Auðlindir stóriðjunnar?

Álítur stóriðjan á Íslandi sig eiga orkuauðlindir landsins? 

Svo mætti halda. Nýverið lýsti Ágúst Hafberg hjá Norðuráli því yfir að það sé misskilningur að raforka sem Norðurál kaupir af Landsvirkjun, skv. samningi sem rennur út 2019, sé að losna. Því Norðurál hyggist nota þessa orku „áfram um fyrirsjáanlega framtíð“. Þetta er afar furðulegur málflutningur hjá Ágústi. Því þarna er engu líkara en að viðkomandi framkvæmdastjóri Norðuráls telji fyrirtækið svo gott sem eiga orkuna. Og að engu skipti að samningurinn um kaup Norðuráls á orkunni renni út árið 2019 - og að ennþá hefur ekki verið samið um áframhaldandi viðskipti. 

Ágúst Hafberg hefur líka haldið því fram að álverin hér á Íslandi séu að meðaltali að greiða um 30 USD/MWst fyrir raforkuna. Sem er tóm vitleysa. Töluna studdi Ágúst við trúnaðarskýrslu(r) ráðgjafafyrirtækisins CRU Group, sem hann reyndar mátti ekki birta slíkar upplýsingar úr. Og braut þar með trúnað Norðuráls gagnvart CRU. Auk þess sem CRU hafði bersýnlega ofmetið meðalverðið hér all hressilega (eins og lesa má um hér).

Nýverið bættist framkvæmdastjóri Samáls, sá ágæti maður Pétur Blöndal, í þennan ruglmálflutning. Og vitnaði líka til trúnaðarupplýsinga frá CRU og sagði meðalverðið til álvera hér vera um 29 USD/MWst. Þetta var afar miður að sjá, því Pétur er vafalítið vandaðri en svo að vilja taka þátt í að útbreiða þvælu.

Og þarna hefur mátt sjá fleiri athyglisverð útspil, þar sem dellumálflutningur framkvæmdastjórnar Norðuráls hefur fengið töluverðan byr undir vængi. Þar hefur farið framarlega í flokki Runólfur Ágústsson, núverandi verkefnastjóri hjá fyrirtækinu Ráðgjöf og verkefnastjórnun. Þeir Ágúst og Runólfur virðast eiga það sammerkt að hafa nákvæmlega engan skilning á því að útilokað er meðalverð á raforku til áliðnaðarins hér á landi sé nálægt 30 USD/MWst. Runólfur hefur verið afar duglegur að breiða út sjónarmið þeirra Ágústs og Péturs. Og hann hefur gætt þess vandlega að leiðrétta ekki sínar röngu ályktanir, þrátt fyrir að hafa verið bent á skýrar röksemdir um að málflutningur Ágústs og Péturs um orkuverðið til álvera hér standist ekki.

Það er líka athyglisvert að á Fésbók hafa upp á síðkastið sprottið upp síður, eins og „Auðlindir okkar“ og „Atvinna og iðnaður“. Sem eru látnar líta út sem skynsamleg umfjöllun um þessi málefni. En leggja mesta áherslu á einhliða (og illa rökstuddan) áróður. Sem fyrst og fremst virðist hafa þann tilgang að þjóna stóriðjunni (og kvótaeigendum þegar um sjávarútvegsumfjöllun er að æða).

Það er dæmigert fyrir þessar áróðurssíður hvernig nú síðast var þar fagnað áformum um álver á Norðurlandi vestra. Fyrsti áfangi alversins myndi kalla á rúmlega 200 MW virkjanir. Og skv. fréttum er gert ráð fyrir stækkun álversins sem þá samtals myndi kalla á rúmlega 400 MW virkjanir fyrir álverið. Sem sagt tveir risastórir langtímasamningar í viðbót um íslenska endurnýjanlega raforku á mjög lágu verði. Til orkufreks iðnaðar sem skilar afar lítilli vermætasköpun. Eða eins og ráðgjafa- og greiningafyrirtækið Platts orðar það; Aluminum smelting is power intensive and adds little value.

Þarna á umræddum síðum á Facebook hefur mátt sjá hampað ýmsum fádæma lélegum skrifum sem undanfarið hafa birst, þar sem reynt er að láta líta svo út að fráleitt sé að álverin hér séu að greiða lágt raforkuverð. Og að fráleitt sé að huga að sæstreng milli Íslands og Bretlands.

Við Íslendingar erum samkvæmt þessum skrifum svo heppnir að vera með óhemju mikið magn af strandaðri orku, sem við eigum fyrst og fremst að selja til stóriðju - því þannig fáist svo góð nýting í virkjununum. Og að við eigum alls ekki reyna að koma raforkunni í gott verð með orkuútflutningi. 

Umræddur málflutningur er svo mikil þvæla að þetta er í reynd bráðskemmtileg lesning. Nú síðast var þarna á „Auðlindum okkar“ reynt að rökstyðja það, að það sé tóm vitleysa að skynsamlegt geti verið að líta til Noregs sem áhugaverðs fordæmis í raforkumálum. Af því umframorka í Noregi sé miklu meiri en á Íslandi og löndin eða raforkukerfin séu því alveg ósambærileg. Þessum málflutningi virðist sérstaklega beint að grein sem Óli Grétar Blöndal Sveinsson, framkvæmdastjóri þróunarsviðs Landsvirkjunar, skrifaði nýverið.

Í grein Óla Grétars kom m.a. fram að með bættri nýtingu orkukerfisins hér, án nýrra virkjana, væri hægt að fá um 2 TWst af raforku árlega, eða um 40% af orkuþörf sæstrengs. Og að nærtækt sé að líta til reynslu Norðmanna, sem nýlega hafi lagt sæstrengi til Hollands og Danmerkur og gert það án þess að leggja í nýjar stórfelldar virkjanaframkvæmdir.

Þessar ábendingar Óla Grétars var reynt að gera tortryggilegar á síðunni „Auðlindir okkar“. Og látið líta svo út að samanburður við Noreg sé bara vitleysa - af því hér fer svo mikið af raforkunni til stóriðju og þess vegna nýtist virkjanirnar svo óskaplega vel hér og miklu betur en í Noregi. Útflutningur á raforku sem framleidd er í Noregi kemur sem sagt bara til af illu heilli - af því stóran hluta dagsins er ekki þörf fyrir orkuna í Noregi. Sæstrengirnir og aðrir rafstrengir milli Noregs og nágrannalanda eru sem sagt nánast ill nauðsyn fyrir Norðmenn. Af því þeir hafa ekki næga stóriðju til að geta keypt ca. 80% raforkunnar allan sólarhringinn alla daga ársins. 

Þarna á „Auðlindum okkar“ er engu líkara en markmiðið sé að snúa öllu a hvolf. Enda hentar slíkt vel málflutningi stóriðjunnar og þá ekki síst dellunni í framkvæmdastjóra Norðuráls. Samskonar þvæla hefur sést á öðrum vettvangi, þar sem maður að nafni Þorsteinn Þorsteinsson, rekstrarhagfræðingur, er á samskonar nótum eins og sjá má á „Auðlindum okkar“. Og heldur fram staðlausum stöfum um að sæstrengur milli Íslands og Bretlands yrði „í eigu erlendra vogunarsjóða“ og að orkan frá Íslandi „yrði aldrei samkeppnishæf vegna mikils flutningskostnaðar og lækkandi orkuverðs á evrópska markaðnum“.

Þorsteinn er kominn langt fram úr öllum að ákveða hver myndi eiga sæstrenginn og líka búinn að sjá fyrir hvernig orkuverðið í Evrópu mun þróast næstu áratugina. Þessi framsýni Þorsteins hjálpar honum því miður ekki að skilja íslenska raforkukerfið. Þar eru í dag vissir meintir flöskuhálsar í flutningskerfi Landsnets. Og það er sannarlega ekki mikið af lausri orku til sölu. En sú staða merkir bara aldeilis ekki að tilefni sé til að slá sæstrengshugmyndir út af borðinu. Sú flutningsleið fyrir raforku, þegar horft er nokkur ár fram í tímann, er alveg jafn áhugaverð þó svo akkúrat núna sé ekki allt flæðandi hér í lausri orku og þó svo styrkja þurfa flutningskerfið hér innanlands.

Enda er það jú svo að Icelandair leggur ekki niður millilandaflug þó svo einhver flugvöllur hér eigi erfitt með að anna innanlandsflugi. Og Vegagerðin hættir ekki að skoða mögulegar nýjar stofnbrautir eða þjóðvegi um landið þó svo umferðahnútar myndist í miðbænum vegna mikillar rútuumferðar í 101 Reykjavík. Staðreyndin er auðvitað sú að það er fullkomlega eðlilegt að huga að mögulegum útflutningi á raforku, sem er verkefni sem þarfnast mikils undirbúnings, samhliða því að flutningskerfi raforku á Íslandi kann að verða styrkt.

Það var ansið kostulegt hvernig hinir nafnlausu aðstandendur áróðurssíðunnar „Auðlindir okkar“ - sem með réttu ætti kannski fremur að kallast „Auðlindir okkar stóriðjunnar og útgerðarinnar“ - lentu í smá flækju vegna nýrra frétta um rafgeymana sem Elon Musk og Tesla eru að hrinda úr vör. Á síðunni „Auðlindir okkar“ er rafgeymunum hampað sem frábærri leið til að fullnýta íslenska orku. Og um leið nefnd dellutala um kostnað vegna sæstrengs. Það vill bara svo til að við Íslendingar þurfum enga rándýra Tesla-rafgeyma til að bæta orkunýtingu eða nýtingu virkjana. Vegna þess að við eigum ígildi stærsta Tesla-rafgeymis í heimi! Sem eru miðlunarlónin. Og engin þjóð í heiminum á hlutfallslega eins mikla orku í miðlunarlónum eins og Íslendingar.

