Samningsviljugir Bretar

Bresk stjórnvöld eru áhugasöm um að styðja við uppbyggingu nýrra raforkuvera í Bretlandi og efla raforkutengingar við nágrannalöndin. Þess vegna eru Bretarnir t.d. tilbúnir til að tryggja nýju kjarnorkuveri sem samsvarar um 140 USD/MWst til 35 ára.

Af sömu ástæðu eru Bretar nú að vinna að lagningu tveggja nýrra sæstrengja. Þar er um að ræða 1.000 MW Nemo-Link milli Bretlands og Belgíu og 1.400 MW NSN-Link milli Bretlands og Noregs.

Að auki eru ýmsir aðrir sæstrengsmöguleikar til skoðunar og þ.á m. er sæstrengur milli Bretlands og Íslands. Þar gera Bretar ráð fyrir um 800-1.200 MW streng. Sá strengur er kallaður Ice-Link. Og þar er gert ráð fyrir að rafmagn frá Íslandi njóti sérstaklega ríflegs raforkuverðs. Eins og skýrt kom fram á fundi Bresk-íslenska viðskiptaráðsins í liðinni viku.

Það sem er alveg sérstaklega athyglisvert við orkustefnu Breta og stöðu breskra raforkumála, er að þar í landi hefur sjaldan verið jafn mikil hætta á raforkuskorti eins og nú um stundir. Um þetta hefur mátt sjá mikið skrifað i breskum fjölmiðlum undanfarna mánuði, t.d. í Guardian og hjá BBC.

Þessi áhættusama staða á breska raforkumarkaðnum er líkleg til að styrkja samningsstöðu þeirra sem bjóða Bretum aukinn aðgang að orku. Þetta má líka orða þannig að eins og staðan er þarna í dag, þá hefur líklega sjaldan verið auðveldara fyrir bresk stjórnvöld að réttlæta það fyrir breskum almenningi að mikilvægt sé að tryggja aðgang að meiri orku - jafnvel þó sú raforka kunni að verða dýr. Og þá skipti alveg sérstaklega miklu máli að þetta sé orka sem er þess eðlis að hún sé bæði fyrirsjáanleg og geti mætt snöggum álagsbreytingum.

Með hliðsjón af þessu síðastnefnda er íslensk orka miklu betri kostur en t.d. uppbygging dýrra vindorkuvera utan við bresku ströndina. Sem eru mjög dýr kostur og þar að auki skila þau afar óstöðugri orkuframleiðslu og henta ekki til að mæta snöggum álagsbreytingum. Þarna geta eiginleikar íslenska vatnsaflsins nýst alveg sérstaklega vel.

Í þessu sambandi er athyglisvert að bresk stjórnvöld hafa undanfarið verið að tryggja vindorkuverum út af bresku ströndinni raforkuverð sem samsvarar á bilinu 180-240 USD/MWst. Til samanburðar þá er áhugavert að raforkuverðið sem Norðurál (Century Aluminum) og Fjarðaál (Alcoa) greiða fyrir íslensku raforkuna nú um stundir, er um og undir 15 USD/MWst (að auki greiða álverin svo að sjálfsögðu flutningskostnað og því fá Landsvirkjun og Landsnet nú samtals um og undir 20 USD/MWst frá umræddum tveimur álfyrirtækjum). Þessi samanburður hlýtur að vekja okkur til umhugsunar og vitundar um þau arðsemistækifæri sem orkustefna Breta kann að skapa okkur.

Í dag er óvenju gott tækifæri til að kanna hvort Bretar séu tilbúnir til samninga um raforkuviðskipti við Ísland. Óvíst er að það tækifæri haldist lengi. Vegna þess að eftir því sem bresk stjórnvöld ná fleiri samningum af því tagi sem verið hefur síðustu misserin (vegna sæstrengja og uppbyggingar vindorkugarða og kjarnorkuvers) er sennilegt að hið þrönga svigrúm sem nú er milli framboðs og eftirspurnar á breska raforkumarkaðnum fari batnandi.

