RTA þarf að borga raforkuna til 2036

Í tengslum við kjaradeilu hjá álverinu í Straumsvík hafa verið uppi vangaveltur um að álverið kunni að loka ef til þess kemur að slökkva þurfi á kerum vegna verkfalls. Í þessu ljósi er áhugavert að velta fyrir sér hversu langt kaupskyldan nær sem hvílir á móðurfélagi ÍSAL; Rio Tinto Alcan. 

Nú þarf álverið að greiða nálægt 100 milljónum USD árlega til Landsvirkjunar vegna raforkunnar sem álverið notar. Stærstur hluti allrar þessarar raforku er háður kaupskyldu. Þ.e. álverið verður að borga fyrir orkuna sama hvort það getur notað hana eða ekki. Og þetta gildir út samningstímann sem er til 2036. Þarna er sem sagt um að ræða skuldbindingu RTA til að greiða Landsvirkjun nálægt 100 milljónum USD árlega næstu tvo áratugi.

Álfyrirtækið getur þó sloppið undan kaupskyldunni ef upp koma s.k. óviðráðanleg ytri atvik eða óviðráðanleg öfl (force majeure) sem valda því að álverið getur ekki notað orkuna. Sökum þess að nýi raforkusamningurinn vegna Straumsvíkur frá 2010 hefur ekki verið birtur, er ekki vitað nákvæmlega hvað þar er tilgreint sem óviðráðanleg ytri atvik. En líklega eru þau ákvæði nánast eða alveg samhljóða ákvæðunum sem um þetta giltu skv. fyrsta samningnum vegna Straumsvíkurversins - sem er frá 28. mars 1966 og var gerður við Alusuisse. Þar eru umrædd ákvæði svohljóðandi (leturbreyting er Orkubloggarans):

I samningi þessum og fylgisamningunum eru óviðráðanleg öfl (force majeure) hér með skilgreind þannig, að þau taki til ófriðar (hvort sem um stríðsyfirlýsingu er að ræða eða ekki), styrjaldaraðgerða, byItinga, uppreisna, uppþota, fjöldauppnáms múgæsinga, sprenginga, eldsvoða, jarðskjálfta, eldgosa, storma, flóðbylgja, flóða, ísa, þurrka, eldinga. sóttkvía, flutningabanna, almennrar stöðvunar á flutningum eða siglingum, eða hvers kyns ámóta atvika, sem ekki er unnt að koma i veg fyrir eða hafa stjórn á með eðlilegum ráðum af hálfu aðila samnings þessa eða fylgi samninganna, og í þessu tilliti skulu óviðráðanleg öfl (force majeure) einnig taka til allsherjarverkfalla, staðbundinna verkfalla eða ámóta vinnutruflana á [Í]slandi, sem aðili sá, er fyrir slíku verður, hefur ekki getað komið í veg fyrir eða haft stjórn á, enda þótt hann hafi beitt öllum eðlilegum ráðum, sem honum voru tiltæk, en eingöngu um þann tíma, sem aðilanum var ókleift að binda endi á ástandið með öllum slíkum ráðum, sem honum voru tiltæk.

Þarna hefði orðalagið kannski mátt vera skýrara. En þetta er þó mjög í samræmi við force majeure ákvæði í öðrum svona samningum. Þess vegna getur skipt miklu hvaða ályktanir má draga af fordæmum vegna sambærilegra mála. Það mat eða ályktanir yrði á endanum í höndum dómstóla í hinum dásamlega heimi lögfræðinnar.

Með hliðsjón af orðalagi samningsins við Alusuisse virðist þeim sem þetta skrifar afar ólíklegt að innanhússverkföll í álverinu eða afleiðingar slíkra verkfalla réttlæti það að fyrirtækið geti losnað einhliða undan kaupskyldu sinni á raforku. Enda væri þá álfyrirtækinu í sjálfsvald sett að stefna vinnu- eða kjaradeilu í óefni ef það vildi komast undan kaupskylduákvæði!

