Norðurskautsolían

Nú í ágúst s.l. urðu talsverð tímamót í olíuvinnslu á Norðurslóðum.

Þá settu Rússar  nýtt met í olíuframleiðslu sinni. Framleiddu í fyrsta sinn að meðaltali  meira en 10 milljón tunnur pr. dag í heilan mánuð. Eða nákvæmlega 10,01 milljónir tunna pr. dag. Og það sem meira er; þetta met má beinlínis rekja til þess sem lengi vel hefur verið litið á sem hreina framtíðarmúsík. Heimskautaolíunnar!

Aldrei áður hefur olíuframleiðsla Rússlands verið svona mikil (aftur á móti náðu Sovétríkin öll að framleiða yfir 12 milljónir tunna þegar mest var). Þetta virðist nokkuð á skjön við útbreiddar spár um að olíulindir Rússanna fari hratt hnignandi og lítið nýtt sé að finnast.

Þó svo vel hafi gengið í olíuframleiðslu Rússa síðustu árin, gerðist það nefnilega 2008 að þá minnkaði framleiðslan umtalsvert. Hátt olíuverð 2006-08 hefði átt að verða hvati til að kreista hvern dropa upp. Samt sem áður dró úr framleiðslu Rússa 2008. Þetta var fyrsta samdráttarárið í Rússaolíunni í heil tíu ár eða allt frá efnahagskreppunni þar í kringum 1998.

Þessi samdráttur árið 2008 var af mörgum túlkaður svo, að Rússar hefðu augljóslega náð hinum endanlega framleiðslutoppi. Og héðan í frá myndi leiðin liggja niður á við, eins og hjá svo mörgum öðrum vestrænum olíuríkjum.

En nú hafa Rússar snúið blaðinu við. Og eru orðnir mestu olíuframleiðendur í heimi. Stærri en sjálf Saudi Arabía. Reyndar miklu stærri, því Sádarnir eru þessa dagana að dæla upp skitnum 8 milljónum tunna á dag.

Í dag eru Pútín og félagar sem sagt langstærsti olíuframleiðandi í heimi! Og að auki líka mesti olíuútflytjandinn. Í ágúst mun meðalútflutningur Rússa hafa verið um 7,3 milljón tunnur á dag meðan Sádarnir voru komnir niður í um 7 milljón tunnur.

Þessi uppsveifla í olíuframleiðslu Rússa núna er ekki síst til komin vegna olíunnar sem byrjuð er að streyma frá Vankor-risalindunum langt norðan heimsskautsbaugs. Ekki er ofsagt að þessar heimsskautalindir tákni nýtt og mikilvægt skref í olíuvinnslu. Að það sé búið að klippa á borðann og héðan í frá muni ríkin við Norðurskaut hefja æðisgengna olíuleit innan lögsögu sinnar kringum Norðurheimsskautið.

Já - rússneska heimsskautaolían er byrjuð að streyma á markaðinn. Og Rússar hafa sannað að kenningin um stórfellda olíuframleiðslu í framtíðinni á heimsskautasvæðunum, mun nær örugglega ganga eftir.

Í þessu sambandi má minna á glænýja niðurstöðu Bandarísku landfræðistofnunarinnar (USGS) þess efnis að vinna megi allt að 160 milljarða tunna af olíu norðan heimskautsbaugs. Stóran hluta af þeirri olíu má nálgast frá landi (t.d. í Síberíu) og mestur hluti afgangsins liggur undir fremur grunnum hlutum heimsskautahafanna (þar sem dýpið er minna en 500 m).

Með þetta í huga og þá staðreynd að olíuverð er nú þegar komið vel yfir þá upphæð sem stæði undir olíuvinnslu á ennþá erfiðari heimsskautasvæðum en Vankor, verður æ líklegra að olíufélögin snúi sér innan ekki of margra ára að Norðurskautinu. Um leið og menn trúa því að olíuverð upp á a.m.k. 70-90 dollara sé komið til með að vera, mun olíuleit færast nær Pólnum. Í framhaldinu gæti olíuframleiðsla Rússa hugsanlega aukist enn frekar og mörg ný olíu- og gassvæði norðan heimsskautsbaugs farið á fullt.

Þó svo Sádarnir eigi allra manna auðveldast með að auka framboð af olíu, er hugsanlegt að helstu olíuveldi framtíðarinnar verði löndin sem liggja að Norðurskauti. Rússland, Bandaríkin, Kanada og Noregur eru öll farin að horfa í þá átt. Grænlendingar eru líka vongóðir, enda talsverðar líkur á að verulegar olíulindir séu við NA-strönd Grænlands og jafnvel einnig við vesturströndina. Þetta er raunveruleikinn sem blasir við Norðurslóðum.

Ef spár um snögga og mikla olíuverðhækkun eftir ca. 3-5 ár rætist, mun þessi norðurbylgja fara almennilega í gang. Það er sem sagt mögulegt að eftir einungis örfá ár muni hreint olíuæði brjótast út á norðurslóðum. Mögulegt - en gæti auðvitað tafist eitthvað ef olíuverðhækkanir láta á sér standa.

Sennilegra væri skynsamlegra af Íslendingum að veðja á þjónustu við Norðurskautsolíuna, heldur en að vera að gæla við mikla skipaumferð í tengslum við NA- eða NV-norðurskautsleiðirnar. Það er ennþá í órafjarlægð að kaupskipasiglingar beinist að svo háskalegum hafíssvæðum. Aftur á móti gæti Ísland orðið mikilvæg þjónustumiðstöð fyrir olíuiðnaðinn á Norðurslóðum. EF slíkt yrði undirbúið í tíma.

TvöfaltWaff

Eftir snöggt hægri handar högg lætur ægilegur boxari gjarnan fylgja þungan vinstri. Eða öfugt. Stundum reynist þetta rothögg. Er þetta líka að gerast í efnahagslífinu? Er ný niðursveifla á hlutabréfamörkuðum á næsta leiti? Eða ný afskriftarbylgja? Og dollarinn kannski að falla fram af bjargbrúninni? Kannski. Kannski ekki.

Í sumar virtist sem aukin bjartsýni breiddist út á fjármálamörkuðunum. Menn voru farnir að brosa að nýju á Wall Street og víðar. Hlutabréf hækkuðu umtalsvert í verði og margir „sérfræðingar" sögðu kreppuna hafa náð botni og að bati væri innan seilingar. Olíuverð hækkaði um 50% á nokkrum mánuðum og virðist ekkert ætla að gefa eftir þrátt fyrir að birgðageymslur séu orðnar troðfullar. Og Orkubloggarinn virðist satt að segja hafa verið hálf utangátta í varkárni sinni.

Bjartsýnismennirnir segja þetta vesen frá síðasta vetri hafa verið dæmigerða snögga V-laga kreppu og að ný uppsveifla sé nú byrjuð. Meira að segja sumir þeirra sem töldu þetta verða U-laga kreppu hafa eftir því sem leið á sumarið færst nær Vaffinu. Jafnvel Bölmóðarnir sem hafa boðað langvarandi L-laga kreppu hafa snúið baki við svartsýninni og byrjað að nálgast U og eru þar með ekki jafn fjarri Vaffinu eins og var.

Var þetta þá bara skammvinn V-laga kreppa? Orkubloggarinn hefur ekki aldeilis verið á því - heldur miklu fremur að í þetta sinn verði það tvöfaldavaffið sem muni hafa yfirhöndina. W-laga kreppa! Að önnur mjög slæm niðursveifla sé yfirvofandi. Við erum enn stödd útí hringnum og Ali heldur áfram að berja á okkur - leiftursnöggur og fallegur.

Orkubloggarinn er vanur því að vera svolítill lóner; á skjön við skoðanir hins háværa fjölmiðlaflugnagers.  En á síðustu dögum hefur reyndar skyndilega borið talsvert á röddum í fjölmiðlum sem virðast sama sinnis og bloggarinn! T.d. mátti á mánudaginn sem leið, lesa viðvörunarorð frá Michael Geoghegan, forstjóra risabankans HSBC. Hann varar nú við „ second economic downturn" sem muni kalla á ennþá meiri afskriftir og ennþá meira tap hjá bönkum heimsins.

Aðrir eru farnir að verða kvíðnir yfir því hvað muni gerast þegar áhrif fjármálainnspýting Bandaríkjastjórnar fer að fjara út. Hún hafi eðlilega haft jákvæð áhrif á markaðina, en nú virðast æ fleiri farnir að efast um að raunverulegur bati sé í sjónmáli. Jafnvel þó svo Bernanke og fylgismenn hans tali um að botninum sé náð og hananú.

Þetta er þó ekki það sem Orkubloggaranum þykir skuggalegast. Heldur það að fyrir rétt um viku síðan geystist stjörnufjármálastelpan Meredith Whitney  enn á ný fram á skjánn og fullyrti að nú sé önnur gríðarleg afskriftarbylgja u.p.b. að skella á bandarísku efnahagslífi.

Varnaðarorð hinnar fertugu Meredith Whitney beinast að þessu sinni ekki síst að krítarkortaskuldunum - og fá marga til að sperra eyrun. Meredith varð nánast heimsfræg á einni nóttu í fjármálaheiminum í vetrarbyrjun 2007 þegar hún spáði djarflega en af fullu sjálfsöryggi fyrir um yfirvofandi stórvandræði hjá Citigroup- aðallega vegna vaxandi vanskila á húsnæðislánaum. Þegar sú spá gekk eftir var fjárhagsleg framtíð Meredith sem snilldarráðgjafa tryggð.

Einnig var hún var dugleg að hamra á þeirri skoðun sinni, að viðskiptavild hafi afbakað efnahagsreikninga margra fyrirtækja og búið til massíva hlutabréfabólu byggða á sandi og lélegri dómgreind stjórnenda fjármálafyrirtækja. Hún reyndist svo sannarlega sannspá.

Nú spáir Meredith Whitney því að næsta holskefla skelli senn á bandarísku fjármálalífi. Að innan ársloka 2010 þurfi bandarísk fjármálafyrirtæki að afskrifa 1.500 milljarða USD vegna kreditkortaskulda. Það muni höggva enn meira í bandaríska bankakerfið, sem rétt er að byrja að jafna sig eftir afskriftir á húsnæðistengdum verðbréfum.

Orkubloggarinn er á því að fjármálaheimurinn og aðrir eigi að hlusta á þessar viðvaranir. Enda er bloggarinn svolítið veikur fyrir Meredith, sem hóf starfsferil sinn hjá fjármálafyrirtækinu Oppenheimer, sem ráðgjafi á sviði olíu- og gasiðnaðarins. Þar reyndist hún ansið slyng að sjá fyrir markaðsþróunina.

Í dag rekur Meredith sitt eigið fyrirtæki; Meredith Whitney Advisory Group. Og hefur það mikla vigt að viðtöl við hana í fjölmiðlum hafa bein og umtalsverð áhrif á hlutabréfaverð þeirra fyrirtækja sem hún gefur álit sitt á. Fjölmiðlarnir elska það sem stundum er kölluð grimmd eða miskunnarleysi Meredith - en er auðvitaða bara hreinskilni. Þann 18. ágúst 2008 komst hún á forsíðu Fortune  þegar hún boðaði æpandi svartsýna spá sína um stöðu nokkurra stærstu banka Bandaríkjanna. Varla var mánuður liðinn frá þeirri forspá Meredith þegar Merrill Lynch og Lehman Brothers riðuðu skyndilega til falls. Sem hafði víðtæk áhrif og svipti m.a. hulunni af íslensku bankaræningjabælunum.

Fortune notaði auðvitað tækifærið til að selja aðeins fleiri eintök af sjálfu sér og útnefndi Meredith eina af fimmtíu „Most Powerful Women in Business" jafnskjótt og Lehman var fallinn. Það er einungis ein af ótalmörgum viðurkenningum sem rignt hefur yfir stelpuna síðasta árið. Og hún virðist svo sannarlega eiga heiðurinn skilinn. En nú talar Meredith sem sagt fyrir Waffinu. W-laga kreppa! Ekki beint gæfulegt ef satt reynist.

Orkubloggarinn er þannig gerður að hann telur sérstaklega mikilvægt og árangursríkt að hlusta á klárar konur. Konur hafa eitthvað töfrainnsæi sem okkur karlana skortir. Það er a.m.k. trú bloggarans og varla neitt „verri trú en aðrar trúr". Þess vegna er Orkubloggarinn satt að segja skíthræddur um að Waffið sé óumflýjanlegt.

Líklega eru strákarnir hjá danska töffarabankanum Saxo sama sinnis. Því þeir eru nýbúnir að gefa út þá yfirlýsingu að hlutabréf séu nánast holdsveik þessa dagana. Að koma inn á hlutabréfamarkaðinn núna sé það vitlausasta sem fjárfestar geti gert. Þar sé nefnilega önnur djúp niðursveifla yfirvofandi. En hvað það verður veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá...!

Þetta lítur ekki alltof vel út. Nú síðast í dag var haft eftir Karlinum Ichan að ný dýfa sé leiðinni og "blóðbað" sé yfirvofandi. Það er sem sagt barrrasta allt í einu eins og skoðanir Orkubloggsins njóti grunsamlega mikils fylgis. Það eitt út af fyrir sig er kannski svolítið skuggalegt. En bloggarinn er sem sagt farinn að búa sig undir waffið.

Stóra spurningin er bara hvað maður á að sjorta. Bankahlutabréf? Olíu? Endurnýjanlega orkugeirann? Dollarann? Það er a.m.k. líklega alltof seint að fara að þeim góðu ráðum, sem kunningi Orkubloggarans búsettur í Texas, gaf bloggaranum um mitt ár 2008: "Shorten Iceland!"

Orkuskattar

Nú hefur umræða um auðlinda- og umhverfisskatta sprottið upp í þjóðfélaginu. Sbr. t.d. þessi forvitnilega grein eftir Jón Steinsson, hagfræðing. Það eru þó sérstaklega orkuskattar sem stjórnmálamönnunum þykja spennandi, enda ein af þessum einföldu leiðum til að fá glás af viðbótarpening í ríkiskassann.

Sjálfur hefur Orkubloggarinn talið vera ýmsar vísbendingar um að álfyrirtækin séu að fá raforkuna á óeðlilega lágu verði og orkulindirnar ekki að skila þjóðinni þeim arði sem eðlilegt væri. En er rétta leiðin til að laga þetta, sú að leggja nýjan "orkuskatt" á stóriðjuna?

Nú vill svo til að stóriðjan er ekki sjálf í auðlindanýtingu hér á landi. A.m.k. ekki enn sem komið er. Það eru Landsvirkjun og önnur orkufyrirtæki sem nýta orkulindirnar og selja raforkuna. Ef leggja á nýjan "orkuskatt", er kannski eðlilegast að sá skattur leggist á þá sem fá að virkja orkuna! Slíkar álögur myndu svo vissulega enda á kaupendum raforkunnar í formi hærra raforkuverðs.

Rafmagnið er ekki aðeins selt til stóriðjunnar, heldur að sjálfsögðu til annarra fyrirtækja og alls almennings. Ef umræddur "orkuskattur" á að vera sérsskattur sem leggst á orkukaupendur er þetta einfaldlega sama og hækkun á raforkuverði.

Það er sem sagt nokkurn veginn sama hvernig pólitíkusarnir útfæra "orkuskatt". Hann merkir í raun hærra raforkuverð. Og kannski væri hið besta mál að orkukaupendur og þó einkum stóriðjan borgaði eitthvað meira fyrir raforkunotkun sína.

