Sviptingar á olíumörkuðum

Olíuverð féll eins og steinn á síðari hluta ársins 2014. Austan Atlantshafsins fór olían niður í um 55 USD/tunnu og hafði verðið þá lækkað um u.þ.b. helming á örfáum mánuðum. Upp úr áramótunum fór verðið að skríða upp á við og nálgaðist 70 USD í maí. En batinn á olíumörkuðum varð skammvinnur og nú hefur olíuverð lækkað ennþá meira. Og fór nýverið undir 50 dollarana (Brent).

Ástæða þessa ótrúlega lága olíuverðs er að nú fer saman mikil olíuframleiðsla og efnahagsþrengingar víða um heim. Verulegar birgðir hafa safnast upp af hráolíu og afleiðingin er óhjákvæmilega verðfall. 

Alþjóða orkustofnunin (IEA) spáir því að þetta ástand muni breytast á síðari hluta næsta árs (2016). Þá verði eftirspurn eftir olíu búin að aukast töluvert og birgðir verði orðnar sáralitlar. Þar með muni olíuverð fara hækkandi - þó svo ómögulegt sé að fullyrða hversu hátt verðið fer. Því um leið og verðið fer að hækka mun olíuframleiðsla víða um heim gefa í á ný. Sem gæti haldið aftur af verðhækkunum.

Áhugavert er að velta fyrir sér hvernig olíuverð muni þróast næstu árin. Í dag notar heimurinn alls um 95 milljón tunnur af hráolíu og eðlisskyldum afurðum á degi hverjum. Upplýsingaskrifstofa bandaríska orkumálaráðuneytisins (EIA) spáir því að eftir áratug (árið 2025) verði daglega notkunin komin í um 102 milljónir tunna (óvissumörkin sem EIA gefur nú upp eru u.þ.b. 99-105 milljónir tunna). Almennt er talið að sú olía verði ekki unnin nema olíuverð nálgist brátt 80-90 USD/tunnan (að núvirði). Og að olíuverð þurfi jafnvel að verða ennþá hærra til að unnt verði að skaffa alla þessa olíu. Verðið gæti þurft að vera yfir 110 USD og jafnvel nálægt 120 USD/tunnu.

Grafið hér til hliðar er unnið út frá upplýsingum um hvernig líklegt er talið að þessi olía verði unnin og hvað það mun kosta. Ef olíuverð nálgast ekki bráðlega 80-100 USD/tunnu er hætt við að fjölmörgum dýrustu olíuvinnsluverkefnum verði slegið á frest. Þá mun reyna á hvort bergbrotsvinnslan í Bandaríkjunum (tight oil eða shale oil) getur gefið í.

Að auki munu allra augu beinast að Sádunum ásamt Íran og Írak. Í þeim löndum gæti olíuvinnsla aukist og það myndi geta haldið aftur af dýru olíuvinnslunni. Hvort sem er bergbrotsvinnsla (tight oil eða shale oil), olíuvinnsla utarlega á landgrunninu, olíuvinnsla úr kanadískum olíusandi eða ný olíuvinnsla á heimskautasvæðum (einkum við Alaska og nyrst í Rússlandi).

Þarna er uppi mikil óvissa. Hvernig mun Sádunum og OPEC ganga að stilla olíuverð af í hlutfalli við ríkisútgjöld sín? Í dag þurfa OPEC-ríkin (að meðaltali) að olíuverð sé a.m.k. nálægt 90 USD/tunnu til að reka ríkissjóði sína hallalausa (sum löndin þurfa mun hærra verð eða allt að 130 USD). Á næstu árum er álitið að þetta nauðsynlega eða mikilvæga meðalverð á olíu, sem OPEC-ríkin flytja út, muni brátt fara í um 120 USD. Annars muni sum OPEC-ríkjanna vera með viðvarandi fjárlagahalla.

En ef bandaríska bergbrotsvinnslan getur haldið áfram, er mögulegt og jafnvel líklegt að þaðan muni framboðið aukast hratt - um leið og olíuverð fer yfir u.þ.b. 60 USD/tunnu. Þetta gæti haldið aftur af verðhækkunum og hlýtur að valda sumum OPEC-ríkjunum töluverðum áhyggjum.

Annar möguleiki er svo sá að stórkostlegur samdráttur í fjárfestingum í nýrri olíuvinnslu nú um stundir gæti valdið því að olíuverð rjúki upp innan örfárra ára. En hvenær það verður veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá.