Norðurskautsolían

Nú í ágúst s.l. urðu talsverð tímamót í olíuvinnslu á Norðurslóðum.

Þá settu Rússar  nýtt met í olíuframleiðslu sinni. Framleiddu í fyrsta sinn að meðaltali  meira en 10 milljón tunnur pr. dag í heilan mánuð. Eða nákvæmlega 10,01 milljónir tunna pr. dag. Og það sem meira er; þetta met má beinlínis rekja til þess sem lengi vel hefur verið litið á sem hreina framtíðarmúsík. Heimskautaolíunnar!

Aldrei áður hefur olíuframleiðsla Rússlands verið svona mikil (aftur á móti náðu Sovétríkin öll að framleiða yfir 12 milljónir tunna þegar mest var). Þetta virðist nokkuð á skjön við útbreiddar spár um að olíulindir Rússanna fari hratt hnignandi og lítið nýtt sé að finnast.

Þó svo vel hafi gengið í olíuframleiðslu Rússa síðustu árin, gerðist það nefnilega 2008 að þá minnkaði framleiðslan umtalsvert. Hátt olíuverð 2006-08 hefði átt að verða hvati til að kreista hvern dropa upp. Samt sem áður dró úr framleiðslu Rússa 2008. Þetta var fyrsta samdráttarárið í Rússaolíunni í heil tíu ár eða allt frá efnahagskreppunni þar í kringum 1998.

Þessi samdráttur árið 2008 var af mörgum túlkaður svo, að Rússar hefðu augljóslega náð hinum endanlega framleiðslutoppi. Og héðan í frá myndi leiðin liggja niður á við, eins og hjá svo mörgum öðrum vestrænum olíuríkjum.

En nú hafa Rússar snúið blaðinu við. Og eru orðnir mestu olíuframleiðendur í heimi. Stærri en sjálf Saudi Arabía. Reyndar miklu stærri, því Sádarnir eru þessa dagana að dæla upp skitnum 8 milljónum tunna á dag.

Í dag eru Pútín og félagar sem sagt langstærsti olíuframleiðandi í heimi! Og að auki líka mesti olíuútflytjandinn. Í ágúst mun meðalútflutningur Rússa hafa verið um 7,3 milljón tunnur á dag meðan Sádarnir voru komnir niður í um 7 milljón tunnur.

Þessi uppsveifla í olíuframleiðslu Rússa núna er ekki síst til komin vegna olíunnar sem byrjuð er að streyma frá Vankor-risalindunum langt norðan heimsskautsbaugs. Ekki er ofsagt að þessar heimsskautalindir tákni nýtt og mikilvægt skref í olíuvinnslu. Að það sé búið að klippa á borðann og héðan í frá muni ríkin við Norðurskaut hefja æðisgengna olíuleit innan lögsögu sinnar kringum Norðurheimsskautið.

Já - rússneska heimsskautaolían er byrjuð að streyma á markaðinn. Og Rússar hafa sannað að kenningin um stórfellda olíuframleiðslu í framtíðinni á heimsskautasvæðunum, mun nær örugglega ganga eftir.

Í þessu sambandi má minna á glænýja niðurstöðu Bandarísku landfræðistofnunarinnar (USGS) þess efnis að vinna megi allt að 160 milljarða tunna af olíu norðan heimskautsbaugs. Stóran hluta af þeirri olíu má nálgast frá landi (t.d. í Síberíu) og mestur hluti afgangsins liggur undir fremur grunnum hlutum heimsskautahafanna (þar sem dýpið er minna en 500 m).

Með þetta í huga og þá staðreynd að olíuverð er nú þegar komið vel yfir þá upphæð sem stæði undir olíuvinnslu á ennþá erfiðari heimsskautasvæðum en Vankor, verður æ líklegra að olíufélögin snúi sér innan ekki of margra ára að Norðurskautinu. Um leið og menn trúa því að olíuverð upp á a.m.k. 70-90 dollara sé komið til með að vera, mun olíuleit færast nær Pólnum. Í framhaldinu gæti olíuframleiðsla Rússa hugsanlega aukist enn frekar og mörg ný olíu- og gassvæði norðan heimsskautsbaugs farið á fullt.

Þó svo Sádarnir eigi allra manna auðveldast með að auka framboð af olíu, er hugsanlegt að helstu olíuveldi framtíðarinnar verði löndin sem liggja að Norðurskauti. Rússland, Bandaríkin, Kanada og Noregur eru öll farin að horfa í þá átt. Grænlendingar eru líka vongóðir, enda talsverðar líkur á að verulegar olíulindir séu við NA-strönd Grænlands og jafnvel einnig við vesturströndina. Þetta er raunveruleikinn sem blasir við Norðurslóðum.

Ef spár um snögga og mikla olíuverðhækkun eftir ca. 3-5 ár rætist, mun þessi norðurbylgja fara almennilega í gang. Það er sem sagt mögulegt að eftir einungis örfá ár muni hreint olíuæði brjótast út á norðurslóðum. Mögulegt - en gæti auðvitað tafist eitthvað ef olíuverðhækkanir láta á sér standa.

Sennilegra væri skynsamlegra af Íslendingum að veðja á þjónustu við Norðurskautsolíuna, heldur en að vera að gæla við mikla skipaumferð í tengslum við NA- eða NV-norðurskautsleiðirnar. Það er ennþá í órafjarlægð að kaupskipasiglingar beinist að svo háskalegum hafíssvæðum. Aftur á móti gæti Ísland orðið mikilvæg þjónustumiðstöð fyrir olíuiðnaðinn á Norðurslóðum. EF slíkt yrði undirbúið í tíma.

TvöfaltWaff

Eftir snöggt hægri handar högg lætur ægilegur boxari gjarnan fylgja þungan vinstri. Eða öfugt. Stundum reynist þetta rothögg. Er þetta líka að gerast í efnahagslífinu? Er ný niðursveifla á hlutabréfamörkuðum á næsta leiti? Eða ný afskriftarbylgja? Og dollarinn kannski að falla fram af bjargbrúninni? Kannski. Kannski ekki.

Í sumar virtist sem aukin bjartsýni breiddist út á fjármálamörkuðunum. Menn voru farnir að brosa að nýju á Wall Street og víðar. Hlutabréf hækkuðu umtalsvert í verði og margir „sérfræðingar" sögðu kreppuna hafa náð botni og að bati væri innan seilingar. Olíuverð hækkaði um 50% á nokkrum mánuðum og virðist ekkert ætla að gefa eftir þrátt fyrir að birgðageymslur séu orðnar troðfullar. Og Orkubloggarinn virðist satt að segja hafa verið hálf utangátta í varkárni sinni.

Bjartsýnismennirnir segja þetta vesen frá síðasta vetri hafa verið dæmigerða snögga V-laga kreppu og að ný uppsveifla sé nú byrjuð. Meira að segja sumir þeirra sem töldu þetta verða U-laga kreppu hafa eftir því sem leið á sumarið færst nær Vaffinu. Jafnvel Bölmóðarnir sem hafa boðað langvarandi L-laga kreppu hafa snúið baki við svartsýninni og byrjað að nálgast U og eru þar með ekki jafn fjarri Vaffinu eins og var.

Var þetta þá bara skammvinn V-laga kreppa? Orkubloggarinn hefur ekki aldeilis verið á því - heldur miklu fremur að í þetta sinn verði það tvöfaldavaffið sem muni hafa yfirhöndina. W-laga kreppa! Að önnur mjög slæm niðursveifla sé yfirvofandi. Við erum enn stödd útí hringnum og Ali heldur áfram að berja á okkur - leiftursnöggur og fallegur.

