Hreyfiafl

Orkubloggið hefur hætt göngu sinni, en færslur þess lifa áfram hér á vefnum. Einnig má benda á greinasafnið Auðlind á viðskiptavef mbl.is. Sökum þess að netdeild Morgunblaðsins fjarlægði allar þær greinar af viðskiptavefnum árið 2017, er rétt að benda á að þær má áfram sjá á vefslóðinni audlind.blog.is.

Að auki má taka fram að vegna breytinga sem gerðar voru fyrir nokkru á blogg- og umræðuvef Morgunblaðsins (blog.is), þá þurrkuðust út allar eldri tengingar frá Facebook (tenglar þar á eldri greinar urðu óvirkir og „like“ þurrkuðust út). Áhrif Facebook eru sannarlega af ýmsum toga.

Fyrir þá sem vilja kynna sér nýrri skrif á íslensku um orkumálefni, má benda á Fésbókarsíðu Hreyfiafls og á skrif mín á vefinn Medium.com. Svo má líka fylgjast með tísti Hreyfiafls á Twitter. Þá skrifa ég af og til greinar í íslenska fjölmiðla, svo sem á vef Kjarnans og vef Morgunblaðsins.

Loks skal þess getið að sjá má ýmislegt um íslensk (og norræn) orkumál á vefsvæði Icelandic and Northern Energy Portal. Þau skrif eru á ensku, sbr. einnig tíst Öskju Energy. Að síðustu er vert að minna lesendur á mikilvægi gagnrýnnar hugsunar og að við nýtum tækifærin í síbreytilegum heimi til að vinna sífellt betur og með skynsamari hætti að orkumálum, rétt eins og öðrum viðfangsefnum.

Átökin um orkuauðlindir Íslands

Undanfarið hafa staðið yfir viðræður milli Norðuráls (Century Aluminum) og Landsvirkjunar um mögulegan raforkusamning. Því núverandi samningur fyrirtækjanna, sem er vegna álversins á Grundartanga, rennur út árið 2019. Kannski eru fyrirtækin að ná saman - kannski ekki. Það vitum við ekki.

En dettur einhverjum í hug að talsmenn álveranna hér kynni raunveruleikann þegar þeir tjá sig um atriði sem snúa að raforkuverði eða öðrum samningum álveranna? Tilefni þessarar spurningar er sú óvenjulega og jafnvel fordæmalausa staða sem kom upp seint á nýliðnu ári í samskiptum erlendu stóriðjunnar hér við orkufyrirtækin.

Sú óvenjulega staða varð almenningi ljós þegar forstjóri Landsvirkjunar boðaði til fréttamannafundar í desember sem leið. Þar sem það kom m.a. fram að Norðurál hafi dregið kjaradeiluna í Straumsvík inn í viðræður um raforkusamning milli Norðuráls og Landsvirkjunar. Þetta áleit forstjóri Landsvirkjunar óheppilegt og gagnrýnivert. Og var greinilega afar ósáttur við þessi vinnubrögð Norðuráls. Orðrétt var haft eftir forstjóra Landsvirkjunar:

Það er ljóst að í umræðunum undanfarnar vikur hafa stjórnendur Norðuráls reynt að bæta sína samningstöðu með því að tengja þessar einföldu kjaraviðræður í Straumsvík inn í sínar viðræður. Ég tel að það sé mjög óheppilegt og rangt.

Forstjóri Norðuráls vildi aftur á móti ekkert kannast við slík vinnubrögð. Og í orðum hans fólst í reynd ásökun um að forstjóri Landsvirkjunar færi hreinlega með rugl ef ekki lygar:

Norðurál vísar á bug ásökunum forstjóra Landsvirkjunar í garð stjórnenda félagsins í allmörgum fjölmiðlum í gær.  Af máli hans má draga þá ályktun að nær öll gagnrýni sem beinist að Landsvirkjun í opinberri umræðu, í málum af ýmsum toga, sé á ábyrgð Norðuráls.  Jafnframt er því haldið fram að Norðurál stýri ákveðnum verkalýðsfélögum. Eins og allir sjá þá eru þessar fullyrðingar út í hött.

Með hliðsjón af þessum viðbrögðum Norðuráls er fróðlegt að skoða málflutning eins framkvæmdastjóra fyrirtækisins frá liðnu ári. Þar sem rangt var farið með staðreyndir og að auki reynt að nota rangar upplýsingar til að slá ryki í augu almennings. Í hnotskurn virðist sá málflutningur eða áróður hafa eitt meginmarkmið: Að sporna gegn því að stóriðjufyrirtækin hér - og þá einkum Norðurál - fái samkeppni um orkuna.

Áður en nánar verður vikið að umræddum rangfærslum og áróðri Norðuráls, er vert að minna á að nú eru miklar og merkilegar breytingar að eiga sér stað á alþjóðavettvangi - sem haft geta mjög jákvæð áhrif fyrir þjóð sem ræður yfir mikilli endurnýjanlegri orku. Við þetta bætist svo að hér á landi stöndum við nú frammi fyrir óvenjulegum tækifærum. Því á þessu ári mun mögulega ráðast hvort - og þá á hvaða kjörum - verður endursamið af hálfu Landsvirkjunar við bæði Elkem (í eigu China Bluestar) og Norðurál (Century Aluminum, sem er að stærstu leyti í eigu hrávörurisans Glencore). Og á þessu ári gæti líka skýrst hvort sæstrengur milli Íslands og Bretlands er raunhæf og ábatasöm framkvæmd. Það er auðvitað mjög jákvætt að íslensk stjórnvöld séu farin að skoða þennan möguleika af alvöru. En slíkur strengur er bersýnilega allt annað en vinsæll hjá álfyrirtækjunum hér.

Áhyggjur stóriðjunnar af réttlátari skiptingu auðlindaarðsins

Það er kannski eðlilegt að erlenda stóriðjan á Íslandi sé ekki ánægð með þá þróun að unnt verði að fá hátt verð fyrir íslenska raforku. Því það myndi þýða að töluvert aukin samkeppni hafi myndast um raforkuna sem hér er framleidd. Sem gæfi Íslendingum tækifæri á því að fá meira af auðlindaarðinum sem raforkuvinnslan skapar i sinn hlut - í stað þess að hann renni áfram að mestu leyti til stóriðjunnar.

Stóriðjufyrirtækin sjálf hafa að mestu leyti reynt að gæta sín á því að koma ekki grímulaust fram með áróður gegn aukinni arðsemi í raforkuvinnslunni eða gegn sæstrengsmöguleikanum. Forstjóri Alcoa á Reyðarfirði (Fjarðaáls) gat þó ekki setið á sér að gefa í skyn að Ísland muni ekki eiga raforku aflögu til að selja um sæstreng.

Þetta var einkennileg röksemd hjá áversforstjóranum. Því það vill svo til að Ísland er langstærsti raforkuframleiðandi heims per capita. Ef eitthvert land í heimi hér er aflögufært um raforku til að selja hana beint sem útflutningsvöru, þá er það Ísland. Og ekki þarf annað en að líta til gildandi Rammaáætlunar til að sjá að umrædd ummæli forstjóra Fjarðaáls eru algert þvaður. Það er einfaldlega miklu meira en næg orka hér fyrir sæstreng. Hvort sem sú orka myndi koma frá núverandi virkjunum eða nýjum virkjunum. Þar að auki kunna að vera tækifæri til að úrflutningur af þessu tagi gefi kost á að selja hluta af íslenskri raforku sem dýra eðalvöru - en fram til þessa hefur hún fyrst og fremst verið seld sem ódýr hrávara til stóriðju.

