Sádarnir vilja ekki tapa meiri markaðshlutdeild

Kannski rétt að byrja þessa grein á alveg svakalegra djúpri speki - sem er í takt við það sem nú má lesa á hundruðum ef ekki þúsundum vefsíðna greiningadeilda og sérfræðinga um veröld víða: Olíuverð hefur lækkað mikið undanfarna mánuði og gæti haldið áfram að lækka - þar til það nær jafnvægi. Og að því mun koma að olíuverð tekur að hækka á ný.

Þannig er nú það og kannski ekki meira um þetta að segja. Og þó. Það er staðreynd að olíuverð hefur lækkað skarpt á árinu eða vel rúmlega þriðjung á um hálfu ári. Þessi lækkun stafar af  miklu olíuframboði og slaka í efnahagslífi heimsins. Hversu langt niður olíuverð fer veit ekki nokkur hræða. Og enn síður hvenær verðið nær jafnvægi. Og/eða hvenær það fer að mjakast upp á við á ný. En það er áhugavert að velta aðeins fyrir sér hvaða áhrif verðlækkanirnar hafa á olíuframleiðslu. Þarna á sér nefnilega stað ansið spennandi einvígi þar sem hagsmunirnir nema hundruðum milljarða USD í hverjum mánuði.

Tvennt hlýtur hér að skipta miklu máli. Í fyrsta lagi það að stór hluti af olíunni sem heimurinn notar verður ekki framleidd nema olíuverð sé a.m.k. 70 USD/tunnan og jafnvel nær 80 USD/tunnan. Í öðru lagi skiptir miklu að sum mikilvæg olíuútflutningsríki geta ekki rekið ríkissjóð sinn hallalausan nema olíuverð sé vel yfir 100 USD/tunnan.

Þess vegna blasir við að núverandi olíuverð, um 70 USD/tunnan á Brent og 65 USD/tunnan á WTI, er ekki sjálfbært miðað við olíuþörf heimsins. Þetta verð er því ekki raunhæft eða mögulegt nema í takmarkaðan tíma. Olíuframleiðsla hlýtur senn að minnka og verðið að skríða upp á við. Stærstu spurningarnar eru a) hversu hratt mun draga úr framleiðslunni og b) hversu lengi munu helstu olíuútflutningsríkin geta lifað við olíuverð sem ekki stendur undir ríkisútgjöldum þeirra?

Einvígi Sádanna við olíuiðnaðinn utan OPEC

Fyrri spurningin (hversu hratt mun draga úr framleiðslunni?) snýr fyrst og fremst að þeim olíuframleiðendum sem eru að takast á við dýrustu vinnsluna. Þetta eru aðallega vestræn fyrirtæki, sem stunda olíuvinnslu á heimskautasvæðum, vinnslu úr olíusandi í Alberta í Kanada  og vinnslu úr þunnum olíulögum á nokkrum svæðum í Bandaríkjunum; einkum í Texas og N-Dakóta.

Undanfarin ár hefur olíuframleiðsla nokkurra landa utan OPEC vaxið töluvert hraðar en framleiðsla OPEC-ríkjanna. Þar kemur einkum til aukin olíuframleiðsla úr olíusandi í Kanada (oil sand) og ný tegund olíuframleiðslu í Texas og N-Dakóta í Bandaríkjunum, þ.e. framleiðsla á s.k. tight oil (stundum kölluð shale oil, sem ekki má rugla saman við oil shale sem er allt annars konar auðlind). Fyrri spurningin, sem hér var nefnd, er því fyrst og fremst sú hvort draga muni úr olíuframleiðslu í Kanada og Bandaríkjunum?

Síðari spurningin (hversu lengi munu helstu olíuútflutningsríkin geta lifað við olíuverð sem ekki stendur undir ríkisútgjöldum þeirra?) snýr að hinum dæmigerðu olíuríkjum þar sem vinnslan er fyrst og fremst í höndum ríkisolíufélags og hagnaður af vinnslunni er langmikilvægasta tekjulind ríkissjóðs viðkomandi landa. Þarna eru OPEC ríkin besta dæmið ásamt Rússlandi. En þar sem Saudi Arabía er langstærsti olíuútflytjandinn innan OPEC eru það í reynd Sádarnir sem öllu ráða um það hvaða olíuverð OPEC getur sætt sig við. A.m.k. meðan samstarfið innan OPEC springur ekki í loft upp og ríkin virða framleiðslukvótana þokkalega. Þess vegna snýst síðari spurningin fyrst of fremst um það hversu lágt olíuverð Sádarnir eru tilbúnir að þola og hversu lengi.

