Árið 2014: Dramatískt ár í orkubúskapnum

1) Orkuatburður ársins: Mikið verðfall á olíu.

2) Orkumenn ársins: Andrew Hall hjá Phibro og Ali al-Naimi í Saudi Arabíu.

3) Jákvæðasta orkuákvörðun ársins: Samningur Landsvirkjunar og Alcan.

4) Óskhyggja ársins: Vöxtur í áliðnaði.

5) Grænasta orkutækifæri ársins: Sæstrengur milli Íslands og Bretlands.

6) Mesta ógn ársins: Bárðarbunga.

Sjá nánari umfjöllun hér.

Olíuverð fer í 120 USD - nema ef það gerist ekki!

Það er svo undarlegt með olíumarkaði. Oft virðist tiltekin verðþróun blasa við - en þegar á reynir tekur sú verðþróun miklu lengri tíma en maður ætlaði. Svo þegar verðsveiflan loks verður, þá gerist hún oft miklu hraðar en mann óraði fyrir.

Það má reyndar kannski segja að þetta gildi almennt um efnahagslífið allt. Enda eru ofangreindar hugleiðingar hafðar nánast beint eftir þýska hagfræðingnum Rüdiger Dornbusch, sem í áratugi var prófessor í hagfræði við MIT. Tilvitnunin í Dornbusch er svohljóðandi: In economics, things take longer to happen than you think they will, and then happen faster than you thought they could.

Ýmsir hafa gert þessi orð að umfjöllunarefni síðustu vikurnar - með hliðsjón af mjög snöggu og miklu verðfalli á olíu. Einn þeirra er Howard Marks, stofnandi og stjórnarformaður Oaktree Capital Magaement.

Óskynsamir fjárfestar furðu algengir

Þetta ágæta Eikartré, Oaktree Capital, er risastórt eignastýringarfyrirtæki sem höndlar með eignir sem nema nálægt 80 milljörðum USD. Í nýlegu bréfi sínu til viðskiptavina Eikartrésins (bréfið er dags. 18. des. 2014) leggur Marks sérstaka áherslu á mikilvægi þess sem hann kallar „seinni bylgjuna“.

Að sögn Howard Marks einblína fjárfestar um of á fyrstu beinu afleiðingu verðbreytinga. En láta vera að kafa dýpra og skoða nánar hvaða áhrif umrædd verðsveifla hefur til framtíðar. Marks fullyrðir að hjá stórum hluta fjárfesta ráði tilfinningar, órökréttar ályktanir og hjarðhegðun mjög miklu. Menn freistist til að fylgja straumnum. Þess vegna verði t.a.m. iðuleg mjög ýkt yfirskot eða undirskot á markaði.

Howard Marks álítur sem sagt að mjög algengt sé að fjárfestingaákvarðanir séu teknar án þess að kafað sé nægilega djúpt í álitaefnin. Hann líkir þessu við skort á ímyndunarafli eða að ímyndunarafl fólks reynist misheppnað (failure of imagination); fólk reynist óhæft um að átta sig á hinum mörgu mismunandi afleiðingum tiltekinna atburða. Fjárfestar láti um of stjórnast af fyrstu bylgjunni (sem stundum er í formi mikilla og snöggra verðbreytinga, sbr. verðlækkunin á hráolíu síðustu vikur og mánuði). Þeir gæti þess ekki að horfa lengra fram á veginn og greina þau áhrif sem fyrsta bylgjan er líkleg til að hafa. Gleyma að huga að seinni bylgjunni. Og þeirri þriðju. Og þeirri fjórðu.

Umrædd þýðing mín („seinni bylgjan“) á því sem Howard Marks nefnir second-order consequences eða knock-on effects kemur auðvitað til af því að nú er heimsmeistaramótið í handbolta í algleymingi við Persaflóann. Þar sem hver seinni bylgjan af annarri ríður yfir. En rétt eins og íslenska landslið virtist gleyma illilega hættunni af seinni bylgju tékkneska liðsins í gær, þá virðast fjárfestar sömuleiðis oft gleyma að ýmislegt óvænt getur gerst eftir fyrstu bylgjuna.

Hvað er rétt verð fyrir hráolíu?

Í bréfi sínu setur Marks fram nokkrar pælingar um það hvað sé „rétt“ olíuverð. Hann álítur að núverandi verð - um 50 USD/tunnu - sé ekki „rétt“ verð. Þetta sé óeðlilega lágt verð, því það muni ekki nægja til að framleiða alla þá olíu sem notuð er í heiminum (sbr. grafið hér að neðan sem sýnir áætlaðan kostnað vegna olíuverkefna sem eiga að skila olíuvinnslu eftir um fimm ár). Þess vegna sé sennilega um að ræða undirskot á olíumörkuðum nú um stundir; fjöldi fjárfesta hafi metið stöðuna rangt eða öllu heldur stokkið á vagninn með niðursveiflunni án þess að grafast nánar fyrir um hina raunverulegu stöðu.

