Olíuhásléttan

Eins og lesendur Orkubloggsins vita eru það bara rugludallar sem segja að olían sé senn á þrotum.

Olíuframleiðsla hefur aldrei verið meiri en síðustu árin. Nú á þessu herrans ári 2009, er álitið að frá upphafi olíunotkunar hafi samtals verið sóttar rúmar eitt þúsund milljarður tunna af olíu úr iðrum jarðar. Líklega um 1.200 milljarðar tunna.

Svartsýnar spár gera ráð fyrir að einungis álíka magn sé enn að finna. Rúman milljarð tunna. Þannig að við séum nú u.þ.b. hálfnuð með framleiðsluna og héðan í frá fari olíuframleiðslan minnkandi.

Þar að auki verði miklu mun dýrara að sækja þennan síðari helming af olíu heimsins. Sem vegna stóraukinnar olíunotkunar miðað við það sem áður var, muni einungis endast í örfáa áratugi.

Aðrir spámenn eru heldur bjartsýnni um tilvist olíu. Og segja að enn séu a.m.k. 1,5-2 þúsund milljarðar tunna í jörðu - og jafnvel miklu meira. Orkubloggið minnist t.d. skýrslu frá árinu 2006, frá ljúflingunum hjá CERA (Cambridge Energy Research Asscociates). Þar var sett fram talan 3,74 trilljónir tunna. Þ.e. að enn megi vinna 3.740 milljarða tunna af olíu. Sem er um þrefalt það magn sem unnið hefur verið til þessa dags. Svo sannarlega engir fjárans peak-oil-Bölmóðar þarna hjá CERA.

En vissulega er ekki hægt að útiloka að olíuframleiðslan hafi þegar náð toppi. Þó svo Orkubloggið sé sannfært um að tæknilega sé vel unnt að auka vinnsluna verulega, er nokkuð augljóst að sú vinnsla verður dýr. Til að viðhalda olíuframboði og mæta eftirspurninni, þarf æ meira af olíunni að koma af meira dýpi en áður hefur þekkst. Þess vegna verður vinnslan dýrari. Break-even yfir 70 dollara tunnan verður sífellt algengara. Það á t.d. almennt við um djúpvinnsluna og stóran hluta af bandaríska Bakken-svæðinu í Monatana og Norður-Dakóta. Og heimskautaolían verður ekki ódýrari!

Meðalvinnslukostnaðurinn fer sem sagt hækkandi. Þess vegna mun olíuverð líka óumflýjanlega hækka frá því sem er núna. Þ.e. meðalverðið til lengri tíma litið. Verðið núna stendur ekki undir stórum hluta vinnslunnar.

Og það er öruggt að olíueftirspurn mun halda áfram að vaxa, enn um sinn. Fyrst og fremst vegna efnahagsuppgangs og bættra lífskjara utan hinna hefðbundnu Vesturlanda. Auðvitað verður olíuverðið ekki stöðugt - við eigum eftir að upplifa ýktar sveiflur inn á milli; bæði fáránlega miklar uppsveiflur og hlægilega miklar niðursveiflur. En meðalverðið til framtíðar á eftir að verða mun hærra en hingað til hefur verið.

Þrátt fyrir að olíuverð eigi í framtíðinni örugglega eftir að hækka umtalsvert, er fremur ólíklegt að dómsdagsspár um olíuverð um eða yfir 200 dollurum til langframa, rætist. Olían getur nefnilega aldrei lengi orðið dýrari en önnur orka, sem getur leyst hana af hólmi.

Líklega mun peak-oil því ekki beinlínis koma til vegna minnkandi olíuframboðs. Heldur mun eftirspurnin einfaldlega minnka, þegar vinnslukostnaðurinn verður orðinn "of" mikill. Þá mun eftirspurn eftir olíu ná hámarki og eftir það fara minnkandi.

Þegar kemur að því að olía verður á svipuðu verði og aðrir góðir orkugjafar, mun olíueftirspurnin sem sagt minnka. Og þá mun draga úr olíuframleiðslu. Þó svo tæknilega séð verði ennþá unnt að auka framleiðsluna. Framleiðslan mun m.ö.o. minnka jafn óðum og önnur orkuframleiðsla verður hagkvæmari. Þetta ferli mun væntanlega taka talsverðan tíma. Og eftir á munum við geta séð hvernig toppurinn á framleiðslukúrfunni var nokkuð jafn og sléttur - líklega í nokkur ár. Hér mætti etv. tala um hásléttuna í olíuframleiðslu heimsins.

Það er óneitanlega athyglisvert að nú hefur olíuframleiðslan verið nokkuð stöðug í um fimm ár. Þess vegna er svo sem ekki skrýtið þó ýmsir vilji meina að nú séum við einmitt stödd á hásléttunni sjálfri. Orkubloggið telur þó að enn sé hásléttunni ekki náð. Þegar kreppunni lýkur mun eftirspurn eftir olíu aukast hratt. Og framleiðslan aukast. 

Tímabundin stífla gæti þó orðið í framleiðslunni. Vegna lítilla nýfjárfestina nú um stundir. Olía framtíðarinnar verður ekki tilbúin til sölu tímanlega, ef slík stífla myndast. Það gæti leitt til mikilla tímabundinna verðhækkana á olíuverði. Áður en jafnvægi milli framboðs og eftirspurnar kæmist á að nýju.

Sökum þess að verulegur hluti "nýju" olíunnar verður mjög dýr í vinnslu, mun notkun annarra orkugjafa smám saman aukast. Loks kemur að því, að eftirspurn eftir olíu mun byrja að lækka til langframa. Það verður upphafið að hægfara endalokum olíualdar.

Hvort þessi vatnaskil renna upp 2010, 2050 eða seinna er risastóra spurningin. Sá sem getur rambað á rétta spálíkanið um þetta verður auðfundinn. Það hlýtur nefnilega að vera náunginn sem mun liggja í demantsslegnum sólstólnum sínum útí garði með ískaldan öl í hendi. Og horfa á grásprengda garðyrkjumanninn sinn, Bill Gates, mása og blása við að slá grasið. Meðan öldungurinn Warren Buffet snyrtir runnana og þurrkar svitann af andlitinu. Nei - það er ekki nokkur lifandi sála sem getur lesið rétt í olíukristallskúluna. Nema auðvitað Orkubloggið.

Þau ríki sem taka mest tillit til umhverfisins, munu verða fyrst til að snúa sér að öðrum orkugjöfum. Af því þar mun umhverfiskostnaðurinn leggjast ofan á olíuverðið. Hvort sem það verður í formi mengunarvarnagjalda, kolefnisskatta eða annarra þess háttar kostnaðarliða.

Evrópa hefur verið leiðandi í þessari þróun. En líklega munu Bandaríkin nú setja ofurkraft í þetta og jafnvel ná forystunni í uppbyggingu endurnýjanlegrar orku. 

Þegar eftirspurn eftir olíu nær toppi mun martröð Sádanna verða að veruleika. Vesturlönd eru langstærsti olíukaupandinn. Þegar við í Vestrinu höfum beislað nægjanlega mikið af nýjum orkugjöfum til að geta dregið umtalsvert úr olíuþörf okkar, mun olíueftirspurnin fara minnkandi. Og verðið lækka og smám saman nálgast raunverulegan framleiðslukostnað. Þá munu Sádarnir ekki lengur geta rekið allt sitt þjóðfélag á olíugróðanum einum saman. Stóra spurningin er bara hversu langan - eða stuttan tíma - þessi aðlögun eða breytingar munu taka?

Sádarnir eru vel meðvitaðir um þessa "miklu hættu". Þess vegna eru þeir t.d. á fullu við að byggja upp nýjan iðnað. Svo sem plastverksmiðjur og annan iðnað sem mun nýta olíuna, sem ekki verður lengur hægt að selja Vesturlandabúum háu verði. Sádarnir standa bullsveittir þarna í sandinum, við að undirbúa heimflutning virðisaukans af olíunotkun. Annars gætu þeir lent í vondum málum og orðið gjaldþrota á augabragði, þegar eftirspurn Vesturlanda eftir olíu minnkar.

Þannig getur veröldin náð jafnvægi, án þess að peak-oil (peak-oil-demand!) valdi einhverri hádramatískri eða langvarandi alheimskreppu. Auðvitað mun efnahagskerfið hiksta svolítið vegna umbreytinganna. En sá hiksti getur vel orðið til góðs. Ekki síst fyrir Vesturlönd, þar sem almenningur hefur í áratugi sent stóran hluta af laununum sínum til olíuríkja Mið-Austurlanda. Í stað þess að sá aur sé nýttur heima fyrir.

Recovery.gov

Í gær var merkisdagur. Fyrir Bandaríkjamenn, Orkubloggið og okkur öll.
 
Upp úr hádeginu þriðjudaginn 17. febrúar 2009, settist Barack Obama við skrifborð í Náttúrufræða- og vísindasafninu vestur í Denver, Kólóradó. Tók svo upp gljáandi pennann og undirritaði nýsamþykkta löggjöf Bandaríkjaþings, sem kveður á um rífleg fjárframlög til endurreisnar efnahagslífsins (American Recovery and Reinvestment Act). Þetta var á sama tíma og draugalegt Þorramyrkrið var að færast yfir okkur í rigningunni hér á Klakanum góða.

Að baki stóð varaforsetinn Joe Biden og horfði ábúðamikill á. Mér finnst þó eitthvað annkannalegt við það hvernig Joe stendur yfir forsetanum með krosslagðar hendur. Ekki viss um að þetta sé hin eina rétta PR-stelling!

Vel þess virði að staldra við það sem menn sögðu við þetta tækifæri. Það var varaforsetinn sem hóf athöfnina. Með nokkrum fimmaura-bröndurum og stuttri kynningu. Svo tók sjálfur snillingurinn Obama við. Og vék í orðum sínum m.a. að þeim hluta pakkans, sem snýr að fjárfestingum í orkugeiranum:
 
“Because we know we can't power America's future on energy that's controlled by foreign dictators, we are taking big steps down the road to energy independence, laying the groundwork for new green energy economies that can create countless well-paying jobs.  It's an investment that will double the amount of renewable energy produced over the next three years.  Think about that - double the amount of renewable energy in three years.  (Klappað)  Provide tax credits and loan guarantees to companies like Namaste, a company that will be expanding, instead of laying people off, as a result of the plan that I'm about to sign.”
 
Þess skal getið að fyrirtækið sem þarna fékk þann heiður að vera nefnt sérstaklega (Namasté), er ungt fyrirtæki í sólarselluiðnaðinum og er með aðalstöðvar sínar í Boulder í Kólóradó. Orkubloggarann hefur einmitt lengi langað að heimsækja þessar slóðir og horfa vestur til Klettafjallanna.

Namasté er reyndar bara lítill player í bransanum, en á athyglisverðan bakgrunn. Stofnandi þess heitir Blake Jones, er verkfræðingur og vann í olíuiðnaðinum; nánar tiltekið hjá risanum Haliburton.

Einn daginn stóð Blake Jones upp og yfirgaf þessa miklu ímynd kapítalismans og stórfyrirtækjanna. Og hélt til Nepal til að aðstoða afskekkt þorp þar við að koma sér upp rafvirkjunum. Þar stýrði hann uppsetningu á litlum sólarselluvirkjunum fyrir nepalskt fyrirtæki, sem heitir því ljúfa nafni Lotus Energy. Jones hélt aftur á heimaslóðirnar í Ameríku árið 2005 og stofnaði þá Namasté Solar. Fyrirtækið sem við þetta tækifæri, þegar Obama undirritaði Viðreisnarlögin, var nefnt sem táknmynd um þá möguleika, sem fjárveitingunni er ætlað að styðja við.  

Lögin sem undirrituð voru í gær þarna vestur í Kólóradó, voru afgreidd frá Bandaríkjaþingi þann örlagaríka dag, föstudaginn 13. febrúar s.l. Ekki beint fýsilegt fyrir hjátrúarfulla kjána.

Lögin hljóða upp á samtals 787 milljarða dollara fjárveitingu til hinna ýmsu málaflokka. Eins og t.d. í vegaframkvæmdir, viðgerðir á járnbrautum og uppbyggingu nýrra hraðlesta, uppbyggingu nýrra raforkudreifikerfa, öflugri heilbrigðismál og betri menntastofnanir. En auðvitað eru stærstu tíðindin að umtalsverður hluti þessara peninga fer í orkumál, m.a. uppbyggingu endurnýjanlegrar orkuframleiðslu.

787 milljarðar dollara eru barrrasta nokkuð flott tala. Rímar skemmtilega við nýjasta tækniundur heimsins; Boeing 787 Dreamliner.

Sett í samhengi við fólksfjölda, jafngildir þessi fjárhæð því að Alþingi setti nú 850 milljónir dollara í uppbyggingu íslenska efnahagslífsins. Á gengi dagsins væru það tæplega 100 milljarðar íslenskra króna. Er kannski komið fram frumvarp þess efnis niðri á þingi? Eða eru þeir Birgir Ármannsson og félagar að rífast um eitthvað annað "stórmál"?

Sambærilegur pakki á Íslandi væri, sem fyrr segir, u.þ.b. 100 milljarðar ISK. Þokkaleg upphæð. En samt hreinn skítur á priki miðað við Sovétframkvæmdir ríkisstjórnar Davíðs Oddssonar. Því þetta slefar ekki einu sinni í það sem Kárahnjúkavirkjun kostaði. Þar að auki var Kárahnjúkavirkjun byggð á tímum þegar efnahagslífið var í þokkalegum gír. En íslenskir stjórnmálamenn hafa aldrei verið sleipir í að stýra efnahagsmálum eða að skilja hagfræði.

Við þetta má bæta, að í dag mátti lesa eftirfarandi á vef Viðskiptablaðsins: "Uppsafnaðar fjárfestingar Landsvirkjunar vegna Kárahnjúkavirkjunar á tímabilinu 1995 til 2008 eru komnar yfir 300 milljarða króna á verðlagi í janúar 2009". Athyglisvert. Our Money at Work?

Vilji lesendur Orkubloggsins fylgjast með því, í hvað þessir 787 milljarðar dollara fara, á að verða hægt að skoða það á sérstöku vefsetri: www.recovery.gov
 
Fyrir okkur orkuþyrsta Íslendinga, er áhugavert að af þessari fjárhæð fara um 40 milljarðar dollara í orkutengd málefni. Þar af eru um 17 milljarðar dollarar eyrnamerktir þeirri deild bandaríska orkumálaráðuneytisins, sem fer með endurnýjanlega orku (Office of Energy Efficiency and Renewable Energy; EERE).

Settir eru 2,5 milljarðar dollara í þróun á rafbílatækni og nýrra rafgeyma . Í rannsóknir á loftslagsbreytingum fer 1 milljarður dollara. Og 2 milljarðar dollara fara til NASA, til rannsókna á kjarnsamrunatækni. Ef einhver alvöru grundvallarbreyting á að verða á orkuframleiðslu í heiminum, þarf miklu meira að koma til en aukin virkjun endurnýjanlegrar orku. Kjarnasamruni er sú lausn sem margir vonast eftir. En það er önnur saga.

Loks er vert að nefna, að af öllum milljónaþúsundunum, sem lögin kveða á um, fara 400 milljónir dollarar í jarðhitaverkefni. Kannski ekki nein ósköp - en eru þó rúmir 45 milljarðar íslenskra króna á núverandi gengi. Þarna gætu verið að skapast ný og áhugaverð tækifæri fyrir útflutning á íslenskri jarðhitaþekkingu.

Var 30 - er nú 70

Undanfarið hafa dunið á okkur fréttir um metnaðarfullar áætlanir bæði ESB og Obama um stórfellda uppbyggingu í endurnýjanlegri orkuframleiðslu.

En nú óttast sumir að lækkandi olíuverð síðustu mánuðina muni hægja mjög á þessum fyrirætlunum. Slíkar framkvæmdir eru dýrar og eru varla samkeppnishæfar við olíu á svo lágu verði sem nú er. Eða eins og einn lesandi Orkubloggsins orðaði það í athugasemd við síðustu færslu bloggsins:

"Það er tómt mál að tala um aðra orku en af lágum stuðli þegar olían er USD 34,50 tunnan eins og núna!" Þetta er auðvitað staðan í hnotskurn. Enginn kaupir rafmagn fá vindorkuveri, þegar rafmagn frá gasi kostar helmingi minna! Þess vegna eru margir svartsýnir á endurnýjanlega orkugeirann þessa dagana.

Og sporin hræða. Í kjölfar olíukreppunnar snemma á 8. áratugnum settu bandarísk stjórnvöld í gang metnaðarfullar áætlanir um nýjar sólarorkuvirkjanir og ætluðu einnig að vinna fljótandi eldsneyti úr kolum og gasi (s.k. synfuel). Bæði Nixon, Ford og Carter var umhugað um að Bandaríkin þyrftu ekki að flytja inn stórfellt magn af olíu frá Mið-Austurlöndum. Miklu fjármagni var varið í þessa nýju tækni. Sólarsellum var komið fyrir á Hvíta húsinu og ný sólarorkuver risu í Mojave-eyðimörkinni. Fyrstu CSP-orkuverin.

Allt endaði þetta nýorkuævintýri með ósköpum. Það kom nefnilega lægð í efnahagslífið upp úr 1980 með tilheyrandi lækkunum á olíuverði. Og verðið hélst lágt allt fram yfir aldamótin. Afleiðingarnar voru gjaldþrotahrina meðal fyrirtækja í hinni nýju orkutækni og fjárfestar flúðu greinina eins og rottur sökkvandi skip. Loks með hækkandi olíuverði upp úr aldamótunum, tóku menn aftur að fjárfesta í stórum stíl í græna orkugeiranum.

Nú kunna ýmsir að ætla, að kreppan núna muni hafa svipuð áhrif og niðursveiflan á 9. áratugnum. Kreppan muni valda því að olíuverð haldist lengi lágt og mikill skellur sé yfirvofandi hjá fyrirtækjum sem t.d. starfa í sólarorku- eða vindorkuiðnaði. Öll framþróun í þessum atvinnugreinum komi til með að staðna í mörg ár og jafnvel áratugi.

Orkubloggið hefur litlar áhyggjur af þessu og álítur hæpið að kreppan nú muni fara mjög illa með endurnýjanlega orkugeirann. Til þess eru aðstæðurnar of ólíkar því sem var áður fyrr.

Mikil lækkun olíuverðs um og upp úr miðjum 9. áratugnum kom ekki bara til vegna efnahagslægðar. Á sama tíma streymdi nefnilega upp olía frá nýjum olíulindum í Alaska og þó einkum Norðursjó. Olíuleiðslan mikla norðan frá Prudhoe-flóa í Alaska, eldspúandi borpallar í Norðursjónum og glampandi ný kjarnorkuver voru táknmyndir um sterka orkustöðu gömlu Vesturveldanna. Olíuframboðið var mikið og OPEC gat ekki haldið verðinu háu, bæði vegna innbyrðis ágreinings og þó ekki síður vegna þess að Vesturlönd voru búin að opna nýja olíukrana heima fyrir.

Í dag er staðan allt önnur. Ekkert bendir til þess að Vesturlönd geti aukið olíuframleiðslu sína. Þvert á móti fer framleiðslan þar hratt minnkandi. Bæði framleiðslan í Bandaríkjunum (þ.m.t. Alaska) og í Norðursjó er að dragast saman. Og fáar nýjar olíulindir að finnast hér í Vestrinu. Bæði Bandaríkin og Evrópu eru háð innflutningi á olíu - og sú ógæfulega staða mun ekki skána fyrr en bílaflotinn kemst á annað eldsneyti.

Svo eru líka komnar fram vísbendingar um að gasframleiðsla Vesturlanda muni senn fara minnkandi. Gasframleiðsla í Bretlandi náði toppi fyrir nokkrum árum, sbr. grafið hér að neðan. Og það lítur út fyrir að hinar gríðarlegu gaslindir Hollendinga séu einnig komnar yfir toppinn - og muni héðan í frá fara hratt hnignandi.

Norðmenn munu enn um sinn geta aukið gasframleiðslu sína. En þó engan veginn nóg til að mæta eftirspurn Evrópu. Þess vegna er Evrópa að verða æ háðari Rússum og ríkjum í Mið-Asíu um gas. Sá baggi leggst ofan á olíuþörf Evrópu.

Óljóst er hvort Bandaríkin geta aukið gasframleiðslu sína (hún hefur verið nokkuð stöðug þar síðustu árin). En a.m.k. stendur gasframleiðsla Bandaríkjanna betur en innan ESB. Bandaríkjamenn eru í þokkalegum málum. Þar má búast við að sífellt hærra hlutfall af gasinu fari í samgöngugeirann. Og að endurnýjanleg orka muni að hluta til leysa það gas af hólmi í rafmagnsframleiðslunni.

Við þetta má bæta, að á nýliðnu ári gerðist það í fyrsta sinn í langan tíma, að gasframleiðsla Rússa minnkaði! Sem gæti þýtt að ESB lendi brátt í harðri samkeppni við Rússa um gas frá Mið-Asíuríkjunum.

Staða Evrópu og Bandaríkjanna nú er sem sagt allt önnur nú en var í síðustu stóru efnahagslægðinni. Í næstu efnahagsuppsveiflu munu þessir gömlu vinir ekki geta gengið að nýjum olíu- og gaslindum. Það er enginn nýr Norðursjór í sjónmáli og ekki heldur nýr Prudhoe-flói. Meira að segja olíuvinnslan nýja á djúpi Mexíkóflóans nægir ekki til að viðhalda olíuframleiðslu flóans alls. Þannig að Mexíkóflói er líka á niðurleið.

Barentshafið og heimskautasvæðin munu eflaust skila verulegu magni af olíu og gasi. En þær auðlindir eru ennþá að mestu langt utan sjóndeildarhringsins - munu ekki byrja að mjatlast inn á markaðinn fyrr en eftir einn til tvo áratugi.

Nei - Evrópa hefur því miður enga raunverulega möguleika til að auka olíu- eða gasframleiðslu sína á næstu árum. Bandaríkin eru sömuleiðis með hnignandi olíuframleiðslu. Síðast þegar djúp kreppa reið yfir þessa tvo gömlu vini – um og upp úr 1980 – stóðu þeir vel að vígi með gas- og olíulindir. Svo er ekki í dag. Í því liggur munurinn. Og þess vegna mun lágt olíuverð þessa dagana ekki stöðva uppbyggingu nýrra orkulinda.

Varla eru meira en 3-4 ár síðan flestir í olíubransanum litu á 30 dollara pr. tunnu sem eðlilegt meðalverð á olíu. Þetta var upphæð sem Norðursjávar-fyrirtækin voru sátt við, þetta var upphæð sem fékk Sádana til að brosa og þetta var upphæð sem hentaði bandarísku olíufyrirtækjunum prýðilega.

Í dag er viðhorfið gjörbreytt. Menn voru of værukærir. Áttuðu sig ekki á því að heimurinn breytist stundum hratt. Kostnaður við að viðhalda olíuframboði hefur reynst miklu meiri en menn spáðu fyrir örfáum árum. Og auðvitað sáu fæstir fyrir, hvernig stór hluti fjármagnsins í veröldinni var blekking ein og auðveldur aðgangur að lánsfé ekki kominn til að vera. Menn voru sem sagt full fljótir að gleyma því að flestar stærstu olíulindir heimsins fara hnignandi - og til að finna nýjar lindir þarf góðan tíma og rúman aðgang að viljugu fjármagni.

Það verður ekkert vandamál tæknilega séð að skaffa heiminum olíu næstu áratugina. En það veður mun dýrara en við höfum þekkt til þessa. Þess vegna talar enginn lengur um 30 dollara sem ásættanlegt verð fyrir olíu. Ekki einu sinni 40 eða 50 dollara. Í dag þurfa flestir þeir sem vinna olíu að fá hátt í 70 dollara fyrir tunnuna. Annars verða þeir að láta nægja að tappa hressilega af þeim lindum sem þeir hafa nú þegar. Og geta ekki leyft sér að ráðast í þá olíuleit og -vinnslu, sem er bæði eðlileg og ekki síður nauðsynleg til að mæta eftirspurn í framtíðinni.

Þannig er olíuiðnaðurinn núna í eins konar spennitreyju. Sem gæti valdið mikilli stíflu í bransanum. Með ófyrirsjáanlegum afleiðingum. En þetta óvissuástand skapar ekki síður afar spennandi tækifæri. M.a. í endurnýjanlegri orku. Nú er bara að íhuga hvar bestu tækifærin liggja...

Ódýrasta rafmagnið

Kannski er framtíðin kolsvört. En fátt þykir Orkublogginu skemmtilegra svona rétt undir svefninn, en að reikna stærðir eins og NPV og ROI í orkugeiranum. Ekki síst þegar um er að ræða kostnað við rafmagnsframleiðslu frá hinum mismunandi orkugjöfum. Í kvöld ætlar bloggið að henda fram nokkrum tölum um það hvað raforkuframleiðsla frá mismunandi orkugjöfum kostar.

Gas eða vindorka? Líklega myndu flestir frekar vilja vindorkuna. Því hún er óþrjótandi og mengar ekki. Og veldur ekki kolefnislosun.

En samt velja flestir frekar gasið. Einfaldlega af því vindorka er talsvert dýrari í framleiðslu en raforka frá gasi. Þó svo hagkvæmni hafi aukist gríðarlega í orkuframleiðslu vindtúrbína síðustu árin, er rafmagn frá vindorkuverum ennþá oft 40-60% dýrara en að framleiða rafmagn með gasi. Þess vegna er vindorkuiðnaðurinn ennþá háður styrkjum, kvótum eða skattaívilnunum af einhverju tagi. Í framtíðinni lítur þó út fyrir að kolefnisskattar muni gera vindorkuna fyllilega samkeppnishæfa við rafmagnsframleiðslu með gasi eða kolum. Um leið og gasverðið hækkar aftur, munu fyrirtæki eins og Vestas og Siemens Wind því væntanlega blómstra á ný.

Kannski er til lítils að liggja uppí bóli á síðkvöldum og bera saman hvað rafmagnsframleiðsla kostar frá mismunandi orkugjöfum. Svona álíka og ætla að sigla seglskipi um sandhóla Saudi Arabíu í svartamyrkri. Óvissuþættirnir eru það margir að niðurstaðan hlýtur ætíð að enda í strandi - eða a.m.k. verða mjög gróf nálgun. T.d. er kostnaður við framleiðslu rafmagns frá sólarorku bersýnileg miklu meiri á Norðurslóðum en t.d. í S-Evrópu. Einfaldlega vegna minni sólgeislunar.

Svona samanburður getur jafnvel verið villandi. Er t.d. eðlilegt að sleppa því að reikna kostnað vegna umhverfisspjalla eða heilsutjóns, þegar verið er að bera saman brúnkolaorkuver annars vegar og vindorkuver hins vegar? Og hver væri arðsemi Kárahnjúkavirkjunar ef Landsvirkjun hefði þurft að greiða fyrir öll vatnsréttindin?

Almennur samanburður á kostnaði mismunandi orkugjafa verður seint mjög nákvæmur. Til þess eru aðstæður of mismunandi frá einum stað til annars. Hvað um það. Vonandi gefa þessar línur hér að neðan sæmilega raunhæfa mynd af því hvað rafmagnsframleiðsla frá mismunandi orkugjöfum kostar hlutfallslega úti í hinum stóra heimi.

Hafa ber í huga að stærð einstakra virkjana, líftími og breytingar á vaxtaprósentu (fjármagnskostnaði) hefur að sjálfsögðu allt mikil áhrif á niðurstöðuna. Auk fjölmargra annarra atriða. Þess vegna eru niðurstöður í svona samanburði síbreytilegar og ber að taka þeim með miklum fyrirvara.

Kol: Rafmagnið er víðast hvar ódýrast ef það er framleitt í kolaorkuverum. Til að einfalda samanburðinn ætlar Orkubloggið að gefa meðaltalskostnaði raforku frá kolum, gildið 1.

Þá er vel að merkja um að ræða ódýrustu kolaorkuna - og þá sóðalegustu. Og hér er einungis tekið tillit til þess hvað kostar að byggja og starfrækja slíkt kolaorkuver. Hugsanlegt heilsutjón eða umhverfistjón vegna útblásturs frá verinu er látið liggja milli hluta og ekki metið sem beinn kostnaðarþáttur.

Kol eru af mismunandi gæðum og oft myndi kolaorkuver fá gildi nær 1,5, heldur en 1. Um kol almennt mætti því tilgreina gildið 1-1,5

"Hrein"kolaorkuver þar sem nær engum gróðurhúsalofttegundunum er sleppt útí andrúmsloftið, eru umtalsvert dýrari en hefðbundin kolaver. Við getum með góðri samvisku gefið slíku "hreinu" veri gildið 2 eða jafnvel örlítið hærra. Segjum 2-2,5. Sem sagt þá er hreina kolaorkan oft u.þ.b. helmingi dýrara rafmagn en það ódýrasta í bransanum. En það er spáð hröðum tækniframförum í þessum s.k. hreina kolaiðnaði, sem gæti aukið kolanotkunina mikið. T.d. er danska ríkisorkufyrirtækið Dong Energi á fullu að byggja ný kolaorkuver víða um Evrópu - ver sem losa mjög lítið af s.k. gróðurhúsalofttegundum.

Gas: Hinn ljúfi orkugjafi gasið fær gildið 1,5. Rafmagnsframleiðsla gasorkuvera og kolaorkuvera er m.ö.o. oft í svipuðum verðflokki. Þó ber að hafa í huga, að til eru nokkrar mismunandi aðferðir við nýtingu á gasi til rafmagnsframleiðslu. Sem eru mishreinar og misdýrar. Ef við ætlum að hafa gasorkuverið okkar sérlega umhverfisvænt og takmarka mjög kolefnislosunina, fengi verið okkar gildið 2-2.5. Almennt má segja að gasorkuver séu hagkvæmur raforkuframleiðandi, sem eigi bjarta framtíð víða um heim.

Kjarnorkan hefur mátt þola miklar verðsveiflur. En þetta er ekki dýr orka. Líklega er ekki fjarri lagi að gefa kjarnorkunni svipað gildi og gasið fær; 1,5. Óvissumörkin eru þó veruleg og hugsanlega er þetta full lágt. Hér verða einstök gildi látin hlaupa á hálfum. Orkubloggið er á því að flest hagkvæmustu kjarnorkuverin standi nálægt gildinu 1,5, en að einnig séu mörg kjarnaver í kringum gildið 2.

Það er vissulega auðvelt að réttlæta mun hærra gildi fyrir kjarnorkuna, þ.e. að hún sé ennþá dýrari. Ef allur kostnaður vegna förgunar og geymslu kjarnorku-úrgangs er talinn með. Á móti kemur, að í dag er kjarnorkan allt í einu eiginlega orðin semi-græn! Sökum þess að frá henni stafar nánast engin kolefnislosun. Þannig hefur gróðurhúsaumræðan, sem skyndilega er að kaffæra heiminn, veitt kjarnorkunni uppreist æru. Eftir sem áður er kjarnorkuúrgangurinn samt fyrir hendi. Með tilheyrandi geislavirkni og hættunni á að hann komist í hendur óvandaðra manna.

Vert er líka að hafa í huga, að stofnkostnaður kjarnorkuvera er hreint gríðarlegur (þ.e. fasti kostnaðurinn). Það eitt gerir fjárfestingu í kjarnorku mjög frábrugðna bæði gasi og kolum, þar sem mun stærra hlutfall kostnaðarins er breytilegur kostnaður.

Olía: Olíuna notum við mest í samgöngum, svo hún fær ekkert gildi hér í umfjöllun Orkubloggsins um kostnað við rafmagnsframleiðslu. Olían er til annars brúks! En vissulega er til í dæminu að olía sé notuð til að framleiða rafmagn.

Þá er næst að vinda sér í "grænu" orkuna. Sól, vatn og vind - ásamt jarðhita auðvitað. Og líklega megum við hvorki skilja sjávarorku né lífmassa útundan.

Lífmassi: Orkubloggið er reyndar lítt hrifið af notkun lífmassa til rafmagnsframleiðslu. Það er kannski ekki alveg sanngjarnt. T.d. er réttlætanlegt að nota sorp sem orkugjafa - það er praktísk endurvinnsla sem víða fær gildið 2.

Bloggið er aftur á móti tortryggið á að nota ræktunarland til að framleiða lífmassa til raforkuvera eða sem eldsneyti í stað bensíns. Samt á lífmassi hugsanlega eftir að verða meiriháttar eldsneyti. Það er nefnilega mögulegt að rækta lífmassa til orkuframleiðslu, án þess að það bitni á fæðuframboði. Þá er bloggið að vísa til s.k. þriðju kynslóðar lífefnaeldsneytis, sem felst einkum í því að vinna fljótandi eldsneyti úr þörungum. Framtíðin verður að leiða í ljós hvort þetta er raunhæfur möguleiki.

Orka sjávar: Bæði virkjun sjávarfalla og ölduorka er líka þvílík framtíðarmúsík, að ég barrrasta nenni varla að eyða orðum í kostnaðinn þar. Þó svo t.d. litlar sjávarfallavirkjanir hafi verið nokkuð lengi við líði, hér og þar um heiminn.

Jæja; sjávarföllin fá gildið 6+ og öldurokan talsvert hærra gildi. Minni á, að grunnviðmiðunin er rafmagnsframleiðsla frá kolum. Sem lægst fær gildið 1. Rafmagn frá sjávarfallavirkjun er sem sagt a.m.k. sex sinnum dýrara í framleiðslu en rafmagn frá kolaorkuveri og frá ölduorkuveri er rafmagnið a.m.k. sjö sinnum dýrara. Og oftast ennþá kostnaðarsamara.

Kostnaðargildi "sjávarrafmagnsins" kunna reyndar að lækka umtalsvert á næstu árum. Nú er víða verið að gera margvíslegar tilraunir með rafmagnsframleiðslu af þessu tagi.  Orkubloggið sagði einmitt frá nokkrum þeirra í sumar sem leið. Og þar ræður hugmyndaflugið svo sannarlega ríkjum. Það væri auðvitað tær snilld ef tækist með hagkvæmum hættu að virkja orku sjávar. En það er ennþá langt i land með að þetta verði umtalsverð rafmagnsframleiðsla og kostnaðurinn er enn hrikalegur.

Vatnsorka og vindorka: Bæði vatnsorkan og vindorkan fá meðalgildi sem dansar í kringum 2. Almennt nokkuð dýrari raforka en frá gasinu, en samt mjög hagkvæm orkuframleiðsla og er alvöru bissness. Í sumum tilvikum er verðið á vatnsorkunni meira að segja alveg sambærilegt við gas og kol og nálgast þá gildið 1,5 eða jafnvel lægra.

Og allt stefnir í að vindtúrbínur á hagstæðustu svæðunum geti gefið svipað gildi. Almennt er þó rafmagn frá stórum vatnsaflsvirkjunum talsvert ódýrara en vindorkan. Þannig að vatnsorkan gæti fengið kostnaðarstuðul rétt undir 2 meðan vindorkan fengi yfir 2. Svona til áhersluauka.

Ekki má gleymast að þó svo vindorkan sé snilld og hafi verið í gríðarlegri uppsveiflu síðustu árin, hefur hún nokkra ókosti. Hún er óstöðug og ekki eins áreiðanlegur orkugjafi eins og vatnsafl eða jarðefnaeldsneyti. Vindorka hentar best þar sem er stöðugur og nokkuð jafn vindur. Ef það verður mjög hvasst þarf að slökkva á vindtúrbínunum til að forða þeim frá skemmdum. Ísing getur safnast á spaðana á veturna svo þeir skemmast. Loks eru vindorkuver nokkuð landfrek. Og sumum þykja þau valda mikilli sjónmengun - skemma umhverfið. Þess vegna er áhugavert að koma vindorkuverum af landi og út í sjó.

Vindorka á sjó: Með uppsetningu vindtúrbína utan við ströndina fæst miklu áreiðanlegri rafmagnsframleiðsla, en hjá vindtúrbínum á landi. Þar er vindurinn stöðugri og ekki verið að fórna landsvæðum undir orkuverin.

Því miður eru vindtúrbínur útí sjó ennþá talsvert dýrar og má þar væntanlega miða við gildið 3 og jafnvel hærra. Til að vindorka verði alvöru kostur í framleiðslu rafmagns fyrir heimsbyggðina, þurfa vindtúrbínur í sjó að verða mun ódýrari en nú er. Það mun eflaust taka nokkuð mörg ár að ná því markmiði.

Svona rétt til að minna lesendur Orkubloggsins á tækifæri vindorkunnar, þá skal bent á að Kínverjar hafa lagt mikla áherslu á uppbyggingu vindorku. Fyrirtæki eins og t.d. Vestas og GE Wind hafa notið góðs af þeirri stefnu kínverskra stjórnvalda.

Ef góðar framfarir verða í sólarorkuiðnaðinum, gæti orðið erfitt fyrir vindorkuna að keppa við sólina. Menn sjá þó fyrir sér, að praktískt kunni að vera að "blanda saman" þessum tveimur orkulindum; sól og vindi. Bæði sólarorkuna og vindorkuna má nýta yfir daginn, en vindorkan kemur sérstaklega til góða á álagstímum og á þeim tíma sólarhringsins, sem sólar nýtur ekki (á kvöldin eftir sólsetur).

Sólarorkan er sú tegund rafmagnsframleiðslu sem Orkubloggið er hvað spenntast fyrir. Vegna þess hversu óþrjótandi sú orkulind er og býður upp á mjög stór orkuver. En því miður er þetta ennþá dýr raforka. Óþolandi dýr.

Sólarsellur: Rafmagnsframleiðsla með sólarorku skiptist í tvennt. Annars vegar eru sólarsellur (photovoltaics - PV) og hins vegar speglaver eða s.k. brennipunktatækni (CSP).

Sólarsellutæknin hefur verið fyrir hendi í áratugi, en lengst af þótt hroðalega dýr rafmagnsframleiðsla. Og hefur af þeim sökum helst verið notadrjúg á svæðum, sem ekki hafa aðgang að raforkudreifikerfi.

Verulegar framfarir hafa orðið síðustu árin í PV-tækninni. Með stórbættri orkunýtingu nýrra sólarsella, hefur þessi tækni orðið raunhæfur kostur fyrir rafmagnsframleiðslu í stórum stíl. Það eru t.d. risin mörg PV-raforkuver sem einfaldlega selja rafmagn inn á dreifikerfið. Og það lítur út fyrir að raforkan fyrir framtíðarborgina Masdar í Abu Dhabi muni að verulegu leyti koma frá PV-raforkuveri. Í janúar s.l. (2009) var tilkynnt um samning Masdar við First Solar um sólarsellur fyrir 10 MW raforkuver. Rafmagnið fyrir Masdar á líka að koma frá vindorkuverum, sem reist verða utan við borgina og einnig er talað um orkuframleiðslu frá jarðhita. Samgöngukerfi borgarinnar á aftur á móti að ganga fyrir vetni. 

Orkubloggið er reyndar ekkert yfir sig hrifið af þessari kolefnishlutlausu hugmynd um Masdar City. Ætli raunin verði ekki sú, að borgin fái mestan hluta raforkunnar frá gasorkuverum? Og bloggið hefur efasemdir um þessa vetnisdrauma í samgönguiðnaðinum. En það er önnur saga.

PV á einfaldlega enn of langt í land, til að geta keppt í stórum stíl við rafmagnsframleiðslu frá gasi eða kolum. Þó svo orkunýting sólarsella hafi batnað stórkostlega á síðustu árum, getum við ekki leyft okkur að setja lægra gildi en 6 á PV. Sem sagt a.m.k. 6x dýrara rafmagn en frá kolum og a.m.k. 4x dýrara en frá gasi.

Þarna er þó um mikla óvissu að ræða. Orkunýting sólarsella virðist vera að aukast hratt þessa dagana. Spurningin er bara hvort unnt sé að treysta loforðum framleiðendanna, sem eru í gríðarlegum söluham eftir að hafa lagt út í hreint svakalegar fjárfestingar í þessum iðnaði síðustu árin.

Þar að auki er að sjálfsögðu afar hæpið að setja einungis einn stuðul fyrir allar PV-sólarsellur. Því þær eru úr mismunandi og misdýru hráefni og hafa misjafna eiginleika. Þá er líka mishagkvæmt að nýta PV eftir því hversu sólgeislunin er sterk. Lesendur Orkubloggsins eru beðnir um að hafa í huga, að í vissum tilvikum kann framleiðslukostnaður vegna PV að fara undir 6, en stuðullinn í PV-iðnaðinum er þó oftast talsvert hærri en 6. Oft einhvers staðar á bilinu 5-10.

Sem sagt mjög mismunandi kostnaður og PV-iðnaðurinn allur ennþá háður kvótum, styrkjum eða niðurgreiðslum af einhverju tagi. Með bættri orkunýtingu sólarsella mun PV þó stefna að gildi sem verður nær t.d. vindorku og sífellt verða álitlegri kostur. Þessi iðnaður hefur gríðarlega vaxtarmöguleika, bæði vegna óþrjótandi orku frá blessaðri sólinni og ekki síður vegna þess að senn kunna sólarsellur að vera komnar bæði í klæðningu á byggingum og í glerrúðurnar. Þarna eru m.ö.o. mikil tækifæri, en líka óvíst hvernig til tekst.

Ef Orkubloggið ætti að nefna áhugaverðustu framtíðarfyrirtækin í sólarselluiðnaðinum, kemur Nanosolar fyrst upp í hugann. Og kannski líka Konarka, en bæði þessi fyrirtæki vinna að framleiðslu sólarsella með miklu meiri hagkvæmni en þekkst hefur til þessa. Reyndar eru til enn athyglisverðari fyrirtæki í PV-iðnaðinum, að mati bloggsins, en best að láta þau liggja milli hluta.

CSP: Hin tegundin af sólar-rafmagni er brennipunktatæknin (Concentrated Solar Power).

CSP er óþroskaðri tækni en PV. En á móti kemur, að CSP-sólarorkuverin eru ekki jafn tæknilega flókin og búa yfir miklum hagkvæmnismöguleikum. Bæði geta þetta verið mjög stór raforkuver (nú með margra tuga MW framleiðslugetu og í framtíðinni margfalt stærri) og hafa einnig þann möguleika að geyma orkuna með því að hita upp saltlausn (eins og Orkubloggið hefur lýst í fyrri færslum). Sá geymslumáti gefur CSP mikla sérstöðu í "græna" orkuiðnaðinum.

Náskyldur CSP-tækninni er s.k. Sterling-diskur. Í báðum tilvikum er sólargeislunum beint í brennipunkt. En Sterlingurinn er þannig gerður, að sólarhitinn knýr sérstaka gastúrbínu og framleiðir rafmagnið þannig "beint". Í stað þess að hita fyrst vökva eins og almennt er gert í CSP-tækninni, og láta gufuþrýstinginn frá vökvanum knýja túrbínu.

Orkubloggið ætlar að sleppa því að setja kostnaðarígildi á raforkuna frá Sterlingnum, enda verður hann líklega seint nýttur í stórtæka rafmagnsframleiðslu. Sniðugt apparat engu að síður.

CSP fær aftur á móti gildið 4. Sem er vissulega hálfgert bjartsýnisskot í myrkri. Einungis tvö einkarekin CSP-orkuver hafa tekið til starfa, enn sem komið er. Og fyrirtækin fara auðvitað með kostnaðarupplýsingarnar sem algert hernaðarleyndarmál. Sá eiginleiki CSP-orkuveranna að geta geymt hitann í saltlausn langt fram á kvöld, er eitt af þeim atriðum sem réttlæta bjartsýni Orkubloggsins gagnvart CSP. Og bloggið leyfir sér þar að auki að fullyrða, að innan áratugar verði CSP komið með gildið 2!

Öll sólarorkutæknin á það auðvitað sameiginlegt að byggja á langstærsta orkugjafa okkar; sólinni. Þess vegna er freistandi að binda miklar vonir við þessa tækni, hvort sem það er PV eða CSP.

Kostnaðurinn við CSP-orkuver virðist nokkuð stöðugur. En þó má gera ráð fyrir að kostnaðinn fari senn lækkandi. T.d. með notkun flatra spegla í stað íhvolfra. Þá rís þó vandamálið að flötu speglarnir nýta minna af sólarorkunni, heldur en íhvolfu speglarnir. Þannig að það er óvíst að flatir speglar séu lausnin í CSP-iðnaðinum.

Notkun annarra vökva en olíu í rörin sem flytja hitann, er önnur leið til að minnka kostnað í CSP-tækninni. Spænsku og þýsku sólarorkufyrirtækin eru á fullu að leita leiða til að finna nýja og hagkvæma vökva, en ennþá er ekki fundin betri lausn en olían. Mestu kostnaðarlækkanirnar munu þó líklega felast í nýjum efnum í rörin og samskeytin á þeim, en þau þurfa að þola gríðarlegan hita og miklar hitasveiflur.

Það er erfitt að spá um PV framtíðarinnar. Þó svo orkunýtingin hjá sólarsellunum verði sífellt betri, er hætt við að hráefnishækkanir muni hægja á bættri hagkvæmni þessarar tækni. T.d. gæti síaukin eftirspurn eftir sílikoni valdið vandræðum.

En þó er aldrei að vita. Sífellt eru að koma fram nýjar sólarsellur. Úr nýjum efnum, sem auka nýtingarmöguleika PV-orkunnar. Sumar þeirra eru örþunnar og það býður upp á margvísleg ný tækifæri til að nýta PV. Líklega verður bráðum unnt að setja sólarsellur í glerrúður. Það eitt gæti valdið byltingu í PV-iðnaðinum. Fyrir vikið er þetta afar spennandi tækni og verðlækkanir þar munu hafa mikil áhrif á þróun orkuiðnaðarins alls.

Þegar fólk rennur augum yfir þessar tölur hér að ofan, kann margan að undra jákvæð orð Orkubloggsins um PV. PV er jú með hátt gildi (6; eða öllu heldur 5-10) - þetta er mjög dýr raforka. 

En Orkubloggið trúir engu að síður á framtíð PV. Það skýrist m.a. af því að samþjöppun (sameiningar) í geiranum ætti að geta aukið hagkvæmnina umtalsvert. Sameiningarbylgja mun skila nokkrum afar öflugum sólarsellufyrirtækjum. Rétt eins og gerst hefur hjá fyrirtækjum sem smíða vindtúrbínur. Sá sem getur hitt á hvaða PV-fyrirtæki muni standa sterkari eftir tímabundinn hiksta í iðnaðinum, getur hugsanlega hagnast mikið með innkomu á markaðinn nú.

Og ýmislegt bendir til bæði aukinnar orkunýtingar nýrra sólarsella og margvíslegra nýrra nýtingarmöguleika. Ekki síst er s.k. Thin-Film tækni mjög athyglisverð. Sem bloggið hefur stuttlega minnst á í eldri færslum, ef ég man rétt.

Veröldin er samt ekki svart-hvít. Það er t.d. líklegt að síðustu árin hafi orðið offjárfesting í sólarselluiðnaðinum. Með þeim afleiðingum að offramboð verði á sólarsellum næstu árin. Það mun þýða tímabundna versnandi afkomu hjá PV-fyrirtækjum.

Það er þó möguleiki að sum PV-fyrirtækin séu nú jafnvel búin að taka út mestu lækkanirnar. Embættistaka Obama kann nefnilega að snúa lækkunum á þeim við. T.d. hefur First Solar hækkað um 50% frá því í nóvember! Orkubloggið hefur einmitt dásamað Thin-Film tæknina hjá First Solar.

Jarðhiti: En hvað með draum Geysis Green Energy og gamla Glitnis? Sem boðuðu heiminum dýrð jarðvarmans. Ef litið er til útreikninga Alþjóða orkustofnunarinnar (IEA) er framleiðslukostnaðar rafmagns frá jarðvarma á háhitasvæðum oft svipaður og í vindorkunni. Stuðull jarðvarmans á háhitasvæðum er m.ö.o. nálægt 2. Og getur í vissum tilvikum jafnast á við hagkvæmni gasorkuvera, þ.e. nálgast stuðulinn 1,5.

Á lághitasvæðum er beitt annarri tækni en á háhitasvæðunum. Eins og Íslendingar vita auðvitað manna best. Sú tækni býður upp á tækifæri til að virkja jarðhita mjög víða. Spurningin er bara hvað menn vilja kosta miklu til. Í löndum eins og Þýskalandi, sem nú leggja mjög mikla áherslu á endurnýjanlega orku, má gera ráð fyrir að jarðvarmi sé raunhæfur þótt hann fari upp í kostnaðargildið 3.

Jarðhitavirkjanir eiga langa sögu, en einnig þar er framþróun og sífellt að koma fram nýir möguleikar. Þetta á ekki síst við um lághitann og kannski sjáum við bráðum lægra og hagstæðara gildi þar. Svo er æsispennandi að fylgjast með djúpborunum. Kannski nær að tala um hvenær slíkar boranir munu skila meiriháttar árangri, heldur en hvort?

Miðað við vind- og sólarorku-umræðuna sem nú tröllríður Bandaríkjunum, er óneitanlega svolítið athyglisvert að jarðhitageirinn þar vestra er þrátt fyrir allt mun stærri en PV-iðnaðurinn. Og jarðhitinn er vel hálfdrættingur á við bandaríska vindorku-iðnaðinn. En af einhverjum ástæðum er jarðhiti ekki beint í tísku í orkuumræðunni þar vestra. Því miður. Jarðhitinn á skilið miklu meiri athygli. Og íslenskir jarðfræðingar eiga allir skilið að verða milljónamæringar. Jarðvarminn þarf að fá jafn öfluga lobbýista á Bandaríkjaþingi eins og sólarorkan og vindorkan hafa.

Niðurstaða:  Það er sem sagt svo, að kol og gas eru yfirleitt ódýrasti kosturinn til rafmagnsframleiðslu. Ef litið er til umhverfisþátta hefur gasið yfirhöndina; er mun þrifalegra en hefðbundin kolaorka og er talsvert ódýrara en clean-coal tæknin. En ef litið er algerlega fram hjá kolefnislosun og mengun, eru kolin ódýrust.

Í kjölfar kola og gass koma jarðvarmi, vatnsafl og vindorka, ásamt "hreinum" kolum. Sólarorkan er nokkuð dýrari og enn hefur ekki tekist að virkja sjávaraflið að marki.

Yfirburðir jarðefnaeldsneytisins m.t.t. kostnaðar hafa einfaldar afleiðingar. Um 70% rafmagnsframleiðslu í Bandaríkjunum kemur frá jarðefnaeldsneyti (um 50% frá kolum og um 20% frá gasi). Í Bretlandi er þetta hlutfall ennþá hærra; tæp 75% og skiptist sú rafmagnsframleiðsla nokkuð jafnt á milli gassins og kolaorkuveranna.

Þetta hljómar auðvitað fáránlega í huga Íslendinga, sem framleiða nánast allt sitt rafmagn með vatnsafli og jarðgufu. En þar erum við gjörólík flestum öðrum þjóðum.

Bæði vatnsaflið og jarðvarminn hafa auðvitað fyrir löngu sannað sig víða um heim, sem hagkvæmur og góður kostur til rafmagnsframleiðslu. Margar vatnsaflsvirkjanir framleiða rafmagn með svipuðum tilkostnaði og gasorkuverin gera. Þess vegna er vatnsaflið ennþá með yfirburði í endurnýjanlega orkugeiranum. Vandinn er bara sá að stór hluti þess vatnsafls sem unnt er að virkja án mjög neikvæðra umhverfisáhrifa, hefur þegar verið virkjað. Til að auka hlut endurnýjanlegrar raforku, þarf því að leita annað.

Vindorkan er raunhæfur möguleiki til að stórauka framleiðslu á endurnýjanlegri raforku. Og vegna örra tækniframfara er sólarorkan afar áhugaverð. Þar eru vaxtartækifærin líklega langmest.

En bæði sólarorkan og stór hluti vindorkunnar þarf styrki, skattaívilnanir eða framlög af öðru tagi til að geta keppt við rafmagn frá jarðefnaeldsneyti. Um leið og slíkar ívilnanir eru skertar, hrynur fjárfestingaáhuginn í þessum góða iðnaði.

Þannig hafa t.d. miklar sveiflur í bandaríska styrkjakerfinu, gert bæði vindorkunni og sólarorkunni erfitt fyrir þar í landi. Og leitt til þess að fyrirtæki í þessum bransa hafa litið á Evrópu sem áhættuminni markað. Bush og repúblíkönum á Bandaríkjaþingi tókst að tefja uppbygginguna í endurnýjanlegri orku þar í landi um mörg ár. En nú má vænta betri tíðar með blómum í haga vestur í Bandaríkjunum. 

Stórar vatnsaflsvirkjanir og jarðhitaorka frá háhitasvæðum er sú rafmagnsframleiðsla sem oftast getur keppt við jarðefnaeldsneytið án sérstakra styrkja. Að þessu leyti standa vatnsorka og gufuafl betur að vígi en sól og vindur. En á móti kemur að sól og vindur eru í tísku og kostnaðurinn þar hefur farið hratt lækkandi.

Allt er þetta þó háð alls konar fyrirvörum og óvissuþáttum. Kostnaðurinn innan hverrar einustu tegundar af rafmagnsframleiðslu er talsvert mismunandi frá einum stað til annars. Þannig að í reynd er aldrei hægt að gefa hverri tegund eitt ákveðið gildi. 

Þess vegna er auðvelt að finna greiningar, sem sýna aðra og ólíka mynd en þá sem Orkubloggið setur hér fram. Lesendur bloggsins eru m.ö.o. beðnir um að muna, að óvissumörkin eru mikil. Og ekki síður að minnast þess, að orkumarkaðurinn er háður gríðarlegum sveiflum. Þannig hefur t.d. gasverð lækkað um nærri 70% á innan við ári!

Loks ber að taka fram að þessi framsetning bloggsins er nánast alfarið byggð á upplýsingum frá vestrænum löndum, þ.e. frá Evrópu, N-Ameríku og Ástralíu. Auk upplýsinga frá Kína, sem þó eru ekki mjög áreiðanlegar. Það er sem sagt ekkert skoðað hvað kostnaðurinn er t.d.í Asíu almennt, né í S-Ameríku eða Afríku.

Í reynd er það olían sem öllu stýrir. Gasvinnsla er svo nátengd olíuframleiðslu að olíuverðið hefur bein áhrif á gasverð. Og um leið og olía- og gas lækkar í verði byrja hinir hlutar raforkugeirans að finna til og jafnvel þjást. Af því þá vilja færri kaupa dýru "grænu" raforkuna - þrátt fyrir kvóta, kolefnisskuldbindingar, skattaívilnanir eða hvað það nú allt heitir.

Ef Sádarnir fá þá dillu í höfuðið að ganga af endurnýjanlegri orku dauðri, þurfa þeir einungis að auka framleiðsluna hjá sér smávegis. Þá steinfellur olíuverðið og enginn vil sjá endurnýjanlegu orkuna. Á móti kemur að Sádarnir hafa bætt svo hressilega í við ríkisútgjöldin síðust árin, að þeir eiga líklega sjálfir ekki lengur efni á slíkum leikfléttum til lengri tíma litið. Eins gott.

Rafmagnsmarkaðnum er stýrt af ríkinu í vel flestum löndum. Það er því í raun pólitísk ákvörðun hvaða raforkugjafi er ódýrastur og hagkvæmastur. Það ræðst af þeim markmiðum sem orkustefna stjórnvalda hefur. Þess vegna skiptir raunkostnaður að baki einstökum orkugjöfum ekki öllu máli. Það sem fjárfestar horfa til er heildarpakkinn; kostnaðurinn ásamt allri tekjuflækjunni, skattkerfinu, kolefniskvótunum o.s.frv.

Um síðustu áramót tóku t.d. ný lög gildi í Þýskalandi, sem kveða á um að allar nýjar byggingar þar í landi skuli nota tiltekið lágmarkshlutfall af endurnýjanlegri orku. Sem gæti t.d. þýtt mikla uppsveiflu í byggingu lághita jarðvarmavirkjana í Þýskalandi. Jarðboranir og fleiri fyrirtæki innan Geysis Green ættu að njóta góðs af þeirri löggjöf.

Og beinar niðurgreiðslur eru helsta ástæðan að baki byggingu CSP-orkuvera á Spáni þessa dagana. Þannig er uppbygging endurnýjanlegrar orku víðast hvar gjörsamlega háð pólitíkusunum.

Flest stærstu iðnríki heims leggja nú mikla áherslu á minni mengun og minni losun kolefnis. Og aukið orkusjálfstæði! Einmitt þess vegna á endurnýjanlegi orkugeirinn bjarta framtíð fyrir sér. Jafnvel þó svo þetta sé almennt ennþá talsvert dýrari raforka í framleiðslu, en sú sem hægt er að fá frá kolum og gasi.

Líklega verður árið 2009 samt frekar erfitt fyrir endurnýjanlega orku. En til framtíðar er þetta heimur tækifæranna.

Drekaskatturinn og Gullni þríhyrningurinn

Tilefni þessarar færslu er frétt sem ég heyrði nú undir kvöld í útvarpinu. Um verulegan áhuga erlendra olíufyrirtækja á Drekasvæðinu. Nú bíðum við nefnilega öll spennt eftir því, hversu mikill áhugi verður meðal olíufyrirtækjanna að ráðast í olíuleit á Drekasvæðinu.

Sem kunnugt er hófst olíuleitarútboðið - the first licensing round on the ICS, eins og það er kallað í útlöndum – þann 22. janúar s.l. Og áhugasöm fyrirtæki eiga að gefa sig fram ekki síðar en kl. 4 síðdegis þann 15. maí n.k.

Miðað við spár íslensk/ norska fyrirtækisins Sagex Petroleum um gríðarlegt olíumagn á svæðinu, ætti Orkubloggið að leyfa sér bjartsýni. En reyndar er bloggið á því, að Drekasvæðið sé bæði erfitt, dýrt og áhættusamt. M.a. vegna mikils dýpis og basaltsins, sem gæti gert olíudrauminn að martröð.

Svo hefur olíuverð lækkað mikið undanfarið. Verðið núna er langt fyrir neðan það sem þarf til að vinnsla á svo miklu dýpi geti skilað hagnaði. Á móti kemur, að til framtíðar búast flestir við verulegum hækkunum á olíuverði. Þess vegna er mikilvægt fyrir olíufyrirtækin að finna nýjar lindir, til að geta makað krókinn þegar verðið hækkar. Lágt olíuverð núna er m.ö.o. ekki afgerandi þegar fyrirtæki velta Drekasvæðinu fyrir sér.

Um það leyti sem Drekaolían ímyndaða kemst á markaðinn - kannski eftir svona 10-15 ár - er líklegt að olíuverð verði langt umfram vinnslukostnað. Svæðið gæti skilað miklum hagnaði, ef þar finnst mikið af olíu og/eða gasi.

Engu að síður er hætt við að áhugi olíufyrirtækja á Drekasvæðinu kunni að vera lítill nú um stundir. Kannski aðallega sökum þess að fyrirtækin eiga í veseni með að fjármagna ný og áhættusöm verkefni. Fjármálageirinn er ekki beint í langtímagírnum þessa dagana.

Þar að auki hafa útlendir menn úr olíubransanum bent Orkublogginu á að skattareglurnar, sem samþykktar voru á Alþingi skömmu fyrir jól, séu verulega íþyngjandi fyrir olíuvinnslu á Drekasvæðinu. Lögin leggi t.a.m. gjald á vinnsluna án tillits til þess hvort hún skilar hagnaði eða tapi - og reglurnar séu þar að auki óþarflega flóknar. Þessar reglur muni draga úr áhuga á Drekasvæðinu.

Synd ef satt er. Óneitanlega varð Orkubloggið nokkuð undrandi á að heyra þetta sjónarmið. Þegar skattareglurnar eru skoðaðar (sjá lög nr. 170/2008 um skattlagningu kolvetnisvinnslu) virðast þær í fljótu bragði ekki ósanngjarnar. A.m.k. ekkert yfirgengilega verri en t.d. norsku reglurnar. En kannski má segja að íslensku reglurnar séu öllu flóknari en þær norsku.

Þarna spila saman annars vegar vinnslugjald og hins vegar hár olíutekjuskattur. Ekki reynir á olíuskattinn fyrr en hagnaður af vinnslunni er orðinn a.m.k. 20% m.v. skattskyldar rekstrartekjur ársins (í lögunum kallað hagnaðarhlutfall). Fram að þeim tíma leggst vinnslugjald á - og það án tillits til þess hvort vinnslan skilar hagnaði eða tapi. Kannski rétt að útskýra þetta aðeins nánar:

Vinnslugjaldið er eins konar gjald fyrir að fá að stunda olíuvinnslu á íslenska landgrunninu. Vinnslugjaldið er tiltekið hlutfall af olíuverði af allri framleiðslu umfram 10 milljón tunnur. Það leggst á alla olíu sem unnin er, umfram þessar 10 milljón tunnur, allt þar til hagnaður fyrirtækisins hefur náð 20% markinu, sem fyrr segir. Þá tekur olíuskatturinn við.

Það er sem sagt ekkert vinnslugjald greitt af fyrstu 10 milljón tunnunum. Fari framleiðslan lítið yfir 10 milljón tunnur yfir árið er vinnslugjaldið sáralítið, en fer svo sighækkandi með aukinni framleiðslu. Nær t.d. 95% fari vinnslan í 200 milljón tunnur yfir árið!

Orkubloggið veltir fyrir sér hvort þetta vinnslugjald sé sanngjarnt. Hugsunin að baki vinnslugjaldinu er sögð vera sú, að gjaldið sé hvatning fyrir fyrirtækin að skila hagnaði. Kannski spurning að taka þetta kerfi upp í atvinnurekstri yfirleitt? T.d. í sjávarútveginum. Tíkall pr. fisk! Þangað til útgerðin fer að græða þokkalega. Hvernig ætli kvótaeigendum myndi lítast á það?

Það virðist sem sagt svo, að íslensk stjórnvöld treysti ekki olíufyrirtækjunum til að vilja skila hagnaði. Það þurfi svipu á þau til að þau nenni að hagnast. Svolítið sérkennilegt sjónarmið. En kannski er þetta vinnslugjald barrrasta sanngjarnt. Í stað þess að láta einfaldan olíutekjuskatt nægja.

En til að menn hafi áhuga á Drekanum þarf svæðið að vera skattalega aðlaðandi. Svo einfalt er það. Það á eftir að koma í ljós hvort olíufyrirtækin telji það áhættunnar virði að setja pening í rannsóknir og leit á Drekasvæðinu - þessu nánast ókannaða og óvissa svæði. Eða hvort þau vilji frekar setja þá aura í önnur svæði með minni eða álíka áhættu – þar sem vinnslan er gjaldfrjáls þar til hún skilar hagnaði.

Orkubloggið er á því að setja megi spurningamerki við vinnslugjaldið á Drekasvæðinu. Hugsanlega er ekkert sérstaklega spennandi fyrir olíufyrirtæki í núverandi árferði, að leggja útí mikinn kostnað við olíuleit á nýju og lítt þekktu svæði. Og þurfa svo strax að fara að greiða vinnslugjald - nánast um leið og olía finnst. Og það jafnvel þó svo vinnslan verði rekin með tapi.

Svona vinnslugjald án tillits til hagnaðar er til þess fallið að kæfa fjárfestingaáhuga. Það er alþekkt í bransanum að olíufyrirtækjunum er alveg meinilla við gjald af þessu tagi.

Í versta falli gæti þetta orðið til þess að útboð á leitarleyfum vegna Drekasvæðisins floppi. Allt út af nánast kjánalega háu vinnslugjaldi, sem lagt er á olíuvinnslu þó svo hún verði rekin með tapi.

Fyrstu 10 milljón tunnurnar (m.v. ársvinnslu) eru reyndar "ókeypis", eins og áður var nefnt. Ekkert vinnslugjald vegna þeirra. Það magn - 10 milljón tunnur - jafngildir vinnslu upp á um 27 þúsund tunnur á dag ef þeim er dreif á heilt ár. Til samanburðar mætti nefna að Perdido-pallurinn í Mexíkóflóanum, sem Orkubloggið hefur áður sagt frá, mun framleiða um 130 þúsund tunnur á dag. M.ö.o. þá er þessi dúsa upp á gjaldfríar 10 milljón tunnur, eitthvað sem hætt er við að skipti litlu máli í djúpvinnslunni og sé ekki ekki nóg til að gera Drekasvæðið sexí.

Sjálfur olíutekjuskatturinn, sem kemur til þegar vinnslan er farin að skila a.m.k. 20% hagnaði miðað við heildartekjur ársins, er stighækkandi. Við 20% hagnaðarhlutfall er olíuskatturinn 5,5% - og að auki þurfa fyrirtækin að greiða hefðbundinn tekjuskatt fyrirtækja.

Vegna þess hversu gríðarlega dýr djúpvinnsla er, er kannski hæpið að hagnaðarhlutfall fyrirtækja á Drekasvæðinu fari nokkru sinni mikið hærra en sem nemur 20-30%. En ef það gerist fer olíuskatturinn hækkandi eftir því sem hagnaðarhlutfallið eykst. Verði hagnaðarhlutfallið 50% er olíuskatturinn 22% og ef hagnaðarhlutfallið fer i 70% verður olíuskatturinn 33%. Sem fyrr er olíuskatturinn viðbót við almennan tekjuskatt - sá hefðbundni tekjuskattur leggst ætíð á hagnað fyrirtækjanna.

Fyrirtæki í olíuvinnslu á Drekasvæðinu, sem er með 19% hagnaðarhlutfall, greiðir því bæði vinnslugjald og almennan tekjuskatt, en ekki sérstakan olíutekjuskatt. Um leið og hagnaðarhlutfallið er orðið 20% byrjar olíuskatturinn að bætast við - en þá fellur aftur á móti vinnslugjaldið brott. Olíuskatturinn leysir þá m.ö.o. vinnslugjaldið af hólmi.

Orkubloggið hefur ekki gefið sér tíma hér í kvöld til að reikna og bera saman hvernig það kæmi út fyrir olíuvinnslu á Drekasvæðinu, að vera með t.d. 15% hagnaðarhlutfall eða 25% hagnaðarhlutfall. Þ.e. sitt hvoru megin við 20% markið. Enda er slíkur samanburður nánast ómögulegur - af því vinnslugjaldið miðast við unnið magn og olíuverð á hverjum tíma. Fyrir vikið er líka nánast ógjörningur fyrir olíufyrirtækin að meta hvað skattareglurnar gætu haft í för með sér fyrir rekstur þeirra. En það á svo sem alltaf við um olíuvinnslu - því enginn veit hvert olíuverðið verður í framtíðinni.

Kannski er hárrétt að skattalegt óbragð sé af Drekasvæðinu. Kannski... kannski ekki. Orkubloggið ætlar ekki að kveða upp úr með það.

En íslensk stjórnvöld verða að sýna smá raunsæi - ef þau vilja í alvöru trekkja bestu og öflugustu olíufyrirtæki heims að Drekanum. Vísbendingar eru um að slíkt raunsæi hafi ekki verið fyrir hendi, þegar skattareglurnar voru samdar.

Það mun líklega seint finnast olía á Drekanum ef hvorki Chevron, Shell eða BP skjóta hér upp kollinum. Það væri a.m.k. mikil heppni - það eru ekki mörg önnur félög sem ráða við slíkt þolinmæðisverk sem djúpvinnslan er. Orkubloggið veit t.d. að snillingarnir hjá Anadarko Petroleum, sem eru framarlega í djúpi Mexíkóflóans, eru ekki að spá í Drekann. Það á við um fleiri félög - og þau bera fyrst og fremst við efnahagsástandinu og lánaþurrðinni. Hafa ekki einu sinni skoðað útboðs-skilmálana. En norska Statoil hlýtur þó að slá til, for fanden.

Stjórnvöld unnu Drekaáætlunina á þeim tíma þegar olíuverðið æddi upp. Af gögnum iðnaðarráðuneytisins má þó ráða, að þar á bæ hafi menn ekki látið glepjast af spám um hækkandi olíuverð til eilífðarnóns. Í ráðuneytinu virðist fólk hafa unnið sína vinnu af skynsemi og vandvirkni. En kannski verið helst til bjartsýnt - enda var kreppa þá ekki í spilunum

Fyrir vikið er etv. eðlilegt að menn hafi haldið að öll helstu olíufélög heimsins kæmu æðandi um leið og fréttist af opnun Drekans. Þrátt fyrir þrönga útboðsskilmála. En svo steinféll verðið. Og einhver mesta kreppa nútímans skall á. Íslands óhamingju verður allt að vopni.

Djúpvinnslan er helsta vonin til að viðhalda og auka olíuframleiðslu í heiminum. En munum það að Drekasvæðið er ekki eina olíusvæði heimsins. Menn hafa úr mörgum öðrum kostum að velja, þegar þeir meta hvar þeir vilja ráðast í óhemju fjárfestingar i olíuleit.

Drekasvæðið er t.d. í samkeppni við megasvæði eins og landgrunn Angóla og hið dásamlega landgrunnsdýpi Sambaríkisins Brasilíu. Og nýju olíusvæðin djúpt útí Mexíkóflóanum.

Þessi þrju djúpsvæði eru stundum nefnd hinn gullni djúpolíu-þríhyrningur (sbr. gula, fjólubláa og ljósbláa svæðið á myndinni hér til hliðar). Sem sagt ekki Þingvallahringurinn via Gullfoss og Geysi!

Nú á eftir að koma í ljós hvort djúpvinnslan fari líka vaxandi hér í Norðrinu. Samkvæmt fréttum RÚV í kvöld hefur "hópur olíufyrirtækja" nú þegar verið í sambandi við Orkustofnun og sýnt olíuleit á Drekasvæðinu áhuga. Við verðum bara að bíða og sjá hvaða raunverulegi áhugi verður á Drekasvæðinu. Það ætti að koma í ljós eftir rétt rúma þrjá mánuði.

-------------------------------- 

PS: Myndarnar sem fylgja þessari færslu eru m.a. af nokkrum uppáhalds borpöllum Orkubloggsins. Þ.á m. hinum glæsilegu flotpöllum Atlantis og Thunder Horse.

Og teiknaða myndin ofarlega í færslunni sýnir dæmigert FPSO-olíuvinnslukerfi. Sem yrði hugsanlega notað á Drekasvæðinu ef þar verður einhvern tíma unnin olía.

Loks skal nefnt að sjá má umrædda frétt RÚV hér:  http://ruv.is/heim/frettir/frett/store64/item249735/ 

Vatnaskil í Vestrinu

Í dag líður Bandaríkjamönnum líklega ekki ósvipað eins og Íslendingum. Þegar við hugsum til þess hvernig þorsk- og síldveiðar hafa hrunið á Íslandi, frá því sem var þegar best lét.

Kannski er svolítið hæpið af Orkublogginu að líkja saman fiskveiðum og olíuvinnslu. En það er samt athyglisvert að Íslandsmið gáfu einu sinni af sér meira en 500 þúsund tonn af þorski árlega. Í dag eru þorskveiðarnar varla þriðjungur af því. Og allir sæmilega þroskaðir Íslendingar muna líka eftir síldarævintýrinu mikla.

Þetta minnir svolítið á olíuframleiðslu Bandaríkjamanna. Hún var einu sinni 3,5 milljarðar tunna á ári. En er nú einungis um 1,8 milljarður tunna.

Rétt eins og Íslendingar "skiptu" yfir í aðra fiskstofna þurfa Bandaríkin nú að ganga rösklega til verks við að skipta yfir í aðra orkugjafa.

Á sjöunda áratugnum var uppistaðan í afla Íslendinga þorskur og síld. En þorskveiðarnar fóru minnkandi og svo hrundi síldin. Til að þetta ylli ekki langvarandi efnahagshruni tóku Íslendingar upp á því að veiða loðnu og ýmsa aðra stofna. Þannig var hægt að auka fiskaflann á Íslandsmiðum verulega, þrátt fyrir samdráttinn í þorsk- og síldveiðum. Nýjasta æðið er svo kolmunni. Þannig hafa nýjar fisktegundir komið í stað þeirra gömlu, ef svo má segja.

Þetta þurfa Bandaríkjamenn nú að gera. Að finna nýjar orkulindir til að standa undir vaxandi orkunotkun og minnkandi olíuframleiðslu innanlands. Að öðrum kosti þurfa þeir að eyða alltof miklum fjármunum í innflutta olíu.

Í dag öll er öll framleiðsla Bandaríkjamanna á olíu og fljótandi gasi nánast nákvæmlega sú sama eins og var fyrir rúmum 50 árum síðan. Og sé einungis litið til hráolíunnar, þarf að fara 60 ár aftur í tímann til að finna sambærilega olíuframleiðslu vestan hafs. Þ.e. skömmu eftir seinna stríð.

Olíuframleiðsla Bandaríkjanna óx hratt fyrstu 70 ár 20. aldar. Náði hámarki árið 1970 í um 3,5 milljörðum tunna eða 9,6 milljón tunnur á dag.

Síðan framleiðslu-toppnum var náð í upphafi 8. áratugarins hefur framleiðslan minnkað jafn og þétt. Ársframleiðslan nú er einungis 1,8 milljarður tunna eða um 5 milljón tunnur á dag. Þetta er nánast nákvæmlega jafn mikil olíuframleiðsla og var í Bandaríkjunum árið 1948 og einungis um helmingur þess þegar framleiðslan var í toppi um 1970.

Samdrátturinn í olíuframleiðslu Bandaríkjanna hefur því verið um 50% á innan við 40 árum. Á sama tíma hefur olíunotkun þeirra aukist jafnt og þétt. Upp úr 1970 notuðu Bandaríkin um 17 milljón tunnur af hráolíu á dag en nú er notkunin tæplega 21 milljón tunnur á dag. Afleiðingin er einfaldlega æ meiri olíuinnflutningur. Um 1970 fluttu Bandaríkjamenn inn u.þ.b. 40% allrar olíunotkunarinnar en nú er þetta hlutfall komið í um 70%. 

Og þó svo stór hluti af innfluttri olíu Bandaríkjanna komi frá vininum í norðri - Kanada - eru Bandaríkin einnig háð olíu frá "vinum" sínum í Venesúela, Mið-Austurlöndum o.s.frv. Það eru því bæði mjög sterk efnahagsleg og pólitísk rök að baki því að Bandaríkin leggi nú höfuðáherslu á að framleiða orku með öðrum orkugjöfum. Orkugjöfum sem geta tæknilega leyst umtalsverðan hluta olíunnar af hólmi og keppt við olíuna í verði.

Það sem hefur bjargað Bandaríkjunum frá algeru olíuframleiðsluhruni síðustu 30 árin eru lindirnar miklu við Prudhoe-flóa í Alaska. Sem fundust árið 1968 og byrjuðu að skila olíu á markaðinn 1977. Sú nýja framleiðsla kom reyndar um svipað leyti og samdráttur varð i bandarísku efnahagslífi upp úr 1980. Þetta eru tvær helstu ástæður þess að á þessum tíma dró mjög úr olíueftirspurn í Bandaríkjunum. Og þess vegna minnkaði líka olíuinnflutningurinn um skeið.

Olíulindirnar við Prudhoe-flóa eru langstærstu olíulindir Bandaríkjanna með allt að 25 milljarða tunna af olíu. Þó verður líklega reyndar einungis unnt að vinna um 13 milljarða tunna af því magni.

Nú er þegar búið að dæla upp u.þ.b. 11 milljörðum tunna þarna við Prudhoe-flóann. Framleiðslan þar minnkar hratt, þannig að líklega er Prudhoe bráðum búið spil. Það mun hafa afgerandi þýðingu fyrir Bandaríkin, enda hefur Prudhoe t.d. jafnast á við helminginn af allri olíuframleiðslu Norðmanna. Sem sagt gríðarlegt magn.

Það eru sem sagt horfur á að ævintýrið í Prudhoe verði bráðum fyrir bí. Þess vegna hefur sprottið upp mikil umræðan um að aflétta olíuborunarbanninu af friðuðu svæðunum austan við Prudhoe. Í Arctic National Wildlife Refuge eða ANWR.

Eins og útlitið er núna, verður ekkert af slíku. Breið pólitísk samstaða virðist vera meðal bæði demókrata og repúblíkana um að hreyfa ekki við friðuðu svæðunum. Fyrir vikið munu olíufélögin leggja enn meiri pressu á olíuboranir á djúpi Mexíkóflóans og annars staðar á bandaríska landgrunninu. Og á svæðum eins og Bakken í Montana og Norður-Dakóta, sem Orkubloggið sagði frá nýlega.

Olíuframleiðsla á bandaríska landgrunninu mun fresta því eitthvað að olía Bandaríkjamanna hreinlega klárist. En það tekur mörg ár og jafnvel meira en áratug að hefja vinnslu á nýju olíusvæði. Leitin, rannsóknirnar og undirbúningurinn allur er einfaldlega mjög tímafrekur.

Það skuggalegasta er kannski sú staðreynd, að jafnvel þó olíuvillidýrunum hjá ExxonMobil og ConocoPhillips yrði sleppt lausum í ANWR, yrði það einungis skammtímalausn. Hefði sáralítil áhrif á olíubúskap Bandaríkjanna til lengri tíma litið. Kannski má segja að Bandaríkin séu einfaldlega komin fram af olíuhengifluginu. Það verði ekki aftur snúið - stórveldið mun lenda á fallandi fæti ef ekki koma til nýjar stórar orkulindir. Helst sem allra fyrst.

Besti vinur Orkubloggsins – Boone Pickens – hefur nú a gamals aldri orðið óþreytandi boðberi þessara válegu tíðinda. Fýlupokarnir segja að Pickens sé bara að hugsa um eigin hag, í baráttu sinni fyrir vindorkuvæðingu Bandaríkjanna. Vegna þess að hann er sjálfur búinn að setja stórfé í að kaupa upp land undir vindtúrbínur.

Þetta kann að vera réttmæt gagnrýni á Pickens. Hann er enginn engill, sá gamli bragðarefur. En þegar Pickens minnir menn á þær brjálæðislegu upphæðir sem bandaríska þjóðin eyðir í innflutta olíu, er hann einungis að benda á staðreyndir. Til að koma skilaboðunum áleiðis tók hann nýlega upp á því að birta regluleg upplýsingar um olíuinnflutninginn og dollarana sem í þetta ævintýri fara: www.pickensplan.com/oilimports/

Það er varla ofsagt að Bandaríkin séu olíufíkill. Sem verður að taka sig á, áður en illa fer. En Orkubloggið er sannfært um að Bandaríkin munu standast prófið. Ekkert annað ríki býr yfir jafn mikilli tækniþekkingu. Og Bandaríkin draga ennþá að sér flesta ofurheila heimsins.

Bush seinkaði því reyndar um nokkur ár að ríkisvaldið skapaði grunn að átaki, sem nauðsynlegt er til að hvetja til fjárfestinga í nýjum orkulindum. En nú leika nýir og ferskir vindar um Washington DC.

Sennilega vanmeta flestir hvað mun gerast í Bandaríkjunum á næstu misserum og árum. Líklega gera fæstir sér grein fyrir þeim gríðarlegu fjármunum, sem senn munu streyma til rannsókna og uppbyggingar í orkuframleiðslu. Orku, sem ekki byggir á olíu og mengar eins lítið og mögulegt er.

Það verður hin nýja efnahagsuppsveifla, sem mun festa Bandaríkin í sessi sem mesta og ótvíræðasta heimsveldi veraldar. Um það leyti sem þau hafa endurbyggt orkuframleiðslukerfið sitt, munu lönd eins og Kína og Rússland vakna upp við vondan draum. Sitjandi í mengunarskítnum og langt á eftir Bandaríkjunum í virkjun nýrra orkulinda. Mesta óvissan er kannski um það hvernig fer fyrir Evrópu. Þar á bæ kann ósamstaða að gera Evrópusambandið ennþá háðara innfluttu gasi, en nú er.

Já - þó svo Orkubloggarinn sé mikill Evrópusinni innst inni, trúir bloggið á mátt Bandaríkjanna. En til að svo megi verða, þurfa að verða gríðarlegar breytingar. Og eins gott fyrir bandaríska kjósendur að standa þétt að baki Obama og demókrötum á þingi. Orkubloggið vonar líka að yfirvofandi fall dollarans og verðbólga þarna fyrir vestan, muni einfaldlega styrkja samkeppnisstöðu Bandaríkjanna. Áfram Obama!

Álið, orkan og Roubini

Þetta er komið útí algera vitleysu. Hlutabréfaverð Alcoa fór undir 10 dollara á markaðnum í New York um miðjan janúar s.l. Og steinliggur þar ennþá.

Hlutabréfin í Reyðarálfyrirtækinu Alcoa hafa sem sagt misst um 80% af verðmæti sínu frá því s.l. vor (sbr. garfið hér til hliðar). Ekki er ástandið skárra hjá risasamsteypunni Rio Tinto, sem er eigandi Alcan í Straumsvík. Einnig þar hafa hlutabréfin hreinlega hrapað og er verð þeirra nú einungis um 1/5 af því sem það var s.l. vor. 

Útlitið virðist ekki beint bjart þessa dagana fyrir álfyrirtækin. Og líklega er lítið sem þau Rannveig Rist, forstjóri Alcan á Íslandi eða Tómas Már Sigurðsson, forstjóri Alcoa á Íslandi, geta gert til að bæta þar úr. Ætli bæði Rio Tinto og Alcoa séu á leið í þrot? Því á Orkubloggið erfitt með að trúa. En þetta eru vissulega óvenjulegur tímar þar sem kannski allt getur gerst.

Viðskiptablaðið Frjáls verslun valdi einmitt nýverið Rannveigu mann ársins 2008 í íslensku atvinnulífi. Þeim Bensa og félögum hjá Frjálsri verslun hefur, svona í ljósi sögunnar, oft tekist þokkalega upp við þessa útnefningu. Völdu reyndar Kaupþingsforstjórana Sigurð og Hreiðar Má einhvern tíma sem menn ársins. En Rannveig er örugglega vel að þessu komin. Minnist pabba hennar þegar hann kom austur að Klaustri hér í Den að mæla Skaftárhlaupin.  Hann Sigurjón Rist.

Ennþá skuggalegra en fallandi hlutabréfaverð álfyrirtækjanna, er verðlækkunin á áli. Sú verðlækkun snertir alla Íslendinga. Því tekjur Landsvirkjunar eru að miklu leyti tengdar álverði og því hafa tekjur Landsvirkjunar minnkað gríðarlega í dollurum.

Verð á áli er nú einungis um 1/3 af því sem var fyrir ca. ári síðan. Eins og grafið hér að neðan sýnir. Það þarf reyndar líklega að fara ein sex ár aftur í tímann til að finna jafn lágt álverð og nú er.

Fróðlegt væri að vita hvað þetta þýðir fyrir afkomu Landsvirkjunar. Landsvirkjun er ríkisfyrirtæki. Þannig að það verður ekki hægt að sakast við aðra en blessaða pólitíkusana um gjaldþrot þess. Þeir munu ekki geta skellt skuldinni á gráðuga bankastjóra og ráða sjálfir hverjir stjórna fyrirtækinu.

Skyldi vera búið að semja vitræna viðbragðsáætlun, ef lán Landsvirkjunar gjaldfalla á ríkissjóð? Eða ætla menn barrrasta að bíða og vona það besta? Eins og gert var með bankana.

Í síðustu ársskýrslu Landsvirkjunar voru skuldirnar sagðar vera litlir 220 milljarðar (í árslok 2007). Og eigið fé um 99 milljarðar. Miðað við gengislækkun krónunnar frá áramótunum 2007/08 virðist ekki fjarri lagi að eigið fé Landsvirkjunar sé nú að mestu gufað upp. Er það kannski orðið neikvætt?

Þetta eru vissulega einungis vangaveltur. Því Orkubloggið veit auðvitað ekki frekar en aðrir vesælir almúgamenn á Íslandi, hversu mikið af skuldum leynifyrirtækisins Landsvirkjunar eru í erlendum gjaldmiðli. En bloggið hlýtur að velta því fyrir sér hvort Landsvirkjun geti staðið við afborganir sínar, nú þegar álverðið hefur verið steinrotað svona svakalega.

En aftur að hlutabréfum álfyrirtækjanna. Svona niðursveifla kann að skapa gríðarleg tækifæri fyrir menn með laust fé.

Hér er væntanlega um annað af tvennu að ræða. Annað hvort erum við lent í einhverri verstu og lengstu kreppu sem um getur. Eða hitt, að markaðurinn einkennist af skelfingu og þeir sem nú hafa taugar til að stökkva inn, eigi eftir að hagnast gríðarlega. Þegar efnahagsskútan rís upp úr brimlöðrinu og álverðið kemst aftur í eðlilegar hæðir.

Spurningin er bara: Hrökkva eða stökkva á álbréfin? Fyrr í dag birtust fréttir um að hinn nýskapaði fjármálagúrú Nouriel Roubini spáir nú 20% lækkun til viðbótar á hlutabréfamörkuðum vestan hafs. Roubini er einn örfárra manna sem spáði rétt fyrir um bankahrunið. Svo það er kannski vissara að taka mark á honum og doka við með hlutabréfakaup. Etv. nær að sjorta allt þetta drasl.

Roubini fullyrðir reyndar að allt bankakerfi bæði Bandaríkjanna og Evrópu sé gjaldþrota eins og það leggur sig. Hljómar ekki beint gæfulega. Roubini segir líka að eina vitið sé að ríkið yfirtaki gjaldþrota banka. Í stað þess að leggja þeim til lánsfé eða nýtt hlutafé, sem bara muni brenna upp.

Samkvæmt þessu er freistandi að álykta sem svo, að íslenska leiðin í október hafi verið sú eina rétta. Eða öllu heldur kolröng - því samkvæmt kenningu Roubini var Glitnisaðgerðin baneitruð. En auðvitað hljóta bæði Seðlabankastjórarnir og nýfallin ríkisstjórn að vita betur. Geisp.

Bændaolían á Bakken

Olíuævintýrið á Bakken er líklega besta dæmið um nútíma-gullæði í Bandaríkjunum.

Ef orkuþyrstir Íslendingar nenna ekki að bíða eftir árangri af olíuleit á Drekasvæðinu, er etv. réttast að skella sér þarna vestur til Dakóta. Þar geta menn keypt sér slatta af hekturum á sléttunni, sett upp glás af vindtúrbínum og svo farið að bora eftir svarta gullinu.

Því nú er orðið nokkuð ljóst að einhverjar stærstu olíulindir Bandaríkjanna leynast þarna á sléttunum. Undir fótum vísundanna. Fylkið sem stundum hefur verið kallað "Saudi Arabía vindsins" - Norður Dakóta - er þessa dagana að breytast í eina mestu olíuvon Bandaríkjanna.

Þetta nýjasta gullæði hefur nefnilega alls ekki reynst tálsýn. Sumir segja að síðustu árin hafi bæst við einn nýr dollara-milljarðamæringur á hverjum degiþarna westur í Montana og ekki síst á sléttum Norður-Dakóta. Sjaldan hafa jafn margir staurblankir bandarískir smábændur orðið jafn ríkir á jafn stuttum tíma.

Já - þökk sé olíunni á Bakken hefur áratuga hnignun byggðanna í Noður-Dakóta nú skyndilega stöðvast. Og varla hægt að fá barn skírt, því pastorinn er einhversstaðar úti á sléttunni að grafa eftir olíu. Og líklega útfararstjórinn og kráareigandinn líka. Rétt eins og gerðist í Titusville i Pennsylavníu, þegar "brjálaði" Drake fann olíuna þar árið 1859 og allt varð vitlaust.

Bakken er gríðarstórt svæði, sem liggur innan bandarísku fylkjanna Montana og Norður-Dakóta og teygir sig þaðan norður til Saskatchewan í Kanada. Nafnið "Bakken" er dregið af Henry nokkrum Bakken, en hann átti landið þar sem fyrsta olían fannst á þessu svæði. Það var árið 1953. Og þá vissu menn strax að þarna væri mikið magn af olíu. Mjög mikið.

Já - það er meira en hálf öld liðin frá því olía uppgötvaðist á Bakken. Samt eru einungis fáein ár síðan olíuvinnsla fór þar af stað fyrir alvöru. Nú er skyndilega allt hreinlega orðið brjálað þarna á sléttunum góðu. Þar sem Síouxarnir og frændur þeirra réðu áður ríkjum.

Alls er Bakken-svæðið rúmlega 500 þúsund ferkm eða fimm sinnum stærra en Ísland. Ef þarna er mikil olía, verður hún augljóslega ekki sótt gegnum eina eða tvær nettar borholur, heldur þarf þúsundir brunna.

Til eru margar og mismunandi spár um það hversu mikið af svarta gullinu Bakken hafi að geyma. Til að gera langa sögu stutta, skal látið nægja að segja, að nefndar hafa verið tölur frá 500 milljón tunnum og allt upp í 500 milljarða tunna.

Það magnaða er að kannski er síðastnefnda talan alls ekki útí hött! Kannski eru 500 milljarðar tunna af olíu í Bakken. Það væri auðvitað alveg stórkostlegt og einhver stærsti happdrættisvinningur Bandaríkjamanna á síðari tímum. Hér talar Orkubloggið í fullri alvöru og einlægni - og leggur alla kaldhæðni til hliðar. Þetta er kannski ólíklegt - en mögulegt. Og þótt óvissan sé mikil hefur straumur olíufyrirtækja undanfarið legið sunnan frá Texas og öðrum hefðbundnum olíufylkjum, norður til Bakken.

Já - hugsanlega er þetta einhver allrastærsta olíu-uppgötvun í Bandaríkjunum. En fögnum ekki of snemma. Því olían í Bakken hefur mikla sérstöðu.

Hún liggur nefnilega í mjög þunnum jarðlögumá nokkurra km dýpi. Þetta er samt olía! En hvorki olíusandur (oil sands) né tjörugrýti (oil shale); það er annar og sóðalegri iðnaður sem vonandi verður aldrei stór í sniðum.

Þessar olíulindir þarna á Bakken eru ekki nema u.þ.b. 50 m að  þykkt - og sumstaðar þynnri. Segja má að þær hlykkist eins og breiður örþunnur snákur eða risastór skata á um 1,5-3,5 km dýpi. Já - þetta eru mjög óvenjulegar olíulindir þarna á Bakken og oft mikið vesen að ná að kreista svarta gullið þarna upp. Fyrir vikið hentar hefðbundin bortækni, þar sem borað er beint niður, afar illa til vinnslu olíunnar á Bakken.

Einmitt þess vegna hefur olían í Bakken að mestu legið óhreyfð, þó svo meira en hálf öld sé liðin síðan olía fannst fyrst á svæðinu. Það var einfaldlega alltof dýrt að sækja hana. Það var ekki fyrr en bylting varð í láréttri bortækniá 9. og 10. áratugnum, að menn fóru af alvöru að renna hýru auga til Bakken.

Og þá liðu ekki mörg ár þar til borinn hitti beint í mark. Aldamótaárið 2000 uppgötvaðist stór olíulind á Bakken-svæðinu í Montana. Lindin sú kallast Elm Coulee. Og hún mun vera hvorki meira né minna en stærsta olíulind sem fundist hefur á bandarísku landi s.l. 60 ár (utan Alaska að sjálfsögðu, sbr. Prudhoe!).

Þessi "risalind" - Elm Coulee í Montana - framleiðir nú u.þ.b. 50 þúsund olíutunnur á dagfrá nokkur hundruð brunnum. Þar upp hafa nú skilað sér um 50 milljón tunnur af olíu og um 115 milljón tunnur á Bakken-svæðinu öllu. Áætlað er að á líftíma sínum muni Elm Coulee skila allt að 270 milljón tunnum. Sumir eru reyndar enn bjartsýnni um framleiðslugetuna í Elm Coulee og giska á að 500 milljón tunnur sé nær lagi. Í dag er heildarframleiðsla Bakken-svæðisins um 100 þúsund tunnur af olíu á dag.

En eins og Orkubloggið nefndi hér ofar, þá er ekki beint sáraeinfalt að ná þessu Bakken-stöffi upp á yfirborðið. Olían í Elm Coulee liggur t.d. í jarðlagi, sem er einungis um 15 m að þykkt. Eina raunhæfa leiðin til að nálgast þessa olíu er að bora niður og svo taka 90 gráðu beygju og reyna að komast vel inn í lindina. Og svo líka beita vatnsdælingu til að hrekja olíuna að borholunni. Sannkallaður línudans.

Flestir brunnar í Montana skiluðu reyndar fremur litlu - nema Elm Coulee. Það sem flestir leita að á Bakken, er einmitt að finna aðrar lindir af sambærilegri stærð og Elm Coulee. Það er stóri draumurinn.

Orkubloggið hefur einmitt núna - eftir að í ljós kom að íslenski kapítalisminn reyndist byggður á botnlausri sandbleytu - verið að velta fyrir sér að gerast dreifbýlistútta þarna vestur á sléttunum. Feta í fótspor íslensku Vesturfaranna, sem höfðu ekki áhuga á kuldabolanum við Winnipeg-vatn og héldu þess í stað vestur til Dakóta.

Mig hefur hvort sem er alltaf langað að sjá forsetafésin á Rushmore-fjalli - og ein uppáhalds bíómyndin mín er einmitt klassíkin dásamlega North by Northwest! Já - þá kunnu menn sko að búa til bíó. En reyndar skilst blogginu að Rushmorið sé í Suður-Dakóta. Kannski fínn sunnudagsbíltúr þangað frá krummaskuðinu Fargo?

Í nokkur ár hefur Montana verið langmest spennandi svæðið á Bakken. Og olíu-kapphlaupið á Bakken því að mestu beinst þangað. En eftir því sem olíuverðið hækkaði fóru menn að bora víðar um Bakken. Og skyndilega rauk jarðaverðið á Bakken upp - ekki síst í Norður-Dakóta.

Ástæða þess að Norður-Dakóta hefur nú náð athyglinni frá Montana er einföld. Árið 2007 fannst nefnilega afar myndarleg olíulind Dakótamegin á Bakken-svæðinu. Rétt við smábæinn Parshall í norðvesturhluta fylkisins. Lindin sú er talin geta skilað allt að 700 þúsund tunnum. Allt í einu varð Elm Coulee bara litli kallinn á Bakken og hreint geggjað gullæði greip um sig í Norður-Dakóta.

Smábændur, sem lengst af höfðu varla séð pening nema sem innlögn í bókum kaupmannsins við vegamótin - svona í anda Óðals feðranna- fengu nú óvænt tilboð í olíuréttindin á jörðinni sinni. Og gátu sumir trítlað í smábæjarbankann sinn og lagt milljón dollara inn á gamla sparireikninginn! Ef menn aka um sveitir Norður-Dakóta þessa dagana, má víða sjá brosandi gamlingja sitja á veröndinni og njóta kvöldsólarinnar. Gæti verið að maður eigi þarna fjarskylda ættingja?

En hvað þýða þessar miklu olíulindir Bakken fyrir Bandaríkin í heild? Nú halda lesendur Orkubloggsins kannski að ef 500 milljarðar tunna af olíu séu hugsanlega á Bakken, sé einfaldlega hægt að segja að olíubirgðir Bandaríkjanna hafi þar með aukist úr 21 milljarði tunna í rúmlega 520 milljarða tunna í einu vetfangi. En þetta er örlítið flóknara en svo. Því það verður líklega aldrei hægt að ná upp nema broti af allri þessari olíu þarna á Bakken.

Oftast nær er ekki unnt að vinna nema ca. 50% af þeirri olíu, sem olíulind hefur að geyma. Og stundum minna. Þegar þrýstingurinn í lindinni er orðinn of lítill verður oftast alltof dýrt að ná afganginum upp. Og þá halda menn annað. Sádarnir og fleiri hafa með vatnsdælingu náð að hækka þetta hlutfall verulega - sumir segja í allt að 75%.

En þunnildin á Bakken bjóða því miður ekki upp á hlutfall í líkingu við þetta. Þar mega menn teljast góðir ef þeir geta náð kannski svona 3-10% af olíunni upp á yfirborðið. Það kann jafnvel að vera, að einungis um 1% olíunnar á Bakken sé vinnanleg olía. Og 1% af 500 milljörðum tunna eru bara 5 milljarðar tunna. Smá spæling. En jafnvel bara 5 milljarðar tunna þykir mikið - meira að segja í Bandaríkjunum.

En hvað er raunhæft að ætla að Bakken geti gefið mikið af sér? Til samanburðar má hafa í huga að á 35 árum hefur norska landgrunnið samtals gefið af sér u.þ.b. 21 milljarð tunna af olíu (og að auki um 8 milljarða tunna af gasi, mælt í ígildum olíutunna). 

Orkubloggið er svo ljónheppið að bandaríska jarðfræðistofnunin (USGS) er nýbúin að senda frá sér uppfært álit um Bakken. Reyndar hefur skýrslan öll af einhverjum ástæðum ekki enn verið birt, heldur einungis stutt ágrip með helstu niðurstöðum. Þar segir að gera megi ráð fyrir að á Bakkensvæðinu öllu megi líklega vinna nákvæmlega 3,65 milljarða tunna af olíu. Það er nú allt og sumt.

Já - það er sem sagt svo að nýjasta og stærsta olíuuppgötvunin á bandarísku landi í meira en hálfa öld (utan Alaska) kann að skila vel innan við 4 milljörðum tunna af olíu. Og dýpi Mexíkóflóans gæti kannski skilað 9 milljörðum tunna (eða öllu heldur 3-15 milljörðum) ef spá Chevron reynist rétt.

Bandaríkjamenn brosa breitt þessa dagana yfir bæði Mexíkóflóanum og Bakken. En Orkubloggið rekur nú barrrasta upp hæðnishlátur. Það tekur því varla fyrir Kanana að vera að eltast við þetta smotterí.

Af því viðmiðun Orkubloggsins er auðvitað spáin góða, um að Íslandsmegin á Drekasvæðinu séu 10 milljarðar tunna af olíu. Sem skiptast á milli þjóðar með 330 þúsund íbúa. Það væri sambærilegt eins og Bandaríkjamenn myndu finna nýja olíulind með 10.000 milljörðum tunna af olíu. Miðað við fólksfjölda!

Sú góða tala - 10.000 milljarðar - er líka stundum orðuð sem 10 trilljónir. Stórhuga Íslendingar, sem hafa lifað í milljarðaheimi síðustu árin, ættu kannski að gleyma öllu krepputali og aðeins tjá sig í trilljónum héðan í frá. En blessaðir Kanarnir eru nægjusamari - og kætast yfir einungis örfáum milljörðum tunna af nýrri bandarískri olíu.

Það sem við getum lært af umræðunni um Bakken, er kannski helst eftirfarandi: Ef einhver fótur er fyrir því að 10 milljarðar tunna af vinnanlegri olíu og gasi finnist á íslenska Drekasvæðinu, hljóta menn í bandaríska orkumálaráðuneytinu að vera komnir á lyktina. Og tilbúnir að greiða Íslendingum milljarða dollara á borðið fyrir að fá exclusive nýtingarétt á svæðinu. Þar með getum við barrrasta hlegið að einhverju bresku icesave-væli og öðru krepputali. Jafnvel keypt Jómfrúreyjar af Könunum og öll komið okkur fyrir þar í sólarsælunni.

A goldmine is a whole in the ground with a liar on top! Að fullyrða að Drekasvæðið íslenska búi yfir 10 miljörðum olíutunna er auðvitað barrrasta eins og hvert annað grín. Taki menn mark á slíkum spádómum hljóta olíufélög eins og t.d. Chevron, ExxonMobil, Marathon Oil - og kannski líka Ewing Oil - öll að koma æðandi og skríða fyrir fótum iðnaðarráðherra. Eins og rakki að biðja eiganda sinn um fyrirgefningu.

Nú bara bíðum við og sjáum hvað setur. Vonandi kemur að því að Orkubloggið þurfi að éta ofan í sig allt þetta nöldur útí olíuspár Drekasvæðisins. Vonandi verður Ísland eitt mesta olíuframleiðsluríki heims, eins og hinar villtu og blautu spár Norsaranna hjá Sagex Petroleum gefa til kynna. Svo við fáum hina raunverulegu Ewinga hingað norður á Klakann góða til að dæla stöffinu upp. Úff, hvað ég er orðinn spenntur.

Bakken til bjargar?

Er ekki Tívolí örugglega miklu stærra en Bakken?

Sumir segja að Bakken geymi allt að 500 milljarða olíutunna. Og svæðið komi til með að bjarga olíuframleiðslunni í Bandaríkjunum. Í dag ætlar Orkubloggið að halda brott frá Tívolíi Drekasvæðisins - og bregða sér yfir á Bakken. Í norðvestur-ríkjum Bandaríkjanna.

Bakken gæti nefnilega haft að geyma eina stærstu olíulind í Bandaríkjunum. Bjartsýnisblöffarar tala um allt að 500 milljarða tunna! En áður en bloggið fer að snuðra um Bakken, er vert að staldra við og fara nokkrum orðum um olíubirgðir Bandaríkjanna.

Bandaríkjamenn horfa fram á það, að allar núverandi olíulindir þeirra verði þurrausnar innan fárra ára. Þekktar olíubirgðir þeirra eru um 21 milljarður tunna og að auki líklega um 35-40 milljarðar tunna af gasi, umreiknað í olíutunnuígildi (vegna mikilla gasbirgða vill gamli olíurefurinn Boone Pickens einmitt að Bandaríkin komi öllum flutningabílaflota sínum á gas í stað díselolíu).

Olíuframleiðslan í Bandaríkjunum er nú rétt innan við 3 milljarðar tunna á ári, en ársnotkunin er um 8 milljarðar tunna. Þess vegna þurfa Bandaríkin að flytja inn um 5 milljarða tunna af olíu árlega. Og kaupa stóran hluta þeirrar olíu frá "vinaþjóðum" eins og Venesúela og Arabaríkjum í Mið-Austurlöndum.

Þetta þykir mörgum Bandaríkjamanninum frekar óþægileg staða. Ekki aðeins það að viðskiptavinirnir eru fremur ótraustir vinir, heldur kostar þetta líka þjóðina slatta af pening. Sem mestur endar sem dúnfylling í sænginni hans Húgó Chavez í Venesúela, Abdúlla Sádakonungs og hjá öðrum þess háttar gæðingum. Það er óneitanleg heldur skítt fyrir bandarískan almenning að þurfa að halda slíkum pótintátum uppi.

Miðað við olíuframleiðslu og þekktar olíubirgðir Bandaríkjamanna, mun olían þar klárast innan tíu ára. En að sjálfsögðu mun olíuframleiðsla vara miklu lengur í Bandaríkjunum. Því það eru alltaf að finnast nýjar olíulindir, sem þá bætast við núverandi birgðir.

Bandarísk stjórnvöld halda nákvæmt "bókhald" um þessar ófundnu olíu. Olíubirgðirnar sem ekki hafa enn fundist, en þokkalegar líkur eru á að finnist. Á ensku kallast þetta oftast "undiscovered, technically recoverable oil reserves" eða óuppgötvaðar, vinnanlegar olíubirgðir. Einhverjar stærstu slíkar ófundnu olíulindir í heimi eru taldar geta leynst í Írak, sem sumpart útskýrir umtalsverðan áhuga Bandaríkjamanna á því stríðshrjáða landi.

Óuppgötvaðar olíubirgðir í Bandaríkjunum eru nú taldar nema allt að 120 milljörðum tunna. Í þeirri tölu eru náttúruverndarsvæðin í Alaska ekki meðtalin. Þau svæði eru talin geta búið yfir u.þ.b. 11 milljörðum tunna í viðbót (eins og vikið verður að hér síðar).

Til samanburðar má nefna að menn gæla við að óuppgötvaðar olíubirgðir í Írak séu hugsanlega 350 milljarðar tunna. Og að heimskautasvæðin hafi að geyma hátt í 100 milljarða tunna. Þessum birgðum er stundum lýst sem olíu framtíðarinnar.

Þetta eru vel að merkja óuppgötvaðar birgðir (rétt eins og meint olía á Drekasvæðinu eða íslenska landgrunninu yfirleitt). Flestar eru þessar ófundnu lindir í Bandaríkjunum taldar vera fremur litlar. Og munu því einungis bæta mjög hægt við vinnanlegar, þekktar birgðir (proven reserves). Þar liggur einn stærsti vandi bandarísku þjóðarinnar. Það vantar nýjar risalindir.

Þar að auki er auðvitað alger óvissa um það, hversu mikið af þessum 120 milljörðum tunna af olíu munu yfirleitt finnast. Það eina sem er nokkurn veginn öruggt, er að Bandaríkjamenn eiga með all góðri vissu um 21 milljarða tunna af olíu í jörðu. Og það gengur hratt á þessar proven reserves. Til að Bandaríkin þurfi ekki innan fáeinna ára að flytja inn 80-90% af allri olíuneyslu sinni, þurfa að finnast nýjar risalindir. Og það sem allra, allra fyrst.

Menn eru að gæla við að úti á regindjúpi Mexíkóflóans sé að finna 3-15 milljarða tunna af olíu. Og náttúruverndarsvæðin í Alaska (ANWR; friðuðu svæðin í Alaska) eru sögð geyma annað eins eða jafnvel örlítið meira. Bandaríska jarðfræðistofnunin (USGS) hefur skotið á að ANWR kunni að geyma 6-16 milljarða tunna af vinnanlegri olíu.

Þegar metið er hvort þessi olía muni finnast og skila sér upp á yfirborðið, er oftast miðað við meðaltalið. Sem er um 11 milljarðar tunna í ANWR og um 9 milljarðar tunna á djúpi Mexíkóflóans. Þessi tvö svæði gætu m.ö.o. hugsanlega gefið af sér allt að 20 milljarða tunna af olíu - og í besta falli 31 milljarð tunna. Allt eru þetta þó einungis spár - óvissumörkin eru mikil.

Sennilega verður reyndar aldrei farið í það, að vinna olíu innan ANWR. Því Obama og margir aðrir vilja alls ekki heimila olíuleit- eða vinnslu á náttúruverndarsvæðunum í Alaska. Ekki einu sinni John McCain vildi heimila slíkt, þ.a. nokkuð breið sátt ríkir um það vestan hafs að stúta ekki Alaska. Jafnvel ekki í nafni olíunnar.

Í dag er Mexíkóflóinn því bjartasta vonin um að auka megi proven oil reserves í Bandaríkjunum, svo einhverju nemi. Sem fyrr segir er talið að það svæði geti skilað allt að 15 milljörðum tunna... en kannski samt ekki nema 3 milljörðum tunna. Og eins og áður var nefnt, er kannski líklegast að Mexíkódýpið gefi af sér tölu þarna mitt á milli; ca. 9 milljarða tunna. Þessar tölur sýna nokkuð vel að spá bandarískra stjórnvalda um meintar ófundnar olíubirgðir Bandaríkjanna upp á 120 milljarða tunna, er í reynd afar óviss, svo ekki sé fastar að orði kveðið.

Annað svæði sem miklar vonir eru bundnar við í Bandaríkjunum er Bakken. Á MonDa-svæðinu; Montana og Norður-Dakóta.

Bakken virðist reyndar vera eina vonin um almennilega stóra, nýja olíulindin í Bandaríkjunum fyrir utan Mexíkóflóann og Alaska. Sumir segja að þar séu 500 milljarðar tunna af olíu! Aðrir telja að Bakken muni aldrei geta staðið undir meiri framleiðslu en samtals 500 milljónum tunna. Þarna munar aðeins þúsundfalt í ágiskununum!

En hvort sem Bakken hefur að geyma 500 milljarða tunna af olíu eða einungis 1/þúsundasta af því (500 milljón tunnur), þá eru flestir sammála um að olíulindirnar í Bakken séu stórar. Mjög stórar.

Til samanburðar má nefna að um Drekasvæðið hafa menn haft uppi hugmyndir að þar séu um 2-10 milljarðar tunna Íslandsmegin í lögsögunni. Sem Orkublogginu þykir óréttlætanlega háar spár. Meðan ekkert hefur verið borað í æðar Drekans ættu menn ekki að vera að nefna svona rosalega háar tölur.

Kannski er vert að hafa í huga, að þegar menn segjast hafa fundið gullnámu er oft ástæða til að efast. Vestur í Ameríku er stundum sagt að slíkir menn séu jafnan lygarar. A goldmine is a whole in the ground with a liar on top! Sumir segja reyndar að þessi tilvitnun sé höfð eftir sjálfum Mark Twain - föður Stikilsberja-Finns. En það er önnur saga.

En hvað er Bakken stórt dæmi? Er þetta fölsk gullnáma eða er Bakken bjargvættur Bandaríkjanna? Munu finnast þar 500 milljarðar af olíutunnum... eða kannski bara hálfur milljarður tunna?

Og spurningin sem er ekki síður mikilvæg; hversu hátt hlutfall af Bakken-olíunni verður unnt að ná upp? Verða það 70% eins og Sádarnir eru byrjaðir að grobba sig af? Eða á bilinu 30-50% eins og algengast er? Eða kannski bara 1% eins og sumir vilja halda fram - vegna þess að gumsið á Bakken er óaðgengilegra en mestöll önnur olía í heiminum? 

Kannski örlítið meira um það æsispennandi álitamál síðar, hér á Orkublogginu.

Manstu...

Hugleiðingar af öðrum toga:

http://manstu.blog.is/

 

Olíuballið er byrjað!

Iðnaðarráðherra tilkynnti í dag "upphaf fyrsta útboðs vegna leyfa til rannsókna og vinnslu kolvetna á landgrunni Íslands". 

Vonandi verður þetta gott og fjörugt ball!

Orkubloggarinn er samt hálf svekktur. Ekki vegna þess að hann hefur undanfarið verið gagnrýndur fyrir leiðinda svartsýni vegna Drekasvæðisins. O-nei.

Heldur vegna þess, að fyrr í dag fékk Orkubloggið fremur daufleg skilaboð erlendis frá. Frá manni sem er hátt settur í olíubransanum og hefur skoðað Drekasvæðið og öll gögn um það. Í skilaboðunum segir m.a. eftirfarandi:

"With the very bad petroleum tax law I doubt that there will be many if any companies interested. The tax is not only high, but also unpredictable and containing very unusual elements."

Samkvæmt þessu er ekki nóg með að búið sé að ýkja upp væntingar vegna Drekasvæðisins. Heldur hefur stjórnvöldum tekist að búa til skattaumhverfi, sem mun fæla mörg ef ekki öll olíufyrirtæki frá Drekanum.

Þetta er allt saman mjög athyglisvert. Orkubloggið veit reyndar frá fyrstu hendi um nokkur olíufélög - bæði stór og smá - sem ætla að segja pass við Drekasvæðinu í þetta sinn. Bloggið yrði aftur á móti talsvert undrandi ef StatoilHydro sækir ekki um leitarleyfi.

-----------------------------------------------------

Upphaf útboðsferils olíuleitar á Drekasvæði

22.1.2009

Iðnaðarráðuneyti fréttatilkynning Nr. 1/2009

Í dag fimmtudaginn 22. janúar kl. 12:00 mun iðnaðarráðherra Össur Skarphéðinsson opna vefsíðu vegna olíuleitar á Drekasvæði. Þar með markast upphaf fyrsta útboðs vegna leyfa til rannsókna og vinnslu kolvetna á landgrunni Íslands. Á vefsíðunni er að finna gögn er varða útboð rannsóknarleyfa til olíuleitar hér við land. Umsjón með útboðinu og þeim sérleyfum sem af því kunna að leiða er í höndum Orkustofnunar, en útboðstímabilið varir til 15. maí 2009.  

Opnun vefsíðunnar mun fara fram í húsakynnum Orkustofnunar, Grensásvegi 9, Reykjavík. Fjölmiðlum gefst við þetta tækifæri kostur á að fræðast nánar um útboðið hjá fulltrúum iðnaðarráðuneytis og Orkustofnunar.

Reykjavík 22. janúar 2009

http://www.idnadarraduneyti.is/Forsida_IVR/nr/2681

Nýtt Ísland í fæðingu?

Á Silfri Egils Helgasonar á vefnum eyjan.is hefur nokkur umræða spunnist um færslur Orkubloggsins um Drekasvæðið.

Í sumum athugasemdum þar er málflutningur Orkubloggsins vegna Drekans sagður fullur af neikvæðni, röfli og tuði. Sbr. t.d. eftirfarandi komment "Þessi Ketill, sem er lögfræðingur/ viðskiptafræðingur en EKKI jarðfræðingur eða orkufræðingur, segir að við ættum ekki að vera leita að olíu vegna þess hve olíuverðið er lágt núna".

Kannski er það veikleiki hjá þeim sem stendur að Orkublogginu, að trúa ekki á skyndilausnir og vera fremur jarðbundinn en ekki stórhuga skýjaglópur. Það má vel vera. En tilefni er til að taka eftirfarandi fram:

Gagnrýni mín vegna Drekasvæðisins er af tvennum toga.

Í fyrsta lagi tel ég útí hött að menn séu að setja fram spár um að allt að 20 milljarðar tunna af olíu finnist á Drekasvæðinu (og þar af helmingurinn Íslandsmegin). Ég er á því að slíkar tölur séu hreint fáránlega bjartsýnar og byggi ekki á neinum vitrænum rökum. Maður þarf hvorki að vera "jarðfræðingur eða orkufræðingur" til að sjá það. Það nægir að skoða til samanburðar hversu stórar olíu- og gaslindir hafa fundist hjá öðrum ríkjum, sbr. færslan "Æpandi bjartsýni".

Þjóðin var í mörg ár blekkt um sterka stöðu íslensku bankanna. Á nú að blekkja þjóðina með einhverjum þokukenndum draumum um olíu? Draumum sem eru ekki í neinu samræmi við það, sem líklegt er. Vissulega er umtalsverður möguleiki á að einhver olía finnist á Drekasvæðinu. En að láta sér detta í hug að þar verði unnt að finna og vinna svo mikla olíu að Ísland verði eitt mesta olíuríki Evrópu, er hrein óskhyggja.

Í annan stað álít ég hættu á að efnahagsástandið núna minnki verulega áhugann á svæðinu. Og auki um leið hættu á því, að árangurinn af leitinni verði slakur. Verði árangurinn af leitinni fyrstu árin slakur, er líklegt að olíufélögin verði fljót að beina kröftum sínum annað. Rétt eins og amerísku olíufélögin virðast nú hafa misst áhugann á færeyska landgrunninu. Þess vegna væri hugsanlega skynsamlegt að doka aðeins við með Drekasvæðið, þar til samdrátturinn er genginn yfir.

Ég veit um olíufélög sem voru að spá í að sækja um leitarleyfi á Drekasvæðinu, en hafa hætt við vegna efnahagsástandsins. Þetta veit ég af þeirri einföldu ástæðu að ég er vel tengdur, þekki menn í olíuiðnaðinum bæði austan hafs og vestan og hef auk þess haft beint samband við forstjóra nokkurra olíufélaga; bæði stórra og smárra. Áhuginn á Drekasvæðinu núna er minni en ella út af viðsjárverðu efnahagsástandi. Svo einfalt er nú það.

Það er líka útí hött að tala um að Ísland verði í einhverju ljúfu samstarfi við Norðmenn um olíuvinnsluna - eins og talað er um í sumum athugasemdum við áðurnefnda færslu á Eyjunni. Eins og útboðsferlið lítur út, verða norsk olíufyrirtæki ekki með neina sérstöðu umfram önnur olíufyrirtæki. Og ekkert sérstakt samstarf í gangi milli íslenskra stjórnvalda og Norðmanna.

Íslensk stjórnvöld hafa reyndar enga stefnu um að byggja hér upp sérþekkingu í olíuiðnaði. Norðmenn fóru aðra leið – þeir lögðust ekki svo lágt að selja bara olíuréttindin í sinni lögsögu. Heldur varð norska ríkið þátttakandi í vinnslunni. Og þess vegna eiga Norðmenn nú eitt öflugasta olíufélag í heimi – StatoilHydro. Og gríðarlega öflugan norskan olíuiðnað sem starfar að verkefnum út um allan heim.

Það er athyglisvert að StatoilHydro er – afsakið orðbragðið – ríkisfyrirtæki. Sem Íslendingum þykir víst flestum vera hreinn viðbjóður. Sem er kannski ekki svo skrýtið. Því hér á landi hafa stjórnvöld aldrei haft þroska til að stunda atvinnustarfsemi. Slíkt hefur ævinlega verið kæft í hagmunapoti hálfspilltra stjórnmálamanna og sérhagsmunahópa. Það er ömurleg arfleifð íslenskra stjórnmála.

Hér á landi hefur hagnaðurinn af orkuvinnslu Orkuveitu Reykjavíkur farið í bruðl og dekurverkefni. Og leyniorkuverðs-fyrirtækið Landsvirkjun er líklega nánast á hausnum þessa dagana. Eftir 40 ára starf. Aðallega vegna lélegra orkusölusamninga, þar sem áhættunni er velt af álfyrirtækjunum og yfir á Landsvirkjun. Gæfulegt eða hitt þó heldur.

Orkubloggið tortryggir íslensk stjórnvöld stórkostlega - ekki síst þegar kemur að orkumálum. Nú fárast menn yfir því að Ólafur í Samskipum og fleiri, hafi gert samninga sem settu áhættuna á Kaupþing eða aðra banka, en gerðu þá sjálfa stikkfrí ef illa færi. Ekki ætla ég fara að verja hann Óla – öðru nær. En svo læra börnin sem fyrir þeim er haft. Íslenskir stjórnmálamenn hafa í gegnum tíðina reynst þjóðinni miklu dýrkeyptari en nokkur útrásarvíkingur. Það hefur bara allt verið í leyni og allt nafnlaust í skjóli hinna andlitslausu stjórnvalda. Bæði orsakir og afleiðingar þessarar pólitíkur, hafa í gegnum tíðina drukknað í endalausum gengisfellingum krónunnar. Hér á landi var SÍS og Kolkrabbanum einfaldlega haldið á floti með gengisfellingum og einokun - á sambærilegan hátt og gengi bankanna var haldið uppi síðustu misseri og ár með sýndargerningum í anda Stím og Katar.

Meira að segja dómstólarnir hafa verið leiksoppur í höndum framkvæmdavaldsins. Og gott ef þessi leikur á ekki barrrasta að halda áfram, þrátt fyrir að spilverkið sem stjórnmálamennirnir bjuggu til hafi nú sprungið framan í þjóðina. Við heyrum öll hinn ömurlega falska tón að baki kosningaloforðunum. En höfuðpaurarnir í þessu hroðalega leikriti sitja sem fastast, hvort sem er í ríkisstjórn, Fjármálaeftirliti, Seðlabanka eða á Alþingi. Allt í anda þeirrar valdkúgunar, sem íslenska þjóðin hefur aldrei náð að hrista af sér, þrátt fyrir 90 ára "fullveldi" og rúmlega 60 ára "sjálfstæði".

Í dag er ég í afskaplega góðu skapi. Því ég er nýbúinn að verða vitni að hreint stórkostlegum atburði. Því, þegar Obama tók við forsetaembættinu westur í Washington. Ég samfagna Bandaríkjamönnum að vera lausir við drullusokkana Bush og Cheney. Ég samfagna Bandaríkjamönnum og veröldinni allri að Obama skuli hafa sigrað forsetakosningarnar og að hann skuli nú hafa tekið við forsetaembættinu. Og í leiðinni langar mig að biðja um Nýtt Ísland. Og að hér verði vatnaskil í íslenska stjórnkerfinu. Vinsamlegast.

Bakkafjarðar-Soldáninn

Fyrir nokkrum dögum kynnti pattaralegur iðnaðarráðherra Íslands, olíudrauma sína fyrir íbúum Bakkafjarðar, Vopnafjarðar og annarra þeirra sem búa á norðausturhorni Klakans góða. Í nágrenni Drekasvæðisins.

Og ráðgjafar iðnaðarráðherrans, Norsararnir frá Sagex Petroleum, segja okkur að hugsanlega finnist 10 milljarðar tunna af olíu á Drekasvæðinu íslenska. Þetta hljómar óneitanlega vel.

Vegna olíubjartsýninnar sem nú ríkir bæði í hjarta Orkubloggsins, iðnaðarráðherra og nágranna Drekans varð blogginu hugsað til Soldánsins af Brúnei. Einfaldlega vegna þess að Brúnei er einmitt með álíka marga íbúa og Ísland og býr yfir svipuðu olíumagni og nú er verið að spá á Drekasvæðinu.

En fyrst smá upprifjun fyrir lesendur bloggsins. Sagex segir sem sagt að hugsanlega finnist 10 milljarðar tunna af olíu Íslandsmegin á Drekasvæðinu. Það er næstum helmingur af allri olíu- og gasvinnslu Norðmanna í 35 ár (1971-2005). Og um þriðjungur af allri framleiðslu þeirra frá upphafi og fram í nóvember á nýliðnu ári.

Þessi samanburður Orkubloggsins er vel að merkja byggður á nýjustu og ferskustu tölum, sem til eru í norska olíumálaráðuneytinu. Bloggið hafði nefnilega samband við menn þar á bæ í gær, til að þetta færi ekkert á milli mála. Já - tímabilið 1971-2008 komu í land 21,4 milljarðar tunna af olíu og 8,2 milljarðar tunna af gasi úr norska landgrunninu öllu. Gasmagnið er hér umreiknað í s.k. oil-equivalents, sem kannski mæti þýða sem "olíujafning" á íslensku.

Samtals jafngildir því öll olíu- og gasframleiðsla Norðmanna frá upphafi og fram í nóvember s.l. 29,6 milljörðum tunna. Og enn skal minnt á, að samkvæmt orðum Sagex getur framleiðslan á Drekasvæðinu einu orðið 20 milljarðar tunna – þar af 10 milljarðar Íslandsmegin.

Það er varla annað hægt en hrista höfuðið yfir þessar algerlega ótímabæru og nánast kjánalegu bjartsýnisspá Sagex. Og það er eiginlega hálf sorglegt að íslenskir fjölmiðlar grípi þessa tölu á lofti. En Orkubloggið hefur líklega tuðað nóg um þetta (sbr. færslan "Æpandi bjartsýni").

Spá sem sett var fram í skýrslu iðnaðarráðuneytisins frá árinu 2007 er öllu hógværari. Þar virðist gert ráð fyrir að framleiðslan á Drekasvæðinu Íslandsmegin, geti orðið allt að 1 milljarður tunna af olíu og annað eins af gasi, eða rúmlega það. Samtals um 2,1 milljarðar tunna af olíu og olíujafningi.

Nú má hverjum lesenda Orkubloggsins vera augljóst, að það mun skipta talsvert miklu máli hvort 2 milljarðar eða 10 milljarðar tunna af olíu finnast á Drekasvæðinu.

En reyndar gæti allt eins verið að þar finnist ekki ein einasta vinnanleg olíulind. Vonandi verða vonbrigðin þá ekki jafn mikil hjá Íslendingum, eins og hjá Færeyingum. Sem hafa leitað olíu án árangurs i nærri áratug.

Það er reyndar alls ekki öll von úti enn á færeyska landgrunninu. Þó svo bandarísku olíufélögin virðist nú öll vera búin að missa áhugann á því ljúfa svæði frænda okkar. Þeir hjá norska Statoil eru öllu þolinmóðari en Kanarnir. Statoil náði sér einmitt í enn eitt leyfið í þriðja leitarútboði færeysku landstjórnarinnar nú skömmu fyrir jól. Þolinmæði hlýtur að vera álitin dyggð i Noregi?

Gefum okkur nú að lægri spáin hér að ofan um olíufund á Drekasvæðinu rætist. Þ.e. að samtals 2 milljarðar tunna af vinnanlegri olíu finnist innan íslensku lögsögunnar á Drekasvæðinu. Og að þar með geti Ísland státað sig af tveimur milljörðum tunna af "proven oil reserves". Á Drekasvæðinu einu. Enn er þá eftir að krukka í önnur álitleg svæði; svæðin sem kennd hafa verið við Gamminn og Bergrisann.

Skellum okkur svo í smá samanburð. Miðað við þessa einföldu forsendu (2 milljarða olíutunna) yrði íslenska Drekasvæðið með sem jafngildir u.þ.b. 10% af öllum vinnanlegum olíu- og gasbirgðum Noregs. Og um þriðjung af öllum vinnanlegum birgðum Bretlands. Með hinar risastóru gaslindir í hollenskri lögsögu í huga, þá yrði Ísland með samtals um 25% af vinnanlegum gasbirgðum Hollendinga. Og íslenska Drekasvæðið er skv. þessu með meiri vinnanlegar olíubirgðir en eru í allri dönsku lögsögunni - Baunarnir góðu eru sagðir ráða yfir u.þ.b. 1,7 milljörðum tunna samtals (reyndar eru margir sem ekki gera sér grein fyrir því, að efnahagslíf Dana er svo gott sem raun ber vitni, fyrst og fremst vegna olíuframleiðslunnar i Norðursjó; mýtan um að Danir séu þekkingar- og þjónustusamfélag er lífseig).

Ísland yrði skv. þessu fjórða mesta olíuveldi Vestur-Evrópu (á eftir Noregi, Bretlandi og Hollandi). Og líklega fimmta hið mesta í Evrópu allri (Rússland undanskilið). Rúmenía býr yfir verulegum gaslindum; um 4 milljörðum tunna í olíujafningi - og skipar því fjórða sætið.

Miðað við fólksfjölda þýðir þetta aftur á móti að Ísland yrði langmesta olíuríki Evrópu. Alltaf gaman að fólksfjölda-viðmiðuninni. Og vert að minna á, að hér er einungis miðað við vinnanlegar birgðir upp á 2 milljarða tunna, en ekki þá svakalegu 10 milljarða eins og Sagex og Morgunblaðið hafa kynnt fyrir okkur síðustu dagana. Ef 10 milljarðar tunna reynast vera á Drekasvæðinu, mun Ísland í framtíðinni væntalega verða eitt af mestu olíuframleiðsluríkjum heims.

Jafnvel þótt einungis sú hógværa spá um 2 milljarða tunna á Drekasvæðinu rætist, yrði Ísland mjög öflugur olíuframleiðandi. Skjóta má á að þetta magn myndi leyfa framleiðslu upp á ca. 3-400 þúsund tunnur á dag. Til samanburðar, þá framleiða Bretar nú u.þ.b. 1,7 milljón tunnur daglega í allri sinni lögsögu. Og Danirnir hjá Mærsk Oil og Dong Energi eru með framleiðslu upp á rúmar 300 þúsund tunnur á danska landgrunninu í Norðursjó.

Prufum nú að að finna ríki með u.þ.b. 330 þúsund íbúa og rétt rúma 2 milljarða tunna af olíu. Þá kemur fyrst upp í huga Orkubloggsins hið sérkennilega soldánsríki langt, langt í austri. Olíuríkið smávaxna á eyjunni Borneó; Brúnei.

Brúnei kallast reyndar fullu nafni Brunei Darussalam, sem mun útleggjast Brunei - heimili friðarins! Landið er einungis um 6 þúsund ferkm að flatarmáli, en stærð þjóðarinnar er ekki ósvipuð Íslendingum (íbúar Brunei eru um 380 þús). Birgðir af vinnanlegri olíu í Brunei eru reyndar aðeins meiri en hér er verið að gæla við á Drekanum (proven reserves í Brunei eru um 3,5 milljarðar tunna; þar af um helmingur olía og helmingurinn gas). En þetta er ekki svo ósvipað. Og ef þessar 2 milljarðar tunna finnast á annað borð á Drekanum, er eins víst að það sem upp á vantar, til að birgðirnar verði 3,5 milljarðar tunna, finnist annars staðar i íslensku lögsögunni.

Sem sagt Ísland v/ Brunei. Einn ríkasti maður veraldar er einmitt sagður vera Soldáninn af Brunei. Metinn á um 20 milljarða bandaríkjadala. Hann hefur sett þá skemmtilegu reglu í hinu brúneygða soldánsríki Brúnei, að þar borgar enginn tekjuskatt né fjármagnstekjuskatt. Því hjá þjóð sem er með innan við 400 þúsund íbúa þarf auðvitað enga slíka leiðinda skattheimtu, þegar milljarðar tunna af olíu liggja í djúpi landgrunnsins. Þannig hljótum við að líka að sjá Ísland framtíðarinnar!

Já - Orkubloggið telur fullt tilefni til að halla sér aftur og lygna augunum. Í trausti þess að Össur hafi rétt fyrir sér og verði útnefndur Soldán Íslands. Um leið bjargar hann okkur öllum úr spennitreyjunni, sem árans útrásar-tilberarnir komu okkur í.

En því miður rankar bloggið skyndilega við sér. Og minnist þess að olíuvinnsla á Drekanum verður miklu dýrari en vinnslan í Brunei. Og þar að auki er olíudraumurinn ennþá bara draumur. Kannski er nefnilega engin vinnanleg olía á Drekanum.

Enga fjárans svartsýni! Þessir tveir milljarðar olíutunna eru alveg örugglega þarna. Og kannski finnast ekki bara 2 milljarðar tunna á Drekanum - heldur 10 milljarðar tunna. Rétt eins og hann Terje Hagevang hjá Sagex segir. Og svo finnst ennþá meira á Bergrisanum og Gamminum. Og þá verður Ísland með 25 milljarða tunna af olíu og gasi í undirdjúpunum og olíuframleiðslu upp á 4 milljón tunnur á dag. Það er í reynd framtíðarsýnin sem álykta má af spádómum Sagex. Og þess vegna er iðnaðarráðuneytið væntanlega farið að hringja niður í fjármálaráðuneyti, til að undirbúa stofnun íslenska olíusjóðsins. Sem verður einn sá öflugasti í heimi.

Því miður verður Orkubloggið að klykkja út með því, að þessar spár eru allar algjört rugl. Það eru vissar vísbendingar um að olía og/eða gas kunni að finnast á Drekasvæðinu. Ef svo fer, veit enginn hversu mikið það magn verður. Að nefna 2 milljarða tunna eða 10 milljarða tunna er bara skot í myrkri. Þó sínu meira kæruleysi að skjóta á 10 milljarða tunna en 2 milljarða.

Eitt er aftur á móti öruggt. Olía verður ekki unnin á Drekasvæðinu meðan verðið á olíutunnunni er undir 60-80 dollurum. Einfaldlega vegna þess að break-even í djúpvinnslunni er í kringum 70 dollarana (ca +-10 dollarar). Í dag er olíuverðið... 35 dollarar á Nymex. Er þetta í alvöru rétti tíminn að bjóða út leit á Drekasvæðinu? Tæplega.

PS: Til að fyrirbyggja misskilning vill Orkubloggarinn taka fram, að Össur Skarphéðinsson er einn af þeim íslensku stjórnmálamönnum sem bloggið kann vel að meta. En það er eins og einhver smá veila sé stundum í honum Össuri; hann verður eitthvað svo heltekinn af stórum hugmyndum - hvort sem þær felast í íslenskri olíu eða samstarfi við Katara. 

Ali er vaknaður

Í færslu Orkubloggsins á Gamlársdag, "Olíuverðið!", taldi bloggið augljóst að nýleg ákvörðun OPEC um samdrátt í olíuframleiðslu gengi ekki nógu langt. Og gaf til kynna að hann Ali-Al Naimi, olíuráðherra Sádanna, þyrfti að gera betur:

"Spurningin er bara hversu mikið þeir [Sádarnir] þurfa að skrúfa fyrir kranann til að koma verðinu upp? Það getur orðið þeim dýrkeypt að skrúfa of rólega fyrir. Orkubloggið trúir því ekki, að hann Olíu-Ali ætli bara að kippa skitnum 2,2 milljón tunnum af markaðnum. Eins og ákveðið var á fundi OPEC í Alsír skömmu fyrir jól. [...] Vissulega var þetta einhver mesti samdráttur í sögu OPEC fram til þessa. En hér þarf meira að koma til, kall minn!"

Í dag birtist svo frétt um að Sádarnir séu hættir að klóra sér í höfðinu og ætli nú að vinda sér í meiri niðurskurð:

"Saudi Arabia plans to go beyond OPEC's deepest ever single cut in supply as the world's top oil exporter looks to halt a slide that has lopped over $110 off the oil price since July. The kingdom will pump below its OPEC target in February at its lowest level in over six years and is prepared to go further still to balance a market battered by falling demand and a global recession, Oil Minister Ali al-Naimi told reporters on Tuesday. [...] Industry sources on Sunday told Reuters that Saudi planned to cut by up to 300,000 bpd below its OPEC target in February, a proactive step to balance the oil market."

Nú er að sjá hvort Sádarnir standa við stóru orðin. Samkvæmt orðum þeirra er þetta bara fyrsta skrefið í aukasamdrætti. Þetta gætu jafnvel orðið reglubundnar fréttir út árið. Fyrst 300 þúsund tunnur, svo 200 þúsund tunnur, kannski svo 400 þúsund tunnur...?

Sádarnir ætla sér greinilega að hlusta á Orkubloggið og ekki að endurtaka mistökin hroðalegu frá '86. En þeir verða að gæta sín. Að draga ekki of hægt úr framleiðslunni. Þá gæti verðið skyndilega steinfallið - jafnvel undir 20 dollara. Og þá gætu partýin í eyðimörkinni orðið ansið daufleg og köld.

----------------------

Færslan frá Gamlársdegi: http://askja.blog.is/blog/askja/entry/755198/

Frétt um samdráttin nú: http://www.cnbc.com/id/28636846 

Æpandi bjartsýni

Orkubloggð er að velta því fyrir sér hvort sitthvað kunni að vera rotið í umfjöllun um Drekasvæðið íslenska.

Í Moggatuskunni í dag - eða öllu heldur í gær laugardag -  sá ég skemmtilega úttekt á náttúruauðlindum Íslendinga. Og fræddist þar m.a. um að timburvinnsla eigi eftir að skila Íslendingum milljörðum í tekjur.

Það er gott að vera bjartsýnn. Reyndar man ég ekki betur en búið sé að létta þeirri byrði af íslenskum skógabændum, að þurfa að endurgreiða styrki til skógræktar þegar að vinnslu kemur. Gott að vita að þjóðin borgi skógræktina en tekjurnar renni til skógabænda. Byggðastefnan ekki dauð úr öllum æðum. Geisp.

En víkjum nú að því sem Mogginn skrifar um olíuna. Í Morgunblaðinu stóð nefnilega líka, að á Drekasvæðinu íslenska megi líklega finna allt að 10 milljarða tunna af olíu. Sjá bls. 18 í laugardagsblaðinu. Og þar er blaðamaðurinn búinn að reikna að þetta geti þýtt 98 þúsund milljarða króna í tekjur fyrir Ísland.

Þetta þykir Orkublogginu hreint makalaus bjartsýni. Það ætti eiginlega að rassskella menn fyrir að birta svona draumsýn á prenti. Orkubloggið ætlar samt að bæta um betur, enda er bloggið í góðum bjartsýnisfíling þessa dagana. Og spá því að stærsta demantanáma í heimi finnist brátt ofaní gíg Snæfellsjökuls. Hinn eini sanni leyndardómur jökulsins!

Skoðum þennan spádóm Moggans um Drekasvæðið aðeins betur. Undanfarna mánuði hafa reyndar dunið á okkur fréttir um hugsanlega olíu á Drekasvæðinu. Djúpt undir Jan Mayen-hryggnum á landgrunninu norðaustan Íslands. Í þessum fréttum er hvað oftast vitnað í hinn norska Terje Hagevang, hjá Sagex Petroleum. Það er einmitt Sagex sem vann skýrslu um þessi mál fyrir íslensk stjórnvöld. Ég býst við að hann Jón í Byko og aðrir eigendur Sagex, séu nú eflaust vongóðir um að fjölmörg olíufélög vilji kaupa af þeim gögn um Drekasvæðið. Þegar íslensk stjórnvöld hafa úthlutað leitarleyfunum - sem mun eiga að gerast síðar á árinu.

Hann Terje Hagevang hjá Sagex spáir því sem sagt, að allt að 20 milljarðar tunna af olíu geti komið upp af Drekasvæðinu. Þar af um 10 milljarðar tunna Íslandsmegin og annað eins Noregsmegin.

Þetta eru gríðarlega háar tölur. Setjum þær í eitthvert samhengi. Síðan olíuævintýri Norðmanna hófst fyrir um 35 árum, hafa einmitt samtals rúmar 20 milljarðar tunna komið þar upp. Þannig að nú eru menn að spá því að olíuævintýrið á Drekasvæðinu einu muni jafnast á við 35 ára olíuvinnslu á norska landgrunninu öllu. Og þá ekki aðeins 35 ára vinnslu Norðmanna í Norðursjó, heldur líka vinnsluna sem átt hefur sér stað í Noregshafi (og í Barentshafi).

Annar samanburður: Á þessum 35 árum hefur risaolíusvæðið Ekofisklíklega gefið af sér "skitna" 2,5 milljarða tunna af olíu. Og þar er talið að eftir sé að ná upp um 1 milljarði tunna. Sem sagt, þá gæti Ekofisk alls gefið af sér 3,5 milljarða tunna af olíu.

M.ö.o. þá eru menn nú að segja, að á Drekasvæðinu sé átta sinnum meiri olía en Ekofisk hefur gefið af sér síðustu 35 árin. Og að íslenski hluti Drekans muni skila fjórum sinnum meira, en Ekofisk hefur gert. Tilefni til að öskra húrra!

Minnt skal á að Ekofisk er stærsta olíulind Norðmanna - og sögulega séð sú langmikilvægasta. Hvað um það. Ekofisk er auðvitað bara peanuts, þegar kemur að íslenskum stórhug!

En höldum samanburðinum áfram. Í dag eru allar olíubirgðir Norðmanna - þ.e. vinnanlegar birgðir sem á fagmáli kallast "proven reserves"-  áætlaðar vel innan við 8 milljarðar tunna. Og óunnar olíubirgðir Bandaríkjanna eru nú áætlaðar um 20 milljarðar tunna. Sem sagt svipað magn og menn eru að segja að séu á Drekasvæðinu einu. Lifi Drekinn.

Það er vissulega mikill munur á líklegum vinnanlegum olíubirgðum og mögulegum birgðum. Proven reserves (líklegar birgðir) miðast oft við að a.m.k. 90% líkur séu á að olían sé fyrir hendi, en mögulegar birgðir (possible reserves) miðast við allt niður í 10% líkur.

Orkubloggið furðar sig samt á því að fagmenn í olíubransanum skuli taka svo stórt upp í sig, að spá því að 20 milljarðar tunna komi upp af Drekasvæðinu. Þar af 10 milljarðar Íslandsmegin. En hvaða tuð er þetta? Lárum okkur dreyma...

Orkubloggið getur ekki látið hjá líða að vekja athygli á því, að tilvitnanirnar í Terje Hagevang um tugmilljarða tunna af Drekablóði, eru þeim mun undarlegri þegar lesin er nýleg skýrsla iðnaðarráðuneytisins um Drekasvæðið. Skýrslan sú er ekki síst byggð á upplýsingum frá Sagex. Og þar segir ítrekað að mikil óvissa sé um að olía eða gas finnist á svæðinu.

Samkvæmt umræddri skýrslu er bjartsýnasta spáin um olíufund á Drekasvæðinu eftirfarandi (sjá bls. 50 í skýrslunni): Að þar finnist 70-140 milljón rúmmetrar af olíu og 195 milljarðar rúmmetra af gasi. Sem er talsvert magn. Í olíutunnum jafngilda 140 milljón rúmmetrar af olíu tæplega 900 milljón olíutunnum. Það munar öllu meira um þá risastóru gaslind, sem menn eru að gæla við að þarna finnist. Því 195 milljarðar rúmmetra af gasi jafngilda vel yfir 1 milljarði tunna af olíu (ca. 1,2 milljarði tunna).

Samtals yrðu þetta birgðir upp á jafngildi 2,1 milljarðar tunna af olíu. Þessar tölur úr umræddri skýrslu eru þó langt frá þeim 10 milljörðum tunna, sem þeir Sagex-menn eru nú að veifa. Þarna er sem sagt verulegt misræmi á ferðinni.

En hver er svona ringlaður? Rugluðust þeir Terje og Sagex-menn sjálfir eitthvað í ríminu? Eða er það barrrasta Orkubloggið sem er svona útúrruglað? Og sjá íslenskir blaðamenn enga ástæðu til að horfa gagnrýnum augum á svona svakalega háar tölur? Að það sé í alvöru séns að finna 20 milljarða tunna af olíu á Drekasvæðinu einu. Af hverju tala þeir a.m.k. ekki við fleiri "sérfræðinga".

Málið fer að verða æsispennandi. Ekki minnkar það spennuna, að síðdegis í dag (laugardag) hafði Orkubloggið einfaldlega samband við Terje hjá Sagex. Og spurði hann hvort íslenskir fjölmiðlar væru að hafa rétt eftir honum, um þessa tugmilljarða tunna af olíu á Drekasvæðinu. Og skemmst er frá að segja, að Orkublogginu til mikillar undrunar staðfesti Terje það. Að fjölmiðlarnir vitni rétt í sig. Að finna megi allt að 20 milljarða tunna af olíu á Drekasvæðinu. Og þar af séu 10 milljarðar tunna Íslandsmegin.

Orkubloggið kann Terje og Sagex bestu þakkir fyrir skjót og skýr svör. Hann Jón í Byko má vera stoltur af strákunum sinum.

Orkubloggið svaraði reyndar Terje að bragði, að þetta hlyti nú að teljast ansið hreint hressilega bjartsýn spá. En bloggið hefur enn ekki fengið neitt svar við þeim tölvupósti. Líklega hefur Terje ekki þótt þetta nöldur svaravert. Enda bloggið bara íslenskur tuðari - sem lengi vel var meira að segja aðdáandi Bjarna Ármannssonar.

Það er augljóslega mikið ósamræmi milli skýrslu Iðnaðarráðuneytisins og þess sem nú er haft eftir Sagex. Stóra spurningin er hver gerði mistök. Kannski lentu ráðuneytismenn bara í einhverjum þýðingarvandræðum, sem varð til að þeir stórlækkuðu spá um auðlindir Drekasvæðisins. Þá ættum við öll að opna kampavínsflöskurnar strax á morgun.

En eitthvað segir mér að þeir hjá Sagex ættu að kíkja aðeins betur á minnismiðana sína. Áður en við öll hreinlega drukknum í þessum tugmilljörðum tunna af olíu. Það er hreinlega ekki trúverðugt að setja fram spá upp á 10 milljarða olíutunna á íslenska Drekasvæðinu. 

Og íslenskir fjölmiðlar ættu að vinna heimavinnuna sína örlítið betur. Álfarnir hjá bæði Morgunblaðinu og Sagex - afsakið orðbragðið - ættu að vita það að ef 10 milljarðar tunna af olíu myndu finnast á Drekasvæðinu íslenska, yrði Ísland einfaldlega á svipstundu eitt mesta olíuríki heims. Þetta magn myndi standa undir áratugaframleiðslu upp á ca. 2 milljónir tunna a dag. Við Íslendingar yrðum þá með sambærilega framleiðslu eins og Brasilía eða Alsír eða Angóla eða Líbýa. Og með næstum fjórðung á við olíuframleiðslu Bandaríkjanna. Nema hvað við erum þúsund sinnum færri en Bandaríkjamenn - og yrðum því hreinlega fáránlega rík.

Því miður hefur Mogginn augljóslega hlaupið á sig.  Þetta er alltof mikil bjartsýni að spá 10 milljörðum tunna af olíu á íslenska Drekanum (og 20 milljörðum tunna á svæðinu öllu). Kreppan mun ekki hverfa eins og dögg fyrir olíusól.

Og því miður virðast þeir hjá Sagex heldur ekki mjög sleipir í tölum. Svolítið óhugnarlegt ef iðnaðarráðuneytið byggir olíuáætlanir sínar aðallega á slíkum "sérfræðingum". Er ráðgjöfin hjá Össuri og félögum gjörsamlega í molum? Þeim hjá ráðuneytinu hefði kannski verið nær að tala fyrst við Orkubloggið!

Hinn ósigrandi

“Diamonds are girls best friend”. Söng Marlyn Monroe hér um árið, á sinn einstaka hátt. Undanfarið hefur Orkubloggið stundum minnst á Angóla - bæði í tengslum við olíuna og blóðdemantana þar. Þess vegna er lógískt að staldra aðeins við hinn snarruglaða demantaiðnað heimsins.

Eins og getið var um í síðustu færslu Orkubloggsins (Eru demantar eilífir?) þurfti Savimbi, leiðtogi UNITA í angólska borgarastríðinu, illilega á peningum að halda til vopnakaupa á 10. áratugnum. Eftir að fjárhagsstuðningurinn frá Bandaríkjunum hafði þornað upp. Og þá urðu demantanámurnar djúpt inní Angóla helsta uppspretta áframhaldandi stríðsreksturs UNITA. Allt þar til Savimbi var felldur 2002 og friður komst á eftir nærri 30 ára borgarastríð.

Enginn viðurkennir að kaupa eða selja  blóðdemanta. Demanta, sem seldir eru til að fjármagna stríðsátök. En talið er að á þessum síðustu árum 20. aldarinnar þegar blóðbaðið í Angóla var í algleymi, hafi stærsta demantafyrirtæki heimsins, hið alræmda De Beers, látið UNITA hafa milljónir dollara fyrir blóðdemanta.

Demantar og De Beers eru svo samofin að þarna verður ekki skilið á milli. De Beers; óneitanlega hljómar nafnið hollenskt. En bændunum í Höfðanýlendunni í Suður-Afríku hugkvæmdist ekki að græða á afrísku demöntunum, sem fundust á landi þeirra. Það voru aftur á móti hugvitsamir breskir ævintýramenn, sem stofnuðu De Beers.

Og alla 20. öldina stjórnaði þetta eina fyrirtæki, De Beers, meira en 90% af gjörvöllum demantaiðnaði heimsins. Í dag ætlar Orkubloggið að beina athyglinni að upphafi De Beers og hinum makalausa stofnanda þess; Bretanum Cecil Rhodes. Sem þrátt fyrir fremur stutta ævi mótaði sögu sunnanverðrar Afríku mestalla síðustu öld - og gerir reyndar enn.

Orðið demantur mun vera komið af gríska orðinu adamas, sem merkir ósigrandi. Það á vel við, því segja má að bæði Cecil Rhodes og De Beers hafi svo sannarlega verið ósigrandi. 

Demantar voru lengst af svo sjaldgæfir og dýrir að þeir voru utan seilingar almennings. En þetta breyttist snögglega fyrir um 130 árum, þegar miklar demantanámur fundust þar sem nú liggur Suður-Afríka. Þetta var á sama tíma og upp var komin stór millistétt í iðnríkjunum, sem vildi gjarnan eignast demantshring eða annað skart skreytt demanti.

Í reynd fannst svo mikið af demöntum í Suður-Afríku og nágrannaríkjunum í lok 19 aldar, að ef þeir hefðu allir farið beint á markaðinn hefði það leitt til svakalegs verðfalls a demöntum. En nokkrir snjallir menn voru snöggir að átta sig á því, að unnt væri að stjórna framboði af demöntum og þannig ráða verðinu. Og þegar þurfti að koma smá kipp í eftirspurnina var beitt ísmeygilegri markaðssetningu til gera demanta ennþá eftirsóttari í augum almennings. Þannig tókst fáeinum mönnum að byggja upp milljarðaviðskipti, með vöru sem var varla til neins raunverulegs gagns og sáralítið kostaði að framleiða.

Í meira en 100 ár sat De Beers eitt að þessum risabisness, með tilheyrandi ofsagróða. Og náði ætíð að gleypa undir sig alla samkeppni. Nánast hver einasti demantur, sem kom úr jörðu 1880-2000 fór í gegnum hendur De Beers. Og þó svo rússneskir, ástralskir og kanadískir demantar hafi streymt upp á yfirborð jarðar allra síðustu árin, er De Beers ennþá með langstærstu hlutdeildina í demantaviðskiptum veraldarinnar.  Saga demantaiðnaðarins er tvímælalaust ein mesta furðusaga 20. aldarinnar.

Cecil Rhodes var óvenjulegur maður. Hann var snjall í bisness, en einnig ein af helstu táknmyndum hinnar grimmilegu bresku nýlendustefnu, þar sem heilu þjóðirnar voru rændar náttúruauðlindum sínum. Arfleifð Rhodes lifir enn um alla sunnanverða Afríku, þó nú sé meira en öld liðin frá andláti hans. 

Það var nánast tilviljun að Rhodes, sem var fæddur á Englandi 1853, hélt til Afríku. Þessi veikburða enski prestsonur var sendur í hressingarferð til Natal syðst í Afríku aðeins 17 ára gamall. Foreldrarnir hans vonuðu að hlýja loftslagið þar ætti betur við strákinn, en bróðir Rhodes stundaði þá þegar bómullarrækt þarna á suðausturhorni álfunnar svörtu. Sem í huga margra Breta var land tækifæranna á þessum tíma, rétt eins og fleiri nýlendur hins mikla breska heimsveldis.

Eftir meira en 2ja mánaða siglingu steig Rhodes á land í Durban. Þetta var á síðari huta ársins 1870 og Rhodes þá nýorðinn 17 ára. Hann staldraði þó stutt við bómullarræktunina, vegna spennandi frétta sem nú bárust af miklum demantafundi austar í landinu. Framundan var mikið ævintýri hjá þessum unga dreng. Ævintýri sem átti á skömmum tíma eftir að gera hann einn af auðugustu mönnum veraldar og áhrifamesta stjórnmálamanni í Afríku. 

Þetta var á þeim tíma að mestallir demantar heimsins komu frá Indlandi eða Brasilíu, þar sem sumstaðar var hægt að finna þá í árfarvegum. Síðustu aldirnar höfðu mest öll demantaviðskipti heimsins verið í höndum fáeinna gyðingafjölskyldna. Demantaskurður og -slípun átti sér nánast eingöngu stað hjá gyðingum í Antwerpen í Hollandi, auk borgarinnar Surat á Indlandi. Einnig voru London og New York mikilvægar miðstöðvar demantaviðskipta.

En nú var skyndilega skollið á mikið demantaæði á litlu landsvæði í Höfðanýlendunni; svæði sem nefndist Colesberg Kopje, en fékk síðar nafnið Kimberley.

Þar mátti nú sjá þúsundir ef ekki tugþúsundir manna, sem voru nánast eins og maurar á þúfu á hæðinni þar sem helst mátti búast við að finna þessa snotru kolefnismola. Rhodes frétti auðvitað fljótt af þessu nýjasti æði. Og hann hafði varla verið ár í landinu, þegar hann árið 1871 ákvað að láta bómullina eiga sig og hélt í vesturátt til Kimberley. Á slóðir demantanna.

Demantaævintýrið í Kimberley má rekja til þess að fjárhirðir útí haga (án gríns!) rakst þarna á fallegan glitrandi stein við bakka árinnar Orange. Þetta var 1867 - örfáum árum áður en Rhodes steig á afríska jörð. Auðvitað varð allt vitlaust þegar demantafundurinn spurðist út og þarna í Kimberley myndaðist á skömmum tíma eitthvert mesta þéttbýli í allri sunnanverðri Afríku. Hvítir spekúlantar og ódýrt vinnuafl blökkumannanna kepptist við gröftinn. Smám saman hvarf demantahæðin og þá héldu menn ótrauðir áfram niður í jörðina. Og grófu smám saman einhverja stærstu holu í heimi.

Þarna grófu menn sem brjálaði eftir demöntunum. Unglingurinn Rhodes sá fljótt að það væri til lítils að byrja að pjakka með haka og skóflu innan um fjöldann. Heldur ákvað hann að þjónusta demantaleitarmennina. Sérstaklega var skortur á dælum til að dæla vatni upp úr holunum.

Upphafið að stórveldi hins bráðunga Rhodes var að kaupa gamla vatnsdælu og flytja hana til Kimberley. Margir greiddu honum fyrir dælinguna með hlutdeild í leitarleyfinu á viðkomandi reit. Rhodes keypti fleiri dælur og lærði fljótt að koma í veg fyrir samkeppni - er sagður hafa unnið skemmdarverk í skjóli nætur ef aðrar dælur komu inn á svæðið. Það kann að vera hrein lygi, en a.m.k. léku viðskiptin í höndum Rhodes og hann eignaðist dágóðan hlut í æ fleiri leitarskikum á svæðinu.

Á skömmum tíma náði Rhodes þannig að eignast stóran hluta allra námuréttinda í Kimberley. Og námurnar á þessum fáeinu hekturum skiluðu honum verulegu fé. Einnig náði hann að semja við annan ungan athafnamann í Kimberley, Barney Barnato, um kaup á námuréttindum Barnato's. Rhodes tókst að sannfæra nokkra þekktustu bankamenn í Englandi um að lána honum pening til að kaupanna. Og þó mörgum þætti hann greiða Barnato óheyrilegt fé fyrir námuréttindin, átti sú fjárfesting fljótt eftir að margborga sig.

Með þessu móti eignaðist Rhodes smám saman öll námuréttindin í Kimberley. Þau setti hann í fyrirtæki sitt, De Beers, en nafnið er að rekja til bændafjölskyldunnar sem átti jörðina í Kimberley þar sem fyrstu demantarnir fundust. Rhodes var skyndilega orðinn eigandi að nánast öllum demantanámuréttindum í landinu og þar með valdamesti maðurinn í demantaiðnaðinum.

En þá kom upp smá vandamál. Vegna demantanna sem nú streymdu úr nýju demantanámunum, tók demantaverð að sveiflast mikið frá því sem verið hafði. Rhodes var fljótur að bregðast við og tók nú annað mikilvægt skref til að verða einráður á demantamarkaði heimsins.

Árið 1889 samdi hann við helsta demantadreifingarfyrirtæki heims, Diamond Syndicate í London, um að þeir myndu aðeins eiga viðskipti við De Beers. Reyndar var the Diamond Syndicate  ekki eitt dreifingarfyrirtæki, heldur samtök helstu demantakaupmanna í borginni - sem munu allir hafa verið af gyðingaættum.

Með samningnum tryggðu kaupmennirnir, sem sáu um að birgja demantaskurðarfyrirtækin í Antwerpen og víðar, sér einkaaðgang að mestu demantanámum veraldarinnar. Rhodes tryggði þeim ákveðið magn af demöntum á föstu verði og allir voru ánægðir með stöðugleikann.

Þeir sem unnu við demantaskurð og demantaslípun virtust einnig sáttir við að vera lausir við verðsveiflurnar og að hafa stöðugt framboð. Og hinn endanlegi kaupandi lét sér vel líka; a.m.k. seldist demantaskartið án vandræða.

Saman gátu demantakaupmennirnir og De Beers með þessu stýrt verði á demöntum um allan heim. Auðvitað fundust alltaf af og til nýjar námur, sem voru í eigu annarra framkvæmdamanna, er líka renndu hýru auga til demantaiðnaðarins. En Rhodes tókst jafnan að soga þá inní De Beers. Og þannig viðhalda einokuninni og ráða framboðinu.

Ef einhver maldaði í móinn og neitaði samsarfi við De Beers, sletti Rhodes örlitlu meira af demöntum á markaðinn og minnti menn þannig á hvernig hann gæti fellt verðið og kaffært minni spámenn ef þeir ekki hlýddu.

Einungis 35 ára gamall réð Rhodes meira en 95% af demantaframleiðslu heimsins og var orðinn einn af efnuðustu mönnum veraldar. Og nú, að loknum þessu létta forleik, fannst honum kominn tími til að fylgja eftir hinum alvöru metnaðarfullu draumum sínum.

Já - við höfum margsinnis heyrt Björgólf Thor segja að metnaðurinn sé harður húsbóndi. Líklega var Cecil Rhodes sama sinnis. Hann hafði þróað með sér þann netta draum að Stóra-Bretland yrði mesta heimsveldi mannkynssögunnar. Og gaf sér engan tíma til að stofna fjölskyldu - var reyndar lítt bendlaður við kvenfólk.

Sjálfur hugðist Rhodes leggja sitt af mörkum að koma Afríku allri undir hatt bresku krúnunnar. Það er reyndar spurning hvort kallinn hafi verið með öllum mjalla. Innst inni lét hann sig dreyma um að Bretland "endurheimti" Bandaríkin og næði líka yfirráðum yfir Kína og Japan. Og í erfðaskrá sinni viðraði hann hugmynd um stofnun sérstaks leynifélags, sem skyldi hrinda hugmyndum hans í framkvæmd. Mikið vill meira.

Nú þegar Rhodes var orðinn þekkt nafn og vellauðugur var leiðin greið í stjórnmálin. Hann varð þingmaður í Höfðanýlendunni strax árið 1877 og forsætisráðherra hennar 1890. Með samningum við bresk stjórnvöld náðu fyrirtæki Rhodes undir sig stórum hluta af allri verslun í ríkjunum syðst í Afríku. Og hann sjálfur varð eins konar landstjóri á víðfeðmum svæðum. Það auðveldaði Rhodes að koma enn meiri námuréttindum í hendur De Beers.

Sem kunnugt er hlaut breska nýlendan, þar sem nú liggja ríkin Malawi, Zimbabwe og Zambía, heitið Ródesía. Til heiðurs Rhodes, sem átti stærstan þátt í stofnun þessa víðlenda ríkis undir bresku krúnunni.

Einn bekkjarbróðir minn í MBA-náminu s.l. vetur var einmitt frá Zambíu – harðduglegur náungi og mikill ljúflingur. Kannski maður ætti að sníkja heimsókn á heimaslóðir hans þarna við hið mikla Zambesi-fljót og Viktoríufossana? Það væri vel við hæfi - með það í huga, að sem strákur las maður af áfergju um ævintýri læknisins Livingstone á þessum slóðum. Annar bekkjarbróðir minn kom frá Zimbabwe. Sá er hvítur og hann verður því miður seint sóttur heim til Zimbabwe, því fjölskyldan var rekin af jörðinni sinni fyrir nokkrum árum og fluttist til Bretlands.

Þó svo Rhodes sé eitt besta dæmið um mann, sem tókst flest það sem hann ætlaði sér, mistókst honum samt að sameina nýlendurnar í Suður-Afríku í eina nýlendu. Sá draumur hans gekk þó eftir síðar, í kjölfar síðasta Búastríðsins nokkrum árum eftir lát Rhodes. Þar með varð Suður-Afríka til sem eitt ríki undir bresku krúnunni.

En einn af Afríkudraumum Rhodes er ennþá bara draumur. Enn er ekki búið að byggja járnbrautina milli Kaíró í norðri og Höfðaborgar í suðri, sem Rhodes lagði drög að fyrir aldamótin 1900. Ef fólk hefur áhuga á afrískri lestarferðasögu er auðvitað upplagt að næla sér í eintak af hinni bráðskemmtilegu bók Paul Theroux; Dark Star Safari. Alltaf gaman að fýlupokanum Theroux og frábærri sýn hans á umhverfi og samferðarmenn. Hann er tvímælalaust uppáhaldsrithöfundur Orkubloggsins - allt síðan minn gamli vinur og bekkjarbróðir úr lögfræðinni, Ásgeir Einarsson, kynnti mig fyrir bókum Theroux í London haustið 1991. Fyrir það er ég honum ævarandi þakklátur. Held að ég trítli í bókaherbergið í kvöld, þefi uppi kjölinn af Dark Starf Safari og rifji hana upp fram eftir nóttu.

Hér að ofan hefur verið farið heldur jákvæðum orðum um Cecil Rhodes. En hafa ber í huga að í hinni gömlu Ródesíu nýtur Rhodes lítillar virðingar innfæddra enda táknmynd fyrir harða nýlendukúgun.

Líklega er eftirfarandi tilvitnun, sem höfð er eftir Rhodes, hvað best til þess fallin að sýna okkur inní hugarheim hans: "We must find new lands from which we can easily obtain raw materials and at the same time exploit the cheap slave labour that is available from the natives of the colonies".

Cecil Rhodes lést 1902; aðeins 49 ára að aldri. Þá talinn einn efnaðasti maður veraldarinnar. En hann átti enga afkomendur. Að eigin ósk var hann grafinn í Matobo-hæðunum í Ródesíu. Þar sem nú heitir Zimbabwe.

Ekki verður sagt skilið við Rhodes og auðæfi hans, nema minnast fyrst á Rhodes-skólastyrkinn. Sem þykir einhver sá alfínasti. Það var einmitt Rhodes, sem kom þessum skólastyrk á með erfðaskrá sinni. Líklega er þekktasti handhafi Rhodes-styrksins maður að nafni Bill Clinton, sem nam við Oxford um 1970. Gamli hippinn, sem "did not inhale".

Sama ár og Rhodes lést, steig ungur maður á land í Suður-Afríku, eftir langa siglingu frá London. Hann var kominn til að reyna að kaupa demanta fram hjá De Beers. En málin æxluðust þannig að aðkomumaðurinn heillaðist af viðskiptamódeli Cecil Rhodes. Og lét ekki þar við sitja heldur náði að eignast De Beers og þróaði það áfram sem mesta einokunarfyrirtæki veraldar. Hann stofnaði einnig Anglo American, sem í dag er eitt allra stærsta námafyrirtæki heims.

Þessi ljúflingur hét Ernest Oppenheimer. Og afkomendur hans eru nú fjórum ættliðum síðar ennþá valdamesta fjölskyldan í demantaiðnaði veraldarinnar. Og ein sú efnaðasta í heimi. 

En það er önnur saga.

Eru demantar eilífir?

Orkubloggið ætlar í dag að taka upp þráðinn frá því skömmu fyrir áramót. Nánar tiltekið horfa með spenningi til olíuspútniksins Angóla í Vestur-Afríku. Sem eins konar framhald af færslunni "Frá miðbaugi að Eyríki".

Þarna í hinni stríðshrjáðu Angóla eru allir innviðir ríkisins meira eða minna í molum eftir áratuga borgarastyrjöld. Nú vaða Kínverjar um landið og reyna að tryggja sér hvern einasta olíudropa sem þar er að finna. Peningalyktin er vissulega kæfandi - en eins víst að allt fari í háaloft hvenær sem er.

Það er útilokað að fjalla um olíuævintýrið í Angóla, nema skoða aðeins forsögu málsins. Fyrstu aldirnar í samskiptum Angóla við Evrópu og Ameríku einkenndust aðallega af þrælaviðskiptum. Portúgalar náðu fótfestu við ströndina þarna á 17. öld og síðar varð þetta svæði eins konar nýlenda Brasilíu (þó svo formlega séð væri Brasilía vissulega hluti af portúgalska konungsríkinu).

En hlaupum hratt yfir sögu. Meðan flestar nýlendurnar í Afríku fengu sjálfstæði eftir heimsstyrjöldina síðari, var einræðisstjórn portúgalska hægrimannsins Salazar ekki alveg á þeim buxunum að sleppa nýlendunum í álfunni svörtu. Hvorki Mósambík, Gíneu (sem í dag kallast Gínea-Bissau), Sao Tomé né Angóla.

En þá sauð upp úr. Í nýlendum spruttu upp þjóðernishreyfingar, sem hófu blóðuga baráttu fyrir sjálfstæði. Þó svo sjálfstæðisfylkingarnar þrjár í Angóla væru langt í frá að vera samstíga áttu þær sameignlegt takmark. Að koma Portúgölunum burt og stofna sjálfstætt ríki. Það gerði portúgalska hernum enn erfiðara fyrir, að ekkert stórveldanna stóð með þeim í baráttunni. Heldur studdu bæði Bandaríkin, Sovétríkin og Kína uppreisnahreyfingarnar.

Portúgalski herinn var loks kallaðar heim 1974 eftir áratuga nýlendustríð, í kjölfar þess að herforingjastjórnin í Portúgal féll í Nellikubyltingunni svokölluðu. Og "Estado Novo" hans Salazar’s var endanlega kastað á öskuhaugana.

Í Angóla var nú reynt að koma á samstjórn þeirra þriggja fylkinga, sem allar höfðu barist fyrir sjálfstæði landsins. Tvær þær helstu voru UNITA-skæruliðasveitirnar hans Jónasar Savimbi og Frelsishreyfingin MPLA. En þær voru í reynd svarnir óvinir. Grimmilegt borgarastríð skall nú á landsmönnum og Angóla varð einn frægasti og blóðugasti leikvöllur kalda stríðsins.

Í reynd var borgarastríðið í Angóla þjóðernisstríð fremur en um hugmyndafræði. Og bein afleiðing af nýlendustefnunni grimmilegu. Kjarninn í UNITA mun vera af þjóðflokki sem kallast Ovimbundu, sem ku aðallega búa í miðhluta landsins. MPLA á aftur á móti rætur í öðrum þjóðflokki – Mbundu - sem er meira áberandi í strandhéruðunum og nágrenni höfuðborgarinnar Lúanda. En kalda stríðið afskræmdi þetta sem pólitískt stríð.

Leiðtogar UNITA höfðu fengið þjálfun í Kína og tóku upp maóisma - en enduðu svo sem frjálshyggjuvinir og fengu stuðning frá Bandaríkjunum. Hjá MPLA tóku menn upp á því að kenna sig við marxisma og höfðu Sovétríkin og ekki síst Kúbu sem bakhjarl. Sem sagt ein allsherjar vitleysa.

Hermenn frá Kúbu börðust á tímabili með MPLA, en aðskilnaðarstjórnin í Suður-Afríku sendi hersveitir til stuðnings UNITA. Meðan Ronald Reagan var við völd í Bandaríkjunum á 9. áratugnum náði borgarastríðið í Angóla nýjum hæðum, vegna mikils fjárhagsstuðnings sem UNITA fékk þá frá Bandaríkjunum og Ísrael. Um leið var MPLA bakkað upp af Gorbachev, í hressilegum dauðateygjum Sovétríkjanna.

Mikið morðæði greip nú um sig og Angóla varð eitt versta táknið um andstyggð kalda stríðsins.

Með kjöri Clinton’s og falli Sovétríkjanna missti Bandaríkjastjórn áhuga á að dæla fjármagni í þessa vitleysu. Þegar skrúfað var fyrir peningakrana Bandaríkjanna til UNITA, tók lýðræðishöfðinginn Savimbi upp á því að nýta demanta landsins til að afla fjár. Jukust þá svört demantaviðskipti stórkostlega, enda eru einhverjar mestu demantanámur heims í Angóla. Hugtakið "blóðdemantar" varð nú á hvers manns vörum.

Eftir nærri 30 ára borgarastríð, sem drap hundruð þúsunda landsmanna og setti milljónir á vergang, var loks samið um frið 2002. Ástæða þess að menn hættu slátruninni var líklega fyrst og fremst sú, að Jonas Savimbi hafði verið drepinn snemma þetta ár og þar með var allur vindur úr UNITA. Haldnar voru kosningar í Angóla og UNITA og MPLA slást nú um völdin á vígvelli lýðræðisins. Ömurleg fortíð landsins endurspeglast í kjánalegu þjóðartákninu, sem prýðir þjóðfána Angóla. Eins konar skrípamynd af hamri og sigð.

Þetta risastóra, stríðshrjáða land er afar ríkt af náttúruauðlindum. Í reynd ætti að ríkja óhemju velsæld meðal hinna 17 milljón íbúa. Þess í stað er Angóla eitthvert fátækasta ríki jarðar. Helsta tákn landsins í dag eru líklega útlimalaus börn, sem stigið hafa á einhverja af milljónum jarðsprengja, sem grafnar eru út um allt landið.

En hvernig var hægt að reka áratuga blóðuga borgarastyrjöld í ríki, þar sem nær allir innviðir samfélagsins voru gjörsamlega í rúst og efnahagslífið að mestu óvirkt? Hvernig gátu stríðandi fylkingar staðið undir stríðsrekstrinum?

Jafnvel mikil fjárframlög frá Bandaríkjunum og Sovétríkjunum til stríðsherranna stóðu ekki undir þessum langvarandi og rándýra hernaði. Svarið er að finna í hluta af geggjuðum náttúruauðlindum Angóla. Demöntunum.

Meðan borgarastríðið geisaði voru demantanámur landsins mikilvæg uppspretta fyrir vopnakaup stríðsherranna. Sérstaklega Coango-námurnar í norðurhluta landsins, sem UNITA réð yfir og hafa að geyma einhverja mestu hágæða demanta í heimi. Í dag, eftir að friður komst á, hefur dregið úr blóðdemantasölunni og nánast öll viðskiptin komin í hendur ríkisfyrirtækisins Endiama. Þar á bæ eru menn á blússandi skriði. Enda er Angóla í dag fimmta stærsta demantaframleiðsluland heims með um 10 milljón karöt á ári.

En demantarnir eru ekki eina auðsuppspretta Angóla. Nú eru horfur á að senn verði unnt að opna á ný miklar járnnámur, sem voru meira og minna lamaðar í borgarastríðinu. Og ofboðslegar olíuauðlindir Angóla eru orðnar aðgengilegri. Á örskömmum tíma hefur landið orðið stærsti olíuframleiðandi Afríku. Angóla flytur nú meira að segja út meiri olíu en sjálfur Afríkurisinn - Nígería - og landið er einhver bjartasta framtíðarvonin í olíubransanum.

Þeir sem stýra Angóla eru því bjartsýnir þessa dagana. Og stefna að því að opna kauphöll í Lúanda á árinu (2009), sem verði ein sú öflugasta í Afríku allri. Í dag eru það einkum kauphallirnar í Kenýa, Nígeríu og Suður-Afríku sem eitthvað kveður að þarna í álfunni svörtu. Meðal fyrirtækja sem angólska ríkið hyggst skrá á hlutabréfamarkaðnum í Lúanda, eru bæði Endiama og ríkisolíufyrirtækið Sonangol.

Augljóslega verður niðursveiflan í efnahagslífi Vesturlanda þessa dagana vart til að hjálpa Angóla að láta þennan draum sinn rætast í bráð. En þar er engan bilbug að finna á mönnum. Enda útlit fyrir ca. 10% efnahagsvöxt þar á nýbyrjuðu ári. Nú er nefnilega komin upp sú undarlega og óvænta staða að sum ríkin sunnan Sahara eru talin líklegust til að gera það best á árinu. Öðruvísi mér áður brá!

En gleymum því ekki hvernig tíminn og sagan virðast stundum fara í hringi. Eitt sinn voru löndin sunnan Sahara þekkt fyrir að vera mesta og besta tækifæri heims fyrir framsýna og djarfa menn. Munum t.d. hvernig hann Cecil Rhodes lagði grunnin að einhverjum svakalegustu fjölskylduauðæfum veraldar, þegar hann hélt til sunnanverðrar Afríku fyrir um 130 árum og varð á örskömmum tíma nær einráður í demanta-iðnaði veraldarinnar.

Já - ef einhvers staðar er peningalykt þess dagana, þá er það í hinu ömurlega, stríðshrjáða Angóla. Og viti Mörlandar ekkert hvað þeir eigi af sér að gera í nóvember n.k., hvernig væri þá að skella sér á World Diamod Summit? Demantaráðstefnuna, sem að þessu sinni verður einmitt haldin í Lúanda.

Þar verða örugglega mættir einhverjir ljúflingar úr Oppenheimer-fjölskyldunni góðu. Fjölskyldunni sem komst yfir demantanámurnar hans Cecil Rhodes og hafa síðustu hundrað árin nær algerlega stjórnað hinum snarruglaða demantaiðnaði heimsins. Fjölskyldunni sem kom með eitt besta sölu-slagorð nokkru sinni. "A diamond is forever!" Kannski meira um þann ljúfa bransa síðar hér á Orkublogginu.

En það er a.m.k. ljóst, að ef menn í leit að tækifærum lesa Economist, koma þeir vart hlaupandi til Íslands. Sbr. glóðvolgt súluritið hér til hliðar. Nei - þá er Angóla vænlegri kostur. 

http://www.economist.com/opinion/displayStory.cfm?story_id=12811290 

Olíuverðið!

Þegar stráksi minn, 6 ára, kíkir yfir öxlina á mér er ekki óvanalegt að á skjánum blasi við honum línurit. "Ohh, pabbi... ertu enn einu sinni að skoða verðið!"

Já - hvað er skemmtilegra en að spá í olíuverðið? Líka alveg sérstaklega viðeigandi svona um áramót, rétt áður en flugeldaskothríðin hefst og maður heldur á áramótabrennu til að skvetta olíu á eldinn.

Á NYMEX slefar verðið á olíutunnunni varla í 40 dollarana þessa dagana. Olían hefur nú sem sagt lækkað um rúmlega 70% frá því verðið fór hæst í sumar sem leið. Svo mikil niðursveifla er nánast einsdæmi. Líklega hefur olíuverð aldrei áður lækkað jafn mikið á jafn stuttum tíma. Þetta eru svo sannarlega engir venjulegir tímar.

En hvað gerist næst? Sumir sega að olíuverðið muni hækka umtalsvert strax á næsta ári og fara aftur yfir 100 dollara. Aðrir sjá verðið einungis fara niður á við og að það muni líða mörg ár þar til við sjáum olíutunnuna yfir 100 dollurum.

Í huga Orkubloggsins er svarið um þróun olíuverðs sáraeinfalt: Um leið og OPEC nær tökum á ástandinu mun olíuverðið taka stefnuna í a.m.k. 70 dollara tunnan og jafnvel 90 dollara. Og ný efnahagsuppsveifla mun svo þrýsta verðinu ennþá hærra. Til lengri tíma litið!

Vandamálið er bara óvissan um hvenær þetta gerist. Það er alls ekki víst að Ali Al-Naimi og félagar hans í OPEC nái að koma sér saman um nægjanlega mikinn framleiðslusamdrátt til að lyfta verðinu almennilega. Og við vitum ekki heldur hversu djúp kreppan verður. Ef niðursveiflan í efnahagslífi heimsins þróast eins og þeir svartsýnustu spá, er ástandið núna bara laufléttur forleikur hinnar einu sönnu kreppu. Þá gæti olíuverðið jafnvel haldið áfram að falla og haldist lágt lengi. Kannski upplifum við það senn, að verðið fari jafnvel neðar en nokkru sinni síðustu 60 árin. Kannski. Kannski ekki. Nobody knows nuthing!

Í upphafi olíukreppunnar 1973 kostaði tunnan af olíu tæpa 4 dollara. Sem jafngildir um 20 dollurum í dag (allar verðtölur í þessari færslu eru m.v. núvirði nema annað sé tekið fram - sbr. t.d. græna línan á grafinu hér til hliðar).

Á næstu sjö árum, 1973-1980, hækkaði olíuverðið meira en tífalt! Og fimmfalt ef tekið er tillit til verðbólgu. Nafnverðið á tunnunni fór úr tæpum 5 dollurum 1973 (um 20 dollarar að núvirði) í næstum 50 dollara 1980 (sem jafngildir um 100 dollurum að núvirði).

Mesta stökkið þennan sjokkerandi áttunda áratug 20. aldar - þegar Orkubloggarinn átti sín björtu og góðu bernskuár undir skaftfellskum himinbláma - varð árin 1979 og 1980. Á þessum tveimur árum hækkaði olíuverðið um helming, í kjölfar þess að klerkarnir tóku völdin í Íran 1979 og stríðið hófst milli hinna mikilvægu olíuframleiðsluríkja Íran og Írak. Að núvirði var þetta hækkun úr tæpum 50 dollurum 1978 og í 100 dollara 1980. Ástandið var orðið ískyggilegt. Ný heimsmynd virtist blasa við. Vesturlönd voru orðin háð olíunni frá Mið-Austurlöndum og öðrum aðildarríkjum OPEC.

En þegar neyðin er stærst er hjálpin næst. Upp úr 1980 fór aukin fárfesting bandarísku, bresku og nýju norsku olíufyrirtækjanna í olíuleit á 8. áratugnum að skila sér. Og Norðursjávarolían streymdi á markaðinn. Að auki höfðu Vesturlönd hamstrað olíu þegar Íran féll í hendur klerkanna og sátu ennþá uppi með birgðir. Allt lagðist þetta á eitt – eftirspurn eftir olíu varð nú skyndilega miklu minni en framboðið. OPEC vissi ekki í hvorn fótinn þeir ættu að stíga og misstu gjörsamlega tökin á ástandinu. Sádarnir juku framleiðsluna í því skyni að ná stærri bita af kökunni, en þá lækkaði verðið auðvitað enn frekar.

Mest varð fallið 1986 þegar olíutunnan féll um helming í verði á nokkrum mánuðum. Sem var fordæmalaust. Olíuverðið var nú komið úr 100 dollurum 1980 og niður í næstum 20 dollara 1986! Eða nánast sama raunverð og var fyrir olíukreppuna 1973.

Þetta verðfall bitnaði auðvitað afar illa á olíuframleiðsluríkjunum. Og var líklega ein helsta ástæðan að baki hruni Sovétríkjanna, sem varð af gríðarlegum tekjum af olíuútflutningi sínum. Hitt sem dró Sovétið í gröfina var auðvitað gasið, sem verið var að sækja á Tröllasvæðinu norska í Norðursjó. Og stútaði gassölu Sovétríkjanna til Vestur-Evrópu. En það er önnur saga.

Næstu árin eftir 1986 var olíuverðið sæmilega stöðugt og hélst lengst af í kringum 30 dollarar tunnan. Verðið var þó ekki stöðugra en svo að það sveiflaðist ávallt talsvert. Tók verulegan kipp upp á við vegna Persaflóastríðsins 1991, en datt svo fljótt aftur jafnvægi í kringum 30 dollarana.

Lesendur Orkubloggsins skulu hafa það í huga, að í þessu hraðsoðna lufsu-yfirliti er ekkert talað um gengi dollars m.v. aðra gjaldmiðla á hverjum tíma. Augljóslega hefur það alltaf þýtt minni tekjur fyrir OPEC-ríkin, ef dollar hefur fallið en olíuverð haldist stöðugt. Því olíuverðið er í dollurum. Þeir sem vilja átta sig betur á verðþróun olíunnar í víðtækara samhengi, ættu þess vegna líka að skoða hvernig dollarinn hefur sveiflast í gegnum tíðina. Sérstaklega auðvitað síðustu 35 árin - eftir endalok Bretton-Woods. Og líka spá í aukningu kaupmáttar. Í ljósi kaupmáttar er olíuverðið núna mjög lágt. Hreint fáránlega lágt.

Við skildum við olíuna hér ofar í um 30 dollurum 1991. Þegar jafnvægi var aftur komið á eftir skammvinna sveiflu vegna Persaflóastríðsins. En þegar leið á 10. áratuginn gerðust enn á ný óvæntir atburðir. Asíukreppan reið yfir og olíuverðið tók að síga niður á ný. Eftirspurnin hélt ekki í við síaukna framleiðsluna og "heimurinn var að drukkna í olíu". Eins og Economist orðaði það í frægri grein snemma árs 1998.

Allt í einu var eins og olíukreppan upp úr 1973 hefði aldrei dunið yfir. Þegar Asíukreppan skall á 1997-98 snardró úr eftirspurninni. Olían varð nánast verðlaus - tunnan lafði varla í 15 dollurum. Svo lágt olíuverð hafði heimsbyggðin ekki séð eftir lok heimsstyrjaldarinnar síðari! Til samanburðar, þá var olíutunnan í um 18 dollurum 1946 að teknu tilliti til verðbólgu.

Nú fóru sumir að trúa því að olíuverðið gæti jafnvel hrapað enn frekar. Að offjárfesting hefði átt sér stað í olíuiðnaðinum og framleiðslan væri orðin allt of mikil. Árið 1999 var enn ekki víst hvor Asía færi senn að rísa. Economist skaut á það, að brátt yrði olíuverðið einungis 5-10 dollarar tunnan. Sem var kannski ekki alveg útí hött; framboðið var slíkt að uppsafnaðar birgðir voru fyrir hendi til heilla tveggja mánaða. Nánar tiltekið til 59 daga. Meiri birgðir en sést höfðu í óratíma.

En þetta reyndist samt vera botninn. Í reynd var Asía byrjuð að hjarna við. Álfarnir hjá Economist höfðu rangt fyrir sér og verðið tók að mjakast upp. Hækkaði upp í nærri 40 dollara áður en netbólan sprakk aldamótárið 2000 og árásirnar voru gerðar á New York 2001. Pompaði þá svolítið niður með hlutabréfunum, en reis fljótt aftur og hélt svo áfram að hækka jafnt og þétt næstu sjö árin.

Líklega hefði veröldin ekki upplifað þessa langvarandi hækkunarhrinu 2001-08 nema vegna innrásarinnar í Írak. Að öðrum kosti hefði olíuverðið eflaust stabílerast dágóða stund í kringum 40-50 dollara. En nú varð fjandinn laus og olíuverðið hækkaði og hækkaði, allt fram á mitt ár 2008. Þegar tunnan fór næstum því í 150 dollara, sællar minningar. Já - Orkubloggið minnist hins ljúfa júlídags s.l. sumar þegar spákaupmenn á Nymex greiddu yfir 147 dollara fyrir eina tunnu af olíu. Those were the says.

En skjótt skipast veður í lofti. Eftirspurnin vestanhafs steinféll á seinni hluta ársins sem nú er að kveðja og verðið með. Enginn vill lengur borga fyrir olíusullið, nema skít á priki. Menn eru jafnvel farnir að spá því, að senn sjáum við meiri uppsafnaðar olíubirgðir en í Asíukreppunni 1998. Birgðir sem dugi heiminum í a.m.k. 59 daga. Og að verðið verði sambærilegt og þá - fari vel undir 20 dollarana. Það væri auðvitað fáheyrt nú þegar margir telja víst að peak-oil sé runnið upp og rekstrarkostnaðurinn í olíuiðnaðinum orðinn miklu hærri en var 1998. Þetta verð núna er barrrasta útí hött.

Orkubloggið er sem sagt á því að olíuverðið sé orðið óeðlilega lágt. Þar með er ekki sagt að verðið eigi strax eftir að rjúka upp í 150 dollara tunnan. En hvað er "rétt" verð á olíu?

Á rúmum 6 árum, 2002 til 2008, hækkaði olíutunnan úr um 20 dollurum og í næstum því 150 dollara. Um leið og tekjurnar í olíuframleiðslunni jukust urðu miklar hækkanir á allri þjónustu, sem olíuiðnaðurinn þarf á að halda. Þess vegna er hreinlega ekki lógískt að olíuverðið verði lágt lengi. Nema þá ein allsherjar verðhjöðnun ríði yfir iðnaðinn og veröldina alla. Stálverð t.d. snarfalli og flotpallar í tugatali hrynji af himnum ofan. Nei - verðið núna er rugl og stenst ekki til lengdar.

Til að finna olíuverð sambærilegt því sem er í dag, þarf að fara aftur til áranna 2003-4. En í reynd er verðið nú miklu lægra en var þá. Þegar haft er í huga að rekstrarumhverfi olíuiðnaðarins er gjörbreytt frá því sem var á þeim tíma. Fyrir fimm árum þóttu 30 dollarar prýðisverð fyrir tunnuna. Skilaði olíufélögunum góðum hagnaði. En það er mjög hæpið að olíuiðnaðurinn í núverandi mynd ráði lengi við svo lágt verð. Í því liggur munurinn!

Það er ekki hlaupið að því að fá nákvæma vitneskju um framleiðslukostnað á olíu. Bæði eru menn fastheldnir á upplýsingar og auk þess miklar útgjaldasveiflur í bransanum, þ.a. allar tölur eru fljótar að úreldast.

En eitt er víst. Með olíuverðið í 40 dollurum núna, er djúphafsvinnslan einfaldlega rekin með tapi. Ekki er fjarri lagi að slík vinnsla þurfi verð uppá 60-80 dollara til að borga sig.

Norðursjávarvinnslan er misdýr, en þolir þetta lága verð líklega víðast. Sama er að segja um vinnslu á landi, t.d. í Bandaríkjunum og Kanada. En hagnaðurinn þar hlýtur að vera sáralítill þessa dagana. Líklega er break-even bæði í Norðursjó og Bandaríkjunum víðast hvar nálægt 40 dollurunum.

Það sem skiptir mestu er hvað Sádarnir vilja fá! Þar kostar stór hluti olíuvinnslunnar einungis örfáa dollara. Eigum við að segja u.þ.b. 5-7 dollara að meðaltali fyrir tunnuna? Meðaltalskostnaðurinn í Mið-Austurlöndum öllum er eitthvað hærri - mögulega í kringum 15 dollara eða rúmlega það.

Vegna kostnaðarhækkana í bransanum allra síðustu ár, er reyndar hugsanlegt að break-even olíuframleiðslunnar í flestum olíuríkjum Mið-Austurlanda sé talsvert hærri en hér hefur verið gefið til kynna. Jafnvel um eða yfir 30 dollarar tunnan.

Gefum okkur samt að lægstu tölurnar séu réttar. Þá mætti ætla að flest OPEC-ríkin séu enn að hagnast mjög á olíusölu. Þátt fyrir miklar verðlækkanir undanfarið.

En málið er bara ekki svo einfalt. Í reynd þola vinir okkar þarna í sandinum alls ekki 30-40 dollara olíuverð til lengdar. Þar er nefnilega ekki um að ræða sjálfstæð olíufyrirtæki, sem aðeins þurfa að hugsa um reksturinn sinn og fáeina hluthafa. Heldur koma nánast allar ríkistekjur flestra OPEC-ríkjanna frá hagnaði af olíu- og gasvinnslu.

Ekki er óvarlegt að áætla að Sádarnir sjálfir þurfi ca. 60-70 dollara fyrir tunnuna til að ríkissjóðurinn þeirra sé réttu megin við núllið (sumir giska reyndar á að sársaukamörk Sádanna liggi við 50 dollara). Þjóðfélagið þar hefur breyst mikið á síðustu árum og ríkisútgjöldin rokið upp. Lægra verð en 60-70 dollarar tunnan þýðir m.ö.o. að þetta mesta olíuríki veraldar safnar skuldum. Þess vegna hljóta þeir nú að draga úr framleiðslunni þar til verðið er komið upp í þessa tölu.

Ríki eins og Íran og Venesúela þurfa enn meira. Jafnvel þó að framleiðslukostnaðurinn þar sé afar lágur, er efnahagurinn í báðum þessum ríkjum hreint skelfilegur. Allt undir 100 dollurum eru hreint arfaslæm tíðindi fyrir einræðisstjórnirnar þar, sem ekkert vit hafa á hvernig reka á þjóðfélag. Og þurfa þar að auki að niðurgreiða svarta sullið ofaní þær 100 milljónir landsmanna sem lifa í þessum tveimur löndum, undir harðstjórn þeirra fóstbræðra Chávez og Ahmadinejad.

Það eru bara svona lúxuspáfar eins og Katararnir, sem geta nánast brosað endalaust, meðan yfirleitt eitthvað fæst fyrir olíu og gas. Þeir vita vart aura sinna tal og vinnslan þar vægast sagt skítbilleg.

Já - þetta er undarlegur heimur. Sádarnir þurfa varla að stingi fingri í sandinn til að upp streymi olía og framleiðslukostnaðurinn er allt niður í 5 dollarar tunnan - sumstaðar jafnvel ennþá lægri. Samt þurfa þeir að fá 60-70 dollara fyrir gumsið til að viðhalda efnahagskerfinu sínu. Þess vegna er þeim Ali Al Naimi, olíumálaráðherra Sádanna, og félögum hans ekki beint hlátur í huga þessa dagana. Og ætla sér ekki aldeilis að klúðra málunum, eins og OPEC gerði hér í Den. Þegar þeir misreiknuð sig svo illilega í Asíukreppunni og verðið féll eins og steinn.

Það sem þeir nú þurfa að gera, er að minnka framleiðsluna duglega og stilla hana þannig að uppsafnaðar olíubirgðir iðnveldanna minnki. Málið er bara það, að svo svakaleg óvissa ríkir nú á mörkuðunum, að enginn hefur minnstu hugmynd um hvað mikinn samdrátt í framleiðslu þarf til að ná verðinu aftur upp fyrir 60 dollara. Ákvörðun um of háan framleiðslukvóta gæti fleygt verðinu undir 20 dollara.

Nú eru uppsafnaðar birgðir líklega sem nemur u.þ.b. 56 daga notkun. Sádarnir þurfa a.m.k. að ná þeim niður í svona 52 daga til að fá sitt "nauðsynlega" verð. Þetta er lykilatriðið sem allt snýst um þessa dagana. Þessar magic 4ra daga birgðir gætu verið nóg til að hækka verðið um helming frá því sem nú er.

En samstaðan innan OPEC kann að rofna. Ef það gerist og "of mikil" olía flæðir út á markaðinn, gæti versta martröð Sádanna ræst og umræddar birgðir rokið úr 56 dögum og upp í 58 daga eða jafnvel meira. Það gæti á svipstundu ýtt olíuverðinu niður í 20 dollara - eða jafnvel ennþá neðar! Línudansinn felst í því að ákvarðanir OPEC dragi vel úr framboðinu, en þó ekki svo mikið að einhver aðildarríkin geti ekki kyngt því og samstaðan rofni.

Við búum svo sannarlega í furðulegri veröld. Þar sem olíubirgðir til örfárra daga – nánast fáeinar tunnur af olíu - ráða lífi og dauða atvinnulífs um allan heim. En Orkubloggið trúir því að Sádarnir og OPEC hafi lært af biturri reynslu sinni frá 9. áratugnum og muni í þetta sinn ná takmarki sínu. Þess vegna álítur Orkubloggið það nánast útí hött þegar "sérfræðingar" eru að spá olíuverði undir 70 dollurum til langframa. Vissulega gæti það gerst að verðið steinliggi í einhvern tíma. En þó aðeins ef Sádarnir og OPEC gjörsamlega klúðra málunum.

Það sem Sádarnir vilja, er að leyfa verðinu að lulla einhverja stund í því sem þeir telja að komi hjólum efnahagslífs Bandaríkjanna í gang á ný. Þessi langstærsti kaupandi þarf að fá svigrúm til að lifna við. Þess vegna leyfa Sádarnir líklega verðinu að vera lágt um tíma. En svo munu þeir fljótlega þurfa og vilja meiri pening; 70 dollara fyrir tunnuna og jafnvel aðeins meira.

Spurningin er bara hversu mikið þeir þurfa að skrúfa fyrir kranann til að koma verðinu upp? Það getur orðið þeim dýrkeypt að skrúfa of rólega fyrir. Orkubloggið trúir því ekki, að hann Olíu-Ali ætli bara að kippa skitnum 2,2 milljón tunnum af markaðnum. Eins og ákveðið var á fundi OPEC í Alsír skömmu fyrir jól. OPEC er nú að framleiða u.þ.b. 32 milljón tunnur af þeim 86 milljónum sem heimurinn allur notar daglega.

Vissulega var þetta einhver mesti samdráttur í sögu OPEC fram til þessa. En hér þarf meira að koma til, kall minn! Ekki klúðra þessu aftur - eins og þegar ekki var hlustað á hann Ahmed Zaki Yamani hér í Den. Gamla orkumálaráðherra Sádanna; ljúflinginn sem Orkubloggið hefur áður sagt frá.

Minnumst þess líka að ef við horfum ekki bara í vinnslukostnaðinn, heldur tökum líka með í reikninginn kostnað við að finna og hefja vinnslu á nýjum olíulindum, hækkar nauðsynlegt lágmarksverð enn frekar. Líka hjá Sádunum. Þá er líklega óhætt að miða við a.m.k. 90 dollara víðast hvar í heiminum. Já - það kostar mikinn pening að finna nýjar lindir. Jafnvel í eyðimörkinni.

Það magnaða er, að þetta er talsvert hærra verð en kostnaðurinn í djúpvinnslunni. Þess vegna er framtíðin björt fyrir olíuleit- og vinnslu á djúpinu mikla. Til lengri tíma litið! Hagsmunir Sádanna og djúpvinnslunnar fara fullkomlega saman. Og Orkubloggið trúir því að Sádarnir muni ná verðinu aftur upp í 90 dollara. Einhver tímann – jafnvel fljótlega.

Og það eru fleiri sem trúa þessu. Þess vegna er t.d. allt ennþá á fullu bæði yst í Mexíkóflóanum og á djúpinu utan við strendur Angóla og Brasilíu. Þó svo tunnan sé þessa dagana einungis í 35-40 dollurum. Djúpvinnslan trúir því að Sádunum takist ætlunarverk sitt – enda er þeim það lífsnauðsynlegt.

Svona hiksti eins og núna ríkir á olíumörkuðunum skiptir djúpvinnsluna þess vegna almennt ekki nokkru máli. Þar er eina vitið að halda sínu striki. En þó mun vissulega eitthvað hægja á mönnum í djúpvinnslunni núna. Því það er erfitt þessa dagana að fjármagna leit og vinnslu á nýjum, áhættusömum svæðum. Fyrir vikið geta olíufyrirtæki kannski ekki viðhaldið þeim hraða í uppbyggingu á djúpinu mikla, sem þau gjarnan vilja. Þarna kann að myndast stífla þannig að þegar efnahagslífið hrekkur í gang á ný verður eftirspurnin langt umfram framleiðslugetuna. Og þá gæti verð á olíu rokið upp í áður óþekktar hæðir. 

Þetta er vissulega kannski ekki besti tíminn til að markaðssetja Drekasvæðið íslenska. Það kynni að vera skynsamlegt fyrir íslensk stjórnvöld að setja það dæmi á hold í svona 1-2 ár.

Og auðvitað nota tímann til að leggja grunn að íslensku olíuvinnslufyrirtæki. Íslensku Statoil! Í stað þess að fara "nýlenduleiðina" og verða bara áhorfandi. Það yrði frekar glatað hlutskipti fyrir íslensku þjóðina.

Stund þín á jörðu

Liverpool. Það er liðið mitt. Og það er gaman að sjá Liverpool aftur á toppnum.

Í dag ætlar Orkubloggið að halda framhjá orkunni - svona í tilefni þess að Liverpool er nú á toppi ensku úrvalsdeildarinnar – og um leið leyfa sér smá tilfinningasemi.

Ég hef líklega verið svona 10 eða 11 ára þegar ég byrjaði að fylgjast með enska boltanum í svart-hvítu hjá honum Bjarna Fel. Á laugardögunum hér í Den, þegar hann sýndi okkur ávallt einn leik frá því helgina áður. Takk fyrir þær góðu stundir, Bjarni.

Árabilið ca. 1977–1988 fylgdist ég grannt með ensku deildinni. Og hélt ætíð af ástríðu með Liverpool. Var einnig svolítið mjúkur fyrir Ipswich, sem á tímabili var með frábærlega skemmtilegt lið. En Liverpool var hið eins sanna.

Svo dofnaði áhuginn á boltanum. Fannst skítt hvernig peningarnir tóku völdin og stjörnurnar fóru að verða "metró" og láta eins og fífl.

Hef varla horft á nema einn og einn leik í ensku deildinni síðustu tuttugu árin. Samt hef ég auðvitað lengst af verið meðvitaður um hverjir hafa verið að gera það gott á hverjum tíma. Og hvernig gangurinn hefur verið hjá Liverpool.

Líklega átti Liverpool einmitt eitt sitt mesta blómaskeið árin sem ég var á kafi í enska boltanum. Svo urðu það stjörnurnar hjá Manchester Utd. og Chelsea sem risu hæst. Og boltinn fór yfir á Stöð 2. Mér fannst enski boltinn án Bjarna Fel aldrei alvöru.

Maður hélt auðvitað svolítið með Chelsea meðan Eiður var þar. En mér leiddist þessi nýríki Rússi hann Abramovich og allt snobbið kringum hann. Þeir ljósbláu Lundúnapiltar í Chelsea náðu a.m.k. engan veginn að skapa fiðring í brjósti Orkubloggsins. Þessa einstöku tilfinningu sem bloggið finnur þegar rauðliðarnir frá Liverpool sýna snilli sína.

Það er náttlega barrrasta alveg stórfurðulegt hvernig hægt er að tengjast einhverju fótboltaliði útí heimi svona sterkum tilfinningaböndum. Það hlýtur að hafa eitthvað með það að gera, að maður kynntist liðinu strax á æskuárunum. Liðið varð partur af tilfinningaþroskanum.

Nöfn eins og Ray Clemence, Terry McDermott, Sammy Lee, Alan Hansen og Ian Rush vekja ennþá hlýju í huga Orkubloggsins. Meira að segja Brúsi kallinn Grobbelaar vandist og fékk sinn sess í hjarta bloggsins. En sá sem skipar æðsta sess er auðvitað Kenny Dalglish. Rétt eins og þegar ég hugsa til góðu, gulu Tonka-gröfunnar sem ég átti sem smápatti. Og gat leikið mér hreint endalaust að. Góð minning sem aldrei gleymist.

Tonka! Þar var sko ekkert plastrusl á ferðinni, eins og í vesælum nútímanum. Heldur ekta amerískt stál. Þegar ég hugsa til gröfunnar góðu, dettur mér alltaf í hug atriðið úr Citizen Kane. Þegar deyjandi milljarðamæringurinn andvarpar sína síðustu hugsun; "Rosebud". Sem reynist vera sleðinn, sem hann renndi sér á í snjónum sem stubbur. Algert snilldaratriði hjá meistaranum Orson Welles.

Stund okkar á jörðu er stutt. Og stundum gott að hugleiða hvað skiptir raunverulega máli í lífinu. Hvað er það sem situr eftir í endurminningunni þegar upp er staðið? Auðvitað fyrst og fremst atburðir tengdir börnum og ástvinum. Í mínu tilviki ótalmargar skemmtilegar og góðar stundir með krökkunum mínum tveimur og Þórdísi minni. En líka alls konar "litlar" minningar, sem í reynd eru svo óumræðilega hlýjar.

Vonandi nær íslenska þjóðin að hrista af sér tilberana sem hafa leikið hana svo grátt upp á síðkastið - og finna aftur lífsgleðina áður en langt um líður. Nú eftir að hafa gjörsamlega gleymt sér síðustu árin í einhverju allsherjar ömurlegu peningabrjálæði.

En nú er ég farinn að huga að flugeldunum. Og auðvitað olíunni. Til að skvetta á áramótabrennuna. Gleðilegt nýtt ár!

Frá miðbaugi að Eyríki

Eins og dyggir lesendur Orkubloggsins vita, þá er nú byrjað mikið djúpborunarævintýri í Mexíkóflóanum. En það er jafnvel hægt að finna ennþá meira spennandi hafsvæði.

Þannig virðist Brasilíudýpið utan við Rio de Janeiro geyma brjálæðislegar olíulindir. En kannski er Gíneuflóinn bestur? Hann er a.m.k. töfraorðið í djúpvinnslubransanum í dag.

Olíuvinnsla á sér nokkuð langa og merka sögu í sumum þeirra ríkja, sem liggja að Gíneuflóanum. Þar er Nígería líklega dæmið sem flestir þekkja. Nígeríski olíuiðnaðurinn þykir reyndar einhver svakalegasta táknmynd þeirrar spillingar og harðræðis sem á sér víða stað í olíuríkjum þriðja heimsins. Milljarðar hverfa í vasa embættismanna og mannrán og skemmdarverk eru nánast daglegt brauð. Og þegar spillingin lætur ekki á sér kræla í smátíma reynist það “svikalogn” - því skýringin er að það hefur skollið á fellibylur.

Nígería hefur í áratugi verið langstærsti olíuframleiðandinn í Afríku. Komst upp í 2,5 milljón tunnur á dag fyrir nokkrum árum, en hefur allra síðustu árin verið að dansa í kringum 2 milljón tunnur. Lengst af hafa það verið Líbýa og Alsír sem komið hafa á hæla Nígeríu á olíuvinnslulista Afríku.

En nú hefur hið ótrúlega gerst á örskammri stundu. Snemma árs (2008) stökk Angóla upp í annað sætið með um 1,7 milljón tunnur og hratt vaxandi framleiðslu. Og um mitt árið varð ljóst að vesenið í Nígeríu var búið að minnka framleiðsluna þar í 1,8 milljón tunnur – meðan Angóla bætti við sig og var komið í 1,9 milljón tunnur á dag!

Þar af fara nú um 500 þúsund tunnur beint til Kína. Bandaríkin og Kína eru í miklum slag um olíuna frá semi-marxistunum í Angóla. Samdrátturinn í Nígeríu er talsvert áhyggjuefni fyrir Bandaríkin og ekki beint þeirra óskastaða hvernig Kínverjarnir laumuðust í angólsku olíuna.

Bandaríkin vilja minnka þörf sína fyrir á olíu frá Mið-Austurlöndum og því lykilatriði að þeir eigi góðan aðgang að Afríku. Þar að auki er mjög praktískt fyrir þá að flytja olíuna frá Vestur-Afríku beint yfir Atlantshafið. Þess vegna streyma nú olíuskip sömu leið og þrælaskipin streymdu fyrir tveimur öldum.

Já - Angóla er allt í einu orðinn mesti olíuframleiðandi Afríku. Hver hefði trúað því fyrir svona fimm árum? Enn sem komið er, fer mest af vinnslunni þar fram örskammt utan við ströndina. Og þetta er sannkallað hágæðagums. Nú eru sum olíufyrirtækin byrjuð að færa sig út á dýpið, utan við þröngt landgrunnið. Og eru vongóð um að djúpvinnsla geti innan skamms aukið framleiðslu í lögsögu Angóla um heilar 500 þúsund tunnur á dag.

Angóla hreinlega æðir áfram þessa dagana. Kannski verður Angóla búið að ná olíuframleiðslumagni Norðmanna eftir örfá ár. Og mun taka yfir virðulegan sess Noregs sem eitt mesta olíuútflutningsríki heims. Ekki leiðum að líkjast.

Meðan Angóla er nú í einhverri mestu olíu-uppsveiflu sem sögur fara af síðustu árin, fer olíuframleiðsla Norðmanna nefnilega hnignandi. Þess vegna er ekki skrítið að norsku skotthúfurnar í StatoilHydro eru nú þessa dagana einmitt að koma sér þægilega fyrir með flotpalla úti á Gíneuflóanum. Sama hvenær norska olían verður búin; Norðmenn ætla sér áfram að verða leiðandi í olíuvinnslu úr hafsbotni út um alla heim.

Horfur eru á að olíuævintýrið þarna í Gíneuflóanum sé eitt hið allra mest spennandi í bransanum þessa dagana. Menn eru komnir með vinnsluna út á allt að 3 þúsund metra dýpi og virðist enginn endir ætla að verða á því hvað þarna er að finna. Auk Mexíkóflóans er Gíneuflóinn að verða æðislegasti leikvöllur þeirra sem eru tilbúnir að leggja á djúpið. Þess vegna eru menn hjá fyrirtækum eins og Chevron, Shell og auðvitað Statoil nú með trylltan glampa í augum, þegar þeir horfa til Vestur-Afríku. Ásamt Kínverjunum auðvitað.

En hvaða olíusvæði skyldi verða heitast eftir að nýjabrumið hverfur af Vestur-Afríku-ævintýrinu? Það gæti orðið sjálft Norðrið. Verða kannski Barentshaf og jafnvel Drekasvæðið íslenska táknmynd nýrra tíma í olíuvinnslu? Upphaf olíulandnámsins mikla á Norðurskauti?

En áður en það mikla ævintýri hefst, væri kannski ráð að Ísland sameinist fyrst Grænlandi. Útlit er fyrir að mikil olía eigi eftir að finnast í grænlenskri lögsögu. Auðvitað ættu Grænland, Færeyjar, Ísland og Noregur að mynda eitt sambandsríki. Og taka upp sameiginlegan gjaldmiðil. Eiríkskrónu! Sem bæði rímar vel við Eirík rauða og Eyríki. Sem er tillaga Orkubloggsins um nafn á hið nýja ímyndaða draumastórveldi á Norðurhjaranum.