Hinn ósigrandi

Diamonds are girls best friend”. Söng Marlyn Monroe hér um įriš, į sinn einstaka hįtt. Undanfariš hefur Orkubloggiš stundum minnst į Angóla - bęši ķ tengslum viš olķuna og blóšdemantana žar. Žess vegna er lógķskt aš staldra ašeins viš hinn snarruglaša demantaišnaš heimsins.

diamond_woman_Lesotho_Promise

Eins og getiš var um ķ sķšustu fęrslu Orkubloggsins (Eru demantar eilķfir?) žurfti Savimbi, leištogi UNITA ķ angólska borgarastrķšinu, illilega į peningum aš halda til vopnakaupa į 10. įratugnum. Eftir aš fjįrhagsstušningurinn frį Bandarķkjunum hafši žornaš upp. Og žį uršu demantanįmurnar djśpt innķ Angóla helsta uppspretta įframhaldandi strķšsreksturs UNITA. Allt žar til Savimbi var felldur 2002 og frišur komst į eftir nęrri 30 įra borgarastrķš.

Enginn višurkennir aš kaupa eša selja  blóšdemanta. Demanta, sem seldir eru til aš fjįrmagna strķšsįtök. En tališ er aš į žessum sķšustu įrum 20. aldarinnar žegar blóšbašiš ķ Angóla var ķ algleymi, hafi stęrsta demantafyrirtęki heimsins, hiš alręmda De Beers, lįtiš UNITA hafa milljónir dollara fyrir blóšdemanta.

Demantar og De Beers eru svo samofin aš žarna veršur ekki skiliš į milli. De Beers; óneitanlega hljómar nafniš hollenskt. En bęndunum ķ Höfšanżlendunni ķ Sušur-Afrķku hugkvęmdist ekki aš gręša į afrķsku demöntunum, sem fundust į landi žeirra. Žaš voru aftur į móti hugvitsamir breskir ęvintżramenn, sem stofnušu De Beers.

De_Beers_Logo.svg

Og alla 20. öldina stjórnaši žetta eina fyrirtęki, De Beers, meira en 90% af gjörvöllum demantaišnaši heimsins. Ķ dag ętlar Orkubloggiš aš beina athyglinni aš upphafi De Beers og hinum makalausa stofnanda žess; Bretanum Cecil Rhodes. Sem žrįtt fyrir fremur stutta ęvi mótaši sögu sunnanveršrar Afrķku mestalla sķšustu öld - og gerir reyndar enn.

diamonds!

Oršiš demantur mun vera komiš af grķska oršinu adamas, sem merkir ósigrandi. Žaš į vel viš, žvķ segja mį aš bęši Cecil Rhodes og De Beers hafi svo sannarlega veriš ósigrandi. 

Demantar voru lengst af svo sjaldgęfir og dżrir aš žeir voru utan seilingar almennings. En žetta breyttist snögglega fyrir um 130 įrum, žegar miklar demantanįmur fundust žar sem nś liggur Sušur-Afrķka. Žetta var į sama tķma og upp var komin stór millistétt ķ išnrķkjunum, sem vildi gjarnan eignast demantshring eša annaš skart skreytt demanti.

kimberley_1874

Ķ reynd fannst svo mikiš af demöntum ķ Sušur-Afrķku og nįgrannarķkjunum ķ lok 19 aldar, aš ef žeir hefšu allir fariš beint į markašinn hefši žaš leitt til svakalegs veršfalls a demöntum. En nokkrir snjallir menn voru snöggir aš įtta sig į žvķ, aš unnt vęri aš stjórna framboši af demöntum og žannig rįša veršinu. Og žegar žurfti aš koma smį kipp ķ eftirspurnina var beitt ķsmeygilegri markašssetningu til gera demanta ennžį eftirsóttari ķ augum almennings. Žannig tókst fįeinum mönnum aš byggja upp milljaršavišskipti, meš vöru sem var varla til neins raunverulegs gagns og sįralķtiš kostaši aš framleiša.