Orkubloggarinn er vanur því að vera svolítill lóner; á skjön við skoðanir hins háværa fjölmiðlaflugnagers.  En á síðustu dögum hefur reyndar skyndilega borið talsvert á röddum í fjölmiðlum sem virðast sama sinnis og bloggarinn! T.d. mátti á mánudaginn sem leið, lesa viðvörunarorð frá Michael Geoghegan, forstjóra risabankans HSBC. Hann varar nú við „ second economic downturn" sem muni kalla á ennþá meiri afskriftir og ennþá meira tap hjá bönkum heimsins.

Aðrir eru farnir að verða kvíðnir yfir því hvað muni gerast þegar áhrif fjármálainnspýting Bandaríkjastjórnar fer að fjara út. Hún hafi eðlilega haft jákvæð áhrif á markaðina, en nú virðast æ fleiri farnir að efast um að raunverulegur bati sé í sjónmáli. Jafnvel þó svo Bernanke og fylgismenn hans tali um að botninum sé náð og hananú.

Þetta er þó ekki það sem Orkubloggaranum þykir skuggalegast. Heldur það að fyrir rétt um viku síðan geystist stjörnufjármálastelpan Meredith Whitney  enn á ný fram á skjánn og fullyrti að nú sé önnur gríðarleg afskriftarbylgja u.p.b. að skella á bandarísku efnahagslífi.

Varnaðarorð hinnar fertugu Meredith Whitney beinast að þessu sinni ekki síst að krítarkortaskuldunum - og fá marga til að sperra eyrun. Meredith varð nánast heimsfræg á einni nóttu í fjármálaheiminum í vetrarbyrjun 2007 þegar hún spáði djarflega en af fullu sjálfsöryggi fyrir um yfirvofandi stórvandræði hjá Citigroup- aðallega vegna vaxandi vanskila á húsnæðislánaum. Þegar sú spá gekk eftir var fjárhagsleg framtíð Meredith sem snilldarráðgjafa tryggð.

Einnig var hún var dugleg að hamra á þeirri skoðun sinni, að viðskiptavild hafi afbakað efnahagsreikninga margra fyrirtækja og búið til massíva hlutabréfabólu byggða á sandi og lélegri dómgreind stjórnenda fjármálafyrirtækja. Hún reyndist svo sannarlega sannspá.

Nú spáir Meredith Whitney því að næsta holskefla skelli senn á bandarísku fjármálalífi. Að innan ársloka 2010 þurfi bandarísk fjármálafyrirtæki að afskrifa 1.500 milljarða USD vegna kreditkortaskulda. Það muni höggva enn meira í bandaríska bankakerfið, sem rétt er að byrja að jafna sig eftir afskriftir á húsnæðistengdum verðbréfum.

Orkubloggarinn er á því að fjármálaheimurinn og aðrir eigi að hlusta á þessar viðvaranir. Enda er bloggarinn svolítið veikur fyrir Meredith, sem hóf starfsferil sinn hjá fjármálafyrirtækinu Oppenheimer, sem ráðgjafi á sviði olíu- og gasiðnaðarins. Þar reyndist hún ansið slyng að sjá fyrir markaðsþróunina.

Í dag rekur Meredith sitt eigið fyrirtæki; Meredith Whitney Advisory Group. Og hefur það mikla vigt að viðtöl við hana í fjölmiðlum hafa bein og umtalsverð áhrif á hlutabréfaverð þeirra fyrirtækja sem hún gefur álit sitt á. Fjölmiðlarnir elska það sem stundum er kölluð grimmd eða miskunnarleysi Meredith - en er auðvitaða bara hreinskilni. Þann 18. ágúst 2008 komst hún á forsíðu Fortune  þegar hún boðaði æpandi svartsýna spá sína um stöðu nokkurra stærstu banka Bandaríkjanna. Varla var mánuður liðinn frá þeirri forspá Meredith þegar Merrill Lynch og Lehman Brothers riðuðu skyndilega til falls. Sem hafði víðtæk áhrif og svipti m.a. hulunni af íslensku bankaræningjabælunum.

Fortune notaði auðvitað tækifærið til að selja aðeins fleiri eintök af sjálfu sér og útnefndi Meredith eina af fimmtíu „Most Powerful Women in Business" jafnskjótt og Lehman var fallinn. Það er einungis ein af ótalmörgum viðurkenningum sem rignt hefur yfir stelpuna síðasta árið. Og hún virðist svo sannarlega eiga heiðurinn skilinn. En nú talar Meredith sem sagt fyrir Waffinu. W-laga kreppa! Ekki beint gæfulegt ef satt reynist.

Orkubloggarinn er þannig gerður að hann telur sérstaklega mikilvægt og árangursríkt að hlusta á klárar konur. Konur hafa eitthvað töfrainnsæi sem okkur karlana skortir. Það er a.m.k. trú bloggarans og varla neitt „verri trú en aðrar trúr". Þess vegna er Orkubloggarinn satt að segja skíthræddur um að Waffið sé óumflýjanlegt.

Líklega eru strákarnir hjá danska töffarabankanum Saxo sama sinnis. Því þeir eru nýbúnir að gefa út þá yfirlýsingu að hlutabréf séu nánast holdsveik þessa dagana. Að koma inn á hlutabréfamarkaðinn núna sé það vitlausasta sem fjárfestar geti gert. Þar sé nefnilega önnur djúp niðursveifla yfirvofandi. En hvað það verður veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá...!

Þetta lítur ekki alltof vel út. Nú síðast í dag var haft eftir Karlinum Ichan að ný dýfa sé leiðinni og "blóðbað" sé yfirvofandi. Það er sem sagt barrrasta allt í einu eins og skoðanir Orkubloggsins njóti grunsamlega mikils fylgis. Það eitt út af fyrir sig er kannski svolítið skuggalegt. En bloggarinn er sem sagt farinn að búa sig undir waffið.

Stóra spurningin er bara hvað maður á að sjorta. Bankahlutabréf? Olíu? Endurnýjanlega orkugeirann? Dollarann? Það er a.m.k. líklega alltof seint að fara að þeim góðu ráðum, sem kunningi Orkubloggarans búsettur í Texas, gaf bloggaranum um mitt ár 2008: "Shorten Iceland!"

Orkuskattar

Nú hefur umræða um auðlinda- og umhverfisskatta sprottið upp í þjóðfélaginu. Sbr. t.d. þessi forvitnilega grein eftir Jón Steinsson, hagfræðing. Það eru þó sérstaklega orkuskattar sem stjórnmálamönnunum þykja spennandi, enda ein af þessum einföldu leiðum til að fá glás af viðbótarpening í ríkiskassann.

Sjálfur hefur Orkubloggarinn talið vera ýmsar vísbendingar um að álfyrirtækin séu að fá raforkuna á óeðlilega lágu verði og orkulindirnar ekki að skila þjóðinni þeim arði sem eðlilegt væri. En er rétta leiðin til að laga þetta, sú að leggja nýjan "orkuskatt" á stóriðjuna?