Hugmynd Tesla gengur einmitt út á það að safna saman ódýrri orku í rafgeymi (sem er í reynd samskonar eins og  að safna vatni í miðlunarlón). Og svo nota eða selja orkuna þegar verðið er hæst yfir daginn. Nákvæmlega sama felst í þeirri hugmynd að nýta hina miklu stýranlegu og grænu vatnsaflsorku Íslands til að selja hana á sem hæstu verði um sæstreng - þegar eftirspurnin er mest handan strengsins (í Bretlandi). Miðlunarlónin eru sem sagt eins og náttúrulegur risavaxinn Tesla-rafgeymir. Nema hvað Tesla-rafgeymarnir eru margfalt dýrari aðferð til að geyma orku. 

Þetta virðast aðstandendur „Auðlinda okkar“ ekki hafa skilið. En það er kannski ekkert skrýtið, því þeir viðast bera ákaflega lítið skynbragð á það hvernig skynsamlegast er að huga að bættri nýtingu og arðsemi íslensku orkuauðlindanna. Sem eru vel að merkja orkuauðlindir Íslendinga - en ekki orkuauðlindir stóriðjunnar!

Að sjálfsögðu er öllum heimilt að hafa sínar skoðanir um álver og/eða sæstrengi. En það er engu að síður visst áhyggjuefni hversu umfangsmikill og einbeittur áróður hefur allt í einu sprottið þarna upp; áróður sem fyrst og fremst þjónar þröngum hagsmunum erlendrar stóriðju. Þar sem farið er rangt með ýmsar mikilvægar staðreyndir og bersýnilega allt gert í þeim tilgangi að afvegaleiða umræðuna og reyna að slá ryki í augu almennings.

Musk sér tækifærin í bættri orkunýtingu

Always be a good boy, dont ever play with guns, but I shot a man in Reno just to watch him die, when I hear that whistle blowing, I hang my head and cry.

Það gengur ýmislegt á í Reno. Eins og m.a. segir frá í ofangreindum texta ljúflingsins Johnny Cash. En heimur batnandi fer. Hér veður sagt frá því hvernig viðskiptalífið í Reno og nágrenni hefur þróast frá spilavítum til gagnavera og hátækni. Og í því efni sérstaklega horft til nýjustu frétta frá Nevada um rafgeymaverksmiðju Elon´s Musk & Tesla Motors.

Frumbyggjarnir náðu til sín spilavítaveltunni

Reno! Las Vegas! Nevada! Í huga Orkubloggarans kvikna eftirminnilegar senur úr Guðföðurnum II. Þegar Moe Greene lá á nuddbekknum og var skotinn beint í augað gegnum gleraugun sín. Eða þegar Fredo fór með Maríubænina í sinni síðustu veiðiferð á Lake Tahoe.

Reno, sem liggur í Nevada skammt frá Lake Tahoe og fylkismörkunum að Kaliforníu, var löngum helst þekkt fyrir spilavítin sín og skyndigiftingar í anda Las Vegas. En þetta tók að breytast kjölfar Hæstaréttardóms í hinu fræga máli Bryan v. Itasca árið 1976. Því þá áttuðu indíánaættflokkar í Bandaríkjunum sig á því að þeim væri heimilt að reka spilavíti innan verndarsvæðanna. Og að það gæti orðið góð tekjulind.

Spratt nú upp fjöldi spilavíta víða á verndarsvæðum indíána í Bandaríkjunum. Fyrir vikið snarminnkaði aðsóknin að spilavítum í Reno. Og eftir því sem á leið níunda áratuginn minnkaði spilavítaveltan þar jafnt og þétt og sífellt minni nýting varð á matsölustöðum, gistihúsum og hótelum í borginni.

Gagnaver leysa spilavítin af hólmi

Afleiðingin varð sú að Renoborg varð fyrir geysilegu tekjutapi. Ennþá er þó starfrækt þar risahótelið fornfræga; Peppermill. En kannski aðallega vegna þess að hótelið hefur getað nýtt jarðvarma á svæðinu og þannig sparað sér dágóðan skilding. Það vill nefnilega svo til að Nevada er það fylki Bandaríkjanna hvar jarðhitanýting er einna mest og hagkvæmust í landinu öllu.

Um áratugaskeið hefur Nevadafylki reynt að laða til sín margvíslegan atvinnurekstur til að vinna á móti meiri samkeppni frá svæðum utan Nevada í spilavítabransanum. Þar hefur áherslan sérstaklega verið á kvikmyndageirann og tryggingafyrirtæki, sem notið hafa rausnarlega skattaendurgreiðslna frá fylkinu.

En með miklum breytingum í orkugeiranum hafa stjórnvöld í Nevada nú fundið nýja leið til að efla nýja uppbyggingu og atvinnurekstur í fylkinu. Ríkisstjórinn fékk fyrirtækið Applied Economics í Fönix í Arisóna til að gera úttekt á því hvar helstu tækifærin lægju. Og niðurstaðan var nokkuð skýr; tækifæri Nevada voru sögð fyrst og fremst felast í hagkvæmu raforkuverði og góðu flutnings- og dreifikerfi.

Með því mætti laða að margvíslegan iðnað og þjónustu sem þarf á þessu tvennu að halda. Auk þess sem unnt yrði að bjóða að öll raforkan kæmi frá endurnýjanlegum auðlindum; vatnsafli (sbr. Hoover-stíflan), jarðvarma og sólarorku. Að vísu myndi einnig þurfa að bjóða fyrirtækjum ýmsa skattalega hagræðingu. En að trygg og græn raforka á hagkvæmu verði, væri grundvallaratriði og þá ekki síst fyrir margvísleg tæknifyrirtæki og hátækniiðnað.

Microsoft, Amazon, Apple...

Skammt austur af Reno hefur nú verið sett upp sérstakt uppbyggingarsvæði sem nefnist Reno Technology Park (RTP). Þáttaskil urðu árið 2012 þegar fylkið landaði risastórum samningi við Apple um að gagnaver risi þarna í tæknigarðinum (að sjálfsögðu hvarflaði ekki að Nevada að reyna að fá til sín þarna hefðbundna stóriðju, því hún skilar jú afar fáum störfum miðað við orkumagn). Áður en Apple kom á svæðið höfðu Reno og Nevada náð að fanga athygli viðskiptalífsins og fjölmiðla með nokkrum nýjum samningum við net- og hátæknifyrirtæki eins og Amazon og Microsoft. Um þessa athyglisverðu stefnumótun hefur mikið verið fjallað, m.a. í NYT. 

Frumkvöðullinn Elon Musk kemur til sögunnar

Elon Musk er frumkvöðull og viðskiptastjarna í Bandaríkjunum. Hann öðlaðist líklega fyrst verulega frægð sem einn stofnenda PayPal og svo geimflauga og-ferðafyrirtækisins SpaceX. Síðust árin hefur þó Musk verið mest áberandi við uppbyggingu á rafbílafyrirtækinu sínu; Tesla Motors. Sem smíðar glæsilega lúxusbíla sem þeytast áfram á raforkunni einni saman.

Og það er einmitt þessi rafbílabransi sem liggur að baki nýjasta viðskiptaævintýri Musk. Sem er stærðarinnar rafgeymaversmiðja, sem reist verður í Nevada. Og staðarvalið byggðist einmitt á þeim meginatriðum sem stjórnvöld í Nevada og Reno hafa lagt áherslu á; endurnýjanlegri orku, góðu dreifikerfi og hagstæðu rekstrarumhverfi.

Það var blanda af þessu þrennu sem varð til þess að Musk ákvað að rafgeymafabrikka Tesla skyldi risa utan við Reno. Óneitanlega hlýtur skattaumhverfið að hafa átt þarna stóran þátt. Því ívilnunarpakkinn sem Tesla þarna fékk frá stjórnvöldum, er einn sá allra stærsti í gjörvallri viðskiptasögu Bandaríkjanna!

Alls eru ívilnanirnar sem Tesla mun þarna njóta metnar á um 1.300 milljónir USD. Einungis örfá dæmi eru um stærri ívilnunarsamninga af þessu tagi til handa fyrirtækjum í Bandaríkjunum. Þar er Boeing fremst í flokki með tíu sinnum stærri ívilnunarsamning við stjórnvöld í Washingtonfylki. Önnur fyrirtæki sem líka hafa fengið svona risastóra samninga eru t.d. Nike (í Oregon) og Intel (í Nýju Mexíkó). Og auðvitað góðvinur okkar Íslendinga, álfyrirtækið Alcoa, sem fékk hátt i sex milljarða dollar ívilnunarsamning í New York-ríki.

Lykilatriðin eru betri orkunýting og sparnaður

Þannig gerast kaupin á eyrinni. En það sem er alveg sérstaklega athyglisvert við viðskiptamódelið hjá Tesla-rafgeymunum, er hvernig varan á að skapa viðskiptavinunum ágóða. Varan verður óvenjulega stórir og öflugir rafgeymar. Sem geta veitt góð tækifæri til að bæta orkunýtingu og stuðlað að orkusparnaði. Þetta er að verða sífellt ábatasamari bransi. Enda stefnir nú í að fleiri fyrirtæki feti þarna í fótspor Tesla; m.a. General Motors.

Rafgeymarnir eru einkum hugsaðir til að eigendur þeirra geti hlaðið niður raforku þegar raforkuverð er lágt. Og nái þannig í tímans rás fram umtalsverðum sparnaði – því með þessu þurfa eigendur rafgeymanna að kaupa minna af rafmagni þegar raforkuverð er hátt. Þetta getur skipt miklu máli í mörgum fleiri löndum en Bandaríkjunum. Víðast hvar á Vesturlöndum eru raforkumarkaðir með þeim hætti að raforkuverðið sveiflast oft mikið innan hvers sólarhrings. Og þess vegna getur verið ábatasamt að „hamstra“ orku á tímum þegar orkuverð er sérstaklega lágt, eins og oftast er á ákveðnum tímum sólarhringsins.