Ķ meira en 100 įr sat De Beers eitt aš žessum risabisness, meš tilheyrandi ofsagróša. Og nįši ętķš aš gleypa undir sig alla samkeppni. Nįnast hver einasti demantur, sem kom śr jöršu 1880-2000 fór ķ gegnum hendur De Beers. Og žó svo rśssneskir, įstralskir og kanadķskir demantar hafi streymt upp į yfirborš jaršar allra sķšustu įrin, er De Beers ennžį meš langstęrstu hlutdeildina ķ demantavišskiptum veraldarinnar.  Saga demantaišnašarins er tvķmęlalaust ein mesta furšusaga 20. aldarinnar.

rhodes_boy

Cecil Rhodes var óvenjulegur mašur. Hann var snjall ķ bisness, en einnig ein af helstu tįknmyndum hinnar grimmilegu bresku nżlendustefnu, žar sem heilu žjóširnar voru ręndar nįttśruaušlindum sķnum. Arfleifš Rhodes lifir enn um alla sunnanverša Afrķku, žó nś sé meira en öld lišin frį andlįti hans. 

Žaš var nįnast tilviljun aš Rhodes, sem var fęddur į Englandi 1853, hélt til Afrķku. Žessi veikburša enski prestsonur var sendur ķ hressingarferš til Natal syšst ķ Afrķku ašeins 17 įra gamall. Foreldrarnir hans vonušu aš hlżja loftslagiš žar ętti betur viš strįkinn, en bróšir Rhodes stundaši žį žegar bómullarrękt žarna į sušausturhorni įlfunnar svörtu. Sem ķ huga margra Breta var land tękifęranna į žessum tķma, rétt eins og fleiri nżlendur hins mikla breska heimsveldis.

Eftir meira en 2ja mįnaša siglingu steig Rhodes į land ķ Durban. Žetta var į sķšari huta įrsins 1870 og Rhodes žį nżoršinn 17 įra. Hann staldraši žó stutt viš bómullarręktunina, vegna spennandi frétta sem nś bįrust af miklum demantafundi austar ķ landinu. Framundan var mikiš ęvintżri hjį žessum unga dreng. Ęvintżri sem įtti į skömmum tķma eftir aš gera hann einn af aušugustu mönnum veraldar og įhrifamesta stjórnmįlamanni ķ Afrķku. 

diamonds-stones

Žetta var į žeim tķma aš mestallir demantar heimsins komu frį Indlandi eša Brasilķu, žar sem sumstašar var hęgt aš finna žį ķ įrfarvegum. Sķšustu aldirnar höfšu mest öll demantavišskipti heimsins veriš ķ höndum fįeinna gyšingafjölskyldna. Demantaskuršur og -slķpun įtti sér nįnast eingöngu staš hjį gyšingum ķ Antwerpen ķ Hollandi, auk borgarinnar Surat į Indlandi. Einnig voru London og New York mikilvęgar mišstöšvar demantavišskipta.

south_africa_free_states.gif

En nś var skyndilega skolliš į mikiš demantaęši į litlu landsvęši ķ Höfšanżlendunni; svęši sem nefndist Colesberg Kopje, en fékk sķšar nafniš Kimberley.

Žar mįtti nś sjį žśsundir ef ekki tugžśsundir manna, sem voru nįnast eins og maurar į žśfu į hęšinni žar sem helst mįtti bśast viš aš finna žessa snotru kolefnismola. Rhodes frétti aušvitaš fljótt af žessu nżjasti ęši. Og hann hafši varla veriš įr ķ landinu, žegar hann įriš 1871 įkvaš aš lįta bómullina eiga sig og hélt ķ vesturįtt til Kimberley. Į slóšir demantanna.

Demantaęvintżriš ķ Kimberley mį rekja til žess aš fjįrhiršir śtķ haga (įn grķns!) rakst žarna į fallegan glitrandi stein viš bakka įrinnar Orange. Žetta var 1867 - örfįum įrum įšur en Rhodes steig į afrķska jörš. Aušvitaš varš allt vitlaust žegar demantafundurinn spuršist śt og žarna ķ Kimberley myndašist į skömmum tķma eitthvert mesta žéttbżli ķ allri sunnanveršri Afrķku. Hvķtir spekślantar og ódżrt vinnuafl blökkumannanna kepptist viš gröftinn. Smįm saman hvarf demantahęšin og žį héldu menn ótraušir įfram nišur ķ jöršina. Og grófu smįm saman einhverja stęrstu holu ķ heimi.