Marks veltir líka fyrir sér hvort verð upp á 100 USD/tunnu sé of hátt verð fyrir olíu, en þannig var jú verðið fyrir einungis um hálfu ári síðan. Um þetta segir Marks að ef taka eigi mark á sögunni sé slíkt verð ekki óeðlilegt; það megi lesa út úr því að verðið var yfir 100 USD/tunnu í 43 mánuði samfleytt.

Í umræddu bréfi til viðskiptavina Oaktree Capital svarar Marks ekki þeirri spurningu sinni hvað sé rétt verð fyrir olíu. Hann tekur aftur á móti fram að lækkandi olíuverð sé jafnan lykillinn að hækkandi olíuverði í framtíðinni. Af orðum hans virðist mega ráða að hann sé fullviss um að olíuverð fari senn hækkandi - og að hann telji að 100 USD/tunnu sé ekkert endilega of hátt verð. En hann getur þess líka að við hreinlega vitum ekki hvað sé „rétt“ verð fyrir olíu!

Hér má nefna að Steven Kopits hjá Princeton Energy Advisors (áður hjá Douglas-Westwood) álítur að það kosti u.þ.b. 80 USD að bæta nýrri tunnu i olíuframleiðsluna (þ.e. marginal cost; kostnaðurinn við að dæla upp tunnu í núverandi vinnslu er aftur á móti töluvert lægri). Miðað við þessa kostnaðartölu (80 USD/tunnu)  má gera ráð fyrir að olíuverð hljóti brátt að hækka og mögulega ná jafnvægi nálægt 80 USD/tunnu. Það tekur þó vafalítið einhver misseri, enda þarf daglegt olíuframboð sennilega að minnka um allt að 2 milljónir tunna áður en verðið fer að mjakast almennilega upp á við.

Goldman Sachs: New Oil Order 

Nú er verðið nálægt 50 USD/tunnu og ekki útilokað að það eigi enn eftir að lækka meira uns það fer að skríða upp á við. En það mun vafalítið koma að því að framboð og eftirspurn nálgist hvort annað - jafnvel svo mikið að olíuverð fari yfir 80 USD/tunnu. En þá er stóra spurningin hvort verðið nái jafnvægi þar - eða hvort það haldi áfram að hækka og fari kannski yfir 100 USD/tunnu? 

Samkvæmt Jeffrey Currie hjá Goldman Sachs virðist ólíklegt að olíuverð nái að fara umtalsvert hærra en 80 USD/tunnu. Ástæðan er mikil aukning bandarískrar bergbrotsolíu (tight oil; stundum nefnd shale oil). Currie álítur að jafnskjótt og olíuverð fari svo hátt muni framleiðsla á bergbrotsolíunni vaxa nógu hratt til að halda aftur af frekari hækkunum.

Þess vegna sé það sennilega liðin tíð að við sjáum olíuverð æða í vel á annað hundrað dollara fyrir tunnuna. Það verði m.ö.o. framleiðendur á bergbrotsolíu (tight oil) sem munu stilla framboðið af og þannig stabílísera verðið. Og þess vegna sé líklegt að í framtíðinni verði mun meira jafnvægi á olíuverði - eða a.m.k. ekki neinar ofsalegar verðhækkanir jafnvel þó svo eftirspurn eftir olíu aukist.

Það er þetta ástand sem Currie kallar the new oil order. Hvort þetta merkir að olíuverð fari aldrei aftur í 100 USD/tunnu verður framtíðin að leiða í ljós. Currie spáir því reyndar núna að olíuverð um næstu áramót verði nálægt 70 USD/tunnu. En að hans áliti mun framboð á berbrotsolíu aukast hratt ef olíuverð hækkar meira. Og þá muni aftur slakna á verðinu og eftir atvikum draga úr begbrotsolíuframboði. Þannig mun dágott jafnvægi ríkja á olíumörkuðum og bergbrotsframleiðslan gegna því hlutverki að jafna sveiflur - hlutverk sem undanfarin ár hefur nær alfarið í höndum Saudi Arabíu.

Er jafnvægi á olíumörkuðum raunhæft eða óskhyggja?