Þess má líka geta að force majeure ákvæði eru þess eðlis að þau hljóta ávallt að verða túlkuð þröngt. M.ö.o. að gerðar séu afar ríkar kröfur um að ástandið, sem málsaðili telur til force majeure, sé ekki til komið vegna aðgerða eða aðgerðaleysis viðkomandi málsaðila. Minnt skal á að skv. ofangreindum texta er ekki unnt að fella verkfall undir force majeure nema viðkomandi aðili hafi ekki getað komið í veg fyrir verkfallið, enda þótt hann hafi beitt öllum eðlilegum ráðum, sem honum voru tiltæk.

Niðurstaðan er sú að innanhúsverfallaverkfall, sem þar að auki snýst um hlutfallslega fremur lítinn hluta útgjalda álversins, getur ekki talist fullnægjandi skilyrði til að fella samningsskyldu niður á grundvelli force majeure. Þess vegna getur umrætt verfall, sem virðist vera að byrja í álverinu, ekki losað RTA undan kaupskyldu á raforkunni. Séu einhverjir lesendur mér ósammála um þetta, væri áhugavert að heyra rökstuðning þeirra fyrir því - og þá einkum og sér í lagi vísan til dómafordæma.

Við þetta má svo bæta að úr því kaupskyldan er fyrir hendi (sama hvað verkfallinu líður) þá eru ekki viðskiptalegar forsendur til að loka álverinu. Allt tal stjórnenda álversins um yfirvofandi lokun er m.ö.o. bara blöff. Nema auðvitað ef raforkusalinn, Landsvirkjun, sjái hag í því að raforkusamningurinn við ÍSAL falli niður og raforkan verði seld annað. Við núverandi aðstæður er ólíklegt að slík aðstaða sé uppi. Þess vegna er líklegast að senn muni nást samningar í kjaradeilunni í Straumsvík. Þó svo störukeppnin milli samningsaðila muni mögulega dragast eitthvað og deilan leysist ekki fyrr en eftir að byrjað verði að draga úr framleiðslunni.

Athugasemdir

[Vilhjálmur E Birgisson, 1.12.2015 kl. 14:53]

 Sæll Ketill.

Getur þú bent á öðrum til fróðleiks hvar það kemur fram að það sé móðurfélagsábyrgð frá RTA á núverandi samningi Ísal?

Getur ekki verið að Landsvirkjun sé að takast núna að verðleggja Alcan í Straumsvík á brott héðan? Hvernig má það t.d. vera að Rio Tinto Alcan geti fengið raforku á 350$ pr. brætt tonn í Kanada, á meðan þeir þurfa að greiða hér á landi 500$? Miðað við 200.000 tonna álbræðslu munar þarna rúmum 4 milljörðum sem er eins og allar launagreiðslur Alcan hér á landi á ári.

Maður veltir því fyrir sér hvort það sé eðlilegt að Landsvirkjun sé að slátra mjólkurkúnni sinni með jafn afgerandi hætti og nú virðist vera að gerast og trúðu mér, ég hef verulegar áhyggjur af því að næst verði það stóriðjufyrirtækin á Grundartanga sem verða leidd út í haga og þeim slátrað eins og hverjum öðrum mjólkurkúm.

Ég hef eins og áður sagði áhyggjur af atvinnuöryggi minna félagsmanna, og ég hef líka áhyggjur af afkomu þjóðarbúsins því það mun koma illilega niður á Landsvirkjun að missa tekjur upp á 13,7 milljarða á ári, svo ekki sé talað um útflutningstekjur sem nema 58 milljörðum á ársgrundvelli.

Alla vega er það morgunljóst í mínum huga að þessi deila í Straumsvík lýtur á engan hátt að því hvort verktakamegi megi nokkra tugi starfa í ræstingu og mötuneyti. Þessi deila lýtur fyrst og fremst að þeim óhagstæða raforkusamningi sem Alcan gerði við Landsvirkjun 2010 og er að gera það að verkum núna að á annað þúsund manns eru jafnvel að missa lífsviðurværi sitt og ljóst að Hafnarfjarðarbær mun svo sannalega verða fyrir þungu höggi þegar þetta verður að veruleika.