Kaupendur rafgeymanna eiga bæði að verða fjölskyldur og fyrirtæki. Og eftir því sem geymarnir stækka ennþá meira, er þess vænst að þeir geti jafnvel nýst raforkuframleiðendunum sjálfum. Til að geyma raforku og þannig auka hagkvæmni í rekstri sínum. Svo sem sólar- eða vindorkufyrirtækjum, sem fram til þessa hafa lítt getað stýrt framboði vöru sinnar, og jafnvel öðrum raforkuframleiðendum.

Íslendingar eiga erfitt með skilja orkusparnað og -hagkvæmni

Það er svolítið magnað að grundvöllur geti verið fyrir rándýra rafgeyma til þess eins að ná fram hagvæmni og sparnaði í raforkunotkun og -framleiðslu. Hvort viðskiptamódel Tesla-rafgeymanna gengur upp á eftir að koma í ljós. En það er staðreynd að viðskipti af þessu tagi, þ.e. að geyma raforku, geta skilað mikilli arðsemi. Víða um heim, sérstaklega í Evrópu, er það vel þekkt að nota ódýra raforku á næturnar til að beinlínis dæla vatni upp í miðlunarlón. Þaðan sem vatnsaflsvirkjun svo selur rafmagnið á hærra verði yfir daginn. Þetta er mikið gert í Alpalöndunum og einnig á Bretlandi.

Þetta er einmitt eitt atriðanna að baki hugmyndinni um sæstreng milli Íslands og Bretlands. Að bæta nýtingu á íslenska orkukerfinu. Þar mætti jafnvel spara miðlunarlónin yfir nóttina - með því að flytja inn ódýra raforku á næturverði - og svo selja rafmagn á geysiháu verði til Bretlands yfir daginn þegar verðið er hæst. Með þessu næðist meiri hagkvæmni og aukinn arðsemi.

Hér á landi þekkjum við ekki verðsveiflur af því tagi sem gerast á raforkumörkuðum víða í öðrum löndum. Þess vegna eru margir Íslendingar sem virðast eiga erfitt með að skilja að græn íslensk orka er alls engin hrávara. Íslensk raforka er í reynd ekki bara rafmagn heldur felast í henni geysilega sérstakir eiginleikar og verðmæti. Verðmæti sem við missum af eins og staðan hér er í dag með okkar strönduðu orku. Stýranleiki vatnsaflsins veldur því að ef við hefðum aðgang að raforkumarkaði þar sem verðið er oft hátt, gætum við hagnast mikið á þessari aðferðafræði. Sem er mjög í anda Elon Musk og hugmyndar hans með rafgeymaframleiðslu Tesla.

Við eigum stærsta Tesla-rafgeymi heims

Það er ómögulegt að fullyrða hvort rafgeymaævintýri Tesla mun verði ábatasamt eða endasleppt. Þarna þarf að smíða og selja geysilegan fjölda rafgeyma til að dæmið gangi upp. Og ekki víst að það takist.

Við hér á Íslandi þurfum aftur á móti ekki að kaupa neina Tesla-rafgeyma. Því við eigum náttúrlega rafgeyma - í formi miðlunarlóna. Það er svo undir okkur sjálfum komið hvort við viljum nýta þessa afar óvenjulegu aðstöðu okkar (Ísland býr yfir langmestri virkjaðri vatnsorku í veröldinni miðað við stærð þjóða). Viljum við helst selja megnið af raforkunni á botnverði til stóriðju? Sem svo selur afurðirnar til móðurfélaga og annarra skyldra aðila erlendis? Og þar með fara hrávöruleiðina. Eða viljum við gera stýranlegu og endurnýjanlegu raforkuna okkar að sannkallaðri eðalvöru? Hugleiðum möguleikana vandlega.

Elon Musk sér tækifærin í bættri orkunýtingu. En gera Íslendingar það?

Orkuverðið til Noruráls verður um 35 USD/MWst

Hér í upphafi skal tekið fram að verðið sem tilgreint er í fyrirsögninni er algert lágmarksverð. Og flutningskostnaður er innifalinn í verðinu.

Nú styttist í að samningur Landsvirkjunar og Norðuráls (Century Aluminum) frá 1999 renni út. Sú orka nemur um þriðjungi af raforkunotkun álversins í Hvalfirði. Til að raforkuviðskipti milli fyrirtækjanna haldi áfram, eftir að samningurinn rennur út 2019, þarf að semja upp á nýtt um raforkukaup. Hér í þessari grein er m.a. fjallað um eftirfarandi atriði:

• Raforkuverð Landsvirkjunar til álvera (meðalverð) er með því lægsta í heimi. Sérstaklega er verðið lágt í samningunum við Fjarðaál (Alcoa) og Norðurál (Century). Verðið er vel að merkja lægst í samningi Landsvirkjunar og Norðuráls. Og þetta er einmitt samningurinn sem rennur út árið 2019.
• Raforkuverð í nýjum samningi við Norðurál yrði sennilega um eða yfir 35 USD/MWst.
• Þá myndi meðalverð Landsvirkjunar til álvera hækka úr um 26 USD/MWst í rúmlega 28 USD/MWst.
• Meðalverð Landsvirkjunar yrði engu að síður áfram mjög lágt í alþjóðlegu samhengi. Enda er umrætt verð upp á 35 USD/MWst fremur hógvært þegar litið er til endurnýjaðra raforkusamninga til álvera í þeim löndum sem eðlilegt er að Ísland beri sig saman við í þessu efni.
• Þó svo meðalverðið hér yrði áfram lágt yrði þetta engu að síður mjög mikilvægt skref til aukinnar arðsemi Landsvirkjunar. Framundan eru svo fleiri slík skref. Þess vegna má vænta þess að sumarið sé á næsta leiti hjá Landsvirkjun. Nema ef stjórnmálamenn bregðast rangt við og eyðileggi sumarkomuna.

Verð Landsvirkjunar til álvera er eitthvert hið lægsta í heiminum

Þegar meta skal hvað sé eðlilegt og sanngjarnt verð í endurnýjuðum raforkusamningi við álver (eða aðra stóriðju) hér á landi, þarf að líta til fjölmargra atriða. Þar skiptir m.a. máli, að þegar kemur að endurnýjun raforkusamnings eru forsendurnar allt aðrar en í upphafi.

Þegar álver (eða önnur stóriðja) hyggst ráðast í nýtt verkefni á svæði sem býr yfir mikilli strandaðri orku (eins og Ísland er mjög afgerandi dæmi um) er afar lágt raforkuverð oft óhjákvæmilegt. Þetta er mikilvæg ástæða þess að meðalverð Landsvirkjunar til stóriðju og álvera er ennþá mjög lágt í alþjóðlegu samhengi (þrátt fyrir nýlega mikla hækkun á raforkuverði til Straumsvíkur). Þetta lága meðalverð Landsvirkjunar sést vel á grafinu hér að neðan.

Fjárfestingarþörf stóriðju - og þar með fjármagnskostnaður - er mestur í upphafi. Og þess vegna er ekki óeðlilegt að raforkuverð til nýrrar stóriðju sé í lægri kantinum í upphafi. Hér á Íslandi eru ennþá flestir raforkusamningarnir við álver og aðra stóriðju upphaflegu samningarnir (þ.e. ekki komið að endurnýjun). Við slíkar aðstæður er algengt að verðið í samningunum sé lágt.

Þetta þekkist að sjálfsögðu líka í öðrum heimshlutum. En slíkt verð er þó oftast lægst í löndum sem búa yfir mikilli strandaðri orku. Þar er gífurleg jarðgasorkan við Persaflóann gott dæmi. Gasið verður ekki flutt á markaði nema með byggingu mjög langra og dýrra gasleiðslna. Eða með því að umbreyta gasinu í fljótandi gas og sigla með það langar leiðir til viðskiptavinanna - sem er einnig mjög dýrt. Til að geta nýtt meira af jarðgasinu, hafa Persaflóaríkin undanfarin ár gengist fyrir því að fá áliðnað til landanna. Og bjóða álverum mjög lágt raforkuverð, eins og sjá má á grafinu hér að ofan. 

Þetta lága raforkuverð bæta Persaflóaríkin sér upp með því að vera sjálf stórir hluthafar í risaálverunum þar. Og ná þannig til sín verulegs hluta af auðlindaarðinum (vegna jarðgassins) í gegnum eignarhald sitt í álverunum. Þau ná svo að gera þá fjárfestingu sína áhættulitla með því að nýta sér hagstæð lánskjör sem olíuauðurinn skapar þeim. 

Sláandi lítill verðmunur á Persaflóanum og Íslandi (Landsvirkjun)

Þessi auðugu olíuríki við Persaflóann búa sem sagt við allt annars konar viðskiptaumhverfi og viðskiptamódel en áliðnaðurinn hér á Íslandi. Þess vegna er útilokað að halda því fram að eðlilegt eða viðunandi sé að meðalverð Landsvirkjunar til stóriðju sé ámóta og meðalverð á raforku til álvera í Persaflóaríkjunum. 

Eins og áður sagði er einn munurinn þarna sá, að Persaflóaríkin eru með eign sinni í álverum að taka út auðlindaarð af orkulindinni í gegnum hagnað álversins. Og þarna nýta umrædd vellauðug olíuríki sér líka það góða lánstraust sem þau hafa. Og geta því haldið fjármagnskostnaði sínum vegna gasorkuvera og eignarhluta í álverum mjög hóflegum. Raforkuverð þarna til álvera við Persaflóann styðst því við allt aðrar forsendur en gerist hér á landi. 