Þegar svona skoðanir koma fram, um að olíuverð muni ná jafnvægi í um 70-80 USD/tunnu, er gaman að minnast þess að ekki er lengra síðan en í ágúst s.l. að hinn þekkti fjárfestir Byron Wien, varaformaður stjórnar risafjárfestingasjóðsins Blackstone, spáði fyrir um miklu hærra olíuverð (þá var olíuverð vel að merkja nálægt 100 USD/tunnu). Þar studdist Wien við samtöl sín við stóran hóp þekktra fjárfesta og sjóðstjóra, en þau fundarhöld eru venjubundin hjá Wien á hverju sumri.

Að sögn Wien áleit þessi 90 manna hópur áhrifamikilla fjármálamanna vestra að olíuverð myndi á næstunni (þ.e. síðari hluta 2014) haldast nálægt þáverandi verði (sem var um 100 USD/tunnu). Og síðan fara hækkandi. Og eftir fimm ár yrði olíutunnan komin í u.þ.b. 120 USD.

Það var sem sagt svo að í águst sem leið var það sameiginleg framtíðarsýn margra helstu vitringanna á Wall Street og nokkurra ríkustu manna heimsins að olíuverð eigi svo sannarlega eftir að hækka mikið. Og að 80 USD/tunnu eða 100 USD/tunnu sé alls ekki neinn þröskuldur, heldur eigi olíuverðið eftir að fara ennþá hærra á næstu árum.

Vonlítið að spá rétt fyrir um þróun olíuverðs

Þess má geta að núna - eftir hið mikla verðfall síðustu mánuðina - spáir Byron Wien því að í árslok (2014) verði olíuverðið nálægt 70 USD. En þá má minnast þess að fyrir nákvæmlega einu ári síðan, þ.e. í árslok 2013, spáði Wien því að eftir mitt ár 2014 myndi olíuverð haldast yfir 110 USD/tunnu út allt árið. Það gekk ekki alveg eftir. Enda er snúið að spá... sérstaklega um framtíðina! En auðvitað verður að halda þessum skemmtilega spáleik áfram - þó svo allir eigi að vita að þetta er lítið annað en laufléttur samkvæmisleikur.

Núna eru sem sagt ansið margir að spá því að í árslok 2015 verði olíuverð nálægt 70-80 USD/tunnu. Sem er reyndar ansið skiljanleg spá, því þarna er einfaldlega miðað við hvað líklegt er að það kosti að auka framleiðslu á olíu um eina tunnu (marginal cost).

Munum samt að kannski tekur slík verðþróun miklu lengri tíma en margir ætla. Og/eða að hún gerist miklu hraðar. Væntanlega mun verðið ekki stíga í 70-80 USD/tunnu nema að meira jafnvægi komist á framboð og eftirspurn. Núverandi misvægi er líklega u.þ.b. 2 milljón tunnur. Vinda þarf ofan af þessu offramboði til að olíuverð hækki svona mikið frá því sem nú er. En enginn veit fyrir víst hvort það tekur fáeina mánuði eða nokkur ár. Eins og Jack Bogle, stofnandi Vanguard, hefur verið duglegur að minna lesendur Orkubloggsins á. Nobody knows nothing!

Hagkvæm og næg orka er lykill að hagvexti

Hver þróun olíuverðs verður næstu misserin og árin er ómögulegt að sjá fyrir. En ef olía á áfram að knýja góðan hagvöxt hlýtur verðið brátt að verða að nálgast það sem jafngildir kostnaði við að auka olíuvinnslu. Þess vegna eru margir óhræddir við að spá olíu í a.m.k. 80 USD/tunnu jafnvel innan árs. Og til lengri tíma litið hljóti verðið að fara hærra og vel yfir 100 dollara. Það er heldur ekki óeðlilegt að ætla að olíuverð fari í 120 USD/tunnu innan fárra ára. En hvort það gengur eftir er auðvitað óvíst. Það ræðst af tækniþróun, hagvaxtarþróun, pólitísku ástandi í heiminum og ýmsum öðrum óvissuatriðum. En þessi hádegispistill er orðinn meira en nógu langur og tímabært að láta staðar numið í þessum vangaveltum. Að lokum má þó minna á tilvitnunina hér í upphafi:

In economics, things take longer to happen than you think they will, and then happen faster than you thought they could.

ALDREI aftur hundrað dollara olía?

Olíuverð hefur fallið mikið undanfarna mánuði. Á innan við sex mánuðum hefur olíutunnan farið úr um 110 USD og í um 50 USD. Og nú segir bróðursonur Sádakonungs, prinsinn geðþekki Alwaleed bin Talal, okkur að heimurinn muni aldrei aftur kynnast olíu í 100 USD. Aldrei!