Žarna grófu menn sem brjįlaši eftir demöntunum. Unglingurinn Rhodes sį fljótt aš žaš vęri til lķtils aš byrja aš pjakka meš haka og skóflu innan um fjöldann. Heldur įkvaš hann aš žjónusta demantaleitarmennina. Sérstaklega var skortur į dęlum til aš dęla vatni upp śr holunum.

big-hole-claims

Upphafiš aš stórveldi hins brįšunga Rhodes var aš kaupa gamla vatnsdęlu og flytja hana til Kimberley. Margir greiddu honum fyrir dęlinguna meš hlutdeild ķ leitarleyfinu į viškomandi reit. Rhodes keypti fleiri dęlur og lęrši fljótt aš koma ķ veg fyrir samkeppni - er sagšur hafa unniš skemmdarverk ķ skjóli nętur ef ašrar dęlur komu inn į svęšiš. Žaš kann aš vera hrein lygi, en a.m.k. léku višskiptin ķ höndum Rhodes og hann eignašist dįgóšan hlut ķ ę fleiri leitarskikum į svęšinu.

Į skömmum tķma nįši Rhodes žannig aš eignast stóran hluta allra nįmuréttinda ķ Kimberley. Og nįmurnar į žessum fįeinu hekturum skilušu honum verulegu fé. Einnig nįši hann aš semja viš annan ungan athafnamann ķ Kimberley, Barney Barnato, um kaup į nįmuréttindum Barnato's. Rhodes tókst aš sannfęra nokkra žekktustu bankamenn ķ Englandi um aš lįna honum pening til aš kaupanna. Og žó mörgum žętti hann greiša Barnato óheyrilegt fé fyrir nįmuréttindin, įtti sś fjįrfesting fljótt eftir aš margborga sig.

big-hole-kimberley

Meš žessu móti eignašist Rhodes smįm saman öll nįmuréttindin ķ Kimberley. Žau setti hann ķ fyrirtęki sitt, De Beers, en nafniš er aš rekja til bęndafjölskyldunnar sem įtti jöršina ķ Kimberley žar sem fyrstu demantarnir fundust. Rhodes var skyndilega oršinn eigandi aš nįnast öllum demantanįmuréttindum ķ landinu og žar meš valdamesti mašurinn ķ demantaišnašinum.

En žį kom upp smį vandamįl. Vegna demantanna sem nś streymdu śr nżju demantanįmunum, tók demantaverš aš sveiflast mikiš frį žvķ sem veriš hafši. Rhodes var fljótur aš bregšast viš og tók nś annaš mikilvęgt skref til aš verša einrįšur į demantamarkaši heimsins.

Įriš 1889 samdi hann viš helsta demantadreifingarfyrirtęki heims, Diamond Syndicate ķ London, um aš žeir myndu ašeins eiga višskipti viš De Beers. Reyndar var the Diamond Syndicate  ekki eitt dreifingarfyrirtęki, heldur samtök helstu demantakaupmanna ķ borginni - sem munu allir hafa veriš af gyšingaęttum.

Meš samningnum tryggšu kaupmennirnir, sem sįu um aš birgja demantaskuršarfyrirtękin ķ Antwerpen og vķšar, sér einkaašgang aš mestu demantanįmum veraldarinnar. Rhodes tryggši žeim įkvešiš magn af demöntum į föstu verši og allir voru įnęgšir meš stöšugleikann.

debeers_flag

Žeir sem unnu viš demantaskurš og demantaslķpun virtust einnig sįttir viš aš vera lausir viš veršsveiflurnar og aš hafa stöšugt framboš. Og hinn endanlegi kaupandi lét sér vel lķka; a.m.k. seldist demantaskartiš įn vandręša.

Saman gįtu demantakaupmennirnir og De Beers meš žessu stżrt verši į demöntum um allan heim. Aušvitaš fundust alltaf af og til nżjar nįmur, sem voru ķ eigu annarra framkvęmdamanna, er lķka renndu hżru auga til demantaišnašarins. En Rhodes tókst jafnan aš soga žį innķ De Beers. Og žannig višhalda einokuninni og rįša frambošinu.