Nú vill svo til að stóriðjan er ekki sjálf í auðlindanýtingu hér á landi. A.m.k. ekki enn sem komið er. Það eru Landsvirkjun og önnur orkufyrirtæki sem nýta orkulindirnar og selja raforkuna. Ef leggja á nýjan "orkuskatt", er kannski eðlilegast að sá skattur leggist á þá sem fá að virkja orkuna! Slíkar álögur myndu svo vissulega enda á kaupendum raforkunnar í formi hærra raforkuverðs.

Rafmagnið er ekki aðeins selt til stóriðjunnar, heldur að sjálfsögðu til annarra fyrirtækja og alls almennings. Ef umræddur "orkuskattur" á að vera sérsskattur sem leggst á orkukaupendur er þetta einfaldlega sama og hækkun á raforkuverði.

Það er sem sagt nokkurn veginn sama hvernig pólitíkusarnir útfæra "orkuskatt". Hann merkir í raun hærra raforkuverð. Og kannski væri hið besta mál að orkukaupendur og þó einkum stóriðjan borgaði eitthvað meira fyrir raforkunotkun sína.

Orkubloggarinn tekur að mestu undir orð Jóns Steinssonar á Deiglunni.  En bloggarinn óttast samt að orkuskattur yrði einfaldlega skref að nýrri og lúmskri leið ríkissjóðs að því að skattleggja landsmenn í stórum stíl. Fáum við bráðum öll nefskatt sökum þess að við megum ganga um landið, drekka vatn úr læk eða fyrir að anda frá okkur hinu ógurlega koltvíildi? 

Bloggarinn aðhyllist fyrst og fremst einfalt skattkerfi. Og fær grænar bólur þegar ríkið hleður endalaust nýjum sköttum í fjárlögin, með þeim afleiðingum að öll yfirsýn hefur glatast og skattkerfið orðið ruglingskennt og æpandi ósanngjarnt. Hugmyndin um auðlinda- og umhverfisskatt er áhugaverð - en getur jafnframt verið varhugaverð vegna hættunnar á að henni verði misbeitt.

Gagnvart stóriðjunni hlýtur aðalatriðið að vera sanngirni. Að stóriðjufyrirtækin greiði eðlilegt verð fyrir raforkuna og eðlilega skatta af tekjum sínum - frá upphafi. En ekki að mislukkaðir stjórnmálamenn dulbúi íslenska orkulindir eins og ódýra mellu til að laða stóriðju að landinu - afsakið orðbragðið - og laumi svo nýjum "sköttum" inn á fyrirtækin. Það er einmitt sú bútasaums-skattastefna sem við ættum að forðast. Einfalt, skiljanlegt, sanngjarnt og tiltölulega stöðugt skattkerfi, vinsamlegast.

 

Orkustefnan

Orkubloggaranum þykir Ísland einfaldlega langbezt í heimi. En eitt er það í sambandi við Ísland sem fer lauflétt í taugarnar á bloggaranum. Það er of-eða-van árátta þjóðarinnar.

Dæmi er umræðan um virkjana- og stóriðjumál. Fólk virðist ýmist vilja virkja allt sem unnt er að virkja og helst fá risaálver í hvern fjörð og hverja vík - eða berjast af miklu afli gegn öllum slíkum áformum og jafnvel telja jarðvarmann hið versta mál og gott ef ekki bæði baneitraðan og mengunarspúandi.

Þetta eru hinir tveir andstæðu og háværu pólar virkjunarumræðunnar. Orkubloggaranum þykja bæði þessi sjónarmið hreint fráleit. Reyndar grunar bloggarann að ýmsir séu í reynd á sömu eða svipaðri skoðun og hann sjálfur: Að nýta beri orkulindir landsins af eins mikilli hagkvæmni og mögulegt er og gæta þess að orkulindirnar stuðli bæði að góðri arðsemi og sem mestri fjölbreytni í atvinnulífinu. Og að um leið verði farið gætilega gagnvart náttúrunni og virkjunum haldið frá svæðum sem búa yfir einstæðu umhverfi og/eða mikilli náttúrufegurð.

Orkubloggarinn er tortrygginn á þá stóriðjustefnu sem hér hefur lengi ríkt. Þetta hefur ýmist verið hreinræktuð byggðastefna eða skammtímalausn í efnahagsmálum. Stefnan virðist lítið hafa með arðbæran bissness að gera og þar hefur nánast eingöngu verið fókuserað á áliðnað.

Þar að auki hefur upplýsingum um arðsemi orkuvinnslunnar verið haldið leyndum. Og arðsemisútreikningar Landsvirkjunar miðast við að ríkið afhendir fyrirtækinu virkjanaréttindin án endurgjalds. Í stað þess að þessi réttindi ættu auðvitað að vera verðmetin til fulls og metin að raunvirði sem hlutafé greitt inn í Landsvirkjun.

Sömuleiðis vantar líka að verðmeta umhverfistjón af völdum virkjananna þegar arðsemin er metin. Dæmið hefur sem sagt aldrei verið reiknað til fulls. Í þessu ljósi ætti Landsvirkjun auðveldlega að vera stöndugasta fyrirtæki landsins. Þess í stað berst Landsvirkjun nú í bökkum með að greiða afborganir af lánum sínum og sú ógn vofir yfir að fyrirtækið lendi í greiðsluþroti. Þetta er sú furðulega og nöturlega staðreynd sem blasir við núna þegar núverandi forstjóri kveður Landsvirkjun. Ríkisstyrkt apparat í þröngri stöðu.

Í huga Orkubloggarans er áliðnaður orðinn háskalega stór hluti af íslensku efnahagslífi. Þröngsýn stóriðjustefna stjórnvalda hefur gert íslenskt atvinnulíf einhæfara en nokkru sinni. Þessu er orðið tímabært að breyta.

Engin önnur þjóð á hlutfallslega jafn miklar endurnýjanlegar orkulindir eins og við Íslendingar. Nú á tímum æ dýrari olíuvinnslu og sífellt meiri umræðu um nauðsyn þess að takmarka losun gróðurhúsalofttegunda, ættu þessar auðlindir að geta skilað okkur miklu meiri arði en þær hafa gert.

Orkubloggið gerir þá kröfu til Alþingismanna, ríkisstjórnar og stjórnvalda að marka sér nýja, skýra og framsýna virkjanastefnu sem skili þjóðinni bæði miklum arði og fjölbreyttara atvinnulífi. Og að sú stefna gæti í ríkum mæli að umhverfinu og hafi varúð að leiðarljósi. Og að ráðherrar geti ekki snúið niðurstöðu faglegs umhverfismats eða skipulags eftir því hvernig pólitískir vindar blása - hvort sem þeir heita Siv eða Svanhvít.

Stóriðjustefna íslenskra stjórnvalda síðustu 30 árin hefur alls ekki skilað nógu góðum árangri og verið alltof einhæf. Hér þarf að verða alger hugarfarsbreyting hjá stjórnvöldum í orkumálum, þar sem langtímahagsmunir þjóðarinnar allrar í víðum skilningi verða ávallt hafðir í hávegum. Til að svo meigi verða þarf að taka möguleikana til heildarskoðunar, greina tækifærin ítarlega, af nákvæmni og raunsæi og horfa til framtíðar. Tækifæri okkar hafa aldrei verið jafn góð eins og nú, þegar veröldin þráir meiri endurnýjanlega orku og umræðan um gróðurhúsaáhrif er til að auka enn meira vindinn í segl Íslands. Það eina sem þarf er ný hugsun í orkumálum Íslands.

Er Peak Oil afstaðið?