Aldrei er ansið stórt orð. Hér verður útskýrt af hverju það er fremur hæpið að þessi fullyrðing prinsins gangi eftir. Byrjað verður á því að skoða hvort þessi mikla verðlækkun núna sé óvenjuleg. Að því búnu verður útskýrt hvaða orsakir liggja að baki verðlækkuninni. Þá verður skoðað hvað það kostar að vinna hráolíu úr jörðu - og hvað það muni kosta næstu árin.

Niðurstaðan er sú að það er vissulega mögulegt og jafnvel líklegt að olíuverð haldist mjög hóflegt og jafnvel lágt um nokkurt skeið, þ.e. á bilinu 50-70 USD/tunnu eða svo. En til lengri tíma litið hlýtur olíuverð að nálgast 100 USD á ný og jafnvel verða hærra. Því ef það gerist ekki, verður varla unnt að nálgast alla þá olíu sem vænst er að heimurinn noti næstu ár og áratugi. Fari olíuverð ekki yfir 100 USD, til lengri tíma litið, yrði það vafalítið til marks um að efnahagslíf heimsins þróist allt öðruvísi en menn gera sér almennt vonir um. Það eina sem virðist geta komið í veg fyrir að olíuverð fari í 100 USD er að kaupmáttur almennings í heiminum ráði ekki við svo hátt verð (þ.a. eftirspurnin falli vegna hás olíuverðs) eða að nýr og hagkvæmur orkugjafi komi fram.

Snörp verðlækkun, en ekki einsdæmi

Verðlækkunin núna er afar snörp. En hún er alls ekki einsdæmi. Þess vegna er varla ástæða til að vera mjög undrandi yfir þróuninni núna. Ýmis dæmi eru um jafn miklar og snöggar verðlækkanir á olíu. Sem dæmi má nefna tæplega 70% lækkun 1986, 60% lækkun 1998, rúmlega 50% lækkun 2001 og rúmlega 75% lækkun 2008-09 (sbr, grafið hér að neðan). 

Ástæður lækkana á olíuverði í gegnum tíðina hafa verið af ýmsum toga. Meginástæðan er auðvitað misræmi eða misvægi milli framboðs og eftirspurnar. Það hvað veldur misvæginu er mismunandi. Stundum er um að ræða snöggan samdrátt í framboði (svo sem vegna stríðsátaka í nágrenni olíuvinnslusvæða). Stundum skapast misvægi vegna snögglegs samdráttar í eftirspurn (efnahagskreppa) eða að eftirspurn aukist mjög hratt (t.d. eins og varð upp úr aldamótum vegna efnahagsvaxtar í Kína). Oft eru orsakir misvægisins flókið samspil framboðs og eftirspurnar. Og vafalítið hafa verðsveiflurnar oft verið ýktar, rétt eins og vill gerast þegar snöggar verðsveiflur verða á hlutabréfamörkuðum (s.k. yfirskot eða undirskot).

Þegar litið er í baksýnisspegilinn núna, sést að verðlækkunin núna stafar af „offramboði“ af olíu. Og gera má ráð fyrir að þegar draga fer úr offramboðinu, sem óhjákvæmilega gerist fyrr eða síðar, muni olíuverð hækka á ný. Hvort það mun hækka í 60, 80 eða 100 USD eða afnvel meira er svo álitamál.

Mikið framboð / lítil eftirspurn

Hugtakið „offramboð“ er hér vel að merkja haft innan gæsalappa. Það getur nefnilega bæði táknað að mjög mikið framboð sé af olíu og/eða að mjög lítil eftirspurn sé eftir olíu. Það sem öllu skiptir er að „offramboðið“ kemur til vegna tímabundins misvægis á olíumarkaði, þ.e. notkun á olíu (eftirspurn eftir olíu) er umtalsvert minni en framleiðslan. Hjá Wall Street Journal hafa menn reyndar komist að þeirri merku niðurstöðu að nákvæmlega 70% verðlækkunarinnar núna stafi af lítilli eftirspurn og 30% stafi af miklu framboði. Basta!

Í reynd er alls ekki unnt að fullyrða hvað það er nákvæmlega sem veldur misvæginu síðustu misserin milli framboðs (framleiðslu) og eftirspurnar (notkunar). Þar er um að ræða ýmsar flóknar samverkandi ástæður. Þar koma m.a. saman dauflegur efnahagsvöxtur og stóraukin olíuframleiðsla á nokkrum svæðum heimsins sérstaklega í N-Ameríku).