Ef einhver maldaši ķ móinn og neitaši samsarfi viš De Beers, sletti Rhodes örlitlu meira af demöntum į markašinn og minnti menn žannig į hvernig hann gęti fellt veršiš og kaffęrt minni spįmenn ef žeir ekki hlżddu.

Einungis 35 įra gamall réš Rhodes meira en 95% af demantaframleišslu heimsins og var oršinn einn af efnušustu mönnum veraldar. Og nś, aš loknum žessu létta forleik, fannst honum kominn tķmi til aš fylgja eftir hinum alvöru metnašarfullu draumum sķnum.

Rhodes-colour

Jį - viš höfum margsinnis heyrt Björgólf Thor segja aš metnašurinn sé haršur hśsbóndi. Lķklega var Cecil Rhodes sama sinnis. Hann hafši žróaš meš sér žann netta draum aš Stóra-Bretland yrši mesta heimsveldi mannkynssögunnar. Og gaf sér engan tķma til aš stofna fjölskyldu - var reyndar lķtt bendlašur viš kvenfólk.

Sjįlfur hugšist Rhodes leggja sitt af mörkum aš koma Afrķku allri undir hatt bresku krśnunnar. Žaš er reyndar spurning hvort kallinn hafi veriš meš öllum mjalla. Innst inni lét hann sig dreyma um aš Bretland "endurheimti" Bandarķkin og nęši lķka yfirrįšum yfir Kķna og Japan. Og ķ erfšaskrį sinni višraši hann hugmynd um stofnun sérstaks leynifélags, sem skyldi hrinda hugmyndum hans ķ framkvęmd. Mikiš vill meira.

Nś žegar Rhodes var oršinn žekkt nafn og vellaušugur var leišin greiš ķ stjórnmįlin. Hann varš žingmašur ķ Höfšanżlendunni strax įriš 1877 og forsętisrįšherra hennar 1890. Meš samningum viš bresk stjórnvöld nįšu fyrirtęki Rhodes undir sig stórum hluta af allri verslun ķ rķkjunum syšst ķ Afrķku. Og hann sjįlfur varš eins konar landstjóri į vķšfešmum svęšum. Žaš aušveldaši Rhodes aš koma enn meiri nįmuréttindum ķ hendur De Beers.

rhodes-relaxing

Sem kunnugt er hlaut breska nżlendan, žar sem nś liggja rķkin Malawi, Zimbabwe og Zambķa, heitiš Ródesķa. Til heišurs Rhodes, sem įtti stęrstan žįtt ķ stofnun žessa vķšlenda rķkis undir bresku krśnunni.

Einn bekkjarbróšir minn ķ MBA-nįminu s.l. vetur var einmitt frį Zambķu – haršduglegur nįungi og mikill ljśflingur. Kannski mašur ętti aš snķkja heimsókn į heimaslóšir hans žarna viš hiš mikla Zambesi-fljót og Viktorķufossana? Žaš vęri vel viš hęfi - meš žaš ķ huga, aš sem strįkur las mašur af įfergju um ęvintżri lęknisins Livingstone į žessum slóšum. Annar bekkjarbróšir minn kom frį Zimbabwe. Sį er hvķtur og hann veršur žvķ mišur seint sóttur heim til Zimbabwe, žvķ fjölskyldan var rekin af jöršinni sinni fyrir nokkrum įrum og fluttist til Bretlands.

Theroux_Africa

Žó svo Rhodes sé eitt besta dęmiš um mann, sem tókst flest žaš sem hann ętlaši sér, mistókst honum samt aš sameina nżlendurnar ķ Sušur-Afrķku ķ eina nżlendu. Sį draumur hans gekk žó eftir sķšar, ķ kjölfar sķšasta Bśastrķšsins nokkrum įrum eftir lįt Rhodes. Žar meš varš Sušur-Afrķka til sem eitt rķki undir bresku krśnunni.

