Sádarnir vilja ekki tapa meiri markaðshlutdeild

Kannski rétt að byrja þessa grein á alveg svakalegra djúpri speki - sem er í takt við það sem nú má lesa á hundruðum ef ekki þúsundum vefsíðna greiningadeilda og sérfræðinga um veröld víða: Olíuverð hefur lækkað mikið undanfarna mánuði og gæti haldið áfram að lækka - þar til það nær jafnvægi. Og að því mun koma að olíuverð tekur að hækka á ný.

Þannig er nú það og kannski ekki meira um þetta að segja. Og þó. Það er staðreynd að olíuverð hefur lækkað skarpt á árinu eða vel rúmlega þriðjung á um hálfu ári. Þessi lækkun stafar af  miklu olíuframboði og slaka í efnahagslífi heimsins. Hversu langt niður olíuverð fer veit ekki nokkur hræða. Og enn síður hvenær verðið nær jafnvægi. Og/eða hvenær það fer að mjakast upp á við á ný. En það er áhugavert að velta aðeins fyrir sér hvaða áhrif verðlækkanirnar hafa á olíuframleiðslu. Þarna á sér nefnilega stað ansið spennandi einvígi þar sem hagsmunirnir nema hundruðum milljarða USD í hverjum mánuði.

Tvennt hlýtur hér að skipta miklu máli. Í fyrsta lagi það að stór hluti af olíunni sem heimurinn notar verður ekki framleidd nema olíuverð sé a.m.k. 70 USD/tunnan og jafnvel nær 80 USD/tunnan. Í öðru lagi skiptir miklu að sum mikilvæg olíuútflutningsríki geta ekki rekið ríkissjóð sinn hallalausan nema olíuverð sé vel yfir 100 USD/tunnan.

Þess vegna blasir við að núverandi olíuverð, um 70 USD/tunnan á Brent og 65 USD/tunnan á WTI, er ekki sjálfbært miðað við olíuþörf heimsins. Þetta verð er því ekki raunhæft eða mögulegt nema í takmarkaðan tíma. Olíuframleiðsla hlýtur senn að minnka og verðið að skríða upp á við. Stærstu spurningarnar eru a) hversu hratt mun draga úr framleiðslunni og b) hversu lengi munu helstu olíuútflutningsríkin geta lifað við olíuverð sem ekki stendur undir ríkisútgjöldum þeirra?

Einvígi Sádanna við olíuiðnaðinn utan OPEC

Fyrri spurningin (hversu hratt mun draga úr framleiðslunni?) snýr fyrst og fremst að þeim olíuframleiðendum sem eru að takast á við dýrustu vinnsluna. Þetta eru aðallega vestræn fyrirtæki, sem stunda olíuvinnslu á heimskautasvæðum, vinnslu úr olíusandi í Alberta í Kanada  og vinnslu úr þunnum olíulögum á nokkrum svæðum í Bandaríkjunum; einkum í Texas og N-Dakóta.

Undanfarin ár hefur olíuframleiðsla nokkurra landa utan OPEC vaxið töluvert hraðar en framleiðsla OPEC-ríkjanna. Þar kemur einkum til aukin olíuframleiðsla úr olíusandi í Kanada (oil sand) og ný tegund olíuframleiðslu í Texas og N-Dakóta í Bandaríkjunum, þ.e. framleiðsla á s.k. tight oil (stundum kölluð shale oil, sem ekki má rugla saman við oil shale sem er allt annars konar auðlind). Fyrri spurningin, sem hér var nefnd, er því fyrst og fremst sú hvort draga muni úr olíuframleiðslu í Kanada og Bandaríkjunum?

Síðari spurningin (hversu lengi munu helstu olíuútflutningsríkin geta lifað við olíuverð sem ekki stendur undir ríkisútgjöldum þeirra?) snýr að hinum dæmigerðu olíuríkjum þar sem vinnslan er fyrst og fremst í höndum ríkisolíufélags og hagnaður af vinnslunni er langmikilvægasta tekjulind ríkissjóðs viðkomandi landa. Þarna eru OPEC ríkin besta dæmið ásamt Rússlandi. En þar sem Saudi Arabía er langstærsti olíuútflytjandinn innan OPEC eru það í reynd Sádarnir sem öllu ráða um það hvaða olíuverð OPEC getur sætt sig við. A.m.k. meðan samstarfið innan OPEC springur ekki í loft upp og ríkin virða framleiðslukvótana þokkalega. Þess vegna snýst síðari spurningin fyrst of fremst um það hversu lágt olíuverð Sádarnir eru tilbúnir að þola og hversu lengi.

Segja má að nú sé í gangi störukeppni milli Sádanna annars vegar og vestræna olíuiðnaðarins hins vegar. Eða einvígi. Með vestrænum olíuiðnaði er hér fyrst og fremst átt við fyrirtæki í olíuvinnslunni í N-Dakóta og Texas. Þar er á ferðinni vinnsla á tight oil, en þetta er olíuvinnsla sem var lítt þekkt þar til fyrir fáeinum árum (á ensku er aðferðin nefnd hydraulic fracturing; stytt sem fracking). En það er sem sagt störukeppni í gangi á milli Sádanna annars vegar og hinnar nýju tegundar af olíuvinnslu vestur í Bandaríkjunum hins vegar. Og þess er nú beðið hver fyrst lítur undan og dregur úr olíuframleiðslu sinni.

