Vronský greifi endurborinn?

Ekkert jafnast á við rússneska dramatík.

Fyrir einungis fáeinum árum var rússneska ríkisolíufélagið Rosneft bara lítið peð meðal einkavæddu rússnesku risanna. En fljótlega eftir að Vladimir Pútín varð forseti Rússlands um aldamótin snéru rússnesk stjórnvöld snarlega við blaðinu.

Í stað hraðrar einkavæðingar á rússnesku (sovésku) orkufyrirtækjunum hóf rússneska ríkið að ná aftur undir sig helstu olíufyrirtækjum landsins. Þar er um geysilega hagsmuni að ræða, því Rússland er ásamt Saudi Arabíu stærsti olíuframleiðandi heimsins.

Ofsavöxtur Rosneft

Fyrsta stóra skrefið í endurheimt rússneska ríkisins á yfirráðum í olíuiðnaði landsins var yfirtaka á olíurisanum Yukos árið 2003 (upp í meintar skattaskuldir og sektir). Helstu eignir Yukos voru í framhaldinu seldar til lítt þekkts fyrirtækis, Baikal Finance Group, sem seldi þær brátt áfram til ríkisfyrirtækisins Rosneft. Allt gerðist þetta með nokkuð sérkennilegum hætti. A.m.k. þótti sumum málið einkennast af mikilli spillingu.

En hvað sem slíkum ásökunum líður, þá varð niðurstaðan sú að skyndilega var Rosneft orðið stærsta olíufélagið í Rússlandi. Í framhaldinu var félagið svo skráð á markað í kauphöllunum í Moskvu og London. Rússneska ríkið hefur engu að síður haldið traustum meirihluta í félaginu í sínum höndum. Yukos fór í gjaldþrot og var endanlega afskráð árið 2007.

Skömmu eftir að rússneska ríkisvaldið réðst til atlögu gegn Yukos sá auðkýfingurinn Roman Abramovich sitt óvænna og féllst á kauptilboð frá rússneska ríkisolíufélaginu Gazprom Neft í Sibneft. Á þessum tíma var Sibneft fimmta stærsta olíufélag Rússlands. Þar kom það næst á eftir Rosneft, Lukoil, TNK-BP og félaginu dularfulla Surgutneftegas (stærstu hluthafar síðastnefnda felagsins eru óþekktir og það jafnvel þó það sé skráð í rússnesku kauphöllinni!).

Með kaupum Gazprom Neft á Sibneft styrkti rússneska ríkið enn betur stöðu sína í rússnesku olíuframleiðslunni. Ennþá voru þó bæði annað og þriðja stærsta olíufélagið í höndum einkaaðila, þ.e.a.s. Lukoil og TNK-BP. En nú í vikunni sem leið tók Rosneft enn eitt skrefið í ríkisvæðingu rússneska olíuiðnaðarins - þegar tilkynnt var að Rosneft væri búið að kaupa TNK-BP. Það eru risafréttir því ekki ber á öðru en þarna sé að verða til stærsta olífélag heimsins á hlutabréfamarkaði.

Viðskipti upp á 56 milljarða USD

Kaupverðið sem Rosneft greiðir fyrir TNK-BP er sagt vera á bilinu 54-56 milljarðar USD (jafngildir um 7.000 milljörðum ISK). Vestrænir bankar eru sagðir fjármagna kaupin að verulegu leyti.

Helmingurinn af umræddri fjárhæð (28 milljarðar USD) rennur til olígarkanna í Alfa Group og félaga þeirra sem samtals eiga 50% í TNK-BP. Þar með er orðið augljóst að þeir Mikhail Fridman og Viktor Vekselberg eru meðal allra auðugustu manna veraldarinnar. Sem er sossum ekki ný frétt. 

Hinn helmingur upphæðarinnar (26-28 milljarðar USD) fer til BP, sem eignaðist 50% í TNK-BP árið 2003. Hluti kaupverðsins til BP verður greiddur með hlutabréfum í Rosneft. Ekki virðist alveg fullfrágengið hvað sá hlutur verður stór, en nefnt hefur verið 20% hlutur í Rosneft. Afgangur kaupverðsins til BP, sem mun vera á bilinu 12-13 milljarðar USD, verður í reiðufé.