En einn af Afrķkudraumum Rhodes er ennžį bara draumur. Enn er ekki bśiš aš byggja jįrnbrautina milli Kaķró ķ noršri og Höfšaborgar ķ sušri, sem Rhodes lagši drög aš fyrir aldamótin 1900. Ef fólk hefur įhuga į afrķskri lestarferšasögu er aušvitaš upplagt aš nęla sér ķ eintak af hinni brįšskemmtilegu bók Paul Theroux; Dark Star Safari. Alltaf gaman aš fżlupokanum Theroux og frįbęrri sżn hans į umhverfi og samferšarmenn. Hann er tvķmęlalaust uppįhaldsrithöfundur Orkubloggsins - allt sķšan minn gamli vinur og bekkjarbróšir śr lögfręšinni, Įsgeir Einarsson, kynnti mig fyrir bókum Theroux ķ London haustiš 1991. Fyrir žaš er ég honum ęvarandi žakklįtur. Held aš ég trķtli ķ bókaherbergiš ķ kvöld, žefi uppi kjölinn af Dark Starf Safari og rifji hana upp fram eftir nóttu.

Rhodes grave Zimbabwe

Hér aš ofan hefur veriš fariš heldur jįkvęšum oršum um Cecil Rhodes. En hafa ber ķ huga aš ķ hinni gömlu Ródesķu nżtur Rhodes lķtillar viršingar innfęddra enda tįknmynd fyrir harša nżlendukśgun.

Lķklega er eftirfarandi tilvitnun, sem höfš er eftir Rhodes, hvaš best til žess fallin aš sżna okkur innķ hugarheim hans: "We must find new lands from which we can easily obtain raw materials and at the same time exploit the cheap slave labour that is available from the natives of the colonies".

Cecil Rhodes lést 1902; ašeins 49 įra aš aldri. Žį talinn einn efnašasti mašur veraldarinnar. En hann įtti enga afkomendur. Aš eigin ósk var hann grafinn ķ Matobo-hęšunum ķ Ródesķu. Žar sem nś heitir Zimbabwe.

Ekki veršur sagt skiliš viš Rhodes og aušęfi hans, nema minnast fyrst į Rhodes-skólastyrkinn. Sem žykir einhver sį alfķnasti. Žaš var einmitt Rhodes, sem kom žessum skólastyrk į meš erfšaskrį sinni. Lķklega er žekktasti handhafi Rhodes-styrksins mašur aš nafni Bill Clinton, sem nam viš Oxford um 1970. Gamli hippinn, sem "did not inhale".

oppenheimer_ernest

Sama įr og Rhodes lést, steig ungur mašur į land ķ Sušur-Afrķku, eftir langa siglingu frį London. Hann var kominn til aš reyna aš kaupa demanta fram hjį De Beers. En mįlin ęxlušust žannig aš aškomumašurinn heillašist af višskiptamódeli Cecil Rhodes. Og lét ekki žar viš sitja heldur nįši aš eignast De Beers og žróaši žaš įfram sem mesta einokunarfyrirtęki veraldar. Hann stofnaši einnig Anglo American, sem ķ dag er eitt allra stęrsta nįmafyrirtęki heims.

Žessi ljśflingur hét Ernest Oppenheimer. Og afkomendur hans eru nś fjórum ęttlišum sķšar ennžį valdamesta fjölskyldan ķ demantaišnaši veraldarinnar. Og ein sś efnašasta ķ heimi. 

En žaš er önnur saga.


« Sķšasta fęrsla | Nęsta fęrsla »

Athugasemdir

1 identicon

Sęll vertu.

Žaš var gaman aš lesa um Cecil Rodes vegna žess aš hann hefur veriš  mér hugleikinn undanfarna mįnuši žvķ aš hann sżndi ķ raun sama yfirgang gagnvart umhverfi sķnu og forsętisrįšherra breta gerši gagnvart okkur enda bįšir prestssynir.

Annars er alltaf uppįhalds setning mķn frį hendi Cecils: Mikil er įbyrgš hins sišmentašaheims aš ala önn fyrir žessum skręlingjum.

Kv.

Alfreš Dan 

Allinn (IP-tala skrįš) 10.1.2009 kl. 15:04

2 Smįmynd: Ketill Sigurjónsson

Takk fyrir athygasemdina. Ég er reyndar lķka prestsonur...

Ketill Sigurjónsson, 10.1.2009 kl. 15:16

3 identicon

Sęll vertu

Prentsynir eru vķša og eru ekkert betri eša verri en ašrir, en samlķkingin  viš tilvitnuna er nįttśrulegaóljós hjį mér en voru ķslenskir bankar kanski ekki bśnir aš vaša um eigur eigenda sparifjįrs meš svipušum hętti og ég skil aš almennir sparifjįreigendur séu ekki parhrifnir og į ég žį viš hvort žaš er į hér į landi eša erlendis.