Orkubloggarinn tekur að mestu undir orð Jóns Steinssonar á Deiglunni.  En bloggarinn óttast samt að orkuskattur yrði einfaldlega skref að nýrri og lúmskri leið ríkissjóðs að því að skattleggja landsmenn í stórum stíl. Fáum við bráðum öll nefskatt sökum þess að við megum ganga um landið, drekka vatn úr læk eða fyrir að anda frá okkur hinu ógurlega koltvíildi? 

Bloggarinn aðhyllist fyrst og fremst einfalt skattkerfi. Og fær grænar bólur þegar ríkið hleður endalaust nýjum sköttum í fjárlögin, með þeim afleiðingum að öll yfirsýn hefur glatast og skattkerfið orðið ruglingskennt og æpandi ósanngjarnt. Hugmyndin um auðlinda- og umhverfisskatt er áhugaverð - en getur jafnframt verið varhugaverð vegna hættunnar á að henni verði misbeitt.

Gagnvart stóriðjunni hlýtur aðalatriðið að vera sanngirni. Að stóriðjufyrirtækin greiði eðlilegt verð fyrir raforkuna og eðlilega skatta af tekjum sínum - frá upphafi. En ekki að mislukkaðir stjórnmálamenn dulbúi íslenska orkulindir eins og ódýra mellu til að laða stóriðju að landinu - afsakið orðbragðið - og laumi svo nýjum "sköttum" inn á fyrirtækin. Það er einmitt sú bútasaums-skattastefna sem við ættum að forðast. Einfalt, skiljanlegt, sanngjarnt og tiltölulega stöðugt skattkerfi, vinsamlegast.

 

Orkustefnan

Orkubloggaranum þykir Ísland einfaldlega langbezt í heimi. En eitt er það í sambandi við Ísland sem fer lauflétt í taugarnar á bloggaranum. Það er of-eða-van árátta þjóðarinnar.

Dæmi er umræðan um virkjana- og stóriðjumál. Fólk virðist ýmist vilja virkja allt sem unnt er að virkja og helst fá risaálver í hvern fjörð og hverja vík - eða berjast af miklu afli gegn öllum slíkum áformum og jafnvel telja jarðvarmann hið versta mál og gott ef ekki bæði baneitraðan og mengunarspúandi.

Þetta eru hinir tveir andstæðu og háværu pólar virkjunarumræðunnar. Orkubloggaranum þykja bæði þessi sjónarmið hreint fráleit. Reyndar grunar bloggarann að ýmsir séu í reynd á sömu eða svipaðri skoðun og hann sjálfur: Að nýta beri orkulindir landsins af eins mikilli hagkvæmni og mögulegt er og gæta þess að orkulindirnar stuðli bæði að góðri arðsemi og sem mestri fjölbreytni í atvinnulífinu. Og að um leið verði farið gætilega gagnvart náttúrunni og virkjunum haldið frá svæðum sem búa yfir einstæðu umhverfi og/eða mikilli náttúrufegurð.

Orkubloggarinn er tortrygginn á þá stóriðjustefnu sem hér hefur lengi ríkt. Þetta hefur ýmist verið hreinræktuð byggðastefna eða skammtímalausn í efnahagsmálum. Stefnan virðist lítið hafa með arðbæran bissness að gera og þar hefur nánast eingöngu verið fókuserað á áliðnað.

Þar að auki hefur upplýsingum um arðsemi orkuvinnslunnar verið haldið leyndum. Og arðsemisútreikningar Landsvirkjunar miðast við að ríkið afhendir fyrirtækinu virkjanaréttindin án endurgjalds. Í stað þess að þessi réttindi ættu auðvitað að vera verðmetin til fulls og metin að raunvirði sem hlutafé greitt inn í Landsvirkjun.

Sömuleiðis vantar líka að verðmeta umhverfistjón af völdum virkjananna þegar arðsemin er metin. Dæmið hefur sem sagt aldrei verið reiknað til fulls. Í þessu ljósi ætti Landsvirkjun auðveldlega að vera stöndugasta fyrirtæki landsins. Þess í stað berst Landsvirkjun nú í bökkum með að greiða afborganir af lánum sínum og sú ógn vofir yfir að fyrirtækið lendi í greiðsluþroti. Þetta er sú furðulega og nöturlega staðreynd sem blasir við núna þegar núverandi forstjóri kveður Landsvirkjun. Ríkisstyrkt apparat í þröngri stöðu.

Í huga Orkubloggarans er áliðnaður orðinn háskalega stór hluti af íslensku efnahagslífi. Þröngsýn stóriðjustefna stjórnvalda hefur gert íslenskt atvinnulíf einhæfara en nokkru sinni. Þessu er orðið tímabært að breyta.

Engin önnur þjóð á hlutfallslega jafn miklar endurnýjanlegar orkulindir eins og við Íslendingar. Nú á tímum æ dýrari olíuvinnslu og sífellt meiri umræðu um nauðsyn þess að takmarka losun gróðurhúsalofttegunda, ættu þessar auðlindir að geta skilað okkur miklu meiri arði en þær hafa gert.

Orkubloggið gerir þá kröfu til Alþingismanna, ríkisstjórnar og stjórnvalda að marka sér nýja, skýra og framsýna virkjanastefnu sem skili þjóðinni bæði miklum arði og fjölbreyttara atvinnulífi. Og að sú stefna gæti í ríkum mæli að umhverfinu og hafi varúð að leiðarljósi. Og að ráðherrar geti ekki snúið niðurstöðu faglegs umhverfismats eða skipulags eftir því hvernig pólitískir vindar blása - hvort sem þeir heita Siv eða Svanhvít.

Stóriðjustefna íslenskra stjórnvalda síðustu 30 árin hefur alls ekki skilað nógu góðum árangri og verið alltof einhæf. Hér þarf að verða alger hugarfarsbreyting hjá stjórnvöldum í orkumálum, þar sem langtímahagsmunir þjóðarinnar allrar í víðum skilningi verða ávallt hafðir í hávegum. Til að svo meigi verða þarf að taka möguleikana til heildarskoðunar, greina tækifærin ítarlega, af nákvæmni og raunsæi og horfa til framtíðar. Tækifæri okkar hafa aldrei verið jafn góð eins og nú, þegar veröldin þráir meiri endurnýjanlega orku og umræðan um gróðurhúsaáhrif er til að auka enn meira vindinn í segl Íslands. Það eina sem þarf er ný hugsun í orkumálum Íslands.

Er Peak Oil afstaðið?

Í ágúst sem leið var heimsmetið í 100 metra hlaupi karla slegið. Og það svo um munar; 9,58 sekúndur! Þarna var á flugferðinni Usain Bolt  frá Jamaica.

Orkubloggarinn veit vart skemmtilegra sjónvarpsefni en að horfa á slíkan viðburð í beinni útsendingu. Og er t.d. enn í fersku minni þegar Ben Johnson stakk Carl Lewis  af og hljóp á nýju heimsmeti á Ólympíuleikunum í Seúl 1988. Allir vita að Johnson var svo sviptur gullinu vegna lyfjaneyslu. Mikið drama.

Því hefur lengi verið spáð að mannkynið sé komið að þolmörkum  í spretthlaupum. Að heimsmetið í 100 metra hlaupi hreinlega verði ekki bætt. Eitt sinn sáu menn 10 sekúndur sem hin endanlegu mörk, allt þar til Jim Hines hljóp á 9,95 á Ólympíuleikunum í Mexíkó í október 1968. Lengi vel leit út fyrir að þetta heimsmet - 9.95 sek - yrði hið endanlega met í 100 m hlaupi. En svo kom Calvin Smith og hljóp á 9,93 árið 1983. Og þrátt fyrir að metið yrði enn bætt nokkrum sinnum næstu árin, hefðu líklega fáir trúað því fyrir örfáum árum að árið 2009 yrði vegalengdin hlaupin á undir 9,6 sekúndum! En nú er metið sem sagt 9,58. Og Bolt hreinlega búinn að slátra spekinni um rólega þróun 100 m heimsmetsins.

Þetta minnir mann á að hæfni mannsins er með ólíkindum. Þetta minnir Orkubloggarann líka á það að í áratugi hafa ýmsir spáð því að hámark olíuframleiðslu væri að bresta á. Að brátt yrði ekki lengur nógu mikil olía til að mæta eftirspurninni. Menn hreinlega kæmust ekki lengra í olíuvinnslu.

Slíkar spár eru ekkert nýjabrum. Þær hafa fylgt olíuiðnaðinum meira eða minna nánast allt frá upphafi bílaaldar. En sjaldan hafa spámenn um yfirvofandi peak-oil verið sannfærðari en á allra síðustu árum. Það er ekkert skrítið. Þegar svartsýnismenn horfa á línuritin sem sýna gríðarlegan vöxt í olíunotkun heimsins og stöplaritin sem sýna hversu hægt gengur að finna nýjar olíulindir, er óneitanlega freistandi  að hlaupa æpandi út á torg: „The Oil Age is over. We are all doomed!!"

En ef þeir sömu myndu aðeins staldra við kemur nokkuð athyglisvert í ljós. Í fyrsta lagi eru menn ennþá að finna nýjar risalindir. Lindir með óhemju magni af olíu - sem verður að vísu mun dýrara að sækja heldur en eplin sem við höfum hingað til verið að tína af neðstu greinunum en segir okkur samt að enn er af nógu að taka.

Í öðru lagi er mögulegt að hið ógurlega peak-oil kunni þegar að vera að baki. Að eftirspurn eftir olíu hafi náð hámarki - ever! Og það bæði í gömlu Evrópu og hjá sjálfum olíufíklunum í Bandaríkjunum! Þetta er að vísu ekki hið hefðbundna peak-oil, sem dómsdags-spámennirnir óttast svo mjög. Sem felst einfaldlega í því að ekki sé lengur unnt að auka framboð af olíu af því lindirnar séu endanlega að tæmast. Nei - þvert á móti virðist sem eftirspurnartoppnum kunni að vera náð.

Eftirspurn eftir olíu og öðru fljótandi eldsneyti náði nýju hámarki árið 2008. Að sumra mati mun þetta metár aldrei verða slegið - héðan í frá muni þörfin á olíu og öðru fljótandi eldsneyti verða minni en þessi miklu nýliðnu uppgangsár 2005-08.

Ef satt reynist eru þetta óneitanlega talsverð tíðindi - svo ekki sé fastar að orði kveðið. Kenningin byggir vel að merkja ekki á því að heimurinn sé fallinn í eilífðarkreppu. Heldur að samfélagsbreytingar séu að eiga sér stað, sem munu draga úr eldsneytisnotkuninni.

Aðalatriðið í þessari kenningu er að þetta tákni  í raun sigur tækniþróunarinnar. Að tæknin þróist í þá átt sem er best og hagkvæmast fyrir okkur mannfólkið og að sú þróun eigi sér stað áður  en við lendum í verulegum vandræðum með núverandi tækni. Samdráttur í olíuframleiðslu muni sem sagt hvorki leiða til efnahagshruns né hnignunar siðmenningar, heldur komi þessi samdráttur í eldsneytisnotkun til vegna t.d. sparneytnari ökutækja, meiri útbreiðslu rafmagnsbíla og -hjóla, nýrra lestarkerfa í mörgum stórborgum o.s.frv.

Það er vel þekkt að sum Evrópuríki hafa fyrir all löngu náð hámarki í eftirspurn sinni eftir olíu. Jafnvel þrátt fyrir þokkalega fólksfjölgun og efnahagsuppgang hefur notkun á fljótandi eldsneyti minnkað á síðustu árum í nokkrum löndum Evrópu - þar þurfti enga kreppu til. Danmörk er nærtækt dæmi.

En þróunin í Bandaríkjunum skiptir öllu meira máli en hjá Evrópumönnum. Bandaríkjamenn hafa um langt skeið verið hinir einu sönnu olíufíklar. Nú virðast sumir olíuspámenn telji að notkun Bandaríkjamanna á olíu og öðru fljótandi eldsneyti hafi náð hámarki. Hvernig má það vera? Bandarísku þjóðinni er enn að fjölga umtalsvert. Hlýtur þessi ofboðslega neysluþjóð ekki að þurfa meira af fljótandi eldsneyti?

Svarið við þeirri spurningu byggist ekki á sérstaklega djúpri speki: Kannski. Eða kannski ekki. Kannski er toppnum náð í olíuneyslu Bandaríkjamanna.

Skýringin á því að toppnum kann að vera náð í olíunotkun Bandaríkjanna felst aðallega í mikilli og góðri lyst Bandaríkjamanna á sparneytnari bílum. Og sá áhugi mun aukast ennþá meira ef olíuverð fer hækkandi. Slík umskipti frá SUV-menningunni (sem Orkubloggið vill reyndar einfaldlega kalla jeppa-menningu) myndu draga verulega úr olíunotkun í Bandaríkjunum. Þess vegna er mögulegt að notkun Bandaríkjamanna á olíu og öðru fljótandi eldsneyti hafi í reynd náð toppi.

Bandaríkjamenn nota hvorki meira né minna en um 25% af allri olíu sem framleidd er í heiminum! Samdráttur í olíunotkun þar gæti þýtt samdrátt á heimsvísu.

En hvað með vöxtinn í Kína og annars staðar í Asíu? Þar er miklum efnahagsuppgangi spáð á næstu árum og áratugum og langt í að bílaeign almennings í Kína verði sambærileg við það sem gerist hér í vestrinu. Hlýtur efnahagsuppgangurinn í Asíu og efling millistéttarinnar þar ekki örugglega að leiða til ennþá meiri olíunotkunar í heiminum? Erum við hvort sem er doomed út af uppganginum í Asíu?

Þetta gæti verið svo. Talsverðar líkur eru á að efnahagsuppgangur hjá Kínverjum og nágrönnum þeirra muni valda því að eftirspurn eftir fljótandi eldsneyti eigi eftir að fara langt yfir þær 85 milljón olíutunnur, sem heimurinn hefur undanfarið brennt á hverjum degi (kreppan hefur reyndar líklega minnkað eftirspurnina í ca. 83 milljón tunnur eða svo).

Á móti kemur að þróunin á ökutækjaeign í Kína verður hugsanlega allt öðru vísi en varð hér í Vestrinu. Þó svo hinir efnaðri í Kína fái sér vissulega stóra og kraftmikla bíla, þá mun hinn dæmigerði meðal-Kínverji mögulega horfa allt annað. Og olíueftirspurn af þeim sökum hugsanlega aukast mun hægar í Kína en margir hafa spáð. Jafnvel ennþá hægar en sem nemur samdrætti í olíueftirspurn Evrópu og Bandaríkjanna.

Í Kína er að verða sprenging í eftirspurn eftir rafmagnshjólum. Ekki mótorhjólum heldur rafmagnshjólum. Þetta hefur valdið því að orkuspáteymið hjá CERA, sem Orkubloggið hefur að sjálfsögðu áður minnst á, er nú sagt  hafa snúið við blaðinu. Skipt um skoðun. Að þeir hjá CERA „viðurkenni" nú að peak-oil sé skollið á! Eftirspurnartoppurinn vel að merkja.

Samkvæmt fréttinni þá telja þeir hjá CERA sem sagt að heildareftirspurn eftir fljótandi eldsneyti hafi náð hámarki og að það hafi gerst 2008.

CERA-menn munu enn fremur nú vera komnir á þá skoðun að eldsneytisnotkun Kínverja muni ekki fara í sama farveg eins og á Vesturlöndum. Þar verði einkabíllinn ekki málið heldur muni kínverski samgöngugeirinn senn einkennast af nýrri tækni. Fyrst verði þar mikil aukning á notkun rafmagnshjóla. Og þegar svo kemur að því að kínverski fjöldinn getur tekið næsta neysluskref og stækkað við sig, verði komin ný tækni sem muni ekki kalla á fljótandi jarðefnaeldsneyti.