En misvægið (offramboðið) er staðreynd. Þetta má sjá á grafinu hér til hliðar. Þegar framboðið (græna línan) er meira en eftirspurnin (gula línan) í nokkur misseri í röð, er eðlilegt að olíuverð lækki. Þetta er einmitt ástandið sem ríkt hefur allt frá u.þ.b. miðju ári 2013. Þess vegna voru sumir farnir að spá lækkandi olíuverði um mitt ár 2014 (t.d. olíuvitringurinn Andy Hall). Það hefur nú gengið eftir og sérstaklega þegar kom fram á haustið og veturinn 2014.

Verðlækkunin núna nemur rúmlega 50% á sex mánaða tímabili. Og nú er olíuverð komið undir 50 USD/tunnu. Ekki er er unnt tengja upphaf verðlækkunarinnar við sérstakan atburð. Og verðlækkunin hefur orðið þrátt fyrir mjög ótryggt ástand í nágrenni mikilværa olíuframleiðslusvæða, t.d. í Írak og Líbýu. Það er mjög athyglisvert, því slíkt ástand ætti alla jafna fremur að leiða til verðhækkunar á olíu en verðlækkunar. Þess vegna virðast nokkuð sterk rök fyrir því að kenna lítilli eftirpsurn um verðlækkunina nú. En hver svo sem helsta ástæða verðlækkunarinnar er, þá er misvægið staðreynd. Og það mun ekki breytast nema olíueftirspurn aukist umtalsvert og/eða að það dragi úr olíuframboði.

Sádarnir segjast ekki munu draga úr framleiðslu

Olíuverð tók að lækka upp úr miðju ári (2014). Í vetrarbyrjun hafði það lækkað um ca. 20-25% frá því í sumar. Og var komið niður í um 80 USD/tunnu. Í nóvember ákvað OPEC að halda framleiðslu sinni óbreyttri og þá tók verðið að falla ennþá meira og hraðar. Og var einungis nokkrum vikum síðar komið í um 60 USD/tunnu og svo í 50 USD.

Það kom mörgum á óvart að OPEC skyldi ákveða halda framleiðslu sinni óbreyttri - í stað þess að draga úr framleiðslunni til að reyna að hífa verðið upp. Á þessum tíma (þ.e. í nóvember s.k.) blasti það við, eins og nefnt var hér að ofan, að verðið myndi ekki hækka nema olíueftirspurn ykist og/eða að olíuframboð minnkaði. Litlar horfur voru á að eftirspurn væri að aukast að ráði á næstunni. Þess vegna töldu margir að eina leiðin til að hífa olíuverð upp væri að draga vel úr framboði. Í slíku ástandi er jafnan litið til OPEC. Og þá fyrst og fremst til Saudi Arabíu, sökum þess að Sádarnir eru sá olíuframleiðandi sem best ræður við að draga úr (eða auka) olíuframleiðslu.

En Sádarnir voru lítt áhugasamir um að draga úr framleiðslu sinni núna. Enda er það staðreynd að undanfarin ár hefur olíuframleiðsla OPEC verið fremur hógvær. Hún hefur haldist lítt breytt og stundum jafnvel farið minnkandi (tímabundið). Á sama tíma hefur olíuframboð utan OPEC aukist verulega. Þetta sést einmitt á grafinu hér til hliðar. Niðurstaðan er sú að OPEC hefur verið að tapa markaðshlutdeild á olíumörkuðum. 

OPEC verður sem sagt alls ekki „kennt um“ mikið olíuframboð nú um stundir. Nánast öll aukning í olíuframleiðslu heimsins allra síðustu árin stafar af aukinni olíuframleiðslu í N-Ameríku, þ.e. í Bandaríkjunum og Kanada. Þar skiptir mestu hröð framleiðsluaukning á bandarískri tight oil (stundum nefnd shale oil).

Þessi hraða aukning á framleiðslu tight oil hefur orðið á sama tíma og dregið hefur úr aukningu hagvaxtar víða um heim (t.d. í Kína) og hagvöxtur í Evrópu hefur verið lítill. Þessi dauflegi hagvöxtur er staðreynd þrátt fyrir mikið framboð af olíu.

Olíunotkun hefur ekki vaxið jafn hratt eins og olíuframleiðslan. Þess vegna hefur olíuverð lækkað. Og Sádarnir virðast telja miklar líkur á því að ef þeir dragi úr framleiðslu sinni núna muni það lítt duga til að hífa upp verðið. Þess í stað megi búast við að samdrætti þeirra yrði samstundis mætt með meiri olíu frá öðrum svæðum heimsins eða að ennþá meira myndi hægja á eftirspurn eftir olíu vegna verðhækkunar á olíu í kjölfar samdráttar Sádanna. Þá gæti niðurstaðan orðið sú að Sádarnir sætu uppi með minni markaðshlutdeild en óbreytt lágt olíuverð. Það gæti veikt stöðu þeirra á olíumarkaði umtalsvert og gert framleiðslusamdrátt þeirra að sannkölluðu vindhöggi.

