RTA þarf að borga raforkuna til 2036

Í tengslum við kjaradeilu hjá álverinu í Straumsvík hafa verið uppi vangaveltur um að álverið kunni að loka ef til þess kemur að slökkva þurfi á kerum vegna verkfalls. Í þessu ljósi er áhugavert að velta fyrir sér hversu langt kaupskyldan nær sem hvílir á móðurfélagi ÍSAL; Rio Tinto Alcan. 

Nú þarf álverið að greiða nálægt 100 milljónum USD árlega til Landsvirkjunar vegna raforkunnar sem álverið notar. Stærstur hluti allrar þessarar raforku er háður kaupskyldu. Þ.e. álverið verður að borga fyrir orkuna sama hvort það getur notað hana eða ekki. Og þetta gildir út samningstímann sem er til 2036. Þarna er sem sagt um að ræða skuldbindingu RTA til að greiða Landsvirkjun nálægt 100 milljónum USD árlega næstu tvo áratugi.

Álfyrirtækið getur þó sloppið undan kaupskyldunni ef upp koma s.k. óviðráðanleg ytri atvik eða óviðráðanleg öfl (force majeure) sem valda því að álverið getur ekki notað orkuna. Sökum þess að nýi raforkusamningurinn vegna Straumsvíkur frá 2010 hefur ekki verið birtur, er ekki vitað nákvæmlega hvað þar er tilgreint sem óviðráðanleg ytri atvik. En líklega eru þau ákvæði nánast eða alveg samhljóða ákvæðunum sem um þetta giltu skv. fyrsta samningnum vegna Straumsvíkurversins - sem er frá 28. mars 1966 og var gerður við Alusuisse. Þar eru umrædd ákvæði svohljóðandi (leturbreyting er Orkubloggarans):

I samningi þessum og fylgisamningunum eru óviðráðanleg öfl (force majeure) hér með skilgreind þannig, að þau taki til ófriðar (hvort sem um stríðsyfirlýsingu er að ræða eða ekki), styrjaldaraðgerða, byItinga, uppreisna, uppþota, fjöldauppnáms múgæsinga, sprenginga, eldsvoða, jarðskjálfta, eldgosa, storma, flóðbylgja, flóða, ísa, þurrka, eldinga. sóttkvía, flutningabanna, almennrar stöðvunar á flutningum eða siglingum, eða hvers kyns ámóta atvika, sem ekki er unnt að koma i veg fyrir eða hafa stjórn á með eðlilegum ráðum af hálfu aðila samnings þessa eða fylgi samninganna, og í þessu tilliti skulu óviðráðanleg öfl (force majeure) einnig taka til allsherjarverkfalla, staðbundinna verkfalla eða ámóta vinnutruflana á [Í]slandi, sem aðili sá, er fyrir slíku verður, hefur ekki getað komið í veg fyrir eða haft stjórn á, enda þótt hann hafi beitt öllum eðlilegum ráðum, sem honum voru tiltæk, en eingöngu um þann tíma, sem aðilanum var ókleift að binda endi á ástandið með öllum slíkum ráðum, sem honum voru tiltæk.

Þarna hefði orðalagið kannski mátt vera skýrara. En þetta er þó mjög í samræmi við force majeure ákvæði í öðrum svona samningum. Þess vegna getur skipt miklu hvaða ályktanir má draga af fordæmum vegna sambærilegra mála. Það mat eða ályktanir yrði á endanum í höndum dómstóla í hinum dásamlega heimi lögfræðinnar.

Með hliðsjón af orðalagi samningsins við Alusuisse virðist þeim sem þetta skrifar afar ólíklegt að innanhússverkföll í álverinu eða afleiðingar slíkra verkfalla réttlæti það að fyrirtækið geti losnað einhliða undan kaupskyldu sinni á raforku. Enda væri þá álfyrirtækinu í sjálfsvald sett að stefna vinnu- eða kjaradeilu í óefni ef það vildi komast undan kaupskylduákvæði!

Þess má líka geta að force majeure ákvæði eru þess eðlis að þau hljóta ávallt að verða túlkuð þröngt. M.ö.o. að gerðar séu afar ríkar kröfur um að ástandið, sem málsaðili telur til force majeure, sé ekki til komið vegna aðgerða eða aðgerðaleysis viðkomandi málsaðila. Minnt skal á að skv. ofangreindum texta er ekki unnt að fella verkfall undir force majeure nema viðkomandi aðili hafi ekki getað komið í veg fyrir verkfallið, enda þótt hann hafi beitt öllum eðlilegum ráðum, sem honum voru tiltæk.

Niðurstaðan er sú að innanhúsverfallaverkfall, sem þar að auki snýst um hlutfallslega fremur lítinn hluta útgjalda álversins, getur ekki talist fullnægjandi skilyrði til að fella samningsskyldu niður á grundvelli force majeure. Þess vegna getur umrætt verfall, sem virðist vera að byrja í álverinu, ekki losað RTA undan kaupskyldu á raforkunni. Séu einhverjir lesendur mér ósammála um þetta, væri áhugavert að heyra rökstuðning þeirra fyrir því - og þá einkum og sér í lagi vísan til dómafordæma.

Við þetta má svo bæta að úr því kaupskyldan er fyrir hendi (sama hvað verkfallinu líður) þá eru ekki viðskiptalegar forsendur til að loka álverinu. Allt tal stjórnenda álversins um yfirvofandi lokun er m.ö.o. bara blöff. Nema auðvitað ef raforkusalinn, Landsvirkjun, sjái hag í því að raforkusamningurinn við ÍSAL falli niður og raforkan verði seld annað. Við núverandi aðstæður er ólíklegt að slík aðstaða sé uppi. Þess vegna er líklegast að senn muni nást samningar í kjaradeilunni í Straumsvík. Þó svo störukeppnin milli samningsaðila muni mögulega dragast eitthvað og deilan leysist ekki fyrr en eftir að byrjað verði að draga úr framleiðslunni.