Það er hins vegar ljóst að Verkalýðsfélag Akraness mun berjast með kjafti og klóm fyrir því að atvinnuöryggi okkar félagsmanna verði ekki ógnað með sambærilegum hætti og nú er að gerast í Straumsvík.

[Ketill Sigurjónsson, 1.12.2015 kl. 16:12]

Sæll Vilhjálmur.

Það er sorglegt að sjá Íslendinga fetta fingur útí raforkuverðið sem Landsvirkjun fær frá stóriðjunni, því það er staðreynd að það verð er lágt í alþjóðlegum samanburði. Enda hefur álverið í Straumsvík skilað hagnaði af hverju framleiddu og seldu áltonni a.m.k. allan síðasta áratug. Og notið mikils hagnaðar; nettóhagnaður ÍSAL síðan 2006 er samtals um 300 milljónir USD (40 milljarðar ISK) og hagnaðuri af sjálfri álframleiðslunni (operational profit) á sama tímabili er 535 milljónir USD (70 milljarðar ISK). Þar að auki er ÍSAL með mjög litlar skuldir.

Það eru margir búnir að hrópa mikið undanfarna daga og vikur um að LV sé að slátra mjólkurkú og að álverið muni loka. Þetta er tóm vitleysa.

Það er vel að merkja ekki hlutverk Íslendinga eða LV að tryggja að hér geti álver starfað til eilífðarnóns. Á einhverjum tímapunkti kann að koma að því að miklu betri tækifæri verði í því fyrir LV og þjóðina að selja raforkuna til annars en álvera. Þetta veit líka ON, sem nýverið losnaði undan orkusamningi til Norðiráls (via LV) og hefur þess í stað samið um sölu á þeirri raforku til Silcor Materals - á miklu hærra verði en Norðurál greiddi. Það er fullkomlega eðlilegt ef LV fer svipaða leið eins og ON hefur nú gert - en það hefur ekkert með kjaradeiluna í Straumsvík að gera.

Vegna kaupskyldu móðurfélags Straumsvíkur skal tekið fram að hún var í upphaflega samningnum 1966. Og er líka í samningnum frá 2010, sbr. álit ESA. Það eina sem ekki er vitað er hversu kaupskyldan hljóðar upp á nákvæmlega mikla raforku. En með hliðsjón af svona samningum, sem eru oft afar svipaðir víða um heim, leyfi ég mér að fullyrða að kaupskyldan nær til mjög hás hlutfalls af þeirri raforku sem álverið þarf til að nýta alla framleiðslugetu sína. 

RTA hefur undanfarið lagt mikla áherslu á að skera hvarvetna niður kostnað af starfsemi sinni um allan heim - til að hlutabréfaverð félagsins hækki. Slík skipun hefur eðlilega líka borist til Straumsvíkur. En þar er samningsstaða stjórnendenna veik (einkum vegna kaupskyldunnar og hversu langt er eftir af orkusamningnum). Þess vegna er gripið til hótana og reynt að villa um fyrir fólki um hina raunverulegu stöðu. 

Fólk ætti að reyna að róa sig og átta sig á því að þarna er kjaradeila í gangi - og þar reynir hvor aðilinn að ná sínu fram sem best hann getur. Því miður hefur annar aðilinn ákveðið að beita blekkingum, málstað sínum til fylgis. En við hin ættum að slaka aðeins á og horfa til staðreynda málsins. Sem ég var m.a. að lýsa í greininni hér að ofan.