Rosneft verður stærsta olíufélag veraldar á hlutabréfamarkaði

Eftir þessi viðskipti með TNK-BP eykst olíuframleiðsla Rosneft úr um 2,5 milljónum tunna á dag í um 4,6 milljón tunnur! Til samanburðar þá hefur ExxonMobil undanfarin ár framleitt á bilinu 4-4,5 milljónir tunna af olíu daglega - og þá er gasframleiðslan þeirra vel að merkja meðtalin. Með þessum viðskiptum er Rosneft því orðið stærsta olíufélag heimsins (þ.e. af þeim félögum sem skráð eru á hlutabréfamarkað en Rosneft er á hlutabréfamarkaði bæði í Moskvu og London).

Já; Rosneft er orðið stærra en Shell, stærra en Chevron og meira að segja stærra en sjálfur ofurrisinn ExxonMobil. Þessar staðreyndir eru með miklum ólíkindum - sérstaklega þegar haft er í huga að fyrir einungis um áratug munaði minnstu að þáverandi litla Rosneft yrði einfaldlega látið renna inn í rússneska gasrisann Gazprom.

Og það er ekki nóg með að Rosneft sé orðið orðið stærsta olíufélag heimsins á hlutabréfamarkaði. Því með kaupum á TNK-BP er Rosneft orðið hvorki meira né minna en næststærsta olíufélag veraldarinnar.

Rosneft verður nú stærra en ríkisolíufélagið í Kuwait. Og stærra en ríkisolíufélagið í Abu Dhabi. Og Rosneft verður með þessu auðvitað líka stærra en ríkisolíufélögin í Indónesíu, Malasíu, Mexíkó og Brasilíu. Eina olíufélagið í heiminum sem ennþá er stærra en Rosneft er Saudi Aramco. Þ.e.a.s. rikisolíufélagið í Saudi Arabíu, sem er langstærsta olíufélag veraldarinnar með framleiðslu sem nemur hátt í 10 milljónum tunna á dag.

Enn ein skemmtileg viðmiðun er sú að Rosneft ræður núna yfir um helmingi allrar olíuframleiðslu Rússlands. Svo mikil markaðshlutdeild eins fyrirtækis í olíuframleiðslu yrði aldrei heimiluð í t.d. Bandaríkjunum eða Evrópusambandinu (vegna samkeppnislöggjafarinnar). Þetta virðist aftur á móti ekki vera vandamál í Rússlandi. Að auki er stór hluti olíuframleiðslunnar í Rússlandi í höndum annarra ríkisfyrirtækja; þ.á m. er áðurnefnt Gazprom Neft. Það er því ekki hægt að segja annað en að Pútín hafi svo sannarlega tekist að koma olíuiðnaði Rússlands aftur í hendur ríkisins. 

Sögulegt skref fyrir BP - en líka afar áhættusamt

Með þessum viðskiptum verður BP mjög stór hluthafi í Rosneft. Það eitt og sér er afar athyglisvert og verður að teljast áhugavert fyrir þetta gamalgróna breska olíufélag. Sem fimmtungs hluthafi í Rosneft fær BP óbeinan aðgang að geysilegum olíuauðlindum til að vinna úr næstu áratugina. Og það verður að telja líklegt að þessi viðskipti muni auðvelda BP sjálfu að fá beinan aðgang að rússneskum olíuauðlindum. Fyrir vikið er kannski ekki útilokað að BP taki brátt það sæti að verða stærsta vestræna olífélagið, þ.e. stærra en ExxonMobil.

Það hefur einmitt verið eitt helsta vandamál vestrænu olíufyrirtækjanna hversu takmarkaðan aðgang þau hafa að olíulindum í stærstu olíuríkjunum. Eins og staðan er í dag eru það fyrst og fremst ríkisorkufyrirtæki OPEC-landanna og rússnesku olíufyrirtækin sem ráða yfir olíuauðlindum framtíðarinnar.