Segja má að nú sé í gangi störukeppni milli Sádanna annars vegar og vestræna olíuiðnaðarins hins vegar. Eða einvígi. Með vestrænum olíuiðnaði er hér fyrst og fremst átt við fyrirtæki í olíuvinnslunni í N-Dakóta og Texas. Þar er á ferðinni vinnsla á tight oil, en þetta er olíuvinnsla sem var lítt þekkt þar til fyrir fáeinum árum (á ensku er aðferðin nefnd hydraulic fracturing; stytt sem fracking). En það er sem sagt störukeppni í gangi á milli Sádanna annars vegar og hinnar nýju tegundar af olíuvinnslu vestur í Bandaríkjunum hins vegar. Og þess er nú beðið hver fyrst lítur undan og dregur úr olíuframleiðslu sinni.

Nýjum olíuverkefnum seinkar

Sa sem lítur til kostnaðar við olíuvinnslu kann að velta fyrir sér af hverju lágt olíuverð veldur ekki fyrst samdrætti í vinnslu á heimskautaolíunni eða olíusandi. Það er jú almennt ennþá dýrari vinnsla heldur en sú að vinna tight oil með fracking. En málið er flóknara en svo. Verkefnin í heimskautaolíunni og olíusandinum eru risastór fjarfesting í gríðarstórum olíulindum. Þetta eru fjárfestingar gerðar til svo langs tíma, að nettar sveiflur í olíuverði hafa yfirleitt ekki mikil áhrif á þau verkefni sem komin eru í gang.

Lækkandi olíuverð núna stöðvar því ekki slíka vinnslu, jafnvel þó dýr sé. En auðvitað leiðir olíuverðlækkunin til þess að nýjum svona verkefnum er seinkað, þ.e. þeim er slegið á frest. Það kann að hafa alvarlegar afleiðingar í framtíðinni þegar olíueftirspurn eykst og olíuframleiðendur munu ekki ná að fullnægja markaðsþörfinni. Þá er líklegt að olíuverð æði upp. Hvenær það verður er ómögulegt að segja. Og það er framtíðarvandamál.

Vinnsla á olíulindum þar sem um er að ræða tight oil er miklu einfaldara og kostnaðarminna verkefni en vinnsla á heimskautaolíu eða olíusandi. Þess vegna eru verkefnin í tight oil líka margfalt fleiri og skammtímaáhrif olíuverðs í þeim iðnaði miklu meiri. Hver og ein slík olíulind er mjög fljót að tæmast og þarf sífellt að vera að ráðast í ný og fleiri verkefni til að viðhalda framleiðslunni. Lækkandi olíuverð gæti því nokkuð skjótt haft þau áhrif að mjög hægi á slíkri vinnslu. Og sennilega þarf olíuverð ekki að lækka mikið meira en orðið er til að valda gjaldþrotum hjá fyrirtækjum sem eru umsvifamikil í tight oil - og þá sérstaklega hjá þeim skuldsettustu. Það er því vel mögulegt og jafnvel nokkuð líklegt að brátt fari a.m.k. að hægja á vextinum í vinnslu á tight oil. Það er bara óvíst hversu hratt þetta gerist.

Sádarnir ætla sér að ná fyrri markaðshlutdeild

Þetta er efalítið það sem Sádarnir eru að horfa til. Þ.e. að hægja á olíuframleiðslunni utan OPEC og þar með halda markaðshlutdeild sinni. Þeir hafa undanfarin ár horft upp á það að markaðshlutdeild þeirra hefur verið að dragast saman og álíta að nú sé nóg komið. Með því að þrengja að arðsemi vestrænu olíufyrirtækjanna telja Sádarnir sig geta hægt á olíuframleiðslunni í Bandaríkjunum, Kanada og víðar utan OPEC - og þar með haft tækifæri á að auka eigin markaðshlutdeild til þess sem var.

Um leið gera þeir ljúflingarnir ráð fyrir að þá muni markaðsáhrif þeirra og OPEC aukast. Þ.a. unnt verði að stýra olíuverði án þess að eiga á hættu að missa markaðshlutdeild.

Þessi stefna Sádanna kom skýrt fram á síðasta fundi OPEC í Vín. Innan OPEC eru nokkur ríki sem eru að lenda í verulegum vandræðum vegna lágs olíuverðs. Sennilega er Venesúela verst statt, en einnig gætu Nígería og Íran mögulega lent í vanda svo dæmi séu tekin. Þess vegna er verulegur þrýstingur á Sádana innan OPEC um að þeir dragi úr olíuframleiðslu sinni - svo verðið hækki. En Sádunum varð ekki hvikað; OPEC skyldi halda framleiðslukvótum sínum óbreyttum og ekki draga svo mikið sem einn dropa úr framleiðslu sinni. 

Háskalegur leikur?

Þetta er ekki einfaldur leikur. Í fyrsta lagi er mögulegt að olíuverð falli meira og lengur en áætlanir Sádanna gera ráð fyrir. Þá yrði tekjutap þeirra meira en þeir eru að meta núna. Saudi Arabía er að vísu það fjárhagslega sterk að áhætta Sádanna sjálfra er ekki mikil. En ef þessi sviðsmynd yrði að veruleika yrði fjártjón sumra annarra OPEC-ríkja hrikalegt - og þá gæti samstaða OPEC rofnað og Saudi Arabía misst mikil áhrif á olíumarkaði.

Hugsanlega hefði þó verið ennþá áhættusamara ef Sádarnir og OPEC hefðu dregið úr framleiðslu sinni núna til að reyna að ná olíuverði upp. Mikið olíuframboð virðist vera víða um heim - og svo hefði geta farið að Sádarnir hefðu einfaldlega misst ennþá meiri markaðshlutdeild og það án þess að olíuverð haggaðist. En hvað svo sem verður er þetta allt saman veisla fyrir orkuáhugafólk; það verður æsispennandi að fylgjast með verðþróuninni næstu mánuðina og misserin og sjá hvernig Sádarnir og OPEC bregðast við. 

Athugasemdir

[Ketill Sigurjónsson, 7.12.2014 kl. 09:17]

Lækkandi olíuverð strax farið að valda samdrætti í bandaríska olíuiðnaðinum:
New U.S. oil and gas well November permits tumble nearly 40 percent
http://www.reuters.com/article/2014/12/03/us-usa-oil-permits-idUSKCN0JG2C120141203

Og verðmæti fyrirtækjanna snarminnkar:
Oil Billionaire Hamm Loses Half His Fortune in Three Months as Price Plummets
http://www.bloomberg.com/news/2014-12-01/billionaire-shale-pioneer-says-drilling-will-slow.html

[Guðmundur Jónsson, 7.12.2014 kl. 11:20]

Sádarnir virðast ekki vera jafn vitlausir og þeir líta út fyrir að vera. þeir hafa í það minnsta ráðgjafa sem fatta að hátt verð á olíu flýtir fyrir afvötnun olíufíklanna.

[Ívar Pálsson, 7.12.2014 kl. 11:54]

Takk fyir góða grein, Ketill. Lágt olíuverð virðist ætla að standa um tíma, þannig að Bandaríkin vaxa betur en Evrópuríkin fara hraðar niður. Vöxtur Asíu ætti þá að halda áfram á góðum skriði. Orkustefna Evrópuríkja er í öngstræti, sérstaklega í samningaleysi við Rússa.

[Ketill Sigurjónsson, 7.12.2014 kl. 12:04]

Takk fyrir athugasemdina Ívar. Ég vil reyndar vekja athygli á því að ef einhver nýtur sérstaklega góðs af lækkandi olíuverði þá eru það Evrópuríki. Ég hygg sem sagt að Evrópa fagni lækkandi olíuverði mun meira en Bandaríkin. Í þessu sambandi má líka minna á að stór hluti af gasinnflutningu Evrópu er tengdur olíuverði.

Þar að auki er athyglisvert að þegar litið er til hagstærða í Bandarikjunum kemur í ljós að sú atvinnugrein sem þar hefur bætt við lang flestum störfum undanfarin ár er olíu- og gasiðnaðurinn. Haldist olíuverð lágt mun það koma umræddri atvinnugrein illa og störfum fækka.

[Bjarki (IP-tala skráð) 8.12.2014 kl. 13:58]

Hér er skemmtilegt graf sem ég rakst á sem á að sýna hver hagnast og hver tapar á lágu olíuverði: http://i.imgur.com/lebtj64.jpg

Fyrirsjáanlega er fallið mest fyrir Rússa sem hafa ekki að mörgu öðru að hverfa ef orkugeirinn dregst saman. Þróunarlönd eða "nýmarkaðsríki" sem búa ekki sjálf yfir miklum orkuauðlindum eru þau sem helst hagnast en "gamla Evrópa" fær líka smá vítamín þó að það sé ekki jafn áberandi.

