Ofurskálin er barmafull af olíu

Síðar í dag fer fram árlegur úrslitaleikur í bandaríska fótboltanum. The Super Bowl.

Orkubloggarinn er reyndar enginn sérstakur aðdáandi þessarar tuddalegu íþróttar. En í dag er samt tilefni til að rifja upp hvernig hin æpandi vinsæla Ofurskál er nátengd bandaríska olíuiðnaðinum. Það er nefnilega svo að án olíunnar og nokkurra helstu frumherjanna í bandaríska olíuiðnaðinum, þá væri Super Bowl varla sá risastóri viðburður sem leikurinn er í dag. Allt á þetta rætur að rekja til þess þegar geggjað olíugullæðið westur í Texas gerði gamla kusufylkið að einhverri mestu auðsuppsprettu Bandaríkjanna. Það mikla ævintýri hófst fyrir meira en hundrað árum:

SPINDLETOP

Í upphafi 20. aldar var Texas varla meira en syfjulegur útkjálki, sem flestum Bandaríkjamönnum utan fylkisins stóð nokk sama um. En svo rann upp 10. janúar 1901. Þegar borinn á Spindletop-hæðinni hitti í beint í mark.

Þarna á einungis 300 m dýpi austast í Texas höfðu menn rambað á hreint svakalega olíulind. Olíustrókurinn stóð líkt og risavaxinn svartur gosbrunnur 50 metra upp í loftið og það tók meira en viku að hemja olíugosið. Það er til marks um stærðina, að bormennirnir hefðu orðið nokkuð ánægðir ef brunnurinn hefði skilað 5-10 tunnum daglega - en þarna sprautuðust upp af gríðarlegum krafti litlar 100 þúsund tunnur daglega!

Olíulindin undir Spindletop reyndist framleiða meiri olíu en allir aðrir olíubrunnar Bandaríkjanna til samans. Þetta olli þáttaskilum í ólíuiðnaðinum; Spindletop markaði upphafið að olíuiðnaði nútímans og olíubransinn í Texas var fæddur. Og næstu fimm áratugina - eða allt þar til hræódýr olían frá Mið-Austurlöndum tók að streyma inn á bandaríska markaðinn upp úr 1960 - átti Texas eftir að vera vettvangur einhvers rosalegasta olíuævintýris í heiminum. Þegar hver risaolíulindin af annarri fannst undir yfirborði Yexas.

Fram að atburðunum við Spindletop 1901 hafði Pennsylvanía verið vagga bandaríska olíuiðnaðarins. En nú varð Texas miðpunkturinn. Bæði innfæddir Texasbúar og aðrir djarfhuga ævintýramenn streymdu með olíubora út á sléttur Texas. Næstu árin skapaði olían undir yfirborði the Lone Star State einhverja mestu auðmenn sem sögur fara af. Og borgirnar Dallas og þó einkum Houston urðu miðstöðvar bandaríska olíuiðnaðarins. 

OLÍUAUÐKÝFINGARNIR Í TEXAS 

Á þessum tíma var geysilegt magn af olíu að finna á sáralitlu dýpi. Það þurfti því ekki mikið fjármagn til að bora, heldur fyrst og fremst útsjónarsemi... og heppni. Auðvitað voru ekki allir útvaldir. En þeir sem hittu á stærstu olíulindirnar í Texas urðu ekki aðeins efnuðustu mennirnir í Bandaríkjunum, heldur meðal ríkustu manna veraldarinnar.

Þarna má einkum og sér í lagi nefna fimm náunga; þá Roy Cullen, H.L. Hunt, Glenn McCarthy, Clint Murchison og Sid Richardson. Olíuspámennirnir í Texas urðu auðvitað miklu fleiri, en þessir fimmmenningar hafa oft verið kallaðir risarnir í olíuævintýrinu í Texas. Saga þeirra er vægast sagt ævintýraleg og jafnvel lygileg á köflum. Og t.d. nokkuð augljóst að söguþráður hinna víðfrægu Dallas-þátta byggir verulega á samsulli úr ævi þessara Suðurríkjamanna og afkomenda þeirra. Þó svo raunveruleikinn hafi verið margfalt ótrúlegri og dramatískari en söguþráðurinn í sjónvarpssápunni.

Fimmmenningarnir umræddu áttu það sameiginlegt að hafa brotist úr sárri fátækt - en urðu nú allir vægast sagt ofsaríkir. Þó þeir bærust mismikið á, má almennt segja að lífstíll þeirra hafi slegið út flest það sem fólk getur ímyndað sér. Risavaxnar olíulindirnar voru sem peningavélar og fyrir vikið söfnuðu þeir búgörðum, stórhýsum, veðhlaupahestum, einkaflugvélum og eyjum í Mexíkóflóa og Karíbahafinu - líkt og aðrir söfnuðu frímerkjum.

Eiginkonurnar lyftu sér upp með veisluhöldum; ýmist heima í Suðurríkjunum, einhverri lúxusvillunni í Mexíkó eða á dýrustu hótelunum í París eða Róm. En þetta voru engu að síður fyrst og fremst Texasbúar. Og sökum þess að Texas var ansið langt frá bandarísku yfirstéttinni á austurströndinni og fjölmiðlabylting 20. aldarinnar ennþá víðsfjarri, voru fæstir Bandaríkjamanna meðvitaðir um þessa ofurauðugu olíuklístrugu Texasbúa.