Það að vestrænt olíufyrirtæki fái stóran eignarhlut í slíku rikisfyrirtæki sem Rosneft er, er alveg nýtt í olíuiðnaðinum. Á sínum tíma réði BP yfir nær öllum olíulindum í Persíu og Írak og var einnig umsvifamikið í N-Afríku. Það er orðið ansið langt síðan þau verðmæti runnu félaginu úr greipum. Það var ekki vandamál meðan ennþá var mikið um ósnertar olíulindir í Vestrinu. Þar opnaðist Alaska, Norðursjórinn, Noregshaf og Mexíkóflóinn. En þegar litið er til framtíðarinnar liggja vaxtartækifæri vestrænu olíufélaganna einkum í því að komast í meira mæli í olíuvinnslu á svæum þar sem ríkisolíufélög ráða mestu. 

En þó svo þetta sé merkilegt skref fyrir BP, þá er þetta líka ansið áhættusamur leikur hjá fyrirtækinu. Rússneska ríkið verður áfram með traustan meirihluta í Rosneft og mun því áfram ráða fyrirtækinu í einu og öllu (BP fær tvö stjórnarsæti af níu). Gleymum því heldur ekki að olíuvinnsla í Rússlandi er talsvert dýr og svo eru kaupin ávísun á ennþá meiri skuldsetningu Rosneft. Tímabundin lækkun olíuverðs gæti skapað Rosneft lausafjárvanda og augljóst að arðsemi af fjárfestingu í fyrirtækinu er afar óviss.

Hefði BP fremur átt að halda sig við TNK-BP? 

Í bransanum velta menn því nú talsvert fyrir sér hvort svona hressileg aðkoma BP að Rosneft sé í reynd alsl ekki skynsamur leikur. BP hefur hagnast afar vel af fjárfestingum sínum í TNK-BP. Þegar TNK-BP varð til (árið 2003) mun BP hafa lagt félaginu til 8 milljarða USD. En á þeim tæpa áratug sem liðinn er síðan þá, hefur sú fjárfesting skilað BP hátt í 20 milljörðum USD í arðgreiðslur frá TNK-BP!

Þetta er sem sagt einhver besta fjárfestingin sem sögur fara af hjá vestrænu olíufyrirtæki á 21. öldinni. Það hefur reyndar gustað all hressilega í yfirstjórn TNK-BP og samstarfið við olígarkana hefur oft reynst BP afar erfitt. Eflaust er BP fegið að verða laus við það rugl allt saman. En peningarnir hafa skilað sér í hús og allra síðustu ár hefur TNK-BP virst vera komið á beinu brautina. Þess vegna hlýtur eftirfarandi spurning að vakna: Af hverju vera að gera breytingar með félagið núna?

Svarið við því liggur kannski í augum uppi. Það hlýtur að vera freistandi fyrir BP að leysa þarna út um 12 milljarða USD OG um leið verða stór hluthafi í Rosneft. Stór hluthafi í næst stærsta olíuframleiðanda veraldarinnar - í landi sem býr yfir gríðarlegum birgðum af óunninni olíu (áætlað er að Rússland hafi að geyma fimm sinnum meiri olíu en Bandaríkin og jafnist t.d. á við sum Persaflóaríkin).

Rosneft á góða möguleika á að vaxa og þá kannski ekki síst með olíuvinnslu á rússnesku heimskautasvæðunum. BP hefur einmitt mikla reynslu af slíkri olíuvinnslu, m.a. frá Alaska. Og þarna hefur BP óneitanlega slegið ExxonMobil ref fyrir rass. Því hætt er við að samstarfsáhugi Rosneft gagnvart ExxonMobil muni dvína með aðkomu BP að Rosneft. Varla er liðið ár síðan tilkynnt var um náið samstarf Rosneft og ExxonMobil. Sá samningur hefur óneitanlega misst mesta ljómann nú eftir fréttirnar um kaup Rosneft á TNK-BP. Og nú í kjölfar frétta af kaupum Rosneft á TNK-BP er jafnvel talað um að þetta muni útiloka önnur vestræn olíufélög frá Rússland. BP hafi sigrað í því kapphlaupi. En BP gæti svelgst á þeim sigri.