Þess vegna hafa Sádarnir tekið þá ákvörðun að í þetta sinn sé ekki eðlilegt að þeir - framleiðendur ódýrustu olíu heimsins - dragi saman seglin. Miklu eðlilegra sé að þeir sem dragi úr framleiðslu verði þeir framleiðendur sem framleiða dýrustu olíu heimsins.

Slíkt sjónarmið styðst við þau samkeppnisviðhorf sem við flest aðhyllumst. Óhagkvæmasti framleiðandinn hlýtur að verða að gefa eftir. Stóra spurningin núna er sú hversu langt niður olíuverð þarf að fara til að það hægi nægjanlega á olíuframleiðslunni utan OPEC til að olíuverð mjakist á ný upp á við? Og hvaða framleiðendur það verða sem munu fyrst hægja á framleiðslunni? Líklega verða það framleiðendur á bandarískri tight oil. Þó svo kanadíski olíusandurinn sé dýrari framleiðsla, þá er þar um svo mikla fjárfestingu að ræða að mikil innbyggð tregða er á að hægja á framleiðslunni. Mun einfaldara er að hægja á framleiðslu á tight oil, enda er það sú tegund olíuframleiðslu þar sem olíuvinnslu hnignar hraðast í starfandi olíulindum.

Til að hægja almennilega á olíuframboði þarf olíuverð mögulega að fara undir 40 USD

Kostnaður við að sækja þá olíu sem heimurinn notar í dag er almennt á bilinu 5-50 USD/tunnu (jafnvel lægri í nokkrum tilvikum). Hér er átt við rekstrarkostnað olíulinda, þ.e. kostnaðinn við að sækja olíuna í olíulind þar sem vinnsla er þegar í gangi. Á ensku er hér venjulega talað um operating cost, en í olíuiðnaðinum er þetta oft nefnt lifting cost. 

Allra lægsta verðið er oftast að finna í olíuvinnslu við Persaflóa. T.d. er verðið (lifting cost) á stórum hluta olíuvinnslunnar í Saudi Arabíu allt niður í 5 USD/tunnu (og kann í vissum tilvikum að vera allt niður í 2 USD). Hæsta verðið er aftur á móti almennt talið vera í olíusandi í Kanada. Þar er lifting cost allt að 50 USD/tunnu. Þar á eftir kemur tight oil í Bandaríkjunum. Þar er lifting cost allt að 40 USD/tunnu.

Athuga ber að allar þessar tölur eru nokkuð óvissar, en ættu þó að gefa vísbendingu um hvenær það hættir að borga sig fyrir olíufyrirtæki að selja olíuframleiðslu sína. Meðan olíuverð fer ekki undir 50 USD/tunnu er olíuvinnslan svo til allsstaðar í heiminum að skila nægjanlegum tekjum til að mæta rekstrarkostnaði. En ef olíuverð fer undir 50 USD er einhver hluti vinnslunnar í kanadíska olíusandinum kostnaðarsamari en sem nemur tekjunum. Og sama á við um tight oil ef olíuverð fer niður í um 40 USD.

Til skamms tíma þola olíuframleiðendur því lágt verð, þ.e. verð á bilinu 40-50 USD í einhvern tíma mun ekki snarhægja á olíuvinnslu. En þá fer engu að síður að borga sig að draga úr framboðinu á nokkrum stöðum. Samkvæmt nýlegu mati Wood Mackenzie eru alls um 400 þúsund af olíuframleiðslu dagsins í dag í tapi ef olíuverð fer niður í 45 USD (fyrst og fremst olíusandur). Og fari verðið niður í 40 USD er talið að um 1,5 milljónir tunna séu dýrari í framleiðslu en sem nemur tekjunum af þeim (stór hluti þessa er tight oil). Þess vegna er ólíklegt að það fari að draga úr olíuframboði frá núverandi vinnslu nema olíuverð fari niður í 45 USD/tunnu eða jafnvel niður fyrir 40 USD/tunnu.

Þetta merkir að ólíklegt er að það dragi að ráði úr olíuframboði nema olíuverð lækki nokkuð meira en nú er eða a.m.k. haldist nokkra stund nálægt því sem nú er (verðið er nú nálægt 50 USD/tunnu). Eftir því sem núverandi olíuverð helst lengur mun vafalítið smám saman draga úr misræminu milli framboðs og eftirspurnar, vegna þess að þetta lága verð hægir á nýjum olíuvinnsluverkefnum. En það gæti einhver tími liðið þar til olíuverð fer aftur að hækka umtalsvert. Þ.e. nokkur misseri og að sumra mati jafnvel nokkur ár.