Það var ekki fyrr en olíuskáldsagan Giant kom út árið 1952 að Bandaríkjamenn áttuðu sig loks á tilveru olíu-auðkýfinganna í Texas - sem þá voru komnir vel yfir miðjan aldur. Þessi vitneskja náði þó ekki almennilega til bandarísks almennings fyrr en kvikmyndin byggð á Giant kom árið 1956. Með Hollywood-stjörnurnar James Dean, Elísabetu Taylor og Rock Hudson í aðalhlutverkum.

Alræmdastur og þekktastur af olíufimmmenningunum er eflaust H.L. Hunt (f. 1889). Hann var á tímabili hvorki meira né minna en auðugasti maður veraldarinnar - vegna risastórra olíuauðlindanna sem hann hafði komist yfir í austurhluta Texas.

H.L. Hunt var um margt mikill furðufugl og kannski heldur ógeðfelldur karakter. Hann var greinilega vænissjúkur og taldi kommúnista og gyðinga hafa gert samsæri um að ná yfirráðum í Bandaríkjunum og heiminum öllum. Og rasisti þar að auki, en á þessum tímum voru Suðurríkin reyndar afar fornaldarlegt samfélag þar sem kynþáttafordómar hvítu yfirstéttarinnar voru allsráðandi.

Hunt var mikill fjölskyldumaður - kannski of mikill því brátt kom í ljós fjölskyldustóðlífi hans með þremur eiginkonum! Sem allar áttu með honum sæg af börnum. Formlegt tvíkvæni sannaðist þó aldrei á karlinn. Að Hunt gengnum (d. 1974) urðu hörð málaferli um fjölskylduauðinn, en loks náðist samkomulag milli fjölskyldnanna þriggja um skiptingu arfsins.

Einn sona H.L. Hunt, Bunker Hunt (f. 1926), tók um skeið við sæti föður sins sem mesti auðjöfur veraldarinnar, þegar hann fann risaolíulind í Líbýu á 7. áratugnum. En það er sitthvað gæfa og gjörvileiki og Bunker Hunt fékk svo sannarlega að finna fyrir því. Þegar Gaddafi komst til valda í Líbýu snemma á 8. áratugnum þjóðnýtti hann olíulindir landsins og svipti Bunker þar með verðmætum upp á nokkra milljarða dollara. Bunker Hunt var þó ekki á flæðiskeri staddur - enn um sinn. Eða þar til fjármálaveldi hans hrundi til grunna með dramatískum hætti eftir misheppnaða tilraun hans til að króa af silfurmarkað heimsins. Eins og Orkubloggið hefur áður sagt frá.

ÍÞRÓTTAFRÖMUÐURINN LAMAR HUNT 

Annar sonur H.L. Hunt (og bróðir Bunker's) hét Lamar Hunt (f. 1932). Lamar hafði mun minni áhuga á olíustússi en stóri bróðir - en var þeim mun áhugasamari um íþróttir. Hann var liðtækur í amerískum fótbolta á skólaárunum og þegar hann óx úr grasi gerði hann íþróttabissness að helsta lifibrauði sínu. Og árangurinn varð hreint ótrúlegur. Því Lamar átti eftir að koma á fót bæði bandarísku deildarkeppninni í tennis og í knattspyrnu (sem Kanar kalla soccer). Og hann átti líka þátt í að byggja upp bandarísku körfuboltadeildina. Sjálfur var Lamar að auki hluthafi í ekki smærra körfuboltaliði en Chicago Bulls.

Þekktastur er þó Lamar Hunt fyrir að stofna bandarísku fótboltaruðningsdeildina American Football League (AFL) og byggja upp ruðningslið í Dallas. Þetta var árið 1960. Liðið nefndi Lamar Dallas Texans og þar með var ameríski fótboltinn loks kominn til Suðurríkjanna. [Orkubloggarinn leyfir sér að kalla þessa sérkennilegu íþrótt ýmist amerískan fótbolta eða ruðning, þó svo almennt sé hugtakið ruðningur einungis notað yfir rugby en ekki amerískan fótbolta].

Þegar Lamar stofnaði Dallas Texans í upphafi 7. áratugarins hafði hann um skeið reynt að kaupa lið í bandarísku deildinni þáverandi; National Football League (NFL). Sú keppni átti sögu sína allt aftur til 1920 og flest liðin voru staðsett í borgum í NA-hluta Bandaríkjanna. En nú var ameríski fótboltinn hreinlega að gera allt vitlaust í Bandaríkjunum og Lamar sá þarna mikil tækifæri.

Æðið var að miklu leyti tilkomið vegna eins ruðningsleiks sem fram fór í New York árið 1958. Þar sem New York Giants og Baltiomore Colts kepptu í einhverjum svakalegast úrslitaleik sögunnar. Sjónvarpsáhorfið á leikinn sló líka öll met, með 45 milljónir áhorfenda. Og allt ætlaði um koll að keyra - bæði á vellinum og framan við sjónvarpstækin - þegar Alan Ameche skoraði snertimarkið sem tryggði Baltimore Colts sigurinn í framlengingu. Það andartak var fangað á frægri ljósmynd, sem sjá má hér til hliðar. Touchdown! Áhorfendur gjörsamlega trylltust af æsingi og bandaríska þjóðin varð á þessu andartaki algerlega heltekin af ruðningi.

Þessi magnaði leikur árið 1958 fékk brátt viðurnefnið Greatest Game Ever Played. Segja má að leikurinn hafi tryggt að íþróttaheimurinn í Bandaríkjunum varð endanlega að þeim megabissness sem við þekkjum svo vel dag. 