Þess vegna er í raun nánast sjokkerandi að meðalverð Landsvirkjunar til stóriðju skuli einungis vera á pari við Persaflóann. Miðað við leikreglur vestrænna viðskiptahátta mætti búast við að raforkuverð til stóriðju hér á landi væri talsvert mikið hærra en við Persaflóann. Þar að auki er áhættuþátturinn vegna fjárfestinga í Persaflóaríkjunum sennilega mun meiri en hér á landi. Það ætti líka að valda verðmun. En hann er samt nánast enginn. Og það jafnvel þó svo hér sé nýlega búið að hækka mjög raforkuverðið í hinum stóra samningi Landsvirkjunar og Alcan (vegna Straumsvíkur).

Strönduð orka og veik samningsstaða dró orkuverð hér niður

Þetta eru sterkar vísbendingar um að hér á landi hafi áliðnaður og stóriðja náð alveg óvenju hagstæðum kjörum í upphaflegu raforkusamningunum. Og bersýnilegt að ein helsta ástæða þess hefur verið veik samningsstaða Landsvirkjunar - þegar ofurþrýstingar var frá stjórnmálamönnum um að landa samningum um ný álver. Til „að skapa störf“ og koma „hjólum atvinnulífsins í gang“.

Þar með er ekki verið að segja að unnt hefði verið að fá umtalsvert hærra verð fyrir orkuna í upphaflegu samningunum. En samningsaðstaða orkufyrirtækjanna var tvímælalaust með þeim hætti, að þau voru þarna veiki aðilinn. Og það skapaði skilyrði fyrir álfyrirtæki að ná mjög hagkvæmum samningum.

Við getum þó huggað okkur við það að við endurnýjun raforkusamninga býðst afar gott tækifæri fyrir íslensku orkufyrirtækin að fá meri arðsemi af fjárfestingu sinni. Og að arðsemin færist i átt til þess sem getur talist eðlileg í viðskiptaumhverfi þar sem samningsstaðan er orðin jafnari. 

Mikilvægt skref tekið með nýjum samningi vegna Straumsvíkur

Það er bæði eðlilegt og sanngjarnt að meðalverð á raforku til álvera á Íslandi frá Landsvirkjun (eða öðrum orkufyrirtækjum hér sem eru þó ekki umfjöllunarefni í þessari grein) mjakist upp tröppurnar sem sjást á grafinu hér að ofan. Og að orkuverðið nái að fara fram úr því sem gerist t.d. í ríkisstyrktum áliðnaði Rússlands og nálgist það hærra meðalverð sem sjá má víða annars staðar í heiminum.

Fyrsta stóra og mikilvæga skrefið í þá átt var tekið árið 2010 með nýjum raforkusamningi Landsvirkjunar við Rio Tinto Alcan vegna álversins í Straumsvík. Það var reyndar eins og hver önnur lukka að þessi nýi raforkusamningur var gerður þarna árið 2010. Vegna þess að að óbreyttu hefði orkusamningur Alcan gilt fram á árið 2014 - og hann var auk þess með framlengingarákvæði sem hefði getað framlengt gildistímann allt til 2024. En í tengslum við áhuga Alcan á framleiðsluaukningu í Straumsvík, náði Landsvirkjun á árunum 2009-10 fram alveg nýjum samningi. Þar sem samið var um nýtt og mikið hærra orkuverð vegna allrar raforkusölu Landsvirkjunar til Alcan.

Að auki fór álverðstengingin út með þessum nýja samningi, en sú tenging hefði annars getað gilt allt til 2024. Með þessu dró verulega úr áhættu Landsvirkjunar. Það bætti lánshæfismat fyrirtækisins og gerði Landsvirkjun þar með að sterkara og öflugra fyrirtæki, sem nýtur nú lægri fjármagnskostnaðar en ella væri. Um þetta allt má lesa í áliti Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) frá desember 2011, þar sem fjallað er um umræddan samning Landsvirkjunar og Alcan.

Orkuverð í sambærilegum viðskiptum í sambærilegu viðskiptaumhverfi

Þegar allt kemur til alls þá ráðast samningar hverju sinni auðvitað fyrst og fremst af stöðunni eins og hún er á hverjum tíma og því hvaða þróun er að eiga sér stað í viðkomandi viðskiptaumhverfi. Núna þegar kemur að mögulegri endurnýjun stórra raforkusamninga er afar áríðandi að skoða vandlega viðskiptaumhverfið eins og það blasir við okkur. Og meta samkeppnisstöðuna.

Þegar litið er til upplýsinga um raforkusamninga við álver víða um heim, sést að álver eru að fá raforkuna á afar mismunandi verðum. Í okkar heimshluta, svo sem í Evrópu og Bandaríkjunum, er algengt að raforkuverð til álvera sé á bilinu 35-40 USD/MWst. Þetta er ein viðmiðunin gagnvart endurnýjuðum raforkusamningi við Norðurál. Enda rekur móðurfélag Norðuráls, Century Aluminum, nokkur önnur álver og þau eru öll í Bandaríkjunum.

Annars staðar í heiminum má sjá bæði hærri og lægri meðalverð. Sbr. nánar grafið hér að ofan, sem sýnir meðalverð raforku til álvera í einstökum löndum og á einstökum svæðum í heiminum. 

Eins og áður var nefnt, eru engin rök til þess að orkuverðið til álvera við Persaflóann sé til viðmiðunar vegna endurnýjunar raforkusamninga hér. Það er reyndar svo að lægsta meðalverð raforku til álvera er í Kanada. En Kanada er heldur ekki rökrétt viðmiðun. Því þar draga nokkrir mjög sérstakir og óvenjulegir samningar meðalverðið niður úr öllu valdi (þetta eru gamlir samningar til mjög langs tíma þar sem raforkan er nánast gefin). Auk þess sem pólitísk afskipti af raforkusölu til álvera í Kanada (þar sem byggðastefnusjónarmið eru ráðandi) eru með allra mesta móti. Þar er því raforkuverð til álvera alls ekki að endurspegla eðlilegt markaðsumhverfi - og meðalverð í Kanada því óraunhæft sem viðmiðun fyrir verð í endurnýjuðum raforkusamningum við stóriðju á Íslandi. 

Bandaríkin eru nokkuð skynsamleg og þokkalega rökrétt viðmiðun

Besta eða skynsamasta viðmiðunin er sennilega Bandaríkin. Auk þess sem við ættum að geta horft til þess að meðalverð á raforku til álvera hér á landi hljóti í tímans rás a.m.k. að nálgast það sem gerist t.a.m. í Afríku eða í Rómönsku Ameríku - jafnvel þó svo launakostnaður álvera þar sé eflaust oft lægri en hér í okkar vestræna samfélagi.

Við getum líka litið til Ástralíu. Þar hafa pólitísk afskipti af raforkuverði til álvera farið minnkandi upp á síðkastið og það sem við oft nefnum eðlilegt vestrænt  markaðsumhverfi fengið meira vægi. Það hefur vel að merkja leitt til lokunar nokkurra álvera þar í landi. En slík þróun er ekki óeðlileg þegar haft er í huga að álmarkaðir heimsins eru síbreytilegir. Og eru að verða fyrir sífellt meiri áhrifum af geysilágu raforkuverði til nýrra álvera í Persaflóaríkjunum og offramleiðslu af áli í Kína. Það er þróun sem ekkert vit er að reyna að keppa við. Við hljótum fyrst og fremst að horfa til þess hvaða raforkuverð álverum býðst - og greiða - á svæðum þar sem viðskiptahættir eru svipaðir því sem er hér á landi. Og þó svo Ísland sé aflokaður raforkumarkaður með mikið af strandaðri orku, hefur slíkt miklu minni áhrif þegar verið er að endurnýja raforkuviðskipti heldur en þegar verið er að semja um upphaflegu fjárfestinguna. Þetta liggur í eðli málsins.

Eins og staðan er í dag má gera ráð fyrir að samningsverð í endurnýjuðum raforkusamningi við álver á Íslandi miðist mjög við það sem gerist í Bandaríkjunum. Þar sem algengt raforkuverð til álvera er á bilinu 35-40 USD/MWst. Sumum kann einnig að þykja eðlilegt að líta þarna til Evrópu. Það kann að vera rétt. Að mínu mati er áliðnaðurinn þar þó víða að njóta óeðlilega mikillar fyrirgreiðslu frá hinu opinbera - og því sennilega vart raunhæft að hafa nema takmarkaða hliðsjón af evrópska ál- og orkumarkaðnum. Bandaríkjamarkaðurinn virðist mun raunhæfari sem viðmiðun. 

Þetta eru þó einungis atriði til viðmiðunar. Og í reynd er óralangt í það að meðalverð Landsvirkjunar á raforku til álvera hér nálgist það sem gerist í Rómönsku-Ameríku, Afríku, Ástralíu eða Bandaríkjunum. Þar stöndum við frammi fyrir langtímamarkmiði og langtímaáætlun. En til skemmri tíma litið er það ekki aðeins eðlilegt heldur beinlínis skylda Landsvirkjunar, að vinna að því við gerð hvers einasta raforkusamnings að mjaka okkur þarna upp töfluna. Skref fyrir skref.

Slíkt leiðir til aukinnar arðsemi Landsvirkjunar, sem er geysilega mikilvægt fyrir stóran raforkuframleiðanda eins og Ísland. Ísland er vel að merkja langstærsti raforkuframleiðandi heims miðað við stærð þjóða. Þess vegna er svo þýðingarmikið efnahagslega að það náist að auka arðsemi raforkuframleiðslunnar hér. Slíkt ætti að vera algert forgangsatriði stjórnvalda - nú þegar loksins er verið að ljúka vinnu við þrotameðferð bankanna. Fyrir mér er það töluvert áhyggjuefni hversu stjórnvöld virðast þarna sljó og þá einkum og sér í lagi sitjandi iðnaðarráðherra - en það er önnur saga.