Þess vegna væri skynsamlegt að ganga sem fyrst til formlegra viðræðna við Breta um mögulegan sæstreng milli Íslands og Bretlands. Með það að leiðarljósi að ná samningum sem tryggi Íslandi mjög gott (hátt) verð fyrir orkuna og lágmarki um leið áhættu Íslendinga. Eðlilegt er að íslensk stjórnvöld geri það að forgangsmáli að kanna þetta tækifæri til hlýtar.

Sæstrengur skrefi nær

Breskum stjórnvöldum er mjög umhugað um að efla uppbyggingu nýrra raforkuvera í Bretlandi og auka raforkutengingar Bretlands við önnur lönd. Þar er fyrst og fremst horft til raforku sem aflað er án kolefnislosunar. Samhliða er stefnt að miklum samdrætti í raforkuframleiðslu með breskum kolaorkuverum.

Þessi stefna breskra stjórnvalda kallar á geysilegar nýfjárfestingar í nýjum raforkuverum og nýjum sæstrengjum sem flytja rafmagn. Til að tryggja að af slíkum fjárfestingum verði eru stjórnvöld í Bretlandi reiðubúin að beita ríkissjóði sínum. Fram að þessu hefur sá stuðningur einkum falist í því að tryggja framgang nýrra orkuverkefna; bæði verkefna sem snúa að endurnýjanlegri orku svo og kjarnorku.

Slíkar fjarhagslegar skuldbindingar eru eðlilega umdeildar. Gagnrýnt hefur verið að afar dýrt sé að koma þessari orkustefnu í framkvæmd. Slík gagnrýni hefur leitt til þess að nú hefur verið dregið úr stuðningi við uppsetningu sólarsella. Það eru aftur á móti engar vísbendingar um að bresk stjórnvöld hyggist snúa baki við stærstu og mikilvægustu verkefnunum.

Þess vegna er t.d. líklegt að áfram verði miklum fjármunum varið til að tryggja nýjum vindorkuverum nauðsynlegar tekjur. Og nú síðast í morgun tilkynntu bresk og kínversk stjórnvöld um samkomulag sem gerir ennþá líklegra en áður að Bretland fái nýtt kjarnorkuver við Hinckley Point. Þar hefur kjarnorkuverinu verið tryggt verð sem á núverandi gengi nemur um 140 USD/MWst. Sá samningur nær til raforkusölu í hvorki meira né minna en 35 ár. 

Þetta nýja kjarnorkuver verður 3.200 MW og kostnaðurinn er nú áætlaður sem nemur um 40 milljörðum USD. Þessi gífurlega hái kostnaður er til marks um það hversu dýrt er að byggja ný, öflug og örugg kjarnorkuver í dag. En slíkt telja bresk stjórnvöld afar nauðsynlegt til að tryggja orkuöryggi til framtíðar. Af sömu ástæðu - þ.e. til að efla aðgang að kolefnislausri raforku - eru góðar líkur á að bresk stjórnvöld séu mjög áhugasöm um sæstreng milli Bretlands og Íslands. Og viljug til að greiða þar mjög hátt raforkuverð; verð sem yrði t.d. margfalt það meðalverð sem Landsvirkjun fær vegna raforkusölu til stóriðjunnar.

Þess vegna beitir nú Samál, ásamt álfyrirtækjunum hér, sér fyrir því að tala niður sæstrengsmöguleikann. Álfyrirtækin hér eru orðin því vön að hafa myljandi hagnað af viðskiptum sínum við íslensku raforkufyrirtækin og kæra sig ekki um að fá þar umtalsverða nýja samkeppni. Í þvi sambandi er áhugavert að nú um stundir eru bæði Norðurál (Century Aluminum) og Fjarðaál (Alcoa) einungis að greiða nálægt 15 USD/MWst fyrir raforkuna (án flutnings en með flutningi er orkuverðið til þeirra núna nálægt 20 USD/MWst). Á sama tíma ábyrgjast bresk stjórnvöld raforkuverð frá nýju kjarnorkuveri sem nemur um 140 USD/MWst.