Í ágúst sem leið var heimsmetið í 100 metra hlaupi karla slegið. Og það svo um munar; 9,58 sekúndur! Þarna var á flugferðinni Usain Bolt  frá Jamaica.

Orkubloggarinn veit vart skemmtilegra sjónvarpsefni en að horfa á slíkan viðburð í beinni útsendingu. Og er t.d. enn í fersku minni þegar Ben Johnson stakk Carl Lewis  af og hljóp á nýju heimsmeti á Ólympíuleikunum í Seúl 1988. Allir vita að Johnson var svo sviptur gullinu vegna lyfjaneyslu. Mikið drama.

Því hefur lengi verið spáð að mannkynið sé komið að þolmörkum  í spretthlaupum. Að heimsmetið í 100 metra hlaupi hreinlega verði ekki bætt. Eitt sinn sáu menn 10 sekúndur sem hin endanlegu mörk, allt þar til Jim Hines hljóp á 9,95 á Ólympíuleikunum í Mexíkó í október 1968. Lengi vel leit út fyrir að þetta heimsmet - 9.95 sek - yrði hið endanlega met í 100 m hlaupi. En svo kom Calvin Smith og hljóp á 9,93 árið 1983. Og þrátt fyrir að metið yrði enn bætt nokkrum sinnum næstu árin, hefðu líklega fáir trúað því fyrir örfáum árum að árið 2009 yrði vegalengdin hlaupin á undir 9,6 sekúndum! En nú er metið sem sagt 9,58. Og Bolt hreinlega búinn að slátra spekinni um rólega þróun 100 m heimsmetsins.

Þetta minnir mann á að hæfni mannsins er með ólíkindum. Þetta minnir Orkubloggarann líka á það að í áratugi hafa ýmsir spáð því að hámark olíuframleiðslu væri að bresta á. Að brátt yrði ekki lengur nógu mikil olía til að mæta eftirspurninni. Menn hreinlega kæmust ekki lengra í olíuvinnslu.

Slíkar spár eru ekkert nýjabrum. Þær hafa fylgt olíuiðnaðinum meira eða minna nánast allt frá upphafi bílaaldar. En sjaldan hafa spámenn um yfirvofandi peak-oil verið sannfærðari en á allra síðustu árum. Það er ekkert skrítið. Þegar svartsýnismenn horfa á línuritin sem sýna gríðarlegan vöxt í olíunotkun heimsins og stöplaritin sem sýna hversu hægt gengur að finna nýjar olíulindir, er óneitanlega freistandi  að hlaupa æpandi út á torg: „The Oil Age is over. We are all doomed!!"

En ef þeir sömu myndu aðeins staldra við kemur nokkuð athyglisvert í ljós. Í fyrsta lagi eru menn ennþá að finna nýjar risalindir. Lindir með óhemju magni af olíu - sem verður að vísu mun dýrara að sækja heldur en eplin sem við höfum hingað til verið að tína af neðstu greinunum en segir okkur samt að enn er af nógu að taka.

Í öðru lagi er mögulegt að hið ógurlega peak-oil kunni þegar að vera að baki. Að eftirspurn eftir olíu hafi náð hámarki - ever! Og það bæði í gömlu Evrópu og hjá sjálfum olíufíklunum í Bandaríkjunum! Þetta er að vísu ekki hið hefðbundna peak-oil, sem dómsdags-spámennirnir óttast svo mjög. Sem felst einfaldlega í því að ekki sé lengur unnt að auka framboð af olíu af því lindirnar séu endanlega að tæmast. Nei - þvert á móti virðist sem eftirspurnartoppnum kunni að vera náð.

Eftirspurn eftir olíu og öðru fljótandi eldsneyti náði nýju hámarki árið 2008. Að sumra mati mun þetta metár aldrei verða slegið - héðan í frá muni þörfin á olíu og öðru fljótandi eldsneyti verða minni en þessi miklu nýliðnu uppgangsár 2005-08.

Ef satt reynist eru þetta óneitanlega talsverð tíðindi - svo ekki sé fastar að orði kveðið. Kenningin byggir vel að merkja ekki á því að heimurinn sé fallinn í eilífðarkreppu. Heldur að samfélagsbreytingar séu að eiga sér stað, sem munu draga úr eldsneytisnotkuninni.

Aðalatriðið í þessari kenningu er að þetta tákni  í raun sigur tækniþróunarinnar. Að tæknin þróist í þá átt sem er best og hagkvæmast fyrir okkur mannfólkið og að sú þróun eigi sér stað áður  en við lendum í verulegum vandræðum með núverandi tækni. Samdráttur í olíuframleiðslu muni sem sagt hvorki leiða til efnahagshruns né hnignunar siðmenningar, heldur komi þessi samdráttur í eldsneytisnotkun til vegna t.d. sparneytnari ökutækja, meiri útbreiðslu rafmagnsbíla og -hjóla, nýrra lestarkerfa í mörgum stórborgum o.s.frv.

Það er vel þekkt að sum Evrópuríki hafa fyrir all löngu náð hámarki í eftirspurn sinni eftir olíu. Jafnvel þrátt fyrir þokkalega fólksfjölgun og efnahagsuppgang hefur notkun á fljótandi eldsneyti minnkað á síðustu árum í nokkrum löndum Evrópu - þar þurfti enga kreppu til. Danmörk er nærtækt dæmi.

En þróunin í Bandaríkjunum skiptir öllu meira máli en hjá Evrópumönnum. Bandaríkjamenn hafa um langt skeið verið hinir einu sönnu olíufíklar. Nú virðast sumir olíuspámenn telji að notkun Bandaríkjamanna á olíu og öðru fljótandi eldsneyti hafi náð hámarki. Hvernig má það vera? Bandarísku þjóðinni er enn að fjölga umtalsvert. Hlýtur þessi ofboðslega neysluþjóð ekki að þurfa meira af fljótandi eldsneyti?

Svarið við þeirri spurningu byggist ekki á sérstaklega djúpri speki: Kannski. Eða kannski ekki. Kannski er toppnum náð í olíuneyslu Bandaríkjamanna.

Skýringin á því að toppnum kann að vera náð í olíunotkun Bandaríkjanna felst aðallega í mikilli og góðri lyst Bandaríkjamanna á sparneytnari bílum. Og sá áhugi mun aukast ennþá meira ef olíuverð fer hækkandi. Slík umskipti frá SUV-menningunni (sem Orkubloggið vill reyndar einfaldlega kalla jeppa-menningu) myndu draga verulega úr olíunotkun í Bandaríkjunum. Þess vegna er mögulegt að notkun Bandaríkjamanna á olíu og öðru fljótandi eldsneyti hafi í reynd náð toppi.

Bandaríkjamenn nota hvorki meira né minna en um 25% af allri olíu sem framleidd er í heiminum! Samdráttur í olíunotkun þar gæti þýtt samdrátt á heimsvísu.

En hvað með vöxtinn í Kína og annars staðar í Asíu? Þar er miklum efnahagsuppgangi spáð á næstu árum og áratugum og langt í að bílaeign almennings í Kína verði sambærileg við það sem gerist hér í vestrinu. Hlýtur efnahagsuppgangurinn í Asíu og efling millistéttarinnar þar ekki örugglega að leiða til ennþá meiri olíunotkunar í heiminum? Erum við hvort sem er doomed út af uppganginum í Asíu?