Samningurinn við Straumsvík er mikilvæg viðmiðun

Við þetta má bæta að það er útilokað að Norðurál fái raforkuna ódýrara en samið var um í samningi Landsvirkjunar og Rio Tinto Alcan vegna álsversins í Straumsvík. Sá samningur var gerður í kringum áramótin 2009/2010; fullgert uppkast lá fyrir í maí 2010 og samningurinn var svo undirritaður í júní. Samningurinn var gerður við þær aðstæður að meðalverð á áli 2009 var nálægt 1.700 USD/tonn. Það er aðeins lægra álverð en hefur verið undanfarna mánuði. Það eru sem sagt engin rekstrarleg rök fyrir því að Norðurál njóti lægra verðs í nýjum raforkusamningi heldur en Alcan. Og ef Norðurál ætlar að bera fyrir sig háan fjármagnskostnað hjá fyrirtækinu, þá er það fyrst og fremst vandamál þess og Century, sem eru þarna með nokkuð athyglisverða lánasamninga sín á milli.

Raforkuverðið til Straumsvíkur er núna að lágmarki nálægt 32-33 USD/MWst. Mögulega hærra. Þetta sést í áðurnefndri skýrslu ESA. Og skv. framsetningunni þar er verðið sem sagt mögulega eitthvað hærra. Eðlilegt væri að verðið til Norðuráls væri nokkru hærra en til Straumsvíkur, því Straumsvíkursamningurinn fjallar um miklu meira orkumagn. Og mikil magnkaup eru einmitt algeng rök fyrir lægra orkuverði en ella. Þess vegna má gera ráð fyrir því að sanngjarnt og eðlilegt lágmarks orkuverð til Norðuráls væri nokkru hærra en umræddir 32-33 USD/MWst.

Til viðbótar er mikilvægt að hafa í huga að samningur Landsvirkjunar og Straumsvíkur var ekki bara vegna endurnýjaðra raforkukaupa - heldur var þarna líka samið um aukin raforkukaup vegna nýrra fjárfestinga í framleiðslunni í Straumsvík. Slíkum framkvæmdum fylgir eðlilegur fjármagnskostnaður hjá álfyrirtækinu og slíkt er gjarnan til þess fallið að draga umsamið raforkuverð aðeins niður. Þetta er önnur ástæða fyrir því að eðlilegt er að raforkuverðið til Alcan sé eitthvað lægra en yrði í nýjum samningi við Norðurál. Þarna eru því komnar tvær ástæður fyrir hærra lágmarksverði en 32-33 USD/MWst í nýjum raforkusamningi milli Norðuráls og Landsvirkjunar.

Munum að mögulega er raforkuverðið til Alcan eitthvað hærra og þá hækkar líka viðmiðunin til Norðuráls. Nákvæma verðtölu vegna Straumsvíkur veit einungis Landsvirkjun (auk Alcan að sjálfsögðu), en ég miða hér við lágmarksverðið 32-33 USD/MWst. Og segi því að verðið til Norðuráls skv. nýjum samningi þurfi að verða hærra en þetta verð. Það er svo álitamál hversu mikið hærra verðið ætti að vera.

Raforkuverð í nýjum samningi Norðuráls yrði sennilega nálægt 35 USD/MWst

Niðurstaðan af þessu öllu er sú að eðlilegt og sanngjarnt lágmarksverð á raforku til Norðuráls væri yfir 32-33 USD/MWst og í nágrenni við 35-40 USD/MWst. Ég vil vera hógvær og segi því að verðið ætti að vera á bilinu 34-36 USD/MWst. Og það væru beinlínis stórlega vafasamir viðskiptahættir ef Landsvirkjun semdi við Norðurál um lægra verð. Því þá væri Landsvirkjun í reynd að láta álver í Hafnarfirði niðurgreiða raforku til álvers á Grundartanga. Slíkt væri afar sérkennilegt og óeðlilegt. Og myndi ekki ganga upp; slíkt yrði metið sem ríkisstyrkur við Norðurál og varla ætlar Landsvirkjun eða eigendur Landsvirkjunar að fara inn á þá braut að niðurgreiða raforkuverð til álvers Century Aluminum.

Þegar litið er til allra ofangreindra atriða er niðurstaðan sem sagt sú að unnt er að áætla af talsverðri nákvæmni hvað væri eðlilegt og sanngjarnt raforkuverð í nýjum samningi Landsvirkjunar og Norðuráls. Og eins og áður sagði, yrði það verð sennilega á bilinu 34-36 USD/MWst (að núvirði). Ég ítreka að þarna er samt óvissa fyrir hendi, því raforkuverðið til Alcan kann að vera eitthvað hærra en áðurnefndir 32-33 USD/MWst.

Svo er það auðvitað staðreynd að ég ræð engu um þetta. Mögulega álítur Landsvirkjun að verðið ætti að vera eitthvað hærra og mögulega álítur Norðurál (Century) að verðið ætti að vera eitthvað lægra. En þegar horft er til þess sem gerist og gengur - og allar viðmiðanir hafðar í huga - álít ég að verð sem samið yrði um í nýjum samningi yrði á þessu umrædda bili; 34-36 USD/MWst (miðað við núverandi verðlag). Meðaltalið þarna er 35 USD/MWst og þess vegna er fyrirsögn þessarar greinar eins og hún er.

Að auki álít ég líklegt að samningsverðið yrði ekki tengt við álverð. Heldur fremur við bandaríska neysluvísitölu. Með sama hætti og var gert í samningi Landsvirkjunar við Rio Tinto Alcan vegna álversins í Straumsvík árið 2010. Það myndi vel að merkja koma Norðuráli mjög vel, ef álverð hækkar til framtíðar. Þarna væri því möguleiki á þægilegum hagnaði fyrir Norðurál og sá möguleiki hlýtur að vera fyrirtækinu verðmætur - ef fyrirtækið trúir á framtíð áliðnaðar og að eftirspurn þar muni aukast hratt líkt og Samál og fleiri eru sífellt að boða.

Raunhæft og eðlilegt verð - og augljós sanngirni

Ég álít sem sagt að 34 USD/MWst sé algert lágmarksverð sem unnt sé að láta sér detta í hug vegna endurnýjunar á raforkuviðskiptum Landsvirkjunar við Norðurál. Og álít einnig talvert sterk rök fyrir því að verðið yrði eilitið hærra eða nálægt 36 USD/MWst. Sanngjörn og eðlileg niðurstaða yrði kannski þarna á bilinu og tiltek ég þess vegna 35 USD/MWst. Ef verðið til Straumsvíkur er hærra en 32-33 USD/MWst væri eðlilegt að verðið til Norðuráls yrði jafnvel eitthvað hærra en ofangreindir 34-36 USD/MWst.

Samningstíminn yrði væntanlega ekki mjög langur; kannski nálægt 15 árum. Það kann jafnvel að vera skynsamlegt af Landsvirkjun að leggja áherslu á skemmri samningstíma - til að þessi orka eða a.m.k. hluti hennar verð laus ef til þess kemur að sæstrengur (rafmagnskapall) verði lagður milli Íslands og Evrópu. Það mál er ekki til skoðunar hér, en það væri eðlilegt að Landsvirkjun hefði þennan möguleika í huga.

Með ofangreindu raforkuverði í nýjum samningi - eða í endurnýjuðum samningi ef fólk vill fremur nota það orðalag - myndi meðalverð á raforku Landsvirkjunar til stórnotenda hækka. Hækkunin á meðalverðinu yrði samt því miður alls ekki mikil; einungis rétt rúmir 2 USD/MWst. Það stafar af því, að þó svo þarna sé um að ræða mikið magn af orku (nálægt 1.500.000 MWst árlega) er þetta hlutfallslega ekki nógu stór hluti af allri raforkusölu Landsvirkjunar til að hífa meðalverðið meira upp.

Það er sem sagt svo að komi til þess að Norðurál og Landsvirkjun semji um áframhaldandi raforkuviðskipti upp á um 35 USD/MWst (að núvirði), myndi meðalverð á raforku Landsvirkjunar til álvera og annarrar stóriðju einungis fara úr núverandi u.þ.b. 26 USD/MWst og í um 28 USD/MWst (og meðalverðið til álvera myndi hækka um u.þ.b. hálfan USD að auki).

Og þetta gerist auðvitað ekki fyrr en nýi samningurinn væri kominn til framkvæmda (væntanlega síðla árs 2019). Þar með myndi Landsvirkjun mjakast upp um eina litla tröppu á meðalverðlistanum (sbr. grafið hér fyrir ofan). Og slefa í að fara yfir Rússland (en ef/þegar rússneska rúblan hækkar á ný mun Rússland vafalítið hoppa snögglega aftur upp yfir Landsvirkjun). Þetta netta hænufet væri Landsvirkjun og Íslandi engu að síður afar mikilvægt skref - og gæfi góðar vonir um áframhaldandi aukna arðsemi Landsvirkjunar.

Möguleikar á frekari jákvæðum skrefum framundan

Það að hækkunin á meðalverðinu er ekki meiri stafar af því að raforkusala Landsvirkjunar til Norðuráls (um 1,5 TWst á ári) er einungis um 12-14% af allri raforkusölu fyrirtækisins. Þetta væri engu að síður afar mikilvægt skref fyrir Landsvirkjun og þar með þjóðina. Sennilega gæti þetta t.d. leitt til þess að Landsvirkjun næði að þrefalda árlega arðgreiðslu sína til íslenska ríkisins (greiða um 4,5 milljarða ISK í stað núverandi 1,5 milljarðs). Það yrðu mikilvæg tímamót - jafnvel þó svo Landsvirkjun verði enn um sinn afar neðarlega í meðalverðströppunum. Og það er afar mikilvægt að fyrirtækið fái að framfylgja þarna stefnu sinni um aukna arðsemi. Og að t.a.m. stjórnmálamenn láti ekki glepjast af áróðri Century gegn Landsvirkjun eða gegn umræddri hækkun á raforkuverðinu - en sá áróður er þegar byrjaður og mun vafalitið aukast þegar nær dregur 2019.