Lamar Hunt var meðal áhorfenda á leiknum og ákvað samstundis að þessa íþrótt þyrfti hann að fá heim til Dallas. Hann hafði augastað á ruðningsliðinu í Chicago, en ef þau kaup myndu ekki ganga eftir vildi Lamar kaupa sérleyfi af NFL til að setja upp nýtt lið í Dallas. Það reyndist torsótt (eigandi Washington Redskins var með sérleyfi fyrir öll Suðurríkin). Á endanum ákvað Lamar einfaldlega bæði að stofna sitt eigið ruðningslið og koma á fót annarri ruðningsdeild; American Football League eða AFL. Sem myndi keppa við hliðina á NFL.

Þetta var sem fyrr segir í byrjun 7. áratugarins. AFL-ruðningskeppnin varð brátt feykivinsæl og veitti hinni gamalreyndu National Football League (NFL) harða samkeppni. Í hinni nýju AFL-deild kepptu alls átta ný lið. Eitt þeirra var að sjálfsögðu liðið hans Lamar's Hunt; Dallas Texans. Af liðunum átta mætti t.d. líka nefna Houston Oilers, sem eins og nafnið gefur til kynna var líka í eigu olíu-milljónamærings. Sá hét Bud Adams (er í bláa jakkanum með Lamar Hunt á ljósmyndinni). Sá karl var að vísu ekki jafn ógeðslega ríkur eins og Hunt-strákarnir. En þetta sýndi vel að vestur í Texas þótti mönnum að olíugróði og ruðningur væri ágætisblanda.

Tilvera Dallas Texans varð þó ekki löng í Dallas. Jafnskjótt og NFL sá samkeppnina verða til í formi AFL var ákveðið að hleypa fleiri Suðurríkjaliðum inn í NFL deildina (fram til þess hafði Washington Redskins verið eina Suðurríkjaliðið í NFL). Ekki leið á löngu þar til annar olíuauðkýfingur í Dallas ákvað að nýta sér þetta. Og Dallas Cowboys varð til.

Lamar Hunt taldi of áhættusamt að tvö lið væru í borginni - jafnvel þó þau myndu keppa í sitt hvorri deildinni. Hann ákvað að sá vægi sem vitið hefur meira. Árið 1963 flutti hann liðið til Kansasborgar og heitir það síðan Kansas City Chiefs. Kansasbúar tóku Lamar Hunt fagnandi og næstu áratugina hélt hann áfram að fjárfesta í bandarísku íþróttalífi og er álitinn eins konar faðir margra helstu íþróttagreinanna þar vestra. Lamar Hunt lést árið 2006; 74 ára að aldri og þá tóku börnin hans við rekstri Kansasliðsins. 

 DALLAS COWBOYS 

Sem fyrr segir ákvað NFL árið 1960 að heimila nokkur ný lið í deildina. Þetta tækifæri greip maður að nafni Clint Murchison Jr (f. 1923). Sá var vel a merkja sonur gamla Clint Murchison, sem var einn áðurnefndra fimmmenninga sem töldust mestu olíuauðkýfingar Suðurríkjanna. Þar með voru bæði synir HL Hunt og Cris Murchison Sr. komnir á fullt í ameríska fótboltann!

Rétt eins og Lamar Hunt, þá fæddist Clint Murchison Jr. svo sannarlega með silfraða olíuskeið í munni. Ásamt bróður sínum, John Murchison, var hann lengi vel einn umsvifamesti kaupsýslumaður Bandaríkjanna. Þegar auður hans varð mestur á 8. áratugnum var hann metinn á 250-350 milljónir dollara - sem á þeim tíma var hressilega mikið fé.

Clint Murcison Jr. var um margt einkennilegur persónuleiki. Hann erfði kommúnistaótta föður síns og var nokkuð fyrir flöskuna, en hætti svo að drekka og gerðist nánast sjúklega kirkjurækinn. Þekktastur er Clint Murchison Jr. þó fyrir að hafa gripið tækifærið þegar NFL ruðningsdeildin ákvað að hleypa nokkrum nýjum liðum í deildina. Þvi þá stofnað Murchison Jr. Dallas Cowboys. Sem átti eftir að verða eitthvert allra sögufrægasta íþróttalið Bandaríkjanna!

Dallas Cowboys urðu fljótlega sigursælir með afbrigðum. Ekki er ofsagt að saga Dallaskúrekanna sé eitthvert magnaðasta ævintýrið í öllum bandaríska íþróttaheiminum. Einungis nokkrum árum eftir að liðið var stofnað sigraði það NFL-deildina (1965) og endurtók þann leik margoft næstu árin.

Segja má að allt tímabilið 1965-1985 hafi velgengni Dallas Cowboys á leikvellinum verið með hreinum ólíkindum. Svo fór að í lok 8. áratugarins voru Dallas Cowboys orðið svo vinsælt lið um gjörvöll Bandaríkin, að félagið fékk viðurnefnið America's Team!

Eftir 1985 rann upp nokkurra ára tímabil þar sem liðið missti taktinn. En á 10. áratugnum náði það sér aftur á strik og Dallas Cowboys vann t.a.m. Super Bowl 1992, 1993 og 1995. Síðan þá hefur liðinu gengið nokkuð vel - þó svo það hafi ekki náð að sigra í Ofurskálinni síðan 1995. Vinsældir og velgengni liðsins er slík, að í dag er ruðningsliðið Dallas Cowboys hvorki meira né minna en eitthvert allra verðmætasta vörumerkið í íþróttum heimsins.

Árið 2009 hélt viðskiptatímaritið Forbes því t.a.m. fram að einungis Manchester United sé verðmætara lið. Nýi heimavöllur Dallas-kúrekanna skammt frá Dallas - Kúrekaleikvangurinn eða Cowboys Stadium - tekur meira en 100 þúsund manns í sæti. Og veitir ekki af því liðið nýtur gríðarlegrar hylli heimamanna og Bandaríkjamanna flestra (þó svo sumir auðvitað elski að hata liðið). Þessar vinsældir skila sér greinilega í þokkalegusta rekstri, því Dallas Cowboys er tekjuhæsta ruðingsliðið í Bandaríkjunum.