Þarna munar nú um 125 USD/MWst! Þegar búið er að draga frá flutningskostnað um sæstreng (sbr. mat ráðgjafafyrirtækisins McKinsey þar um) má gera ráð fyrir að aukahagnaður Íslands af hverri seldri MWst m.v. verðið frá kjarnorkuverinu næmi um 80-90 USD/MWst. Í ljósi þess að íslensk orka er miklu umhverfisvænni kostur en kjarnorka - svo og með hliðsjón af þeim samningum sem bresk stjórnvöld hafa t.a.m. verið að gera vegna vindorkuvera - má raunar gera ráð fyrir að Íslandi gæti boðist ennþá hærra verð fyrir raforkuna. Þar með gæti hagnaðaraukning vegna hverrar seldrar MWst um sæstreng orðið vel yfir 100 USD.

Til að komast að niðurstöðu um þessar tölur er þó bæði nauðsynlegt og mikilvægt að eiga formlegar viðræður við bresk stjórnvöld. Eins og þau hafa beinlínis óskað eftir. Sú ákvörðun íslenska nýsköpunar- og atvinnuvegaráðherrans að verða ekki við þeim óskum endurspeglar mjög einkennilega afstöðu til íslenskra hagsmuna. Þar eru hagsmunir erlends áliðnaðar bersýnilega teknir fram yfir hagsmuni íslensks almennings. Þarna verða vonandi jákvæðari skref senn stigin. Enda eru nýjustu tíðindin af orkustefnu Breta áhugaverð og sýna að Ísland kann þarna að eiga mjög áhugavert viðskiptatækifæri. Og í ljósi nýjustu tíðinda þá er sæstrengur milli Íslands og Bretlands í reynd skrefi nær nú í dag en hann var fyrir helgina.

Ný olíuvinnsla kallar á hærra olíuverð

Það sem af er árinu (2015) hefur olíuverð verið lágt. Spár um verðþróunina næstu misserin og árin eru afar mismunandi. Sumir spá langvarandi lágu verði. Aðrir álíta að stutt sé í að verðið taki að hækka og muni hækka jafnt og þétt.

Meðal þeirra sem spá lágu olíuverði næstu misserin eru Citigroup og Goldman Sachs. Og segja að verðið muni líklega haldast nálægt 40-45 USD/tunnu í dágóðan tíma. Og kunni jafnvel að lækka ennþá meira en orðið er og fara niður í 20 USD!

Aðrir spá því að verðið fari senn að skríða upp á við og það nokkuð rösklega. Í þessum spáhópi er m.a. vogunarsjóðurinn RR Advisors. Sem álítur að botninum sé eða verði náð mjög fljótlega. Og brátt muni verðið fara hækkandi og verði senn um 65-75 USD/tunnu. Hjá Morgan Stanley virðast menn á svipuðum nótum og segja botninn innan seilingar. Og spá olíuverði í um 85 USD árið 2018 (sbr. grafið hér fyrir neðan).

Þarna eru sem sagt uppi afar mismunandi skoðanir. Sem gera ráð fyrir að olíuverð muni á næstu misserum sennilegast verða á bilinu 40-75 USD/tunnu. Þetta er ansið mikill munur; rúmlega 80%. Og í reynd er óvissan ennþá meiri. Því örlitlar sveiflur í framboði geta fljótt haft þau áhrif að verðsveiflur verði ennþá meiri og ýktari. Það er einmitt þess vegna sem Goldman Sachs leyfir sér að segja að verðið geti mögulega farið niður í 20 USD.

Hver þróunin verður til skemmri tíma litið er algerlega ómögulegt að fullyrða. En til lengri tíma litið er vandséð að unnt verði að sækja þá olíu sem nauðsynlegt er fyrir heiminn, nema olíuverð hækki mikið frá því sem verið hefur upp á síðkastið. Þess vegna virðist óneitanlega sem spáin um að olíuverð stefni innan nokkurra ára í 100 USD/tunnan, sé skynsamleg spá.

Grafið hér til hliðar sýnir að mest öll sú olía sem ennþá er í jörðu verður ekki sótt ef olíuverð helst undir 40 USD/tunnu. Svo lágt verð myndi m.ö.o. halda mjög aftur af nýrri olíuvinnslu.