Og vinsamlegast ekki vera að taka undir ruglsamanburð nokkurra kjána sem skrifa á vef mbl.is við álver í Kanada. Í tilviki þriggja álvera Alcoa þá voru samningar þar uppsegjanlegir og Alcoa gat því raunverulega hótað að loka álverunum ef ekki fengist viðunandi raforkusamningar. Fjórði raforkusamningurinn, sem var gerður við Aluminerie Alouette, hefur ekki verið birtur og allt sem um hann er sagt eru tómar getgátur. Meint lágt kanadískt orkuverð ræðst af mjög sérstökum aðstæðum í Québec og Ísland eða LV getur ekki og á ekki að fara í einhverja keppni við Kanada um að bjóða lágt raforkuverð. Enda er það óþarfi - þessi álver í Québec stjórna á engan hátt raforkuverði til álvera annars staðar í heiminum.

ÍSAL er með álver sem er prýðilega samkeppnishæft m.v. það sem almennt gerist hjá álverum, hvort sem er á Vesturlöndum eða annars staðar í heiminum. Verð á áli er óvenjulágt nú um stundir og vissulega er mögulegt að i ár verði tap á álframleiðslunni í Straumsvík. Í fyrsta sinn í a.m.k. meira en áratug! Það er bara eðlileg sveifla hjá svona fyrirtæki. Og álverð þarf einungis að hækka lítið til að tryggja áframhaldandi hagnað í Straumsvík. Allt tal um lokun álversins er því mjög sérkennilegt - og þegar kaupskyldan er höfð í huga er nokkuð augljóst að það væri afar óhagkvæmt fyrir RTA að loka álverinu.

[Vilhjálmur E Birgisson, 2.12.2015 kl. 11:03]

Sæll Ketill,

Ég kíkti á ESA skjalið frá 2011 þar sem er talað um samninginn frá 2010, en finn ekki móðurfélagsábyrgðina í þeirri lýsingu.  Getur þú bent mér á hvar nákvæmlega þetta kemur fram, þ.e. í hvaða grein eða blaðsíðu?

Ég held að það blasi við núna hvað vakti fyrir forsvarsmönnum Rio Tinto Alcan í Straumsvík enda gáfu þeir sig ekki með þessa kröfu um að verktakavæða mötuneyti og ræstingu því þeir biðu eftir því að verkfallið myndi skella á til að geta skellt í lás og farið af landi brott. Þetta er fyrst og fremst vegna þess að rekstrargrundvelli fyrirtækisins hefur hrakað gríðarlega að undanförnu og þá sérstaklega vegna þess raforkusamnings sem gerður var fyrir nokkrum árum.

Enda segir það sig sjálft að ef Rio getur fengið raforku með miklu betri kjörum í Kanada en hér á landi þá hví í ósköpunum ættu þeir að vilja vera hér á landi og tapa milljörðum árlega eins og allt stefnir í að verði.

Svona sérstaklega í ljósi þess að þú titlar þig sem orkusérfræðing þá veistu það að orkuverð hefur farið hríðlækkandi á undanförnum misserum, nú síðast í Kanada og sem dæmi þá eru verðin í Norður Evrópu um þessar mundir í kringum 23-25 dollara sem gera um 360 dollara á hvert brætt tonn. En í Straumsvík þurfa menn hinsvegar að greiða 500 dollara um þessar mundir á hvert brætt tonn og það sér það hver maður að þegar álverðið er í kringum 1400 dollara þá getur slíkt ekki gengið upp.

Mér finnst það reyndar alveg magnað að þú gerir það að umtalsefni að þeir séu skuldbundnir til að nota orkuna til 2036, sérstaklega í ljósi þess að maður hefur ekki skilið annað á þínum skrifum en að menn bíði í röðum eftir að kaupa þessa orku og að það sé hægt að fá mikið hærra verð fyrir hana en verið er að greiða núna. Það skyldi þó aldrei vera að það séu orðin tóm? Allavega hefur þú talað þannig varðandi stóriðjufyrirtækin á Grundartanga að þegar samningurinn renni út 2019 sé það ekki sjálfgefið að þeir fái að kaupa orkuna áfram. Ég veit að það er í tísku hjá sumum að vera á móti stóriðjum og finna henni allt til foráttu og orð eins og þeir fá orkuna gefins heyrist oft og títt.