FRÁ ALLSNÆGTUM TIL ÖRBIRGÐAR 

Íbúar Dallas tóku strax miklu ástfóstri við Dallas Cowboys - ruðningsliðsins hans Clint Murchison Jr. Þeir troðfylltu Baðmullaskálina (Cotton Bowl), sem var fyrsti heimavöllur liðsins. Þar spiluðu Dallaskúrekarnir heimaleiki sína allt fram til 1971, en þá var svæðið þarna orðið hálfgert slömm og Murchison færði heimavöllinn á glænýjan leikvang í betra hverfi.

Clint Murchison varð feykivinsæll meðal íbúa Dallas og nágrennis. En glanstímabilið hans varð aldeilis ekki eilíft. Þegar olíuverð hrapaði snemma á níunda áratugnum breyttist viðskiptaveldi hans á örskotstundu í einhverja hrikalegustu skuldasúpu í sögu bandaríska kapítalismans. Þegar líða fór á 9. áratuginn var ástandið orðið ansið svart. Kröfuhafarnir uppgötvuðu sér til skelfingar að viðskiptaveldi Murchison skuldaði á bilinu 500-1000 milljónir dollara. Á sama tíma hafði lækkandi olíuverð og hrun á fasteignamarkaði valdið því að eignirnar slefuðu varla í hundrað milljónir dollara. Bilið var alltof breitt til að nokkru yrði bjargað. Murchison neyddist ekki aðeins til að selja ruðningsbarnið sitt ástsæla - Dallas Cowboys - heldur tapaði hann öllum eigum sínum.

Svo ógæfulega vildi til a einhver skuldabréfanna sem Murchison hafði skrifað upp á, báru sjálfskuldaábyrgð hans sjálfs. Þ.a. kröfuhafarnir gengu ekki aðeins að hverju einasta fyrirtæki og hlutabréfi í eigu Clint Murchison, heldur seldu þeir líka glæsihýsið ofan af þeim hjónum. Þar að auki hafði Murchison þá misst heilsuna; var komin með taugasjúkdóm sem olli því að hann gat vart talað og varð bundinn við hjólastól.

Clint Murchison Jr. - maðurinn sem áður var sannkallað stórveldi í bandarísku viðskiptalífi og stofnandi vinsælasta ruðningsliðs Bandaríkjanna - lést í Dallas árið 1987. Hann var einungis 63 ára að aldri og slyppur og snauður. Þessu hefur stundum verið lýst sem stærsta persónulega gjaldþroti í sögu Bandaríkjanna.

OFURSKÁLIN

En dveljum ekki við þessi dapurlegu örlög auðkýfingsins. Fögnum þess í stað Super Bowl. Það er reyndar svo að þessi magnaði úrslitaleikur á rætur að rekja til þess þegar Lamar Hunt stofnaði AFL í upphafi 7. áratugarins. Á þeim tíma var NFL nánast alhvít deild, en innan háskólanna í Suðurríkjunum reyndist mikill efniviður í nýjar ruðningsstjörnur (sem margir voru blökkumenn).

Ekki leið á löngu þar til nýju liðin í AFL voru orðin að sömu gæðum eins og ofurliðin í NFL. Þess vegna varð fullt tilefni til að koma á einhverju samstarfi milli deildanna. Þegar leið á 7. áratuginn fæddist hugmynd um sérstakan úrslitaleik milli sigurvegara deildanna tveggja. Þessi viðburður var nefndur Super Bowl og fór fyrst fram árið 1967 í Los Angeles. Og það var íþrótta-markaðssnillingurinn Lamar Hunt sem átti hugmyndina að nafninu

Árið 1969 voru ruðningsdeildirnar tvær (AFL og NFL) svo sameinaðar. Þar er liðunum nú skipt í alls átta riðla og eftir undankeppnina og útsláttarfyrirkomulag eru loks tvö lið eftir. Sem keppa til úrslita. Og það er þessi úrslitaleikur sem nefnist Super Bowl.

Og núna seint í kvöld að íslenskum tíma eru það New York Giants og New Engaland Patriots sem mætastí svalanum á Lucas Oil Stadium í Indianapolis. Já - Lucas Oil Stadium! Blessað olíusullið er bersýnlega ennþá nátengt bandaríska ruðningnum. Til fróðleiks má nefna að umræddur leikvangur er kenndur við fyrirtækið Lucas Oil, sem vörubílstjórinn Forrest Lucas stofnaði í kringum 1990. Hann keypti réttinn að nafninu á leikvanginn árið 2006 til næstu 20 ára - fyrir 120 milljónir dollara. Money never sleeps, pal!

Þessi úrslitaleikur NFL er talsvert mál þarna vestra - svo ekki sé fastar að orði kveðið. Leikstaðurinn vegna leiksins í kvöld var t.a.m. ákveðinn strax árið 2008. Og 30 sek sjónvarpsauglýsing kostar laufléttar 3,5 milljónir USD (það var NBC sem keypti sýningarréttinn í Bandaríkjunum þetta árið). Þetta er reyndar bara meðalverðið; dýrustu sekúndurnar eru ennþá dýrari. Og aldrei áður hefur auglýsingaverðið á Super Bowl verið svo hátt.