Fingraför Pútín's 

Að baki þessum tilfæringum öllum er hinn gamli vinur Pútín's og forstjóri Rosneft; Igor Sechin. 

Það er reyndar athyglisvert að sjá hvernig rússneska ríkið virðist tilbúið að veðja öllu á orkugeirann. Þó svo olíuframleiðslan í Rússlandi hafi undanfarin ár yfirleitt verið rekin með þokkalegasta hagnaði er varla heppilegt að tekjustreymi rússneska ríkisns verði ennþá háðara olíuverði en verið hefur. Ef upp kæmi sú staða að olíuverð lækkaði verulega og héldist lágt í dágóðan tíma er hætt við að Rosneft fengi mikið högg - og þá myndi rússneska ríkið eflaust lenda í vandræðum með sínar eigin skuldir.

En þeir félagarnir Igor Sechin, forstjóri Rosneft, og Vladimir Putin, forseti Rússlands, virðast hvergi bangnir. Þvert á móti stefna þeir leynt og ljóst að því að rússneska ríkið verði alveg jafn umsvifamikið í olíuiðnaðinum eins og það er í gasiðnaðinum. Með tögl og haldir rússneska ríkisins í bæði Gazprom og Rosneft er væntanlega ekki orðum aukið að Pútín sé einhver allra valdamesti maðurinn í orkugeira heimsins.

Er græðgin jafn blind eins og ástin? 

Nú er bara að sjá hvort þessi innkoma BP í ríkisrekna olíurisann Rosneft reynist hinu gamla og þaulreynda breska félagi vel. Sumir sjá þetta sem snjallan leik sem muni gera bæði Rosneft og BP kleift að vaxa með því að fara á fullt í rússnesku heimskautaolíuna. Aðrir segja að svona stór félög hafi ekki áhættusæknina sem þarf til að ná árangri á svoleiðis virgin-territory. Þar að auki séu rússneska ríkið og stjórnendur Rosneft óútreiknanalegir og BP eigi á hættu að sitja uppi sem óvirkur hluthafi í gríðarstóru en illa reknu félagi.

Jamm - kannski er BP búið að steypa sér í hlutverk sjálfrar  Önnu Karenínu. Og þá er auðvitað átt við að Rosneft sé enginn annar en Vronský greifi. En þetta eru nú bara laufléttar vangaveltur einfalds Orkubloggara með helgarfiðring. Eitt er þó víst; ekkert er jafn dramatískt eins og raunveruleiki olíuiðnaðarins. Og það á auðvitað einkum og sér í lagi við um rússneska olíubransann.

Auðlindapistlar

Hér er ábending til lesenda Orkubloggsins:

Nýverið bauð Morgunblaðið Orkubloggaranum að skrifa pistla fyrir viðskiptasíðu mbl.is. Sem ég ákvað að þiggja. Gera má gera ráð fyrir að ný grein komi þar inn á ca. 6 vikna fresti eða þar um bil (gæti þó orðið mun óreglulegra). Í dag eru pistlarnir þarna orðnir tveir:

Uppgangur á Norðurslóðum (frá 3. sept. 2012).

Dauflegt útboð í skugga Noregs (frá 10. okt. 2012).

Þrátt fyrir þennan nýja vettvang mun Orkubloggið halda áfram göngu sinni hér á askja.blog.is.

 

Afródíta heillar

Fyrir nokkrum árum hitti breska olíufélagið Cairn Energy beint í mark suður á Indlandi. Það vel heppnaða olíuævintýri skilaði félaginu nokkrum milljörðum USD í vasann. Í framhaldinu ákvað Cairn að nú skyldi haldið á gjörólíkar slóðir og tók stefnuna á Baffinsflóa vestan Grænlands. Þar var borað af miklum móð í tvö sumur - alls átta tilraunabrunnar - en án árangurs.