Grafið er unnið út frá gögnum frá Rystad Energy. Samkvæmt þeim gögnum myndi svo lágt olíuverð (undir 40 USD/tunnan) einungis réttlæta að lítill hluti af olíu í jörðu verði sóttur. Og þá yrði svo gott sem hægt að slá olíuvinnslu af í nokkrum mikilvægustu olíulöndunum. Eins og Bandaríkjunum, Kanada og Rússlandi. En slík þróun er útilokuð (miðað við núverandi tækniþekkingu). Þess vegna er óhjákvæmilegt að olía hækki í verði. Og það talsvert mikið. Til lengri tíma litið. Meðan við höfum ekki fundið heppilegri og ódýrari orku til að knýja bílaflota, skipaflota og flugflota heimsins.

Stóra spurningin er hversu hátt olíuverð þarf að vera til að olía geti áfram verið drifkraftur efnahagslífs. Samkvæmt tölum Rystad verður langvarandi hagkvæm olíuvinnsla ekki veruleiki til framtíðar, nema olíuverð verði a.m.k. 80 dollarar og helst vel yfir 100 USD á tunnu. Sbr. grafið hér til hliðar. Í þessu ljósi hlýtur að mega telja líklegt að olíuverð stefni í þessar upphæðir. Og það jafnvel fljótlega.

Fyrst þurfa þó að skapast þær aðstæður efnahagslega, að fólk og fyrirtæki sjái tækifæri i því að auka notkun sína á olíuafurðum frá því sem nú er. Þetta tengist einmitt helstu óvissunni; nefnilega þeirri hvort olíuverð á bilinu 80-100 USD/tunnu sé einfaldlega orðið of hátt til að viðhalda hagvexti. Þ.e. að kostnaður við nýja olíuvinnslu sé orðinn svo mikill, að olíuvinnsla bíti sífellt í skottið á hagvaxtarþróun heimsins. Og haldi þannig aftur af hagvexti.

Það er einmitt þróun af þessu tagi sem menn eins og Jeremy Grantham hafa verið að vara við. Og segja að þetta eigi ekki aðeins við um olíuvinnslu, heldur margar aðrar hrávörur sem séu orðnar mjög dýrar í vinnslu (framleiðslu). Afleiðingin verði óhjákvæmilega sú að erfitt og jafnvel ómögulegt verði að viðhalda jákvæðum hagvexti í heiminum.

Í þessu sambandi er athyglisvert hvernig er að hægja á hagvexti í Kína - þó svo stjórnvöld þar reyni að ljúga til um staðreyndir og fullyrði að allt sé í lukkunnar velstandi.

Miðað við efnahagsstöðuna í Evrópu og þróunina núna í Kína er freistandi að velta vandlega fyrir sér eftirfarandi spurningu: Er kannski stutt þangað til 3-4% hagvöxtur í Kína og 0-1% á Vesturlöndum þyki mjög viðunandi? Svo veikur vöxtur myndi væntanlega gjörbreyta heimsmyndinni. Eða er kannski að renna upp sá tímapunktur að það sé ekki síaukin orkunotkun sem drífur hagvöxt heimsins áfram - eins og verið hefur síðustu aldirnar - heldur hugvit sem jafnvel dregur úr þörfinni á olíunotkun? Þetta eru stórar spurningar sem einungis tíminn getur svarað.

Ósjálfbært olíuverð

Olíuverð lækkar snarpt. Um leið virðist myndast hjarðhegðun meðal greiningarfyrirtækja um að spá olíuverði niður á við.

Nú segir Goldman Sachs að olíuverð á markaði vestanhafs kunni að fara niður í 20 USD/tunnu. Áður en verðið fari að skríða upp á við. Og menn tala um að það sé offramboð af olíu. Sem er reyndar nokkuð villandi. Því það er jafnvel rökréttara að segja að það sé efnahagslægð sem nú valdi slaka í eftirspurn.