IDOL stjarnan Kelly Clarkson mun syngja þjóðsönginn fyrir leik. Og Madonna skemmtir í hléinu. Sem sagt mikið show. Sjálf segir Madonna að það að syngja í hléinu á Super Bowl sé líkt og draumur litlu stelpurnnar frá Mið-Vesturríkjunum sé að rætast (Madonna ólst upp í smáborg í Michigan).

En svo er líka sagt að í draumi sérhvers manns sé fall hans falið. Það á vonandi ekki við um Madonnu - en virðist óneitanlega smellpassa við Clint Murchison Jr. Lýkur þar með þessari langloku um Ofurskálina og tengsl hennar við olíuna. Enda fer leikurinn bráðum að byrja. It's Miller time!

Hormuz veldur titringi - enn á ný

Vesturlönd stefna nú að því að beita eitt mesta olíuútflutningsríki heims viðskiptaþvingunum - og þ.á m. olíuútflutningsbanni.

Þar er um að ræða Íran. Tilgangurinn með slíkum aðgerðum er að þrýsta á írönsk stjórnvöld að hætta við kjarnorkuáætlun sína. Og þannig koma í veg fyrir að Íranir eignist kjarnorkuvopn.

Forseti Írans, Mahmoud Ahmadinejad, segir að Íranir eigu fullan rétt á því að nýta kjarnorkuna. Og fullyrðir að það muni þeir einungis gera í friðsamlegum tilgangi. Þ.e. til raforkuframleiðslu, en ekki til að eignast kjarnorkuvopn.

En umheimurinn á bágt með að treysta slíkum yfirlýsingum. Enda hefur Ahmadinejad oft verið herskár í orðum. Hann hefur t.a.m. ítrekað sagt að útrýma eigi Ísraelsmönnum. Og að Bandaríkjaforseti sé djöfullinn sjálfur og angi langar leiðir af brennisteinslykt.

Olía er langmiklvægasta útflutningsvara Írans; Íran er hvorki meira né minna en 4ða stærsta olíuútflutningsríki heims (á eftir Sádum, Rússum og Nígeríu). Viðskiptaþvinganir sem fælu í sér olíuútflutningsbann gegn Íran myndu því valda Írönum gríðarlegu tekjutapi og þannig hafa alvarlegar afleiðingar fyrir Írani.

Á móti hótar forsetinn Ahmadinejad því að ef Íran verði beitt slíkum þvingunum, þá muni íranski herinn loka Hormuz-sundi. Öll skip sem flytja olíu (og fljótandi gas; LNG) frá Persaflóasvæðinu þurfa að sigla gegnum Hornuz. Meðal Persaflóaríkjanna eru mörg helstu olíuframleiðslu- og olíuutflutningsríki heimsins.

Hormuz-sund er mikilvægasta siglingaleiðin í gjörvöllum olíuflutningi veraldarinnar. Út um sundið fara á degi hverjum um 15 drekkhlaðin olíuskip með samtals um 17 milljónir tunna af olíu. Þetta samsvarar hvorki meira né minna en u.þ.b. 35% af öllum skipaflutningum með olíu og næstum 20% af allri þeirri olíu sem heimurinn notar á degi hverjum.

Ef alvarleg röskun yrði á þessum útflutningi frá Persaflóaríkjunum myndi heimsmarkaðsverð á olíu óhjákvæmilega rjúka upp - jafnvel 50-100% á nokkrum dögum að áliti sumra. Það myndi hafa alvarlegar afleiðingar fyrir efnahagslíf á Vesturlöndum og um veröld víða. Þarna eru því miklir hagsmunir í húfi; bæði fyrir Íran en ekki síður fyrir heiminn allan.

Það eru ekki aðeins öll þessi 15 olíuskip sem þurfa að sigla út um Hormuz-sund á sérhverjum sólarhring. Því önnur 15 tóm tankskip þurfa auðvitað að geta siglt hindrunarlaust þar inn daglega, til að tryggt sé að ekki verði meirháttar truflun á olíuflutningum í heiminum. Þetta eru því samtals um þrír tugir olíuskipa á sólarhring og þar af eru nokkur stærstu olíuskip heimsins.

Siglingaleiðin þarna um sundið er einungis tvisvar sinnum 2 sjómílur að breidd. Og milli inn- og útsiglingaleiðanna er 3ja sjómílna belti. Sundið sjálft er tæplega 25 sjómílur þar sem það er þrengst (eða aðeins tæplega tvöfalt breiðara en mynni Siglufjarðar). Þar að auki þurfa risastór olíuskipin að taka hressilega krappa beygju í sundinu sjálfu. Það má því ekki má mikið út af bregða til að vandræði hljótist af.

Siglingaleiðin um Hormuz liggur innan landhelgi tveggja ríkja, sem eru Óman og Íran. Íran á langa strandlengju að Persaflóa og Hormuz-sundi og er því í lófa lagið að trufla skipaumferðina - ef þeir vilja standa við stóru orðin. Auk flugskeytaárása frá landi gæti þeir beitt bæði herskipum og litlum kafbátum, þ.a. ógnin er er raunveruleg. Þó svo vafalaust væri við ofurefli að etja, þar sem bandaríski sjóherinn er afar öflugur á þessum slóðum.

Það er vel að merkja ekkert nýtt að togstreita sé milli Bandaríkjanna og Íran. Þarna á milli hefur vægast sagt andað köldu allt frá því Íranskeisari var hrakinn frá völdum og íranskir uppreisnarmenn hertóku bandaríska sendiráðið í Tehran árið 1979. Og smáskærur í grennd við Hormuz eru ekki nýjar af nálinni. Íranski herinn hefur t.d. af og til látið vopnaða hraðbáta þvælast á siglingaleiðinni og þarna urðu t.a.m. smá skærur árið 2008.