Þessir þurru brunnar Cairn Energy á Baffinsflóanum gleyptu rúman milljarð USD af eigin fé fyrirtækisins. Og nú hefur þetta geysilega fjársterka olíufélag ákveðið að minnka áhersluna á Grænland og þess í stað einbeita sér aftur að hlýrri slóðum. Undanfarið hefur Cairn Energy nefnilega verið að selja hluta af rannsóknaleyfum sínum við Grænland og fjárfesta í nýjum olíuleitarsvæðum á Miðjarðarhafi.

Það virðist reyndar svo að Miðjarðarhafið geti senn orðið eitt heitasta olíu- og gasleitarsvæðið hér í Evrópu. Síðustu misseri og ár hafa ríki allt í kringum Miðjarðarhaf - og þá ekki sist við austan- norðanvert Miðjarðarhaf - verið að bjóða út ný leitarsvæði af miklum móð. Og áhugi manna í olíubransanum á olíuleit þarna í sól og sumaryl virðist vera að aukast hratt.

Sum löndin sem liggja að sunnanverðu Miðjarðarhafi eiga sér langa sögu sem mikil olíusvæði. Þar er um að ræða lönd eins og Alsír, Líbýu og Egyptaland. Olíuvinnslan þar við Afríkustrendur hefur þó mestöll verið á landi eða á grunnum svæðum rétt utan við ströndina. Sjálft ægidjúp Miðjarðarhafsins hefur aftur á móti verið nánast ósnert - allt þar til núna á allra síðustu árum.

Ástæða aukins á huga á Miðjarðarhafi er einföld; hækkandi olíuverð hefur freistað áhættusækinna olíufélaga til að leggja út á djúpið utan hinna hefðbundnu vinnslusvæða. Og það jafnvel þrátt fyrir mikla pólítiska óvissu og óróa víða á svæðinu. Þessi þróun byrjaði fyrir einungis örfáum árum. En árangurinn lét ekki á sér standa. Segja má að ævintýrið hafi byrjað fyrir alvöru þegar bandaríska olíufyrirtækið Noble Energy hitti í mark á ísrealska landgrunninu árið 2009. Og fann þar risastóra gaslind, sem kölluð hefur verið Tamar - eins og Orkubloggið hefur áður sagt frá.

Það var svo 2010 að allt varð endanlega vitlaust á nýju Miðjarðarhafssvæðunum. Þá rambaði Noble á aðra ennþá stærri gaslind í ísraelsku lögsögunni. Hún er kennd við sæskrímslið Levíaþan. Þessi góði árangur Noble og gríðarlegu gaslindir skipta auðvitað mestu máli fyrir Ísrael, sem fram til þessa hefur þurft að flytja inn bæði allt gas og alla olíu (og það frá lítt vinsamlegum nágrönnum!). Nánast í einu vetfangi hefur gasið úr ægidjúpi Miðjarðarhafsins (hafdýpið þarna er 1.500-1.800 m) orðið til þess að Ísrael stefnir nú hraðbyri á orkusjálfstæði. Þessar tvær umræddu gaslindir, Tamar og Levíaþan, munu á endanum skila sem samsvarar nokkrum milljörðum olíutunna. Sést hafa tölur um að vinnanlegt magn þessara tveggja svæða slagi hátt í sem nemur 4,5 milljörðum tunna! Ísrael verður því ekki einungis orkusjálfstætt næstu áratugina, heldur líklega einnig stór gasútflytjandi.

En þettu eru ekki aldeilis einu stóru fréttirnar af nýjum kolvetnissvæðum á Miðjarðarhafi. Risafundurinn i ísraelsku lögsögunni gaf vonir um að önnur lönd við austanvert Miðjarðarhaf geti gert sér vonir um að verða brátt þátttakendur í kolvetnisiðnaði veraldarinnar. Og nýverið gerðist það að enn ein risalindin fannst undir austanverðu Miðjarðarhafi og nú í lögsögu Kýpur.

