Landsvirkjun: 40 milljarða tap

"Það er mat stjórnenda Landsvirkjunar að fyrirtækið geti mætt skuldbindingum næstu 24 mánuði þó að enginn aðgangur verði að nýju lánsfjármagni á þeim tíma."

Já - þannig segir í nýútkominni ársskýrslu Landsvirkjunar vegna ársins 2008. Nú þegar Eimskipafélagið hefur orðið leiksoppur braskara og er í dag jafnvel með neikvætt eigið fé, leyfir Orkubloggið sér að stinga upp á því að Landsvirkjun sé hið nýja óskabarn þjóðarinnar.

Og öðruvísi hafast þau að, gamla óskabarnið Eimskip og hið nýja; Landsvirkjun. Skv. ársreikningi Landsvirkjunar var eigið fé þessa öfluga orkufyrirtækis um síðustu áramót að jafngildi nálægt 1,4 milljörðum bandaríkjadala (Landsvirkjun gerir upp í dollurum). Hljómar dável.

Menn geta vissulega rifist um hversu "rétt" metnar eignir Landsvirkjunar eru. En það breytir ekki öllu. Til skemmri tíma litið - nú á tímum lánsfjárkreppu - skiptir meira máli hvort Landsvirkjun getur staðið við skuldbindingar sínar næstu misseri og ár. Að fyrirtækið hafi nægar tekjur og aðgang að fjármagni til að geta greitt afborganir af skuldum sínum, auk launa og annarra útgjalda.

Landsvirkjun er nú að öllu í eigu ríkissjóðs. Nánar tiltekið á ríkissjóður 99,9% eignarhlut og félagið Eignarhluti ehf. á 0,1%, en það félag er í eigu ríkissjóðs. Af þessu tilefni vill Orkubloggið vekja athygli á annarri "skemmtilegri" staðreynd: Ríkissjóður ber ábyrgð á 99,9% allra skuldbindinga Landsvirkjunar, sbr. lög sem um fyrirtækið gilda. Gömlu sameigendurnir, Reykjavíkurborg og Akureyri, eru reyndar ekki alveg stikkfrí. Því þessi tvö bæjarfélög eru líka í ábyrgð vegna allra skuldbindinga Landsvirkjunar sem eru eldri en frá ársbyrjun 2007 (þessi meðábyrgð gildir út árið 2011). Það er því augljóst að það er ekki bara ríkissjóður sem á allt undir vegna Landsvirkjunar. Bæði Reykvíkingar og Akureyringar eiga þarna ennþá meiri hagsmuni en aðrir landsmenn af því að fyrirtækið spjari sig og lendi ekki í greiðsluþroti. 

Samkvæmt áðurnefndri tilvitnun hér í upphafi færslunnar, þá telja stjórnendur Landsvirkjunar ekki yfirvofandi hættu á ferðum. Telja að fyrirtækið ráði við skuldbindingar sínar næstu tvö árin, jafnvel þó svo enginn aðgangur verði að lánsfé. A.m.k. ef álverð lækkar ekki enn meira.

Orkubloggið hefur enn ekki gefið sér tíma til að kíkja almennilega á ársskýrsluna. Hefur rétt snuðrað af henni. Samt er ekki hægt annað en minnast strax á svolítið óþægilega staðreynd: Á síðasta ári (2008) voru fjármagnsgjöld Landsvirkjunar umfram fjármagnstekjur 660,6 milljónir dollara. Þetta er all svakaleg breyting frá árinu á undan. Árið 2007 var þessi mismunur 445,6 miljónir USD í plús, þ.e. fjármagnstekjurnar voru þá þessum hundruðum milljóna umfram fjármagnsgjöldin.

Þessi nokkuð svo hressilega neikvæða sveifla milli áranna er sem sagt 1.106,2 milljónir eða um 1,1, milljarður. Og hér erum við ekki að tala um íslenskar krónur, heldur bandaríkjadali. Í ársskýrslunni er þessi sveifla skýrð þannig að um sé að ræða breytingar "á hreinum tekjum og gjöldum af fjáreignum og fjárskuldum auk hækkunar vaxtagjalda".

Á sama tíma og fjármagnsgjöldin flæddu yfir Landsvirkjun og virði orkusölusamninga lækkaði, jókst engu að síður rekstrarhagnaður fyrirtækisins. Fór úr 181 milljónum USD 2007 og í 246 milljónir dollara 2008. Í ársskýrslunni segir að þessi aukni rekstrarhagnaður skýrist af "aukinni orkusölu með tilkomu Kárahnjúkavirkjunar og hærra orkuverði". Orkubloggið stóð reyndar í þeirri trú að orkuverðið til Landsvirkjunar frá Kárahnjúkum lækkaði (í dollurum) samfara lækkandi álverði. En líklega hefur Landsvirkjun náð að verja sig að einhverju leyti gegn álverðslækkununum, með afleiðusamningum, auk þess sem afkoman á fyrri hluta ársins var væntanlega bærilegri.

Þrátt fyrir þennan þokkalega rekstrarhagnað leggur stjórn Landsvirkjunar það til, að ekki verði greiddur neinn arður til eigendanna í þetta sinn. M.ö.o. telur stjórnin bersýnilega að Landsvirkjun þurfi nú á hverri einustu krónu og hverjum einasta dollar að halda, í því undarlega árferði sem nú ríkir. Það kemur ekki á óvart. Minnumst þess að þrátt fyrir rekstrarhagnaðinn, skilaði Landsvirkjun verulegu tapi á liðnu ári. Þegar fjármagnsliðir eru teknir með, varð heildarútkoman tap upp á nærri 345 milljón dollara.

Já - Landsvirkjun tapaði meira en sem nemur 40 milljörðum ISK árið 2008. Það er súrt. Rekstrarhagnaður Landsvirkjunar jókst vissulega um 65 milljónir USD á árinu, en á meðan þyngdist fjármagnsbyrðin um 1,1 milljarð USD m.v. árið á undan. Það þætti mörgum Íslendingnum nokkuð óþægileg þróun í heimilisbókhaldinu. Á mannamáli þýðir þetta einfaldlega að Landsvirkjun stendur frammi fyrir gríðarlegri byrði vegna lánanna, sem hvíla á fyrirtækinu. Og það eru væntanlega fyrst og fremst lánin vegna Kárahnjúkastíflu og Fljótsdalsvirkjunar, sem nú eru að segja til sín.

Þeir sem hrífast af áliðnaði, stóriðju og miklum virkjanaframkvæmdum,  tala gjarnan um að við Íslendingar eigum margar virkjanir sem séu nú nánast skuldlausar og mali gull fyrir þjóðina. Það má vel vera. En í ár fær ríkið ekki krónu í arð af þessari eign sinni í Landsvirkjun, sem nú er með eigið fé upp á 1,4 milljarða bandaríkjadala.

Orkublogginu finnst það barrrasta alls ekki nógu gott. Hvaða hluthafi í fyrirtæki með sem samsvarar tæpum 170 milljörðum ISK í eigið fé, væri sáttur við að fá engan arð af því fjármagni?! Þetta er hreinlega sorglegt. Að mati Orkubloggsins er eina vitið að leita eftir erlendum aðila, sem vill eignast hlut í Landsvirkjun. Og nota andvirðið sem fengist fyrir þann hlut, sem fyrsta framlagið í sérstakan orkusjóð íslensku þjóðarinnar- í anda norska olíusjóðsins. Þar með væri unnt að dreifa betur áhættunni og um leið myndi Landsvirkjun væntanlega losna við þær ásakanir að fjárfesta í óarðbærum virkjunum.

Með þessu væri sem sagt bæði unnt að losa Landsvirkjun við pólitíkina og um leið koma eggjunum í fleiri körfur. Það er orðið löngu tímabært að íslenska þjóðin fái skýrari og betri tilfinningu fyrir þeim arði, sem orkulindirnar skila. Stofnun slíks sjóðs gæti verið rétta skrefið til að skapa víðtæka samstöðu um auðlindanýtingu landsins. Þangað gætu hugsanlega líka runnið fiskveiðiheimildirnar - en það er annað og kannski flóknara mál.

Í ljósi þess sem sagt var í upphafi þessarar færslu um braskarana og Eimskipafélagið, kann það að hljóma sem þversögn hjá Orkublogginu að vilja selja hluta Landsvirkjunar. En munum að það eru ekki allir jafn ferlegir eins og nýríkir íslenskir auðmenn. Á Norðurlöndunum eru t.d. nokkur fyrirtæki, sem gætu verið heppilegur meðeigandi að Landsvirkjun ásamt íslenska ríkinu 

Fyrsti mögulegi kaupandinn, sem kemur upp í huga Orkubloggarans er norska ríkisfyrirtækið Statkraft. Sem hefur fjárfest í endurnýjanlegri orku víðsvegar um heiminn. Er hugsanlegt að Statkraft vilji koma inn í íslenska orkugeirann og í framhaldinu öðlast meiri þekkingu á vatnsafli og jarðvarma? Fram til þessa hefur Statkraft verið dálítið utanveltu í jarðvarmanum - meira verið t.d. í vindorku. Með því að fá Statkraft til Íslands er enn fremur mögulegt að hér yrði farið að skoða aðra virkjanakosti af alvöru. Bæði vindorkuver og osmósavirkjanir, svo dæmi sé tekið. Eða sjávarvirkjanir. Það kann að vera tímabært að einblína ekki bara á vatnsorku og jarðvarma.

Og ef Statkraft hefur ekki áhuga má kanna með danska Dong Energi. E.t.v. væri þó nærtækast að tala við sjálfan skipa- og olíukonunginn Mærsk McKinney-Möller. Hann gæti haft áhuga á að Mærsk tengdist ekki aðeins olíuiðnaðinum, heldur færði út kvíarnar í endurnýjanlega orku. Þó svo Mærsk sé hálfgerðu basli þessa dagana, er vel þess virði að skoða slíkan möguleika.  Gæti tilurð Mærsk Renewables orðið tækifæri Íslands?

En víkjum aftur að Landsvirkjun og fjármagnsþörfinni þar á bæ. Hvað mun lánsfjárkreppan standa lengi? Hvenær mun Landsvirkjun á ný geta nálgast lánsfé á vöxtum, sem eru viðráðanlegir? Er nóg að afgreiða þetta, með því að segja að þetta verði í lagi næstu 24 mánuðina? Orkubloggið hefði gjarnan viljað sjá eitthvað meira um þessa áhættu í ársskýrslunni.

Einnig er vert að hafa í huga að hlutfall bandaríkjadalsins í tekjum Landsvirkjunar hefur farið hratt hækkandi. Þetta hlutfall mun hafa verið um 50% 2006 og 2007, en var um 70% árið 2008. Samkvæmt ársskýrslunni er gert ráð fyrir að þetta hlutfall lækki eitthvað á ný og verði senn á bilinu 60-70%. Þetta er ekki útskýrt nánar, nema hvað sagt er að hlutfallið taki breytingum með þróun álverðs. Af þessu hlýtur Orkubloggið að álykta sem svo, að stjórnendur Landsvirkjunar telji að lækkun álverðs hafi nú þegar náð botni. En hafandi í huga að nú eru talsverðar líkur á enn meiri lækkun dollars, er kannski ekki heppilegt að hlutfall tekna Landsvirkjunar í dollurum skuli hafa hækkað.

Á landsfundi Sjálfstæðisflokksins nú um helgina sagði fyrrverandi forsætisráðherra, Geir Haarde, að líklega hefði ekki með nokkru móti verið hægt að bjarga bönkunum. Jafnvel þó svo fyrr hefði verið farið í markvissar aðgerðir, en raun varð á. Spurningin er hvort fyrrverandi varaformaður Sjálfstæðisflokksins, sem situr í stól forstjóra Landsvirkjunar, sé sömu skoðunar um Landsvirkjun? Að þetta verði bara að ráðast.

Og hvað ætli stjórn Landsvirkjunar og nýi fjármálaráðherrann séu að bauka? Landsvirkjun heyrir vel að merkja undir fjármálaráðuneytið, þ.e. fjármálaráðherrann skipar stjórn Landsvirkjunar. Sökum þess að aðalfundur Landsvirkjunar á að fara fram í apríl n.k., er það Steingrímur nokkur Sigfússon, sem fær það hlutverk að skipa alla stjórn Landsvirkjunar að þessu sinni.

Fróðlegt verður að sjá hvaða fólk fjármálaráðherrann biður um að taka að sér þetta ábyrgðarmikla hlutverk, á þessum viðsjárverðu tímum. Ennþá meira brennandi spurning er sú hvort búið sé að semja nákvæma aðgerðaráætlun um það hvernig bregðast skuli við, ef Landsvirkjun lendir í greiðsluþroti? Eða ætla menn barrrasta að mæta í sjónvarpssal og segja "við borgum ekki skuldir... óreiðufyrirtækis"?

Tæplega nokkur hætta á því. Þar sem Landsvirkjun er jú í ríkiseigu og ríkið vil væntanlega helst ekki að einhverjir kröfuhafar hirði fyrirtækið - og þar með virkjanirnar. Þá myndi ríkið litlu sem engu ráða um það í hvaða hendur virkjanirnar myndu fara. Þess vegna hljóta menn að vera á tánum og vera með allt á hreinu hvað gera skuli EF illa fer hjá Landsvirkjun.

En það sem er undarlegast, er hversu lítið er um þetta fjallað á opinberum vettvangi. Fjölmiðlar virðast lítinn sem engan áhuga hafa á stöðu Landsvirkjunar. Né því hvort fyrirtækið sé að meta ástandið raunsætt, með því að segja stöðu Landsvirkjunar viðunandi og að fyrirtækið þurfi ekkert nýtt lánsfé næstu 24 mánuðina.

Menn geta kannski huggað sig við það, að enn sé allt í góðu hjá Landsvirkjun. En er það mat raunsætt - eða óskhyggja? Hvað ef álverð heldur áfram að lækka? Og lánsfjárkreppan dregst á langinn? Hversu snögglega gæti málið þróast á verri veg, ef vonir manna um hærra álverð ganga ekki eftir?

Orkubloggið vonast til þess að fólk hafi lært af reynslunni. Að nú sé þegar búið að stofna öflugt neyðarteymi, sem aðstoði starfsfólk Landsvirkjunar við að meta og takast á við þessar vægast sagt óvenjulega neikvæðu aðstæður, sem uppi eru í efnahagslífinu.

Og við treystum því að stjórn fyrirtækisins fylgist náið með þróuninni og leggi sjálfstætt og gagnrýnið mat á þær upplýsingar, sem frá fyrirtækinu koma. Við treystum því að þarna sé og verði áfram á ferðinni útvalsfólk, með nauðsynlega yfirburðarþekkingu á álmarkaðnum, fjármálageiranum og rekstrarfræði. Á endanum er það þó fjármálaráðherra, sem ber hina pólitísku ábyrgð á að Landsvirkjun farnist vel.

Núverandi stjórn Landsvirkjunar skipa:

Ingimundur Sigurpálsson, forstjóri og formaður stjórnar.

Bryndís Hlöðversdóttir, aðstoðarrektor og varaformaður stjórnar.

Gylfi Árnason, verkfræðingur
Jóna Jónsdóttir, viðskiptafræðingur.
Páll Magnússon, bæjarritari.

 

Varamenn í stjórn eru:

Katrín Ólafsdóttir.

Valdimar Hafsteinsson.

Vigdís M. Sveinbjörnsdóttir.

Þórður Sverrisson.

Dan Yergin

Þegar litið er til baka, virðist manni sem hér hafi um skeið ríkt þau trúarbrögð að tilbiðja heimskuna. Menn sem þáðu hæstu launin í landinu, réttlættu þau með því að þeir væru að byggja upp gríðarleg öflug fyrirtæki í alþjóðlegri samkeppni. Fjármálastofnanir landsins myndu ekki fá að njóta hæfileika þeirra, nema að borga þeim feykilega vel. Annars myndu þeir óðar hverfa til annarra starfa - í útlöndum. Og Ísland sitja eftir með sárt ennið.

Þegar til kom sýndu þessir menn þann einstaka "hæfileika" að sigla öllum íslensku bönkunum í þrot, á örfáum árum. Þeir tóku við bönkunum eftir einkavæðingu og eflaust voru þeir vel meinandi - framan af. En svo opinberaðist hversu arfa slakir þessir nýju stjórnendur voru - og gjörsamlega siðlausir. Orkubloggið veltir fyrir sér hvort þetta sé heimsmet í lélegri fyrirtækjastjórnun.

En þetta er svo sem ekki séríslenskt fyrirbæri. Í útlöndum má svo sannarlega líka sjá þennan sama leiðinda tendens til að snobba fyrir mistækum kjánum.

Í orkugeiranum er maður sem heitir Daniel Yergin. Hann er forstjóri heimsþekkts ráðgjafafyrirtækis, Cambridge Energy Research Associates, sem einkum sérhæfir sig í orkumálum. Í hvert sinn Dan Yergin opnar muninn, hlustar orkugeirinn andaktugur á. Þeir hjá CERA þykja m.ö.o. einhver alfínasti pappírinn í bransanum, þegar kemur að því að spá fyrir um þróunina á olíumörkuðunum.

Þess vegna eru bæði ríkisstjórnir og orkufyrirtæki ónísk á að greiða háar fjárhæðir til CERA fyrir ráðgjöf þeirra. Af því þeir hjá CERA eru páfarnir í bransanum. Þetta er svolítið broslegt. Því ef maður nennir að skoða hvernig spár CERA hafa gengið eftir, kemur auðvitað í ljós að þeir eru alveg vonlausir í að spá rétt fyrir um þróunina á orkumörkuðunum. Eins og á við um fólk yfirleitt - nobody knows nuthin!

Almennt má segja að spár CERA einkennist af bjartsýni. Það er í anda Orkubloggsins. Hjá CERA eru menn t.d. handvissir um að peak-oil sé bara kjaftæði. Ennþá sé óralangt í að olíuframleiðslan byrji að hnigna - ennþá sé miklu meira en helmingur af vinnanlegri olíu veraldarinnar ósóttur í jörðu.

CERA hefur sett fram spár um að vinnanlegar olíubirgðir jarðar séu allt að 4-6 milljarðar tunna. Hingað til hefur einungis u.þ.b. 1,2 milljörðum tunna verið dælt upp. Sem sagt margfalt meiri olíu að hafa. Peak-oil spámenn eru aftur á móti flestir á því, að vinnanleg olía nemi einungis um 2-2,5 milljörðum tunna. Við séum u.þ.b. á framleiðslutoppnum, eða jafnvel komin yfir toppinn nú þegar.

Orkubloggið veit svo sem ekki í hvorn fótinn er best að stíga. En hallast að þeirri kenningu að peak-oil, eins og það er almennt skilgreint, verði aldrei náð. Það verði einfaldlega svo að breytingar í orkunýtingu muni valda því að eftirspurn eftir olíu minnki - og það muni halda aftur af hinum gríðarlegu olíuverðhækkunum sem óhjákvæmilega myndi fylgja náttúrulegri hnignun í olíuframleiðslunni. Framleiðslan muni sem sagt ná toppi, svo verða stöðug og loks byrja að minnka. Einfaldlega vegna minnkandi eftirspurnar - en ekki vegna vandræði í að halda uppi framboði.

Þessi skoðun Orkubloggsins stendur mun nær spádómum CERA, heldur en Bölmóðum peak-oil kenningarinnar. Engu að síður er langt frá því að bloggið trúi í blindni á CERA. Enda kemur í ljós, þegar að er gáð, að þeir eru satt að segja frekar mistækir.

Tökum dæmi. Í ársbyrjun 2002 spáði CERA að olíuverðið það ár myndi að meðaltali vera um 20 dollarar tunnan. Spáðu sem sagt lækkun; meðalverðið 2001 hafði verið um 26 dollarar. Niðurstaðan varð að 2002 var meðalverð á olíu nánast hið sama og árið áður, eða um 26 dollarar. Ekkert varð af þessari 20% verðlækkun sem CERA spáði.

Í upphafi 2005 spáði CERA olíuverði á bilinu 20-30 dollara yfir árið. Niðurstaðan varð að olíuverðið náði 65 dollurum tunnan í lok ársins. Smá skekkja þar! Um mitt ár 2007 var olíuverðið í um 68 dollurum. Þá spáði Yergin því að olían myndi brátt lækka í 60 dollara. Niðurstaðan varð þveröfug; olían hélt áfram að hækka allt fram á mitt ár 2008. Og skömmu áður en verðið steinféll á ný, náði CERA að setja fram spá um að líklega færi verðið yfir 150 dollara. Kallagreyin.

Niðurstaðan er sem sagt sú að CERA getur nýst ágætlega við að ákveða hvernig skuli fjárfesta í olíubransanum. Bara alltaf gera þvert á það sem kemur fram í spám CERA! Sem sagt sjorta olíuna þegar þeir spá að verðhækkanir séu framundan - og hamstra þegar þeir spá yfirvofandi verðlækkun. Þeir sem fylgt hafa þessari anti-fjárfestingastefnu hafa flestir líklega gert það nokkuð gott síðustu árin.

Já - vörumst að taka mark á sérfræðingunum. Sérstaklega þó þegar þeir segja að þeir séu ómissandi.  Guð forði oss frá "óskeikulum" spámönnum í orkubransanum - og "ómissandi" snillingum í íslensku fjármálalífi. Orkubloggarinn getur nú alla vega þakkað fyrir það, að hafa síðustu 10 árin fylgt eigin hyggjuviti í fjármálum - en ekki því sem kom frá greiningadeildum íslenskra banka.

Auðvitað hefur Yergin oft haft rétt fyrir sér. En þá freistast maður til að segja "a broken clock is right twice a day"! En hvort sem menn taka mark á Dan Yergin eður ei, er "The Prize: The Epic Quest for Oil, Money and Power" auðvitað skyldulesning. Yergin fékk meira að segja sjálf Pulitzer-verðlaunin fyrir þau skrif. En hverju spá CERA-menn nú um framhaldið. Það vill svo til að nýjasta spáin þeirra birtist í dag, föstudag. Og hún er lítið annað en "ef þetta og ef hitt". En Orkubloggarinn staldraði við eftirfarandi:

“Seven consecutive years of rising oil prices – unprecedented in the history of the oil industry – have come crashing down, thus burying the notion that the commodity price cycle was a historical relic. Instead, old truths have been reaffirmed. Sustained rising oil prices do, eventually, affect demand trends. One-way bets on oil prices eventually go awry.” 

Orkubloggið gæti ekki verið meira sammála. Markaðurinn lætur ekki bjóða sér hvaða olíuverð sem er. Þegar olíuverð æðir upp er það einfaldlega bóla. Ýmist vegna geggjaðrar spákaupmennsku, vegna tímabundinnar stíflu í að fullnægja aukinni eftirspurn eða vegna annarra álíka óvæntra eða ill-fyrirséðra atburða. Það er aftur á moti enn nóg af olíu í jörðu. En skoðum meira úr skýrslunni:

The question today is, as always, ‘When will the next swing in oil price occur?’ Economic growth and oil demand will be key factors that also affect future supply. After declining in 2008 and 2009, CERA expects oil demand to pick up in 2010. CERA’s analysis finds that, with the fall in oil prices, the pace at which new supply will grow and come onstream is already slowing. Given the global economic climate, short-term corporate cash flow problems will lead to project deferrals throughout the global industry, and financial pressures could spark a possible wave of merger and acquisition (M&A) activity. Oil-exploring countries face a large reduction in revenue compared with 2008 as well, and current indications are that as many as 35 new projects in OPEC countries will be delayed significantly.  

Sem sagt; eftirspurnin mun aukast strax á næsta ári (2010) og hætt er við að framleiðslugetan muni ekki geta mætt eftirspurnin. Stífla af þessu tagi þýðir aðeins eitt: stórlega hækkun á olíuverði. Nú er bara spurningin hvort við trúum á að CERA og Yergin hitti naglann á höfuðið í þetta sinn.

Það magnaðasta er kannski að nú um stundir eru þeir hjá CERA og sjálfur yfirbölmóðurinn Matt Simmons nánast algerlega sammála. Sammála um það að rosaleg stífla sé að myndast í bransanum - stífla sem muni orsaka sprengingu í olíuverði innan ekki mjög langs tíma. Simmons er reyndar dramatískari, eins og svo oft áður. Og álítur að hugsanlega séu einungis 3 mánuðir í að tunnan rjúki yfir 100 dollara og þaðan af hærra. Þetta var haft eftir Simmons á CNBC í gær; fimtudag:

"We are three, six, maybe nine months away from a price shock. We are not talking about three to five years away -- it will be much sooner," Simmons told Reuters in London. 

Í reynd veit Orkubloggið auðvitað nákvæmlega hvernig verð á olíu mun þróast. Það mun hækka eilítið, svo lækka, svo hækka, svo lækka, svo hækka... 

Karma

Ef þú, lesandi góður, ert ekki ennþá búinn að tryggja þér eintak af Fisker Karma, þá skaltu bregðast hratt við.

Orkubloggið hefur aldrei hrifist mjög af rafmagnsbílum. En nú er kominn fram rafmagnsbíll, sem hefur náð að heilla bloggið. Enda hefur bílnum verið lýst sem samblandi af því besta fra Maserati og Aston Martin. Ekki leiðum að líkjast.

Í sjálfu sér eru rafmagnsbílar engin stórtíðindi. Margir fyrstu bílanna fyrir hundrað árum voru einmitt rafmagnsbílar. Dæmi er bíllinn, sem fyrstur náði ægihraðanum 100 km/klst. Það var rafmagnsbíllinn "La Jamais Contente", sem Belginn Camille Jenatzy spændi upp í 106 km/klkst í nágrenni Parísar vorið 1899.

Smávægilegar breytingar hafa þó orðið á rafmagnsbílum á þessum rúmu hundrað árum sem liðin eru frá hraðametinu góða. En illa hefur gengið að láta rafmagnsbíla hafa roð við brunahreyflinum. Hefðbundna bílvélin hefur verið talsvert hagkvæmari og ódýrari í rekstri, en að láta bíla ganga fyrir rafmagni. Þetta gæti þó breyst hratt - ef olíuverð hækkar verulega á næstu árum líkt og margir spá. Og/eða ef settur verður sérstakur kolefnisskattur á bíla með brunahreyfil. Og það sem kannski skiptir hvað mestu; svo virðist sem nú séu loksins að bresta á miklar framfarir í rafhlöðutækni rafmagnsbílanna.

Bílaáhugamenn eins og Orkubloggarinn fitja upp á nefið þegar birtar eru myndir af smábílum, sem ganga fyrir rafmagni. Af einhverjum ástæðum líta þeir oft út eins og miniútgáfa af japönskum sardínudósum. Það er barrrasta ekki hægt að ætlast til þess að fólk, sem er að nálgast miðjan aldur og hefur dvalið drjúgan tíma lífsins í myndarlegum jeppum, eigi allt í einu að vilja klöngrast inní svona dollur! Dósir sem eru álíka spennandi eins og Ora-fiskbúðingur.

En nú er að koma á markaðinn svolítið smart kvikyndi, sem gengur fyrir rafmagni. Sá bíll kallast Fisker Karma og er eins og sniðinn fyrir menn, sem finnst árin farin að steypast óþarflegra hratt yfir og þurfa aðeins að fríska sig upp.

Já - þó Orkubloggarin sé jeppakall fremur en sportbílaálfur, hefur Fisker Karma heillað. Þetta verður tvinnsportari, sem einungis þarf að fylla tankinn einu sinni á ári. Að því gefnu að almennt sé ekki ekið meira en 80 km á dag. Bensíneyðslan verður aðeins meiri þegar maður setur sportstillinguna á, en þó sáralítil. M.ö.o. þá mun bíllinn mest allan tímann ganga fyrir rafhleðslunni, en stundum fá smá aðstoð fá bensíninu. 

Liþíum-jóna rafhlaðan hleður sig yfir nóttina og er bara stungið í venjulega innstungu í bílskúrnum. Sem aukabúnað ætlar framleiðandinn reyndar að bjóða upp á sérstaka sólarrafhlöðu, svo orkusóðar í Bandaríkjunum eða Evrópu þurfi ekki að hlaða bílinn með subbulegu kola- eða kjarnorkurafmagni. Svo er gaman að vita af því, að það verða frændur vorir sem setja bílinn saman - verksmiðjan hér Evrópumegin verður í Finnlandi. Vestan hafs verður bíllinn auðvitað settur saman í Michigan.

Finnar eru seigir. Þar í bænum með skemmtilega nafnið, Uusikaupunki á suðvesturströnd Þúsundvatnalandsins, hafa Finnarnir nokkuð lengi dundað sér við að setja saman bíla - t.d. Porche og líka einhverja bíla frá Saab.

Sem kunnugt er, er sögu Saab-bílanna líklega brátt lokið. Sjálfur viðskiptaráðherra Svíanna stakk nýverið upp á því að Saab hætti þessari bílavitleysu og færi þess í stað að framleiða vindtúrbínur. Sem yrði lauflétt aðlögun að nútímanum, rétt eins og þegar finnska Nokia hætti að framleiða stígvél og fatnað fyrir Sovétið og breyttist í farsímafyrirtæki. Líklega eru Svíarnir að verða svolítið þreyttir á að sjá allar þessar dönskuættuðu Vestas-vindrafstöðvar spretta upp út um allt. Og vilja fá sænskan vindorkuframleiðanda. Saab Wind er kannski ekki svo galin hugmynd.

Það er auðvitað fagnaðarfrétt fyrir þá íbúa hins finnska Nýjabæjar, Uusikaupunki, að fá til sín Fisker Karma. En hafandi í huga Uusikaupunki er á stærð við Akureyri er vart hægt annað en að finna fyrir smá svekkelsi. Af hverju kom Fisker Karma ekki til Íslands? Og af hverju eru margir stærstu olíupallar heims smíðaðir í Finnlandi? Og af hverju er öflugasta farsímafyrirtæki heims finnskt? Og af hverju var Alvar Aalto finnskur? Og af hverju kaffærðu menn fallegustu byggingu á Íslandi - Norræna húsið - með því að troða húskofum þar ofaní? Í stað þess að leyfa húsinu að njóta sín áfram, eins og það hafði gert í áratugi.

Ljúflingurinn að baki Fisker Karma er ungur Dani; Henrik Fisker. Aðeins 3 árum eldri en Orkubloggarinn, er þessi snjalli bílahönnuður með "dósir" eins og BMW Z8 og Aston Martin DB9 í ferilskránni.

Þeir hjá bandaríska bílafyrirtækinu Tesla voru reyndar eitthvað ósáttir við Fisker. Fyrir fáeinum árum fengu þeir hann nefnilega til að hanna fyrir sig sport- og rafmagnsbílinn Tesla S og segja nú að Fisker hafi stolið dýrmætum upplýsingum frá sér. Óneitanlega ljótt ef satt væri.

Það sem álfarnir hjá Tesla gleyma, er að Henrik Fisker er einfaldlega bráðflinkur hönnuður og þarf ekki að sækja neitt til hans Elon's "PayPal" Musk eða hinna Kananna hjá Tesla í Kaliforníu. Við Norðurlandabúar verðum að standa saman! Reyndar man ég ekki betur en að hafa séð frétt um það í kringum jólin síðustu, að Fisker hafi unnið málið sem Tesa höfðaði gegn honum vestur í Ameríku. 

Vert er að nefna að það eru sko engir slordónar sem hann Henrik Fisker fékk til að setja pening í Karma-ævintýrið. Heldur hinn víðfrægi ameríski fjárfestingasjóður Kleiner, Perkins, Caufield & Byers. Lesendur Orkubloggsins kannast auðvitað við þessa snillinga, enda hafa þeir fjárfest verulega í sólarorku og annarri endurnýjanlegri orku. Með ekki minni spámönnum en Vinod Khosla og Al Gore. Flottir kallar. Minnumst þess líka að KPCB komu t.d. snemma inn í vinningsfyrirtæki eins og Google og Genentech. Og yfir 50.000% ávöxtun þeirra í Amazon er víðfræg.

Nú er bara að sjá hvort þeir hjá KPCB hafi veðjað á réttan hest með Fisker Karma. Hægt verður að fá þessa 4ra sæta og 4ra dyra kerru með sólarrafhlöðu á þakinu, sem bæði mun hjálpa til við að endurhlaða Liþíum-jóna rafhlöðuna en hentar þó best við að keyra loftkælinguna meðan bíllinn stendur á stæði yfir daginn. Þetta er auðvitað bara einn af ýmsum skemmtilegum fídúsum, sem bílnum munu fylgja.

Fyrstu eintökin af Fisker Karma eiga að vera tilbúin til afhendingar á næsta ári (2010). Til að fá slíkan grip þarf að punga út litlum 80 þúsund bandaríkjadölum (fyrir ódýrustu útgáfuna). Staðfestingargjaldið sem greiða þarf við pöntun var nýlega hækkað úr 1 þúsund í 5 þúsund dali enda eru menn æstir í gripinn.

Fisker Karma á að verða u.þ.b. 6 sek í hundraðið. Og hámarkshraðinn verður 200 km/klkst! Sennilega verður freistandi að bæta smá í púkkið og fá sér 2ja dyra blæjuútgáfuna, sem kallast Karma Sunset.

Svo er vert að minna á að það heyrist væntanlega ekkert "brúmmmm" þegar gefið er í á Karmanum. Líklega bara eitthvað smá suð - líkt og í súperbýflugu. Haldiði það verði gaman að botna búrið á nýja Suðurlandsveginum! Bzzzzzzzz...

Græni kapallinn

Eru íslenskir fjölmiðlar gersneyddir allri gagnrýnni hugsun?

Þegar maður renndi yfir helstu íslensku fréttasíðurnar á vefnum í gærkvöldi, mátti víða sjá frétt um að hér standi til að reisa "græna kapalverksmiðju". Þó svo maður rekist oft á ýmislegt skrítið hjá íslenskum fjölmiðlum, er Orkubloggarinn á því að þetta sé einhver almesta bjartsýni sem lengi hefur þar sést.

Læt hér fljóta með þessa frétt, eins og hún birtist á vef Morgunblaðsins (sjá hér neðar). Myndin hér að neðan er aftur á móti tekin af vefnum amx.is - sem kallar sig "fremsta fréttaskýringavef landsins". Og birtir sams konar frétt um þessi stórtíðindi. Og fréttavefur Ríkisútvarpsins étur þetta líka upp athugasemdalaust og segir að tekjur verksmiðjunnar muni verða sem nemur helmingi af veltu allra álvera á Íslandi. 

Þetta er svo sem allt hið besta mál. Ekki ætlar Orkubloggið að finna að því, ef menn eru að vinna í metnaðarfullum hugmyndum af þessu tagi. Það ber að virða. Aftur á móti er þessi venja íslenskra fjölmiðla að birta fréttatilkynningar eins um frétt sé að ræða, ofurlítið undarleg. Og engum virðist detta í hug að spyrja sem svo, af hverju í ósköpunum svona mikill og hratt vaxandi bisness þurfi að fá sérstakan ríkisstyrk, eins og aðstandendur verkefnisins virðast gera sér vonir um. Enginn fjölmiðill virðist heldur hafa nokkurn áhuga á því að skoða hversu raunhæfar svona hugmyndir eru.

Orkubloggið ætlar að sökkva í sama dýkið og fjölmiðlarnir. Sleppa því að spá í hvort hugmyndin sé góð - eða arfavitlaus. Það verður barrrasta að koma í ljós. Aftur á móti er vel þess virði að staldra við skáldskap Friðriks Hansen. Sá var afi athafnamannsins stórhuga, sem nú er á ferðinni. Og Friðrik eldri orti m.a.:

Ætti ég hörpu hljóma þýða
hreina mjúka gígjustrengi
til þín mundu lög mín líða
leita þín er einn ég gengi.

--------------------------------

Innlent | mbl.is | 24.3.2009 | 17:46

Rís fyrsta græna kapalverksmiðja heimsins á Íslandi? 

Á næstu árum er ætlunin að hér á landi rísi fyrsta græna kapalverksmiðjan í heiminum sem framleiða mun, til notkunar innanlands en þó einkum til útflutnings, háspennukapla og sæstrengi og nota til þess rafmagn og ál sem hvoru tveggja er framleitt á Íslandi. Að þessu stendur íslenskt fyrirtæki, The North Pole Wire.

Samkvæmt upplýsingum Friðriks Þ. Guðmundssonar, fjölmiðlafulltrúa fyrirtækisins, er hér um að ræða grænan hátækniiðnað og mun kapalverksmiðja þessi veita á bilinu 300 til 500 manns vinnu þegar hún nær fullum afköstum og ámóta fjölda starfsmanna þarf til að reisa verksmiðjuna.

„The North Pole Wire vill skapa hér eitt öflugusta útflutningsfyrirtæki landsins byggt á innviðum hins íslenska atvinnulífs. The North Pole Wire vill „rísa eins og fuglinn Fönix“ upp úr öskunni og reisa á Íslandi fyrstu og einu kapalverksmiðjuna í heiminum sem framleiðir kapla með grænni orku. Ráðgert er að verksmiðjan rísi á næstu 3-4 árum, þar af tekur fyrsti áfangi 1-2 ár – en allt er þetta háð því til verkefnisins fáist tilskilin leyfi,“ segir í tilkynningu frá fyrirtækinu.

Staðsetning verksmiðjunnar hefur ekki enn verið ákveðin, en ýmis landsvæði hafa verið skoðuð og sum teljast mjög vænleg, að sögn.

Stofnendahópur The North Pole Wire er innanlands í umsjá Verkfræðistofu FHG (Friðriks Hansen Guðmundssonar verkfræðings), „en að baki verkefninu eru öflugir erlendir aðilar, sem ekki er að sinni tímabært að greina nánar frá – en rétt að taka fram að þeir hafa ekki áður komið að starfsemi á Íslandi,“ segir í tilkynningunni.

Auk áætlana um að reisa verksmiðjuna á Íslandi kemur fram að þessir aðilar hafi átt í viðræðum við erlenda kaupendur, enda hafi verkefnið verið lengi í undirbúningi. „Ef vel tekst til mun kapalframleiðslan á Íslandi ýta mjög undir að allar nýjar rafmagnslínur fari í jörð, sem og endurnýjum á eldri línum og gera lagningu sæstrengja til annarra landa fýsilega.“

Aðstandendur fyrirtækisins segja að markaður fyrir jarð- og sæstrengi muni vaxa mjög á komandi árum og áratugum. „Í dag er þessi framleiðsla að velta um 4 til 5 milljörðum bandaríkjadala á ári. Gert er ráð fyrir að þessi velta verði eftir 10 ár 40 til 50 milljarðar Bandaríkjadala. The North Pole Wire vill vera þáttakandi í þessari þróun. Í samstarfi við erlenda samstarfsaðila okkar þá viljum við, eftir 2 til 3 ár, vera komin í gang með fyrsta áfangann af slíkri kapalverksmiðju sem mun geta framleitt allar helstu gerðir hefðbundinna rafmagnskapla og strengja. Annar áfangi yrði framleiðsla á ljósleiðurum og sæstrengjum.“ Þriðji áfangi yrði þáttaka í þróun og framleiðsla á háhraða rafmagnsköplum einhvern tíma síðar.

Verksmiðjan, miðað við áfanga þrjú, er sögð þurfa 25 MW af orku og upplýst er að hún muni velta um helmingnum af veltu íslenska áliðnaðarins. „Verði þriðji áfangi að veruleika þá gæti framleiðsla á köplum orðið ein af stærstu úrflutningsgreinum Íslands.“

Bent er á að álframleiðsla sé mikil á Íslandi og hér sé hægt að kaupa ál á heimsmarkaðsverði beint frá framleiðendum. Innkaupsverð og flutningskostnaður á áli frá framleiðenda til verksmiðjunnar yrði því í algjöru lágmarki. 

Fyrirtækið The North Pole Wire hefur óskað eftir beinum styrk frá Íslenska ríkinu, sem er hugsaður sem táknrænn stuðningur „og gerir okkur kleyft að sækja til rannsóknarsjóða austan hafs og vestan. Styrkur frá Íslenska ríkinu myndi opna félaginu dyr að margfalt hærri styrkjum til væntanlegrar rannsóknar- og þróunardeildar. Óskað er eftir styrk til tveggja til þriggja ára til að greiða laun 15-20 íslenskra tæknimanna sem munu vera í starfsþjálfun hjá The North Pole Wire í þessi þrjú ár, hér heima og erlendis og taka þátt í starfi rannsóknar- og þróunardeildar fyrirtækisins. 

Olíusandur

"Bjargvættur Bandaríkjanna" væri e.t.v. betri titill á þessar færslu. Eða kannski "Hryllingurinn í Kanada". Olíusandurinn í óbyggðum Kanada er nefnilega allt í senn; bjargvættur olíuþyrstra Bandaríkjamanna og um leið orsök hroðalegra umhverfisspjalla í hinum ósnortnu kanadísku víðernum.

Það hefur stundum verið minnst á kanadíska olíusandinn hér á Orkublogginu - en einungis í framhjáhlaupi. Það er orðið löngu tímabært að gera þessum óvenju subbulega en athyglisverða iðnaði gleggri skil.

Tilefni þessarar færslu? Auðvitað það að í gær var tilkynnt um að Suncor Energy, sem er eitt stærsta olíufélagið í Kanada, er að kaupa Petro Canada. Þ.á m. eru hinar geggjuðu olíusandsauðlindir þeirra Petrómanna.

Þetta eru nokkuð mikil tíðindi. Fyrir vikið mun Suncor-samsteypan líklega stækka um 50%. Kaupverðið er sagt nema sem samsvarar um 15 milljörðum bandaríkjadala. Kaupin eru sem sagt enn að gerast á eyrinni - þrátt fyrir lánsfjárkreppu og annað leiðindavesen. A.m.k. er fjörið ekki alveg búið vestur í Kanada. Já - Kanada er málið eins og Orkubloggarinn hefur áður hamrað á.

Áður en lengra er haldið er rétt að nefna eina skemmtilega þverstæðu: Ekki er ólíklegt að eftir fáein ár muni Bandaríkjamenn standa allra þjóða fremst í framleiðslu á rafmagni frá endurnýjanlegum orkugjöfum. Þar mun hlutfall grænu orkunnar m.ö.o. aukast hvað hraðast. En á sama tíma munu Bandaríkin líka stuðla að einhverjum mestu umhverfisspjöllum og umhverfismengun nútímans. Með því að verða helsti kaupandinn að olíu, sem unnin verður úr olíusandinum í Kanada og Venesúela.

Þörf Bandaríkjamanna á innfluttri olíu eykst nokkuð hratt, vegna minnkandi framleiðslu þeirra sjálfra. Þeir þurfa sífellt meira af innfluttri olíu. Ekki síst frá hinum góða nágranna; Kanadamönnum.

Æ stærri hluta af þeirri olíuþörf verður mætt með vinnslu úr olíusandi. Það er olíuvinnslu þar sem skógi vöxnum óbyggðum er umbreytt í olíuleðjugraut af verstu gerð. Þetta mun einfaldlega gerast. Hvað sem líður öllum góðum vilja pólitíkusa og almennings um umhverfisvernd. Og þrátt fyrir háleit markmið um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda.

Olían frá kanadíska olíusandinum er bæði fjárhagslega hagkvæm og dregur úr þörf Bandaríkjanna á enn meiri innflutningi á olíu frá Mið-Austurlöndum. Ekkert mun geta stöðvað þessa "framþróun efnahagslífsins". Olían úr kanadíska olíusandinum borgar sig nefnilega. Um leið og olíuverðið skríður á ný yfir 50 dollara eða svo, er olíuvinnsla úr olíusandi að skila prýðilegum hagnaði til olíufélaganna.

Þess vegna er olíusandurinn stórmál. Samt munum við sennilega ekki verða mjög svo vör við þennan sóðaskap. Því glanstímaritin og sjónvarpsstöðvarnar munu almennt ekki veita þessum afskekkta iðnaði mikla athygli. Þess í stað verða fjölmiðlarnir uppfullir af frásögnum um "stórkostlegar framfarir í endurnýjanlegri orku".

Stóru olíufélögin munu birta heillandi heilsíðuauglýsingar í blöðum og tímaritum og smart sjónvarpsauglýsingar með fallegum, hvítgljáandi vindtúrbínum og glampandi sólarsellum. Sem verða táknmynd fyrir hvort sem er Chevron, BP eða Shell. En á sama tíma munu bæði hin afskekktu barrskógasvæði Kanada og heimaslóðir jagúarsins á Orinoco-vatnasvæðinu í Venesúela, smám saman breytast í mengaða forarpytti. Fyrir tilverknað olíueftirspurnarinnar frá Vesturlöndum.

En hvað er olíusandur? Sennilega er best að þú, lesandi góður, ímyndir þér baðkar fullt af samanklístraðri sanddrullu sem olíu hefur verið hellt yfir. Þetta er reyndar alls ekki nákvæm samlíking. En gefur smá hugmynd.

Olíusandurinn í Kanada varð til fyrir milljónum ára þegar hreyfingar landmassans ollu því að gríðarmikil lífræn setlög blönduðust saman við sendinn jarðveginn. Sumstaðar liggur þessi olíusandur í yfirborðsjarðvegi og er einfaldlega mokað upp með stórvirkum vinnutækjum. En víðast hvar er hann á nokkru dýpi undir yfirborðinu. Þá er olían sótt með því að skafa fyrst hressilega ofan af yfirborðinu, bora svo niður og dæla þangað brennheitri vatnsgufu sem losar olíuna frá sandinum - svo unnt sé að dæla henni upp á yfirborðið.

Það er ekki mjög flókið að vinna olíuna úr olíusandinum. Lykilatriðið er hiti. Mikill hiti. Einungis þarf að ná drullunni upp og hita hana hressilega til að ná olíunni; aðskilja hana frá sandinum.

Til að geta höndlað olíusandinn er óhemju miklu af vatni dælt niður í sandinn og því blandað saman við hann. Að því búnu er þessu svo dælt upp á yfirborðið. Þegar sandolíugumsið er komið upp þarf að beita það enn meiri hita og miklum þrýstingi til að "kreista" olíuna úr drullunni. Hitinn sem til þess þarf er um 900 gráður á celsius. 

En þó að þetta sé fremur einfaldur prósess, er þetta rándýrt. Því til að aðskilja olíuna frá sandinum þarf gríðarlegan hita - mikla orku.

Til að nálgast olíusandinn er beitt tröllauknum skurðgröfum, sem eru með skóflu á við 4ra-5 hæða blokk. Fyrst þarf þó auðvitað að fella barrskóginn á svæðinu. "Naturen - det billige skidt - skal udryddes", eins og arkitektinn ljúfi sagði í einni Ástríkisbókinni sem ég las sem stubbur í Köben hér í Den.

Menn hafa lengi vitað af olíusandinum í Kanada. En hann varð ekki spennandi til vinnslu fyrr en ljóst var að olíuverð undir 30 dollurum var að verða sagnfræði. Þess vegna eru aðeins um 10 ár síðan það varð efnahagslega hagkvæmt að fara í þessa tegund af olíuvinnslu. Fram að því hafði olíusandurinn að mestu legið óáreittur.

Reyndar notuðu indíánar olíusand til að þétta kanóana sína á tímum síðasta Móhíkanans. En mest alla 20. öldina þótti þetta heldur gagnlaus auðlind - meira upp úr því að hafa að þræða kyrrláta skógana og reyna að veiða bjóra í gildrur.

En nú er öldin skyndilega önnur. Þó svo þessi olíuvinnsla sé mjög dýr, er hún allt í einu orðin arðsöm. Þegar olíuverðið fór að skríða yfir 30 dollara tunnan, fóru olíufélögin skyndilega að finna peningalykt frá víðáttumiklum barrskógasvæðunum í Albertafylki í Kanada. Síðustu 10 árin hefur þessi vinnsla aukist hratt. Olíusandurinn er nútímagullæði í Kanada. Og trúið mér - það æði er bara rétt að byrja.

Til að gefa hugmynd um hversu dýr vinnslan er, er ágætt að hafa í huga hversu orkufrekur þessi iðnaður er í samanburði við hefðbundna olíuframleiðslu. Í hefðbundinni olíuvinnslu er hlutfall orkunnar sem olían skilar á móti orkunni sem fer í að sækja hana, oft u.þ.b. 1:10. Þegar um olíusand er að ræða er þetta hlutfall allt annað og helmingi óhagkvæmara eða nálægt 2:10. Til einföldunar má lýsa þessu sem svo að í hefðbundinni olíuvinnslu þarf oft einungis 1 lítra af olíu til að sækja 10 lítra úr jörðu. En það þarf helmingi meiri orku eða um 2 lítra af olíu til að vinna 10 lítra af olíu úr olíusandi. Og þá er bara verið að tala um orkuna sem fer í vinnsluna, en ekki annan kostnað.

Orkan sem þarf til að ná olíunni úr olíusandinum, er fengin frá gasi. Þess vegna má segja að í þessari olíuvinnslu séu menn að nota hreinasta jarðefnaeldsneytið (gas) í það að vinna einhverja sóðalegustu og mest mengandi olíu heimsins. En allt skilar þetta peningalegum hagnaði á endanum, skapar mikið af nýjum störfum og þess vegna brosa flestir Kanadamenn breitt yfir þessari hagkvæmu auðlind.

Þetta er sem sagt góður bissness. Að vísu er svolítið súrt, að til að ná olíunni úr sandinum þarf ekki bara að eyða mikilli orku - heldur líka skafa upp a.m.k. tveimur tonnum af sandi til að geta unnið eina skitna tunnu af olíu.

Enn verra er að frá vinnslunni rennur mikið vatn mengað af ammoníaki og brennisteinssýru, auk annarra mengandi efnasambanda. Til að koma í veg fyrir að mengunin dreifist út um flatlendið, eru útbúnar sérstakar tjarnir eða vötn til að geyma mengaða vatnið. Eina vesenið er að fuglar á svæðinu eru eitthvað slappir í lestri og átta sig ekki á viðvörunarskiltunum. Og svífa því þreyttir og sælir niður að tjörnunum - sem er um leið dauðadómur þeirra.

Sjálf olían fer aftur á móti beint í olíuleiðslur sem liggja suður á bóginn og yfir landamærin til Bandaríkjanna. Og allt er þetta þýðingarmikill hluti af æpandi efnahagsuppganginum í Alberta-fylki í Kanada. Þessi iðnaður hefur líka reynst mikill happdrættisvinningur fyrir atvinnulausa Kanadamenn frá austurhéruðunum. Þessi tvíræða dásemd, sem olíusandurinn er, hefur sem sagt stuðlað að því sem kallað hefur verið hagvöxtur.

Og þó svo olíuframleiðsla af þessu tagi sé enn einungis örlítið brot af allri þeirri olíu sem unnin er, þá er allt STÓRT sem tengist olíusandi. Trukkarnir og skurðgröfurnar sem notaðar eru við þessa vinnslu eru risastór tæki, enda þarf að moka upp og velta óhemju magni af jarðvegi fyrir hverja fáeina olíudropa.

Það almagnaðasta við olíusandinn er ekki endilega subbuleg vinnsluaðferðin. Heldur magnið! Þegar menn skoða ca. 5 ára gamlar tölur yfir olíubirgðir heimsins er Kanada svo sem ekkert sérstaklega, rosalega áberandi á þeim listum. En í kringum 2003 tóku menn að áætla hversu mikil olía er í olíusandinum og telja hana með "proven reserves". Og bara olíusandurinn í Albertafylki varð til þess að skyndilega skaust Kanada upp í 2. sætið yfir þau lönd sem búa yfir mestu olíubirgðum í heiminum. Einungis Sádarnir eru taldir eiga meiri olíubirgðir en kanadísku ljúflingarnir.

Í dag hljóða tölurnar þannig að Saudi Arabía hefur nú að geyma um 270 milljarða tunna og Íran er í þriðja sæti með um 140 milljarða tunna. Í öðru sætinu er Kanada með um 180 milljarða tunna. Og af þessum 180 milljörðum tunna af olíu lúra um 95% í olíusandinum í Albertafylki!

Já - þetta netta svæði í Kanada á svo sannarlega eftir að blómstra efnahagslega - ef olían fer brátt að hækka í verði á ný. En minnumst þess líka að það tók Alberta áratug að jafna sig eftir áfallið mikla, þegar olíuverð hrundi upp úr 1980 og fór undir 20 dollara á síðari hluta 9. áratugarins. Framtíðin er alltaf óviss!

Tölfræðistuð

"Please allow me to introduce myself. I'm a man of wealth and taste."

Hvort Orkubloggið telst vera auðugur fagurkeri er kannski álitamál. En bloggið er hrifið að gljáandi olíu og finnst útblásturslyktin úr þotuhreyflum með betri ilmum þessa heims.

Í samræmi við það er bloggið óþreytandi við að birta hin ýmsu línurit, skífurit, stöplarit o.s.frv. til að leggja áherslu á málflutning sinn um dásemdir orkuiðnaðarins. Enda segir mynd meira en 1000 orð!

Til eru þeir sem halda að olíuframleiðsla heimsins hafi náð hámarki - eða sé a.m.k. í þann mund að ná hámarki. Algengustu rökin fyrir þeim málflutningi eru hversu illa gengur að finna nýjar, stórar olíulindir. Ný olía er barrrasta ekki að finnast eins hratt og þörf er á - og það gengur mjög á þekktar lindir.

Færri vita hver hin raunverulega ástæðan fyrir hnignandi olíuframleiðslu er: Olíuframleiðsla er dauðadæmd af þeirri einföldu ástæðu að gott rokk er orðið sjaldgæfara en áður var! Síðhærðu rokkararnir jafnast ekki lengur á við þá sem var.

Þessari fullyrðingu til stuðnings, birtist myndin hér til hliðar. Hún sýnir okkur mat tímaritsins Rolling Stone á því hver séu 500 bestu rokklög allra tíma. Eða öllu heldur hvaða ár þessi 500 lög voru gerð.

Rauðu stöplarnir sýna sem sagt hversu mörg góð rokklög voru gerð á ári hverju. Bláa lína sýnir aftur á móti olíuframleiðsluna í Bandaríkjunum (utan Alaska). Þessi mynd sýnir, svo ekki verður um villst, að það er augljós fylgni milli góðra rokklaga og olíuframleiðslu!

Samkvæmt þessu má álykta sem svo, að t.d. rokkslagarinn frábæri Sympathy for the Devil sé helsta ástæðan fyrir gríðarlegri olíuframleiðslu Bandaríkjanna í kringum 1968. Það má hverjum manni vera augljóst. A.m.k. aðdáendum Mick Jagger og Rolling Stones - eins og Orkubloggarinn er.

Spurningin er bara sú, hvort minnkandi olíuframleiðsla í Bandaríkjunum hafi svona svakalega neikvæð áhrif á almennilega tónlist - eða hvort það er síversnandi tónlist, sem veldur því að gaurarnir og gellurnar í olíuiðnaðinum barrrasta ná sér alls ekki á strik!

Já - svona eru tengslin náin milli rokksins og olíunnar. Rétt eins og milli stjórnmálanna og fjármálalífsins. Kannski eru þessi tengsl einfaldlega náttúrulögmál. Verða ekki rofin, sama hversu vilji Orkubloggsins og jafnvel fleiri landsmanna til þess er mikill.

Þetta er svo sannarlega skrítin veröld. "And all sinners saints!" Spurningin er bara hvort pólítíkusinn í lok myndbandsins sé að selja banka? Jafnvel íslenskan banka?

Eða kannski er þarna barrrasta á ferðinni "arðgreiðsla" úr íslenskum sparisjóði? Sparisjóði sem nú er hruninn. Ætli menn taki kannski upp á því að skila "arðgreiðslunni"? Eins og Bjarni Ármannsson skilaði ágóðanum af starfslokasamningnum ljúfa. Við hljótum öll að bíða spennt...

 

 

 

Olíutromman

Peak Oil! Það er varla að Orkubloggið þori að nefna þetta svolítið þreytandi hugtak eina ferðina enn. En af gefnu tilefni stenst bloggið ekki mátið.

Þannig er að Orkubloggið var nýlega viðstatt ágætan fund við Háskóla Íslands í Reykjavíkurborg, þar sem orkumál bar á góma. Þar var m.a. flutt prýðilegt erindi, þar sem komið var inn á olíuframleiðslu.

En blogginu til mikillar furðu fullyrti fyrirlesarinn, sem er einn af æðstu stjórnendum Háskóla Íslands, að olíuframboð hefði náð hámarki. Og framboðið myndi héðan í frá minnka.

Þessum orðum fylgdu prýðilega laglegar slædur. M.a. með hinni glæsilegu kúrfu, sem kennd er við Hubbert konung. Orkubloggarinn varð mjög undrandi að heyra og sjá málið sett fram með svo einhliða hætti og álítur það afar vafasamt að fullyrða að peak-oil hafi verið náð. Þ.e. að ekki verði unnt að auka framboðið, ef eftirspurnin er fyrir hendi. Slík fullyrðing er að mati bloggsins meira í ætt við trúarbrögð en vísindi.

Við nánari eftirgrennslan Orkubloggsins kom í ljós að að umræddar fullyrðingar fyrirlesarans studdust m.a. við rannsóknir nemenda í Háskólanum um þróunina í olíuvinnslu framtíðarinnar. Bloggaranum var tjáð að "heimildirnar sem  nemendurnir fundu gáfu peak oil milli 2015 og 2010". Og að "aðeins ein heimild nefndi 2020". Sem sagt að viðkomandi háskólastúdentar fundu eina heimild um að olíuframleiðsla kunni að ná hámarki um eða eftir 2020.

Nú vill svo til að Orkubloggarinn hefur miklar mætur á Háskóla Íslands og þeirri starfsemi sem þar fer fram. En eitthvað hljómar þetta um heimildirnar einkennilega.

Um peak-oil eru vissulega til margar og mismunandi spár. Sá sem ætlar að kanna spár um olíuframleiðslu hefur úr svona cirka skrilljón mismunandi spám að velja. En þessi ályktun íslensku háskólanemanna getur tæplega talist mjög fagleg - eða er a.m.k. háð gríðarlegri óvissu, svo ekki sé fastar að orði kveðið.

Hvert skal leita til að fá þokkalegar upplýsingar um olíuspár eða þróun olíuframleiðslu til framtíðar? Ekki hefur Orkubloggið hugmynd um úr hvaða fróðleiksbrunnum umræddir háskólanemendur drukku af. Nema hvað mér var m.a. bent á Oildrum í því sambandi. Sic.

Á Oildrum matreiða menn svartsýnis-spádóma sýna af mikilli list. Orkubloggið hefur ósjaldan notfært sér gullfalleg línurit þeirra ljúflinganna, sem skrifa á Oildrum. En það vekur ofurlítinn hroll ef Háskóli Íslands tekur skoðanirnar sem birtast þarna á Trommunni, sem áreiðanlega heimild. Sjaldan er meiri þörf á gagnrýnni hugsun, en þegar maður flækist inn á Olíutrumbuna.

Hvar er bestu upplýsingarnar um olíuframleiðslu heimsins að finna? Bæði söguleg gögn og spádóma, byggða á frumgögnum en ekki getgátum? Fyrstu heimildirnar sem Orkubloggið myndi athuga eru eftirfarandi:

1) EIA (upplýsingadeild bandaríska orkumálaráðuneytisins;  það er fátt sem slær út bandaríska tölfræðivinnu): Í nýjustu spá EIA segir að heildarolíuframleiðsla muni líklega aukast um ca. 30% fram til ársins 2030 og nemi þá 112,5 milljón tunnum á dag (var u.þ.b. 85-86 milljón tunnur árið 2008).

Hafa ber í huga að þegar settar eru fram spár um heildarolíuframleiðslu, er oftast miðað við allt fljótandi eldsneyti með sambærilega eiginleika og olía. Þ.m.t. er ekki bara hefðbundin olía og annað olíusull, heldur einnig t.d. bæði NGL (natural gas liquids) og lífefnaeldsneyti (biofuels).

2) IEA (Alþjóða orkustofnunin hjá OPEC). IEA byggir niðurstöður sínar mjög á bandarískum gagnabönkum. En þeir Faith Birol og félagar í spáteyminu hjá IEA lesa samt ekki endilega það sama út úr þeim upplýsingum, eins og snillingarnir hjá EIA í Washington DC.

IEA spáir því nú að hefðbundin olíuframleiðsla hafi u.þ.b. náð hámarki og verði nokkuð stöðug næstu ár og áratugi. A.m.k. fram til 2030. En fram að þeim tíma muni heildarframleiðsla á olíu engu að síður aukast um 20-25% frá því sem nú er. Fyrst og fremst vegna mjög verulegrar aukningar á framleiðslu á NGL, sem kemur til vegna síaukinnar gasvinnslu. Spá IEA um heildarolíuframleiðslu í heiminum árið 2030 hljóðar nú upp á 105-106 milljón tunnur. Sem er töluvert lægra en spá EIA, sem getið var um hér ofar. En engu að síður talsvert hærri spá, en hjá Háskóla Íslands. 

Hér eru sem sagt komnar tvær spár, frá nokkuð svo öflugum stofnunum, sem báðar spá því að olíuframleiðsla aukist a.m.k. fram til 2030. En háskólanemarnir fundu, sem fyrr segir, bara eina einustu spá í þessa veru - og hún náði einungis til 2020. Einkennilegt.

En kíkjum nú á hvað meistararnir sem starfa í olíuiðnaðinum, segja um olíuframleiðslu framtíðarinnar.

3) Af einhverjum dularfullum ástæðum er tölfræðin frá Tony Hayward og félögum hans hjá BP af flestu ábyrgu fólki í olíubransanum talin einhver sú besta og áreiðanlegasta í bransanum. Töffararnir hjá BP nota ekki nákvæmlega sömu viðmiðanirnar eins og EIA eða IEA - telja t.d. hvorki lífefnaeldsneyti (biofuels) né fljótandi eldsneyti unnið úr kolum, með olíunni. Þess vegna eru tölur þeirra um heildarolíuframleiðslu eilítið lægri en hinna fyrrnefndu.

En til að gera langa sögu stutta, þá álíta þeir hjá BP að það verði ekkert vandamál að auka olíuframleiðslu verulega frá því sem nú er. Þeir eru aftur á móti handvissir um að eftirspurnin eftir olíu nái brátt hámarki - líklega fari eftirspurnin aldrei yfir 100 milljón tunnur á dag. Hvatar sem nú er verið að lögleiða, muni gera aðra orkugjafa áhugaverða fyrir fjárfesta. Þess vegna líði senn að því, að olíuneysla hætti að vaxa og nái jafnvægi. Þó svo tæknilega séð, sé unnt að framleiða langt yfir 100 milljón tunnur á dag einhverja áratugi í viðbót - ef á þarf að halda.

Þess má geta að James Mulva, forstjóri bandaríska olíurisans ConocoPhillips, hefur lýst svipaðri skoðun og Tony hjá BP. Þ.e. að ólíklegt sé að eftirspurn eftir olíu muni fara yfir 100 milljón tunnur pr. dag.

Fólk sem er meðvitað um efnahagsvöxtinn sem búist er við að verði á næstu árum og áratugum í Asíu og víðar utan hins vestræna heims, kann að undrast slíka spádóma um að aldrei verði þörf a meiri olíu en max 100 milljón tunnum pr. dag. Að eftirspurn eftir olíu nái senn hámarki. Að það geti varla verið rétt!

En málið er að olíunotkun stærstu olíusvolgraranna, Bandaríkjamanna, hefur staðnað undanfarin ár. Og jafnvel heldur minnkað. Þrátt fyrir nokkuð góðan vöxt í efnahagslífinu 2002-2007.

Og það munar um minna. Sama er uppi á teningnum í Evrópu. Vissulega eu þessir heimshlutar sífellt að verða háðari innfluttri olíu, vegna þess að olíuframleiðsla þeirra heimafyrir minnkar hratt. Engu að síður hefur olíunotkun bæði Evrópu og Bandaríkjanna verið á niðurleið, þrátt fyrir efnahagsvöxt síðustu ára. Hljómar kannski lygilega - en tölfræðin sýnir þetta svo ekki verður um villst.

Það kann að vera tilefni til að lýsa hér nokkrum öðrum spám um olíuframleiðslu framtíðarinnar. T.d. ljúflinganna hjá CERA og annarra slíkra, sem þykja nokkuð flinkir í faginu. Og spá flestir verulegri framleiðsluaukningu til framtíðar. En Orkubloggið lætur hér staðar numið - að þessu sinni.

Reyndar tekur bloggið ekki rassgat meira mark á fyrrgreindri heilagri þrenningu - EIA, IEA og BP - heldur en t.d. Bölmóði spámanni í Tinnabókinni góðu; Dularfulla stjarnan. Bömóður var brjálaði snillingurinn, sem reyndist ekki vera frá Stjörnuskoðunarturninum heldur hafði sloppið af vitfirringahæli. Og gekk um og spáði heimsendi, eins og allt sæmilega þroskað fólk hlýtur að muna.

Það sem Orkubloggið er að reyna að segja, er einfaldlega að það er til lítils að setja fram spár um það hvernig olíunotkun og olíuframleiðsla muni þróast í heiminum næstu ár og áratugi. Og það er vægast sagt undarlegt að heyra hátt settan starfsmann Háskólans setja fram þær fullyrðingar, sem hér var minnst á að ofan. Það þarf nánast að sýna vísvitandi viðutan vinnubrögð, ef menn finna bara eina þokkalega heimild um að olíuframleiðsla geti í mesta lagi aukist fram til 2020.

Auðvitað er ekki útilokað að olíuframleiðsla hafi náð toppi. Muni aldrei verða meiri en verið hefur allra síðustu árin. Það er a.m.k. óumdeilt að mjög hefur hægt á því að menn finni nýjar olíulindir. En óvissan er mikil; í reynd veit t.d. ekkert vestrænt kvikyndi hver staða mestu olíulinda heims er. Sérstaklega er mikil óvissa um hvað muni gerast í Saudi Arabíu. Sádarnir eru borubrattir og segjast geta aukið framleiðsluna umtalsvert og séu hvergi nærri hálfnaðir með olíuauðlindir sínar. Ýmsir í Vestrinu vefengja þetta og segja jafnvel að Ghawar - stærstu olíulindir heims - séu komnar yfir toppinn.

Það er auðvelt að falla í dómsdagsgildruna. En það sem skiptir mestu máli er líklega það hvernig efnahagslífið þróast. Ef mikill vöxtur er framundan, mun myndast hvati til að finna og sækja ennþá dýrari olíu en gert hefur verið hingað til. Enginn veit hvort eða hversu mikið olíuframleiðslan getur aukist í framtíðinni, né hversu margir áratugir eru í að lindirnar tæmist. Flest bendir þó til þess, að í jörðu séu ennþá a.m.k. 1.200-1.500 milljarðar tunna af vinnanlegri olíu. Sem er nokkru meira en öll sú olía sem hefur verið sullað upp fram til þessa. Sumir telja unnt að finna og dæla upp 2-4.000 milljörðum tunna í viðbót - og jafnvel ennþá meira!

Hvernig sem fer verður þó varla hjá því komist að olíuframleiðsla nái toppi innan ekki svo óskaplega langs tíma. Olíuvinnslan er að verða það dýr að nýir orkugjafar eru farnir að geta keppt við olíuna. Þar liggja vatnaskilin. Orkubloggið er að sjálfsögðu vel meðvitað um þá "ógn". Sem reyndar er ekki síður frábært tækifæri. Það er sem sagt talsvert líklegt að hámark olíuframleiðslunnar komi ekki til af skorti á olíu. Heldur einfaldlega vegna þess að á vissum tímapunkti mun eftirspurn eftir olíu hætta að vaxa; vöxturinn í orkunotkun komi frá öðrum orkugjöfum.

Líklegt er t.d. að senn komi fram önnur og hagkvæmari leið til að knýja umtalsverðan hluta af bíla- og skipaflota heimsins. Og þá hættir olíueftirspurnin að vaxa; mun fyrst stabílerast og svo láta undan síga. Olíuframleiðslan mun þá hafa náð toppi - ekki beinlínis vegna þess að það vanti olíu, heldur vegna þess að menn hafa ekki lengur sama áhugann á henni eins og verið hefur fram til þessa. Peak Oil Demand.

En þangað til mun þéttur taktur olíutrommunnar örugglega heyrast áfram úr fjarska. Meðan Ghawar blæðir út....

Kraftur gegn kreppu

"Skapandi hugsun á öllum sviðum er besta ráðið til að vinna bug á þeirri efnahagskreppu og mikla atvinnuleysið sem nú steðjar að þjóðinni. Ríkisstjórnin brást við í þeim anda, þegar hún samþykkti frá mér ellefu tillögur um aðgerðir gegn atvinnuleysi sl. föstudag. Samtals fela þær í sér 4000 ársverk. ... Þessu til viðbótar kynnti ég ýmis orkutengd verkefni, sem eru í formlegum farvegi, og gætu á næstu misserum skapað 2000 ársverk til viðbótar. Í núverandi atvinnuleysi munar um 6000 ný ársverk."

Þannig skrifaði Össur Skarphéðinsson, iðnaðarráðherra og utanríkisráðherra, á bloggið sitt aðfararnótt föstudagsins í vikunni sem er að líða. Fyrirsögn færslu hans var "Kraftur gegn kreppu!"

Gott hjá honum. En Orkubloggið er samt nokkuð undrandi. Fyrir um þremur vikum sendi Orkubloggarinn iðnaðar- og utanríkisráðherranum nefnilega erindi þess efnis hvort ekki væri tilefni til að kanna möguleika á því, að aðalstöðvar IRENA verði staðsettar á Íslandi? Viðbrögð ráðherrans hafa einfaldlega verið engin. Í erindi Orkubloggsins til ráðherrans sagði:

"Gert er ráð fyrir að 120 manns muni starfa í aðalstöðvum IRENA. Hinum nýstofnuðu alþjóðasamtökum um endurnýjanlega orku. Væri etv. upplagt að Ísland leitaði eftir því að hér verði aðalskrifstofa IRENA staðsett? Varla er hægt að hugsa sér meira viðeigandi alþjóðastofnun á Íslandi. IRENA á að verða eins konar IEA hinnar endurnýjanlegu orku (IEA er ensk skammstöfun Alþjóða orkustofnunarinnar í París, sem fjallar fyrst og fremst um olíu og annað jarðefnaeldsneyti). Nú leita þeir hjá IRENA að stað fyrir aðalstöðvar samtakanna. Hvað með Reykjavík? Sem ráðherra iðnaðar- og utanríkismála ert þú í lykilstöðu að koma slíkri vinnu af stað."

Er þetta ekki barrrasta nokkuð einfalt og skýrt? En ráðherrann sá ekki ástæðu til að svara þessu. Óneitanlega varð Orkubloggarinn nokkuð vonsvikinn yfir því. Nú kann vissulega vel að vera að þessi uppástunga bloggsins sé lítt raunhæfur möguleiki. Engu að síður er vert að minnast þess, að þarna eru 120 störf í húfi. Og sá möguleiki að Ísland verði órjúfanlega tengt endurnýjanlegri orku í alþjóðlegu samhengi - með augljósum tækifærum fyrir útflutning á íslenskri orkuþekkingu 

Vel má vera að Okubloggið sé hér á villigötum. Kannski er tilgangslaust fyrir Ísland að vera að sperra sig í alþjóðasamstarfi um endurnýjanlega orku. Kannski eru olían og álið bara málið. 

Eini gallinn er sá að Century Aluminum virðist stefna beinustu leið á höfuðið. Gengi hlutabréfa þess var í um 80 USD á Nasdaq fyrir tæpu ári síðan. En er nú innan við 2 dollarar; rétt slefaði yfir einn og hálfan dal við lokun markaða í gærkvöldi! Hlýtur að rjúka upp aftur um leið og Helguvíkurfrumvarpið hans Össurar fer í gegn.

FPSO

Angóla! Orkubloggið minntist fyrst á þennan nýjasta olíuspútnik í færslu hér síðasta sumar. Þarna í hinni gömlu stríðshrjáðu portúgölsku nýlendu hafa demantar lengi verið mál málanna. En nú hefur skyndilega byrjað nýtt æði í Angóla. Þar hefur nefnilega fundist mikil olía, sem hefur á örskömmum tíma gert Angóla að mesta olíuframleiðsluríki Afríku.

Olíuævintýrið utan við strendur Angóla og á djúpi Gíneuflóans hefur dregið að sér tugi hungraðra erlenda olíufyrirtækja. Þarna í þessu furðulega landi, sem hýsir einhverja fátækustu þjóð í heimi en býr um leið yfir hreint geggjuðum náttúruauðlindum, blandast saman skuggalegur heimur blóðdemantanna og ofsagróði frá svarta gullinu.

Ástæður þess að olíufyrirtækin sækja mjög að komast í olíuna í lögsögu Angóla, eru í raun af tvennum toga: Mikil hagnaðarvon og lítil áhætta. Vinnslan þarna er mjög hagkvæm og nánast lygilega lítið um þurra brunna. Svarta gumsið er hreinlega út um allt og starfsemin þarna mun vænlegri til að skila hagnaði heldur en Mexíkóflóinn.

Og það sem meira er; olían úr landgrunni Angóla hefur reynst sannkallað hágæðastöff. Og hafsvæðið þarna er þar að auki ekki nærri eins áhættusamur staður eins og mörg önnur olíusvæði utan Vesturlanda. Nánast engin hætta á skemmdarverkum eða hryðjuverkum. Þetta kann að koma sumum á óvart, því Angóla er þekkt fyrir óhemju spillingu og ömurlega fátækt. Sem oft kallar á skemmdarverk og mannrán, eins og t.d. er algengt í nágrannalandi Angóla; Nígeríu. En Angóla liggur utan við hinn múslímska heim og þar er ekki að finna öfgahópa eins og í Alsír eða Nígeríu.

Loks er sáraeinfalt að sigla með olíuna frá landgrunninu og beinustu leið “heim”. Það er jú greið flutningsleið beint vestur um haf, frá Gíneuflóanum til olíuhreinsunarstöðvanna á austurströnd Bandaríkjanna. Það þarf ekki einu sinni að dæla olíunni í land í millitíðinni. Þess í stað er henni dælt um borð í sérstaka tankpramma eða tankskip. Sem í olíubransanum kallast FSO eða FPSO. Floating (Production) Storage and Offloading Units.

FSO eru í raun bara risadollur til að geyma birgðirnar, sem koma upp úr djúpinu. FPSO hafa að auki þann fídus, að þar er vinnslubúnaður sem skilur sjó og gas frá olíunni. FPSO-units eru því eins konar fljótandi vinnslustöðvar, sem geta bæði dælt olíunni upp, grófunnið hana og loks geymt mikið magn af olíu og verið e.k. birgðastöð. Sem olíuskipin svo tappa af í rólegheitum. Fyrir vikið verða t.d. dýrar neðansjávarlagnir frá vinnslupallinum og í land óþarfar. Þess vegna er FPSO heitasta málið í djúpvinnslubransanum um þessar mundir.

Já - líklega er það einmitt FPSO-iðnaðurinn sem er að hagnast hvað mest á djúpævintýrinu mikla í lögsögu Angóla. Fyrirtækin sem smíða þessa svakalegu hlunka.

Tankprammar (FSO) hafa lengi þekkst í olíuvinnslu á sjó. Ekki síst í Norðursjónum. Þegar Norðursjávarævintýrið hófst var vinnslan á sáralitlu dýpi. Miðað við það sem gengur og gerist í dag. Eftir því sem vinnslan færðist utar varð flóknara að koma olíunni í land. Þess vegna voru sérstök tankskip eða tankprammar notaðir til að taka við olíunni.

Svo fundu menn upp á því að byggja sérstakar fljótandi vinnslustöðvar, sem gátu tekið við mikilli olíu, unnið hana og geymt. Í dag eru þessar vinnslustöðvar – FPSO – einnig með hátæknilegan fjarstýrðan borunarbúnað, sem sækja olíuna í djúpið. Þessi fljótandi flykki líkjast ýmist gríðarstórum skipum eða prömmum. Á svæðum þar sem veður eru mjög válynd hentar betur að hafa skipslag á þeim. Svo hægt sé að sigla þeim í var þegar veðurofsinn geisar eða a.m.k. snúa þeim upp í ölduna og vindinn. Svo er líka tiltölulega einfalt að losa þessar vinnslustöðvar frá akkerunum og sigla þeim á ný olíuvinnslusvæði.

Hreyfanleikinn er sem sagt einn stærsti kosturinn við FPSO. Fyrsta FPSO-vinnslustöðin, var líklega pallskip sem var byggt fyrir Shell árið 1977 og notað í Miðjarðarhafinu utan við strönd Spánar. Í dag er FPSO afar mikilvægur þáttur í Norðursjávarvinnslunni og smám saman hafa vinsældir þessarar vinnsluaðferðar líka aukist í djúpvinnslunni. FPSO er þó ennþá nýjabrum í Mexíkóflóanum, enda er þar víða að finna mikið net neðansjávarleiðslna sem hefur getað tekið við olíunni. Og djúpvinnslan þar utarlega í Flóanum er enn nýjabrum.

Bandarísk stjórnvöld hafa reyndar verið svolítið hugsi yfir því hvort rétt væri að leyfa svona stórar vinnslustöðvar í Mexíkóflóanum. Ekki er óalgengt að fellibyljir valdi þar miklum hremmingum. Einn svona FPSO-vinnslupallur getur innihaldið allt að milljón tunnur af olíu - sem er svipað og risaolíuskip. Þess vegna væri ekki beint heppilegt ef slíkur pallur brotnaði í tvennt í blessuðum Flóanum. Og það hefur valdið því að bandarísk stjórnvöld hafa verið hikandi að leyfa þessa hlunka.

Með aukinni djúpvinnslu utar í Mexíkóflóanum er þó nánast öruggt að Flóinn mun verða vatn á myllu þeirra sem byggja FPSO. Brasilíumennirnir síkátu hjá Petrabras hafa nú nýlega einmitt fengið leyfi til að setja upp slíka vinnslustöð þarna í Flóanum ljúfa. Nánar tiltekið á um 2,5 km dýpi á "indíánasvæðinu" Cascade/Chinook. Geymslugetan verður 600 þúsund tunnur af olíu og framleiðslugetan 80 þúsund tunnur á dag.

Þessi fyrsta FPSO-vinnslustöð í Mexíkóflóanum á að vera tilbúin snemma á næsta ári (2010). Orkubloggið er á því, að enginn annar FPSO hafi unnið olíu af svo miklu dýpi. Metin falla hratt í djúpbransanum. Til samanburðar má hafa í huga að hafdýpið á Drekasvæðinu íslenska er einungis á bilinu 1-1,5 km. Pís of keik.

Málið er að flotpallarinir – þ.e. sjálfir borpallarnir í djúpvinnslunni sem Orkubloggið hefur áður fjallað um - hafa venjulega ekki möguleika til að geyma mikið magn af olíu. Þess vegna kallar djúpvinnslutæknin á það að menn finni lausn á þeim vanda. Það er gert með því að hafa FSO - eða jafnvel enn frekar FPSO-vinnslustöð - til taks á svæðinu. Og um leið spara sér rándýra leiðslu í land.

Þetta á í raun við um alla flotapallalínuna. Hvort sem um er að ræða keðjufesta hálffljótandi borpalla (semisubmersibles) eða flothólka eins og SPAR-borpallana eða TLP (Tension Leg Platforms). Í fyrri færslum Orkubloggsins má einmitt lesa um einn af nýjustu og flottustu flothólkunum af þessu tagi; finnskættaða kvikyndið Perdido. Sem er alls ekki týndur, heldur er nú búið að draga hann þvert yfir Atlantshafið og koma fyrir á djúpinu mikla í Mexíkóflóanum. Yfir olíulindunum sem kallaðar eru Hvíti hákarlinn. Þetta meistarastykki mun í framtíðinni væntanlega fá einn myndarlegan FPSO sér til aðstoðar við vinnsluna.

Orkubloggið vill hér nota tilefnið og vara áhugamenn um olíuvinnslu við algengu rugli. Minni spámenn rugla nefnilega oft saman t.d. TLP og FPSO. Sic! Kannski gerist þetta vegna þess, að stífbundnir fljótandi borpallar (TLP) eru mjög oft tengdir FPSO-vinnslustöð. En þetta er sem sagt alls ekki eitt og hið sama. TLP-borpallur er eitt og FPSO allt annað.

Náskylt FPSO-vinnslustöðvunum eru áðurnefndir FSO (Floating Storage and Offloading units). Þá láta menn olíuborpall áfram um vinnsluna, en nota svo risastórt tankskip eða pramma sem birgðastöð. Þess háttar tankskip eru kölluð FSO, en þau eru ekki með neinn vinnslubúnað, né geta þau grófhreinsað stöffið. Eru bara gríðarstór fljótandi birgðastöð.

Gömul risaolíuskip eru gjarnan notuð í þessum tilgangi. Besta dæmið um slíkt er auðvitað Knock Nevis; stærsta skip heims. Sem er nærri hálfur km að lengd og er í dag nýtt í tengslum við olíuvinnslu utan við strendur Katar. Þessi fljótandi fituhlunkur er í eigu Fred. Olsen samsteypunnar, sem stýrt er af norska milljarðamæringnum Fredrik Olsen og Anette dóttur hans.

[Ath: Í þessari færslu stóð upphaflega að Fred. Olsen hefði grætt stórfé á olíuflutningum þegar stríðið geisaði milli Íran og Íraks. Þar varð eitthvert skammhlaup hjá Orkublogginu. Því það var jú ekki Fred. Olsen heldur landi hans, skipakóngurinn nýríki John Frederiksen, sem græddi svo svakalega á því "blessaða" stríði. Fred Olsen samsteypan eru aftur á móti "gamlir" peningar. Lesendur bloggsins eru margfaldlega beðnir afsökunar á þessum tímabundna Fredda-ruglingi, sem skyndilega sló niður í huga bloggsins við matborðið hér í kvöld yfir ítalskri kjötsósu!]

Norsararnir eru auðvitað meðal þeirra sem nýta sér þessa sniðugu FPSO-tækni. Þessa dagana eru Suður-Kóreumennirnir hjá Samsung Industries að leggja lokahönd á 800 milljón dollara risapramma fyrir norska Skarfasvæðið. Skarfurinn (og aðliggjandi Iðunnar-svæði) eru stórar olíu- og gaslindir, sem fundust undir Noregshafi 1998. Þær liggja um 3,5 km undir hafsbotninum þar sem hafdýpið er um 400 m. Þessi gríðarlegi vinnsluprammi, sem verður 300 m langur, á að vera kominn á sinn stað 2011 og verður einn afkastamesti FPSO í heimi. Norðmenn alltaf stórhuga.

Stærsta vinnslustöðin af þessu tagi í dag er Kizomba A, sem ExxonMobil er með á samnefndu svæði, tæpar 200 sjómílur vestur af strönd Angóla. Eins og unnendur afrískra dansa vita er Kizomba tilvísun í einn vinsælasta dans í Vestur-Afríku. Hlunkurinn Kizomba A er þó ekki beint til þess fallin að stunda slíkt sprell. Hann er 285 m langur og getur rúmað heilar 2,2 milljónir tunna af olíu. Dýpið á svæðinu er um 1.200 metrar.

Sá FPSO sem er nú á mesta dýpinu hlýtur aftur á móti að vera sjálfur Heilagur andi – Espirito Santo þeirra hjá Shell. Hann á ættir að rekja til skipasmíðastöðvar í Singapore, en flýtur nú yfir hinum gríðarlegu brasilísku olíulindum skammt austur af draumaborginni yndislegu; Rio de Janeiro. Pallurinn er í vinnslu á um 1.800 metra dýpi.

Já - það eru bjartar horfur í FPSO-bransanum þessa dagana. Og til að afgreiða það af hverju þessi tækni hentar svo vel í olíuvinnslunni utan við Angóla, skal áréttað að vegna dýpisins og fjarlægðar frá landi er FPSO einfaldlega eins og sérhannað fyrir aðstæðurnar þar. Þar með losna menn við að byggja upp rándýrar vinnslustöðvar uppi á landi í Angóla. Olíunni er einfaldlega dælt upp, svo grófunnin um borð í vinnslustöðinni, geymd þar og loks dælt yfir í olíuskip og siglt með hana beinustu leið til olíuhreinsunarstöðva "heima" í Bandaríkjunum. Einfalt, þægilegt og ekkert vesen. En kannski myndast heldur snautlegur virðisauki af þessu meðal angólsku þjóðarnar – meðan stjórnvöld þar hirða vinnslugjaldið og stinga því í ónefnda vasa.

Uppgangurinn í djúpvinnslunni síðustu árin hefur auðvitað verið sannkallaður draumur fyrir fyrirtæki, sem smíða þessar fljótandi vinnslustöðvar. Þetta þykir reyndar svo sniðug tækni að nú eru menn farnir að skoða möguleika á sömu þróun í LNG. Í vinnslu á fljótandi gasi. Í stað þess að dæla gasinu langar leiðir til lands í LNG-stöðvar þar, gæti í sumum tilvikum verið sniðugara að hafa þessar stöðvar úti á hafi og færanlegar. Þessi tækni er kölluð FLNG (Floating Liquified Natural Gas facilities).

Það magnaða er að með þessu geta menn sparað sér gaslögnina í land, í hefðbundna LNG-vinnslustöð. Það sparar ekki bara pening, heldur losar menn t.d. við umhverfismats-stússið í kringum slíkar lagnir. Hraðar ferlinu til muna. FLNG býður þar að auki upp á þann möguleika, að flytja stöðina á annað gassvæði þegar hentar.

FLNG er eflaust framtíðin í vinnslu á fljótandi gasi. En þó er ólíklegt að aðkrepptir bankar nútímans séu spenntir fyrir að fjármagna slík ný og áhættusöm verkefni þessa dagana. Það er ekkert grín að ætla sér að kæla gas niður í –160 gráður Celsius langt útá sjó. Sem sagt miklu flóknari prósess en FPSO og ennþá bara framtíðarmúsík. En þeir hjá Shell eru æstir í að láta þennan draum rætast og hreinlega slefa við tilhugsunina um FLNG. Enda mikil gróðavon á ferðinni. En FLNG er sem sagt ennþá aðallega framtíðardraumur meðan FPSO er orðinn þroskuð og afskaplega vel þekkt tækni.

Ef olía finnst á Drekasvæðinu er stóra spurningin hvort hún verði einfaldlega unnin um borð í FPSO - eða hvort menn vilji fá hana strax í land til vinnslu og hreinsunar. Þarna gætu mæst stálin stinn - hagsmunir olíufélaganna annars vegar og atvinnuhagsmunir í landi hins vegar.

Ekki virðist vera til stafkrókur um það hvaða stefnu íslensk stjórnvöld hafa í þessum málum, ef svart blóð skyldi finnast í Drekanum. Enda íslensk stjórnvöld ekki alltaf mikið fyrir að horfa fram í tímann. Vona samt að hann Össur skarpi sé búinn að hugleiða þetta og það verði gengið frá þessum álitamálum í samningum við fyrirtækin sem fá leitaleyfi á Dekasvæðinu.

Orkubloggið veðjar á að FPSO muni verða fyrir valinu, ef olía finnst á Drekasvæðinu. Bæði vegna þess að það er eiginlega útí hött að sigla með alla olíuna suðurúr og í land og svo dæla henni aftur um borð í skip til útflutnings. Og menn verða varla spenntir fyrir því að leggja rándýra olíuleiðslu í land frá Drekanum. Vert er að hafa í huga að FPSO hentar alveg sérstaklega vel þar sem olíulindirnar tæmast á tiltölulega stuttum tíma. Af því á slíkum svæðum borgar sig sjaldnast að leggja dýrar neðansjávarleiðslur í land.

Að lokum vill Orkubloggið mæla með því að menn með pening íhugi þann möguleika að fjárfesta í fyrirtækjum sem sérhæfa sig í smíði FSOP... FOSP...fpsss - ég meina FPSO! Eða fyrirtækjum sem reka slíkar fljótandi vinnslustöðvar og hafa verið forsjál að panta fleiri.

Í þessu sambandi er nærtækt að minnast aftur á olíuvinnsluna á djúpinu mikla undan ströndum Brasilíu. Þar virðast vera einhverjar mestu olíulindir í heimi og þær gætu kallað á margar nýjar fljótandi vinnslustöðvar. Enda hafa Brassarnir undanfarið hreinlega ryksugað upp stóran hluta af öllum fljótandi djúpvinnsluprömmum heimsins. Og þeir hljóta einnig að veðja sterkt á FPSO.

Á næstu þremur árum er gert ráð fyrir að smíðaðar verði allt að 125 flothlunkar af þessu tagi. Þar af verði um 80% FPSO og 20% FPS. Ekki er ólíklegt að Norsararnir hjá Aker muni ná góðri sneið af þeirri köku.

Kannski má segja, að olíu- og gasiðnaðurinn sé skemmtilegur leikur þar sem Norðmenn vinna alltaf. Sama hvert litið er og þrátt fyrir tímabundnar niðursveiflur. Heja Norge.

Sádarnir safna skuldum

Orkubloggið hefur stundum framreitt hér kostnaðartölur. Þ.e. hvað það kostar að framleiða eina tunnu af olíu í hinum ýmsu löndum.

Það er hægt að fabúlera endalaust um kostnað við olíuvinnslu. Og þetta er jafn matskennt viðfangsefni, eins og það að ákveða hver sé fallegasta kýrin í fjósinu. Skepnurnar eru ýmist fallega einlitar eða missjöldóttar; hyrndar eða kollóttar. Og engar tvær eru eins.

Það er sem sagt ekki til neinn staðall um kostnað við olíuvinnslu. Allar áætlaðar tölur verða ávallt háðar mikilli óvissu. Og eitt er að ná olíunni upp úr góðri lind - og annað að taka með allan kostnaðinn við olíuleit á nýjum og lítt þekktum svæðum.

Það kostar minna en 5 dollara að ná gumsinu upp á mörgum olíuvinnslusvæðum Sádanna. Sama má segja um sullið hans Húgó Chavez í Venesúela. En þar með er ekki sagt að þessi ríki séu í góðum málum með olíutunnuna í 40-50 dollurum, eins og nú er.

Meðalkostnaðurinn við að ná olíunni upp og hreinsa hana er oft 10-20 dollarar, hjá þeim sem eru með ódýra vinnslu. Þá er leitarkostnaður ekki talinn með. Og til að geta fjármagnað olíuleit og nýja vinnslu og til að geta rekið þessi þjóðfélög, sem að langmestu leyti byggja á olíutekjunum, þarf að fá öllu meira en 5 dollara fyrir tunnuna. Miklu, miklu meira. 

Og sé olíuvinnslan stunduð á hafsbotni er þessi kostnaður oft á bilinu 30-50 dollarar á hverja tunnu. Vinnsla á djúpsvæðum eða á erfiðum svæðum eins og Bakken í Bandaríkjunum, er enná meiri. Fer ekki undir 70 dollarana og sumstaðar vel yfir 100 dollarana. 

Fréttaveitan CNBC birti nýlega "sínar" tölur yfir meðaltalskostnað við olíuvinnslu í helstu olíuríkjum á Arabaskaganum, í Mið-Asiu og N-Afríku. Tölurnar sína það lágmarksverð, sem viðkomandi lönd þurftu að fá fyrir olíuna sína á nýliðnu ári 2008, til að geta skilað hallalausum fjárlögum. Einnig eru birtar áætlaðar tölur vegna 2009.

Forvitnilegt er að renna augunum yfir þessar tölur. Sem auðvitað verður að taka með talsverðum fyrirvara. Taka má fram að tölurnar hjá CNBC munu vera byggðar á upplýsingum frá Stjúpunni okkar vondu; Alþjóða gjaldeyrissjóðnum.

Kostnaðartölurnar eru sem hér segir (og munum að undanfarið hefur verðið á olíutunnunni verið að dansa í kringum 40 USD):

Sameinuðu Arabísku furstadæmin (UAE)
(innan UAE er Abu Dhabi helsti olíuframleiðandinn):
2008: 23 USD
2009: 24 USD

Katar:
2008: 24 USD
2009: 24 USD

Kuwait:
2008: 33 USD
2009: 34 USD

Azerbaijan:
2008: 40 USD
2009 35 USD  

Hér erum við komin að vatnaskilum dagsins (á NYMEX var verðið í kvöld tæpir 46 dollarar tunnan). Samkvæmt CNBC eru öll eftirtalin ríki því ekki að fá nóg fyrir olíuna sína til að geta skilað jákvæðum ríkisrekstri.

Miðað við olíuverðið eins og það er í dag, eru öll eftirfarandi ríki sem sagt á rauða svæðinu. Það þýðir einfaldlega barrrasta  skuldaaukningu hjá þessum ríkjum - a.m.k. tímabundið þar til olíuverðið hækkar almennilega á ný. 

Líbýa:
2008: 47 USD
2009: 53 USD 

Saudi Arabía: 
2008: 49 USD
2009: 54 USD

Alsír (myndin er af Alsírmanninum Chakib Kheilil, sem er forseti OPEC): 
2008: 50 USD
2009: 60 USD

Kazakhstan:
2008: 59 USD
2009: 67 USD

Bahrain:
2008: 75 USD
2009: 84 USD

Óman:
2008: 77 USD
2009: 78 USD

Íran:
2008: 90 USD
2009: 90 USD

Írak:
2008: 111 USD
2009: 94 USD

Samkvæmt þessu eru það í raun einungis Katararnir og örfáar aðrar þjóðir sem geta andað sæmilega rólega þessa dagana. Enda spýtist olían og þó einkum gasið þar upp, án fyrirhafnar og með sáralitlum tilkostnaði. Eins og Orkubloggið hefur áður greint frá. Öll hin olíuríki Mið-Austurlanda eru að reka olíuvinnslu sína nokkurn veginn á sléttu þessar vikurnar eða jafnvel með tapi.

Þar að auki er olíugeirinn eina alvöru tekju-uppspretta þessara ríkja. Þannig að auðveldlega má gera ráð fyrir því að í reynd þurfi þessir ríkiskassar talsvert hærra olíuverð en hér segir, til að ríkissjóðir þessara landa ráði við að reka viðkomandi þjóðfélag.

Vert er að minna á að enginn veit hvað olíuvinnsla Sádanna kostar Hvorki CNBC, IMF né aðrir Meira að segja Orkubloggið veit það ekki alveg fyrir víst. Menn reyna auðvitað að áætla þennan kostnað eins vel og mögulegt er. En í reynd er þetta í þoku. Best varðveitta leyndarmál heims.

Samkvæmt upplýsingum frá innherjum Orkubloggsins í olíumálaráðuneyti Sádanna, er bloggið á því að Sádarnir geti varla sætt sig við neitt minna en 70-75 dollara fyrir tunnuna. Verðið núna er þar af leiðandi highway to hell fyrir hvít-kuflklæddu ljúflingana þarna í sandinum.

En af hverju minnka þeir þá ekki barrrasta framboðið ennþá meira til að verðið hækki? Svarið er einfalt; þeir vilja að OPEC haldi - mega ekki ofbjóða þeim OPEC-ríkjum sem vilja fara rólega í framleiðslusamdrátt.

Þar að auki vita Sádarnir auðvitað ekki hversu mikla framleiðsluminnkun þarf, til að koma verðinu í 70-75 dollara! Þessa dagana eru þeir einmitt, ásamt hinum OPEC-ríkjunum, að feta sig áfram olíueinstigið háskalega. Og hafa verið að minnka framleiðsluna talsvert síðustu mánuðina.

Kannski hafa þeir farið aðeins of rólega í samdráttinn. En Sádunum til hróss vill Orkubloggið árétta að verðið hefur a.m.k. ekki steinrotast. Þeim hefur enn tekist að koma í veg fyrir algert hrun á markaðnum. En sú ógn vofir ennþá yfir olíuríkjunum að eftirspurnin minnki svo hratt að verðið fari jafnvel undir 20 dollara tunnan. Þetta er línudans án öryggisnets.

Auðvitað getur Orkubloggið ekki látið hjá líða að horfa á þessar tölur frá IMF/CNBC gagnrýnum augum. Sem fyrr segir er nánast öruggt, að mati bloggsins, að Sádarnir þurfa meira fyrir olíuna sína en þarna segir.

Og það er líka svolítið hæpið að meðaltalskostnaðurinn við olíuvinnslu í UAE sé lægri en í Katar. Þetta er þó ekki útilokað; stór hluti vinnslunnar í Abu Dhabi er álitinn kosta einungis 2-3 dollara tunnan (Abu Dhabi er helsti olíuframleiðandinn innan Sameinuðu fyrstadæmanna; UAE). Já - 2ja dollara framleiðslukostnaður fyrir tunnu, sem við í vestrinu borgum nú meira en 40 dollara fyrir. Það gengur svona.

Besta jólagjöf Norðmanna

Sumir halda að Norðmenn hafi barrrasta orðið olíuþjóð léttilega. Nánast þegjandi og hljóðalaust. Í reynd þurftu menn þar að fara í gegnum langt og erfitt leitartímabil. Þar sem mikil áhætta var tekin og alger óvissa var um árangurinn. Rétt eins og núna gildir í djúpvinnslunni.

Norðursjórinn var á sínum tíma einhver dýrasta og flóknasta olíuleit sem menn höfðu látið sér koma til hugar. Í dag er Norðursjórinn barnaleikur miðað við olíuvinnsluna á djúpi Mexíkóflóans, Gíneuflóans og utan við strendur Brasilíu.

Nú þegar Ísland er í þann mund að opna fyrir olíuleit a íslenska landgrunninu, er tilefni til að líta til baka og rifja upp hvernig olíuævintýrið á norska landgrunnin byrjaði.

Þegar Egyptar gerðust svo ósvífnir að sýna Vesturlöndum puttann með því að þjóðnýta Súez-skurðinn 1956, voru ¾ af allri olíuþörf Evrópu skyndilega í uppnámi. Þó svo olíufélög Vesturlanda réðu á þessum tíma yfir öllum helstu olíulindum í Saudi Arabíu, Íran, Írak og annars staðar í Mið-Austurlöndum, var ekki lengur hægt að treysta á að olían kæmist á áfangastað í tæka tíð. Þess vegna fór allt á fullt að leita að olíu í eigin lögsögu. 

Ástæða þess að menn tóku upp á því að veðja á Norðursjó, upp úr 1960, var að gas fannst í hollenskri jörð. Sá fundur gaf vísbendingu um að Norðursjórinn gæti mögulega geymt einhverja olíudropa.

Í vor verður einmitt haldið upp á 50 ára afmæli gasfundarins mikla í Groningen í Hollandi. Það var vorið 1959 að borinn þar hitti á risastóra gaslind á flatneskjunni nálægt hollenska bænum Slochteren.

Næstu áratugina átti þessi gaslind við Slochteren, sem er ein sú stærsta í heimi, eftir að mala gull fyrir Shell og Esso og síðar einnig Exxon / ExxonMobil. Og hefur allan þennan tíma verið mikilvæg tekjulind fyrir Hollendinga. Enn þann dag í dag er Slochteren ein af öflugustu gaslindum veraldar, þó framleiðslan þar sé nú aðeins farin að minnka.

Fyrst að svo svakalega mikið gas reyndist vera þarna rétt við hollensku ströndina, gat þá ekki eins verið að finna mætti gas og jafnvel olíu á grunninu utan við ströndina? Menn fóru að píra augun út yfir grynningarnar með glampa í augum og slef í munni. Já - Slochteren-brunnurinn í Groningen átti svo sannarlega eftir að marka nýtt upphaf í olíubransanum. Rétt eins og Spindletop-brunnurinn í Texas 1901 og Damman7-brunnurinn í Saudi Arabíu 1938 höfðu áður gert.

Um og upp úr 1960 var olíuvinnsla úr hafsbotni ennþá lítt reynd og einungis stunduð á örfáum stöðum í heiminum. Og þá á mjög litlu dýpi rétt við ströndina; aðallega við strendur suðurríkja Bandaríkjanna.

Meðal þeirra sem þar ösluðu útí sjó var t.d. Zapata Oil, sem stofnað var af George nokkrum Bush - sem sumir kannast við. Zapata rann síðar inní Pennzoil, sem var svo keypt af Shell og allt leiddi þetta til þess að Bush-fjölskyldan auðgaðist mikið.

En þarna á grunnsvæðum Mexíkóflóans voru aðstæður allt aðrar og auðveldari en í Norðursjó. Og menn voru að vinna olíuna á um eða innan við 50 metra hafdýpi. Í Norðursjónum þurfti aftur á móti að fara lengra út og á meira dýpi. Og þó svo fellibyljirnir séu árviss viðburður við strendur Mexíkóflóa, var miklu vandasamara að berjast við vetrarveðrin í Norðursjónum. Þess vegna var Norðursjórinn mikil áskorun. Alveg jafn mikið stórmál, eins og djúpvinnslan er í dag.

Árið 1959 vissi enginn af þeim miklu olíu- og gaslindum sem sváfu værum svefni undir botni Norðursjávar. Og út af fyrir sig var spenningurinn yfir því að finna einhvern gasbelging, eins og í Groningen, ekkert yfirþyrmandi. Gas nam þá einungis innan við 2% af orkunotkuninni í Vestur-Evrópu. Skipti sem sagt ekki mjög miklu. Menn fóru ekki að meta gasið að verðleikum fyrr en í olíukreppunni 1973-74 - þá var allt í einu farið að tala um "bláa gullið". Fyrir þann tíma var það góða við gasið fyrst og fremst sú staðreynd að þar sem er gas er oft líka að finna olíu.

Gasið í Groningen kveikti þess vegna í mönnum, sem hugsuðu til olíunnar. Tilhugsunin um hrakfarirnar við Súez fékk svitann til að spretta fram á mörgu bresku og frönsku stjórnmálaenni. Ef olía kynni að leynast undir Norðursjónum gæti það reddað Vestur-Evrópu.

Holland, Vestur-Þýskaland og Danmörk gengu nú í að semja um lögsögumörk á svæðinu, en enduðu með málið fyrir Alþjóðadómstólnum í Haag. Bretland og Noregur áttu auðvitað einnig lögsögu að Norðursjó, en þar var enn ekki farið að hvarfla að mönnum að bora. Allt of mikið dýpi - aðeins draumóramenn sáu fyrir sér eldspúandi borpalla þarna úti á "djúpinu ægilega". Næstum því hundrað metrar!

Norðmenn voru fyrst og fremst fiskveiði- og landbúnaðarþjóð, auk þess reyndar að hafa verið nokkuð duglegir við að byggja upp iðnað á 20. öldinni. En fátt benti til þess að einhver meiriháttar umskipti væru í vændum í norsku atvinnulífi. Og Norsararnir voru bara nokkuð sáttir með sitt hlutskipti þarna í kringum 1960. Varla hafði hvarflað að Norðmönnum að olía gæti fundist á norska landgrunninu. Hvað þá að hægt yrði að ná henni upp með góðu móti. 

Þá bar það til tíðinda, að norsk stjórnvöld fengu óvænt bréf alla leið vestan frá Oklahóma í Ameríku. Undirritað af forstjóra Phillips Petroleum, sem þá var eitt af stærri olíufélögum heimsins (Phillips er nú hluti af hinu risastóra olíufélagi ConocoPhillips). Þetta var árið 1962.

Í bréfinu góða stóð að þeir hjá Phillips væru bjartsýnir um að unnt væri að finna vinnanlega olíu og gas á norska landgrunninu. Og fóru vinsamlegast fram á einkaleyfi að allri vinnslu þar.

Þeir ljúflingarnir hjá Phillips munu hafa boðist til að greiða 160 þúsund dollara mánaðarlega fyrir einkaleyfið. Þetta vakti Norðmenn upp af dvalanum. Forsætisráðherrann Einar Gerhardsen og félagar hans létu þó olíudraumana ekki æsa sig um of. Enda voru þeir meðvitaðir um hvernig sögur norsku landnemana í Vesturheimi um gull og gnægð veiðidýra höfðu reynst lygin ein. Nei - eitt bréf vestan af amerísku sléttunum var ekkert til að æsa sig yfir.

Fyrst og fremst leist Norðmönnum illa á þá hugmynd á að láta eitt fyrirtæki um alla hugsanlega olíuvinnslu í lögsögu þeirra. Þeir ákváðu þess í stað að hefja sjálfir ítarlega skoðun á möguleikunum.

Þegar leið á 7. áratuginn komst smám saman hreyfing á hugsanlega olíuvinnslu á norska landgrunninu. Menn gengu nú í það verkefni að semja um skiptingu landgrunnsins; þar þurftu Norðmenn að semja við Breta og Dani. Þeim samningum lauk 1965.

Í apríl 1965 voru svo fyrstu leitarleyfin boðin út á norska landgrunninu. Þá áttu eftir að líða 44 ár þar til Íslendingar hófu samskonar ferli. Og einmitt þetta sama ár – 1965 - fannst fyrsta olían í Norðursjó. Það var í hollenskri lögsögu þar sem dýpi Norðursjávar er hvað minnst.

Auðvitað fékk Phillips Petroleum nokkur af þeim olíuleitarleyfum, sem úthlutað var í fyrstu atrennu á norska landgrunninu (Phillips-leyfin eru merkt með rauðu hér á kortinu). Nú hófst umfangsmikil olíuleit um allan Norðursjóinn. Í Noregi kom norska ríkisfyrirtækið Norsk Hydro að leitinni og fékk til samstarfs við sig reynd olíufélög eins og BP og líka Elf og fleiri frönsk olíufélög. Þessi félög voru þegar komnir með reynslu af olíuleit á breska landgrunninu.

Annar norskur player á upphafsárum olíuleitar á norska landgrunninu var Saga Petroleum, sem þróaðist úr samstarfi nokkurra norskra fyrirtækja. Svo var Statoil - Den Norske Stats Oljeselskap - stofnað 1972 í því skyni að norska ríkið yrði þátttakandi í olíuvinnslu á landgrunninu og byggði upp norska þekkingu á olíuiðnaðinum.

Norðmenn höfðu þá þegar mikla reynslu af t.d. byggingu vatnsaflsvirkjana og áburðarverksmiðja, en það iðnaðarævintýri átti rætur sínar að miklu leyti í norska athafnamanninum Sam Eyde og fyrirtæki hans Norsk Hydro (Norsk hydro-elektrisk Kvælstofaktieselskab, sem síðar var einfaldlega kallað Hydro). Eyde var samtíðarmaður Einars Ben og mikill frumkvöðull, eins og hefur áður verið sagt frá hér á Orkublogginu. Norsk Hydro varð síðar eitt stærsta álfyrirtæki í heimi. Rétt eins og Íslendingar byggðu upp sitt eigið álfyrirtæki (smá kaldhæðni).

Þannig má segja að Sam Eyde hafi í upphafi 20. aldar lagt grunninn að því að Norðmenn tóku hálfri öld síðar olíuvinnsluna á norska landgrunninu að verulegu leyti í sínar eigin hendur. Í stað þess að verða "olíunýlenda" stóru bandarísku og bresku olíufélaganna, eins og flest öll olíuríkin í Mið-Austurlöndum voru á þessum tíma. Í dag er meira að segja verið að endurvinna Írak sem olíunýlendu Vesturlanda, en þar hefur Shell nú nýlega einmitt fengið einkaleyfi á olíuvinnslu á stóru svæði í suðurhluta Írak.

Nei - norsku skotthúfurnar vildu ekki verða olíunýlenda. Þess vegna gengu þeir sjálfir í að skipuleggja olíuvinnslu á landgrunninu sínu. Árið 2007 sameinuðust svo risarnir Statoil og Hydro. Ætli Orkuveita Reykjavíkur eða Landsvirkjun séu farin að spá í Drekasvæðið?

Þegar fyrstu leitarleyfin á norska landgrunninu voru auglýst um miðjan 7 áratuginn reyndist mikill áhugi fyrir hendi. Auðvitað var áðurnefnt Phillips Petroleum meðal umsækjenda. Einnig olíufélög eins og bandarísku Amoco (nú hluti af BP) og Esso (nú huti af ExxonMobil), frönsku félögin Total og Elf (nú hluti af Total), og bresk-hollenska Shell.

En olíuleit á norsku landgrunninu var ekki aldeilis eins og að drekka vatn. Aldrei áður hafði verið leitað að olíu við svo erfiðar aðstæður.

Olíuvinnsla á hafsbotni hafði vissulega lengi þekkst utan við strendur Bandaríkjanna. En skilyrðin í Norðursjó voru allt önnur og langtum erfiðari. Menn höfðu aldrei kynnst öðru eins veðravíti í olíuleit, þungum straumum og miklu dýpi.

Enda fór það svo, að lengi vel gekk ekkert að finna olíu undir Norðursjónum. Fyrsti brunnurinn var boraður sumarið góða 1966 – einmitt þá sömu daga og Orkubloggarin skreið nakinn og blautur í þennan heim. En olíubrunnurinn sá reyndist þurr og það leið enn talsveður tími þar til eitthvað markvert gerðist.

Einhverjar sögur fara af því að Esso hafi fundið olíu á norska landgrunninu 1967. En það var smotterí og reyndist vonbrigði. Menn voru að missa móðinn.

En svo kom að því síðla árs 1969, að mikil tímamót urðu í norskri hagsögu. Þeir hjá Phillips voru þá u.þ.b. að gefast upp á leitinni - ætluðu að byrja að pakka niður borpallinum Ocean Viking. En ákváðu að gera eina tilraun í viðbót – sem skyldi verða sú alra síðasta.

Og viti menn - rétt eins og i góðu jólaævintýri rættust nú skyndilega villtustu draumar þeirra og Norðmanna. Þrátt fyrir brjálað veður og 15 metra ölduhæð í hinum dimma desember. Á um 1,6 km dýpi undir hafsbotninum á svæði sem kallað var Ekofisk urðu menn varir. Á sjálft aðfangadagskvöld 1969 stóðu skyndilega logarnir út frá Ocean Viking borpallinum, þegar olían streymdi upp öllum að óvörum.  Í öllum hamaganginum kviknaði í henni og meðfylgjandi gasi, en snillingunum á Ocean Viking tókst að höndla það og ná tökum á þessum óvænta eldi. Ævintýrið var byrjað og kannski má segja að Norðmenn hafa sjaldan átt jafn góð jól og þá.

Þetta mun hafa verið 38. brunnurinn sem boraður var í Norðursjónum. Sumarið eftir, 1970, gátu þeir hjá Phillips endanlega staðfest að þarna væri sko ekkert smáræði af olíu á ferðinni. Þetta væri sannkölluð risalind með a.m.k. 1 milljarð tunna af olíu. Síðar átti eftir að koma í ljós að á Ekofisk-svæðinu voru tveir milljarðar tunna af vinnanlegri olíu.

Og nú hreinlega sprakk Norðursjórinn út, rétt eins og fegursta vatnalilja. Árið 1971 streymdi fyrsta olían um nýju vinnslukranana hjá Phillips þarna á Ekosfisk. Það var forsætisráðherrann Tryggvi Bratteli, sem fékk þann heiður að skrúfa frá bununni. Olíuævintýri Norðmanna var orðið að veruleika - draumurinn hafði ræst. Þó svo menn gerðu sér á þeim tímapunkti vart grein fyrir því hversu stórt og mikið það ævintýri átti eftir að verða. Þetta sama ár - 1971 - fann BP olíulind Bretlandsmegin við lögsögumörkin. Og nú fannst hver lindin af fætur annarri í Norðursjó; Brent, Valhöll, Frigg...

Á þeim tæpu fjóru áratugum sem liðnir eru síðan þá, hefur um 21,4 milljörðum tunna af olíu (og 8,2 milljörðum olíutunna af gasi, þ.e. olíuígildi af gasi) verið dælt upp úr norska landgrunninu. Þessar tölur miðast við nóvember 2008 og eru fengnar milliliðalaust frá stjórnvöldum olíumála í Noregi. Orkubloggið reynir að vera up-to-date.

Bara Ekofisk-svæðið eitt hefur skilað tekjum upp á meira en 1.100 milljarða norskra króna, til þessa dags. Og þó svo öll helstu olíufélög heims hafi komið að vinnslu á norska landgrunninu, hefur enginn fjárfest þar jafn mikið og norska ríkið sjálft. Með afar góðri ávöxtun. 

Í dag eru elstu olíusvæði Norðmanna í Norðursjó, svo sem Ekofisk og Frigg, á nokkuð hraðri niðurleið. Síðustu árin hefur heildarframleiðslan á landgrunni Noregs minnkað talsvert, frá því hún fór hæst upp úr aldamótunum. Slefaði þá yfir 3 milljón tunnur á dag.

Stutt er síðan norsku skotthúfurnar sáu fyrir sér að olíuframleiðsla þeirra myndi senn fara í um 4,4, milljón tunnur. Sumir Norðmenn voru byrjaðir kalla Noreg Kuwait norðursins.

Það var líklega helst til mikil bjartsýni. Þó svo olíuframleiðsla Norðmanna og Kuwait sé ekki ósvipuð, eru þekktar olíubirgðir í Kuwait miklu, miklu meiri. Í reynd lítur út fyrir að olíuframleiðsla Noregs hafi náð toppi í 3 milljón tunnum fyrir fáeinum árum. Í dag er olíuframleiðsla í norsku lögsögunni "einingis" 2,3 miljón tunnur á dag (meðaltal fyrir 2008). Og horfur á að framleiðslan minnki hratt héðan af.

Minnkandi olíuvinnsla og lágt olíuverð nú um stundir þýðir þó ekki að Norðmenn sé á leiðinni down the drain alveg strax. Því gasvinnsla þeirra er á hraðri uppleið.

Norðmenn eiga eftir að njóta mikils arðs næstu áratugina af gasframleiðslu sinni og nýjum gaslindum í Barentshafi. Heildarframleiðsla á norskri olíu og norsku gasi gæti jafnvel haldið í horfinu a.m.k. fram til 2020. Og kannski lengur.

Og nú er bara að sjá hvort Drekasvæðið komi okkur í sama flokk og Norðmenn eru í. Og geri okkur að einni ríkustu þjóð heimi. Eða ríkustu. Með ofurgjaldmiðilinn ISK. Geisp.

Hversu mjóu munaði?

Ef, ef, ef.  Hvað ef...?

Orkubloggið hefur pínupons gaman af svoleiðis tilgangslausum vangaveltum. T.d. hvað hefði gerst ef furðufuglinn og flugkappinn Charles Lindbergh hefði boðið sig fram til forseta Bandaríkjanna og sigrað Roosevelt?

Á myndinni hér til hliðar er Lindbergh í Þýskalandi að heilsa upp á Göring. Árið er 1938. Lindbergh hafði talsverða samúð með Nasistunum í Þýskalandi, taldi Sovétkommana stórhættulega brjálæðinga og var enn fremur lítt hrifinn af gyðingum. Sem forseti Bandaríkjanna hefði hann kannski myndað bandalag við Hitler. Leyft honum að hirða Evrópu og slást við Sovétríkin - jafnvel með hergögnum frá Ameríku.

Þá hefðu drottnandi stórveldi heimsins út 20. öldina hugsanlega orðið Nasista-Þýskaland og Bandaríkin. Hver hefði þá fengið yfirráðin á Íslandi? Ef...!

Önnur og kannski raunhæfari "ef-ef atburðarás" er hugmyndin um yfirtöku Bandaríkjanna á olíulindum Arabíuskagans árið 1973. Fyrir fáeinum árum voru birt þrjátíu ára gömul skjöl, sem gefa til kynna að bandarísk stjórnvöld íhuguðu alvarlega innrás í olíuríki Mið-Austurlanda þetta örlagaríka ár. Í kjölfar þess að Arabarnir lokuðu á olíu-útflutning sinn, vegna stuðnings Vesturlanda við Ísrael. Með þeim afleiðingum að olíukreppa skall á Vesturlöndum.

Málið snérist sem sagt um það að tryggja aðgang Bandaríkjanna að mestu olíulindum heimsins. Þar vestra litu menn aðallega til innrásar í Saudi Arabíu og Kuwait. En einnig var leitað eftir stuðning Breta við innrás í Abu Dhabi. Á þessum tíma var Íran aftur á móti í vinfengi við Bandaríkin, undir harðstjórn Reza Pahlavi. Þannig að enga innrás þurfti í Íran.

Eitthvað voru þeir í Vesturálmuni þó hræddir um að olíu-innrás á Arabúskagann myndi valda heimsstyrjöld. Af því Írakar, sem þá voru komnir undir stjórn Saddam's Hussein, myndu hugsanlega ekki taka því þegjandi og hljóðalaust að nágrannaríki þeirra, Kuwait, yrði hertekið af Bandaríkjunum. Ef Írakar myndi lenda í stríðsátökum við bandaríska herinn, var talið líklegt að Sovétmenn myndu styðja Íraka - a.m.k. með hergögnum - og allt gæti þetta geta endað með skelfingu.

Ekkert varð af því að þessar hugmyndir yrðu að veruleika. Og allt fór þetta býsna vel að lokum, sem kunnugt er. Málið leystist þokkalega farsællega, þegar Arabaríkin féllust einfaldlega á að aflétta útflutningsbanninu. Enda voru þau nýlega búin að fá yfirráðin yfir verulegum hluta af olíulindunum sínum, sem áður höfðu allar verið í höndum bandarískra og breskra olíufélaga. Það var allra hagur að olíuviðskipti kæmust í eðlilegt horf.

En heimurinn varð samt aldrei samur á ný. Vestrænu olíufélögin þurftu að greiða mun hærri upphæðir í vinnslugjald og olíuverð hækkaði margfalt frá því sem verið hafði.

Á sama tíma reyndist olíuframleiðslan í Bandaríkjunum hafa toppað - þó svo menn eygðu von um að Alaska gæti á ný aukið framleiðsluna. Sú von rættist vissulega, en þó engan veginn nóg til að mæta stóraukinni eftirspurn eftir olíu næstu áratugina. Bandaríkin voru orðin háð innfluttri olíu.

Kannski áttuðu ráðamenn í Washington DC sig ekki á því hversu Bandaríkin myndu í framtíðinni þurfa að kaupa svakalega mikla olíu erlendis frá. Ekki bara frá Kanada, heldur alls konar vafsömum og misvinveittum stjórnvöldum í fjarlægari löndum. Ef þeir hefðu vitað að Alaska geymdi ekki hina endanlegu lausn, hefði kannski verið gefið í annað og allt öðruvísi spil. Ef, ef...

Smám saman jukust áhrif bæði Arabaríkjanna og Íran. Ekki síst þegar Alaskaolían fór minnkandi og líka dró úr framleiðslu í Norðursjó. Og nú horfa menn fram á þann möguleika, að í næstu efnahagsuppsveiflu verði OPEC-ríkin nægilega samstíga, til að verðið rjúki upp í hæstu hæðir.

En er nokkur ástæða til að hafa áhyggjur af því? A.m.k. eru allir þeir Persar, Venesúelar og Arabar sem Orkubloggið hefur kynnst, hið prýðilegasta fólk. Fólk sem hefur nákvæmlega sömu viðhorf og markmið í lífinu eins og við flest... ef ekki öll. Að lifa góðu lífi og koma börnum okkar til manns.

Aðalatriðið er koma vitleysingum heimsins úr valdastólum sínum. Líklega er kreppan núna það besta sem gat komið fyrir. Því hún olli því að olíuverðið hrundi á ný. Snarbrjálaðir og/eða gjörspilltir einræðisherrar margra stærstu olíuútflutningsríkjanna hafa makað krókinn síðustu árin - en um leið vanrækt efnahagsstjórnunina og látið nauðsynlega uppbyggingu á innviðum samfélagsins heima fyrir sitja á hakanum. Þess í stað hefur olíugróðinn farið í tóma vitleysu. Og nú standa þeir margir skyndilega frammi fyrir yfirvofandi þjóðargjaldþroti, þrátt fyrir óhemju olíuauðlindir. Það leiðir vonandi til þess að þeir verði valtir í sessi og skynsamara fólk komi að landsstjórninni.

Já - þó svo Húgó Chavez sé skondinn náungi sem auðvelt er að hafa gaman af, er spillingin og óstjórn efnahagsmála í Venesúela alger. Að óbreyttu mun landið fara í þrot innan nokkurra ára. Land sem býr yfir einhverjum mestu auðlindum í heimi.

Og um sikkópatann Ahmadinejad þarf varla að fara um mörgum orðum. Íran ætti í reynd að vera eitthvert dásamlegasta þjóðfélag í heimi og Persarnir hamingjusamasta þjóðin. Miðað við auðlindir, náttúrufegurð og gjörvileika fólksins. En sköpunarkrafti þjóðarinnar er haldið niðri af geggjuðum valdsmönnum. Nú er bara að vona að olíuverðið haldist lágt nógu lengi, til að þeir endanlega missi völdin. Og skynsamari stjórnendur taki við. Keep on dreaming?

Hvað gerir Evrópa?

Skattaívilnanir og önnur hvatning til fjárfestinga í nýrri orkutækni er til þess fallin að gera endurnýjanlega orku samkeppnishæfa við hefðbundið jarðefnaeldsneyti. Allt er þetta þó mikilli óvissu háð, vegna þess hversu sveiflurnar í olíuverðinu eru miklar. Verðið í dag - um 40 dollarar olíutunnan - eru skelfileg tíðindi fyrir sólarorku og aðra græna orkuframleiðslu. En menn geta þó verið vongóðir - sáralitlar líkur eru á því að olíuverð haldist lengi svo lágt.

Á allra síðustu mánuðum hafa nýjar reglur litið dagsins ljós í Evrópu, sem eru skref í þá átt að efla mjög endurnýjanlega orku. Um síðustu áramót tóku t.d. gildi ný lög í Þýskalandi, sem munu örugglega auka mjög eftirspurnina eftir grænni orku þar í landi og greiða fyrir uppgangi fyrirtækja í þeim hluta orkugeirans.

Löggjöfin kveður á um að nýjar húsbyggingar skuli fá tiltekið lágmarkshlutfall raforkunnar frá endurnýjanlegum orkugjöfum. Vegna mikillar andstöðu í Þýskalandi við kjarnorku, líklegt að endurnýjanlega orkan verði fremur látin leysa kjarnorku af hólmi, fremur en gas. Þannig að Evrópa verður háð innfluttu gasi um langa framtíð.

Það er langt í land með að Þýskaland og fleiri lönd Evrópusambandsins nái að draga úr þörf sinni fyrir rússneskt gas. Eina raunhæfa leiðin til að svo verði, eru nýjar gasleiðslur frá ríkjum sunnan Rússlands. Og miklu stórfelldari fjárfesting í nýjum orkulindum - eins og vind- og sólarorku. Kjarnorkan hlýtur einnig að verða hluti af lausninni - þrátt fyrir sterka andstöðu í Þýskalandi og víðar í álfunni. 

Áætlanir um lagningu hinnar nýju Nabucco-gasleiðslu er eitt stærsta málið í því að Evrópusambandið verði ekki um of háð Rússum um orku. Nabucco gæti flutt gas til Evrópu frá ríkjum eins og Íran, Azerbaijan, Kasakhstan og/eða Túrkmenistan.

Það er að vísu smávægilegt vandamál fyrir hendi. Það er nefnilega  allsendis óvíst að þessi ríki geti eða vilji selja Evrópu meira gas, þegar á reynir.

Persarnir þurfa t.d. sífellt meira af sínu eigin gasi og Kínverjar horfa einnig til þess að kaupa meira gas frá Íran. Þar að auki er ekki pólitískur vilji innan ESB að kaupa gas frá Íran, meðan ofstækisklerkarnir stjórna þar með harðri hendi.

Túrkmenar, Azerar og Kasakkar kunna að vera ginnkeyptir fyrir því að selja gasið sitt beint til rússneska orkurisans Gazprom, fremur en til Evrópu. Rússlandsstjórn hefur mikil ítök í þessum fyrrum lýðveldum Sovétsins. Þó svo þessi ríki hafi verið jákvæð undanfarið í viðræðum við ESB, er þetta ekki beint áreiðanlegasta gas sem hægt er að hugsa sér.

Og hin unga 70 milljón manna tyrkneska þjóð mun líka þurfa sífellt meira gas. Svo það er óvíst að Tyrkir kæri sig um að gas sem kemur inn í Tyrkland, haldi áfram gegnum landið og út úr því í vestri. Það er a.m.k. líklegt að þeir muni nota Nabucco til að þrýsta á að fá efnahagsaðstoð frá ESB - eða jafnvel aðild að sambandinu. 

Í dag eru reyndar margir innan ESB, sem alls ekki vilja sjá Tyrki innan sambandsins. Og á síðustu misserum hefur eitthvað skafist af frjálslyndi tyrkneskra stjórnvalda. Islamisminn virðist hafa náð sterkari tökum í stjórnkerfinu. Nabucco gæti því verið í uppnámi. Það fær Pútín og félaga hans í Moskvu til að brosa - ESB er ekki að sleppa undan gashrammi Rússa alveg á næstunni.

Eins og dyggir lesendur Orkubloggsins vita, vill bloggið fyrir alla muni að Evrópa tengist þjóðunum í Norður-Afríku sterkari böndum. Og fái þannig notið ekki bara olíunnar og gassins, sem þar er að finna, heldur ekki síður sólarorkunnar.

Þar í sandinum við jaðra Sahara er hugsanlega að finna mikilvægan hluti af orkuframtíð Evrópu. Sú framtíðarmúsík mun þó ekki byrja að hljóma, nema ESB leggi meiri rækt í gott samband við þjóðirnar í Norður-Afríku. Vonandi eru það ekki bara sperrileggirnir Sarkozy og Orkubloggarinn, sem skilja að þetta er stórmál!

Svo mætti hér í lokin vitna í blogg Lettans Andris Piebalgs, sem er framkvæmdastjóra orkumála hjá ESB. Hann setur fram afar metnaðarfulla framtíðarsýn fyrir ESB. Hvort sú framtíðarsýn er raunsæ er svo annað mál:

"How our energy is going to look in the future (2050): First of all, electricity supply should be carbon free. Secondly, oil should disappear from the transport sector. Thirdly, buildings should cease to be places to consume energy, and should become small energy plants. Fourthly, we will have to rethink our grids, to take account of climate change impacts and to serve an integrated European market with multiple small suppliers of renewable energy. Finally, Europe should become the preacher of the energy efficiency agenda in the world."

Sbr:  http://blogs.ec.europa.eu/piebalgs/how-our-energy-is-going-to-look-in-the-future/ 

Íslenskir uppljóstrarar?

Hér kemur önnur færsla um Enron, frá því í sumar sem leið. Nú veltir maður fyrir sér hvort einhverjir alvöru íslenskir þungaviktar-uppljóstrarar komi senn fram?

Það voru konur sem komu upp um svindlið innan Enron. Ég vil sérstaklega nefna eina þeirra.

En fyrst nokkur orð um ótrúlega óskammfeilni þeirra félaga Jeff Skilling og Ken Lay. Eins og sagt var frá í síðustu færslu, komu fram nokkrar athugasemdir um reikningsskil Enron á árinu 2000. Þetta varð þó aldrei stórmál. En það vakti auðvitað athygli þegar Skilling hætti fyrirvaralaust sem forstjóri um miðjan ágúst 2001. Fljótlega eftir það hrundi spilaborgin og áður en 4 mánuðir voru liðnir var Enron lýst gjaldþrota.

Það er alveg makalaust að skoða hvað þeir Skilling og Lay sögðu um fyrirtækið þessa síðsumardaga í águst 2001. Tökum nokkur dæmi úr viðtölum við þá í blaðinu Business Week:

Ken Lay 20/8: "There are absolutely no problems that had anything to do with Jeff's departure... If there's anything material and we're not reporting it, we'd be breaking the law. We don't break the law..."

Skilling 24/8: "Enron is in great shape, with a deep bench of talent, despite a 50% drop in the company's stock this year... I firmly believe that the model that Enron has created, that's the future of business... I am very proud of what I and others accomplished at Enron. We built a company that, 10 years from now, 20 years from now, is going to be a factor to be reckoned with."

Ken Lay 24/8: "There are no accounting issues, no trading issues, no reserve issues, no previously unknown problem issues. The company is probably in the strongest and best shape that it has ever been in".

Skilling 24/8: "There are a couple of things I have got to get done over the next year or two... I tend to be a very enthusiastic, optimistic kind of person. I've almost never gone more than 30 days without having some sort of earth-shattering idea, most of them probably pretty crazy. But over the next couple of years, while I'm doing what I need to do, I'll probably come up with some new ideas.... You probably haven't seen the last of me."

Svo mörg voru þau orð. Því miður fyrir þá Skillng og Lay eyðilagði stelpa ballið fyrir þeim. Sandkastalinn var úrskurðaður gjaldþrota aðeins 4 mánuðum eftir þessi viðtöl. 

Myndin er af þeim Sherron Watkins frá Enron, Coleen Rowley frá FBI og Cynthia Cooper frá WorldCom (talið frá hægri). Þessar þrjár voru útnefndar menn ársins af tímaritinu Time 2002.

Rowley hafði komið upp um skelfilegt klúður FBI í aðdraganda hryðjuverkaárásanna 11. september 2001. Klúður sem annars hefði hugsanlega geta komið í veg fyrir flugránin. Cynthia Cooper var starfsmaður í innri endurskoðun WorldCom og kom upp um spillingu Bernard Ebbers og fleiri stjórnenda WorldCom.

Sherron Watkins hóf störf hjá Enron 1993 og fluttist í fjármálasvið fyrirtækisins 2001. Hún gegndi stöðu framkvæmdastjóra og lífið blasti við. En þarna runnu á hana tvær grímur.

Já - Sherron sá að eitthvað mikið var að því hvernig Enron hagaði reikningsskilum sínum. Hún bar málið undir Ken Lay og taldi nauðsynlegt að fyrirtækið lagaði missagnirnar og kæmi bókhaldsmálum sínum í lag.

Þegar ekkert gerðist ráðfærði hún sig við kunningja sinn hjá Arthur Andersen, sem var endurskoðunarfyrirtæki Enron. Þá fyrst fóru menn þar á bæ að horfast í augu við ruglið sem var í gangi hjá Enron. Watkins varð síðar mikilvægt vitni þegar þeir Lay og Skilling voru dregnir fyrir dóm. 

----------------------

Upphaflega færslan frá því s.l. júní er aðeins lengri. Hún bar titilinn "Enron-stelpurnar" og hana má lesa í heild sinni hér.

 

ENRON

"Fucking smart!" Samkvæmt vef Bandarísku fangelsismálastofnunarinnar situr Jeff Skilling, fyrrum forstjóri Enron, í Englewood-fangelsinu í Kólóradó. Og áætlað að hann losni þaðan út 21. febrúar 2028 (nema að áfrýjunardómstóll breyti dómnum).

Í tilefni þess að Sjónvarpið sýnir í kvöld (sunnudagskvöld) myndina frægu um Enron, ætlar Orkubloggið að leyfa sér að endurbirta hér færslu frá því í sumar sem leið. Færslan sú var um Enron og birtist hér á blogginu 27. júní í fyrra.

Þá voru enn fáeinir mánuðir í bankahrunið á Íslandi. En Orkubloggarinn var búinn að spá rétt fyrir um olíuverðshækkanirnar í ársbyrjun 2008. Og líka búinn að fullyrða við vini sína hér á Klakanum góða, að hér færi senn tiltekinn banki á hausinn.

En það skal fúslega viðurkennt að Orkubloggið óraði ekki fyrir hinu algera hruni íslenska fjármálakerfisins. Samt er eins og umrædd færsla hafi nú á sér einhvern fyrirboðablæ. En hér kemur sem sagt færslan: 

Byrjum frásögnina af Enron með nokkuð svo dramatískum upphafsorðum: "The pain is overwhelming. Please try to forgive me. Cliff"

Þó svo Enron geti rakið rætur sínar allt til ársins 1932, hefst saga hins eina og sanna ENRON árið 1986. Þegar Ken Lay (f. 1942) varð forstjóri og stjórnarformaður fyrirtækisins.

Þá var Enron tiltölulega hefðbundið orkudreifingarfyrirtæki, en varð fljótlega umsvifamikið í orkuframleiðslu og eignaðist orkuver viða um heim. Það var ekki síst ný löggjöf um frjálsari orkuviðskipti í Bandaríkjunum, sem gerði Enron kleyft að vaxa hratt; löggjöf sem Enron hafði eytt miklum tíma og peningum í að ná fram.

Hinn aðalleikarinn í Enron-hneykslinu, Jeff Skilling (f. 1953), vann fyrst með fyrirtækinu sem ráðgjafi, í verkefni um að koma á fót futures-markaði með gas. Ken Lay leist afar vel a þennan unga og metnaðarfulla mann og réð Skilling til Enron árið 1990. Þar kleyf hann hratt upp metorðastigann; varð aðstoðarforstjóri Enron 1997 og forstjóri 2001.

Ken Lay og Skilling voru fljótir að átta sig á möguleikanum sem Internetið bauð upp á. Enron var eitt af fyrstu fyrirtækjunum til að bjóða upp á viðskipti með hrávöru í gegnum Netið. Ein af frægum afurðum Enron voru "veðurafleiðurnar". Það kann að hljóma ævintýralega að eiga viðskipti með veður, ef svo má segja. En í reynd voru þetta afleiður sem nýttust vel i viðskiptum með ýmsar landbúnaðarafurðir. Enda afhending á þeim oft mjög háð veðri á ræktunartímanum. Og viðskiptakerfi Enron á Netinu (EnronOnline), varð afar vinsælt og var nýtt af flestum orkufyrirtækjum Bandaríkjanna. Þetta skapaði Enron miklar tekjur.

Þeir Jeff Skilling og Ken Lay urðu holdgervingar fyrir það hvernig ætti að þróa og reka stórfyrirtæki nútímans. Óbilandi sjálfstraust Skilling's hreif marga og hann var einfaldlega álitinn snillingur.

Fræg er sagan af því þegar Skilling sótti um að komast i MBA nám við Harvard. Í viðtalinu vegna umsóknarinnar, á hann m.a. að hafa verið spurður hvort hann væri klár náungi. Skilling er sagður hafa glott hressilega og svarað að bragði: "I'm fucking smart!". Og hann var nokkuð klár. Útskrifaðist með MBA frá Harvard 1979 og var einn af þeim hæstu í bekknum. Og undir hans stjórn varð Enron ein helsta stjarnan í bandarísku viðskiptalífi.

Skilling átti svo sannarlega efni á því að vera glaðhlakkalegur, líkt og hann er á myndinni hér að ofan. Og efst, þar sem hann er með læriföður sínum, Ken Lay. Á tíunda áratugnum var Enron hvað eftir annað utnefnt fræknasta og framsæknasta fyrirtæki Bandaríkjanna. Slíkar útnefningar fékk fyrirtækið t.d. frá Fortune í sex ár samfleytt!

En hvar lágu svikin hjá Enron? Til að gera langa sögu stutta voru þau einkum tvenns konar.

Annars vegar voru samningar um gríðarlega orkusölu o.fl., sem náðu langt fram í tímann, bókfærðir eins og öll salan hefði þegar átt sér stað. M.ö.o. voru bókfærðar himinháar tekjur, sem í reynd voru hvorki orðnar til, né vissa um hvert verðið nákvæmlega yrði þegar salan ætti sér stað. Fyrir vikið var Enron að skila miklu meiri tekjum og hagnaði á pappírunum, en raunverulegt var.

Hinn þáttur svikamyllunnar fólst í beinum blekkingum. Þegar stefna fór í það, að Enron gæti ekki staðið við skuldbindingar sínar, fóru stjórnendurnir að selja bréfin sín í fyrirtækinu í stórum stíl. Án þess að tilkynna um það, eins og lög kveða á um. Og þegar orðrómur fór á kreik um að ekki væri allt með felldu hjá Enron, bættu þeir um betur með því að fullvissa markaðinn um að allt væri í stakasta lagi og mikill vöxtur framundan.

Sennilega hefur Netbólan hjálpað Enron í þessum feluleik. Markaðirnir voru spinnegal og allt virtist verða að peningum. Menn uggðu ekki að sér og gleymdu að spyrja eðlilegra spurninga. Þar að auki var sannleikurinn vel falinn hjá Enron með flóknu neti fyrirtækja um allan heim. Og samkvæmt endurskoðendum Enron, sem var hið stóra og virta endurskoðunarfyrirtæki Arthur Andersen, var bókhald Enron í stakasta lagi. Þetta notuðu þeir Lay og Skilling til að blekkja markaðinn áfram.

En svo hrundi spilaborgin. Sumir fjármálamenn voru byrjaðir að klóra sér í höfðinu yfir reikningsskilum Enron þegar árið 2000. Og skyndilega byrjuðu hlutabréfin að sveiflast mun meira í verði en verið hafði fram til þessa. Inn í umræðuna blandaðist gagnrýni á Enron vegna rafmagnsvandræða í Kaliforníu og sögur voru á kreiki um slæmt gengi fyrirtækisins á Indlandi.

Síðar kom í ljós að þeir Skilling og Lay voru þegar byrjaðir að selja mikð af hlutabréfum sínum í fyrirtækinu. Sérstaklega eftir mitt ár 2000 þegar hlutabréfaverð Enron náði miklum hæðum og fór i 90 USD. En neikvæða umræðan var byrjuð. Og þó svo Lay ítrekað staðhæfði að búast mætti við enn frekari vexti og að hlutabréf í Enron myndu örugglega fara í 150 USD, lækkaði nú hlutabréfaverð Enron hratt. Sumir héldu reyndar að nú væri komið gott kauptækifæri og fjárfestu enn meira í Enron. Ekki síst fólk sem treysti Ken Lay.

Sumarið 2001 fer skriðan almennilega af stað. Starfsfólk hjá Arthur Andersen fer að rýna betur í bókhald Enron og leita eftir útskýringum á tilteknum viðskiptafærslum. Skilling segir skyndilega af sér um miðjan ágúst (af "persónulegum ástæðum"), en Lay fullvissar bæði starfsfólk og fjárfesta um að allt sé í stakasta lagi og Enron hafi ekki aðhafst neitt ólöglegt. En boltinn rúllar áfram - þó svo hryðjuverkaárásirnar 11. september 2001 beini athygli fjölmiðla annað. Rannsókn er hafin á bæði Enron og líka á Arthur Andersen. Hlutabréf í Enron halda áfram að falla og fara í 15 dollara í október.

Í desemberbyrjun 2001 er Enron lýst gjaldþrota. Fyrirtæki með yfir 20 þúsund starfsmenn, sem fáeinum mánuðum fyrr hafði tilkynnt um 50 milljarða dollara tekjur og hafði enn einu sinni sprengt allar væntingar. En nú var ballið búið. Þetta reyndist stærsta gjaldþrot í sögu Bandaríkjanna.

En hvernig gat þetta gerst. Margir hafa bent á tengsl æðstu manna Enron við Bush-stjórnina og að fyrirtækið hafi notað fjármagn sitt til að ná fram lagabreytingum, sem beinlínis voru hagstæðar fyrirtækinu.

Ken Lay var mikill vinur bæði Bush og Cheney varaforseta. Líklega hefði málið valdið þeim miklum erfiðleikum, ef ekki hefðu komið til hryðjuverkin í Bandaríkjunum á sama tíma og Enron-málið var í hámarki.

Þetta er orðin nokkuð löng færsla. Enda málið bæði flókið og umsvifamikið og einungis rakið hér í algerum skeytastíl. En ekki verður við Enron skilið, án þess að minnast á örlög aðalleikarana.

Í maí 2006 var Ken Lay fundinn sekur í flestum ákæruatriðunum. M.a. um stórfelldar bókhaldsfalsanir og fjársvik. Ákveða skyldi refsingu í október og var búist við að hann fengi 20-30 ára fangelsi. En áður en til þess kom fékk Lay hjartaáfall og varð bráðkvaddur þá um sumarið. Sennilega á dánarbúið lengi eftir að verjast skaðabótakröfum vegna Enron-málsins.

Skilling var einnig dæmdur sekur, m.a. fyrir ólögmæt innherjaviðskipti og falska upplýsingagjöf. Hann hóf afplánun sína á 24 ára fangelsisdómi í desember 2006 og spilar nú líklega tennis daglangt í fangelsinu. Verjandi hans var frægur bandarískur lögfræðingur; Daniel Petrocelli.

Að því ég best veit á mál Skilling's enn eftir að fara fyrir áfrýjunardómstól.

Arthur Andersen var eitt af öflugustu endurskoðunarfyrirtækjum í heimi. Með 28 þúsund starfmenn í Bandaríkjunum og 85 þúsund alls um allan heim. Leifarnar af þessu bogna stolti er lítil 200 starfsmanna endurskoðunarstofa. Fjöldi hluthafa Enron tapaði stórfé og eftirlaunasjóðir starfsfólks urðu að engu.

Ýmsir af helstu stjórnendum Enron fengu fangelsisdóma. Þó mun styttri en þeir Lay og Skilling. Það er Skilling sem á myndinni er leiddur af alríkislögreglumönnum fyrir dóm. Þess má geta að Skilling óskaði eftir að ganga frjáls þar til niðurstaða fengist um áfrýjun hans. En dómarinn féllst ekki á það og sendi hann nánast beint í steininn. Þetta er líklega einhver dramatískasti atburður í bandarískri viðskiptasögu.

En örlög sumra voru enn sorglegri. Clifford Baxter (f. 1958) var hamingjusamur 2ja barna faðir og einn af framkvæmdastjórum Enron. Hann hafði hagnast mjög á sölu hlutabréfa í fyrirtækinu og eftir að Enron-hneykslið komst upp stóð hann frammi fyrir líklegum ákærum. Hann er sagður hafa tekið það mjög nærri sér og þjáðst af þunglyndi.

Í janúar 2002 fannst Baxter látinn með skotsár í Bensinum sínum, skammt frá heimilinu í Texas. Hann hafði skotið sig með skammbyssu.

Baxter var 43 ára þegar hann lést. Við vitum ekki hvort hann var líka "fucking smart". En hann var einn af örfáum stjórnendum innan Enron sem hafði maldað í móinn vegna viðskiptahátta fyrirtækisins. Baxter skildi eftir sig handskrifað kveðjubréf til konunnar sinnar:

"Carol, I am so sorry for this. I feel I just can't go on. I have always tried to do the right thing but where there was once great pride now it's gone. I love you and the children so much. I just can't be any good to you or myself. The pain is overwhelming. Please try to forgive me. Cliff"

Endum þetta á nótum endurnýjanlegrar orku. Eitt af fyrirtækjunum í Enron samsteypunni var Enron Wind. Eftir gjaldþrotið var það selt General Electric. Sem kunnugt er, þá er GE í dag eitt af stærstu fyrirtækjum heims í vindorku. En það er önnur saga.

----------------------------------------

Svo mörg voru þau orð Orkubloggsins frá því í júní sem leið. Er maður ósanngjarn að sjá mörg sömu einkennin með Enron og íslensku fjármálafyrirtækjunum, sem nú eru hrunin? Það sorglegasta er kannski að heimildamyndin "Iceland - collapse of the financial Vikings" gæti fengið Óskarinn. Og um leið gert heiti landsins að helsta skammaryrði í alþjóðlegu fjármálalífi um ókomna framtíð. Sofa mennirnir, sem þar bera mesta ábyrgð, í alvöru vel?

Í dag eru mörg fyrirtækjanna innan Enron-samsteypunnar rekin af nýjum eigendum undir nýjum fyrirtækjanöfnum. En það er svolítið erfitt fyrir land og þjóð að skipta um nafn. Ísland verður líklega áfram Ísland. Við munum þurfa að skrúbba mikið og lengi til að ná að hreinsa land og þjóð af syndum fjárglæframannanna. En hvenær mun sú hreinsun hefjast?

Bréfið frá Buffet

Hið árlega bréf Warren's Buffet til hluthafa Berkshire Hathaway kom í gær. Og þar brosir sá gamli ekki alveg út að eyrum. Heldur viðurkennir heiðarlega og opinskátt, að hann hafi illilega klúðrað málunum 2008 og tekið ýmsar kolrangar ákvarðanir.

Buffet er einn af fáum fárfestum sem Orkubloggið lítur upp til. Enda varla annað hægt svona í ljósi sögunnar. En Buffet klikkaði lauflétt á liðnu ári og var því miður ekki á sömu línu og Orkubloggarinn.

Reyndar hélt ég að Buffet stæði fyrir það að kaupa þegar allir aðrir vilja selja. Og selja þegar allir aðrir eru æstir í að kaupa. M.ö.o að stökkva inn þegar hlutabréfaverð er í botni. Og selja þegar það er í toppi. Þetta gamla grín er auðvitað bara bull, því enginn veit jú hvenær verð er í toppi eða botni.

Rangar ákvarðanir eru áhugavert fyrirbæri. Bush, fráfarandi forseti, hlýtur að vera með doktorspróf í þeim fræðum. Og Buffet getur sem sagt líka tekið rangar ákvarðanir. Ein stærstu mistök Buffet's á liðnu ári voru þau að stökkva inn á olíumarkaðinn um það leyti sem verðið á olíutunnunni var að rjúka upp í 150 dollara. Hann trúði því að olíuverðið myndi halda áfram að hækka og veðjaði á Conoco Phillips - eitt af amerísku risaolíufélögunum. Og það kostaði Berkshire Hathaway milljarða dollara. Eða eins og kallinn orðar það sjálfur, í umræddu bréfi:

I bought a large amount of ConocoPhillips stock when oil and gas prices were near their peak. I in no way anticipated the dramatic fall in energy prices that occurred in the last half of the year. I still believe the odds are good that oil sells far higher in the future than the current $40-$50 price. But so far I have been dead wrong. Even if prices should rise, moreover, the terrible timing of my purchase has cost Berkshire several billion dollars.

 

Orkubloggið notaði aftur á móti þá strategíu að um leið og olítunnan fór yfir 100 dollara í ársbyrjun 2008 var rétta tækifærið að fara inn. Og þegar verðið byrjaði að lækka á ný s.l. sumar setti bloggið strikið við 120 dollara múrinn. Færi verðið aftur niður í 120 dollara var bloggið sannfært um að þá væri rétti tíminn að fara út af olíumarkaðnum. Því svo mikil lækkun hlyti að þýða að blikur væru komnar á loft í bandarísku efnahagslífi.

Hvað um það. Varla getur Orkubloggið verið að þessu kjánagrobbi, nema að setja fram svo sem eins og einn nettan spádóm hér í dag. Það má jú alltaf eyða færslunni ef illa fer!

Vandinn er bara sá að bloggið lítur markaðina sömu augum þessa dagana eins og eitraða marglyttu. Enga snertingu, takk fyrir. Rétt að doka við aðeins lengur þar til skelfingin byrjar að fjara út. En óneitanlega er bloggið byrjað að fylgjast daglega með t.d. genginu á First Solar. Og er alveg um það bil að kasta sér með gráðugar krumlurnar á þessa dásamlegu sólargeisla Wal-Mart fjölskyldunnar. Shhh - ekki segja neinum frá.

----------------------------- 

PS: Lesa má bréfið frá Buffet hér (og vinsamlegast eltið frekar Buffet en bloggið!):  http://www.berkshirehathaway.com/letters/2008ltr.pdf 

Léttur laugardagur: Línan er BROTIN!

Er ekki alveg upplagt að byrja þennan laugardag á svona eins og einni laufléttri, dásamlegri samsæriskenningu?

Jæja- kannski ekki beint samsæri. En nú hafa glöggir menn tekið eftir því að eitthvað kunni að vera rotið við nýjustu olíuspá Alþjóða orkustofnunarinnar.

Orkubloggið birti einmitt þessa sömu mynd, sem er hér til hliðar, í færslunni "Töfrakanínan NGL". Og nöldraði svolítið út í háa spá IEA um stóraukna NGL-framleiðslu. Blogginu fannst skorta rök fyrir þeirri spá.

En það tuð í Orkublogginu eru hreinir smámunir þegar litið er til þess að tölurnar frá IEA eru "bersýnilega" marklausar. Ekki þarf að rýna lengi í myndina, uns maður tekur eftir svolítið sérkennilegu "broti" í bláu línunni, sem sýnir áætlaða hefðbundna oíuframleiðslu frá núverandi lindum. Rétt eftir árið 2020.

Vilji lesendur Orkubloggsins sjá þetta, geta þeir einfaldlega stækkað myndina með því að smella á hana. Þá má vel greina brotið í bláu línunni. Sem fyrr segir er brotið staðsett á tímakvarðanum skömmu eftir 2020. Til að sýna þetta betur, fylgir hér stækkuð mynd af umræddu "broti".

Þegar myndin er stækkuð svona, fer þetta ekkert á milli mála. Af þessu má hugsanlega draga þá ályktun að grafið hafi verið "snyrt". Það sé ekki myndræn lýsing á tiltekinni excel-töflu, eins og eðlilegast hefði verið. Þarna hafi menn eitthvað verið með puttana í að snyrta myndina - breyta henni. Og ekki gætt sín á því, að sjá má afleiðingar af þeim fídúsum á myndinni.

Smámál? Kannski. En fyrst að þeir ljúflingarnir hjá IEA eru þarna að fikta í bláu línunni, er þá ekki líklegast að myndin öll sé eitt allsherjar fikt? Og byggi í reynd ekki á neinni alvöru spá! Heldur sé skýrslan öll bara framsetning á uppdiktuðum upplýsingum, sem ætlað er að friða heiminn. Og fela þá skelfilegu staðreynd, að senn mun olíuframleiðsla fara minnkandi og engan veginn standa undir eftirspurn. Núverandi heimsmynd og efnahagskerfi séu að byrja hrunadans sinn, með skelfilegum afleiðingum fyrir mannkyn allt! We are all doomed! En því verði að halda leyndu. Langsótt? Tjah - þetta er graf frá IEA og eðlilegt að gera faglegar kröfur til þeirra þar á bæ.

Og það má halda áfram. Ef maður tekur tvær "sömu" myndirnar úr skýrslunni (sama grafið er birt þar oftar en einu sinni) og leggur þær saman, þá passa þær ekki. "Sama" myndin er ekki eins! Hafa þá tveir skriffinnar þarna París verið að fikta i sömu myndinni? Það veit enginn. En a.m.k. er þessi munur hálf undarlegur.

Þetta rennir hugsanlega stoðum undir þær samsæriskenningar, að það sé ekki nokkurn skapaðan hlut að marka spár IEA. Orkubloggið hefur áður nefnt ósamræmið í þessari nýjustu skýrslu þeirra. World Energy Outlook 2008. Þar er heildarframleiðsla á olíu árið 2030 ýmist sögð verða 104 milljónir eða 106 milljónir tunna. Og framleiðslan nú um stundir ýmist sögð vera 85 milljónir eða 86 miljónir tunna. Hvaða bjánar prófarkalásu þetta plagg?

Já - svona eru nú fremstu sérfræðingar heimsins um olíuframleiðslu framtíðarinnar mistækir. Þess vegna eru lesendur Orkubloggsins hvattir til að taka ekki minnsta mark á "sérfræðingum", sem þykjast vita eitthvað um olíuframleiðslu framtíðarinnar. Heldur leggja þess í stað traust sitt á Orkubloggið eitt.

Það hlægilegasta er auðvitað, að í bransanum eru nú miklar vangaveltur um þetta "brot" í myndinni þeirra hjá IEA. Meira að segja Orkubloggð er hér að eyða orðum í þetta - þó í hæðnistóni sé. Hafa menn ekkert þarfara við tímann að gera?

 

 

 

 

Vinur í Vestri?

Orkubloggið spáir því að heimurinn muni skiptast í tvennt, hvað snertir nýjar orkulindir. Ameríka og Evrópa annars vegar og restin af heiminum hins vegar. Eða kannski öllu heldur í þrennt. Því Evrópa stendur frammi fyrir mikilli óvissu.

Bandaríkin standa nokkuð vel með gasið. Bandaríkjamenn munu þar að auki leggja mikið fé í að hækka hlutfall endurnýjanlegrar orku. Og jafnvel bráðlega fara fram úr Evrópu í því sambandi. Höfuðáherslan verður þó á að auka hlutfall gass sem orkugjafa. Og um leið byggja upp hreinni kolaiðnað og líklega einnig ný kjarnorkuver.

Þannig munu Bandaríkin (og Kanada) smám saman ná að minnka olíuþörf sína enn frekar - þrátt fyrir síaukna orkuþörf. Og Bandaríkin smám saman hætta að vera háð olíunni frá Mið-Austurlöndum. Í framtíðinni mun innlend bandarísk olía, ásamt innfluttri olíu frá Kanada, Mexíkó og Brasilíu hugsanlega að mestu fullnægja olíueftirspurn Bandaríkjanna. Ásamt einhverjum innflutningi frá Vestur-Afríku. Veröldin mun ganga sinn vanagang en vissulega breytast. 

Kínverjar, Indverjar og Rússar munu aftur á móti fara "skítugu leiðina". Auka rafmagnsframleiðslu með nýjum brúnkolaverum og fjölda kjarnorkuvera - og sitja uppi með olíuna sem orkugjafa fyrir bílaflotann.

Orkubloggið álítur að þessar þjóðir muni ekki geta byggt upp hagkvæman og nýjan samgöngu-iðnað nema á mjög löngum tíma og því sitja fastar í gamla farinu. Ekki síst af því minnkandi eftirspurn frá Bandaríkjunum mun draga úr hækkunum á olíuverði. Það mun lengja þann tíma sem olían verður ódýrasti orkugjafinn fyrir hin vanþróaðri þjóðfélög. Sem ekki taka umhverfiskostnað inn í verðið.

Leið Bandaríkjanna verður nokkuð dýr til skamms tíma, en mun væntanlega skapa mikið af nýjum störfum og margborga sig til lengri tíma litið - bæði fyrir efnahaginn og umhverfið. Vonandi má síðar rekja upphaf bandarísku orku-endurreisnarinnar til þess að Obama varð forseti í ársbyrjun 2009. Vonandi lognast viðleitni hans til breytinga ekki út af, eins og gerðist með metnaðarfullar áætlanir Clinton-hjónanna um velferðarkerfi í heilbrigðismálum. Eða áætlanir Carter-stjórnarinnar um stóraukna nýtingu sólarorku á 8. áratugnum. Allt rann þetta út í sandinn.

Evrópa stendur mun verr að vígi en Bandaríkin. Að nánast öllu leyti. Þar á bæ er ekki jafn gott aðgengi að orkulindum, sem geta leyst olíu af hólmi. Þar að auki er Evrópa að verða æ háðari innfluttu gasi. Á meðan Bandaríkin virðast enn geta aukið gasframleiðslu sína - og hafa góðan aðgang að miklum orkuauðlindum bæði heima fyrir og í Kanada.

Það er mikið vafamál að Evrópa nái að gera eins stórfelldar breytingar á orkunotkun sinni, eins og nauðsynlegt er. Þrátt fyrir góðan vilja margra ríkja innan ESB. Framleiðsla á jarðefnaeldsneyti innan Evrópu er víðast á svo hraðri niðurleið, að stóraukinn innflutningur blasir við. Þeim mun meiri pressa er auðvitað á Evrópuríkjunum að hraða því að snúa þessari þróun við. Og reyna að styrkja orkusjálfstæði sitt. En það gæti orðið erfitt - mjög erfitt.

Sem dæmi, þá gerðist sá skuggalegi atburður fyrir fáeinum árum að gasframleiðsla Bretlands náði toppi. Og það sama virðist nú vera uppi á teningnum í Hollandi! Miklar líkur eru á að tími hollensku gashásléttunnar sé nýliðinn og að gasframleiðslan þar muni fara hratt minnkandi næstu árin. Þetta viðurkenndu hollensk stjórnvöld fyrir stuttu síðan. Og þetta er í reynd dramatískari tímamót en flestir Evrópumenn virðast átta sig á. Hinar risastóru gaslindir Hollendinga hafa haft gríðarlega þýðingu fyrir V-Evrópu í áratugi. Kannski meira um það síðar hér á Orkublogginu.

Já - það lítur út fyrir að Evrópa eigi þann eina kost í stöðunni, að flytja inn ennþá meira gas frá Rússlandi og öðrum ríkjum í Mið-Asíu. Þannig munu sífellt fleiri evrur streyma frá Evrópu til gasþjóðanna í austri. Þessi þróun verður slæm fyrir viðskiptajöfnuð Evrópu og getur ógnað velferðarkerfunum þar.

Þetta vekur upp spurningar um hvort etv. væri betra fyrir Ísland að halla sér í átt til Norður-Ameríku, heldur en ESB? Af því orkuinnflutningur Evrópu kann að valda verulegum efnahagslegum samdrætti í álfunni og auka þar pólitískan óstöðugleika.

Víðtækur samningur um fríverslun og efnahagssamstarf við Kanada gæti verið besta og einfaldasta lausnin fyrir Ísland. Orkubloggið er augljóslegra skotnara í Kanada en Bandaríkjunum - enda er íslensk þjóðfélagsuppbygging mun líkari þeirri kanadísku, en hinni bandarísku. Svo er Kanada líka áhugaverður kostur fyrir nýjar jarðvarmavirkjanir og býr yfir gríðarlegum náttúruauðlindum. Er þetta ekki barrrasta nokkuð lógískur draumur að öllu samanteknu?

Já – þó svo í Orkublogginu slái heitt Evrópuhjarta og bloggið hafi lengi stutt að Ísland gerist aðili að ESB, er bloggið hugsi. Veltir því fyrir sér hvort við Íslendingar höfum nú kannski loksins gott tækifæri til að láta gamla Vesturfaradrauminn rætast. Án þess að flytja vestur! Tvær flugur í einu höggi. Verst að við skulum ekki vera í nánara viðskiptasambandi við Kanada, en raunin er.

En hvað ef allar spár Orkubloggsins fara fjandans til? Og enginn orkugjafi getur leyst olíuna af hólmi. Þá er Kanada samt dramalandið. Af því Kanadamenn hafa jú olíusandinn! Sem eru einhverjar mestu (og reyndar subbulegustu) olíubirgðir í heimi.

Bloggið gæti þá barrrasta látið drauminn um bjarndýraveiðar í Klettafjöllunum lönd og leið... og þess í stað runnið á kæfandi peningalyktina frá olíusandinum á kanadísku sléttunum. Það er einfaldlega ekki hægt að tapa á því að tengjast Kanada traustum böndum! 

Töfrakanínan NGL

Kannski er Orkubloggið þrjóskan uppmáluð - að vera sannfært um að enn sé tæknilega unnt að auka olíuframleiðslu í heiminum verulega. Við verðum vissulega að vera raunsæ. Og kannski varast of mikla bjartsýni í þessum efnum.

Alþjóða orkustofnunin (International Energy Agency; IEA) spáir því að árið 2030 muni mannkynið framleiða 106 milljón tunnur af olíu á dag. Á öðrum stað í nýjustu ársskýrslu þeirra, er reyndar talað um 104 milljón tunnur. Þannig að eitthvað eru þeir reikulir blessaðir. En þetta yrði u.þ.b. 20-25% framleiðsluaukning á þessum rétt rúmu 20 árum.

Innan IEA er líka eitthvað rugl í gangi með það hversu mikil olía var framleidd í heiminum á síðasta ári. Í skýrslu sinni tala þau ýmist um að framleiðslan á liðnu ári hafi verið 85 milljónir eða 86 milljónir tunna á dag. Reyndar má kannski segja að báðar tölurnar séu réttar. Af því líklega var framleiðsla ársins u.þ.b. 85,5 milljón tunnur pr. dag. Orkublogginu leiðist of mikil smámunasemi - og finnst sjálfsagt að rúnna tölur að vild. En það fer samt ofurlítið i taugarnar á blogginu að sjá hann Faith Birol og ljúflingana hans hjá spáteymi IEA svona ósamstæða í tölfræðinni sinni.

Hvað um það. Olíuframleiðslan 2008 var sem sagt u.þ.b. 85-86 milljón tunnur á dag. Þá er átt við alla olíuframleiðslu. Og samkvæmt spá IEA mun olíuframleiðslan aukast í 104-106 milljón tunnur pr. dag, áður en árið 2030 rennur upp. Sem jafngildir því, að framleiðslan aukist að meðaltali innan við 1% á ári og samtals um 20-25% á tímabilinu.

Aukin olíuframleiðsla er auðvitað ekki bara í gamni gerð. Heldur kemur hún einfaldlega  til vegna aukinnar eftirspurnar eftir olíu. Gert er ráð fyrir að þessi aukna eftirspurn komi að langmestu leyti frá löndum Asíu. Og þar eiga Kína og Indland bróðurpartinn. Þjóðirnar í Mið-Austurlöndum eru einnig ungar og stækka hratt og þess vegna mun olíunotkunin þar líka vaxa mikið. Sbr. myndin hér að neðan.

Aftur á móti gerir IEA ráð fyri því að olíueftirspurnin á Vestrulöndum hafi þegar náð hámarki. Og fari á næstu áratugum minnkandi - bæði í Evrópu og Bandaríkjunum. Já - líka í Bandaríkjunum! Það er óneitanlega athyglisverð spá.

Danir og fáeinar aðrar þjóðar hafa vissulega sýnt fram á það, að eftirspurn eftir olíu í vestrænu ríki getur minnkað - jafnvel þrátt fyrir góðan vöxt í efnahagslífinu. En til að það geti gerst varanlega í Bandaríkjunum, þarf að verða töluverð breyting þar í landi. Í Bandaríkjunum hefur samdráttur í olíunotkun ætíð verið samtvinnaður við efnahagssamdrátt. Það væru talsverð tíðindi ef Bandaríkjunum tækist til framtíðar að hægja á olíunotkun sinni, þrátt fyrir jákvæðan hagvöxt í efnahagslífinu.

Það blasir m.ö.o. ekki alveg við, að slík spá geti ræst. En þetta er samt ekki útí hött. Í reynd hélst olíueftirspurnin þarna vestan hafs nokkuð stöðug í síðustu uppsveiflu; 2002-07. Þessu hefur verið furðanlega lítill gaumur gefinn. Og til eru þeir sem hreinlega neita að trúa því að það geti verið rétt; tölurnar hljóti að vera vitlausar eða að stórfellt smygl hafi verið stundað á olíu inn í Bandaríkin. Það sé hreinlega útilokað að eftirspurn eftir olíu í Bandaríkjunum hafi minnkað, á sama tíma og bandaríska þjóðin upplifði prýðilegan hagvöxt. Aldrei skortur á efasemdarmönnum. Hugsum ekki meira um það í bili.

Olíuframleiðslu er oftast skipt í fjóra mismunandi flokka: Í fyrsta lagi er hefðbundin hráolía, í öðru lagi óhefðbundin olía (eins og t.d. olía úr tjörusandi eða olíugrýti), í þriðja lagi olía unnin úr kolum, lífmassa eða úr gasi og loks í fjórða lagi NGL. Djúpvinnslan er líka stundum flokkuð sér og er þá fimmti flokkurinn.

Þegar tölur birtast um heildarframleiðslu á olíu, er sem sagt átt við þetta allt, en þar af er langstærstur hlutinn hefðbundin hráolía. En það er einmitt sú framleiðsla sem líkleg er til að standa í stað eða jafnvel minnka umtalsvert á næstu árum.

Þetta er olían, sem hefur verið ódýrt að sækja. Það er orðið æ erfiðara og dýrara að finna nýjar olíulindir og vinna olíuna þar. Þess vegna tala nú margir mætir menn í bransanum um það, að höfum náð the end of cheap oil.

Það þarf enga peak-oil svartsýnimenn til að spá því. Miklu fremur bara raunsæismenn. Verst að raunsæismennirnir hafa sumir misst sigurglottið, nú eftir að olíuverðið snarféll á ný. Bölmóðarnir voru a.m.k. aðeins sperrtari í fyrrasumar, þegar verðið æddi langt yfir 100 dollara tunnan.

En hversu raunsæ er spá IEA? Í fljótu bragði mætti ætla að lítið vandamál verði að auka olíuframleiðslu um 20-25% á þessu tímabili fram til 2030. Sem fyrr segir er þetta einungis aukning upp á minna en 1% ár ári. Með því að ráðast á ný svæði, ætti þetta að verða tiltölulega auðsótt mál.

En sett í annað samhengi, þá er þetta talsvert mikil aukning. Viðbót upp á 20 milljón tunnur pr. dag samsvarar ca. tvöfaldri framleiðslugetu Sádanna. Framleiðsla þeirra Ali Al-Naimi og félaga í dag er um 7,7 milljón tunnur, en framleiðslugeta þeirra er mun meiri; líklega um 10-11 milljón tunnur.

Það þarf sem sagt að bæta tveimur Saudi Arabíum við til að ná að auka framleiðsluna um 20 milljón tunnur. Og þótt það takist skal minnt á að olíuframleiðsla Sádanna er einhver sú ódýrasta í heimi. Er mest öll í því lagi olíupýramídans, sem gefur mestu orku m.v. kostnað. Nýja framleiðslan mun aftur á móti langmest verða í neðsta laginu - þar sem kostnaðurinn er mestur. Þetta er einmitt aðalástæða þess að olíuverð mun fara hækkandi - til lengri tíma litið.

Og það þarf ekki bara að bæta við þessum "skitnu" 20 milljón tunnum. Margar stærstu olíulindir heims fara hnignandi. T.d. í Alaska, Rússlandi, Norðursjó og víða í Mið-Austurlöndum. Árið 2030 gerir IEA ráð fyrir því að núverandi lindir muni ekki skila 85-86 milljónum tunna af olíu, heldur einungis u.þ.b. helmingnum af því. Ca. 44-45 milljón tunnum. Þess vegna þarf að finna nýja framleiðslu upp á um 64 milljón tunnur daglega, til þess að geta aukið framleiðsluna í 106 milljón tunnur. Það þarf sem sagt að bæta heilum sex nýjum Saudi Arabíum við! Það er ekkert smáræði. 

Eins og lesendur Orkubloggsins vita mætavel, þá eru nýjar Saudi-Arabíur ekki alveg á hverju strái. Þetta vita þeir ljúflingarnir hjá IEA líka. Og þess vegna spá þeir því, að hefðbundin olíuframleiðsla geti engan veginn staðið undir þessari aukningu á olíuframleiðslu. Hefðbundna framleiðslan sé nú u.þ.b. í hámarki og verði ekki aukin - ekki einu sinni þó að margar nýjar olíulindir eigi eftir að finnast. Það verði annars konar olíuvinnsla, sem muni standa undir framleiðsluaukningunni.

En hverjar eru þessar "nýju" tegundir af olíuvinnslu? Spáin góða gerir ráð fyrir að djúpvinnslan muni skila einhverri aukningu. Einnig er þess vænst að ný tækni geti bætt nýtinguna í eldri olíulindum umtalsvert (s.k. EOR, sem stendur fyrir Enhanced Oil Recovery). En það þarf meira að koma til, svo unnt verði að mæta eftirspurninni. Töfra upp nýja kanínu úr olíuhattinum. Og það enga smákanínu, heldur digran og mikinn Eyrnalang.

Það sem mestu vonirnar eru bundnar við, til að heimurinn lendi ekki í olíunauð, er stóraukin framleiðsla á NGL. Það er grundvallaratriðið í spádómi IEA í World Energy Outlook 2008.

Á myndinni hér ofar i færslunni, sem sýnir spádóm IEA í WEO 2008, er NGL'ið gula gumsið. Bláa og ljósbláa stöffið er aftur á móti hefðbundin olíuvinnsla - og líka það sem litað er rautt, nema hvað sú olía er ennþá allsendis ófundin. Reyndar skýrir myndin sig sjálf og óþarfi að Orkubloggið sé að tyggja upp skýringar á henni.

NGL stendur fyrir Natural Gas Liquids. Er sem sagt fljótandi gas. En þó ekki sama og LNG (Ligufied Natural Gas). Hið síðarnefnda (LNG), er það þegar loftkenndu gasi - sem aðallega er metan - er með mikilli kælingu umbreytt í fljótandi gas. Til að minnka rúmmál gassins, svo unnt sé að flytja það með hagkvæmum hætti með sérhönnuðum skipum eða flutningalestum. Skipið hér til hliðar er einmitt hefðbundið LNG-flutningaskip.

NGL er aftur á móti öðru vísi og mun þyngri samsetning af kolvetni. Þetta sérstaka kolvetni er eins konar aukaafurð sem kemur upp í olíu- og gasvinnslu. Og það er flokkað með olíu eins og hvert annað fljótandi kolvetni.

Samkvæmt spá IEA mun framleiðsla á NGL aukast um helming fram til 2030. 100%! Úr 10 milljón tunnum á dag og í 20 milljónir tunna. Á þessu sama tímabili er gert ráð fyrir að heildarframleiðsla á olíu fari úr núverandi 85-86 milljón tunnum á dag í um 106 milljón tunnur. Heildaraukningin á allri olíuframleiðslu er sem sagt áætluð u.þ.b. 20 milljónir tunna og þar af eru 10 milljón tunnur af NGL.

En af hverju í ósköpunum ætti framleiðsla á NGL að aukast svo mikið á komandi árum og áratugum? Aukast um 100% á meðan heildarolíumagnið eykst einungis 20-25%. Það skýrist af því að spáð er mikilli aukningu í framleiðslu á gasi. Um 50% aukningu. Þeir hjá IEA álíta að aukin gasvinnsla muni leiða til þess að aðgangur að fljótandi náttúrulegu gasi (NGL) muni aukast ennþá meira.

En er þetta raunhæft? Orkubloggið finnur ekkert að því, að menn spái mikilli aukningu í gasframleiðslu. Olíuframleiðslan mun á næstu árum nær örugglega aukast hægar en heildareftirspurn eftir orku. Þess vegna mun eftirspurn eftir gasi vaxa - og það er ennþá nóg af gasi í jörðu. Og um leið og gasvinnslan eykst, eykst einnig framleiðsla á NGL. Spurningin er bara hversu mikið?

Til eru þeir, sem telja þessa spá um 100% framleiðsluaukningu á NGL, vera a.m.k. 30-50% ofáætlað. Þetta sé bara bjartsýnisrugl eða jafnvel hreint svindl hjá ljúflingunum þarna á skrifstofum IEA við Rue de la Fédération í París. Gert til þess eins að réttlæta spár um að heildarolíuframleiðsla geti ennþá aukist umtalsvert. Þetta sé jafnvel næstum jafn mikið svindl eins og fullyrðingar íslensku bankastjóranna í sumar sem leið, um öfluga eiginfjárstöðu og styrk bankanna! M.ö.o. þá hafi IEA ákveðið að redda málunum með því að spá ofboðslegri framleiðsluaukningu á NGL.

Orkubloggið ætlar að segja pass á það rifrildi. Rétt eins og Dabbi þagði um stórkostlegan vanda bankanna. Í reynd er auðvitað óvissan um olíuframleiðslu framtíðarinnar alger. Þetta eru meira og minna tómar getgátur. Getgátur manna, sem flestir virðast hafa tilhneigingu til að trúa því að heimurinn sé fullkomlega stöðugur en ekki óreiða.

Og skoði maður eldri spár IEA kemur í ljós að spáin um stórfellda aukningu NGL er hrein nýlunda. Og erfitt að átta sig á því hvað skyndilega réttlætir svo mikla hækkun á spádómum um þessa framleiðslu.

Öllu verra er kannski sú staðreynd, að langmest af þessari NGL-aukningu mun koma frá OPEC-ríkjunum. Áætlað er að a.m.k. 8 af þessari 10 milljón tunna aukningu á NGL-framleiðslunni komi frá OPEC. Það kann að vissulega að vera að NGL bjargi málunum í olíuframleiðslu framtíðarinnar. En þetta eru samt lítil gleðitíðindi fyrir Vesturlönd - og verður ekki til að redda málunum þar á bæ.

Niðurstaðan er, að sama hvort spáin um NGL-ævintýrið rætist eður ei, þá verða Vesturlönd ennþá háðari bæði olíu og gasi frá Mið-Austurlöndum og félögum þeirra í OPEC. Það eitt setur ennþá meiri þrýsting á að Vestrið finni nýjar leiðir í orkumálum. Einfalt mál.

Loks er vert að hafa í huga, að þeir Faith Barol og félagar hans hjá IEA virðast nota fremur lágan hnignunarstuðul  yfir núverandi olíulindir. Virðast miða við u.þ.b. 4% meðaltalshnignun.

Það er mjög vandasamt að ákveða þennan stuðul. En hann skiptir miklu máli. Öllu máli. Án þess að rökstyðja það frekar, vill Orkubloggið segja að líklega væri nær að nota stuðul upp á a.m.k. 5% hnignun eða jafnvel hærri. Litlu olíulindirnar, sem hafa verið helsta undirstaða framleiðsluaukningar síðustu ár, eru fljótar að ná toppi og hnigna svo hratt. Það eru fáar klassískar og nánast eilífar fegurðardísir í bransanum. Eins og Ghawar! Eða Lena Olin.

Og ef hnignunarstuðullinn er hækkaður - þó ekki sé nema pínu pons - þá myndi framtíðarsýnin breytast nokkuð hressilega. Til hins verra.

Eins og sjá má hér á myndinni til hliðar - þar er miðað við 6,7% hnignun (fróðlegt að bera hana saman við myndina ofar í færslunni, þar sem líklega er notaður 4% hnignunarstuðull). Heildarframleiðslan á olíu næði þá ekki einu sinni að slefa í 100 milljón tunnur - þrátt fyrir alla aukninguna í óhefðbundinni olíuvinnslu! Þess vegna verður spáin hjá IEA væntanlega að  teljast nokkuð bjartsýn, fremur en hitt.

En það voðalegasta af öllu er auðvitað hnignunarstuðull Orkubloggarans sjálfs. Einhver sem veit hvernig sigra má tímann? Það er líklega sá hinn sami og getur spáð rétt fyrir um þróun olíuverðs eða olíuframleiðslu.

IRENA og véfréttin í 15. hverfi

Á hverju ári eru gefnar út ýmsar skýrslur um orkugeirann. Sumar þeirra eru drasl, en aðrar skyldulesning. Ein þeirra er World Energy Outlook (WEO), sem unnin er af Alþjóða orkustofnuninni í París (International Energy Agency eða IEA).

IEA er stofnun, sem sett var upp af OECD-ríkjunum í kjölfar olíukreppunnar snemma á 8. áratugnum. Öll aðildarríki OECD eiga aðild að IEA - að tveimur undanskildum. Olíuríkið Mexíkó er af einhverjum ástæðum ekki þátttakandi í IEA. Og heldur ekki lítið land í norðri, kennt við ís. Þetta er engu að síður einhver þekktasta alþjóðastofnun heims á sviði orkumála. Þótt hún sé í reynd ekki alþjóðleg

Vonandi fara íslensk stjórnvöld fljótlega að sýna samstarfi þjóða í orkumálum aðeins meiri áhuga. Það mætti t.d. gera með því að verða virkur átttakandi í hinum nýstofnuðu samtökum International Renewable Energy Agency (IRENA).

IRENA á að verða eins konar IEA hinnar endurnýjanlegu orku. Nema hvað IRENA er ekki lokaður klúbbur fyrir OECD-ríkin. Heldur alvöru alþjóðastofnun.

Orkublogginu fannst satt að segja hálf dapurlegt að lesa það á vefsetri IRENA, að tilurð samtakanna megi mest þakka miklum áhuga Þýskalands, Danmerkur og Spánar. Vissulega eru þetta þau lönd Evrópu, sem standa fremst í að nýta vindorku og sólarorku. En það er hreinlega óskiljanlegt að íslensk stjórnvöld skuli ekki hafa nýtt sér þetta tækifæri til að vera í leiðtogahlutverki. Til að minna á þekkingu og reynslu Íslendinga á að nýta vatnsaflið og þó enn frekar minna á jarðhitann. Af því það eru gríðarlegir möguleikar á virkjun lághitasvæða í Evrópu - og víðar. En vind- og sólarorkan hafa hreinlega stolið allri athyglinni. Auðvitað hefði Ísland átt að vera drifkraftur í stofnun IRENA. Í stað þess að eyða kröftum sínum í þessa Öryggisráðsvitleysu, sem er einhver mesti fíflagangur sem íslenskir stjórnmálamenn hafa látið sér detta í hug.

Stofnfundur IRENA var haldinn í janúar s.l. en undirbúningurinn var hafinn af krafti 2007. Óneitanlega rennur manni í grun, að meðan verið var að undirbúa stofnun IRENA, hafi íslensk stjórnvöld ennþá verið blinduð af absúrd draumum um framtíð Íslands sem fjármálamiðstöðvar. Eða að Ísland yrði brátt lykilaðili í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna - og einhverjir raðherrar hafi jafnvel verið byrjaðir að gæla við Friðarverðlaun Nóbels! Og þess vegna hafi íslensk stjórnvöld kannski ekki litið á stofnun IRENA sem stórmál. Það gengur svona.

Reyndar er starfsemi IRENA ekki komin almennilega í gang ennþá - einungis búið að halda stofnfundinn. Nú munu 76 ríki hafa undirritað stofnyfirlýsinguna. 

Lönd sem hafa áhuga á að vista höfuðstöðvar IRENA eiga að gefa sig fram fyrir lok apríl n.k. Kannski væri upplagt fyrir hina nýju ríkisstjórn Íslands og borgarstjórnina, að bjóða Reykjavík fram í það hlutverk? Gert er ráð fyrir að 120 manns muni starfa í aðalstöðvum IRENA og að fjárveitingin fyrsta árið verði um 25 milljónir dollara. Varla hægt að hugsa sér meira viðeigandi alþjóðastofnun á Íslandi  - og óneitanlega góður tími að landa slíkum vinningi nú um stundir!

Það verður að teljast líklegt að Þjóðverjar vilji hýsa aðalstöðvar IRENA. Líklega í Bonn. Eftir sameiningu Þýskalands flutti öll vesturþýska stjórnsýslan til Berlínar og Bonn hefur síðan verið hálfgerð draugaborg. Með endalausum röðum af tómum sendiráðsbyggingum o.s.frv. Þess vegna hafa Þjóðverjar lagt ríka áherslu á að bjóða Bonn fram sem aðalstöðvar fyrir alþjóðastofnanir. Og orðið nokkuð vel ágengt.

Þess má geta að stjórnvöld í Abu Dhabi munu vilja að IRENA eigi höfuðstöðvar í Masdarborginni. En þar sem sú framtíðardella er ennþá aðallega bara sandur og byggingakranar, er sú hugmynd Arabanna eiginlega útí kuldanum. Reykjavík gæti átt góðan möguleika.

En geymum frekari umfjöllun um IRENA að sinni. Og víkjum aftur að Alþjóða orkustofnuninni (IEA). Sem hvorki er í Reykjavík, Kaupmanahöfn, Bagdad né Bonn - heldur í 15. hverfi Parísar.

Reyndar þykir blogginu sem þeir Faith Birol og félagar hans í orkuspáteymi IEA séu stundum svolitlir sveimhugar. Sem er kannski skiljanlegt - auðvelt að gleyma sér yfir útsýninu þarna frá Rue de la Fédération yfir til Eiffel-turnsins. Ýmislegt í skrifum þeirra orkar sem sagt tvímælis. En af því skýrsla IEA um Word Energy Outlook þykir almennt ein flottasta skýrslan í bransanum, hljótum við a.m.k. að fletta þessum litskrúðuga glanspappír og skoða helstu niðurstöður.

Þó svo skýrslan sé frá 2008 er hún nánast glæný. Kom út í nóvember s.l. og ennþá nokkuð langt í WEO 2009. Oddatöluárin eru reyndar alveg sérstaklega spennandi, því þá tekur IEA einnig fyrir eitthvað afmarkað efni í WEO. T.d. var athyglinni beint að Indlandi og Kína í skýrslunni 2007.

Í þessari nýjustu orkuspá IEA er litið fram til ársins 2030. Þar er enn gert ráð fyrir að olíuframleiðsla geti aukist mikið. IEA spáir nú að framleiðslan aukist úr núverandi 85-86 milljónum tunna á dag, í um 106 milljón olíutunnur daglega árið 2030. Þetta yrði næstum því 25% aukning. Sem sagt ekki mikil svartsýni á að peak-oil sé náð. En það kveður samt við nýjan tón í þessari árlegu skýrslu IEA!

Ljúflingarnir þar á bæ hafa nefnilega ætið spáð tiltölulega lágu olíuverði til framtíðar. Í síðustu skýrslum IEA á undan þessari, var því jafnan haldið fram að olíuverðið yrði mjög hógvært árið 2030. Nú virðast þeir hjá IEA aftur á móti hafa tekið þá ákvörðun að verðið geti hækkað umtalsvert. Og verði í kringum 120 dollarar tunnan á núvirði, árið 2030. Og þeir segja: "The world’s energy system is at a crossroads. Current global trends in energy supply and consumption are patently unsustainable — environmentally, economically, socially."

Margir trúðu vart eigin augum þegar þeir sáu svona varúðarorð frá IEA. Menn velta fyrir sér hvort þeir félagarnir Nobuo Tanaka, forstjóri IEA, og Faith Birol hafi látið viðkomandi starfsmann IEA fjúka - jafnvel strax fyrir jólin?

En það er ekki bara að IEA sé nú skyndilega búið að viðurkenna að olían er ekki ótæmandi auðlind. Heldur ganga þeir nú líka út frá því sem vísu, að mannkyninu standi ógn af kolefnislosun og yfirvofandi loftslagsbreytingum. "Preventing catastrophic and irreversible damage to the global climate ultimately requires a major decarbonisation of the world energy sources." Þessi boðskapur IEA þykir talsverð tíðindi í bransanum.

Orkubloggið er enn ekki búið að kaflesa 2008-skýrslu IEA. En hefur rennt yfir hana og svolgrað í sig línuritin og aðrar skýringarmyndir. Og fyrstu viðbrögð eru léttur hrollur. Eða kannski sæluhrollur - af því spá IEA setur mikinn þrýsting á að fjárfest verði í nýjum orkugjöfum.

Og það er satt að segja fremur vafasamt, að hægt verði að auka olíuframleiðsluna um þessi 25% á tveimur áratugum. Nema með gríðarlegum tilkostaði. Meðalhnignun núverandi  olíulinda er hröð og það eru einfaldlega ekki að finnast nýjar risalindir. Þess vegna læðist að manni sá grunur að þeir sem húka við skrifborðin hjá IEA séu jafnvel full bjartsýnir. Orkubloggið mun útskýra þetta sjónarmið nánar í næstu færslu

Hvað um það. Bæði Orkubloggið og IEA eru a.m.k. sammála um mikilvægi þess að nýjar orkulindir verði virkjaðar. Bloggið er á því að olíuverðið sem skýrsla IEA spáir sé hógvært, þ.e. að olíuverðið geti hækkað talsvert hraðar en þar er gert ráð fyrir. En það skiptir ekki öllu. Aðalmálið er að verðið mun hækka og það mun gera aðra orku samkeppnishæfari.

Og kannski verður það ekki IEA heldur IRENA, sem verður senn öflugasta alþjóðastofnunin í orkumálum. Verst að hér á Klakanum góða þótti Öryggisráðið meira spennandi en IRENA.