Þetta þýðir þó ekki að CERA búist við lækkandi eða stöðugu olíuverði. Öðru nær. Ljúflingarnir þar á bæ, með eldsneytis-spámanninn unga James Burkhard  í fararbroddi, telja skv. fréttinni nánast öruggt að eftir 3-5 ár verði gríðarlegar hækkanir á olíuverði. Jafnvel þrátt fyrir minnkandi heimseftirspurn. Framleiðslan muni einfaldlega ekki ráða við það að mæta framboðinu og það muni þrýsta verðinu upp. Ekki aðeins í skyndilegri og tímabundinni stíflu heldur til langframa.

Umrædd skoðun CERA kom fram í kynningu áðurnefnds James Burkhard á samgönguráðstefnu, sem fór fram hjá Center for Strategic and International Studies (CSIS) vestur í Washington DC. Þessi slæda Burkhard's frá kynningunni sýnir reyndar einungis eftirspurnina í Bandaríkjunum, en af upptöku af fundinum má vera augljóst að Burkhard telur hámarkseftirspurn einnig vera náð á heimsvísu. Það að CERA-menn séu komnir á þessa línu eru talsverð tíðindi.

Þetta er vissulega bara skoðun eins manns og skiptir svo sem engu. Og hafa ber í huga að ljúflingarnir hjá CERA eru ekki óskeikulir frekar en aðrir menn. Til samanburðar mætti nefna að spáteymi Alþjóða orkustofnunarinnar (IEA) telur allt stefna í að árið 2050 verði olíueftirspurnin 70% meiri en er í dag. Sem sagt enginn eftirspurnartoppur í sjónmáli þar á bæ.

Orkublogginu þykir ennþá full snemmt að gæla við það að eftirspurn eftir olíu og öðru fljótandi eldsneyti hafi náð hámarki. Við þurfum auðvitað að „aka áfram" aðeins lengra svo við getum fullvissað okkur um þetta í baksýnisspeglinum. En Orkubloggið er engu að síður sammála því að olíuvinnslan er víða að verða ansið dýr. Þess vegna er svo sannarlega tímabært að við förum að draga úr olíunotkun og halla okkur í auknum mæli að öðrum orkugjöfum.

Fjölmargir hvatar leggjast á eitt að flýta þessari þróun. Dýrari olíuvinnsla, kolefnisskattar og umhverfissjónarmið. Enn er þó langt í land með að ný tækni leysi olíu af hólmi sem eldsneyti í samgöngugeiranum. Þess vegna verðum við öll á valdi olíunnar enn um sinn. Hugsanlega mun lengur en við kærum okkur um.

En það skemmtilega er að þessi þróun veitir Íslendingum ný tækifæri. Ef olíuverð helst áfram hátt verður hagkvæmt fyrir ríki með mikla endurnýjanlega orku, að framleiða hráolíu úr lífmassa. Þessi áhugaverða tækni til framleiðslu á vistvænu, hagkvæmu og orkuríku eldsneyti, sem getur leyst hefðbundið bensín, díselolíu og flugvélabensín af hólmi, kann brátt að að verða raunhæfur kostur í eldsneytisframleiðslu. Þá gæti Ísland orðið fyrsta landið í heiminum til að fullnægja allri sinni orkueftirspurn með vistvænni og endurnýjanlegri orkuframleiðslu.

Krókur á móti Beaty?

Svo virðist Steingrímur J. Sigfússon hafi nú kyngt því að eignarhlutur Orkuveitu Reykjavíkur í HS Orku  fari til Ross Beaty og Magma Energy. En hafi jafnframt teflt nettan gambít gegn Beaty og tryggt ríkinu meirihlutann í fyrirtækinu.

Ekki er ólíklegt að Magma Energy vilji eignast ráðandi hlut í HS Orku. Það væri í samræmi við aðrar fjárfestingar Magma í jarðhitaverkefnum í löndum eins og Argentínu, Perú og Bandaríkjunum.

Steingrímur veit að ef Magma eignast ráðandi hlut í HS Orku gæti hann vaknað einn daginn upp við það að t.d. málmarisinn Rio Tinto Alcan eða bandaríska Century Aluminum  væri orðið eigandi að HS Orku. Áliðnaðurinn ægilegi gæti jú keypt eignarhlut Magma og þar með eignast eitt stærsta orkufyrirtæki á Íslandi.

Þetta gæti að sjálfsögðu gerst. Þannig gerast kaupin á eyrinni. Þetta veit Steingrímur og er líklega ekkert alltof spenntur fyrir að þetta gerist. Þess vegna er hann eflaust búinn að róa öllum árum að því að ríkisbankarnir geti tryggt ríkinu meirihlutann í HS Orku - með því að ríkisbankarnir yfirtaki eignir Geysis Green Energy.

Miðað við nýjustu fréttir  virðist sem þetta verði niðurstaðan. Og skv. þessari frétt  eru ríkisbankarnir (eða öllu heldur ríkisstjórnin) bersýnilega að skipa GGE að selja hlut sinn til innlendra aðila. Líklega skiptir hér minnstu hver er tilbúinn að borga hæst verð fyrir hlut GGE í HS Orku. Bara að það séu ekki erlendir peningar.

Til að bjarga HS Orku mun væntanlega þurfa að auka hlutafé fyrirtækisins verulega. Nú er stóra spurningin hvort Steingrímur hafi áttað sig á því að ríkinu (og eftir atvikum einnig lífeyrissjóðunum) mun sennilega reynast mun erfiðara að fjármagna slíka hlutafjáraukningu heldur en Magma. Þess vegna gæti Magma Energy hugsanlega náð meirihluta í fyrirtækinu - þrátt fyrir úthugsað bragð Steingríms um að yfirtaka GGE.

Kannski er Steingrímur búinn að hafa samband við norsku vini sína. Orkubloggið hefur reyndar ítrekað lýst þeirri skoðun sinni að áhugavert gæti verið að fá norska ríkisorkufyrirtækið Statkraft sem meðeiganda að íslensku orkufyrirtækjunum. Þetta hefur orðið mönnum tilefni til að spyrja bloggarann hvort Norðmenn séu eitthvað betri en Kanadamenn?

Svar Orkubloggsins við þeirri spurningu er auðvitað blákalt nei. Norðmenn eru auðvitað hvorki betri né verri en Kanadamenn. Sennilega er Magma mun hæfari eigandi að HS Orku - Statkraft hefur enga reynslu í jarðhita. Þessi hugmynd bloggsins um aðkomu Statkraft er eingöngu til komin af því að íslenska þjóðin sé líklegri til að sætta sig við þá hjá Statkraft - eða aðra norræna frændur okkar - sem eiganda mikilvægs fyrirtækis í íslenskum orkuiðnaði. Þar að auki yrði hugsanlega auðveldara að fá Norðmenn til að fallast á að HS Orka verði ekki selt öðrum nema með samþykki íslenska ríkisins.

Þetta gæti sem sagt orðið eins konar sáttaleið fyrir þjóðina; að fá erlendan fjárfesti að íslenskri orku án þess að ríkið missi algjörleg forræði á viðkomandi fyrirtæki. Hvort slík leið er eitthvað betri eða verri viðskiptalega en að t.d. að Magma Energy eignist HS Orku er svo allt annar handleggur.

En það sem kannski skiptir meira máli, er að ríkisstjórnin virðist reyna allt sem hún getur til að gjöreyða innkomu Ross Beaty inn í íslenskt atvinnulíf. Er það í alvöru skynsamlegt að hrekja slíka menn burtu frá Íslandi nú þegar krónan er sama sem ónýt og aukið atvinnuleysi er yfirvofandi?

Olíulindir Salómons konungs

Enn eru Evrópumenn í fjársjóðsleit í Afríku. Og enn er miklu kostað til í því skyni að komast í fjársjóðinn. Hvorki réttlætið né samviskan eru látin standa í vegi fyrir því að Vesturlönd geti svalað þorsta sínum eftir olíu og gasi.

Stutt er síðan bresk dómsmálayfirvöld ákváðu að sleppa Líbýumanninum Abdelbaset Al Megrahi, sem dæmdur hafði verið fyrir að sprengja risaþotu Pan Am hátt yfir Skotlandi þann 21. desember 1988. Þar fórust alls 270 manneskjur. Margir munu hafa látist nær samstundis við sprenginguna, þegar loftþrýstingurinn féll svo snögglega að fólk sogaðist út og lungu þess féllu saman. Aftur á móti er talið að þeir sem voru með öryggisbeltin spennt hafi margir hverjir rankað við sér þegar þeir hröpuðu niður og súrefnið jókst. Fólk á jörðu niðri vitnaði meira að segja um að einhverjir hefðu verið með lífmarki eftir að hafa skollið á jörðinni eftir rúmlega 10 km fall. Fullorðnir og börn lágu eins og hráviði á við og dreif þar sem þau féllu niður við skoska bæinn Lockerbie. Rannsóknarskýrslurnar eru vægast sagt óhugarleg lesning.

Al Megrahi  var framseldur frá Líbýu 1999 í kjölfar viðskiptabanns sem var á góðri leið með að senda Líbýumenn aftur á steinöld. Hann var dæmdur í ævilangt fangelsi fyrir aðild sína að tilræðinu. En fyrir örfáum vikum var Al Megrahi skyndilega látinn laus af mannúðarástæðum (compassionate grounds). Var sagður dauðvona af krabbameini. Það er svo væntanlega bara rosaleg tilviljun að um sama leyti gekk Líbýustjórn frá risastórum olíu- og gasvinnslusamningum við bæði breska BP og bresk-hollenska Shell.

Bretum er kannski vorkunn. Gamla stórveldið er á brauðfótum. Olían þeirra og gasið í Norðursjó er á hraðri niðurleið og ekki verður gaman að þurfa að stunda olíu- og gaskapphlaup í framtíðinni við Kína, Bandaríkin, Þýskaland, Ítalíu, Indland...

Með samningi Líbýu við Shell er tryggt að næstu árin munu tanksskip streyma í röðum frá gamla fiskiþorpinu Brega  á Miðjarðarhafsströnd Líbýu, hlaðin fljótandi gasi. Gasið kemur úr risalindunum Marsa el-Brega á hinu ævintýralega Sirte-svæði og er ætlað að vera hlekkur í framtíðarorkukeðju Bretlandseyja og knýja breskt efnahagslíf.

Búist er við að Shell muni setja 20 milljarða dollara í svæðið á næstu árum og fá afar góðan arð af þeirri ljúfu fjárfestingu. Þessi niðurstaða fær auðvitað „snillingana" í bæði Whitehall og City til að brosa út að eyrum. Enda mikilvægt að gamla breska ljónið geti ornað sér á elliheimilinu þegar ævafornar stórveldisminningarnar eru ekki nóg til að halda hita á kvikyndinu.

Þessi samningur Shell við Gaddafi  hershöfðingja og félaga hans er ekki eini risasamningurinn sem gerir Bretana káta þessa dagana. Einnig BP var að ganga frá æpandi olíusamningi við Líbýumenn. Blekið á þeim snotra samningi var varla þornað á pappírnum þegar líbýski sprengjumaðurinn lenti heima í Trípólí.

Risalindirnar sem BP fær nú aðgang að eru líka á Sirte-svæðinu  í nágrenni hafnarborgarinnar Bengazi í norðanverðri Líbýu. Þaðan liggja lindirnar bæði úti á landgrunninu og langt inn undir fastalandið og af nógu að taka. Þetta verður einhver allra stærsta fjárfesting BP og þeir Tony Hayward  (forstjóri BP) og félagar eru strax stokknir berfættir útí sjóinn skríkjandi af kæti - enda sandurinn 50 stiga heitur.

Það er sem sagt búið að tryggja að líbýskt gas og líbýsk olía flæði hindrunarlaust til hins gamla stórveldis Betu Bretadrottningar næstu árin og jafnvel áratugina. Hvað Gaddafi og kumpánar hans ætla að gera við aurana veit enginn - nema kannski þeir sem taka við pöntunum í nýjar herflugvélar og eldflaugakerfi. Þó aldrei að vita nema líbýska þjóðin fái að njóta góðs af. Ekki veitir af; atvinnuleysi í Líbýu er hroðalegt (meira en 20%) og líbýskur almenningur almennt þjáður af verulegri fátækt. Þó svo ofsalegar olíulindir Líbýu ættu auðveldlega að geta gert þessar 6,5 milljónir íbúa að einhverri efnuðustu þjóð veraldar.

Sem kunnugt er, varð Obama ekki par kátur þegar hann og aðrir í Washington DC fréttu af lausn sprengjumannsins frá Líbýu. Enda fórust 190 Bandaríkjamenn þegar þotan sprakk 31 þúsund fetum yfir Lockerbie, í þann mund sem hún var að beygja til vesturs í átt til New York. Reyndar kann raunveruleg ástæða fyrir megnri óánægju bandarískra stjórnvalda að vera af allt öðrum toga en minning fórnarlamba Flugs 103. Það er nefnilega svo að gaslindirnar við Marsa el-Brega voru i höndum bandarískra olíufélaga allan 7. og 8. áratuginn. Þegar Gaddafi hrifsaði völdin 1969 var hann snöggur að þjóðnýta olíuiðnaðinn í landinu og upp úr því misstu bandarísku félögin hverja lindina af fætur annarri.

Þetta hefur ExxonMobil og félögum þótt heldur súrt, enda eru Sirte-lindirnar meðal hinna stærstu í heiminum. Þær eru sagðar hafa að geyma meira en 40 milljarða tunna af sannreyndri olíu (proven reserves)! Til samanburðar er áætlað að sambærilegt magn í gjörvöllum Bandaríkjunum sé einungis sem nemur helmingi af þessu. Það var því ekkert sérstaklega skemmtilegt fyrir bandarísku félögin að sjá hin evrópsku Shell og BP tryggja sér aðganginn að Sirte. Það svíður enn meira að hugsa til þess að þarna er hægt að skella borpöllum rétt utan við ströndina á sáralitlu dýpi - gumsið er bæði mikið OG aðgengilegt.

Svona risasamningar verða auðvitað ekki til bara upp úr þurru. Bæði Shell og BP hafa staðið í stífum samningaviðræðum við Líbýumenn síðustu 4-5 árin. Reyndar er talað um að heilinn á bak við dílinn sé „félagið" Blair Petroleum. Það er nefnilega sjarmörinn Tony Blair  sem á stærsta heiðurinn af því að samningarnir tókust. Hann hefur verið óþreytandi við að taka flugstrætóinn til Trípólí og setið þar langdvölum í bedúínatjaldinu hjá Gaddafi. Blaðrandi, brosandi og smjaðrandi.

Bæði stjórnendur Shell og BP hljóta að vera stráknum Tony ævarandi þakklátir fyrir þennan ljúfa greiða. Sem hefur líklega tryggt þeim öllum dágóðan kaupauka til framtíðar. Í huga annarra eru þeir silfurpeningar litaðir blóði fólksins sem fórst með Pan Am risaþotunni.

Þetta er kannski ekkert undarleg forgangsröðum hjá breskum stjórnvöldum. Allt í veröld okkar er drifið áfram af olíu. Eins og Andri Snær minnti okkur vel á í fyrrakvöld í hinum stórgóða þætti; Kiljunni. Olían stjórnar leikriti mannkyns. Það er ekkert flóknara.

