutningi á bandarískri olíu.

Enn sem komið er eru tilslakanir bandarískra stjórnvalda gagnvart olíuútflutningi að vísu afar takmarkaðar. En miðað við viðteknar meginreglur um frjáls viðskipti og hvernig heimshagkerfið hefur verið að þróast síðustu áratugi, hlýtur að vera eðlilegast að bæði olía og ál séu háð sem minnstum viðskiptahindrunum.

Að lokum má nefna að það er óvíst hvort stóriðjustefnan á Íslandi heyri brátt sögunni til. En það eru augljós rök fyrir því að Ísland eigi alls ekki að leggja fleiri egg í álkörfuna. Það er einfaldlega óeðlilega mikil áhætta tekin með því að selja næstum 3/4 allrar raforkunnar til áliðnaðar. Skynsamlegast væri að fækka eggjunum þar og horfa til áhættuminni og arðbærari verkefna fyrir íslensku orkueggin.

Athugasemdir

[Ketill Sigurjónsson, 3.9.2015 kl. 17:58]

Með hliðsjón af greininni her að ofan getur verið áhugavert að lesa einnig eftirfarandi nýrri grein á vef Reuters:
Wed Sep 2, 2015 2:06pm EDT
Battle for survival in the new global aluminum market
LONDON | BY ANDY HOME
http://www.reuters.com/article/2015/09/02/us-aluminium-cutbacks-ahome-idUSKCN0R222X20150902