Þetta er reyndar alveg magnað að það virðist vera búið að meitla það inn í þjóðarvitundina að það sé verið að gefa raforkuna. Því spyr ég, hvernig má það vera í ljósi þess að stóriðjan er með uppundir 80% af viðskiptum við Landsvirkjun og eftir einungis 7-8 ár á Landsvirkjun að vera orðin skuldlaus og mun þá jafnvel geta greitt arðgreiðslur til ríkisins sem nema 30-50 milljörðum árlega? Ég spyr líka, nú er Landsvirkjun búin að niðurgreiða á örfáum árum 100 milljarða af sínum skuldum og það þrátt fyrir að orkan eigi að vera "gefins" til stóriðjunnar? Meira að segja er afkoma Landsvirkjunar orðin svo góð að fjármálaráðherra nefndi það á ársfundi Landsvirkjunar að stofna þyrfti sérstakan auðlindasjóð vegna góðrar afkomu Landsvirkjunar.

En nú eru hinsvegar blikur á lofti vegna þess að mér finnst eins og forsvarsmenn Landsvirkjunar hagi sér eins og Jóakim aðalönd og ætli í græðgi sinni að verðleggja stærsta viðskiptavin sinn út af borðinu.

Ekki misskilja mig en ég er alveg sannfærður um að stóriðjan getur ugglaust greitt hærra raforkuverð en það þarf þá að vera tengt heimsmarkaðsverði þannig að báðir aðilar hagnist, þegar álverð er hátt greiða menn hærra verð en þegar það er lágt taki menn skellinn saman. Þannig er að ekki núna hjá Alcan í Straumsvík og þess vegna eru yfirgnæfandi líkur á að þetta fyrirtæki muni hverfa héðan af landi brott fyrr en seinna.

Ég er hinsvegar með áskorun á iðnaðarráðherra. Áskorun sem byggist á því að fengnir verði óháðir og þá meina ég óháðir aðilar til að skoða rekstrarskilyrði íslenskra stóriðjufyrirtækja hér á landi hvað raforku varðar og þau verði borin saman við þau lönd sem við viljum bera okkur saman við og skilað verði skýrslu um það og sannleikurinn um raforkuverð hér á landi verði lagður á borð almennings. Ef niðurstaðan er sú að við erum að niðurgreiða raforkuna verulega hér gagnvart þeim löndum sem við miðum okkur við þá kæmi það væntanlega í ljós í þessari skýrslu frá þessum óháðu aðilum. Allavega þurfum við að fá það á hreint hvort Landsvirkjun sé eins og ég óttast að slátra mjólkurkú sinni með ósanngjörnum kröfum í því ástandi sem nú ríkir hjá íslenskum stóriðjufyrirtækjum. Því það er ekkert einkamál forsvarsmanna Landsvirkjunar hvernig þeir koma fram við sína viðskiptavini í skjóli algjörrar einokunar. Það þarf líka að kalla eftir eigendastefnu íslenska ríkisins hvað Landsvirkjun varðar.

[Ketill Sigurjónsson, 2.12.2015 kl. 16:15]

Sæll Vilhjálmur.

Samanburðurinn við spot-verð erlendis er í þessu tilviki algerlega þýðingarlaus. Álverið í Straumsvík á ekki aðgang að raforku á lægra verði nema að flytja álverið yfir á slíkan spot-markað, en slíkt gerist ekki vegna þess að það myndi vera geysilega kostnaðarsamt. Þar að auki er gríðarleg áhætta í því fólgin fyrir svo stóran raforkukaupanda að kaupa raforkuna á spot-markaði, því það verð getur hækkað án fyrirvara og hækkað mikið. 

Í áliti ESA kemur fram að Alcan á Íslandi (Alcan Iceland Ltd) sé með kaupskyldu (take or pay obligation). I eldri samningi vegna álversins má sjá (í þingtíðindum) að móðurfélagið bar ábyrgð vegna kaupskyldunnar. Í skýrslu ESA er fjallað um áhættu LV m.v. eldri samninginn og nýja samninginn og ef nýi samningurinn hefði afnumið kaupskyldu móðurfélagsins hefði það verið mikilvægt áhætturatriði fyrir LV og ESA þá óhjákvæmilega þurft/átt að fjalla sérstaklega um það. 