Leiðin um Hormuz-sund er vel a merkja alþjóðleg siglingaleið skv. þjóðarétti. Það merkir að skipum er frjálst að eiga friðsamlega ferð um sundið og það á bæði við um olíuskip og herskip. Íranir hafa því þjóðaréttinn gegn sér, ætli þeir að reyna að loka á siglingar um Hormuz. 

Þarna á Persaflóa og Ómanflóa er fimmti floti bandaríska sjóhersins umsvifamikill og gætir þess að hráolían og eldsneytið frá Persaflóanum berist til efnahagsmaskínu veraldarinnar.  Íranskir ráðamenn eru engu að síður kokhraustir þegar þeir tala um getu sína til að trufla siglingar um Hormuz. Enda er nánast jafn auðvelt fyrir þá að stöðva skipaumferðina þarna eins og ef Landhelgisgæslan ákvæði að loka aðgangi að Sundahöfn. En vegna olíuhagsmunanna mundu slíkar aðgerðir af hálfu Íranshers væntanlega leiða til mjög harkalegra viðbragða. Jafnvel umfangsmikilla loftárása Bandaríkjahers á Íran. Þetta vita auðvitað ráðamenn í Íran. Þess vegna er kannski líklegast að Íranir einfaldlega heimili alþjóðlegt eftirlit með kjarnorkuáætluninni; bæði til að koma í veg fyrir viðskiptaþvinganir og önnur eftirmál. Að því gefnu að þarna séu ekki sturlaðir menn við stjórnvölinn.

Það er líka vandséð að Íranir eigi efni á því að standa í slíku stappi. Íranir eru afar fjölmenn þjóð; eru nú um 75 milljónir og þar af eru litlar 12 milljónir í höfuðborginni Tehran. Efnahagur þjóðarinnar byggir að mestu leyti á olíunni; hún skilar um 80% allra útflutningstekna Írana.

Íran er eitt mesta olíuríki veraldarinnar. Landið er ekki aðeins einn mesti olíuútflytjandi heimsins, heldur eru olíubirgðir þar í jörðu álitnir þær fjórðu mestu í heimi. Einungis Sádarnir, Kanada og Venesúela búa yfir meiri birgðum. Íran var lengi vel miklu stærri olíuframleiðandi en í dag og var á sínum tíma helsta paradís breska olíufyrirtækisins BP. Fyrir daga klerkabyltingarinnar árið 1979 var olíuframleiðslan í Íran vel yfir 5 milljónir tunna á dag. Eftir byltinguna varð hrun í olíuvinnslunni og framleiðslan fór niður í um 1,5 milljón tunnur. Þetta var ekki gæfulegt efnahagslega. Að auki mátti almenningur súpa seyðið af trúarofstækinu sem hin nýju stjórnvöld innleiddu. Og ekki varð hryllilegt stríðið milli Írans og Íraks árin 1980-88 til að bæta ástandið.

En þrátt fyrir erfiðleikana og harðstjórnina hefur ýmislegt verið á uppleið í Íran síðustu árin. Olíuframleiðslan hefur smám saman komist aftur á góðan skrið og hátt olíuverð hefur gert Írönum mikið gagn. Undanfarin ár hefur dagsframleiðsla Persanna almennt verið á bilinu 3,5-4 milljónir tunna af olíu (er nú u.þ.b. 4 milljónir tunna). Fyrir vikið er Íran annar stærsti olíuframleiðandinn innan OPEC (á eftir Saudi Arabíu).

Þar af flytur Íran nú út um 2,5 milljón tunnur daglega eða rúmlega helming framleiðslu sinnar - sem gerir Íran að 4ða stærsta olíuútflutningsríki heimsins, eins og fyrr var nefnt. Afganginn notar hin gríðarlega fjölmenna og unga íranska þjóð.

Þó svo hagsmunir Bandaríkjamanna af snurðulausum olíuútflutningi frá Persaflóa séu miklir, þá eru það fyrst og fremst Asíuríki sem kaupa olíuna frá Íran. Kína er stærsti kaupandinn að olíu þaðan með um 550 þúsund tunnur á dag, sem er um 22% allrar útfluttrar olíu frá Íran. Þar á eftir koma Japanir og Indverjar, hvorir um sig með um 330 þúsund tunnur daglega.

Lönd innan Evrópusambandsins eru einnig stórir innflytjendur að olíu frá Íran. Fyrirtæki í Evrópusambandinu kaupa samtals um 450 þúsund tunnur þaðan daglega (sem er um 18% af þeirri olíu sem Íranir flytja út). Þar eru Ítalir og Spánverjar fyrirferðamestir. Þar á eftir kemur  svo Japan með um 14%, svo Indland og þar á eftir S-Kórea. En það eru sem sagt Kínverjar sem eru mikilvægustu viðskiptafélagar Írans. Öll umrædd lönd eiga talsvert mikið undir því að olían frá Íran berist tímanlega á áfangastað. Og hafa því ekki verið alltof spennt fyrir olíuútflutningsbanni á Íran.

Þess vegna er ekki skrýtið að ESB hafi mjög þrýst á að leitað yrði leiða til að beita Írani efnahagslegum og pólítískum þrýstingi án þess að það bitnaði á olíuframboði. Það er til marks um hversu olían frá Íran skiptir miklu, að innflutningur Ítala og Spánverja á olíu frá Íran nemur um 14% af öllum olíuinnflutningi þessara landa. Olían frá Íran er einnig þýðingarmikil fyrir Grikki, sem fá þaðan um 13% af allri sinni olíu. Þetta sýnir vel hversu mjög hin sunnanverðu ESB-ríki eru háð Íran um olíu. Og þá ekki síst nú um stundir þegar erfiðleikar hafa verið  í olíuframleiðslu Líbýu, eftir að framleiðslan þar féll í uppreisninni fyrr á þessu ári (2011).

Meðan Evrópskir stjórnmálamenn leituðu örvæntingafullir leiða til að fá Írani til að hætta kjarnorkustússinu ÁN þess að það bitnaði á olíuframboði, tóku Kínverjar þann pól í hæðina að tryggja sig í bak og fyrir. Í liðinni viku var sjálfur kínverski forsætisráðherrann, Wen Kiabao, mættur á Arabíuskagann. Þar var hann bersýnilega í þeim erindargjörðum að semja við Sádana um að umframafkastageta Saudi Arabíu verði fyrst og fremst nýtt til að framleiða fyrir Kína. Þ.e. ef til þess kemur að olíuframboð frá Íran falli niður vegna viðskiptahindrana.

Það er nefnilega svo að Saudi Arabía er eina ríki heimsins með einhverja almennilega umframafkastagetu til að auka olíuframboð. Sádarnir, með olíumálaráðherrann Ali Al-Naimi í fararbroddi, hafa undanfarið fullvissað heiminn um að þeir muni auðveldlega geta bætt 2,5 milljón tunnum daglega inn á markaðinn. Og þannig fyllt upp í framboðsgatið (sem íranska olían myndi skilja eftir). 

Þessar yfirlýsingar Sádanna gerðu íranska ráðamenn alveg brjálaða. Og ljóst að litlir kærleikar eru milli Persanna og Arabanna - þó bæði ríkin séu innan OPEC. Al-Naimi taldi því rett að leggja áherslu a að hann hefði ekkert sérstaklega verið að tala um Íran - heldur bara almennt um viðbrögð Sádanna ef olíuframboð drægist snögglega saman í heiminum. En auðvitað vita allir hvað klukkan slær og Sádarnir gráta það lítt þó sjítarnir i Íran séu beittir þvingunum. Þeir eru jú hvorki Arabar né súnnítar.

Til eru þeir sem efast um að Sádarnir geti brugðist svo fljótt við sem þeir segja. Þeir stóðu að vísu nokkuð vel í því að auka olíuframleiðslu sína þegar olíuútflutningur Líbýu snarminnkaði í kjölfar uppreisnarinnar þar s.l. vor. En þetta gerðist samt nokkru hægar en þeir höfðu lofað. Það vekur ugg um að afkastageta Sádanna sé ekki alveg jafn öflug eins og þeir sjálfir halda fram. Og skapar ótta um að viðskiptaþvinganir gegn Íran kunni að valda óþægilega miklum verðhækkunum á olíu. Þar að auki eru vísbendingar um að þeir sem muni fá fyrstu 500 þúsund nýju olíutunnurnar frá Sádunum, verði Kína. En Evrópuríkin sitji eftir í súpunni og þurfi að bíða þolinmóð eftir að Sádarnir skrúfi frá fleiri krönum.

Já - Íran er orkustórveldi og óróleikinn vegna kjarnorkuáætlunar þeirra er að skapa mikla spennu. En þrátt fyrir þessa spennu og gífurlegan fólksfjölda ætti framtíð írönsku þjóðarinnar að vera björt. Þetta er mjög ung þjóð - þ.e. aldurssamsetningin. Ef/þegar að því kemur að harðstjórnin víki ætti Tehran og aðrar stórborgir í Íran að geta orðið hin prýðilegustu nútímasamfélög (alls eru hátt í 20 borgir í Íran með meira en 400 þúsund íbúa!). Því miður er þó allt eins líklegt að hinar ofboðslegu náttúruauðlindir Írana muni áfram leiða til háskalegrar togstreitu, spillingar innanlands og jafnvel styrjalda.

Kusur og hveiti besta fjárfestingin?

Hvað það verður, veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá. Þessi uppáhaldsspeki Orkubloggarans á jafnt við árið 2012 eins og á öðrum tímum. Engu að síður er stundum gaman að spá. Og ekki síður að spá í spár annarra um framtíðina. Sem er einmitt það sem Orkubloggið gerir í dag.

Byrjum á að líta til hinnar árlegu svaðaspár danska spútníkbankans Saxo bank. Þar ber hvað hæst að mjög muni hægja á efnahagslífinu i Kína. Það muni hafa víðtækar afleiðingar og t.a.m. gera Evrópu og Bandaríkjunum ennþá erfiðara fyrir að ná sér aftur á flug. Samdrátturinn í Kína myndi, að mati Saxo, líka leiða Ástrali beinustu leið inní kreppu. Efnahagur Ástrala byggir nefnilega mjög á hrávöruframleiðslu og hrávöruútflutningi til SA-Asíu.

Uppgangurinn í Kína undanfarin ár hefur skapað mikla eftirspurn eftir kolum, málmum, kjöti o.s.frv. pg þá ekki síst frá Ástralíu. Þó svo aðeins hafi hægt á uppsveiflunni í Kína hefur eftirspurnin þarðan (og frá öðrum ríkjum í SA-Asíu) ennþá verið næg til að halda uppi blússandi ferð á hrávöru-rússíbananum suður í Ástralíu. En það kann sem sagt að breytast árið 2012 - álíta þau hjá Saxo - og þar með muni ástralska húsnæðisblaðran sennilega loksins springa og ástralíudollarinn falla .