Ómerkilegt vindhögg Norðuráls

En víkjum aftur að Norðuráli. Meðan almennir starfsmenn fyrirtækisins unnu ötullega að álframleiðslu í verksmiðjunni á Grundartanga á liðnu ári, horfðu menn í framkvæmdastjórn Norðuráls á nef sitt lengjast á kyrrlátum skrifstofum fyrirtækisins.

Þar náði framkvæmdastjórinn Ágúst Hafberg alveg sérlega góðum árangri í sumarbyrjun liðins árs. Þegar hann kynnti landsmönnum rangar upplýsingar um raforkuverð til álvera á Íslandi. Og afneitaði því snyrtilega að orkusamningur fyrirtækisins við Landsvirkjun væri að renna út - og gaf í skyn að þar væri fyrir hendi einhliða framlengingarheimild af hálfu Norðuráls. En var svo seinheppinn að skömmu áður hafði forstjóri móðurfélags Norðuráls lýst því yfir á opinberum fundi - án nokkurs fyrirvara - að samningurinn renni út 2019. Orðrétt var haft eftir Michael Bless, forstjóra Century: „At Grundartangi, the contract with the national power company expires in 2019".

Þetta verður vart skýrara. Það var því alveg dásamlega broslegt þegar Ágúst Hafberg skrifaði sléttum mánuði síðar:. „Ketill segir að orka sé að losna frá Norðuráli árið 2019. Það er ekki rétt. Þessi orka er samningsbundin með sérstöku framlengingarákvæði  í samningunum".

Í reynd er þarna engin einhliða framlengingarheimild. Enda var málflutningur framkvæmdastjórans þvert á orð forstjóra Century. Og er bara dæmi um hvernig stjórnendur Norðuráls reyna að beita blekkingum til að villa um fyrir íslensku þjóðinni. En áróður þeirra er þó fjarskalega klaufalegur.

CRU flækist í áróðursvef Norðuráls

Þessi sami framkvæmdastjóri hjá Norðuráli beit svo höfuðið af skömminni með því að birta um svipað leyti upplýsingar úr trúnaðargögnum sem Norðurál kaupir af breska ráðgjafarfyrirtækinu CRU. Með því bæði að senda slíkar upplýsingar í tölvupósti og birta þær á hinum skemmtilega samfélagsmiðli Facebook. Sbr. skjáskotið hér að neðan.

Þrátt fyrir þetta trúnaðarbrot framkvæmdastjórans og fyrrnefndar rangfærslur hans, steig hvorki hann né forstjóri Norðuráls fram til að leiðrétta ruglið og enn síður til að biðjast afsökunar á framkomunni. Og þrátt fyrir augljóst trúnaðarbrot gegn CRU situr þessi umræddi framkvæmdastjóri að sjálfsögðu áfram í skjóli forstjóra Norðuráls. Þetta sýnir vel að ruslgrein Ágústs s.l. sumar, sem ég hef áður fjallað um, og leki hans á trúnaðarupplýsingum frá CRU hlýtur allt að vera með blessun forstjórans.

Kannski hefur Ágúst fengið klapp á kollinn fyrir tilþrifin og hina rösku viðleitni sína til að villa um fyrir íslenskum almenningi. En það var allt annað en ánægja sem þetta útspil Norðuráls skapaði á skrifstofum CRU. Þar var fólki ekki skemmt yfir trúnaðarbrotinu. Um leið sat CRU uppi með það að hafa augljóslega ofmetið raforkuverð til álvera á Íslandi um u.þ.b. 20%. Sem var svolítið erfiður biti að kyngja fyrir CRU. Að eigin sögn leiðréttu þeir meðalverðið vegna Íslands hið snarasta og vonandi að skýrslur þeirri endurspegli nú betur hið rétta orkuverð til álveranna hér.

Samál vitnar í trúnaðarskýrslu sem samtökin hafa í reynd ekki séð

Tilgangur hinna klaufalegu skrifa Águsts Hafbergs var bersýnilega að reyna að gera lítið úr grein sem hafði birst 26. maí s.l. (2015) undir yfirskriftinni Tímamót í efnahagssögu Íslands. Þar var í fyrsta sinn á opinberum vettvangi fjallað sérstaklega um það að hér á Íslandi eru mjög stórir og lágt verðlagðir orkusamningar brátt að renna út (2019). Og geysilega mikilvægt að nýta þetta tækifæri til að auka arðsemi af nýtingu íslensku orkuauðlindanna.

Skrif mín um þessi tímamót í efnahagssögu Íslands fóru greinilega eitthvað illa í Norðurál. Af einhverjum ástæðum sá svo framkvæmdastjóri Samáls, Pétur Blöndal, ástæðu til að blanda sér í umræðuna um raforkuverðið. Og endurtaka og ítreka bullið úr skýrslu CRU. Sem hann reyndar mátti ekki gera og átti heldur ekki að geta gert. Því að sögn CRU er Samál ekki viðskiptavinur CRU og gat því ekki haft upplýsingar úr umræddum gögnum CRU. Það er nefnilega svo að um þessi gögn CRU ríkir alger trúnaður milli CRU og viðskiptavina fyrirtækisins.

Lesendur verða sjálfir að reyna að meta eða álykta hvaðan Pétur Blöndal fékk umræddar trúnaðarupplýsingar frá CRU – sem Ágúst Hafberg var þá þegar búinn að birta á Fésbókarsíðu sinni (sic) og dreifa í tölvupósti. Það var svo líka alveg makalaust að þeir félagarnir Ágúst og Pétur kynntu niðurstöður CRU sem svo gott sem heilagan sannleika – þó svo það væri augljóst að niðurstöður CRU vegna Íslands voru rangar. CRU hafði augljóslega dregið rangar ályktanir og stórlega ofmetið meðalverð á raforku til álvera á Íslandi. Þetta ofmat viðurkenndi CRU fyrir þeim sem þetta skrifar, eftir að hafa verið í samband við mig og skoðað málið.

Kurteisi og virðing Norðuráls - eða algjört kjaftæði?

Nýjasta útspilið hjá Norðuráli er svo það að fyrirtækið hafi í hvívetna sýnt „kurteisi og virðingu“ í samningaviðræðum sínum við Landsvirkjun. Sá málflutningur forstjóra Norðuráls er svona ámóta trúverðugur eins og málflutningur forstjóra móðurfélagsins; Michael Bless hjá Century Aluminum (sem er að stærstu leyti í eigu hrávörurisans Glencore).

Bless virðist ekki geta tyllt niður fæti á Íslandi án þess að fullyrða að allt líti vel út í Helguvík og framkvæmdir séu um það bil að fara þar á fullt. Þó svo Bless viti fullvel að orka er ekki til taks fyrir álver í Helguvík. Þar að auki virðist augljóst að Century er ekki tilbúið til að bjóða eðlilegt verð fyrir raforku vegna Helguvíkur. Og dapurlegt hvernig fyrirtækið hefur síðustu árin haldið HS Orku svo til í gíslingu vegna samninga frá 2007 - vegna orku sem nota átti í Helguvík en þar hefur ekkert álver risið nú næstum áratug síðar.

Norðurál leitar viðskipta við Orkubloggarann

Einhverjum lesendum kann líka að þykja það áhugavert að framangreindar rangfærslur Norðuráls gagnvart málflutningi þess sem þetta skrifar, eiga sér vissa forsögu.

Eins og lesendum Orkubloggsins ætti að vera kunnugt, hefur hér á Orkublogginu ítrekað verið bent á það hversu fádæma lágs raforkuverðs álverin hér hafa notið. Það var svo í kjölfar skrifa minna á viðskiptavef mbl.is um athyglisverða möguleika vegna sæstrengs, sem framkvæmdastjóri Norðuráls hafði samband við mig. Allt í einu vildi álfyrirtækið fá mig til að útvega því upplýsingar. M.ö.o. að vinna fyrir sig verkefni.

Lesendur geta sjálfir velt fyrir sér hvað þar lá að baki. Þau kaup voru reyndar ekki í boði af minni hálfu. Og það næsta sem heyrðist á opinberum vettvangi frá umræddum framkvæmdastjóra hjá Norðuráli, var að ekkert væri að marka skrif mín því þau væru bara bull. Þannig eru vinnubrögð Norðuráls; ef ekki er unnt að kaupa sérfræðinginn (til starfa) þá má reyna að útmála hann sem bullukoll. En það var auðvitað framkvæmdastjóri Norðuráls sem þarna var hinn raunverulegi bullukolur.

Auðlindir stóriðjunnar eða þjóðarinnar?

Þetta kann allt að virðast ósköp sakleysislegt - svona dæmigerður íslenskur skoðanaágreiningur. En í reynd er þarna á ferðinni massífur áróður stórfyrirtækja. Stórfyrirtækja með tugmilljarða veltu. Fyrir einstakling verður það óhjákvæmilega afar ójafn leikur. Og þetta snýst vel að merkja um afar mikilvægt grundvallaratriði; hver á að njóta arðsins af íslensku orkuauðlindunum; stóriðjan eða þjóðin? Þetta skiptir gífurlegu máli. Eða eins og Kjarninn orðaði það ágætlega í ritstjórnargrein: 

Það átta sig kannski ekki allir á því en um þessar mundir stendur yfir gríðarlega hörð barátta um afnot að sjálfbærum orkuauðlindum íslensku þjóðarinnar. Sú barátta er tilkomin vegna þess að raforkusamningur sem Norðurál, sem á og rekur álver á Grundartanga, gerði við Landsvirkjun seint á tíunda áratug síðustu aldar rennur út árið 2019 og verið er að reyna að endursemja um hann. Gildandi samningur þykir í flestum samanburði slakur fyrir Landsvirkjun, og þar af leiðandi íslensku þjóðina sem á fyrirtækið.

„Þeir ætla sér að eyðileggja þig“

Það var athyglisvert að um mitt ár 2014 hafði samband við mig þaulreyndur framkvæmdastjóri hjá einu af stærstu íslensku fjármálafyrirtækjunum. Og sagði mér að forstjóri Norðuráls væri að hringja í stjórnendur fyrirtækisins og kvarta yfir samstarfi þeirra við mig. Þetta þótti mér auðvitað merkilegt, enda nokkuð undarlegt að fyrirtæki úti í bæ sé að skipta sér af einstaklingum með þessum hætti.

Það var svo í júní á liðnu ári, 2015, að einn af bankastjórunum í íslenska bankakerfinu hafði samband við mig. Og varaði mig við því að Norðurál væri að undirbúa herferð gegn mínum málflutningi. Og væri að reyna að ráða almannatengla til verksins. Og viðkomandi bætti við þessum skemmtilegu orðum: „Þeir ætla sér að eyðileggja þig“.

Þetta þótti mér líka fróðlegt að heyra. Því með þessu fékk ég í reynd staðfest að ég var að birta upplýsingar sem stóriðjan vill ekki að almenningur viti af. Hér er líka vert að minna á blekkingaleikinn sem átti sér stað árið 2009 og sýnir vel hversu sterkur áróður stóriðjunnar er. En nú var sem sagt orðið augljóst að ég var orðinn upplýsingabrunnur sem stóriðjan vildi kæfa.

Orkubloggið dregur sig í hlé

Það fór reyndar svo að miðað við ruglukollana sem spruttu nú fram með áróðursskrif fyrir stóriðju og gegn sæstreng, virðist sem Norðuráli hafi gengið eitthvað illa að fá fagfólk til þess verks. Það er a.m.k. svo að ruglukollaskrifin sem þarna spruttu fram eru svo yfirfull af röngum upplýsingum og sleikjuskap við Norðurál og önnur álfyrirtæki, að það er stundum vandséð hvort þau eigi að flokka sem hlægilega vitleysu eða áróður. Ég vænti þess að lesendur geti sjálfir ályktað hvaða ruglukollaskrif ég er þarna að vísa til.

Það er engu að síður svo að ég hef orðið sífellt meira var við það að bæði í orkugeiranum hér, fjármálageiranum og víðar þrífst víða mikil undirgefni gagnvart Norðuráli og öðrum stóriðjufyrirtækjum sem hér starfa. Enda eru þessi útlendu stóriðjufyrirtæki með mikla veltu og kaupa hér margvíslega þjónustu. Og það eitt og sér skapar þeim völd. Hvað viðvíkur mér, þá er þarna um að ræða þvílíka yfirburðarstöðu að einstaklingur getur ekki til lengdar verið í því hlutverki að upplýsa um hið sanna um viðskiptaumhverfi og starfsaðferðir þessara fyrirtækja.

Þess vegna er nú svo komið að ég ætla að draga mig í hlé frá slíkri umfjöllun. Þar með yrðu skrif hér á Orkublogginu, eðli málsins samkvæmt, mun efnisrýrari og ekki eins upplýsandi og verið hefur. Þess vegna er eðlilegt að Orkubloggið verði lagt til hvílu.

Horft til nýrra tækifæra - utan Íslands

Þess í stað hyggst ég nú alfarið einbeita mér að alþjóðlegri ráðgjöf á sviði orkumála í löndunum umhverfis okkur. Þar eru margvísleg spennandi tækifæri t.d. í Kanada og Skandinavíulöndunum. Um leið verður sú breyting að upplýsingaveita sem ég hef starfrækt á ensku, mun hætta að kynna íslensk orkumál sérstaklega. Og þess í stað þróast yfir í að verða upplýsingaveita um orkumál landanna við N-Atlantshaf og á Norðurslóðum, með sérstakri áherslu á Kanada og Noreg.

Ég vil þakka lesendum Orkubloggsins samfylgdina (s.l. átta ár!). Og minni landsmenn á að orkuauðlindir Íslands eru fyrst og fremst auðlindir þjóðarinnar en ekki stóriðjunnar. Vonandi bera stjórnmálamenn og orkufyrirtækin hér gæfu til að tryggja það, að arðurinn af auðlindanýtingunni renni í auknum mæli til eiganda auðlindarinnar, þ.e. þjóðarinnar. Fremur en að hann renni að mestu til erlendu stóriðjunnar, líkt og verið hefur undanfarna áratugi.

Bandarísk vindorka í uppsveiflu

Lesendum Orkubloggsins er vafalítið flestum kunnugt um mikla erfiðleika sem nú herja á hina hefðbundnu orkugjafa. Bæði verð á hráolíu og jarðgasi er með lægsta móti. Og hér á Vesturlöndum er verið að loka hverju kolaorkuverinu af öðru. Aftur á móti er góður gangur víða í virkjun endurnýjanlegrar orku. Og áhugavert að nú eru Bandaríkjamenn loksins að byrja að reisa vindorkuver utan við ströndina; úti í sjó.

Sú fæðing hefur verið löng og erfið. Frægt varð þegar bandarískir „betri borgarar“ börðust gegn því að vindorkuver rísi utan við strönd Cape Cod. Og tókst að tefja það risastóra verkefni í mörg ár (Cape Wind á að verða um 450-470 MW). Það gerir líka svona verkefnum vestra mjög erfitt fyrir að leyfiskerfið er afar flókið og þar reynir bæði á leyfi frá bæjarfélögum, fylkisstjórninni og alríkisstjórninni.

Evrópa er óralangt á undan Bandaríkjunum í uppbyggingu vindorkuvera af þessu tagi. Þar hafa Danir og Þjóðverjar mestu reynsluna, en í dag er uppbygging vindorku utan við ströndina þó hröðust við strendur Bretlands. Og á undanförnum árum hafa m.a. risið þrír stærstu vindorkuklasar heims af þessu tagi, þ.e. í sjó (offshore wind). Sem hver um sig er yfir 500 MW! Og það breska vindorkuævintýri er bara rétt að byrja - með aðkomu danskra og norskra fyrirtækja.

Það er engu að síður mjög góður gangur í vindorkunni vestra. Á liðnu ári (2015) framleiddi ekkert land jafn mikið rafmagn með vindrafstöðvum eins og Bandaríkin. Enda eru norsk fyrirtæki nú farin að horfa til fjárfestingar í slíkri starfsemi þarna vestra. Og nú virðist loksins komið að því að fyrsta vindorkuverkefnið í sjó við strendur Bandaríkjanna nái að verða að veruleika.

Þar er um að ræða nettan 30 MW vindorkuklasa, sem nefnist Block Island Wind Farm. Samkvæmt tilkynningu á vefsvæði fyrirtækisins, Deepwater Wind, verður nú fyrir mitt þetta ár búið að reisa þarna fimm turna; hver þeirra með hvorki meira né minna en 6 MW hverfli. Tæknin kemur frá sjálfum Thomas Edison, þ.e. frá General Electric eða öllu heldur frá vindorkufyrirtækinu Alstom Wind (sem GE eignaðist á liðnu ári, 2015, og nefnist núna GE Wind).

Hér í lokin má svo minna á að nú í vikunni sammæltust þeir ljúflingarnir Obama og Justin Trudeau um stóraukið orkusamstarf Bandaríkjanna og Kanada. Með hinni nýju ríkisstjórn Trudeau gætu tækifærin í endurnýjanlegri orku á næstu árum orðið hvað mest spennandi í Kanada. En það er önnur saga.

Staða Havyard versnar

Það er vont og það versnar.

Enn syrtir í álinn hjá Havyard. Þessi áður öfluga norska skipasmíðastöð rær nú lífróður við að innheimta útistandandi skuldir og tekjufæra allt sem mögulegt er. Til að reyna að hífa hlutabréfaverðið upp. Sem er þungur róður, því bæði er verkefnastaða félagsins afburðaslök um þessar mundir og sömuleiðis lausafjárstaðan.

Blóðrautt uppgjör Havyard

Í lok febrúar s.l. (2016) birti Havyard uppgjör sitt vegna fjórða ársfjórðungs 2015. Niðurstaðan var vægast sagt döpur. Tekjurnar hrundu á þessum síðasta ársfjórðungi og rekstrarniðurstaðan (EBITDA) eftir árið nam tapi upp á um NOK 35 milljónir.

Samtals bókfært tap Havyard vegna ársins 2015 nam NOK 79 milljónum. Og áhugavert að hafa í huga að heildarverðmæti fyrirtækisins í kauphöllinni í Osló er núna nánast þessi sama upphæð eða u.þ.b. NOK 80 milljónir. Sem er innan við 1/4 af verðmæti fyrirtækisins í kauphöllinni fyrir sléttu ári. Og einungis um 1/10 af verðmæti fyrirtækisins þegar það var skráð þar á markað fyrir um tveimur árum!

Vandamál Havyard er að fyrirtækið er að missa smíðaverkefni sín eitt af öðru. Og ekki að fá ný verkefni í staðinn. Þetta merkir hrun í tekjum. Það var því bersýnilega nánast happdrættisvinningur fyrir Havyard þegar viðskiptavinur fyrirtækisins, íslenska Fáfnir Offshore, greiddi nú fyrr í mánuðinum tæpar NOK 13 milljónir til Havyard. 

Verkefnastaðan hrynur

Það er athyglisvert að jafnskjótt og þessi greiðsla var innt af hendi af hálfu Fáfnis Offshore til Havyard, tilkynnti Havyard að ekki verður lokið við smíði þjónustuskips fyrir nígerískan kaupanda. Einungis eru um fjórir mánuðir síðan tilkynnt var að smíði þess skips yrði frestað og það afhent 2018 í stað 2017.

Þó svo í hinni opinberu tilkynningu sé ekki tiltekið hver sé þarna viðskiptavinurinn, vita allir í bransanum að það er nígeríska fyrirtækið Marine Platforms. Og nú er sem sagt orðið ljóst að ekkert verður af því að Havyard ljúki við þetta skip.

Það vill svo til að sú niðurstaða lá mögulega fyrir strax í október sem leið. Möguleikinn er sem sagt sá að Havyard hafi þá þegar samið við kaupanda skipsins um að fresta tilkynningu um að ekkert verði af smíðinni - fram á næsta ársfjórðung. Enda ekki gott fyrir ársuppgjörið ef slæmar fréttir um þann NOK 700 milljóna díl hefðu komið strax þarna á fjórða ársfjórðungi 2016.

Um þetta skal að vísu ekkert fullyrt. En ég get upplýst lesendur um að það var búið að fullyrða við mig fyrir all löngu síðan, að ekkert yrði af smíðinni fyrir Marine Platforms. Og að nákvæmlega þetta myndi gerast. Það virðist því sem sumir hafi góða innsýn í það hvernig þessi bransi virkar.

Fáfnir Viking færður í sérstakt dótturfélag

Það sem er áhugavert fyrir okkur Íslendinga, er að þarna er um að ræða skipasmíðastöðina sem smíðaði dýrasta skip Íslandssögunnar; Polarsyssel. Og er nú með skrokkinn af Fáfni Viking, sem skv. samningum á að ljúka við og afhenda Fáfni Offshore á næsta ári (2017).

Það blasir þó við, að afar ólíklegt er að nokkru sinni verði lokið við Fáfni Viking. Á liðnu ári sömdu Fáfnir Offshore og Havyard um að fresta afhendingu skipsins. Og nú hafa birst fréttir um að fyrirtækin séu búin að semja um að Fáfnir Viking verði færður yfir í annað félag (sem sagt úr Fáfni Offshore og í dótturfélag þess).

Þar er hugsunin bersýnilega sú að takmarka áhættu Fáfnis Offshore af útgjöldum vegna Fáfnis Viking. Kannski væri nær að segja að með þessu sé verið að koma skrokknum á Fáfni Viking snyrtilega fyrir í ógjaldfæru félagi. Eftir stendur spurningin hvernig fer um kostnað sem Havyard hefur nú þegar orðið fyrir vegna undirbúnings á smíðinni og ennþá er ógreiddur? Því varla hefur Havyard áhuga á að bera þann kostnað.

Tekur Havyard snúning á Fáfni Offshore?

Að teknu tilliti til erfiðrar stöðu Havyard, er líklegt að fyrirtækið muni þarna nýta alla möguleika til að ná meiri fjármunum af Fáfni Offshore vegna viðskipta fyrirtækjanna. Tíminn mun leiða í ljós hvort Fáfnir Offshore hefur með þessum samningum við Havyard náð að takmarka áhættu sína með þeim hætti sem stjórn félagsins virðist álíta.

Vel heppnuð vindorka í norðri

Sumarið 2014 áttu sér stað miklar framkvæmdir við Berlevoginn í Finnmörku. Þarna var reist 45 MW vindorkuver á sjálfum nyrsta odda Noregs.

Þar er um að ræða fimmtán turna og hver um sig með 3 MW hverfil frá Siemens. Og það sem er alveg sérstaklega athyglisvert við þetta vindorkuverkefni, kennt við Raggovidda, er að fyrsta heila starfsárið (2015) skilaði blásturinn þarna hvorki meira né minna en um 200 GWst. Sem er Noregsmet í nýtingu vindorkuvers, þ.e. miðað við uppsett afl. Og nálægt heimsmeti.

Raforkuframleiðslan þarna m.v. uppsett afl er sem sagt með því allra mesta sem þekkist í vindorku í heiminum eða um og yfir 50%. Þetta er að vísu töluvert minni nýting en gengur og gerist í íslenskum vatnsafls- og jarðvarmavirkjunum. En þetta er engu að síður mjög hagkvæm vindorkustöð þarna í Raggovidda.

Til samanburðar er t.d. áhugavert að Raggovidda skilar nokkuð svipaðri framleiðsla m.v. afl eins og gerist í Írafossstöð og Vatnsfellsvirkjun. Sem sýnir vel að það getur sannarlega verið vit í vindorku. Til samanburðar má einnig nefna að vindurinn þarna í Raggovidda skilaði meiri raforkuframleiðslu en t.a.m. Laxárvirkjun og um helmingnum af allri þeirri raforku sem Sogsvirkjanirnar þrjár almennt gera. Nýting vindorku getur því bersýnilega verið raunverulegur valkostur í stað þess að ráðast í gerð rennslisvirkjana í fallegum bergvatnsám.

Kostnaðurinn við Raggovidda var á bilinu NOK 600-650 milljónir. Sem merkir að kostnaðurinn pr. MW er mjög hógvær. Þ.e. töluvert undir USD 2 milljónir/MW og það þrátt fyrir að gengi NOK sé nú mjög lágt.

Þetta er vel að merkja mun lægri byggingakostnaður en gengur og gerist í vatnsafls- og jarðvarmavirkjunum hér á landi. Á móti kemur að íslenskar vatnsafls- og jarðvarmavirkjanir skila almennt miklu meiri nýtingu. En eins og áður sagði er nýting Raggovidda þó það mikil, miðað við afl, að það fer langt með að jafnast á við sumar íslenskar virkjanir. Þetta má þakka góðum vindi þarna nyrst í Noregi, en einnig því að þessi tækni er að taka framförum. Þess vegna er eðlilegur sá mikli vöxtur sem verið hefur í nýtingu vindorku víða í heiminum - og er spáð að haldi áfram á næstu árum og áratugum.

Uppbygging í vindorku hefur verið nokkuð hröð í Noregi síðustu árin. Og nú er svo komið að Norðmenn framleiða um 2,5 TWst af raforku með þessum hætti árlega. Það er ámóta eins og helmingurinn af allri raforkuframleiðslu Kárahnjúkavirkjunar (sem er langstærsta virkjun á Íslandi). Til samanburðar er einnig áhugavert að þetta er miklu meiri raforka en HS Orka framleiðir. Og jafngildir um 3/4 af allri raforkuframleiðslu ON/OR. Norsk vindorka er því sannarlega umtalsverð, þó svo hún sé einungis lítið hlutfall af allri raforkuframleiðslu í Noregi.

Almennt er nýting vindorkuvera í Noregi nálægt 30% (þ.e. hlutfall klkst yfir árið sem túrbínurnar skila fullum afköstum). Þetta er mun betri nýting en víðast hvar annars staðar í heiminum. Og árið 2015 náði nýtingin í Noregi vel að merkja næstum því 35%.

Þetta er þó smáræði miðað við það sem vindorka virðist geta skilað á Íslandi. Því skv. upplýsingum frá Landsvirkjun hafa vindrafstöðvarnar á Hafinu ofan við Búrfell verið með nýtingu nálægt 40%. Sem gefur vísbendingu um að íslensk vindorka sé ekki síður hagkvæm en norsk. Það er því fyllsta ástæða til að huga meira að nýtingu vindorku á Íslandi.

Versti kosturinn valinn

Havila Shipping er norsk skipaútgerð sem einkum þjónustar olíuiðnaðinn. Árið 2014 ákváðu Íslandsbanki og Arion banki að lána verulega fjármuni til Havila. Það eitt og sér að Havila skuli hafa þurft á fjármunum að halda frá íslenskum bönkum segir allt sem segja þarf. Enda útlit fyrir að þetta Noregsævintýri bankanna verði ekki aldeilis ferð til fjár.

Það sem er þó kannski athyglisverðast er að af helstu fyrirtækjunum í Noregi í þessari tegund af þjónustu, sem skráð eru í kauphöllinni í Osló, var Havila sennilega allra versti kosturinn. Til að lána fjármuni.

Í nýlegu yfirliti um verðþróun slíkra fyrirtækja í norsku kauphöllinni, kemur nefnilega fram að það er Havila sem hefur hrunið mest í verði. Og er farið að nálgast það að vera verðlaust. Sem er auðvitað til merkis um að fjárfestar hafi afskaplega litla trú á að Havila geti forðast gjaldþrot.

Á tímabilinu júní 2014 til mars 2016 gufaði um 94% af verðmæti Havila upp á hlutabréfamarkaðnum. Flest samanburðarfyrirtækjanna lækkuðu á bilinu 70-90% á þessu tímabili. Ekkert af fyrirtækjunum missti eins hátt hlutfall af verðmæti sínu eins og Havila. Havila var því afleitur kostur að fjármagna.

Svo virðist sem íslenskir bankar hafi ekki áttað sig á áhættunni þegar þeir ákváðu að gerast með þessum lánveitingum þátttakendur í norska olíubransanum. En kannski væri nær að segja að íslensku bankana hafi beinlínis þyrst í áhættu. Þessu til stuðnings má benda á, að ekki ber á öðru en að strax árið 2009 hafi áhætta í norska olíuþjónustugeiranum farið vaxandi miðað við aðrar helstu greinar olíuiðnaðarins þar í landi. Sbr. grafið hér til hliðar. Og tölfræðin bendir til þess að áhættan þarna í olíuþjónustugeiranum hafi vaxið mjög hratt árin 2012 og 2013.

Miðað við þetta er vel skiljanlegt af hverju fyrirtæki í olíuþjónustunni áttu a.m.k. sum hver orðið í erfiðleikum með að fjármagna sig í Noregi, þegar kom fram á seinni hluta 2013. M.ö.o. þá var áhættan af svona lánveitingum álitin fara hratt vaxandi á þessum tíma. Og þar með varð dýrara fyrir fyrirtæki í þessum geira olíuiðnaðarins að fjármagna sig. En þá stukku Íslandsbanki og Arion banki til. Og gerðust stoltir lánveitendur  til Havila. Sbr. lýsingin í ársskýrslu Íslandsbanka: Íslandsbanki is proud to be among Havilas preferred financial partners, providing the company both a bilateral facility and participating in a syndicated facility.

Þess má svo geta að mögulega voru fjárfestingar á vegum íslandssjóða (Akurs) og Landsbréfa (Horns II) í íslenska olíuþjónustufélaginu Fáfni Offshore, studdar sterkari rökum en áðurnefndar lánveitingar til Havila. Því Fáfnir Offshore var með skip sem var sérsmíðað til íshafssiglinga - og vegna lítils framboðs á þeim markaði var þetta því mögulega áhugaverðara verkefni en að fara inn í hefðbundnu þjónustuskipaútgerðina.

Það er engu að síður augljóst að með aðkomu sinni að Fáfni Offshore tóku hluthafarnir verulega áhættu. Sem er reyndar eðli hlutafjárfjárfestinga. Það sem er kannski undarlegast er að á hluthafafundi í Fáfni Offshore í febrúar sem leið, stóð meirihluti hluthafanna að ákvörðunum sem sennilega munu reynast óskynsamlegar. Fyrir flesta hluthafana. Ef ekki alla. En spyrjum að leikslokum.

Mikilvægi réttra og hlutlausra upplýsinga

Hlutlausir og áreiðanlegir fagaðilar eru ákaflega mikilvægir. Eins og t.a.m. háskólarnir. Þess vegna var óheppilegt hversu villandi mynd skýrslan Áhrif stóriðjuframkvæmda á íslenskt efnahagslíf gaf af raforkuverði til álvera á Íslandi. Eins og lýst var í grein hér á Orkublogginu í gær. Ekki síður slæmt er þegar fjölmiðlar og hagsmunaaðilar grípa slíkar villandi upplýsingar og birta þær eins og um staðreyndir sé að ræða. 

Verðið til álvera á Íslandi oftast töluvert langt undir heimsmeðaltalinu

Til upprifjunar skal minnt á að í umræddri skýrslu (sbr. pdf-skjal hér) sagði að raforkuverð til álveranna á Íslandi virðist „vera á sama bili og annars staðar að jafnaði“. Þetta var ekki rétt. Hið rétta hefði verið að segja að flest bendi til þess að raforkuverð hér til álvera sé að jafnaði um 25-30% lægra en annars staðar að jafnaði. Eins og útskýrt var í síðustu grein; Alltaf undir meðalverði.

Þess má geta að síðan umrædd skýrsla kom út árið 2009, hefur þessi verðmunur lítt breyst. Og stundum orðið meiri - íslensku orkufyrirtækjunum í óhag. Í slíkum samanburði hefur það þó hækkað íslenska meðalverðið að raforkuverð til eins álveranna hér hækkaði verulega með nýjum orkusamningi árið 2010. Sá samningur var milli Landsvirkjunar og eiganda álversins í Straumsvík.

Síðan 2009 hefur hækkandi raforkuverð til álvera erlendis almennt verið með þeim hætti að að munurinn á íslenska og alþjóðlega meðalverðinu hefur oftast verið svipaður eða meiri en var þarna á fyrsta áratug aldarinnar. Verðmunurinn er þó að sjálfsögðu síbreytilegur frá ári til árs. En almennt er umrætt meðalverð á Íslandi töluvert langt undir heimsmeðaltalinu.

Einhverjir kunna að halda því fram að grafið hér að ofan innihaldi ekki sambærilegar upplýsingar. Þarna er nefnilega ekki gefið upp meðalverð Landsvirkjunar (LV) til álvera, heldur til stóriðjunnar allrar. Sem merkir að þarna er raforkuverðið til járnblendiverksmiðju Elkem á Grundartanga líka inni í meðaltalinu.

En það skiptir litlu máli. Af eldri ársskýrslum járnblendiverksmiðjunnar má sjá að þó svo raforkuverðið til hennar sé lágt, er það ekki svo lágt að það dragi meðalverð Landsvirkjunar til stóriðju mikið niður (og það þó svo meðalverðið til álveranna sú nú orðið nokkru hærra en til járnblendisins). Hér skiptir og máli að hlutfall járnblendiverksmiðjunnar í raforkuviðskiptum Landsvirkjunar er ekki nægjanlega mikið til að umtalsverður munur verði á meðalverði LV til stóriðju og meðalverði LV til álvera. Nú um stundir er staðan t.a.m. sú, að meðalverð LV til stóriðju er einungis um hálfum dollar lægra pr. MWst en meðalverð LV til álvera.

Áhrif raforkusamnings LV við Elkem hefur því óveruleg áhrif á meðalverðið. Þetta á alveg sérstaklega við eftir 2006, þ.e. eftir að Fjarðaál var tekið til starfa. Um meðalverðið til álveranna á Íslandi má svo líka vísa á þetta graf.

Loks má geta þess að meðalverð ON/OR og HS Orku til álvera er örugglega nokkuð lægra en meðalverð LV til álvera (því raforkusamningur LV vegna Straumsvíkur frá 2010 dregur meðalverð LV upp, en meðalverð ON/OR og HS Orku til Norðuráls er mjög lágt). Þess vegna má fullyrða að meðalverðið á raforku til álvera á Íslandi er eilítið lægra en kemur fram á gröfunum hér að ofan.

Álfyrirtækin fögnuðu niðurstöðunni

Áðurnefnd skýrsla frá 2009 hafði þann stóra galla að með röngum eða villandi upplýsingum í svona skýrslu var höggvið að þeim sem gagnrýnt höfðu lágt raforkuverð til álvera og stóriðju á Íslandi. Ýmsir hagsmunaaðilar gripu skýrsluna á lofti og hömpuðu henni og sögðu hana sýna að raforkuverð hér til álvera væri alls ekki lágt. Þannig nýtti ÍSAL í Straumsvík (Rio Tinto Alcan) sér skýrsluna til að segja eftirfarandi (leturbreyting er Orkubloggsins):

Fullyrðingar um „gjafverð“ til álvera á Íslandi standast ekki með hliðsjón af þeirri niðurstöðu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands að þau greiði nálægt meðalverði álvera í heiminum.

Þess má geta að á þessum tíma, þ.e. 2009, var álverið í Straumsvík að greiða miklu lægra raforkuverð en það gerir í dag. Og greiddi þá reyndar lægsta verðið af öllum álverunum hér. Eins og sjá má á þessu grafi.

Auðvitað tóku fleiri þátt í að breiða út gleðiboðaskap skýrslunnar um bærilegt raforkuverð til álvera á Íslandi. Þannig segir eftirfarandi í umsögn Samtaka álframleiðenda um skýrsluna (en Samál var vel að merkja stofnað um ári eftir útkomu skýrslunnar - sennilega til höfuðs hugmyndarinnar um sæstreng milli Íslands og Evrópu og gegn áformum LV um að auka arðsemi af orkusölu fyrirtækisins):

Skýrsla þessi er unnin af Hagfræðistofnun fyrir Iðnaðarráðuneytið. Hún hefur að geyma fjölmargar gagnlegar upplýsingar um þjóðhagsleg áhrif stóriðju hér á landi. Þar kemur meðal annars fram að flest bendi til þess að þjóðhagslega hagkvæmt sé að ráðast í framkvæmdir við stóriðju á næstu árum.

Samorka kinkaði kolli

Meira að segja Samorka (Samtök orku- og veitufyrirtækja á Íslandi) kinkaði kolli yfir niðurstöðu skýrsluhöfunda um samhengi raforkuverðs til álvera á Íslandi og í heiminum. Því á vef Samorku birtist eftirfarandi frétt:

Samorka hefur engar frekari upplýsingar um raforkuverð til stóriðju og getur því ekki staðfest þessa ályktun Hagfræðistofnunar. Hins vegar er ástæða til að vekja athygli á þessari niðurstöðu stofnunarinnar þar sem því er iðulega haldið fram að orkuverð til stóriðju sé með lægsta móti hérlendis.

Úr því Samorka tók það sérstaklega fram að samtökin gætu ekki staðfest (ranga) niðurstöðu Hagfræðistofnunar, má spyrja sig af hverju Samorku þótti tilefni til „að vekja athygli á þessari niðurstöðu stofnunarinnar þar sem því er iðulega haldið fram að orkuverð til stóriðju sé með lægsta móti hérlendis“. Með þessu var Samorka nefnilega augljóslega að gefa það í skyn, að með niðurstöðu Hagfræðistofnunar væri búið að hrekja málflutning þeirra sem segðu að raforkuverðið hér til stóriðju væri lágt.

Þarna hefði Samorka betur sleppt síðustu setningunni í tilvitnuninni hér að ofan. Samorka hefði líka átt að hugleiða hvort niðurstaða Hagfræðistofnunar kynni að vera röng. Hryggjarstykkið í Samorku eru jú orkufyrirtækin. Þ.á m. eru þrjú þau stóru sem selja raforku til álvera. Þau hljóta að hafa búið yfir einhverri þekkingu á því hvar þau stæðu í slíkri raforkusölu í alþjóðlegum samanburði. Þau hljóta því að hafa vitað að umrædd niðurstaða skýrslunnar um raforkuverðið var villandi.

Þótti kannski þessum orkufyrirtækjum (sem öll voru innan Samorku) heppilegt að fá þann dóm frá Hagfræðistofnun og iðnaðarráðuneytinu að þau væru að fá hið bærilegasta verð frá álverunum? Jafnvel þó svo sannleikurinn væri sá að orkuverðið sem þau voru að fá var í reynd hlutfallslega miklu lægra en skýrslan gaf til kynna. Vildu viðkomandi orkufyrirtæki á þessum tíma kannski ekki að það kæmist upp um hversu raforkuverðið til álveranna hér væri hlutfallslega lágt?

Tekið skal fram að það er mat Orkubloggarans að starfsemi og álitsgjöf Samorku hafi farið batnandi á síðustu árum. En ég held þó að ennþá birtist Samorka mörgu fólki sem afar gamaldags virkjunarsamtök. Þess má geta að um 80 milljónum króna er á ári hverju varið í rekstur Samorku.

Kæruleysi í heimildaöflun olli rangri niðurstöðu um raforkuverðið 2009

Sú ályktun í umræddri skýrslu árið 2009 að raforkuverð hér til álvera hafi þá verið á sama bili og annars staðar í heiminum var röng eða a.m.k. ansið villandi. Skýringin á þessari einkennilegu niðurstöðu virðist einkum hafa verið sú, að þarna var einungis stuðst við eina heimild um raforkuverð til álvera í heiminum. Að auki virðist sem þarna hafi höfundar skýrslunnar ruglað saman árunum 2006 og 2007 (það var nefnilega árið 2006 sem meðalverðið í heiminum var um 27 USD/MWst; ekki árið 2007 eins og skýrsluhöfundar héldu). 

Eðlilegast hefði verið að niðurstaða skýrsluhöfunda hefði verið sú, að sterkar vísbendingar væru um að raforkuverð LV til álveranna væri almennt töluvert lægra en heimsmeðaltalið. Og að munurinn þarna væri sennilega oft á bilinu 20-30%. Undantekning hafi verið árið 2006, þegar mjög hátt álverð varð til þess að álverðstengdir raforkusamningar skiluðu LV óvenju hagstæðu meðalverði. En það var sem sagt undantekning. Strax árið 2007 var aftur farið að bera á verulegum verðmun.

Fjölmiðlar kynna boðskapinn líkt og sannleika

Ýmsir fjölmiðar tóku sig að sjálfsögðu til og birtu fréttir af skýrslunni. Og endurtóku gagnrýnilaust hina einkennilegu ályktun þar um raforkuverðið. Þannig má sjá eftirfarandi á vefnum visir.is:

Að mati Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands er orkuverð til stóriðju í meðallagi hátt hérlendis. [...] Íslenskir orkusalar hafa aðspurðir sagt orkuverð til stóriðju hérlendis vera nálægt meðallagi þess verðs sem slík fyrirtæki greiða á heimsvísu. 

Í Morgunblaðinu birtist líka frétt um þessa skýrslu Hagfræðistofnunar. Þar sagði m.a. eftirfarandi (Morgunblaðið minnti þó vel að merkja lesendur sína á að annað sjónarmið mætti sjá í annarri skýrslu):

Hagfræðistofnun Háskóla Íslands hefur skilað iðnaðarráðuneytinu umbeðinni skýrslu um hagrænt mat á áhrifum stóriðjuframkvæmda á íslenskt efnahagslíf. Í skýrslunni kemur m.a. fram að raforkuverð til álvera, samkvæmt ársreikningum Landsvirkjunar, sé á sama bili og annars staðar. Það er annað en fram hefur komið frá höfundum skýrslu Sjónarrandar ehf. fyrir fjármálaráðuneytið, að orkuverð til álvera hér á landi sé lágt og lítil þjóðhagsleg arðsemi sé af stóriðjuframkvæmdum.

Iðnaðarráðherra tók undir ályktun skýrslunnar

Einkennilegast var kannski það að þáverandi iðnaðarráðherra, Katrín Júlíusdóttir, var meðal þeirra sem gleypti gagnrýnislaust við því sem þarna birtist um raforkuverðið. Eins og kom fram í frétt RÚV um málið (feitletrun er Orkubloggsins):

Katrín Júlíusdóttir iðnaðarráðherra segir athugun iðnaðarráðuneytis og Hagfræðistofnunar Háskólans, benda til að álfyrirtækin greiði meðalverð fyrir orkuna en ekki fjórðungi minna eins og kemur fram í nýlegri trúnaðarskýrslu fyrir Norðurál. Ráðuneytið hafi fylgst með því sem vitað er um álverð á Íslandi. Niðurstaða ráðuneytisins sé sú að meðalverð fáist fyrir orkuna.

Niðurstaða ráðuneytisins? Það var og. Af þessu tilefni er vert að ítreka að nánast allt umrætt tímabil, 2002-2010, var meðalverð á raforku Landsvirkjunar til stóriðju og til álvera nokkru lægra en meðalverð á raforku til álvera í heiminum. Til hliðsjónar hér má einnig vísa í það sem sagði í skýrslu Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) árið 2011 (leturbreyting hér - til að leggja áherslu á hversu fjarri þetta álit er þeirri ályktun sem birtist í skýrslu Hagfræðistofnunar 2009):

During 2009 Landsvirkjun commissioned the British consultancy company CRU to review and assess the existing preliminary agreement with Alcan. According to the information provided, CRU established that out of 184 aluminium smelters worldwide, Iceland provided the 14th lowest price and 3rd lowest out of 32 smelters in Europe.

Mikilvægi vandaðra og hlutlausra upplýsinga

Hið rétta í málinu er að flest bendir til þess að meðalverð á raforku til álvera hér er og hefur um langt skeið almennt verið töluvert undir heimsmeðaltali. Og það var rangt eða a.m.k. mjög villandi hjá Hagfræðistofnun að segja að orkuverðið hér „virðist því vera á sama bili og annars staðar að jafnaði“. Þetta var auðvitað miður, því réttar og hlutlausar upplýsingar eru ákaflega mikilvægar. Við getum svo spurt okkur af hverju það var svo lengi almennur skilningur á Íslandi, að meðalverð á raforkunni hér til álvera væri alls ekki lágt?

Alltaf undir meðalverði

Raforkuverð til álvera á Íslandi er bundið í langtímasamningum og er það verð ekki gert opinbert. Út frá ársreikningum Landsvirkjunar má þó ætla að það hafi hin síðustu ár verið á bilinu 25-28 US mill á kWst [25-28 USD/MWst]. Til samanburðar má nefna að samkvæmt World Bureau of Metal Statistics var meðalverð í heiminum árið 2007 27 US mill á kWst [27 USD/MWst]. Verð hér virðist því vera á sama bili og annars staðar að jafnaði.

Þannig segir í skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands frá árinu 2009 (leturbreyting og skýringar í hornklofum eru Orkubloggsins). Skýrslan sú ber titilinn Áhrif stóriðjuframkvæmda á íslenskt efnahagslíf og hana má sjá í heild hér á vef Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins.

Umrædd niðurstaða Hagfræðistofnunar ver vel að merkja nokkuð fjarri raunveruleikanum. Almennt hefur meðalverð til álvera á Íslandi verið töluvert langt undir heimsmeðalverðinu. Munurinn þarna hefur oft verið á bilinu 20-30% (íslensku orkufyrirtækjunum í óhag). Hér að ofan má sjá graf frá CRU Group sem sýnir meðalverðið til álvera í heiminum. Inn á grafið er búið að bæta við meðalverði Landsvirkjunar (bláu punktarnir). Minnt skal á að skýrsla Hagfræðistofnunar var birt 2009 og því er 2008 síðasta árið sem tilgreint er á grafinu. En þess má geta að umræddur verðmunur er ennþá fyrir hendi og er oftast hlutfallslega engu minni en var (sbr. einnig þetta graf hér).

Einungis árið 2006 var meðalverð Landsvirkjunar til stóriðju og álvera svipað og meðalverð til álvera í heiminum. Eins og glögglega má sjá á grafinu hér að ofan. Það ár (2006) var mjög óvenjulegt. Því þá var verð á áli alveg einstaklega hátt (sbr. grafið hér til hliðar). Vegna verðtengingar í raforkusamningunum hér milli álveranna og Landsvirkjunar við álverð, naut Landsvirkjun góðs af þessu óvenju háa álverði. Þarna var um mjög óvenjulegt ástand að ræða. Árið 2006 var því undantekning frá því sem verið hefur að jafnaði.

Svo bíður maður bara spenntur eftir því að útsendarar Norðuráls spretti fram og segi að þarna sé verið að bera saman epli og appelsínur. Vegna þess að raforkuverð til járnblendiverksmiðjunnar (sem er jú ekki álver) skekki samanburðinn. En svo er alls ekki. Óvissumörkin vegna þessa rúmast innan bláu punktana.

Niðurstaðan er sú að allt tímabilið 2002-2008 var meðalverð á raforku Landsvirkjunar til álvera lægra en meðalverð á raforku til álvera í heiminum. Og oftast töluvert miklu lægra. Og hér er vel að merkja verið að tala um meðalverð. Fjölmörg álver í heiminum greiða miklu hærra orkuverð en meðalverð til álvera heimsins. Og einungis örfá af öllum rúmlega tvö hundruð álverum heimsins greiða jafn lágt raforkuverð eins og Norðurál og Fjarðaál.

Rafbílavæðing framundan?

Er rafbíllinn loks að verða mikilvægur valkostur bílaeigenda?

Bloomberg New Energy Finance (BNEF) virðist álíta að svo sé. Skv. nýrri úttekt BNEF mun sala á rafbílum aukast gríðarlega á komandi árum og áratugum - eða hátt í hundraðfaldast fram til 2040. Og að þá verði árleg sala á nýjum rafbílum um 41 milljónir bíla. Til samanburðar seldust um 460 þúsund svona bílar árið 2015.

Með rafbílum er hér annars vegar átt við hinn raunverulega hreina rafbíl; bíl sem gengur á raforkunni einni saman (Battery Electric Vehicle eða BEV). Og sú raforka kemur að sjálfsögðu frá rafgeymi bílsins; sérhönnuðum rafgeymi sem inniheldur næga orku til að koma bílnum jafnvel hundruð km á einni og sömu hleðslunni. Rafbílum tilheyrir svo einnig annar flokkur, sem er tvinnbíllinn (Plug-In Hybryd Electric Vehicle eða PHEV). Hann er með hlaðanlegan rafgeymi, sem knúið getur bílinn, en bíllinn er einnig með hefðbundna bílvél sem kemur til skjalanna þegar rafhleðslan er uppurin. 

Það sem er sérlega athyglisvert við þessa nýju spá BNEF er hreint ótrúleg fjölgun sem spáð er í nýjum rafbílum án hefðbundinnar vélar (þ.e. BEV). Í dag þekkjum við ýmsa slíka bíla, t.d. Nissan Leaf og Tesla (þar hefur S-týpan verið vinsælust). Söluhæsti bíllinn sem flokkast sem PHEV er aftur á móti Chevrolet Volt.

Í framhaldi af þessari spá BNEF um ævintýralegan vöxt rafbíla, hefur Bloomberg hreinlega dælt út fréttum um það hvernig rafbíllinn muni senn höggva í eftirspurn eftir olíu. Þar má nefna fyrirsagnir eins og Here’s How Electric Cars Will Cause the Next Oil Crisis, The Peak Oil Myth and the Rise of the Electric Car, Superior Electric Cars are on Their Way, and They Could Begin to Wreck Oil Markets Within a Decade.

Umrædd spá BNEF er mjög á skjön við spár helstu olíuframleiðendanna, hvort sem er t.d. spá OPEC eða spá Exxon MObil. En ef BNEF hefur rétt fyrir sér mun fjölgun rafbíla innan tíu ára létta á eftirspurnina eftir olíu sem nemur um 2 milljónum tunna/dag. Það vill svo til að það magn eitt og sér getur haft gífurleg áhrif á það hvernig olíuverð þróast. Og BNEF álítur að árið 2040 verði fjölgun rafbíla orðin svo mikil að það létti á olíueftirspurn sem nemur um 13 milljónum tunna/dag!

Allir þessi rafbílar munu þurfa aðgang að geysilegu magni af raforku. BNEF álítur að árleg raforkunotkun rafbílaflotans árið 2040 muni nema hvorki meira né minna en 1.900 TWst. Sem er svakalegt magn eða um 10% af allri þeirri raforku sem heimurinn er að nota árlega nú um stundir (nú notar heimurinn um 20.000 TWst árlega).

Þessi þróun yrði lítið vandamál fyrir land eins og Ísland. Því á Íslandi er framleidd langmest raforka sem nokkur þjóð veraldarannar framleiðir (miðað við höfðatölu). Við munum því fara létt með að skaffa orku vegna rafbílaflotans.

Í mörgum örðum löndum mun þróun af þessu tagi aftur á móti geta skapað vandamál. Því erfitt kann að verða að uppfylla hratt vaxandi eftirspurn eftir raforku. Sem um leið kann að skapa Íslandi áhugaverð tækifæri til útflutnings á raforku. Það er því nokkuð augljóst að EF spá BNEF um þróun rafbílanotkunar gengur eftir, er bjart framundan í íslenskum raforkuiðnaði. Og haldiði það verði ljúft að líða hljóðlaust um Svínahraunið!

Ólag hjá MetalPrices.com

Þegar þetta er skrifað eru gröf, sem venjulega birtast hér til hliðar, ekki að birtast. Ástæðan er óljós, en svo virðist sem ólag sé á vefnum MetalPrices.com. Þangað sækir Orkubloggið gröf um verðþróun á hráolíu, jarðgasi og áli. Vonandi kemst þetta í lag sem fyrst.