[Ketill Sigurjónsson, 8.12.2014 kl. 14:17]

Já - takk Bjarki - áhugavert graf. Hér er þetta líka:

http://www.ft.com/intl/fastft/246661/who-wins-who-loses-from-oil-slide-guest-chart

COMMENTWho wins, who loses from oil slide: guest chart

3 days ago

• URL

• Twitter

Oil prices are dipping again, and analysts are pencilling in much lower forecasts for next year. But who wins or loses from the oil slide?

Unthinkable "what if scenarios" on global oil prices have suddenly become must-haves for many in industry and financial markets, writes Gabriel Sterne, head of macro research at Oxford Economics in a guest post for fastFT.

The Oxford Economics global macro-economic model incorporates demand and supply channels from major oil producers and consumers, and the overall impact on GDP shown below incorporates second-round impacts via the usual trade and confidence channels in the global economy.

We layer on progressively more severe oil price scenarios to our November baseline projections.

As prices get lower, the prize to the fastest growing major economy goes to… Philippines, whose GDP growth would pick up to 7.6% on average over the next two years, were oil prices to slump as far as $40pb.

At that price, Russia is at the bottom with growth slumping to -2.5% on average in the next two years, and that does not even incorporate fully Russia's other issues.

[Ketill Sigurjónsson, 9.12.2014 kl. 15:52]

Skýring Economist frá því í gær á lágu olíuverði:

The Economist explains
Why the oil price is falling
Dec 8th 2014, 23:50 BY E.L.

THE oil price has fallen by more than 40% since June, when it was $115 a barrel. It is now below $70. This comes after nearly five years of stability. At a meeting in Vienna on November 27th the Organisation of Petroleum Exporting Countries, which controls nearly 40% of the world market, failed to reach agreement on production curbs, sending the price tumbling. Also hard hit are oil-exporting countries such as Russia (where the rouble has hit record lows), Nigeria, Iran and Venezuela. Why is the price of oil falling?

The oil price is partly determined by actual supply and demand, and partly by expectation. Demand for energy is closely related to economic activity. It also spikes in the winter in the northern hemisphere, and during summers in countries which use air conditioning. Supply can be affected by weather (which prevents tankers loading) and by geopolitical upsets. If producers think the price is staying high, they invest, which after a lag boosts supply. Similarly, low prices lead to an investment drought. OPEC’s decisions shape expectations: if it curbs supply sharply, it can send prices spiking. Saudi Arabia produces nearly 10m barrels a day—a third of the OPEC total.

Four things are now affecting the picture. Demand is low because of weak economic activity, increased efficiency, and a growing switch away from oil to other fuels. Second, turmoil in Iraq and Libya—two big oil producers with nearly 4m barrels a day combined—has not affected their output. The market is more sanguine about geopolitical risk. Thirdly, America has become the world’s largest oil producer. Though it does not export crude oil, it now imports much less, creating a lot of spare supply. Finally, the Saudis and their Gulf allies have decided not to sacrifice their own market share to restore the price. They could curb production sharply, but the main benefits would go to countries they detest such as Iran and Russia. Saudi Arabia can tolerate lower oil prices quite easily. It has $900 billion in reserves. Its own oil costs very little (around $5-6 per barrel) to get out of the ground.

The main effect of this is on the riskiest and most vulnerable bits of the oil industry. These include American frackers who have borrowed heavily on the expectation of continuing high prices. They also include Western oil companies with high-cost projects involving drilling in deep water or in the Arctic, or dealing with maturing and increasingly expensive fields such as the North Sea. But the greatest pain is in countries where the regimes are dependent on a high oil price to pay for costly foreign adventures and expensive social programmes. These include Russia (which is already hit by Western sanctions following its meddling in Ukraine) and Iran (which is paying to keep the Assad regime afloat in Syria). Optimists think economic pain may make these countries more amenable to international pressure. Pessimists fear that when cornered, they may lash out in desperation.

Dig deeper:
The economics of oil have changed (Dec 2014)
Will falling oil prices curb America's shale boom? (Dec 2014)
What is the oil cartel up to? (Dec 2014)

 

http://www.economist.com/blogs/economist-explains/2014/12/economist-explains-4?fsrc=scn/fb/wl/bl/ee/whytheoilpricefalling