Þetta gæti verið svo. Talsverðar líkur eru á að efnahagsuppgangur hjá Kínverjum og nágrönnum þeirra muni valda því að eftirspurn eftir fljótandi eldsneyti eigi eftir að fara langt yfir þær 85 milljón olíutunnur, sem heimurinn hefur undanfarið brennt á hverjum degi (kreppan hefur reyndar líklega minnkað eftirspurnina í ca. 83 milljón tunnur eða svo).

Á móti kemur að þróunin á ökutækjaeign í Kína verður hugsanlega allt öðru vísi en varð hér í Vestrinu. Þó svo hinir efnaðri í Kína fái sér vissulega stóra og kraftmikla bíla, þá mun hinn dæmigerði meðal-Kínverji mögulega horfa allt annað. Og olíueftirspurn af þeim sökum hugsanlega aukast mun hægar í Kína en margir hafa spáð. Jafnvel ennþá hægar en sem nemur samdrætti í olíueftirspurn Evrópu og Bandaríkjanna.

Í Kína er að verða sprenging í eftirspurn eftir rafmagnshjólum. Ekki mótorhjólum heldur rafmagnshjólum. Þetta hefur valdið því að orkuspáteymið hjá CERA, sem Orkubloggið hefur að sjálfsögðu áður minnst á, er nú sagt  hafa snúið við blaðinu. Skipt um skoðun. Að þeir hjá CERA „viðurkenni" nú að peak-oil sé skollið á! Eftirspurnartoppurinn vel að merkja.

Samkvæmt fréttinni þá telja þeir hjá CERA sem sagt að heildareftirspurn eftir fljótandi eldsneyti hafi náð hámarki og að það hafi gerst 2008.

CERA-menn munu enn fremur nú vera komnir á þá skoðun að eldsneytisnotkun Kínverja muni ekki fara í sama farveg eins og á Vesturlöndum. Þar verði einkabíllinn ekki málið heldur muni kínverski samgöngugeirinn senn einkennast af nýrri tækni. Fyrst verði þar mikil aukning á notkun rafmagnshjóla. Og þegar svo kemur að því að kínverski fjöldinn getur tekið næsta neysluskref og stækkað við sig, verði komin ný tækni sem muni ekki kalla á fljótandi jarðefnaeldsneyti.

Þetta þýðir þó ekki að CERA búist við lækkandi eða stöðugu olíuverði. Öðru nær. Ljúflingarnir þar á bæ, með eldsneytis-spámanninn unga James Burkhard  í fararbroddi, telja skv. fréttinni nánast öruggt að eftir 3-5 ár verði gríðarlegar hækkanir á olíuverði. Jafnvel þrátt fyrir minnkandi heimseftirspurn. Framleiðslan muni einfaldlega ekki ráða við það að mæta framboðinu og það muni þrýsta verðinu upp. Ekki aðeins í skyndilegri og tímabundinni stíflu heldur til langframa.

Umrædd skoðun CERA kom fram í kynningu áðurnefnds James Burkhard á samgönguráðstefnu, sem fór fram hjá Center for Strategic and International Studies (CSIS) vestur í Washington DC. Þessi slæda Burkhard's frá kynningunni sýnir reyndar einungis eftirspurnina í Bandaríkjunum, en af upptöku af fundinum má vera augljóst að Burkhard telur hámarkseftirspurn einnig vera náð á heimsvísu. Það að CERA-menn séu komnir á þessa línu eru talsverð tíðindi.

Þetta er vissulega bara skoðun eins manns og skiptir svo sem engu. Og hafa ber í huga að ljúflingarnir hjá CERA eru ekki óskeikulir frekar en aðrir menn. Til samanburðar mætti nefna að spáteymi Alþjóða orkustofnunarinnar (IEA) telur allt stefna í að árið 2050 verði olíueftirspurnin 70% meiri en er í dag. Sem sagt enginn eftirspurnartoppur í sjónmáli þar á bæ.

Orkublogginu þykir ennþá full snemmt að gæla við það að eftirspurn eftir olíu og öðru fljótandi eldsneyti hafi náð hámarki. Við þurfum auðvitað að „aka áfram" aðeins lengra svo við getum fullvissað okkur um þetta í baksýnisspeglinum. En Orkubloggið er engu að síður sammála því að olíuvinnslan er víða að verða ansið dýr. Þess vegna er svo sannarlega tímabært að við förum að draga úr olíunotkun og halla okkur í auknum mæli að öðrum orkugjöfum.

Fjölmargir hvatar leggjast á eitt að flýta þessari þróun. Dýrari olíuvinnsla, kolefnisskattar og umhverfissjónarmið. Enn er þó langt í land með að ný tækni leysi olíu af hólmi sem eldsneyti í samgöngugeiranum. Þess vegna verðum við öll á valdi olíunnar enn um sinn. Hugsanlega mun lengur en við kærum okkur um.

En það skemmtilega er að þessi þróun veitir Íslendingum ný tækifæri. Ef olíuverð helst áfram hátt verður hagkvæmt fyrir ríki með mikla endurnýjanlega orku, að framleiða hráolíu úr lífmassa. Þessi áhugaverða tækni til framleiðslu á vistvænu, hagkvæmu og orkuríku eldsneyti, sem getur leyst hefðbundið bensín, díselolíu og flugvélabensín af hólmi, kann brátt að að verða raunhæfur kostur í eldsneytisframleiðslu. Þá gæti Ísland orðið fyrsta landið í heiminum til að fullnægja allri sinni orkueftirspurn með vistvænni og endurnýjanlegri orkuframleiðslu.

Krókur á móti Beaty?

Svo virðist Steingrímur J. Sigfússon hafi nú kyngt því að eignarhlutur Orkuveitu Reykjavíkur í HS Orku  fari til Ross Beaty og Magma Energy. En hafi jafnframt teflt nettan gambít gegn Beaty og tryggt ríkinu meirihlutann í fyrirtækinu.

Ekki er ólíklegt að Magma Energy vilji eignast ráðandi hlut í HS Orku. Það væri í samræmi við aðrar fjárfestingar Magma í jarðhitaverkefnum í löndum eins og Argentínu, Perú og Bandaríkjunum.

Steingrímur veit að ef Magma eignast ráðandi hlut í HS Orku gæti hann vaknað einn daginn upp við það að t.d. málmarisinn Rio Tinto Alcan eða bandaríska Century Aluminum  væri orðið eigandi að HS Orku. Áliðnaðurinn ægilegi gæti jú keypt eignarhlut Magma og þar með eignast eitt stærsta orkufyrirtæki á Íslandi.

Þetta gæti að sjálfsögðu gerst. Þannig gerast kaupin á eyrinni. Þetta veit Steingrímur og er líklega ekkert alltof spenntur fyrir að þetta gerist. Þess vegna er hann eflaust búinn að róa öllum árum að því að ríkisbankarnir geti tryggt ríkinu meirihlutann í HS Orku - með því að ríkisbankarnir yfirtaki eignir Geysis Green Energy.

Miðað við nýjustu fréttir  virðist sem þetta verði niðurstaðan. Og skv. þessari frétt  eru ríkisbankarnir (eða öllu heldur ríkisstjórnin) bersýnilega að skipa GGE að selja hlut sinn til innlendra aðila. Líklega skiptir hér minnstu hver er tilbúinn að borga hæst verð fyrir hlut GGE í HS Orku. Bara að það séu ekki erlendir peningar.