Nýjum olíuverkefnum seinkar

Sa sem lítur til kostnaðar við olíuvinnslu kann að velta fyrir sér af hverju lágt olíuverð veldur ekki fyrst samdrætti í vinnslu á heimskautaolíunni eða olíusandi. Það er jú almennt ennþá dýrari vinnsla heldur en sú að vinna tight oil með fracking. En málið er flóknara en svo. Verkefnin í heimskautaolíunni og olíusandinum eru risastór fjarfesting í gríðarstórum olíulindum. Þetta eru fjárfestingar gerðar til svo langs tíma, að nettar sveiflur í olíuverði hafa yfirleitt ekki mikil áhrif á þau verkefni sem komin eru í gang.

Lækkandi olíuverð núna stöðvar því ekki slíka vinnslu, jafnvel þó dýr sé. En auðvitað leiðir olíuverðlækkunin til þess að nýjum svona verkefnum er seinkað, þ.e. þeim er slegið á frest. Það kann að hafa alvarlegar afleiðingar í framtíðinni þegar olíueftirspurn eykst og olíuframleiðendur munu ekki ná að fullnægja markaðsþörfinni. Þá er líklegt að olíuverð æði upp. Hvenær það verður er ómögulegt að segja. Og það er framtíðarvandamál.

Vinnsla á olíulindum þar sem um er að ræða tight oil er miklu einfaldara og kostnaðarminna verkefni en vinnsla á heimskautaolíu eða olíusandi. Þess vegna eru verkefnin í tight oil líka margfalt fleiri og skammtímaáhrif olíuverðs í þeim iðnaði miklu meiri. Hver og ein slík olíulind er mjög fljót að tæmast og þarf sífellt að vera að ráðast í ný og fleiri verkefni til að viðhalda framleiðslunni. Lækkandi olíuverð gæti því nokkuð skjótt haft þau áhrif að mjög hægi á slíkri vinnslu. Og sennilega þarf olíuverð ekki að lækka mikið meira en orðið er til að valda gjaldþrotum hjá fyrirtækjum sem eru umsvifamikil í tight oil - og þá sérstaklega hjá þeim skuldsettustu. Það er því vel mögulegt og jafnvel nokkuð líklegt að brátt fari a.m.k. að hægja á vextinum í vinnslu á tight oil. Það er bara óvíst hversu hratt þetta gerist.

Sádarnir ætla sér að ná fyrri markaðshlutdeild

Þetta er efalítið það sem Sádarnir eru að horfa til. Þ.e. að hægja á olíuframleiðslunni utan OPEC og þar með halda markaðshlutdeild sinni. Þeir hafa undanfarin ár horft upp á það að markaðshlutdeild þeirra hefur verið að dragast saman og álíta að nú sé nóg komið. Með því að þrengja að arðsemi vestrænu olíufyrirtækjanna telja Sádarnir sig geta hægt á olíuframleiðslunni í Bandaríkjunum, Kanada og víðar utan OPEC - og þar með haft tækifæri á að auka eigin markaðshlutdeild til þess sem var.

Um leið gera þeir ljúflingarnir ráð fyrir að þá muni markaðsáhrif þeirra og OPEC aukast. Þ.a. unnt verði að stýra olíuverði án þess að eiga á hættu að missa markaðshlutdeild.

Þessi stefna Sádanna kom skýrt fram á síðasta fundi OPEC í Vín. Innan OPEC eru nokkur ríki sem eru að lenda í verulegum vandræðum vegna lágs olíuverðs. Sennilega er Venesúela verst statt, en einnig gætu Nígería og Íran mögulega lent í vanda svo dæmi séu tekin. Þess vegna er verulegur þrýstingur á Sádana innan OPEC um að þeir dragi úr olíuframleiðslu sinni - svo verðið hækki. En Sádunum varð ekki hvikað; OPEC skyldi halda framleiðslukvótum sínum óbreyttum og ekki draga svo mikið sem einn dropa úr framleiðslu sinni. 

Háskalegur leikur?

Þetta er ekki einfaldur leikur. Í fyrsta lagi er mögulegt að olíuverð falli meira og lengur en áætlanir Sádanna gera ráð fyrir. Þá yrði tekjutap þeirra meira en þeir eru að meta núna. Saudi Arabía er að vísu það fjárhagslega sterk að áhætta Sádanna sjálfra er ekki mikil. En ef þessi sviðsmynd yrði að veruleika yrði fjártjón sumra annarra OPEC-ríkja hrikalegt - og þá gæti samstaða OPEC rofnað og Saudi Arabía misst mikil áhrif á olíumarkaði.

Hugsanlega hefði þó verið ennþá áhættusamara ef Sádarnir og OPEC hefðu dregið úr framleiðslu sinni núna til að reyna að ná olíuverði upp. Mikið olíuframboð virðist vera víða um heim - og svo hefði geta farið að Sádarnir hefðu einfaldlega misst ennþá meiri markaðshlutdeild og það án þess að olíuverð haggaðist. En hvað svo sem verður er þetta allt saman veisla fyrir orkuáhugafólk; það verður æsispennandi að fylgjast með verðþróuninni næstu mánuðina og misserin og sjá hvernig Sádarnir og OPEC bregðast við.