Annað mikilvægt skref kann að verða tekið hjá Landsvirkjun með nýjum samningi við járnblendiverksmiðju Elkem (China Bluestar). Sá orkusamningur Landsvirkjunar og Elkem rennur líka út 2019, eins og samningurinn við Norðurál. Þar er líka um að ræða verulegt orkumagn, en þó aðeins minna en skv. Norðurálssamningnum eða um 1.100.000 MWst árlega. Einnig þarna hjá Elkem er núverandi orkuverð hlutfallslega afar lágt. Og eðlilegt að þar verði hlutfallshækkunin mjög mikil (ég mun etv. fjalla nánar um þennan samning Elkem síðar). En öllum ætti að vera augljóst hversu mikilvægt árið 2019 er í þessu sambandi. Og að þarna eru á ferðinni tækifæri sem Landsvirkjun verður að nýta - í þágu landsmanna allra.

Risaskrefið upp á við í meðalverðströppunum verður svo væntanlega tekið 2048. Þegar raforkusamningurinn við Alcoa vegna Fjarðaáls rennur út. Eða jafnvel talsvert miklu fyrr með raforkusölu um sæstreng. Aðalatriðið er að nota þau tækifæri sem gefast til að auka arðsemi Landsvirkjunar. Því varla viljum við Íslendingar að stóriðjuviðskipti Landsvirkjunar, sem nema um 85% af orkuframleiðslu fyrirtækisins, verði um alla framtíð með þeim hætti að fyrirtækið verði þarna í allra neðstu tröppunum. Þess vegna er ákaflega mikilvægt að bæði íslenskir stjórnmálamenn og starfsfólk Landsvirkjunar standist þann þrýsting ef/þegar stjórnendur Century Aluminum munu gerast ósvífnir - þegar mönnum þar á bæ verður ljóst að þeir nái ekki að þvinga fram áframhaldandi botnverð. Fyrir Glencore International.

Sumarið er á næsta leiti

Með nýjum raforkusamningi Landsvirkjunar við Alcan árið 2010, vegna álversins í Straumsvík, má segja að byrjað hafi fyrir alvöru að vora í arðseminni í íslenska raforkugeiranum (nýir samningar við gagnaver skipta þarna líka máli, en þó ekki hlutfallslega miklu enn sem komið er). Það er sannarlega tímabært að sumarið renni þarna brátt í hlað. Nú eru loksins uppi aðstæður sem styðja ennþá betur við sumarkomuna - í formi umtalsvert aukinnar arðsemi Landsvirkjunar vegna þess að stórir raforkusamningar eru að losna. Og mikilvægt að þjóðin fái að njóta þessara tækifæra.

Botnverð Norðuráls

Nú styttist í að raforkusamningur Landsvirkjunar og Norðuráls frá 1999 renni út. Til að raforkuviðskipti milli fyrirtækjanna haldi áfram, eftir að samningurinn rennur út 2019, þarf að semja um það. Samkvæmt ummælum forstjóra móðurfélags Norðuráls, Michael Bless hjá Century Aluminum, eru viðræður um áframhaldandi raforkuviðskipti byrjaðar milli Century og Landsvirkjunar. Hver niðurstaðan þar verður á eftir að koma í ljós.

Í nýlegri grein hélt framkvæmdastjóri hjá Norðuráli, Ágúst Hafberg, því að vísu fram að það sé misskilningur að sú raforka sem álverið fær frá Landsvirkjun sé senn að losna. Þar skrifaði Ágúst að raforkusamningurinn sé áfram í gildi vegna framlengingarákvæðis og að Norðurál sé „að nota þessa orku í dag“ og ætli sér að nota hana áfram „um fyrirsjáanlega framtíð“. Í ljósi staðreynda málsins er þetta afar furðulegur málflutningur og nánast ósvífinn. Nema þá að Landsvirkjun og Norðurál séu búin að semja upp á nýtt. En ef svo væri, væri líka augljóslega búið að tilkynna um slíkan samning. Það hefur hvorugt fyrirtækið gert.

Raforkusamningur Norðuráls við Landsvirkjun nær til 2019

Það er fullkomlega eðlilegt að Norðurál hyggist nota (vilji nota) orkuna þarna áfram. Til að svo verði þarf þó álfyrirtækið að semja um kaup á þeirri orku. Það má vera að framkvæmdastjórn Norðuráls líti svo á að þeir eigi þessa orku um ókomna eða fyrirsjáanlega framtíð. En svo er ekki. Orkan sem þarna er um að ræða, er í eigu íslenska ríkisins og orkufyrirtæki þjóðarinnar, Landsvirkjun, er þarna einungis samningsbundið Norðuráli / Century til 2019.

Vegna ofangreinds málflutnings Ágústs skal áréttað að skv. fyrirliggjandi opinberum upplýsingum er samningur Norðuráls/ Century Aluminum við Landsvirkjun að renna út 2019. Fullyrðing framkvæmdastjóra Norðuráls um að þetta sé misskilningur stenst sem sagt ekki fyrirliggjandi gögn.  Fullyrðingar Ágústs virðast settar fram til að slá ryki í augu fólks. Það er nefnilega bersýnilegt að samningur sem nemur u.þ.b. þriðjungi af raforkuþörf Norðuráls er senn að renna út. Og Norðurál og Century leita nú logandi ljósi að leiðum til að tryggja sér áframhaldandi raforku - á áframhaldandi botnverði!

Botnverðið á Grundartanga

Century Aluminum er vel að merkja að greiða lægsta raforkuverðið af öllum álverunum hér. Og sannarlega orðið tímabært að verðið þarna hækki. Það vill reyndar svo til að þegar litið er til raforkusölu Landsvirkjunar til stóriðju, mætti halda að Grundartangi sé útnári Íslands. Sem þarfnist alveg sérstaklega mikils fjárhagsstuðnings af hálfu íslenska ríkisins (í formi lágs raforkuverðs). Það er nefnilega svo að raforkuverðið til járnblendiverksmiðju Elkem er einnig botnverð. Þetta sést af ársreikningum járnblendisins (Elkem er í eigu kínverska China National Bluestar Group).

Þetta lága raforkuverð til Grundartanga á sér auðvitað sögulegar skýringar. Þarna er einfaldlega um að ræða elstu gildandi stóriðjusamninga Landsvirkjunar í dag. Þeir eru báðir að renna út árið 2019. Stutt er síðan hinn risastóri raforkusamningur Landsvirkjunar við Alcan, vegna álversins í Straumsvík, var endurnýjaður. Í þeim nýja samningi hækkaði raforkuverðið eðlilega mjög mikið. Það var í takt við það sem gerist og gengur í raforkusölu til álvera í öðrum löndum. Og í fullu samræmi við það, að þarna var fyrst og fremst um að ræða endurnýjuð raforkukaup en ekki nýframkvæmd.

Og nú er komið að Norðuráli (og Elkem). Árið 2019 markar því mikilvæg tímamótum í raforkuviðskiptum hér á landi. Og gefur okkur tækifæri til að bæta arðsemi Landsvirkjunar verulega; eiganda fyrirtækisins og þar með almenningi til hagsbóta. 

Norðurál hefur lengi notið afar ódýrrar raforku

Samningurinn milli Norðuráls og Landsvirkjunar er upphaflega frá 1997, vegna 60 þúsund tonna álvers. Árið 1999 var gerð breyting - amendment - á þeim samningi, vegna stækkunar álversins í 90 þúsund tonn. Þar með var samningurinn frá 1997 líka framlengdur og gildir til októberloka 2019 (í stað 2018 áður). Þessu öllu er lýst í skýrslu Hatch frá árinu 2003 (sbr. myndin og grafið hér að ofan og grafið hér fyrir neðan, sem eru úr umræddri skýrslu Hatch).

Þegar skýrsla Hatch var unnin (2003) var Norðurál að greiða Landsvirkjun langt undir meðalverði raforku til álvera í heiminum. Verðið til Norðuráls var þá einungis um 73-74% af meðalverðinu. Mikilvægt er að hafa í huga að þarna er miðað við meðalverðið; áliðnaðar víða um heim var svo að greiða raforkuverð yfir meðalverðinu og stundum langt yfir meðalverðinu. En Norðurál var talsvert langt undir meðalverðinu (sbr. grafið hér til hliðar).

Þetta lága verð var algert grundvallaratriði í þeirri niðurstöðu Hatch, að rekstrarumhverfi álvers Century á Grundartanga væri með því besta í heiminum. Að mati Hatch bjó a.m.k. 75% áliðnaðar í heiminum við mun lakara rekstrarumhverfi en álver Norðuráls. Síðan þá hefur þessi samanburður þróast með þeim hætti, að núna er ennþá hærra hlutfall áliðnaðar í heiminum að greiða hærra raforkuverð en Norðurál. Hlutfallslega er því orkusamningur Norðuráls/Century við Landsvirkjun ennþá hagstæðari en hann var þegar skýrsla Hatch var unnin 2003.

Augljós afleiðing þessa lága raforkuverðs er að álverið á Grundartanga hefur skilað eiganda sínum, hluthöfum Century Aluminum, rekstrarhagnaði og arðsemi sem er langt umfram það sem gerist og gengur í áliðnaðinum. M.ö.o. þá hefur umræddur raforkusamningur verið Norðuráli og Century geysilega hagstæður og er í dag einn af ódýrustu gildandi orkusölusamningum til álvera í heiminum.

Mikil verðhækkun er augljós, eðlileg og sanngjörn

Það er því augljóst að raforkuverðið í nýjum samningi Norðuráls og Landsvirkjunar mun verða hærra en í upphaflega samningnum. Og það er líka augljóst að hlutfallslega verður hækkunin á raforkuverðinu mjög mikil m.v. gamla samninginn.