Til að bjarga HS Orku mun væntanlega þurfa að auka hlutafé fyrirtækisins verulega. Nú er stóra spurningin hvort Steingrímur hafi áttað sig á því að ríkinu (og eftir atvikum einnig lífeyrissjóðunum) mun sennilega reynast mun erfiðara að fjármagna slíka hlutafjáraukningu heldur en Magma. Þess vegna gæti Magma Energy hugsanlega náð meirihluta í fyrirtækinu - þrátt fyrir úthugsað bragð Steingríms um að yfirtaka GGE.

Kannski er Steingrímur búinn að hafa samband við norsku vini sína. Orkubloggið hefur reyndar ítrekað lýst þeirri skoðun sinni að áhugavert gæti verið að fá norska ríkisorkufyrirtækið Statkraft sem meðeiganda að íslensku orkufyrirtækjunum. Þetta hefur orðið mönnum tilefni til að spyrja bloggarann hvort Norðmenn séu eitthvað betri en Kanadamenn?

Svar Orkubloggsins við þeirri spurningu er auðvitað blákalt nei. Norðmenn eru auðvitað hvorki betri né verri en Kanadamenn. Sennilega er Magma mun hæfari eigandi að HS Orku - Statkraft hefur enga reynslu í jarðhita. Þessi hugmynd bloggsins um aðkomu Statkraft er eingöngu til komin af því að íslenska þjóðin sé líklegri til að sætta sig við þá hjá Statkraft - eða aðra norræna frændur okkar - sem eiganda mikilvægs fyrirtækis í íslenskum orkuiðnaði. Þar að auki yrði hugsanlega auðveldara að fá Norðmenn til að fallast á að HS Orka verði ekki selt öðrum nema með samþykki íslenska ríkisins.

Þetta gæti sem sagt orðið eins konar sáttaleið fyrir þjóðina; að fá erlendan fjárfesti að íslenskri orku án þess að ríkið missi algjörleg forræði á viðkomandi fyrirtæki. Hvort slík leið er eitthvað betri eða verri viðskiptalega en að t.d. að Magma Energy eignist HS Orku er svo allt annar handleggur.

En það sem kannski skiptir meira máli, er að ríkisstjórnin virðist reyna allt sem hún getur til að gjöreyða innkomu Ross Beaty inn í íslenskt atvinnulíf. Er það í alvöru skynsamlegt að hrekja slíka menn burtu frá Íslandi nú þegar krónan er sama sem ónýt og aukið atvinnuleysi er yfirvofandi?

Olíulindir Salómons konungs

Enn eru Evrópumenn í fjársjóðsleit í Afríku. Og enn er miklu kostað til í því skyni að komast í fjársjóðinn. Hvorki réttlætið né samviskan eru látin standa í vegi fyrir því að Vesturlönd geti svalað þorsta sínum eftir olíu og gasi.

Stutt er síðan bresk dómsmálayfirvöld ákváðu að sleppa Líbýumanninum Abdelbaset Al Megrahi, sem dæmdur hafði verið fyrir að sprengja risaþotu Pan Am hátt yfir Skotlandi þann 21. desember 1988. Þar fórust alls 270 manneskjur. Margir munu hafa látist nær samstundis við sprenginguna, þegar loftþrýstingurinn féll svo snögglega að fólk sogaðist út og lungu þess féllu saman. Aftur á móti er talið að þeir sem voru með öryggisbeltin spennt hafi margir hverjir rankað við sér þegar þeir hröpuðu niður og súrefnið jókst. Fólk á jörðu niðri vitnaði meira að segja um að einhverjir hefðu verið með lífmarki eftir að hafa skollið á jörðinni eftir rúmlega 10 km fall. Fullorðnir og börn lágu eins og hráviði á við og dreif þar sem þau féllu niður við skoska bæinn Lockerbie. Rannsóknarskýrslurnar eru vægast sagt óhugarleg lesning.

Al Megrahi  var framseldur frá Líbýu 1999 í kjölfar viðskiptabanns sem var á góðri leið með að senda Líbýumenn aftur á steinöld. Hann var dæmdur í ævilangt fangelsi fyrir aðild sína að tilræðinu. En fyrir örfáum vikum var Al Megrahi skyndilega látinn laus af mannúðarástæðum (compassionate grounds). Var sagður dauðvona af krabbameini. Það er svo væntanlega bara rosaleg tilviljun að um sama leyti gekk Líbýustjórn frá risastórum olíu- og gasvinnslusamningum við bæði breska BP og bresk-hollenska Shell.

Bretum er kannski vorkunn. Gamla stórveldið er á brauðfótum. Olían þeirra og gasið í Norðursjó er á hraðri niðurleið og ekki verður gaman að þurfa að stunda olíu- og gaskapphlaup í framtíðinni við Kína, Bandaríkin, Þýskaland, Ítalíu, Indland...

Með samningi Líbýu við Shell er tryggt að næstu árin munu tanksskip streyma í röðum frá gamla fiskiþorpinu Brega  á Miðjarðarhafsströnd Líbýu, hlaðin fljótandi gasi. Gasið kemur úr risalindunum Marsa el-Brega á hinu ævintýralega Sirte-svæði og er ætlað að vera hlekkur í framtíðarorkukeðju Bretlandseyja og knýja breskt efnahagslíf.

Búist er við að Shell muni setja 20 milljarða dollara í svæðið á næstu árum og fá afar góðan arð af þeirri ljúfu fjárfestingu. Þessi niðurstaða fær auðvitað „snillingana" í bæði Whitehall og City til að brosa út að eyrum. Enda mikilvægt að gamla breska ljónið geti ornað sér á elliheimilinu þegar ævafornar stórveldisminningarnar eru ekki nóg til að halda hita á kvikyndinu.

Þessi samningur Shell við Gaddafi  hershöfðingja og félaga hans er ekki eini risasamningurinn sem gerir Bretana káta þessa dagana. Einnig BP var að ganga frá æpandi olíusamningi við Líbýumenn. Blekið á þeim snotra samningi var varla þornað á pappírnum þegar líbýski sprengjumaðurinn lenti heima í Trípólí.

Risalindirnar sem BP fær nú aðgang að eru líka á Sirte-svæðinu  í nágrenni hafnarborgarinnar Bengazi í norðanverðri Líbýu. Þaðan liggja lindirnar bæði úti á landgrunninu og langt inn undir fastalandið og af nógu að taka. Þetta verður einhver allra stærsta fjárfesting BP og þeir Tony Hayward  (forstjóri BP) og félagar eru strax stokknir berfættir útí sjóinn skríkjandi af kæti - enda sandurinn 50 stiga heitur.

Það er sem sagt búið að tryggja að líbýskt gas og líbýsk olía flæði hindrunarlaust til hins gamla stórveldis Betu Bretadrottningar næstu árin og jafnvel áratugina. Hvað Gaddafi og kumpánar hans ætla að gera við aurana veit enginn - nema kannski þeir sem taka við pöntunum í nýjar herflugvélar og eldflaugakerfi. Þó aldrei að vita nema líbýska þjóðin fái að njóta góðs af. Ekki veitir af; atvinnuleysi í Líbýu er hroðalegt (meira en 20%) og líbýskur almenningur almennt þjáður af verulegri fátækt. Þó svo ofsalegar olíulindir Líbýu ættu auðveldlega að geta gert þessar 6,5 milljónir íbúa að einhverri efnuðustu þjóð veraldar.