Ég held aš viš ęttum kanski lķta til Mills og hef ég reynt aš hafa litla setningu eftir hann til hlišsjónar um hvernig ég eigi aš umgangast annaš fólk:  Ég hef leyfi til aš gera allt sem mig langar til aš gera svo fremi aš ég troši ekki vilja annars fólks um tęr.

Kv.

 Alli

Allinn (IP-tala skrįš) 10.1.2009 kl. 17:18

4 identicon

Var hann ekki lķka prestsonur žessi sem nįši um 200 milljónum af Sķmanum į sķnum tķma?

Annars, frįbęrar greinar allar hjį žér, ég fylgist reglulega meš blogginu hjį žér.

Agnar Gušmundsson (IP-tala skrįš) 10.1.2009 kl. 18:33

5 Smįmynd: Fannar frį Rifi

Vil ašeins bęta viš žetta. Af žvķ sem ég hef lesiš um Rhodes, bęši ķ sagnfręširitum og ęvisögum skrifušum af samtķmamönnum hans, žį įtti Sušur Afrķka aš nį aš Zambesķ og nišur ķ sjó. Semsagt Botswana, Zimbabwe og sušur Mosambique vantar ķ Sušur Afrķku sem Rhodes Dreymdi um. Noršur Rhodesķa var auka nżlenda į mešan Breska Afrķku félagiš hafši mun meiri stjórn og lagši mun meira til aš byggja upp Sušur Rhodesķu. 

Malawi var aš ég held ekki hluti af Rhodesķu. Landiš hét į Nżlendutķmanum Nyasaland og var ekki hluti af Rhodesķu fyrr en į tķmum Miš Afrķku Sambandsrķkisins ( Federation of Rhodesia and Nyasaland ). 

En žaš er alltaf gaman aš lesa pistlana žķna og žį sérstaklega žegar žś beinir augum žķnum aš Afrķku, įlfunni gleymdu. 

Fannar frį Rifi, 10.1.2009 kl. 19:23

6 Smįmynd: Ketill Sigurjónsson

Žetta meš Malawi kann aš vera hįrrétt hjį žér, Fannar. Held samt aš Malawi hafi fram tll 1964 veriš hluti af nżlendurķki, sem kallaš var Sambandsrķkiš Ródesia og Nyasaland.

Ketill Sigurjónsson, 10.1.2009 kl. 19:44

7 Smįmynd: Fannar frį Rifi

Sambandsrķkiš var stofnaš śr nżlendunum Nyasaland, Noršur Rhodesķu og Sjįlfstjórnar svęšinu Sušur Rhodesķu. Sušur Rhodesķa hafši einstaka stöšu innan Breska heimsveldisins. Žaš var ekki Dominion (Rķki innan heimsveldisins sem voru nįnast sjįlfstęš aš fullu) eins og t.d. Sušur Afrķka, Kanada, Įstralķa og Nżja Sjįland voru, né heldur nżlenda eins og önnur rķki ķ Afrķku eins og Nķgerķa, Tansanķna og svo framvegis. Var meš svipaša stöšu og Ķsland 1918.

Sambandsrķkiš var stofnaš eftir seinni heimstyrjöldina til aš bśa til Dominion. Malavķ var skellt meš Noršur og Sušur Rhodesķu af pólitķkusum ķ London śtaf žvķ aš rķkiš var tališ of lķtiš til aš geta stašiš sjįlft į eigin fótum. Malavķ varš sķšan banabit Sambandsrķkisins sem sķšar leiddi til sjįlfstęšis Zambķu og Malavķ og sķšar einhliša sjįlfstęšisyfirlżsingu Sušur Rhodesķu sem ķ dag er Zimbabwe. 

ég er ein af žessum fįu sem lįta sér mįlefni gleymdu heimsįlfunar sér eitthvaš varša og reyni aš lesa mér sem mest til um įlfuna. 

Fannar frį Rifi, 10.1.2009 kl. 23:15

Bęta viš athugasemd

Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband