Afleitar afleiður?

Orkubloggarinn hefur undanfarnar vikur furðað sig á miklu bjartsýnistali í fjölmiðlum um allan heim, þess efnis að kreppan hafi náð botni.

Velta má fyrir sér hvort þetta sé einhvers konar ómeðvituð sameiginleg ákvörðun manna um að tala viðskiptalífið upp úr kreppunni. Vonandi að svo sé ekki - vonandi er kreppan í alvöru á undanhaldi. En hættumerkin eru samt víða.

Víðskiptalíf veraldar beið spennt eftir því hvað myndi gerast á G20  fundinum vestur í Pittsburgh nú í vikunni. Yrði niðurstaðan vonbrigði gætu hlutabréfavísitölurnar lent í enn einni slæmri dýfu. Og olíuverð jafnvel hrunið.

Í fjármálabransanum eru margir sem telja að núverandi eftirspurn eftir olíu gefi ekki tilefni til hærra verðs en um 35 dollara. Samt hefur tunnan verið að dansa kringum 70 dollarana. Í hópi svartsýnismanna eru sem sagt margir sem telja að olíuverðið núna sé í reynd helmingi hærra en eftirspurnin gefi tilefni til. Og að ástæðan sé óhófleg bjartsýni spákaupmanna. Sádarnir hafi hreinlega dottið í lukkupottinn að fá verðið svo hátt á ný.

Þeir hinir sömu eru sannfærðir um að nú sé farin að spýtast olía út á samskeytunum í öllum birgðageymslum heimsins. Allt sé orðið stútfullt og það eina sem sé framundan sé fallandi olíuverð.

Lækkandi olíuverð yrði þó ekki vandamál fyrir okkur í vestrinu. Efnahagslífið tæki því að sjálfsögðu fagnandi - þó svo Norðmenn myndu auðvitað verða svolítið súrir á svipinn. Og slíkt verðfall yrði að líkindum nokkuð fljótt að ganga yfir. Til lengri tíma litið eru líkurnar á 90 dollara olíutunnu mun meiri en minni.

Nei - olían er ekki aðal áhyggjuefni dagsins. Það sem viðskiptaforkólfar á Vesturlöndum ættu að óttast mest þessa dagana er hinn risastóri afaleiðumarkaður. Að hann lendi senn í þvílíku niðurstreymi, að hann dragi okkur öll í ennþá dýpra drullusvað. Veikustu hlekkirnir núna á afleiðumörkuðunum eru af mörgum sagðir vera annars vegar hinn risastóri markaður þar sem veðjað er á vaxtakjör og hins vegar afleiður þar sem menn veðja á gjaldmiðlasveiflur.

Afleiðumarkaðir hafa á örfáum árum þanist út með ógnarhraða. Spilapeningarnir á þessum markaði eru því miður raunverulegir peningar sem hafa að stórum hluta verið fengnir að láni. Ef illa fer getur tapið orðið geigvænlegt og gert öflug fjármálafyrirtæki gjaldþrota í einni svipan.

Nærtækasta dæmið um alvarlegar afleiðingarnar misheppnaðra afleiðuviðskipta, er hrun bandaríska tryggingarisans AIG  fyrir nánast sléttu ári síðan. Fyrirtækinu var reyndar forðað frá gjaldþroti - en til þess þurfti ríkisvaldið að leggja AIG litla 85 milljarða dollara.

Ekki er víst að dollarinn þyldi nýja holskeflu af afleiðuhruni hjá bandarískum risafyrirtækjum. Það er umhugsunarvert að stjórnvöld í Bandaríkjunum og annars staðar skuli hafa leyft þessum viðskiptum að byggjast upp í jafn gríðarlegu magni og raunin varð. Vísir menn segja að heildarmarkaðurinn fyrir afleiður sé nú um 600 þúsund milljarðar dollara (600 trilljónir dollara). Sem er margfalt verðmæti allra hlutabréfa og skuldabréfa í heiminum og ku jafngilda næstum tífaldri þjóðarframleiðslu í heiminum öllum!

Afleiður geta verið snilldar fyrirbæri og t.d. hjálpað fyrirtækjum að forðast mikla áhættu í rekstri. En segja má að hver einasti afleiðusamningur skapi nýja áhættu á móti þeirri sem er takmörkuð - og geggjað umfang afleiðuviðskipta gerir það að verkum að öll yfirsýn hefur glatast og afleiðingar þess eru ófyrirséðar.

Fjármálaáhættan sem þetta skapar er nánast út fyrir mannlegan skilning. Og kannski vafamál að leiðtogar G20 ríkjanna geti gert nokkurn skapaðan hlut til að varna því að afleiðuhamfarir skelli á okkur - fyrr eða seinna. Þó svo þeir hafi vissulega reynt að nálgast þennan vanda, sbr. það sem segir undir tölulið 13 í yfirlýsingu  fundarins. Reyndar þykir hjátrúarfullum það eflaust afleitt að afleiðuályktunin komi undir tölulið nr. 13!

Spurningin er kannski bara hvort verði fyrr; afleiðuhrunið eða skuldabréfahrunið.