Sem kunnugt er, varð Obama ekki par kátur þegar hann og aðrir í Washington DC fréttu af lausn sprengjumannsins frá Líbýu. Enda fórust 190 Bandaríkjamenn þegar þotan sprakk 31 þúsund fetum yfir Lockerbie, í þann mund sem hún var að beygja til vesturs í átt til New York. Reyndar kann raunveruleg ástæða fyrir megnri óánægju bandarískra stjórnvalda að vera af allt öðrum toga en minning fórnarlamba Flugs 103. Það er nefnilega svo að gaslindirnar við Marsa el-Brega voru i höndum bandarískra olíufélaga allan 7. og 8. áratuginn. Þegar Gaddafi hrifsaði völdin 1969 var hann snöggur að þjóðnýta olíuiðnaðinn í landinu og upp úr því misstu bandarísku félögin hverja lindina af fætur annarri.

Þetta hefur ExxonMobil og félögum þótt heldur súrt, enda eru Sirte-lindirnar meðal hinna stærstu í heiminum. Þær eru sagðar hafa að geyma meira en 40 milljarða tunna af sannreyndri olíu (proven reserves)! Til samanburðar er áætlað að sambærilegt magn í gjörvöllum Bandaríkjunum sé einungis sem nemur helmingi af þessu. Það var því ekkert sérstaklega skemmtilegt fyrir bandarísku félögin að sjá hin evrópsku Shell og BP tryggja sér aðganginn að Sirte. Það svíður enn meira að hugsa til þess að þarna er hægt að skella borpöllum rétt utan við ströndina á sáralitlu dýpi - gumsið er bæði mikið OG aðgengilegt.

Svona risasamningar verða auðvitað ekki til bara upp úr þurru. Bæði Shell og BP hafa staðið í stífum samningaviðræðum við Líbýumenn síðustu 4-5 árin. Reyndar er talað um að heilinn á bak við dílinn sé „félagið" Blair Petroleum. Það er nefnilega sjarmörinn Tony Blair  sem á stærsta heiðurinn af því að samningarnir tókust. Hann hefur verið óþreytandi við að taka flugstrætóinn til Trípólí og setið þar langdvölum í bedúínatjaldinu hjá Gaddafi. Blaðrandi, brosandi og smjaðrandi.

Bæði stjórnendur Shell og BP hljóta að vera stráknum Tony ævarandi þakklátir fyrir þennan ljúfa greiða. Sem hefur líklega tryggt þeim öllum dágóðan kaupauka til framtíðar. Í huga annarra eru þeir silfurpeningar litaðir blóði fólksins sem fórst með Pan Am risaþotunni.

Þetta er kannski ekkert undarleg forgangsröðum hjá breskum stjórnvöldum. Allt í veröld okkar er drifið áfram af olíu. Eins og Andri Snær minnti okkur vel á í fyrrakvöld í hinum stórgóða þætti; Kiljunni. Olían stjórnar leikriti mannkyns. Það er ekkert flóknara.

Ætti að fara niður... en fer kannski upp

Undanfarið hefur Orkubloggið ýjað að því að snögg verðlækkun á olíu kunni að vera í spilunum. Kannski.

Rökin þar að baki eru einkum þau að nú séu svo miklar uppsafnaðar olíubirgðir til staðar að verðið hljóti að gefa eftir.

En nú hafa skyndilega birst blikur á lofti. Í stað þess að lækka hressilega kann olíuverð þvert á móti að æða upp. Bandaríkjastjórn virðist vera að herða á afstöðu sinni gagnvart kjarnorkuáætlun Írana. Íran er ekki aðeins einn mesti olíuframleiðandi heims, heldur liggur landið að Persaflóa og spenna á svæðinu hefur því áhrif á allan olíuiðnaðinn við Flóann. Og þar með heimsmarkaðsverð á olíu.

Það gæti því verið alröng stefna að taka upp á því núna að sjorta olíu. Þvert á móti eru sumir strax farnir að finna blóðþefinn. Samsæriskenningasmiðirnir eru margir orðnir handvissir um að bandarísk stjórnvöld ætli sér að gefa blessuðum olíufyrirtækjunum ljúfa uppsveiflu á Wall Street. Með því að bregðast harðar við ögrunum Íransforseta og draga sverðin úr slíðrum.

Vaxandi líkur á átökum við Írani munu samstundis þrýsta olíuverði upp á við. Og um leið myndi eftirspurn væntanlega aukast eftir hlutabréfum í vestrænu olíufyrirtækjunum. Þeir sem nú vilja leggja allt að veði með svo ljómandi glöðu geði, ættu kannski að stökkva í olíusundlaugina. Með þá von í brjósti að eftir örfáa mánuði geti þeir baðað sig í stjarnfræðilegum ágóðanum.

Ef, ef, ef... Er þetta ekki barrasta alveg yndisleg óvissuveröld?

Afleitar afleiður?

Orkubloggarinn hefur undanfarnar vikur furðað sig á miklu bjartsýnistali í fjölmiðlum um allan heim, þess efnis að kreppan hafi náð botni.

Velta má fyrir sér hvort þetta sé einhvers konar ómeðvituð sameiginleg ákvörðun manna um að tala viðskiptalífið upp úr kreppunni. Vonandi að svo sé ekki - vonandi er kreppan í alvöru á undanhaldi. En hættumerkin eru samt víða.

Víðskiptalíf veraldar beið spennt eftir því hvað myndi gerast á G20  fundinum vestur í Pittsburgh nú í vikunni. Yrði niðurstaðan vonbrigði gætu hlutabréfavísitölurnar lent í enn einni slæmri dýfu. Og olíuverð jafnvel hrunið.

Í fjármálabransanum eru margir sem telja að núverandi eftirspurn eftir olíu gefi ekki tilefni til hærra verðs en um 35 dollara. Samt hefur tunnan verið að dansa kringum 70 dollarana. Í hópi svartsýnismanna eru sem sagt margir sem telja að olíuverðið núna sé í reynd helmingi hærra en eftirspurnin gefi tilefni til. Og að ástæðan sé óhófleg bjartsýni spákaupmanna. Sádarnir hafi hreinlega dottið í lukkupottinn að fá verðið svo hátt á ný.

Þeir hinir sömu eru sannfærðir um að nú sé farin að spýtast olía út á samskeytunum í öllum birgðageymslum heimsins. Allt sé orðið stútfullt og það eina sem sé framundan sé fallandi olíuverð.

Lækkandi olíuverð yrði þó ekki vandamál fyrir okkur í vestrinu. Efnahagslífið tæki því að sjálfsögðu fagnandi - þó svo Norðmenn myndu auðvitað verða svolítið súrir á svipinn. Og slíkt verðfall yrði að líkindum nokkuð fljótt að ganga yfir. Til lengri tíma litið eru líkurnar á 90 dollara olíutunnu mun meiri en minni.

Nei - olían er ekki aðal áhyggjuefni dagsins. Það sem viðskiptaforkólfar á Vesturlöndum ættu að óttast mest þessa dagana er hinn risastóri afaleiðumarkaður. Að hann lendi senn í þvílíku niðurstreymi, að hann dragi okkur öll í ennþá dýpra drullusvað. Veikustu hlekkirnir núna á afleiðumörkuðunum eru af mörgum sagðir vera annars vegar hinn risastóri markaður þar sem veðjað er á vaxtakjör og hins vegar afleiður þar sem menn veðja á gjaldmiðlasveiflur.

Afleiðumarkaðir hafa á örfáum árum þanist út með ógnarhraða. Spilapeningarnir á þessum markaði eru því miður raunverulegir peningar sem hafa að stórum hluta verið fengnir að láni. Ef illa fer getur tapið orðið geigvænlegt og gert öflug fjármálafyrirtæki gjaldþrota í einni svipan.

Nærtækasta dæmið um alvarlegar afleiðingarnar misheppnaðra afleiðuviðskipta, er hrun bandaríska tryggingarisans AIG  fyrir nánast sléttu ári síðan. Fyrirtækinu var reyndar forðað frá gjaldþroti - en til þess þurfti ríkisvaldið að leggja AIG litla 85 milljarða dollara.

Ekki er víst að dollarinn þyldi nýja holskeflu af afleiðuhruni hjá bandarískum risafyrirtækjum. Það er umhugsunarvert að stjórnvöld í Bandaríkjunum og annars staðar skuli hafa leyft þessum viðskiptum að byggjast upp í jafn gríðarlegu magni og raunin varð. Vísir menn segja að heildarmarkaðurinn fyrir afleiður sé nú um 600 þúsund milljarðar dollara (600 trilljónir dollara). Sem er margfalt verðmæti allra hlutabréfa og skuldabréfa í heiminum og ku jafngilda næstum tífaldri þjóðarframleiðslu í heiminum öllum!

Afleiður geta verið snilldar fyrirbæri og t.d. hjálpað fyrirtækjum að forðast mikla áhættu í rekstri. En segja má að hver einasti afleiðusamningur skapi nýja áhættu á móti þeirri sem er takmörkuð - og geggjað umfang afleiðuviðskipta gerir það að verkum að öll yfirsýn hefur glatast og afleiðingar þess eru ófyrirséðar.

Fjármálaáhættan sem þetta skapar er nánast út fyrir mannlegan skilning. Og kannski vafamál að leiðtogar G20 ríkjanna geti gert nokkurn skapaðan hlut til að varna því að afleiðuhamfarir skelli á okkur - fyrr eða seinna. Þó svo þeir hafi vissulega reynt að nálgast þennan vanda, sbr. það sem segir undir tölulið 13 í yfirlýsingu  fundarins. Reyndar þykir hjátrúarfullum það eflaust afleitt að afleiðuályktunin komi undir tölulið nr. 13!

Spurningin er kannski bara hvort verði fyrr; afleiðuhrunið eða skuldabréfahrunið.

Drekinn mun snúa aftur

„Er þetta í alvöru rétti tíminn að bjóða út leit á Drekasvæðinu? Tæplega."

Þannig sagði í einni færslu Orkubloggsins í janúar s.l. Bloggarinn taldi lágt olíuverð geta valdið áhugaleysi á Drekasvæðinu. Þó svo verðið hafi hækkað nú í sumar er samt ennþá mikil óvissa á markaðnum, þ.a. þessi röksemd er enn ekki orðin marklaus. Í febrúar bætti Orkubloggið um betur og varaði við því að fjármálakreppa væri afleitur tími fyrir slíkt útboð. Þar að auki væru óraunsæjar skattareglur í íslensku útboðsskilmálunum mögulega til þess fallnar að draga úr áhuga öflugra olíuleitarfyrirtækja á svæðinu. Sem sagt væri margt sem mælti með því að slá útboðinu á frest.

Svo fór að einungis tvær umsóknir um leitarleyfi á Drekasvæðinu bárust áður en umsóknarfresturinn rann út í maí. Báðar frá minni spámönnum úr bransanum. Þegar það lá fyrir benti  Orkubloggið á að hvorugur umsækjendanna gæti talist áhugaverður. Og óneitanlega fylltist bloggarinn talsverðri kjánatilfinningu þegar iðnaðarráðherra lýsti  yfir ánægju sinni með niðurstöðuna og talaði um „stóran dag í íslenskri orkusögu". Þegar öllum sem til þekktu mátti vera ljóst að niðurstaða útboðsins var einfaldlega gríðarleg vonbrigði. En kannski var henni Katrínu Júlíusdóttur vorkunn; svona eiga pólitíkusar líklega að tala og fylla fólk bjartsýni á erfiðum tímum. Sannleikurinn er oft óttalega leiðinlegur.

Í sumar dró annar umsækjandinn umsókn sína til baka. Það var því miður áhugaverðari umsækjandinn; Aker Exploration. Og nú hefur hinn umsækjandinn sömuleiðis dregið sína umsókn til baka. Það var reyndar alltaf augljóst að Sagex  hefði vart nokkra burði til að fara í raunverulega olíuleit á Drekasvæðinu nema með aðkomu öflugra samstarfsaðila. Umsókn þeirra hjá Sagex var því frá upphafi afar veik og hefði væntanlega verið hafnað.

Áhugaleysið á Drekasvæðinu er m.a. komið til vegna alls þess sem Orkubloggarinn hafði varað við. Of háir skattar, erfitt árferði í að fjármagna leit á nýjum og áhættusömum olíusvæðum og óvenjumikil óvissa um þróun olíuverðs. Af samtölum sínum við hátt sett fólk hjá nokkrum öflugustu olíufyrirtækjum heims í djúpvinnslubransanum, verður bloggarinn þó að bæta hér einni ástæðu við: Allt of lítilli kynningu á Drekasvæðinu.

Á allra síðustu árum hafa opnast möguleikar til olíuleitar á mörgum nýjum og mjög áhugaverðum olíusvæðum. Drekasvæðið er nýtt og lítt þekkt og er í samkeppni við ýmis önnur svæði þar sem leitaráhættan er mun minni og líkur á góðum ávinningi miklu meiri. Þar má t.d. nefna olíusvæðin utan við strendur Angóla og víðar við Vestur-Afríku, svæði í Kaspíahafi og í utanverðum Mexíkóflóa.

Til að vekja áhuga alvöru fyrirtækja í djúpvinnslubransanum þarf einfaldlega miklu meiri og betri kynningu á svæðinu. Stjórnvöld verða að horfast í augu við það að slíkt er bæði tímafrekt og kostar peninga. Það er út í hött að halda að menn geti fengið fyrirtæki til að leggja milljarða í olíuleit á Drekanum með nokkrum power-point kynningum á fáeinum olíuleitarráðstefnum. Þetta er erfið þolinmæðisvinna.

Hugsanlega hafa menn hér heima blindast af góðærinu, þegar þeir voru að undirbúa Drekaútboðið. Og haldið að Drekinn væri í augum allra æsispennandi - beztur í heimi - ekki síst þegar olíuverð rauk í næstum 150 dollara um mitt ár 2008.

Hvað um það. Verum ekki að nöldra yfir fortíðinni. Enda fyllsta ástæða til að brosa. Það er í reynd miklu betri niðurstaða að ekkert leitarleyfi sé gefið út á Drekasvæðinu, heldur en að gefa út leyfi til fyrirtækis sem myndi klúðra leitinni. Það hefði verið versta niðurstaðan.

Nú geta iðnaðarráðherra og Orkustofnun stokkað spilin upp á nýtt og horft björtum augum fram á veginn. Lært af reynslunni og undirbúið ennþá vandaðra útboð. Útboð sem mun skila alvöru umsækjendum, sem hafa mikla reynslu af olíuleit og vinnslu á erfiðum og djúpum hafsvæðum.

Til að svo megi verða þurfa stjórnvöld m.a. að gæta þess að tímasetja útboðið vel. Þarna þarf bæði þekkingu og útsjónarsemi. Skynsamasti kosturinn væri auðvitað að ráða Orkubloggarann til að skipuleggja það ferli!