Ætti að fara niður... en fer kannski upp

Undanfarið hefur Orkubloggið ýjað að því að snögg verðlækkun á olíu kunni að vera í spilunum. Kannski.

Rökin þar að baki eru einkum þau að nú séu svo miklar uppsafnaðar olíubirgðir til staðar að verðið hljóti að gefa eftir.

En nú hafa skyndilega birst blikur á lofti. Í stað þess að lækka hressilega kann olíuverð þvert á móti að æða upp. Bandaríkjastjórn virðist vera að herða á afstöðu sinni gagnvart kjarnorkuáætlun Írana. Íran er ekki aðeins einn mesti olíuframleiðandi heims, heldur liggur landið að Persaflóa og spenna á svæðinu hefur því áhrif á allan olíuiðnaðinn við Flóann. Og þar með heimsmarkaðsverð á olíu.

Það gæti því verið alröng stefna að taka upp á því núna að sjorta olíu. Þvert á móti eru sumir strax farnir að finna blóðþefinn. Samsæriskenningasmiðirnir eru margir orðnir handvissir um að bandarísk stjórnvöld ætli sér að gefa blessuðum olíufyrirtækjunum ljúfa uppsveiflu á Wall Street. Með því að bregðast harðar við ögrunum Íransforseta og draga sverðin úr slíðrum.

Vaxandi líkur á átökum við Írani munu samstundis þrýsta olíuverði upp á við. Og um leið myndi eftirspurn væntanlega aukast eftir hlutabréfum í vestrænu olíufyrirtækjunum. Þeir sem nú vilja leggja allt að veði með svo ljómandi glöðu geði, ættu kannski að stökkva í olíusundlaugina. Með þá von í brjósti að eftir örfáa mánuði geti þeir baðað sig í stjarnfræðilegum ágóðanum.

Ef, ef, ef... Er þetta ekki barrasta alveg yndisleg óvissuveröld?

Afleitar afleiður?

Orkubloggarinn hefur undanfarnar vikur furðað sig á miklu bjartsýnistali í fjölmiðlum um allan heim, þess efnis að kreppan hafi náð botni.

Velta má fyrir sér hvort þetta sé einhvers konar ómeðvituð sameiginleg ákvörðun manna um að tala viðskiptalífið upp úr kreppunni. Vonandi að svo sé ekki - vonandi er kreppan í alvöru á undanhaldi. En hættumerkin eru samt víða.

Víðskiptalíf veraldar beið spennt eftir því hvað myndi gerast á G20  fundinum vestur í Pittsburgh nú í vikunni. Yrði niðurstaðan vonbrigði gætu hlutabréfavísitölurnar lent í enn einni slæmri dýfu. Og olíuverð jafnvel hrunið.

Í fjármálabransanum eru margir sem telja að núverandi eftirspurn eftir olíu gefi ekki tilefni til hærra verðs en um 35 dollara. Samt hefur tunnan verið að dansa kringum 70 dollarana. Í hópi svartsýnismanna eru sem sagt margir sem telja að olíuverðið núna sé í reynd helmingi hærra en eftirspurnin gefi tilefni til. Og að ástæðan sé óhófleg bjartsýni spákaupmanna. Sádarnir hafi hreinlega dottið í lukkupottinn að fá verðið svo hátt á ný.

Þeir hinir sömu eru sannfærðir um að nú sé farin að spýtast olía út á samskeytunum í öllum birgðageymslum heimsins. Allt sé orðið stútfullt og það eina sem sé framundan sé fallandi olíuverð.

Lækkandi olíuverð yrði þó ekki vandamál fyrir okkur í vestrinu. Efnahagslífið tæki því að sjálfsögðu fagnandi - þó svo Norðmenn myndu auðvitað verða svolítið súrir á svipinn. Og slíkt verðfall yrði að líkindum nokkuð fljótt að ganga yfir. Til lengri tíma litið eru líkurnar á 90 dollara olíutunnu mun meiri en minni.

Nei - olían er ekki aðal áhyggjuefni dagsins. Það sem viðskiptaforkólfar á Vesturlöndum ættu að óttast mest þessa dagana er hinn risastóri afaleiðumarkaður. Að hann lendi senn í þvílíku niðurstreymi, að hann dragi okkur öll í ennþá dýpra drullusvað. Veikustu hlekkirnir núna á afleiðumörkuðunum eru af mörgum sagðir vera annars vegar hinn risastóri markaður þar sem veðjað er á vaxtakjör og hins vegar afleiður þar sem menn veðja á gjaldmiðlasveiflur.

Afleiðumarkaðir hafa á örfáum árum þanist út með ógnarhraða. Spilapeningarnir á þessum markaði eru því miður raunverulegir peningar sem hafa að stórum hluta verið fengnir að láni. Ef illa fer getur tapið orðið geigvænlegt og gert öflug fjármálafyrirtæki gjaldþrota í einni svipan.

Nærtækasta dæmið um alvarlegar afleiðingarnar misheppnaðra afleiðuviðskipta, er hrun bandaríska tryggingarisans AIG  fyrir nánast sléttu ári síðan. Fyrirtækinu var reyndar forðað frá gjaldþroti - en til þess þurfti ríkisvaldið að leggja AIG litla 85 milljarða dollara.

Ekki er víst að dollarinn þyldi nýja holskeflu af afleiðuhruni hjá bandarískum risafyrirtækjum. Það er umhugsunarvert að stjórnvöld í Bandaríkjunum og annars staðar skuli hafa leyft þessum viðskiptum að byggjast upp í jafn gríðarlegu magni og raunin varð. Vísir menn segja að heildarmarkaðurinn fyrir afleiður sé nú um 600 þúsund milljarðar dollara (600 trilljónir dollara). Sem er margfalt verðmæti allra hlutabréfa og skuldabréfa í heiminum og ku jafngilda næstum tífaldri þjóðarframleiðslu í heiminum öllum!

Afleiður geta verið snilldar fyrirbæri og t.d. hjálpað fyrirtækjum að forðast mikla áhættu í rekstri. En segja má að hver einasti afleiðusamningur skapi nýja áhættu á móti þeirri sem er takmörkuð - og geggjað umfang afleiðuviðskipta gerir það að verkum að öll yfirsýn hefur glatast og afleiðingar þess eru ófyrirséðar.

Fjármálaáhættan sem þetta skapar er nánast út fyrir mannlegan skilning. Og kannski vafamál að leiðtogar G20 ríkjanna geti gert nokkurn skapaðan hlut til að varna því að afleiðuhamfarir skelli á okkur - fyrr eða seinna. Þó svo þeir hafi vissulega reynt að nálgast þennan vanda, sbr. það sem segir undir tölulið 13 í yfirlýsingu  fundarins. Reyndar þykir hjátrúarfullum það eflaust afleitt að afleiðuályktunin komi undir tölulið nr. 13!

Spurningin er kannski bara hvort verði fyrr; afleiðuhrunið eða skuldabréfahrunið.

Drekinn mun snúa aftur

„Er þetta í alvöru rétti tíminn að bjóða út leit á Drekasvæðinu? Tæplega."

Þannig sagði í einni færslu Orkubloggsins í janúar s.l. Bloggarinn taldi lágt olíuverð geta valdið áhugaleysi á Drekasvæðinu. Þó svo verðið hafi hækkað nú í sumar er samt ennþá mikil óvissa á markaðnum, þ.a. þessi röksemd er enn ekki orðin marklaus. Í febrúar bætti Orkubloggið um betur og varaði við því að fjármálakreppa væri afleitur tími fyrir slíkt útboð. Þar að auki væru óraunsæjar skattareglur í íslensku útboðsskilmálunum mögulega til þess fallnar að draga úr áhuga öflugra olíuleitarfyrirtækja á svæðinu. Sem sagt væri margt sem mælti með því að slá útboðinu á frest.

Svo fór að einungis tvær umsóknir um leitarleyfi á Drekasvæðinu bárust áður en umsóknarfresturinn rann út í maí. Báðar frá minni spámönnum úr bransanum. Þegar það lá fyrir benti  Orkubloggið á að hvorugur umsækjendanna gæti talist áhugaverður. Og óneitanlega fylltist bloggarinn talsverðri kjánatilfinningu þegar iðnaðarráðherra lýsti  yfir ánægju sinni með niðurstöðuna og talaði um „stóran dag í íslenskri orkusögu". Þegar öllum sem til þekktu mátti vera ljóst að niðurstaða útboðsins var einfaldlega gríðarleg vonbrigði. En kannski var henni Katrínu Júlíusdóttur vorkunn; svona eiga pólitíkusar líklega að tala og fylla fólk bjartsýni á erfiðum tímum. Sannleikurinn er oft óttalega leiðinlegur.

Í sumar dró annar umsækjandinn umsókn sína til baka. Það var því miður áhugaverðari umsækjandinn; Aker Exploration. Og nú hefur hinn umsækjandinn sömuleiðis dregið sína umsókn til baka. Það var reyndar alltaf augljóst að Sagex  hefði vart nokkra burði til að fara í raunverulega olíuleit á Drekasvæðinu nema með aðkomu öflugra samstarfsaðila. Umsókn þeirra hjá Sagex var því frá upphafi afar veik og hefði væntanlega verið hafnað.

Áhugaleysið á Drekasvæðinu er m.a. komið til vegna alls þess sem Orkubloggarinn hafði varað við. Of háir skattar, erfitt árferði í að fjármagna leit á nýjum og áhættusömum olíusvæðum og óvenjumikil óvissa um þróun olíuverðs. Af samtölum sínum við hátt sett fólk hjá nokkrum öflugustu olíufyrirtækjum heims í djúpvinnslubransanum, verður bloggarinn þó að bæta hér einni ástæðu við: Allt of lítilli kynningu á Drekasvæðinu.

Á allra síðustu árum hafa opnast möguleikar til olíuleitar á mörgum nýjum og mjög áhugaverðum olíusvæðum. Drekasvæðið er nýtt og lítt þekkt og er í samkeppni við ýmis önnur svæði þar sem leitaráhættan er mun minni og líkur á góðum ávinningi miklu meiri. Þar má t.d. nefna olíusvæðin utan við strendur Angóla og víðar við Vestur-Afríku, svæði í Kaspíahafi og í utanverðum Mexíkóflóa.

Til að vekja áhuga alvöru fyrirtækja í djúpvinnslubransanum þarf einfaldlega miklu meiri og betri kynningu á svæðinu. Stjórnvöld verða að horfast í augu við það að slíkt er bæði tímafrekt og kostar peninga. Það er út í hött að halda að menn geti fengið fyrirtæki til að leggja milljarða í olíuleit á Drekanum með nokkrum power-point kynningum á fáeinum olíuleitarráðstefnum. Þetta er erfið þolinmæðisvinna.

Hugsanlega hafa menn hér heima blindast af góðærinu, þegar þeir voru að undirbúa Drekaútboðið. Og haldið að Drekinn væri í augum allra æsispennandi - beztur í heimi - ekki síst þegar olíuverð rauk í næstum 150 dollara um mitt ár 2008.

Hvað um það. Verum ekki að nöldra yfir fortíðinni. Enda fyllsta ástæða til að brosa. Það er í reynd miklu betri niðurstaða að ekkert leitarleyfi sé gefið út á Drekasvæðinu, heldur en að gefa út leyfi til fyrirtækis sem myndi klúðra leitinni. Það hefði verið versta niðurstaðan.

Nú geta iðnaðarráðherra og Orkustofnun stokkað spilin upp á nýtt og horft björtum augum fram á veginn. Lært af reynslunni og undirbúið ennþá vandaðra útboð. Útboð sem mun skila alvöru umsækjendum, sem hafa mikla reynslu af olíuleit og vinnslu á erfiðum og djúpum hafsvæðum.

Til að svo megi verða þurfa stjórnvöld m.a. að gæta þess að tímasetja útboðið vel. Þarna þarf bæði þekkingu og útsjónarsemi. Skynsamasti kosturinn væri auðvitað að ráða Orkubloggarann til að skipuleggja það ferli!

Ylurinn frá Saudi Arabíu

Sádunum tókst að koma olíuverðinu aftur upp í 70 dollara. Með því að draga hressilega úr framleiðslunni. Þetta verð er viðmiðunin þeirra - ef verðið er lægra lenda þeir í halla á ríkissjóði. Svo bíða þeir bara eftir að kreppunni linni og munu þá horfa í að fá a.m.k. 90 dollara fyrir tunnuna.

Hvatarnir að baki 70 dollara olíuverði eru reyndar margbreytilegri og flóknari en svo að þetta sé bara undir Sádunum komið. Olíuverð ræðst ekki bara af framleiðslumagni Sádanna og hinna ljúflinganna í OPEC. Inn í þetta spila fjölmörg önnur atriði; ekki síst sveiflur á dollar gagnvart öðrum helstu gjaldmiðlum og svo einnig hinn ægilega sveiflukenndi áhrifavaldur; spákaupmennskan!

Víða er fullyrt að það sé fyrst og fremst spákaupmennska sem valdi því að olíuverð hefur hækkað svo hressilega á ný. Það var komið niður í um 30 dollara tunnan fyrir nokkrum mánuðum Mögulegar ástæður fyrir miklum áhuga spákaupmanna á olíu nú um stundir eru eflaust af ýmsum og mismunandi toga. Sumir þeirra eru að veðja á að kreppunni muni brátt ljúka og olíueftirspurn þá aukast hratt með tilheyrandi verðhækkunum. Aðrir óttast verðbólgu og telja þess vegna sé best að koma aurunum sínum í hrávöru svo þeir brenni ekki á verðbólgubáli. T.d. setja peninginn í gull... eða olíu.

En hvað gerist ef snögglega mun draga úr ótta við verðbólgudrauginn? Eða upp komi vísbendingar um að enn sé langt í almennilegan efnahagsbata? Í báðum tilvikum gæti olíverð hreinlega hrunið. Í 30 dollara, 20 dollara, 10 dollara... Það er ekki víst að Sádarnir gætu gripið nógu fljótt inn í; það tekur dágóða stund að minnka framboðið til að vega upp á móti hratt lækkandi olíuverði. Þess vegna gæti olíuverð lækkað mikið og snögglega.

Fæstir virðast þó trúaðir á slíkt verðfall. Í flestum nýlegum könnunum þar sem „sérfræðingar" eru spurðir um olíuverð árið 2010 eru algeng meðaltöl í ágiskunum „sérfræðinganna" á bilinu 70-75 dollarar.

Orkubloggarinn er á því að þarna séu menn reyndar heldur bjartsýnir um stöðu efnahagsmála. Batinn í Bandaríkjunum er hugsanlega of hægur til að réttlæta núverandi verð. Og þar að auki er Kína ennþá með snert af efnahags-hiksta. Vissulega bendir tölfræðin til þess að Kína sé að rétta úr kútnum. En vegna þess hversu ástandið er viðkvæmt myndi Orkubloggarinn fremur veðja á að meðalverð olíu 2010 verði undir 70 dollurum. Nema ef Sádarnir draga meira úr framleiðslunni.

Hvað það verður veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá. Óvissuþættirnir eru óteljandi. En það er athyglisvert að olíutunna upp á 70-90 dollara hefur þau áhrif að að draumurinn um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda er fjær en nokkru sinni. Olíuverð yfir 50 dollara - tala nú ekki um 70 eða 90 dollara - gerir það nefnilega hagkvæmt að framleiða olíu úr ýmsum öðrum kolvetnisgjöfum. Jafnvel þó svo það sé orkufrek og dýr framleiðsla. Með olíverð hátt yfir 50 dollurum eins og nú er, er að verða ansið líklegt að senn muni framleiðsla á t.d. olíu úr kolum aukast umtalsvert. Hvernig heimurinn ætlar að höndla þá þróun og minnka kolefnislosun um leið, er vandséð.

En kannski skiptir litlu hvaða hagsmunir muni ná yfirhöndinni: Að Sádarnir fái sína 70 dollara fyrir tunnuna og ýti óvart um leið undir meiri framleiðslu á synfuel  og meiri losun gróðurhúsalofttegunda - eða að olíuverðið haldist lágt sem mun koma hjólum efnahagslífsins betur í gang með tilheyrandi aukningu á losuninni. Sama hvernig olíuverðið þróast mun kolvetnisbruni fara vaxandi. Við losnum aldrei við ylinn frá Sádunum og erum í reynd öll pikkföst í spennitreyju olíu, kola og gass.

First Solar á fyrsta farrými í Kína

Sólskinsvinur Orkubloggsins, bandaríski þunnselluframleiðandinn First Solar, er á blússandi ferð. Nú síðast voru þau hjá First Solar að að semja við Kínverja um að byggja risastórt sólarorkuver austur í Innri-Mongólíu.

Þar mun First Solar leggja til sólarsellur upp á heil 2 þúsund MW. Þrjár Kárahnjúkavirkjanir úr sólarsellum! Kínverjana munar ekki um það. Soldið magnað þegar haft er í huga að rafmagn með sólarsellum kostar svona circa fimm sinnum meira heldur en ef rafmagnið er fengið með vatnsaflsvirkjun.

Kínverjarnir láta ekki svoleiðis smámuni vefjast fyrir sér. Enda vita þeir að í framtíðinni munu þeir lenda í stórkostlegri orkukreppu ef þeir draga lappirnar. Þeim er einfaldlega lífsnauðsynlegt að finna lausnir í orkumálum. Eina leiðin til þess er að prófa alla kosti og sjá hvað virkar best. Og ef framleiðslukostnaður á sólarsellum minnkar um 50% á hverju 5 ára tímabili næstu 20 árin eða svo, verður ekki amalegt að vera kominn með góða reynslu í að reisa stór sólarsellu-orkuver.

Samt vaknar sú spurning hvort þarna sé verið að skjóta hressilega yfir markið. Og taka óþarfa áhættu. Þetta verður stærsta sólarorkuver heims og með næstum því jafnmikla framleiðslugetu eins og allar virkjanir á Íslandi eru með samanlagt! Það væri ekki séns að reisa slíkt orkuver neins staðar annars staðar í heiminum en í Kína. Alger miðstýring raforkukerfisins er forsenda þess að svona orkuver eigi möguleika að lifa af í samkeppni við hefðbundna raforkuframleiðslu. Bæði hvað snertir verð og dreifingu. Aðkoma og algert vald stjórnvalda er einmitt megin ástæðan fyrir því að bæði sólarorkufyrirtækin og vindorkufyrirtækin liggja slefandi fyrir Kínverjunum. Þar eru lang mestu möguleikarnir fyrir þessa sniðugu en dýru tegund af rafmagnsframleiðslu. Ekki bara vegna fólksfjöldans heldur fyrst og fremst vegna þess að þarna ríkir alger miðstýring í orkugeiranum. Þess vegna segja bandarísku kapítalistarnir sem kaupa hlutabréfin í First Solar og GE Wind: „Guð blessi kommúnismann í Kína".

Nánar tiltekið á þetta gríðarstóra sólarorkuver að rísa við borgina Ordos  í nágrenni við Ordos-eyðimörkina í Innri-Mongólíu. Orkubloggarinn getur vitnað um að Innri-Mongólar eru afar meðvitaðir og stoltir af uppruna sínum. Ein bekkjarsystir bloggarans úr MBA-bekknum í Köben var einmitt frá þessu merkilega héraði á mörkum Kína og Mongólíu. Hvort hún He Mi er spennt fyrir þessu sólarorkuveri í sínu heimahéraði er svo allt annað mál.

Planið er að fyrsti áfangi versins verði 30 MW og honum verði lokið jafnvel strax á næsta ári (2010). Áfangar 2-4 hljóða svo upp á 100 MW, 870 MW og 1.000 MW og þetta á allt að verða risið innan áratugar eða árið 2019. Sala á raforkunni verður tryggð með niðurgreiðslum frá stjórnvöldum. Vonandi að rykið frá eyðimerkur-sandstormunum stúti ekki þessum laglegu sólarsellum.

Vegna stærðarinnar á þessu rosalega sólarorkuveri, er First Solar nú að spekúlera í að reisa sólarselluverksmiðju við Ordos. Samtals þarf hátt í 30 milljón þunnsellur í þetta ljúfa dæmi og heildarflatarmál landsvæðisins undir þær allar verður litlir 65 ferkm. Það slagar í stærð Þingvallavatns - eða er réttara sagt rúmlega 3/4 af flatarmáli vatnsins. Svona til viðmiðunar.

Michael Ahearn, sem ennþá er forstjóri First Solar þrátt fyrir margboðaðar breytingar þar á, er eðlilega drjúgur yfir þessum samningi við Kínverjana. Í reynd er þó einungis um viljayfirlýsingu að ræða. Og eins og Húsvíkingar vita manna best er svoleiðis plagg varla pappírsins virði. Það er sem sagt ennþá allsendis óvíst að eitthvað verði úr þessum metnaðarfullu áformum um risastórt sólarsellu-orkuver í Innri-Mongólíu.

Enda er þetta kannski álíka kjánaleg - eða jafngóð - hugmynd eins og risastórt álver við Húsavík. Það skemmtilegasta er auðvitað að báðar þessar hugmyndir byggja á því að bygging orkuvera í þessum tveimur löndum - Kína og Íslandi - hefur lítið með venjuleg viðskiptalögmál að gera. Heldur er um að ræða pólitískar ákvarðanir sem aðallega byggjast á niðurgreiðslum stjórnvalda og þar með almennings. Bæði íslenskum og kínverskum pólitíkusum finnst það bráðsnjöll hugmynd að taka rándýrar ákvarðanir um virkjanir eða rafmagnssölu, sem almenningur situr uppi með.

Nú er upplagt fyrir lesendur Orkubloggsins að opna veðbanka: Hvort mun rísa fyrr; sólaraselluverið við Ordos eða álverið við Húsavík? Tromm, tromm, tromm...

Græna kolaorkulandið

Taugarnar voru þandar til hins ýtrasta í vikunni sem leið við hina vindbörðu strönd Jótlands í Danaveldi. Gott ef ekki mátti sjá svitann spretta fram á enni þeirra Friðriks Danaprins, Lars Løkke Rasmussen, forsætisráðherra og Anders Eldrup, forstjóra danska ríkisorkufyrirtækisins Dong Energi.

Þessi ljúfa þrenning var að víga stærsta vindorkuver heims á hafi úti. Það nefnist Horns Rev 2  og er glæsilegur skógur af 2,3 MW Siemens-vindrafstöðvum. Alls standa þarna 91 turnar u.þ.b. hundrað metra upp úr sjónum og aflið er samtals heil 209 MW. Fyrir er Horns Rev 1  á sömu slóðum með 160 MW uppsett afl. Samtals geta því allar þessar túrbínur við Horns Rev, nokkrar sjómílur utan við Esbjerg, fræðilega séð framleitt 369 MW. Sem er óneitanlega talsvert.

Þó verður að minnast þess að meðalnýtingin vindorkuvera er ekkert í líkingu við t.d. vatnsaflsvirkjanir. Vindurinn er óstöðugur orkugjafi. Raunhæft er að ætla að nýtingin hjá Horns Rev vindorkuverunum sé jafnvel innan við 1/3 m.v. uppsett afli. Þarna er meðalvindurinn um 10 m/s, sem er nokkuð gott en samt langt frá því sem skilar fullum afköstum.

Horns Rev 2var sem sagt formlega vígt fyrir fáeinum dögum. Það var Friðrik krónprins sem ýtti á start-takkann; einhverjir spaðar tóku að hreyfast en svo varð allt kyrrt. Líklega misstu einhver hjörtu slag þegar sekúndurnar liðu og allt virtist pikkfast - fólk var farið að gjóa augum hvert á annað með spurnarsvip. Þeim mun meiri varð gleðin þegar spaðarnir skriðu loksins af stað eftir u.þ.b. hálfa mínútu. Sumir segja að feginsbylgja hafi þá farið um viðstadda, enda talsvert í húfi.

Horns Rev 2 mun vera fjárfesting upp á 3,5 milljarða danskra króna, sem í dag jafngildir meira en 70 milljörðum ISK. Það er óneitanlega hressilegt þegar haft er í huga að líklega skilar þetta vindorkuver álíka mikilli raforku eins og 75 MW vatnsaflsvirkjun. Enn sem komið er eru þessi vindorkuver á hafi úti miklu dýrari en á landi. Næstum milljarður á megawattið!

Danir fögnuðu því líka nú í vikunni sem leið að öflugasta vindorkufyrirtæki Bandaríkjanna horfir til þess að framleiða stórar og öflugar vindrafstöðvar sínar í Danmörku. Af þeirri einföldu ástæðu að Danmörk sé líklega besta land Evrópu til að stunda slíka framleiðslu í.

Þar er á ferðinni GE Wind. Sem er eitt af fyrirtækjum General Electric. Rætur GE Wind liggja reyndar hjá Enron, sem hugðist á sínum tíma hasla sér völl í vindorkuiðnaðinum. Eftir gjaldþrot Enron keypti GE vindarm þessa alræmda spillingarfyrirtækis og breytti nafninu í GE Wind. Sá bissness hefur gengið blómlega undir merkjum GE, sem m.a. hefur horft mjög til markaðarins í Kína. Markmið ESB um að hækka hlutfall endurnýjanlegrar raforkuframleiðslu í 20% fyrir 2020 gerir Evrópu spennandi fjárfestingarkost fyrir GE Wind.

Danir eru eðlilega upp með sér yfir því að GE skuli vera skotið í Danmörku. Og það er kannski verðskuldað. Danmörk er það land sem hefur náð mestum árangri í að byggja stór vindorkuver á hafi úti. Enn er þó ekki endanlega víst að GE Wind velji Danmörku sem sinn nafla í Evrópu. Annað konunglegt eyríki gæti reynst ennþá meira spennandi í augum GE. Bretar hafa sett sér afar metnaðarfull markmið um uppbyggingu nýrra vindorkuvera og þar gætu reynst bestu tækifæri fyrir fyrirtæki í vindorkuiðnaðinum.

Það er ekki alltaf meðvindur með danskri vindorku. Fyrr í þessum mánuði móðgaði hinn aldni Nóbelsverðlaunahafi Jack Steinberger alla dönsku þjóðina þegar hann lýsti því yfir að það sé nákvæmlega ekkert vit í vindorku. Vindorka geti aldrei orðið það umfangmikil að hún leysi kol og gas af hólmi svo einhverju nemi. Þar verði menn að horfa til sólarorkunnar.

Steinberger, sem fékk Nóbelsverðlaunin í eðlisfræði árið 1988, veðjar sem sagt á sól og gegn vindi. Um leið lýsti hann frati á mikla uppbyggingu vindorkuvera í löndum eins og Danmörku, Bretlandi og Þýskalandi. Steinberger nýtur víða mikils álits og því var þetta talsvert sárt fyrir Dani og aðrar vindorkuþjóðir.

Vindurinn blæs sem sagt úr mörgum áttum. Hvort dönsk vindorka mun í framtíðinni njóta meðbyrs eða mótvinds verður barrrrasta að koma í ljós. Ennþá geta Danir a.m.k. glaðst yfir því að stærsta vindorkufyrirtæki heims er danskt. Þó svo markaðshlutdeild Vestas  í heiminum sé nú öllu minni en var fyrir fáeinum árum, er Vestas ennþá af flestum álitið fremsta vindorkufyrirtæki í heimi. Þann sess munu Danir auglýsa grimmt þegar athygli heimsins beinist að Kaupmannahöfn í vetur - þegar ríki heims munu reyna að koma sér saman um ný markmið um samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda. Það á að gerast á 15. fundi  aðildarríkja Loftslagssamnings(FCCC) í desember. Danir vona að þá muni ný tímamótabókun í alþjóðalögum líta dagsins ljós; Köben-bókunin sem leysi Kyoto-bókunina af hólmi. Og að vindorkan fái mesta athygli sem hinn græni framtíðarorkugjafi heimsins.

Samkeppnin í vindorkuiðnaðinum er gríðarlega hörð. Siemens hefur á síðust árum komið eins og hvirfilbylur inn á markaðinn með risastórar vindrafstöðvar sínar og nú hyggst GE  ná stærri sneið af kökunni. Þetta verður ekki auðveld barátta hjá Vestas, jafnvel þó svo fyrirtækið hafi breiðfylkingu danskra stjórnmálamanna á sínu bandi.

Í reynd er Danmörk eins og kleyfhugi þegar kemur að endurnýjanlegri orku. Vel hefur tekist til með danska vindorku og fyrir vikið líta bæði ríkisstjórnir og almenningur um víða veröld á Danmörku sem fyrirmyndarríki í grænni orku. Raunveruleikinn er samt svolítið svartari. Í reynd fá Danir langstærstan hluta raforku sinnar frá kolaorkuverum - og danska ríkisorkufyrirtækið Dong Energi  er bullsveitt við að reisa fjölda nýrra kolaorkuvera um alla Evrópu. Að auki dæla Dong og Mærsk upp ógrynni af olíu og gasi úr danska landgrunninu; þessi vinnsla er meiri heldur en nemur gas- og olíunotkun Dana sjálfra. Danir eru sem sagt olíuþjóð sem hefur sérhæft sig í kolaorkuverum. Engu að síður er orkuásýnd Dana græn í gegn! Þetta hlýtur að vera eitt besta dæmið um snilldar markaðssetningu.

Það verður ekki af Dönum tekið; þeir eru seigir. Við ættum kannski að fá danska spunameistara til að lappa upp á skaddaða ímynd Íslands á alþjóðavettvangi?

Það verður að halda því á lofti að Ísland nýtur algerrar sérstöðu í orkumálum. Engin önnur þjóð á jafn geggjaða möguleika í hagkvæmri framleiðslu á endurnýjanlegri orku. Vonandi kemur Ólafur Ragnar þessu til skila á orkuráðstefnunni í Washington DC nú í komandi viku.

Bifreiðaeldsneyti framtíðarinnar

Hvað mun knýja bifreiðar á Íslandi eftir 30 ár? Bensín og díselolía, íslenskt rafmagn, DME unnið úr koldíoxíðútblæstri, vetni eða jafnvel íslenskt lífrænt fljótandi eldsneyti? Kannski blanda af þessu öllu saman?

Eins og lesendur Orkubloggsins vita hefur stjórn Obama ýtt til hliðar hugmyndum um vetnisvæðingu. Þar sigraði raunsæið draumórana. Og nú er sagt að Ólafur Ragnar hafi fylgt fordæmi Obama og veðji á rafbílavæðingu. Í reynd eiga Íslendingar mun raunhæfari og hagkvæmari kost; að framleiða eigið lífrænt eldsneyti.

Hafa ber í huga að Ísland hefur mikla sérstöðu í orkumálum vegna hinnar gríðarlegu endurnýjanlegu orku, sem hér er að finna. Þessi sérstaða gerir það að verkum að hagsmunir Íslands í orkumálum fara ekki endilega saman við orkuhagsmuni annarra ríkja. Hér eru tækifærin einfaldlega miklu meiri en víðast hvar annars staðar til að þjóðin geti orðið orkusjálfstæð - og byggt það sjálfstæði alfarið á endurnýjanlegri orku. Þess vegna er fyllsta ástæða fyrir Íslendinga að vera bjartsýnir á framtíðina. Að því gefnu að rétt verði á málum haldið og hér verði komið á orkustefnu sem byggir á skynsemi og langtímasýn.

Nýlokið er 3ju ráðstefnu Framtíðarorku um framtíðarsýn í eldsneytismálum - þar sem áherslan er á sjálfbærar orkulausnir í samgöngum. Þau hjá Framtíðarorku eða FTO Solutions eiga heiður skilið fyrir að hafa komið þessum viðburði á fót - og náð að halda dampinum.

Eflaust hefur hver sína skoðun á því hvað athyglisverðast var við ráðstefnu Framtíðarorku að þessu sinni. Í raunsæishuga Orkubloggarans hljóta þau Hans Kattström og Ann Marie Sasty að hafa vakið mesta athygli fundargesta. Þó svo kínverska BYD og norsk/íslenski rafbíladraumurinn hjá Rune Haaland  hafi kannski verið það sem virkaði mest spennó. Þetta síðastnefnda er reyndar æpandi útópía.

Hin jarðbundna Ann Marie Sasty er forstjóri sprotafyrirtækisins Sakti3, sem er að vinna að þróun endurhlaðanlegra rafgeyma. Enn sem komið er, er langt í land með að slíkir rafgeymar verði nógu öflugir og ódýrir til að rafbílar verði af alvöru samkeppnishæfir við hefðbundna bíla. Vissulega eru gríðarleg tækifæri í rafbílum, en alltof snemmt að spá hvort eða hvenær þeir munu ná mikilli útbreiðslu. Og það mun ekki gerast nema upp spretti fjölmörg fyrirtæki í líkingu við Sakti3 - þá mun kannski koma að því að eitthvert eða einhver þeirra finni réttu leiðina í rafgeymatækninni. Sakti3 er eitt af þeim fyrirtækjum sem Orkubloggið mun fylgjast spennt með í þessu sambandi.

Maðurinn með skemmtilega nafnið,  Hans Kattström, er í forsvari fyrir sænska gasframleiðandann Scandinavian GtS, en Svíar eru einmitt í fararbroddi ríkja sem nýta lífrænt eldsneyti á bifreiðar. Með lífrænu gasi er átt við gas unnið úr lífrænum efnum, t.d. úr sorpi eða plöntum. Á ensku er þetta gjarnan kallað biogas; þetta er í reynd metan og er náskylt hefðbundnu náttúrugasi.

Metan er að mörgu leyti snilldarorkugjafi. Íslendingar ættu tvímælalaust að horfa til þess hvernig Svíarnir hafa farið að því að gera metan að alvöru orkugjafa í sænska samgöngugeiranum. Menn skulu þó hafa í huga, að til að fjárhagslegt vit sé í slíkri framleiðslu þarf hún bæði að verða umfangsmikil og afurðin vera á viðráðanlegu verði. Til að lífefnaeldsneyti eigi sér raunverulega framtíð og höggvi ekki stór skörð í kaupmátt almennings og/eða í tekjur ríkissjóðs m.t.t. skattlagningar ríkisins á ódýru, innfluttu eldsneyti, þarf iðnaðurinn sem sagt alfarið að miðast við fjárhagslega hagkvæmni!

Það er hæpið að sérhæfð metanframleiðsla geti keppt við jarðefnaeldsneyti. Nema með verulegum niðurgreiðslum eða styrkjum. Sennilega er mun álitlegra að fara með lífmassann alla leið, ef svo má að orði komast. Vinna úr honum lífræna hráolíu fyrir tilstilli endurnýjanlegrar orku.

Slíkur iðnaður myndi líklega henta mjög vel á Íslandi vegna þess hversu mikla endurnýjanlega orku við eigum. Þetta er einfaldlega raunhæfasti og nærtækasti kosturinn fyrir Ísland í orkumálum. Og þetta yrði ný og mikilvæg stoð í íslensku atvinnulífi og myndi að auki spara mikinn gjaldeyri. Myndi sem sagt bæði þýða meiri fjölbreytni í stóriðju, ný tækifæri í landbúnaði, arðmeiri nýtingu á orkuauðlindum Íslands og um leið draga stórlega úr þörfinni á innfluttu eldsneyti með tilheyrandi gjaldeyrissparnaði.

Sennilega væri skynsamlegt að nýta t.d. orkuna á Þeistareykjum til slíkrar framleiðslu, fremur en að nota hana í áliðnað. Orkubloggið hefur reyndar nokkrar áhyggjur af því að stjórnvöld hér átti sig ekki á þessum möguleikum og séu stundum helst til fljót að eyrnamerkja orkuna nýjum álverum. Það er mjög óskynsamlegt, svo ekki sé fastar að orði kveðið, og ber vott um ótrúlega skammsýni. Nú reynir á hvaða stefnu iðnaðarráðherra, ríkisstjórnin og Alþingi taka. Ný, raunhæf og betri tækifæri blasa við ef fólk bara nennir að staldra við og íhuga valkostina.

Norman Borlaug

Á Íslandi og í öllum vestrænum samfélögum virðist vera sívaxandi hópur fólks sem hefur það að leiðarljósi sínu að vera á móti framförum í heiminum.

Fyrr í sumar átti bloggarinn leið um Suðurland og heyrði þá í útvarpinu auglýstan kynningarfund í Gunnarsholti um áætlanir íslenska fyrirtækisins Orf Líftækni  um tilraunaræktun með erfðabreytt bygg. Orkubloggaranum þótti þetta upplagt tækifæri til að heyra meira um þessa forvitnilegu tilraun Orfsmanna. Og varð heldur undrandi þegar í ljós kom að fundarmenn reyndust flestir fólk sem sá þessari ræktun allt til foráttu.

Niðurstaðan varð engu að síður sú að Orf Líftækni fékk leyfi Umhverfisstofnunar til ræktunarinnar, enda var fyrirtækið talið uppfylla öll lagaskilyrði þar að lútandi. Líklega hefur árangurinn þó orðið heldur snautlegur, því skemmdarverk voru unnin á ræktunarreitnum nú í sumar. Væntanlega mun verkefnið halda áfram á komandi sumri.

Blogginu varð hugsað til þessa verkefnis Orf Líftækni í dag þegar fréttir bárust af andláti hins stórmerka landbúnaðarvísindamanns Norman Borlaug. Sem einmitt var fjallað um hér á Orkublogginu í færslu s.l. sumar (2008). Borlaug (f. 1914) náði miklum árangri í kynbótum á hveiti, maís og fleiri plöntutegundum, til að auka mætti framboð fæðu í heiminum. Þetta starf hans er sagt hafa bjargað mörg hundruðum milljóna manna frá hungurdauða og hlaut Borlaug mikla viðurkenningu fyrir. Þ.á m. Friðarverðlaun Nóbels árið 1970.

Borlaug var á síðustu árum og áratugum óþreytandi við að benda á nauðsyn þess að meira verði unnið að nýjum leiðum til að auka fæðuframleiðslu enn frekar. Raunveruleg hætta sé á því að heimurinn muni horfa fram á vaxandi hungur og skelfingar meðal fólks, ef ekki verði brugðist við í tíma. Borlaug gagnrýndi hvernig vestræn samfélög hafa í auknum mæli snúist gegn vísindatilraunum með matvæli og hann hefur furðað sig á þeirri forgangsröðun að fagna lífrænni ræktun en snúast gegn erfðabreyttum matvælum.

Norman Borlaug áleit fátt ef nokkuð benda til þess að lífrænt ræktaðar afurðir séu hollari en þær sem ræktaðar eru með hefðbundnari aðferðum, þar sem notaður er tilbúinn áburður og skordýraeitur. Áhugi fólks á lífrænt ræktuðum matvælum byggi sem sagt á misskilningi eða jafnvel röngum upplýsingum. Þetta sé hið versta mál, því lífræn ræktun skili minni afurðum en hefðbundnari aðferðir. Hann var einnig harður á því að miklu meira þurfi að vinna að erfðabreyttri ræktun. Það sé mannkyninu algerlega nauðsynlegt til að geta mætt fæðueftirspurn í framtíðinni.

Orkubloggarinn er á því að við eigum að hlusta vel á það sem Borlaug sagði. Og ekki leggjast af ofstopa gegn erfðabreyttum matvælum. Að sjálfsögðu má þetta ekki gerast í blindri trú á tæknina; nauðsynlegt er að sýna varúð og forðast umhverfisslys. En þröngsýni og lúxusveröld Vesturlanda  má ekki verða til þess að aðrir hlutar heimsins búi við hungur og fátækt. Þess vegna er mikilvægt að nýta framþróun í erfðatækni og taka fyrirtækjum eins og Orfi Líftækni af opnum huga.

Fyrir þá sem vilja kynna sér betur lífsstarf Borlaug‘s má t.d. benda á fróðlega grein sem birtist í tímaritinu The Atlantic árið 1997. Hana má sjá hér.

Þyrnirós vakin upp í Texas

Það ríkir nýtt gullæði í gamla olíuríkinu Texas. Æði sem kennt er við Barnett Shale.

Þarna í villta vestrinu er löngu búið að dæla megninu af svarta gullinu upp úr aðgengilegu olíulindunum sem svo auðveldlega mátti finna í stórum saltsteinshvelfingum undir yfirborði jarðar. En sumir vildu ekki afskrifa Texas. Til var maður sem var sannfærður um að þarna í fylki sjálfs JR Ewing hlyti að mega finna meiri olíu og gas. Ef maður bara sýndi nógu mikla þolinmæði og útsjónarsemi. Þessi maður er George P. Mitchell.

Í dag er olíubaróninn og fasteignakóngurinn George P. Mitchell kominn á tíræðisaldur (f. 1919 í Galveston í Texas, af grísku bergi brotinn). En þrjóska hans hefur borið ríkulegan ávöxt. Á síðustu tíu árum hafa villtustu draumar Mitchell um nýja olíu- og gasuppsprettu í Texas ræst svo um munar.

Forsaga þessa nýja ævintýris er í stuttu máli eftirfarandi: Í gegnum tíðina hefur Texas verið eitt mikilvægasta olíuvinnslusvæði í Bandaríkjunum. Olíu- og gaslindirnar þar má gróflega flokka í tvennt.

Annars vegar eru lindir þar sem olía og gas hefur safnast saman í eins konar hvelfingum og tiltölulega auðvelt hefur verið að bora niður og dæla gumsinu upp. Þessar olíu- og gaslindir eru lykillinn að baki því að Texas varð snemma helsta vinnslusvæði Bandaríkjanna.

Hins vegar  má finna þunn lög af olíu og þó einkum gasi í sjálfum jarðlögunum þar sem gasið hefur myndast í jörðinni. Það borgar sig sjaldnast að bora niður í þessi gasþunnildi, því oftast næst einungis örlítið magn þar upp. Svo þarf að færa borinn nokkur hundruð metra og bora aftur - og svo framvegis. Þetta er sem sagt mjög dýrt og því hafa þessi olíu- og gasþunnildi á milli grjótharðra sandsteinslaga að mestu legið í friði. Þrátt fyrir óseðjandi hungur Bandaríkjamanna eftir bæði olíu og gasi.

Þegar stóru og auðunnu olíulindirnar í Texas tæmdust smám saman töldu flestir stefna í að saga Texas sem olíufylkis væri senn á enda. Menn voru jafnvel farnir að sjá fyrir sér að rafmagnsframleiðsla með vindorkuverum yirði næsti stóriðnaður þessa risastóra og fornfræga fylkis.

George Mitchell var á öðru máli. Athygli hans beindist að sérstökum jarðlögum sem kölluð voru Barnett-lögin. Ástæðan fyrir nafngiftinni er að í upphafi 20. aldar veittu jarðfræðingar athygli óvenju dökku jarðvegslagi við árbakka einn í Texas. Áin sú er kennd við landnema á svæðinu - John W. Barnett - og þetta jarðvegslag reyndist vera óhemjuríkt af lífrænum leifum.

Í ljós kom að hugsanlega mætti finna olíu og gas í Barnett. Víðast hvar er nokkuð djúpt niður á gumsið, þó svo þarna mætti sem sagt sjá það í bakkanum. Það hefur lengi verið tæknilega unnt að bora niður í slík jarðlög og ná bæði olíu og gasi upp. Vandamálið er að slík vinnsla borgar sig ekki nema þar sem olía eða gas hefur náð að safnast saman í miklu magni - og að auki er Barnett umlukið grjóthörðum sandsteini sem valdið hefur mönnum vandkvæðum. Hefðbundnar vinnsluaðferðir borguðu sig hreinlega ekki og þess vegna skeyttu menn lengst af ekki um þunnildin í Barnett.

Fyrir vikið sváfu gas- og olíulindirnar í Barnett áfram værum svefni. Í heil hundrað ár rétt eins og Þyrnirós. En þá birtist prinsinn á hvíta hestinum - prinsinn sem var nógu þolinmóður til að finna hagkvæma leið til að höggva niður þétt þyrnigerðið umhverfis kastalann sem geymdi  gasið í völundarhúsi sínu.

Prinsinn sá var reyndar maður kominn vel yfir miðjan aldur, en jafn mikill olíu-sjarmör fyrir því. Það var um 1980 að Geroge Mitchell, þá um sextugt, byrjaði að skoða möguleika á að þróa lárétta bortækni  til að nálgast Barnett-þunnildin. Og viti menn; með öflugu tuttugu manna teymi tókst honum að ná tökum á bortækni, sem byggðist á nýrri hugsun. Eftir nærri tveggja áratuga þróunarvinnu varð nú skyndilega unnt að ná upp feykimiklu af bæði gasi og olíu á svæðum sem fram til þessa höfðu verið álitin vonlaus.

Lykillinn í lausn George Mitchell og starfsmanna Mitchell Energy  fólst í því að nota háþrýstivatn  til að brjóta sér leið gegnum saltsteinslögin og sötra upp gasið. Eftir á virðist þetta ósköp einfalt. Í staðinn fyrir að nota hefðbundna bortækni ruddi Mitchell sér leið lárétt gegnum sandsteininn með sandblönduðu háþrýstivatni. Þar með varð leiðin greið til að reka rörin lárétt inn að þunnum gashólfunum og dæla gasinu og olíunni upp upp.

Næstu árin, þ.e. upp úr aldamótunum, fínpússaði Mitchell svo tæknina og fór að stórgræða. Björninn var unninn og nýtt gullæði hófst í Texas. Olíufyrirtækin tóku streyma aftur til gamla, góða olíufylkisins og bullsveittir útsendarar þeirra æða nú þar um héruð og kaupa upp vinnsluréttindi villt og galið. Og landeigendur brosa.

Þó svo hér að ofan sé mikið talað um olíu er það þó fyrst og fremst gas sem er þarna að hafa. Sérstaklega eru þessi gullvægu gasþunnildi í gríðarlegu magni beint undir borgunum Dallas og Fort Worth. Og á nokkurra þúsunda ferkm svæði þar í kring.

Þarna liggur gasið sem sagt á milli afar þéttra sandsteinslaga sem eru ca. 320-360 milljón ára gömul og enginn hægðarleikur að komast þar í gegn. En með nýju bortækninni er unnt að láta rörin fara eins og snák lárétt eftir gaslindunum. Þetta er ekki dýrari vinnsla en svo að peningalyktin hefur á ný gosið upp í Dallas og nágrenni. Það er sem sagt kominn tími á Dallas Revisited þar sem hinn ungi, útsmogni og harðsvíraði John Ross Ewing II hefur byggt upp nýtt veldi; Ewing Gas! Og keppir þar auðvitað hvað harðast við hina gullfallegu frænku sína Pamelu Cliffie Barnes.

Þetta Barnett-stöff er sko ekkert smáræði. Þó svo líklega hafi fæstir Íslendingar orðið varir við umfjöllun um þetta ofboðslega magn af nýju Texasgasi í fjölmiðlum, má bera þetta saman við mestu olíuæðin sem urðu í Bandaríkjunum fyrr á tíð. Án gríns!

Þetta eru risaauðæfi og þess vegna sannkölluð efnahagsbylting yfirvofandi í Texas. Menn sjá fyrir sér að Texasgasið nýja muni skila landeigendum 35 milljörðum dollara og verða 100 milljarða dollara efnahagssprauta fyrir fylkið. Búið er að staðreyna nærri 70 milljarða rúmmetra af gasi í Barnett og taldar góðar líkur á að þar megi finna tíu sinnum meira eða 500-800 milljarða teningsmetra. Það lítur sem sagt út fyrir að beint undir Dallas og nágrenni sé einfaldlega stærsta gaslind í gjörvöllum Bandaríkjunum (að frátöldu landgrunninu auðvitað).

Það hefur valdið borgaryfirvöldum í Dallas og Fort Worth nokkrum heilabrotum hvernig eigi að standa að gasvinnslunni. Þarna er ekki einfaldlega hægt að fara út á tún - eins og gildir um olíuþunnildin í Dakota - og barrrasta byrja að bora. Allt eins líklegt að við munum fremur sjá gasvinnslutól beint undir hraðbrautarfléttunum kringum miðbæjarháhýsin. Þetta er svona svipað eins og ef háhitasvæði uppgötvaðist allt í einu beint undir Austurvelli og Arnarhváli. Kannski iðnaðarráðherra ætti að kíkja undir stólinn sinn?

Á þeim tíma sem George Mitchell bisaðist við að ná til gassins í Barnett-jarðlögunum höfðu stóru olíufélögin engan áhuga á að standa í svona veseni. En þegar gasið byrjaði að streyma upp hjá Mitchell komu þau auðvitað strax æðandi - ásamt þúsundum annarra smærri spámanna. Meðal þeirra var Devon Energy sem sá hvað var á seyði og keypti Mitchell Energy  af þeim gamla árið 2002 á litla 3,5 milljarða dollara. George Mitchell taldi sig hafa sannað mál sitt, tók við aurunum og slakaði loksins á kominn á níræðisaldur. Reyndar alveg makalaust hvað menn virðast eldast vel í olíubransanum.

Á síðustu árum hafa líklega tugþúsundir af nýjum borleyfum verið gefin út í sýslunum umhverfis Dallas og Fort Worth. Kapphlaupið er æðisgengið. Greiðslur frá gasvinnslufyrirtækjunum til landeigenda hafa rokið upp úr öllu valdi í viðleitni þeirra að tryggja sér sem mest land. Vaxtarmunar-slefið úr munnvikum íslenskra bankadólga er hreinn barnaskapur miðað við flóðið úr kjafti gasfyrirtækjanna þegar Barnett-gasþunnildin eru annars vegar.

Einungis örfáir brunnar hafa reynst þurrir; nýja bortæknin hefur hreinlega opnað gasgáttir út um allt. Og þar sem kemur upp gas, þar þarf að byggja gasleiðslur. Afleiðingin af þessu öllu saman er auðvitað enn eitt góðærið í Texas. Á örfáum árum hafa orðið til einhver 70 þúsund störf í kringum þessar nýju gaslindir og samt er ævintýrið bara rétt að byrja. Eins og svo oft áður á Texas framtíðina fyrir sér!

Afleiðingarnar eru víðfeðmar - og stundum óvæntar. Nú er möguleiki á að gasleiðslunni, sem átti að byggja frá norðurströndum Alaska og alla leið suður til Alberta í Kanada, verði slegið á frest. Alaskabúum til sárra armæðu - leiðslan sú átti jú að verða mikil lyftistöng fyrir efnahaginn þar í dreifbýlistúttufylkinu á norðurhjara veraldarinnar.

Þegar allt í einu streymir ógrynni af nýju gasi upp í Texas sjá peningamenn lítinn tilgang í því að kosta stórfé til að flytja gas alla leið norðan frá Alaska og til Alberta og þaðan til Bandaríkjanna. Alaskaleiðslan nýja á að kosta 26 milljarða bandaríkjadala og t.d. hefur ljúflingurinn og einn besti vinur Orkubloggsins, gamli olíurefurinn T. Boone Pickens, sagt það tóma vitleysu að fara útí slíka fjárfestingu þegar nóg er af Texasgasinu. Pickens segir að best sé að setja Alaskaleiðsluna á ís í a.m.k. 10-15 ár, enda eins víst að unnt verði að finna samskonar gaslindir eins og í Texas í fjölmörgum öðrum fylkjum Bandaríkjanna. Það væri magnað.

Já - Pickens trúir á gasið. Og gasið í Texas virðist reyndar ætla að verða einn helsti bjargvættur Bandaríkjamanna á tímum hækkandi orkuverðs. Kannski væri besta efnahagsheilræðið handa íslenskum stjórnvöldum að taka Pickens á orðinu og byrja að kaupa upp gasvinnsluréttindi hingað og þangað um Louisiana, Arkansas og Pennsylvaníu.

Öll þessi fylki gætu haft að geyma svipaðar gaslindir þéttlokaðar milli sandsteinslaganna, rétt eins og við sjáum núna kringum Dallas og Fort Worth. Þess vegna ríkir nú mikil bjartsýni þar vestra um að auka megi gasvinnslu Bandaríkjanna verulega. Ekki veitir af.

Listagyðjan í olíubaði

Maður er nefndur Andrew Hall. Hann er að nálgast sextugt, fæddur í Bretlandi, er menntaður efnafræðingur og MBA og sést oft sitja við skrifborðið sitt í gömlu fjósi vestur í Connecticut í Bandaríkjunum. Þaðan stundar hann olíu- og önnur hrávöruviðskipti í gegnum tölvuna sína. Eins og svo fjölmargir aðrir gera út um víða veröld

Vinnudagurinn hjá Andrew Hall á skrifstofunni í þessu gamla uppgerða fjósi er sem sagt ósköp svipaður eins og hjá svo mörgum öðrum vesælum drottinssauðum í óblíðri veröld kapítalismans. Starf hans er að höndla með verðbréf sem tengjast hrávörum og þá sérstaklega olíu.

Í störfum sínum reynir Hall einfaldlega að spá fyrir um þróun olíuverðs eftir bestu getu. Hann kaupir og selur samninga um olíuviðskipti til framtíðar með það einfalda leiðarljós að nota þekkingu sína og innsæi til að þessi áhættusömu viðskipti hans skili sem allra mestum gróða.

Svo virðist sem Andrew Hall sé einkar spámannslega vaxinn. Vart er ofsagt að þessi hægláti og dagfarsprúði maður sé einfaldlega einhver albesti fjárhættuspilarinn á olíumörkuðum heimsins. Meðan vinnuveitandi hans tapaði samtals næstum 19 milljörðum dollara og fékk nýverið tugi milljarða dollara fjárjagsaðstoð frá bandarískum stjórnvöldum til að forðast þrot, skilaði árangurstengdur launasamningur Hall honum 100 milljónum dollar í tekjur á síðasta fjárhagsári fyrirtækisins.

Andrew Hall starfar hjá gamalgrónu fyrirtæki sem lengi hefur sérhæft sig í hrávörumörkuðum og nefnist Phibro. Móðurfélag Phibro er öllu þekktara; nefnilega fjármálarisinn Citigroup. Gríðarlegar tekjur Hall á yfirstandandi ári bætast við 200 milljónir USD sem hann vann sér inn síðustu fimm árin þar á undan. Hann er m.ö.o. orðinn stórefnaður maður. Þrátt fyrir að vinnuveitandi hans - Citigroup - sé nánast á brauðfótum

Vegna hroðalegrar afkomu Citigroup og mikillar umræðu vestan hafs um ofurlaun, beindist kastljós fjölmiðlanna skyndilega að þessum rólynda verðbréfamiðlara. Sem reyndar er yfirmaður Phibro. Fjölmiðlaumfjöllunin um Hall tengdist ekki aðeins umræðunni um ofurlaun, heldur urðu fjölmiðlarnir líka forvitnir um hvað Andrew Hall gerði við alla þessa peninga sem hann græddi á olíuviðskiptunum.

Þeirri spurningu reyndist fljótsvarað: Launin sem Hall fær fyrir árangur sinn, notar hann hvorki í sportbíla né einkaþyrlur - heldur til að svala hrifningu sinni á þýskum nýexpressjónisma  (Neue Wilden).

Sérstaklega er Hall sagður hrífast af verkum Þjóðverjanna Anselm Kiefer, Georg Baselitz og Joerg Immendorff. Listaverk þeirra prýða einmit þessa færslu - þó svo þetta sé heldur þungúin list að smekk Orkubloggarans. Einnig mun Andrew Hall vera skotinn í bandarískri nútímalist og er sagður safna verkum manna eins og David Salle, Bruce Nauman, Julian Schnabel og Andy Warhol.

Það er sem sagt listagyðjan sem hefur notið hinna gríðarlegu launabónusa sem Hall fékk fyrir að veðja rétt á stóraukna olíueftirspurn Kínverja upp úr 2003, fyrir að veðja á að olíuverð færi vel yfir 100 dollara á fyrri hluta 2008, fyrir að veðja á fallandi olíuverð á síðari hluta 2008 og loks veðja á hækkandi olíuverð 2009.

Já - Andrew Hall virðist hreinlega vera með a.m.k. einu skilningarviti meira en flestir aðrir þeir sem braska á sviði olíuviðskiptanna. Hann fer meira að segja létt með að slá Orkubloggarann út. Sem er jú nánast ómannlegt!

Líklega hefur Hall fundist óviðeigandi að hengja meistaraverkin upp á veggi skrifstofunnar sinnar í litla snobb-bænum Westport vestur í Connecticut. Því nú má berja dýrðina augum í þúsund ára gömlum kastala, sem hann festi kaup á í Þýskalandi. Nánar tiltekið Schloss Derneberg  skammt frá Hanover í Saxlandi. Þessi  sögufræga bygging mun einmitt áður hafa verið í eigu áðurnefnds listamanns Georg Baselitz!

Sjálfur er Andrew Hall aftur á móti dags daglega við skrifborðið sitt á skrifstofu Phibro. Í gamla fjósinu í smábænum fallega; Westport í Connecticut. Þar situr þessi breski flugmannssonur framan við skjáinn ásamt félögum sínum og veðjar áfram á það hvernig olíuverð muni þróast í framtíðinni. Sem er jú ein skemmtilegasta iðja sem unnt er ímynda sér - ekki satt?

BYD og Framtíðarorka

"Íslendingar gætu sparað rúmlega einn milljarð króna í gjaldeyri í hverjum mánuði með því að hætta að nota olíu og bensín á bílaflotann og skipta yfir í innlenda orkugjafa svo sem rafmagn og metan."

Þannig byrjar frétt  sem birtist á á Eyjunni fyrr í dag. Á tímum gjaldeyrisskorts eru frétt af þessu tagi óneitanlega spennandi fyrir Íslendinga. Og á hvaða tímum sem er hlýtur það að vera áhugaverður kostur ef Ísland myndi geta framleitt sitt elgið eldsneyti.

Fréttin tengist ráðstefnunni Driving Sustainability, sem fer fram hér á landi nú eftir helgi á vegum Framtíðarorku. Þeir innlendu orkugjafar sem þarna er einkum horft til eru annars vegar metan og hins vegar rafmagn. Þó svo Orkubloggið telji nokkuð langt í að þessir orkugjafar geti talist jafn hagkvæmir eins og olíuafurðir, verður mjög áhugavert að heyra hvað fyrirlesarar á ráðstefnunni hafa að segja.

Sérstaklega er bloggið spennt fyrir því hvað boðskap talsmaður kínverska rafbílaframleiðandans BYD hefur fram að færa. Sá heitir Alex Zhu, en þetta makalausa kínverska fyrirtæki  gæti orðið helsti spútnikinn í rafbílavæðingu heimsins. Þarna í Shenzhen í SA-horni Kína hófu menn í árslok 2008 að bjóða fyrsta fjöldaframleidda tengil-tvinnbílinn. Sá er kallaður er BYD F3DM, en DM stendur fyrir Dual Mode.

Fyrirtækjaheitið BYD er sagt standa fyrir "build your dreams". Þetta er sannkallað risakompaní með um 130 þúsund starfsmenn! Og á sér stutta en merkilega sögu; dæmi um ameríska drauminn í Kína.

Það var kínverski bóndasonurinn Wang Chuanfu  sem stofnaði BYD árið 1995 með peningum sem hann fékk lánaða frá ættingjum og vinum. Fyrstu árin einbeitti fyrirtækið sér að framleiðslu búnaðar fyrir farsíma og náði miklum árangri í að þróa endurhlaðanlegar rafhlöður í slíka síma. Rafhlöðurnar frá BYD eru nokkuð frábrugðnar hefðbundnari liþíum-jóna rafhlöðum, en reyndust svo vel að fyrirtækið varð á skömmum tíma einn stærsti farsímarafhlöðu-framleiðandi í heimi. Það er einmitt sú verðmæta tækni sem skapaði grunninn að því að BYD ákvað að hella sér í rafbílavæðinguna.

Framleiðslan á F3DM árið 2009 er sögð verða 350 þúsund bílar. Og BYD hyggst byrja bílasölu í Bandaríkjunum árið 2011. Það er ekki bara Orkubloggið sem er spennt fyrir BYD. Sjálf véfréttin frá Omaha - Warren Buffet- hefur keypt myndarlegan hlut í BYD. Buffet virðist hafa mikla trú á því að F3DM verði einn af fyrstu sigurvegurunum í rafbílavæðingunni sem senn mun fara af stað í Bandaríkjunum og víðar um heiminn.

Bissnessmódel Kínverjanna er svolítið spes. Í dag eru flestir bílaframleiðendur heimsins í reynd bara samsetningarverksmiðjur. En hjá BYD smíða menn hlutina sjálfir. Þarna er einfaldlega á ferðinni mjög óvenjulegt og forvitnilegt fyrirtæki.

Þar sem rafbílavæðing er einn af hornsteinum orkustefnu Obama, eru gríðarleg tækifæri fyrir rafbílaframleiðendur í Bandaríkjunum. Nú standa stóru bandarísku bílarisarnir frammi fyrir því að Kínverjarnir nái forskoti á þeim risamarkaði. Þess vegna er nú hafið mikið kapphlaup í bransanum. Það ásamt ýmsum efnahagslegum hvötum kann að flýta fyrir því að rafbílavæðing verði loksins að veruleika.

Þarna er þó vissulega mikil óvissa uppi. En það væri risastór vinningur fyrir Ísland ef næðist að framleiða hagkvæman rafbíl. Þar með kæmist  umtalsverður hluti íslenska bílaflotans á innlent rafmagn. Þess vegna verður spennandi að fylgjast með þessari ráðstefnu Framtíðarorku.

HS Orka og Magma Energy

Orkuveita Reykjavíkur ætlar að selja hlut sinn í HS Orku. Til erlends fyrirtækis.

Egill Helgason fékk Orkubloggarann til að koma í Silfrið í dag til að ræða þessa sölu. Hér er tæpt á nokkrum helstu atriðunum, sem tengjast því spjalli.