En hvað sem slíku orðalagi líður, þá er augljóst að til lengri tíma litið verður olíuverð hvorki 20 dollarar, 30, dollarar, né 40 dollarar á tunnu. Heldur talsvert miklu hærra. Sem stafar af því að olía framtíðarinnar verður ekki sótt í jörðu, nema olíuverð hækki umtalsvert.

Á grafinu hér til hliðar er sýnt hvað olíuvinnsla framtíðarinnar þarf hátt olíuverð til að vinnslan borgi sig. Þarna er miðað við að olíuverð sé á bilinu 40-60 USD/tunnu (líkt og verið hefur undanfarið). Þegar svo háttar eru það einungis Íran, Kuwait, Saudi Arabía og Sameinuðu arabísku furstadæmin (UAE) sem geta hagnast á mest allri vinnslunni. Þ.e. þegar litið er til framtíðar. Sbr. grænu súlurnar.

Þetta graf merkir vel að merkja ekki að stærstur hluti olíuvinnslu t.d. Bandaríkjanna og Kanada sé rekin með tapi (rauðu súlurnar) þegar olíuverð er undir 60 USD. Heldur merkir þetta að til lengri framtíðar litið verður olíuvinnsla í þessum löndum óhjákvæmilega miklu minni en ella, ef olíuverð hækkar ekki umtalsvert. Til að öll olían verði þar sótt í jörðu þarf olíuverð að hækka. Þess vegna er líklegast og nánast óhjákvæmilegt að verð á olíu hækki frá því sem verið hefur undanfarna mánuði. Við vitum bara ekki hvenær sá tímapunktur rennur upp. 

--------------------------------------------------------------------------------

PS: Grafið hér að ofan byggir á tölum frá Rystad Energy. Það vekur athygli að umræddar tölur Rystad gera ráð fyrir því að mun minna hlutfall af olíu í jörðu sé innan OPEC heldur en er skv. tölum OPEC-ríkjanna sjálfra (og þær tölur eru notaðar víðast hvar við greiningu á olíumörkuðum). Þetta er einmitt mjög áhugavert umfjöllunarefni. Því margir eru á þeirri skoðun að tölur um olíu í jörðu sem ríki innan OPEC gefa upp séu stórlega ýktar. Reynist það vera svo, þá aukast líkur á háu olíuverði til framtíðar ennþá meira en almennt hefur verið álitið. Þetta skiptir að vísu litlu sem engu til skemmri tíma litið. En mun væntanlega ráða miklu um það hversu olíuöldin mun teygja sig langt fram eftir 21. öldinni.

Sviptingar á olíumörkuðum

Olíuverð féll eins og steinn á síðari hluta ársins 2014. Austan Atlantshafsins fór olían niður í um 55 USD/tunnu og hafði verðið þá lækkað um u.þ.b. helming á örfáum mánuðum. Upp úr áramótunum fór verðið að skríða upp á við og nálgaðist 70 USD í maí. En batinn á olíumörkuðum varð skammvinnur og nú hefur olíuverð lækkað ennþá meira. Og fór nýverið undir 50 dollarana (Brent).

Ástæða þessa ótrúlega lága olíuverðs er að nú fer saman mikil olíuframleiðsla og efnahagsþrengingar víða um heim. Verulegar birgðir hafa safnast upp af hráolíu og afleiðingin er óhjákvæmilega verðfall. 

Alþjóða orkustofnunin (IEA) spáir því að þetta ástand muni breytast á síðari hluta næsta árs (2016). Þá verði eftirspurn eftir olíu búin að aukast töluvert og birgðir verði orðnar sáralitlar. Þar með muni olíuverð fara hækkandi - þó svo ómögulegt sé að fullyrða hversu hátt verðið fer. Því um leið og verðið fer að hækka mun olíuframleiðsla víða um heim gefa í á ný. Sem gæti haldið aftur af verðhækkunum.