Vegna ummæla þinna um raforkuverð vek ég athygli á því að í nýjasta stóra raforkusamningnum hér er orkuverðið sagt nálgast u.þ.b. 43 USD/MWst (samningur ON og Silicor Materials).

Með kveðju,
Ketill.

[Vilhjálmur E Birgisson, 3.12.2015 kl. 10:27]

Sæll Ketill

Nú verðurðu að fyrirgefa mér en nú skil ég ekki alveg orkusérfræðinginn því þú hélst því blákalt fram hér að að væri móðurfélagskaupskylda hjá Alcan í Straumsvík og vísaðir þar sérstaklega í álit frá ESA eins og kemur fram hér að neðan en þar svaraðir þú mér orðrétt:

"Vegna kaupskyldu móðurfélags Straumsvíkur skal tekið fram að hún var í upphaflega samningnum 1966. Og er líka í samningnum frá 2010, sbr. álit ESA."

Nú svarar þú mér hinsvegar að þetta standi ekki í álitinu frá ESA enda var ég búinn að reyna að finna þetta en fann þetta hvergi. Hinsvegar rak ég augun í þetta sama sem þú nefnir í svari þínu að ofan en þar segir:

"Í áliti ESA kemur fram að Alcan á Íslandi (Alcan Iceland Ltd) sé með kaupskyldu (take or pay obligation)."

En þetta á einungis við Alcan á Íslandi og hefur ekkert með móðurfélagskaupskylduna að gera. Er það nú ekki líklegt í ljósi þess að ESA minnist ekki á slíka ábyrgð þegar hún lýsir samningngum frá 2010 nokkuð ítarlega í ágætri greinargerð upp á margar blaðsíður ef slík ábyrgð væri fyrir hendi. Það er enginn ágreiningur um að þessi ábyrgð kom fram í samningnum frá 1966 en stóra málið er, er þessi ábyrgð til staðar núna? Allavega er það ekki rétt hjá þér eins og þú hélst fram að þetta kæmi fram í áliti frá ESA og það er miður að einstaklingur sem hefur verið á launaskrá hjá Landsvirkjun og er titlaður orkusérfræðingur segir ekki satt og rétt frá. Allavega verður trúverðugleikinn fyrir tjóni þegar slíkt á sér stað. Þess vegna ítreka ég enn og aftur, hvar getur þú sýnt fram á að þessi móðurfélagsábyrgð sé til staðar í nýja samningnum?

[Ketill Sigurjónsson, 3.12.2015 kl. 12:44]

Sæll Vilhjálmur.

Í áliti sínu rekur ESA helstu atriðin sem munar á gamla orkusamningnum og þeim nýja. Ef ábyrgð móðurfélagsins hefði verið tekin út, væri það svo mikilsvert atriði að ESA hefði átt að fjalla um það. Sökum þess að það er ekki gert, álykta ég að þarna hafi ekki verið munur á gamla og nýja samningnum, þ.e. móðurfélagsábyrgðin sé ennþá fyrir hendi.

Meðan orkusamningurinn er ekki opinber, eða samningsaðilar gefa þetta ekki upp, er augljóslega ekki unnt að vita þetta með 100% vissu. Og sökum þess að umræddar upplýsingar eru ekki opinberar geta menn haft á þessu misjafna skoðun. Mín skoðun er skýr. Eins og ég áður sagði, þá er þetta svo mikilsvert atriði að ég álít útlokað að ESA hefði látið hjá líða að fjalla sérstaklega um þetta ef þarna hefði orðið breyting.   

Með kveðju,
Ketill.
PS: Ummæli þín um hvernig ég kann að vera titlaður og fullyrðing þín um að ég hafi verið á launaskrá hjá Landsvirkjun eru ekki svaraverð.