Það kemur ekki á óvart að margir sérfróðir (svo sem áðurnefndur Andy Hall) segjast álíta að 40 dollara markið sé algert botnverð. Það er samt ekki hægt að útiloka að verðið fari ennþá neðar í einhverri örvinglan manna á olíumarkaði. Það eina sem er nokkuð víst er að olíuverð á eftir að hækka í framtíðinni. Og það væri satt að segja nokkuð sérkennilegt ef olíuverð færi aldrei aftur í eða yfir 100 USD/tunnu. Það mun nefnilega að öllum líkindum kosta töluvert meira að sækja olíu framtíðarinnar.  

Við þurfum sífellt að vera að nálgast olíu úr nýjum olíulindum.

Jarðarbúum fer sífellt fjölgandi og allir sækjast þeir sífellt eftir betri hag (a.m.k. flestir!). Það þarf orku til að knýja efnahagslíf heimsins og þar er olían hvað mikilvægust. Enda hefur olíunotkun aukist jafnt og þétt. Fræðilega séð má að vísu hugsa sér að við gætum hætt að reyna að vinna nýjar olíulindir. Og þess í stað einbeitt okkur að þeim lindum eingöngu sem eru í vinnslu. En það myndi merkja að þá yrði sífellt styttra í óumflýjanlegan og alvarlegan olíuskort. Þar að auki myndi hlutabréfaverð þeirra olíufyrirtækja sem hraðast ganga á núverandi olíulindir sínar þá sennilega falla sem steinn. Hagfræðilega gengur slík stefna ekki upp.

Á degi hverjum eru nú líklega sóttar um 91-92 milljónir tunna af olíu frá olíuvinnslusvæðunum (þá er NGL talið með). Olíunotkunin á liðnu ári (2014) nam alls um 33 milljörðum tunna. En olíulindirnar eru að sjálfsögðu ekki ótæmandi. Talið er að meðaltal hnignunar olíulinda heimsins á ári hverju nemi um 6,7%. Þessi tala er að vísu mjög á reiki; sumir vilja meina að meðalhnignunin sé eitthvað lægri (hnignunin er reyndar miklu hærri í tight oil). En Alþjóða orkustofnunin (IEA) hefur gefið út umrædda viðmiðun (6,7%) og ekki óeðlilegt að miða við hana. 

Það er sem sagt svo að sérhverri olíulind má líkja við mjólkurfernu. Eftir því sem tekið er úr fernunni minnkar innihaldið. Sá sem ætlar að drekka hálfa fernu á dag þarf að útvega sér nýja fernu annan hvern dag. Hvað „olíufernuna“ snertir þá erum við sennilega að drekka um 6,7% á ári hverju. 

Þess vegna þarf mannkynið sífellt að nálgast nýjar olíulindir. Nýjar olíulindir þurfa að mæta því sem tekið er af þeim olíulindum sem verið er að vinna úr. Að öðrum kosti yrði olían fljótt uppurin; fernurnar tæmdar. Og þar sem olíunotkun í heiminum virðist ennþá vera að aukast þurfa nýju lindirnar ekki aðeins að bæta upp notkunina í eldri lindum - heldur þurfa þær líka að útvega okkur olíu til að mæta síaukinni olíuneyslu.

Ný olíuvinnsla kallar á olíuverð upp á allt að 90-150 USD/tunnu

Þarna er því gríðarleg pressa á að finna og vinna nýja olíu. Og til þess þarf talsvert hátt olíuverð. Annars verður ekki unnt að fjármagna hina nýju vinnslu. 

Samkvæmt nýlegu mati Chevron munum við, auk þeirrar olíu sem við erum að vinna úr núverandi lindum, nota um 200 milljarða tunna af olíu næstu 15 árin. Að öðrum kosti verður olíuskortur í heiminum og/eða meiriháttar hagvaxtarbremsa. Við munum sem sagt sífellt þurfa að nálgast nýjar lindir og þaðan munum við taka um 200 milljarða tunna fram til ársins 2030 - ef allt gengur að óskum og til samræmis við væntingar okkar.

Það er kostnaðurinn við þessa olíuvinnslu sem hlýtur að ráða mestu um olíuverð næstu 15 árin. M.ö.o. þá verður þessi olía ekki unnin nema olíuverð (tekjurnar) nægi fyrir þeim kostnaði að nálgast olíuna, ásamt eðlilegri arðsemi. Ef olíuverð verður ekki nógu hátt verður ekki unnt að fjármagna þessa olíuvinnslu.