Áhugavert er að velta fyrir sér hvernig olíuverð muni þróast næstu árin. Í dag notar heimurinn alls um 95 milljón tunnur af hráolíu og eðlisskyldum afurðum á degi hverjum. Upplýsingaskrifstofa bandaríska orkumálaráðuneytisins (EIA) spáir því að eftir áratug (árið 2025) verði daglega notkunin komin í um 102 milljónir tunna (óvissumörkin sem EIA gefur nú upp eru u.þ.b. 99-105 milljónir tunna). Almennt er talið að sú olía verði ekki unnin nema olíuverð nálgist brátt 80-90 USD/tunnan (að núvirði). Og að olíuverð þurfi jafnvel að verða ennþá hærra til að unnt verði að skaffa alla þessa olíu. Verðið gæti þurft að vera yfir 110 USD og jafnvel nálægt 120 USD/tunnu.

Grafið hér til hliðar er unnið út frá upplýsingum um hvernig líklegt er talið að þessi olía verði unnin og hvað það mun kosta. Ef olíuverð nálgast ekki bráðlega 80-100 USD/tunnu er hætt við að fjölmörgum dýrustu olíuvinnsluverkefnum verði slegið á frest. Þá mun reyna á hvort bergbrotsvinnslan í Bandaríkjunum (tight oil eða shale oil) getur gefið í.

Að auki munu allra augu beinast að Sádunum ásamt Íran og Írak. Í þeim löndum gæti olíuvinnsla aukist og það myndi geta haldið aftur af dýru olíuvinnslunni. Hvort sem er bergbrotsvinnsla (tight oil eða shale oil), olíuvinnsla utarlega á landgrunninu, olíuvinnsla úr kanadískum olíusandi eða ný olíuvinnsla á heimskautasvæðum (einkum við Alaska og nyrst í Rússlandi).

Þarna er uppi mikil óvissa. Hvernig mun Sádunum og OPEC ganga að stilla olíuverð af í hlutfalli við ríkisútgjöld sín? Í dag þurfa OPEC-ríkin (að meðaltali) að olíuverð sé a.m.k. nálægt 90 USD/tunnu til að reka ríkissjóði sína hallalausa (sum löndin þurfa mun hærra verð eða allt að 130 USD). Á næstu árum er álitið að þetta nauðsynlega eða mikilvæga meðalverð á olíu, sem OPEC-ríkin flytja út, muni brátt fara í um 120 USD. Annars muni sum OPEC-ríkjanna vera með viðvarandi fjárlagahalla.

En ef bandaríska bergbrotsvinnslan getur haldið áfram, er mögulegt og jafnvel líklegt að þaðan muni framboðið aukast hratt - um leið og olíuverð fer yfir u.þ.b. 60 USD/tunnu. Þetta gæti haldið aftur af verðhækkunum og hlýtur að valda sumum OPEC-ríkjunum töluverðum áhyggjum.

Annar möguleiki er svo sá að stórkostlegur samdráttur í fjárfestingum í nýrri olíuvinnslu nú um stundir gæti valdið því að olíuverð rjúki upp innan örfárra ára. En hvenær það verður veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá.

Samsæri eða samkeppni?

Nú um helgina sem leið birtist í Morgunblaðinu grein þar sem fyrrum ritstjóri blaðsins, Styrmir Gunnarsson, fjallar um möguleg orkuskipti í bifreiðasamgöngum á Íslandi og það hvort stóriðjustefnan sé dauð. Í greininni víkur Styrmir líka að kínverskum áliðnaði. Sem athyglinni verður beint að hér.

Núverandi staða á ekki að koma neinum á óvart

Margir virðast undrast það að útflutningar á áli frá Kína hafi verið að aukast mikið á síðustu misserum. En sú þróun ætti ekki að koma neinum á óvart; það hefur blasað við í nokkur ár að offramleiðsla á áli í Kína væri orðin svo mikil að það myndi að öllum líkindum leiða til meiri útflutnings af áli þaðan. Sbr.greinin Svört skýrsla Boston Consulting Group, sem birtist á vef mbl.is fyrir um tveimur árum.

Þar með er ekki sagt að þessi holskefla af kínversku áli verði viðvarandi ástand um alla framtíð. Upp á síðkastið hefur útflutningur á áli frá Kína vissulega og eðlilega verið að vaxa hratt. Eins og fyrirséð var. Á endanum hlýtur þó að myndast betra jafnvægi á álmörkuðum.