Þar með mun raforkuverð til Norðuráls þó vart verða neitt sérstaklega hátt í alþjóðlegu samhengi. Sennilega rétt um meðalverð raforku til stóriðju í svipuðum samningum á sambærilegum svæðum. Það ætti því að verða fremur einfalt og fljótlegt að ná þarna samningum. Nema ef forstjóri Norðuráls og stjórnendur og stjórn Century ætli að fara út í þann háskalega leik að reyna að þvinga fram óeðlilega lágt raforkuverð - og láta þar með græðgi sína stjórna ferðinni en ekki skynsemina.

Ef það gerist gætu samningaviðræðurnar dregist á langinn. Og þá myndi Landsvirkjun hreinlega verða að horfa til annarra mögulegra kaupenda að raforkunni. Komi til þess verður það engum að kenna nema Century sjálfu - því ég tel einsýnt að í samningaviðræðum fyrirtækjanna sé Landsvirkjun einungis að fara fram á verð sem er bæði eðlilegt og sanngjarnt.

Ég mun svo brátt fjalla sérstaklega um það hvaða verð væri eðlilegt og sanngjarnt raforkuverð í nýjum samningi milli Norðuráls og Landsvirkjunar. 

Meðalverð raforku til áliðnaðar

Margt áhugafólk um orku og íslenskt efnahagslíf langar að vita hvaða verð álver greiða almennt fyrir raforku.

Það er afar misjafnt. Sökum þess að geysilega raforku þarf til að vinna ál úr súráli, þá er raforkuverðið afgerandi þáttur þegar kemur að staðsetningu álvera. Þarna skiptir svo líka máli að vinnuafl sé ódýrt. Og að skattaumhverfi álvera sé þeim hagstætt.

Ísland hefur þótt mjög góður staður fyrir álver. Þess vegna er Ísland orðið vettvangur langmestar álframleiðslu allra landa í heiminum miðað við fólksfjölda (aluminum production per capita). Þar kemur til að hér hefur verið unnt að fá raforku á lægra verði en víðast hvar annars staðar (og þess vegna er arðsemi í raforkuframleiðslu á Íslandi miklu lægri en víðast hvar annars staðar í hinum vestræna heimi). 

Að auki er skattaumhverfið hér álverum hagstætt. Þá er ekki verið að einblína á tekjuskattsprósentu - heldur ekki síður það að engin krafa er gerð um lágmarkshlutfall eigin fjár. Svo eru vel að merkja engar reglur í gildi hér um hvernig þessi erlendu stórfyrirtæki fjármagna sig. Fyrir vikið er sáraeinfalt fyrir þau álfyrirtæki sem það vilja að færa hagnað skattfrjálsan úr landi í formi vaxtagreiðslna til móðurfélaga erlendis. Þar með er ég alls ekki að segja að álfyrirtækin hér stundi slíkt. En kerfið hér er athyglisvert.

En aftur að raforkuverðinu. Grafið hér að neðan sýnir meðalraforkuverð til álvera á mismunandi svæðum í heiminum (vegna 2014). Grafið sýnir bæði hvernig álframleiðsla í heiminum skiptist hlutfallslega á viðkomandi svæði og hvert meðalraforkuverð til álvera er á viðkomandi svæði. Öll verð á þessu grafi eru raforkuverð með flutningi.

Eins og sjá má er Kína orðið langstærsti álframleiðandi heimsins (og þar er meðalverð á raforkunni hæst). Ísland er táknað með rauðum lit. Tekið skal skýrt fram að meðalverðið sem þarna er sýnt vegna Íslands er meðalverð Landsvirkjunar til stóriðju (og meðalverð Landsvirkjunar til álvera er mjög nálægt því umrædda meðalverði). Það er reyndar afar líklegt að meðalverð til álvera hér, þegar öll orkufyrirtækin eru tekin með í reikninginn, sé mjög nálægt þessu meðalverði Landsvirkjunar (jafnvel eitthvað lægra). Og hvað sem því líður þá er þessi rauða súla sem sagt uppgefið verð Landsvirkjunar til iðnaðar (stóriðjufyrirtækjanna).

Grafið hér að ofan sýnir líka að álframleiðslan hér á Íslandi skiptir fremur litlu máli í alþjóðlegu samhengi (um 0,8 milljón tonn af um 53,8 milljón tonnum). Þarna sést líka að raforkuverð Landsvirkjunar til álvera (meðalverðið) er með því lægsta í heiminum.

Landsvirkjun er þarna nánast á pari með Persaflóaríkjunum. Og það munar raunar sárlitlu að Ísland (Landsvirkjun) detti aftur fyrir Persaflóann (ef gasorkuverðið þar hækkar örlítið). Þá yrði Ísland (Landsvirkjun) við hliðina á Kanada, þar sem álver njóta langódýrasta raforkuverðsins að meðaltali (vegna mjög sérstakra og gamalla samninga). Það er sem sagt svo að meðalverð raforku Landsvirkjunar til álvera er með því allra lægsta í heiminum. Þetta er staðreynd og þannig er nú það. Og þessu þarf að breyta. Ísland þarf að komast mun ofar í þessum stiga, sem sjá má á grafinu. Helst a.m.k. í nágrenni við Afríku. Jafnvel hærra - ef einhver snefill af vilja og metnaði er í okkur Íslendingum til að orkuauðlindirnar skili okkur eðlilegum arði.

Loks vil ég vekja athygli á því að meðalverð á raforku í endurnýjuðum samningum eru almennt töluvert mikið hærri en í eldri samningum, sem gerðir voru í tengslum við byggingu viðkomandi álvers. Þetta merkir að meðalverð á raforku til álvera vegna slíkra endurnýjaðra raforkusamninga, er almennt töluvert hærra en meðalverðin sem hér er lýst!

Þess vegna er eðlilegt að verðið til Norðuráls, ef kemur til þess að fyrirtækið semji aftur um raforkukaup vegna samningsins sem senn losnar, verði hærra og reyndar miklu hærra en verðið skv. núverandi samningi. Lesendur þurfa að muna að verðið í þeim samningi er umtalsvert lægra en meðalverð Landsvirkjunar og óralangt undir meðalverði raforku til álvera t.d. í Bandaríkjunum og Evrópu - og óraóralangt undir meðalverði til álvera í heiminum. Það er m.ö.o. fullkomlega eðlilegt að raforkuverð til Norðuráls hækki mikið. Það væri algerlega eðlilegt - þó svo Norðurál sé vafalaust ósammála því og mun jafnvel svífast einskis til að þrengja að Landsvirkjun. Og veitist með rangfærslum að þeim sem leyfa sér að benda á staðreyndir málsins.

Þarna er um gífurlega hagsmuni að ræða fyrir Íslendinga, enda eru orkulindirnar okkar ein mikilvægasta auðlind þjóðarinnar. Og mikilvægt að þjóðin standi saman; vísi sérhagsmunum á bug og styðji það að Ísland og Landsvirkjun komist vel áleiðis upp stigann á grafinu hér að ofan. 

Umræða um eitt mesta hagsmunamál Íslendinga

Undanfarið hef ég fjallað talsvert um raforkuverðið til álveranna og annarra stóriðjufyrirtækja hér á landi. Og þau tækifæri sem skapast þegar orkusamningar við stóriðju hér losna. Um þetta skrifaði ég grein á viðskiptavef mbl.is nú í vikunni sem leið, undir fyrirsögninni Tímamót í efnahagssögu Íslands. Í framhaldinu birti Ágúst Hafberg, framkvæmdastóri viðskiptaþróunar og samskipta hjá Norðuráli, grein á vef Kjarnans. Þessari grein Ágústs hef ég svarað. Sjá HÉR.

Staðreyndir um orkuverð tala sínu máli

Nú fyrr í vikunni birtist grein eftir mig á viðskiptavef mbl.is undir fyrirsögninni Tímamót í efnahagssögu Íslands. Þar er athyglinni beint að nokkrum afar mikilvægum atriðum. Svo sem því að raforkuverð Landsvirkjunar til stóriðjunnar er að meðaltali 20 USD/MWst. Sem er mjög lágt í alþjóðlegu samhengi; með því lægsta í heimi. Einnig var í greininni nefnd sú staðreynd að stórir raforkusamningar, þar sem raforkuverðið er ennþá lægra, eru að renna út. Og að þetta skapar mikilvæg tækifæri til að auka verulega arðsemi af orkusölu Landsvirkjunar. Þjóðinni til hagsbóta.

Þarna er um risavaxna hagsmuni að ræða. Enda er þetta raforka sem nemur um 55% af framleiðslu Kárahnjúkavirkjunar - eða framleiðslu um fimm Kröfluvirkjana - eða framleiðslu fjögurra Búðarhálsvirkjana og hálfri betur.

Ég hef orðið var við að umrædd grein mín virðist hafa farið eitthvað illa í suma. Sem segja þetta tóma vitleysu og vera áróður gegn áliðnaði og því góða fólki sem þar starfar. Slíkur málflutningur dæmir sig sjálfur. Sannleikurinn er einfaldlega sá að í umræddri grein er bent á nokkrar mikilvægar tölulegar staðreyndir. Og mér þykir því tilefni til að árétta hérna eftirfarandi staðreyndir - sem tala sínu máli:

• Meðalverð á raforku sem Landsvirkjun seldi til iðnaðar árið 2013 var um 20 USD/MWst. Miðað við þróun álverðs síðan þá er verðið þarna nánast óbreytt í dag. Þetta er nánar útskýrt í áðurnefndri grein minni.
• Samkvæmt gögnum frá CRU International er meðalverð Landsvirkjunar til stóriðju sambærilegt við eitthvert allra lægsta meðalverðið sem álver í heiminum greiða fyrir raforku. Verðið hér er nú nánast hið sama eins og í Persaflóaríkjunum og einungis álver í Kanada njóta örlítið lægra meðalverðs. Meðalverðið til álvera í Afríku og Rússlandi er aftur á móti mun hærra en hér. Heimildin um þetta er vel að merkja glænýtt álit CRU. Þetta er nánar útskýrt í áðurnefndri grein minni.

Áliðnaðurinn hér og önnur stóriðja var mikilvæg og nauðsynleg forsenda hinnar miklu uppbyggingar virkjana og flutningskerfis sem átt hefur sér stað, hér í okkar fámenna og strjálbýla landi. Það er engu að síður staðreynd að þjóð sem býr yfir miklum orkuauðlindum mun seint njóta mikils arðs af þeim ef áliðnaður og stóriðja er langstærsti viðskiptavinurinn. Þetta skýrist af eðli stóriðju; hún leitar fyrst og fremst þangað sem mjög lágt raforkuverð býðst. Fyrir Ísland er þó tækifæri til að auka arðinn af raforkuvinnslunni umtalsvert þegar kemur að endurnýjun stóriðjusamninga. Og slíkt tækifæri er einmitt að renna upp. Þarna er um geysimikla hagsmuni að ræða.

Það er staðreynd að við Íslendingar erum langstærsti raforkuframleiðandi heims (miðað við stærð þjóða; per capita). Þess vegna er afar mikilvægt fyrir efnahagslíf okkar að við nýtum þau tækifæri sem bjóðast til að auka arðinn af raforkuvinnslunni.

Nú fer um 73% af allri raforkusölu Landsvirkjunar til þriggja stóriðjufyrirtækja og um 85% til fimm stóriðjufyrirtækja. Meðalverð á raforkunni í þessum viðskiptum er með því allra lægsta í heiminum.

Þeir stóru raforkusamningar sem renna út árið 2019 nema samtals um 2.600.000 MWst á ári (2,6 TWst). Til samanburðar geta lesendur velt fyrir sér hvað Norðmenn myndu gera núna, ef sölusamningur væri að losna um 55% af langstærstu gaslind þjóðarinnar. Þar sem verðið fram til þessa hefði verið með því lægsta í heiminum og langt undir meðalverði á gasi. Myndu Norðmenn þá ekki örugglega leita eftir sem hæstu verði fyrir það gas? Að sjálfsögðu.

Ég álít að nú séu afar áhugaverð tækifæri fyrir hendi fyrir Íslendinga og íslenskt efnahagslíf. Eins og ég fjalla um í umræddri grein;  Tímamót í efnahagssögu Íslands. Núna þegar ígildi rúmlega hálfrar Kárahnjúkavirkjunar er senn á lausu.

VB spyr: Mun rigna gulli?

Vert að vekja athygli á grein Óðins á vef Viðskiptablaðsins i dag, sem ber titilinn Mun rigna gulli? Þar segir m.a. eftirfarandi (leturbreyting er Orkubloggsins):

Það er [...] áhyggjuefni frá sjónarhóli eigandans hve slök arðsemi eigin fjár Landsvirkjunar hefur verið á síðustu árum. [...] Markaðsverð fyrirtækisins er án efa mun hærra en bókfært verð og er Ragnar Guðmundsson, forstjóri Norðuráls, líklega ekki fjarri lagi þegar hann nefnir 500 milljarða. Ávöxtun ríkissjóðs af eigninni er óásættanleg miðað við þá áhættu sem felst í rekstrinum. Sitt sýnist hverjum um hver ávöxtunarkrafan skuli vera en Óðinn telur hana ekki vera undir 8%. Það þýðir að ríkissjóður þyrfti að fá 40 milljarða í arð á ári til að standa undir verðmiðanum sem Ragnar nefnir.

Óðinn er mótfallinn því að ríkissjóður standi í áhætturekstri eins og Landsvirkjun. Hins vegar kann að vera ástæða til að hinkra með að selja fyrirtækið í hluta eða heild af tveimur ástæðum. Sú fyrri er sú ef spár stjórnenda Landsvirkjunar eru trúverðugar um að raforkuverð hækki, og þar með arðsemin, er ef til vill rétt að bíða. [...] Hækkun að meðaltali um 1 dal skilar Landsvirkjun 1,7 milljörðum í hagnað fyrir tekjuskatt. Óðinn er trúaður á spár stjórnenda Landsvirkjunar. Aukin eftirspurn gæti hækkað tekjur félagsins verulega og í sjálfu sér þarf ekki mikla verðbreytingu til að fyrirtækið skili góðri arðsemi eins og sést á dæminu hér á undan.

Seinna atriðið vegur þó mun þyngra. Landsvirkjun hefur um nokkurn tíma skoðað hugmyndir að lagningu sæstrengs milli Íslands og Bretlands. Enn liggja ekki fyrir ákveðnar forsendur svo hægt sé að meta arðsemi slíks strengs. Landsvirkjunarmenn eru eðlilega varfærnir þegar kemur að yfirlýsingum um arðsemi. Sjóðastýringafélagið Gamma mat arðsemi sæstrengs 40 milljarða á ári. Í fyrra hélt Ketill Sigurjónsson, lögfræðingur og sérfræðingur um orkumál, því fram að hægt væri að fá 150- 200 Bandaríkjadali fyrir megavattstundina, eða 6-8falt meira en núverandi verð til iðnaðar. Óðinn getur ekki nú frekar en fyrr tekið afstöðu til sæstrengsins fyrr en forsendur liggja fyrir, en áðurnefndar tölur gera það að verkum að hann metur það sem svo að það sé skylda stjórnvalda að kanna málið.

Sæstrengsmálið strandaði hins vegar fyrir margt löngu og liggur þar enn. Strandstaðurinn er skrifborð Ragnheiðar Elínar Árnadóttur iðnaðarráðherra. Skipun nefnda um ekki neitt skilar engu. [...] Frumforsendurnar eru fjórar: a) hvaða verð Bretar eru tilbúnir að ábyrgjast, b) hversu mikið magn þeir vilja kaupa, c) til hversu langs tíma og d) hvenær. Í heimildarmynd sem sýnd var á afmælisársfundi Landsvirkjunar um Búrfellsvirkjun komst einn starfsmanna Landsvirkjunar vel að orði. Hann sagði að þegar rignir, þá rigni gulli. Spurningarnar sem Ragnheiður Elín Árnadóttir þarf að spyrja breska ráðamenn munu svara stórri spurningu. Mun rigna gulli?

Raforka, ál og olía

Laugardagsviðtal Egils Helgasonar á rás 1 í dag var um raforku, ál og olíu. Hlusta má á viðtalið hér á vef Rúv.

Álheimurinn umturnaðist á undraskömmum tíma

Frá aldamótunum síðustu hefur álframleiðslan í Kína hátt í tífaldast. Á sama tíma breyttist heildarframleiðsla á áli utan Kína sáralítið.

Utan Kína voru framleidd um 25 milljónir tonna af af áli árið 2014. Heildarframleiðslan í heiminum öllum var um 52-53 milljónir tonna. Tilkynnt framleiðsla af áli í Kína árið 2014 var um 24 milljónir tonna. Raunveruleg framleiðsla í Kína er þó talin hafa verið mun meiri eða nálægt 27-28 milljónir tonna. Það jafngildir rúmlega 50% af heildarframleiðslunni á áli árið 2014.

Kína framleiðir sem sagt orðið meira en helming af öllu áli heimsins, þ.e. >50%. Fyrir um áratug var hlutfall Kína í álframleiðslu heimsins aftur á móti einungis um 20%, fyrir tæpum 15 árum var þetta hlutfall um 10% og fyrir um tveimur áratugum var hlutfallið aðeins 5%. Þarna hafa því orðið geysilegar breytingar á stuttum tíma.

Tímabilið 2000-2015 reyndist árlegur meðalvöxtur (CAGR) í álframleiðslu í Kína vera um 15%. Sem er hreint mögnuð aukning. Á þessu sama tímabili var sambærilegur vöxtur álframleiðslu utan Kína einungis um eða innan við eitt prósent.

Vöxtur álframleiðslu og álnotkunar utan Kína er sem sagt mjög hægur. Ennþá er auðvitað of snemmt að álykta sem svo að álnotkun utan Kína sé u.þ.b. að ná hámarki. Og sumir eru að spá því að þar muni eftirspurnin brátt aukast mikið. Staðreyndin er engu að síður sú að undanfarin 10-20 ár hefur sá vöxtur verið hægur. Þess vegna virðist varhugavert að gera ráð fyrir skyndilegri aukningu í aleftirspurn þar (þ.e. utan Kína) og ennþá varhugaverðara að gera ráð fyrir mikilli framleiðsluaukningu þar.

Kína ber orðið höfuð og herðar yfir öll önnur lönd í álframleiðslu. Yfirburðir Kína í álframleiðslunni eru reyndar þvílíkir að þar ná næstu lönd Kína vart í hnéhæð. Rússland er það land sem er næst í röðinni í álframleiðslu eftir Kína. Rússland framleiðir nú um eða innan við 4 milljónir tonna af áli álega. Einungis eitt annað land framleiðir meira en 3 milljónir tonna af áli á ári, en það er Kanada.

Kína er því komið í algerlega einstaka stöðu í áliðnaðinum. Og framleiðir orðið meira ál en öll önnur lönd í heiminum til samans. Það sem skiptir þó ennþá meira máli er að notkun á áli í Kína er ekki að vaxa jafn hratt eins og álframleiðslan þar. Þetta er algert grundvallaratriði þegar kemur að því að átta sig á þróun álviðskipta til framtíðar.

Eins og áður sagði, þá er framleiðsla á áli í Kína nú orðin meiri en álnotkunin í landinu. Þar að auki eru álbirgðir bæði innan og utan Kína sennilega nálægt sögulegu hámarki. Það virðist æ sennilegra að næsta umbreyting á álmörkuðum muni einkennast af vaxandi álútflutningi frá Kína. Um það má lesa nánar hér á viðskiptavef mbl.is. Við þetta bætast svo áhyggjur um að nú sé álútflutningur frá Indlandi líka að aukast - á sama tíma og eftirspurnin sé afar dauf.