Umræddar 200 milljarðar tunna munu ekki koma frá ódýrum olíulindum við Persaflóa. Þessi olía verður miklu dýrari í framleiðslu. Samkvæmt nýlegri úttekt norska fyrirtækisins Rystad Energy þarf olíuverð að vera nálægt 90 USD/tunnu til að unnt verði að ráðast í þá olíuvinnslu sem vænst er. Að öðrum kosti verður vinnslan minni - sem yrði til marks um minni efnahagsumsvif í veröldinni.  

Sambærilegar tölur má sjá í ýmsum fleiri greiningum um olíuvinnslu framtíðarinnar. Þ.e. að olíuverð verði miklu hærra en nú er. Chevron er t.d. á svipuðum nótum og Rystad í sinni spá - en gerir þó ráð fyrir að olíuverð þurfi að vera nokkru hærra en mat Rystad hljóðar upp á.

Í spá Chevron er gert ráð fyrir að olíuverð þurfi að vera nálægt 110 USD til að nálgast þá olíu sem raðgert er að heimurinn noti þegar litið til næstu 15 ára. Það er afar athyglisvert að Chevron álítur að um 70% af nýju olíuvinnslunni muni koma fyrir tilstuðlan dýrustu vinnslunnar. Þ.e. frá olíusandi, tight oil og djúphafsvinnslu (Chevron tiltekur ekki hlutfall olíu frá heimskautasvæðum).

Þessi spá Chevron er í góðu samræmi við það álit að mjög erfitt sé orðið að auka vinnslu frá hefðbundnum olíulindum. Hugsanlega eru þó spár bæði Rystad og Chevron of hógværar. Þ.e. að olíuverð þurfi að verða ennþá hærra til að geta staðið undir þeirri vinnslu sem knýja þarf hagvöxt næstu 15 ára.

Í þessu sambandi skal vísað til spár frá Goldman Sachs. Sá virðulegi eða alræmdi fjárfestingabanki hefur tekið saman upplýsingar um 360 helstu olíuverkefni heimsins sem nú eru í undirbúningi eða þróun. Þetta eru sem sagt verkefni þar sem búið er að finna olíulindir og verið að vinna í eða undirbúa að ráðast í vinnslu þeirra. Skemmst er frá því að segja að samkvæmt Goldman Sachs þarf olíuverð að vera um 150 USD/tunnu til að öll þessi verkefni geti orðið að veruleika (break even).

Samkvæmt þessu virðist augljóst að olíu-, ráðgjafa- og fjármálafyrirtæki eru mörg hver algerlega ósammála áðurnefndum Alwaleed bin Talal um að olíuverð fari aldrei aftur í 100 USD. Og það virðist satt að segja afar ólíklegt að prinsinn muni reynast hafa rétt fyrir sér, því það myndi þýða að við munum ekki nálgast þá olíu sem þarf til að knýja hagvöxt framtíðarinnar. Við skulum samt ekki útiloka það alveg að prinsinn reynist hafa rétt fyrir sér. Það er nefnilega mögulegt að olíuvinnsla sé orðin svo dýr að það beinlínis hægi á hagvexti í heiminum. Það gæti þýtt að olíuverð haldist undir 100 USD/tunnu - vegna þess að kaupmáttur heimsins bara ráði einfaldlega ekki við hærra olíuverð. Ef það reynist svo, þá hlýtur efnahagslífið að taka miklum breytingum á næstu árum og áratugum. Sem gæti haft verulega neikvæð áhrif á viðskipti og velferð.

Hvernig svo sem olíuverð þróast, þá virðist sennilegt að olíuverð verði fremur lágt næstu misserin. Mögulega getur nokkuð langur tími liðið þar til við munum aftur sjá olíuverð nálægt því sem verið hefur síðustu árin. Hvort eitt ár eða heill áratugur er í að olíuverð hækki umtalsvert er ómögulegt að fullyrða. Hér verður því þó spáð að við munum sjá olíuverð fara nálægt 100 USD/tunnu innan fárra ára. En sá sem þetta skrifar hefur vissulega nokkrar áhyggjur af því að ný olíuvinnsla sé að verða svo dýr að það geti haft neikvæð áhrif á hagvöxt í heiminum. Jákvæða hlið málsins er sú að það yrði hvatning til að þróa nýja hagkvæma orkugjafa. Þess vegna er ástæða til að ætla að framtíðin sé björt - jafnvel þátt fyrir mikla óvissu um þróunina á olíumörkuðum.

---------------------------------------

Þetta innlegg er byggt á kynningu sem flutt var á fundi FVH s.l. föstudag (16. jan 2014). Upptöku frá þeim fundi má nálgast hér.