Lágt álverð mun á endanum þvinga óhagkvæmustu álverin til að draga úr framleiðslu og jafnvel hætta starfsemi. Hjá því verður ekki komist. Hvar þau álver eru staðsett, sem einkum munu loka, er óvíst. Því tregða álfyrirtækja til að draga úr framleiðslu sinni er mikil. Vandræðin virðast þó nú um stundir einna mest í indverskum áliðnaði.

Tíminn mun leiða í ljós hversu mikill þessi umræddi kínverski útflutningur á áli verður eða hvort hann muni fljótt skreppa saman ef álverð helst áfram lágt. Eða hvort Kína verði jafnvel ráðandi á álmörkuðum um allan heim um langa framtíð - vegna vaxandi álframleiðslu í nýjum kínverskum hátækniálverum. En hafa ber í huga að það eru fjöldamörg álver utan Kína sem eru líka afar hagkvæm í rekstri. Þ.á m. eru nýju risaálverin við Persaflóa. Og hér á Íslandi er álver Alcoa á Reyðarfirði tvímælalaust í hópi slíkra ofurhagkvæmra álvera.

Nýju kínversku álverin eru meðal þeirra hagkvæmustu í heimi

Mikil uppbygging álvera í Kína síðustu ár og áratugi hefur orðið samfara miklum framförum í þessum iðnaði í Kína. Eldri álverin þar eru reyndar mörg hver álitin vera óhagkvæm og illa búin tæknilega - og greiða þar að auki oft afar hátt raforkuverð. En þau álver sem hafa risið í stórum stíl í Kína á allra síðustu árum, eru aftur á móti flest afar fullkomin. Og eru meðal samkeppnishæfustu álvera í heimi.

Sú mikla tækniþekking sem Kínverjar hafa nú aflað sér í áliðnaði kann vissulega að ógna vestrænum áliðnaði. Og kann að leiða til sífellt meiri útflutnings á áli frá Kína. En það verður ekki vegna endalauss offramboðs af áli - heldur vegna þess að mörg álver utan Kína (þ.m.t. á Vesturlöndum) eru ekki jafn tæknilega fullkomin.

Við þetta bætist svo að þrátt fyrir að meðalverð á raforku til álvera sé geysilega hátt í Kína, þá njóta flest nýjustu álverin þar afar ódýrrar raforku (frá kolaorkuverum). Þannig má segja að kínverski áliðnaðurinn skiptist nú í tvennt; annars vegar álver sem greiða mjög hátt raforkuverð og skila lítilli arðsemi og hins vegar álver sem greiða mjög lágt raforkuverð og eru að auki afar tæknilega fullkomin.

Ætlar kínverski áliðnaðurinn að kremja þann vestræna?

Í grein sinni nefnir Styrmir þann möguleika að Kínverjar muni „vinna markvisst að því á næstu árum að koma álfyrirtækjum á Vesturlöndum á kné“ með auknum útflutningi á áli. Í þessu sambandi vísar Styrmir til skrifa í Financial Times (FT). Vafalítið er hann þar að vísa til greinar sem birtist á vef FT þann 10. ágúst s.l. undir fyrirsögninni; Aluminium: Meltdown Fears.

Styrmir er með samskonar tilvísun í nýlegri grein á vefsíðu sinni. Þar sem hann vitnar til þess að samkvæmt viðmælanda Financial Times megi búast „við aukinni framleiðslu í Kína þar sem markmið Kínverja sé að knýja framleiðendur á Vesturlöndum til að loka álverum sínum.“

Kínverskt samsæri eða eðlileg samkeppni á hrávörumarkaði?

Þarna er að mati Orkubloggarans ekki alveg rétt með farið. Það er að vísu rétt að FT vitnar til ummæla sérfræðinga um að kínversk álver muni reyna að vinda ofan af offramboði af áli innan Kína með auknum útflutningi. En það er ekkert sem rennur stoðum undir þá kenningu að aukinn útflutningur á áli frá Kína komi til vegna sérstakrar kínverskrar áætlunar um að knýja álframleiðendur á Vesturlöndum til að loka álverum sínum.