Sumir segja þessa sölu eingöngu tilkomna vegna úrskurðar áfrýjunarnefndar samkeppnismála frá júlí 2008. Þó svo niðurstaðan í samkeppnismálinu skipti auðvitað máli, er sérkennilegt að vera að hengja sig í það. Eins og stjórnarformaður Orkuveitunnar gerir sí og æ í viðtölum. Aðalatriði málsins hlýtur að snúast um grundvallaratriðið; ætla íslenskir stjórnmálamenn að halda áfram á leið einkavæðingar orkufyrirtækjanna eða að snúa af þeirri braut?

Hvað sem því líður þá er HS Orka nú í stökustu vandræðum. Eigið fé fyrirtækisins er líklega nánast allt gufað upp. Hugsanlega geta kröfuhafar yfirtekið fyrirtækið ef þeir vilja vegna ákvæða lánasamninga um lágmarkshlutfall eignfjár. Að auki eru talsverðar líkur á að HS Orka muni brátt lenda í greiðsluþroti. Það má a.m.k. öllum vera augljóst að staða fyrirtækisins er grafalvarleg og lífsspursmál að fá inn nýtt hlutafé.

Það er ekki einfalt mál í dag að afla fjármagns. Hvorki lánsfjár né hlutafjár. Orkubloggið hefur allt frá því í vetur sem leið talið nauðsynlegt að íslensk stjórnvöld sýni framsýni og leiti leiða til að tryggja stöðu orkufyrirtækjanna. Ef illa skyldi fara og þau lenda í greiðsluþroti - þá þarf að vera búið að undirbúa hvaða úrræða gripið yrði til. Svo komast megi hjá því að endurtaka paníkina sem varð í byrjun október s.l. (2008) þegar bankarnir féllu.

Sérstaklega hefur Orkubloggarinn verið áhugasamur um að fá sterkt Skandínavískt orkufyrirtæki - hugsanlega norrænt ríkisorkufyrirtæki - sem eignaraðila að stóru íslensku orkufyrirtækjunum. Helst sem minnihluta-eiganda (þ.e. með allt að 49% eignarhlut). Íslensk stjórnvöld hljóta fyrir löngu að vera búin að íhuga og kanna þennan möguleika af mikilli alvöru. Ekki síst þegar í ríkisstjórn sitja flokkar, sem eru í takt við norræna velferðarpólitík. Þarna má t.d. hugsa sér aðkomu norska orkufyrirtækisins Statkraft, sem sérhæfir sig í endurnýjanlegri orku. Um slíkar þreifingar hefur ekkert heyrst og hafi þær ekki farið fram er það einfaldlega vítavert kæruleysi af ríkisstjórninni.

En hvað svo sem hefur gerst á bakvið tjöldin, þá virðist einungis einn aðili hafia áhuga á HS Orku. Kanadíski jarðhitafjárfestirinn Magma Energy. Stóra spurningin núna er hvort hér séu einhverjir voða vondir útlendingar á ferð. Sem ætla sér að hirða HS Orku á spottprís, blóðmjólka fyrirtækið og koma arðinum undan úr landi.

Orkubloggið á erfitt með að skilja ótta sumra Íslendinga við útlendinga. Hræða sporin? Hér hafa í áratugi starfað erlend fyrirtæki eins og álfyrirtækin. Blogginu er ekki kunnugt um annað en að samstarfið við þessi fyrirtæki hér á landi hafi almennt gengið prýðilega - sérstaklega á síðari árum. Það voru stundum einhver leiðindi í gangi með álverið í Straumsvík meðan Svissararnir ráku það - "hækkun í hafi" og eilífar vinnudeilur - en þau leiðindi eru löngu úr sögunni. Í reynd hefði líklega verið mun farsælla fyrir íslensku þjóðina ef meira hefði verið hér um erlendar fjárfestingar og minna um umsvif íslenskra fjárfesta!

Orkubloggarinn þekkir ekki persónulega til Magma Energy eða mannsins þar að baki; Ross Beaty. En hvergi hefur bloggarinn rekist á annað en fremur jákvæðar umsagnir um Magma og Beaty. Vissulega virðist þessi kanadíski Silfurrefur  vera einkar laginn að sjá hvenær verðsveifla er í botni og stekkur þá til. M.ö.o. er talsvert líklegt að hann hafi nú enn einu sinni reiknað rétt og sé að fá hlutinn í HS Orku á algerum spottprís. En ef enginn annar nægjanlega traustur kaupandi er finnanlegur, er þó vart hægt að klína því á Beaty að hann sé að blóðmjólka Ísland.

Ef Magma Energy eignast hlut í HS Orku eða jafnvel fyrirtækið allt og gengur vel með fyrirtækið í framtíðinni, mun Magma eflaust hagnast mjög vel á þessum kaupum. Kannski er Beaty meira að segja strax búinn að semja við kröfuhafa HS Orku um að ef hann komi að rekstri HS Orku verði tilteknar skuldir fyrirtækisins felldar niður og afskrifaðar. Kannski er Magma Energy að eignast hlut í HS Orku fyrir ekki neitt - þegar upp verður staðið.

Sumum finnst fúlt þegar aðrir græða. Finnst jafnvel betra að allir tapi. Orkubloggið er ekki ósátt við þótt Magma geri þarna reyfarakaup og stórgræði á öllu saman. EF það leiðir til þess að sterkari HS Orka standi hér hnarreist eftir nokkur ár og fyrirtækið muni bjóða góða þjónustu á sanngjörnu verði og lúta að fullu leikreglum íslenskra laga.

Þjóðin öll á að geta treyst því að Orkuveita Reykjavíkur og íslensk stjórnvöld stefni að þessu sama markmiði. Og hafi lagst í mikla vinnu, sem sýni svo ekki verður um villst að Magma Energy sé fyrirtæki sem sé mjög líklegt til að ná góðum árangri og geri viðskiptavini sína ánægða. Nú reynir á hvort stjórn Orkuveitunnar, borgaryfirvöld og ríkisstjórnin hafi unnið þessa heimavinnu af eins mikilli vandvirkni og Orkubloggið væntir. Framtíðin mun væntanlega leiða það í ljós.

------------------------------------------------

Viðtalið í Silfrinu má sjá á vef RÚV; HÉR.

Græðgin á kreiki í Írak

Það er byrjað að úthluta olíuvinnsluleyfum í Írak. Og öfugt við það sem gerist svo víða í Mið-Austurlöndum, eru vestræn olíufyrirtæki nú velkomin til Írak. Enda ætti öllum að vera augljóst að til þess var leikurinn jú gerður; einn helsti drifkrafturinn að baki innrásinni í Írak var að opna Vesturlöndum aðgang að hinum risastóru olíulindum þessa forna menningaríkis.

Já - nú eru loks horfur á að afkomendur hins bandaríska Standard Oil ásamt BP og Shell fái aftur yfirráð yfir olíulindunum í Írak sem þau "misstu" smám saman í hendur stjórnvalda eftir að nýlendutímabilinu lauk. Það fór jú svo að leiðtogar Íraka þjóðnýttu olíuiðnaðinn og fleygðu vestrænu olíufélögunum út úr landinu. Þar með misstu þau nokkrar stærstu olíulindir heims. 

Það eru sannarlega ógrynni af olíu í Írak. Þó svo hið nýja lýðveldi Íraka sé í dag „einungis" í fjórða sæti yfir þær þjóðir sem búa yfir mestum olíubirgðum í jörðu, er vel mögulegt að í Írak verði í framtíðinni mesta olíuríki veraldar. Í dag eru það auðvitað Sádarnir sem tróna í efstir með 270 milljarða tunna af sannreyndum olíubirgðum (proven reserves), Kanada er í öðru sæti með 180 milljarða tunna af olíusandgumsinu sínu norður í Alberta og klerkarnir í Íran í þriðja sæti með 140 milljarða tunna. Írak er svo í 4. sæti með 115 milljara tunna af olíu.

Búist er við gríðarlegri aukningu í olíuframleiðslunni í Írak nú þegar fjármagnið fer að streyma þangað á ný eftir áratuga hlé. Vegna áratugalangrar óstjórnar Saddam Hussein lenti íraski olíuiðnaðurinn í tómu veseni og var langt frá því að tækniþróun þar héldist í takt við það sem gerðist í olíuiðnaði annars staðar í veröldinni. Með auknu fjármagni og nútíma tækni eru góðar líkur á að senn verði unnt að staðreyna miklu meira af olíu í íraksri jörð. Sumir spámenn segja að senn megi fastsetja olíubirgðir í Írak upp á 400 milljarða tunna!

Þessi tala - 400 milljarðar tunna af olíu -er ekki komin frá neinum bjálfa. Heldur einum af æðstu yfirmönnum ítalska risaolíufélagsins ENI. sem eins og önnur vestræn olíufélög hafa lengi slefað við tilhugsunina um að komast til Íraks. Flestir spámenn í bransanum láta þó nægja að spá „einungis"  svona 200-250 milljörðum tunna  af olíu í Írak. Það mydni samt duga til þess að Írak yrði annað af tveimur lang stærstu olíuveldum veraldarinnar. Þess vegna var svo mikilvægt að tryggja aðgang Bandaríkjanna og Vesturlanda að olíulindum Íraks.

Og jafnvel þó svo olíubirgðir Íraka ættu ekki eftir að vaxa um eina einustu tunnu, er af miklu að taka. Því brostu vestrænu olíufélögin breitt þegar innrásin var gerð. Norðursjávarolían er á hraðri niðurleið svo tímabært var að skaffa vestrænu olíufyrirtækjunum aftur aðgang að risalindunum í Írak. Auk vestrænu einkareknu olíufélaganna voru líka nokkur ríkisolíufélög sem hugsuðu sér gott til glóðarinnar. Þar á meðal var kínverski risinn CNPC, sem er að verða á stórtækur í olíuvinnslu víða um heiminn.

Það var í janúar s.l. (2009) að tilynnt var um fyrsta útboðið á olíuvinnslusvæðum í Írak. Þá voru liðin meira en þrjátíu ár síðan Saddam Hussen endanlega þjóðnýtti olíulindirnar. Það ásamt klerkabyltingunni í Íran 1979 varð nánast til þess að veita BP og breska olíuiðnaðinum náðarhögg. Þeim til happs leyndist mikið af olíu í Norðursjónum og BP fékk þar fljótlega aðgang að gnægð olíu - í bili.

Í fyrsta útboðinu var óskað eftir tilboðum í sex þekkt olíusvæði; Rumaila, Vestur- Qurna, Zubair, Missan, Kirkuk og Bai. Þarna á meðal eru sannkallaðar ofurlindir  og þetta fyrsta útboð á írösku olíulindunum mun reyndar hafa verið stærsta olíútboð sögunnar! Þannig að menn geta ímyndað sér hvar hugur olíufélagana hefur legið síðustu misserin.

Umhugsunarvert af hverju í ósköpunum íslensk stjórnvöld ákváðu að halda útboð sitt á Drekasvæðinu á sama tíma og olíufélög með glýju í augum sáu ekkert nema Írak. Að bjóða út Drekann á þessum tíma var svolítið eins og setja kjallaraíbúð við Hverfisgötu til sölu hjá fasteignasala sem sérhæfir sig í lúxusíbúðum. Enda var áhugi olífélaganna á Drekanum nánast enginn.

Eftir að hafa farið yfir þau fyrirtæki sem lýstu áhuga sínum, ákvað íraska olíumálaráðuneytið að leyfa 35 fyrirtækjum að bjóða í svarta gullið. Á hverju svæðanna sex skyldu fyrirtækin einfaldlega bjóða tiltekna upphæð pr. tunnu auk þess að tilgreina hversu mikið fjármagn þau hygðust setja í vinnsluna. Að sjálfsögðu voru öll stærstu vestrænu olíufélögin með í púkkinu. Tilboðin skyldu liggja fyrir 29. júní og biðu nú margir spenntir bæði í Bagdad, Washington og víðar. Eðlilega var mesta peningalyktin af risalindunum Rumalia, Kirkuk og Vestur-Qurna, sem hafa hver um sig að geyma litla 8-18 milljarða tunna af olíu (proven!). Sá sem fengi þó ekki væri nema eitt þessara geggjuðu olíusvæða yrði barrrasta nokkuð vel settur til langrar framtíðar.

En nú er kreppa og jafnvel stór olíufyrirtæki eiga í veseni með fjármögnun. Til að gera langa sögu stutta þá buðu stóru olíufélögin einfaldlega hroðalega lítið í írösku olíulindirnar. Mönnum hjá olíumálaráðuneytinu í Bagdad leist ekkert á þessa vitleysu og höfnuðu nánast öllum boðunum, sem reyndust hvert og eitt einasta vera langt undir viðmiðunarverðinu. Þetta var talsverð spæling.

Samt fór reyndar svo að eitt leyfi var gefið út. Eftir að hafa skoðað sameiginlegt tilboð frá breska BP (2/3) og kínverska CNPC (1/3), sem vildu fá 3,99 dollara fyrir vinnslu á hverri tunnu úr Rumalia-lindunum, var ákveðið að ganga til samninga við þau. Og svo fór að samið var um að þessi tvö nettu kompaní fái að vinna þessa milljarða tunna í Rumalia gegn því að tunnugjaldið til þeirra verði 2 dollarar. Af hverju þau töldu sig upphaflega þurfa 3,99 dollara fyrir tunnuna en sættust svo á 2 dollara er líklega eitthvað sem við dauðlegir menn munum aldrei fá skýringu á. Kannski kallast það græðgi?

Það var reyndar svo að BP og CNPC áttu þarna í keppni við ExxonMobil, en hið síðar nefnda hafði boðið 4,80 USD í tunnugjald. Írakarnir í olíumálaráðuneytinu slógu í borðið og sögðust borga 2 dollara fyrir tunnuna og ekki einu centi meira. "Litla" ExxonMobil treysti sér ekki í slíkt, en BP og CNPC slógu til. Það sem BP og CNPC vissu ekki, var að þarna í sama herberginu hjá olíumálaráðuneytinu þennan örlagaríka dag höfnuðu öll önnur olíufélög gagntilboðum Írakanna. Nú velta menn í bransanum því fyrir sér hvort BP og félagar hafi hlaupið á sig.

Það hversu lág tilboð bárust í írösku olíulindirnar í þessu fyrsta útboði olli talsverðum vonbrigðum hjá olíumálaráðherranum Hussain Ibrahim Saleh al-Shahristani  og félögum hans í íraska olíumálaráðuneytinu. En nú horfa menn spenntir til þess þegar næsta útboð  verður haldið eftir fáeina mánuði. Nú vita olíufélögin að þau þurfa líklega að vera aðeins rausnarlegri til að komast yfir þessar gríðarlegu olíuauðlindir og leika sér þar næstu áratugina. Nema þau standi öll saman um að bjóða barrrasta nógu lítið og reyni þannig að þjarma að Írökunum. Ætli Samkeppnisstofnun sé á tánum?

Orkubloggið mun að sjálfsögðu fylgjast spennt með þegar úrslitin í næsta olíuútboði Íraka liggja fyrir. Það á að verða í desember n.k. (2009). En auðvitað skiptir mestu að íraska þjóðin er orðin frjáls á ný - ekki satt? Og hlýtur því í ríkum mæli að fá að njóta arðsins af hinum geggjuðu orkulindum landsins. Rétt eins og gerist hjá íslensku þjóðinni, sem væntanlega á eftir að njóta gríðarlegra skattekna og auðlindagjalds frá starfsemi HS Orku.