Þar var það líka Noble Energy sem átti heiðurinn. Gaslindin við Kýpur fannst á svæði sem nefnist Afródíta og er einungis um 20 sjómílum vestan við ísralesku gaslindirnar kenndar við Levíþan. Rétt eins og Ísraelsmegin er hafdýpið þarna ansið mikið eða um 1.700 m. Talið er að svæðið hafi að geyma um 200 milljarða rúmmetra af gasi, sem jafngildir um 1, 2 milljörðum tunna af olíu. Afródíta er því ekki bara tákn um ást og fegurð, heldur er ástargyðjan um það bil að gera Kýpur að olíuríki. Eða öllu heldur gasríki.

Nú á bara eftir að koma í ljós hvernig mun ganga að byggja upp vinnsluna. Bæði ísraelsku og kýpversku svæðin eru á pólítískt eldfimum landgrunnssvæðum. Á tímabili leit út fyrir að Líbanon myndi jafnvel gera innrás í Ísrael vegna gaslindanna og ágreinings um lögsögumörk. Ekki síður harkaleg viðbrögð komu frá tyrkneskum stjórnvöldum vegna fyrirhugaðrar gasvinnslu Kýpverja. Tyrknesk stjórnvöld viðurkenna ekki lögsögumörk Kýpur og líta á norðurhluta eyjunnar sem svæði sem hafi verið hernumið af grískumælandi Kýpverjum. En þrátt fyrir hótanir og herskip á sveimi hélt Noble sínu striki og nú stefnir allt í að vinnsla muni brátt hefjast bæði á Afródítu og ísraelsku svæðunum.

Það er nokkuð augljóst að gróðavonin á Miðjararhafi er sterkari en stríðsóttinn. Upp á síðkastið hafa fjölmörg olíufélög lýst yfir vilja til að reyna reyna fyrir sér úti á ægidjúpi Miðjarðarhafsins. Nýlega var t.d. tilkynnt um stóran samning milli Shell og tyrneska ríkisolíufélagsins TPAO um umfangsmikla olíuleit sunnan við strendur Tyrklands.

Grænlandsvinirnir í Cairn Energy virðast einnig vera komnir með mikinn áhuga í Miðjarðarhafi. Cairn var nefnilega nýlega að festa sér leyfi til olíuleitar í lögsögu Spánar; nánar tiltekið skammt frá sólareyjunni Ibiza. Og Cairn er einnig sagt sækjast eftir sérleyfum til leitar við bæði Kýpur og Möltu. Því miður heillaði íslenska Drekasvæðið aftur á móti ekki ljúflingana hjá fjárhagslega ofursterku Cairn.

Fjölmörg önnur Miðjarðarhafsríki hugsa sér gott til glóðarinnar. Auk Ísrael, Líbanon, Kýpur, Spánar og Möltu virðist nú vera góð hreyfing á tilvonandi olíuleit utan við strendur landa eins og Marokkó, Túnis, Frakklands, Ítalíu, Grikklands og Tyrklands. Það er til marks um svartagullæðið þarna á leitarsvæðunum í Miðjarðarhafi að grísk stjórnvöld hafa lýst því yfir að innan grísku lögsögunnar sé að finna 20-30 milljarða tunna af vinnanlegri olíu! Og ólíuiðnaðurinn virðist ekki telja það útí hött, því um tugur félaga tók þátt í nýlegu olíuleitarútboði grískra stjórnvalda. Það er óneitanlega öllu meiri áhugi en var í dauflegu Drekaútboðinu hér á Klakanum góða fyrr á þessu ári.

Það er ekki ofsagt að stórskuldugir ríkissjóðir þjóðanna við norðanvert Miðjarðarhaf bindi miklar vonir við fyrirhugaða olíuleit. Enn er alltof snemmt að fullyrða nokkuð um hver árangurinn verður á nýju leitarsvæðunum í Miðjarðarhafi. En hreint magnaður árangurinn í lögsögu Ísraels og Kýpur gefur vissulega góð fyrirheit. Og mikill áhugi olíufélaga á nýju leitarsvæðunum í Miðjarðarhafi mun vafalítið tryggja mikla og vandaða olíuleit. Hver veit nema Miðjarðarhafið verði brátt hinn nýi Norðursjór.