Miklu fremur er aukinn álútflutningur frá Kína eðlileg viðbrögð kínverskra álframleiðenda til að finna nýjan markað fyrir framleiðsluvörur sínar. Nú þegar eftirspurnin á hinum hefðbundna markaði fyrirtækjanna (þ.e. á innanlandsmarkaðnum í Kína) reynist hafa vaxið hægar en framboðið.

Í þessu skyni hafa kínversku álfyrirtækin þrýst á kínversk stjórnvöld um að gera breytingar á tolla- og skattaumhverfi til að liðka fyrir álútflutningi. Og varla neitt óeðlilegt við það að kínversk stjórnvöld gefi þar eftir og lækki útflutningstolla á ál. Ekkert er við það athuga að kínversk álfyrirtæki megi stunda alþjóðaviðskipti með ál - rétt ens og t.d. Alcoa, Century Aluminum, Glencore, Rio Tinto Alcan, Rusal, Trafigura eða önnur vestræn hrávörufyrirtæki og álframleiðendur. Það er svo önnur saga hvort álframleiðsla i Kína nýtur mikilla opinberra ívilnana, en ívilnanir til álvera eru reyndar þekktar víða í heiminum.

Kínverskt ál og bandarísk olía

Vaxandi álútflutningur frá Kína er í reynd samskonar þróun eins og bandaríski olíuiðnaðurinn er að reyna að ná fram. Í meira en fjóra áratugi hefur verið nánast algert bann við því í Bandaríkjunum að flytja út bandaríska hráolíu. Enda hafa Bandaríkjamenn ekki verið sjálfir sér nógir um olíu og þess vegna töldu bandarísk stjórnvöld eðlilegt að setja á slíkt útflutningsbann.

Með hratt vaxandi olíuframleiðslu í Bandaríkjunum síðustu árin hefur myndast mikill þrýstingur frá bandarískum olíuframleiðendum um að fá heimild til olíuútflutnings. Þetta er ámóta eins og óskir kínverskra álframleiðenda um að fá að flytja út ál.

Bæði kínversku álframleiðendurnir og bandarísks olíuframleiðendurnir hugsa fyrst og fremst um sína eigin hagsmuni. Í báðum tilvikum er geysilegur lobbýismi í gangi til að hafa áhrif á stjórnvöld með það að markmiði að útflutningur geti aukist. Það er svo álitamál hvort áliðnaður í Kína nýtur meiri ívilnana stjórnvalda þar en að breyttu breytanda gildir um bandaríska olíuiðnaðinn. 

Það er kannski svolítið sérkennilegt að þrátt fyrir gjörólík stjórnkerfi landanna eru hagsmunirnir þarna svipaðir og viðhorf stjórnvalda sömuleiðis. Og nú hafa kínversk stjórnvöld gefið aðeins eftir og afnumið útflutningstolla að hluta gagnvart kínverska áliðnaðinum. Sama þróun virðist vera að eiga sér stað í Bandaríkjunum gagnvart útflutningi á bandarískri olíu.

Enn sem komið er eru tilslakanir bandarískra stjórnvalda gagnvart olíuútflutningi að vísu afar takmarkaðar. En miðað við viðteknar meginreglur um frjáls viðskipti og hvernig heimshagkerfið hefur verið að þróast síðustu áratugi, hlýtur að vera eðlilegast að bæði olía og ál séu háð sem minnstum viðskiptahindrunum.

Að lokum má nefna að það er óvíst hvort stóriðjustefnan á Íslandi heyri brátt sögunni til. En það eru augljós rök fyrir því að Ísland eigi alls ekki að leggja fleiri egg í álkörfuna. Það er einfaldlega óeðlilega mikil áhætta tekin með því að selja næstum 3/4 allrar raforkunnar til áliðnaðar. Skynsamlegast væri að fækka eggjunum þar og horfa til áhættuminni og arðbærari verkefna fyrir íslensku orkueggin.