Annar skemmtilegur og hæfilega kærulaus spámaður er fjárfestinga-gúrúinn Jim Rogers. Hann segir í viðtali á CNBC að þetta verði ekki fallegt ár og best sé að skortselja all draslið. Þar nefnir hann sérstaklega hlutabréf í bandarískum tæknifyrirtækjum og flest evrópsk hlutabréf. Hann er einnig á því að yfirvofandi sé verðfall á flestum hrávörumörkuðunum. Rogers undanskilur þó eina tegund hrávöru, sem hann treysti á að hækki á árinu 2012. Sem eru landbúnaðarafurðir. Og til lengri tíma er hann mjög bullish á landbúnaðarafurðir og þar séu mikla hækkanir framundan.

Já; almennt séð álítur gamli refurinn Jim Rogers að við séum að barmi ægilegrar matvælakreppu, þ.e. að framleiðsla á landbúnaðarafurðum muni ekki ná að halda í eftirspurnina. Þetta muni birtast í síhækkandi verði á landbúnaðarafurðum. Þetta er ekki bara skot útí bláinn hjá Rogers, heldur styðst hann þarna við beinharða tölfræði. Hann bendir á að meðalaldur bænda í heiminum fari hratt hækkandi og alvarlegir flöskuhálsar séu að myndast í matvælaframleiðslunni. Á sama tíma fjölgar mannkyninu jafnt og þétt (fjöldinn fór yfir 7 milljarða á liðnu ári; 2011). Fjölgunin muni halda áfram og svo vill til að frumskilyrði hvers og eins er jú að fá næringu. Hvort sem er kjöt, mjólk eða hrísgrjón.

Hér má nefna að hollenski búnaðarbankarisinn Rabobank, sem er framarlega á því sviði að greina matvælaeftirspurnina í heiminum, segir að árið 2030 muni eftirspurn eftir kjöti verða 45% meiri en er í dag! Ástæðan sé fólksfjölgun, en þó ekki síður vaxandi kaupmáttur í löndum eins og Brasilíu, Rússlandi og Kína. Þetta muni setja mikinn verðþrýsting á matvæli og þá ekki síst landbúnaðarafurðir. Það er því kannski ekkert skrýtið að Jim Rogers segi það blasa við að veðja á þennan hluta hrávörumakaðsins: "Going forward we're going to have huge shortages developing of everything - including shortages of farmers - so agriculture is going to be a great place for the next 10-20 years."

Með agriculture á karlinn ekki við landbúnaðarfyrirtæki, heldur fyrst og fremst hrávöruna sjálfa. Kálfana, hrísgrjónin og hveitið. Þó svo hækkandi hrávöruverð myndi sjálfsagt virka jákvætt á hlutabréfaverð fyrirtækja í bransanum, hafi rannsóknir sýnt að miklu ábatasamara sé að veðja á hrávöruna sjálfa. Það gerir maður annað hvort með kaupum á framvirkum hrávörusamningum (futures) eða að fjárfesta í þeirri ljúfu fjármálaafurð sem kallast hrávörusjóðir (commodity exchangetraded funds eða commodity ETF's)

Í öðru glænýju viðtali er Rogers á sömu nótum og bætir þá reyndar við að skynsamlegt sé að fjárfesta í landbúnaðarlandi: "Agriculture in my view is going to be one of the best areas of the world economy in the next few years, whether you buy farmland or buy farm products or become a farmer ... If you buy the right land and you find the right farmers, you're going to make staggering amounts of money because agricultural prices will go up, the value of the land will go up, your profits will go up every year."

Rogers álítur að það séu tækifæri til að græða á landbúnaði nánast um allan heim. Hann er samt sérstaklega spenntur fyrir Afríku, Suður-Ameríku og SA-Asíu. Og nefnir Búrma (Myanmar) sérstaklega. "Myanmar is where China was in 1978; they're just opening up and starting over. So Myanmar I find very exciting, especially for agriculture. There are places, and Africa - I cannot tell you how much money is going to be made in Africa. The Chinese are down there buying up as much agriculture as they can in Africa. There are great opportunities in the world. The West and the developed world may have serious problems facing us, but there're spectacular opportunities out there".

Og það virðist sem Danirnir hjá Saxo bank séu á svipuðum nótum. Því þó svo þeir telji reyndar að flestir málmar og orkuhrávörur muni lækka á árinu 2012, eru þeir á öðri máli með margar landbúnaðarafurðir. Álita t.d. að verð á hveiti muni hækka um hvorki meira né minna en helming á árinu sem er nýgengið í garð.

Í þessu sambandi er athyglisvert að líta aðeins til baka. Það er nefnilega svo að margir þeirra sem græddu hvað mest árið 2011 voru þeir sem veðjuðu á verðhækkanir ýmissa landbúnaðarafurða. Það var t.d. svo að hrávaran sem hækkaði mest í verði árið 2011 voru nautgripir á fæti. Já - live cattle var málið árið 2011 með 21% hækkun yfir árið; mestu hækkunina af öllum hrávörum heimsins. Þarna eru Ástralir einmitt risastórir og flytja ókjör af lifandi nautgripum til landa eins og Indónesíu og Malasíu. Kannski eru einfaldlega kusur og hveiti besta fjárfestingin?

Pippa & Percy eru sjóðandi heit

Nú styttist í áramótin. Það er því kannski viðeigandi að vera með efni í léttari kantinum. Þó svo öllu gamni fylgi jú alltaf nokkur alvara.

Í sumar sem leið var Filippía Middleton einhver umtalaðasta skutlan í slúðurpressu heimsins. Það ættu því allir að vita deili á stúlkunni. Ef einhverjir lesendur Orkubloggsins eru litlir aðdáendur slúðurfrétta, er rétt að geta þess að stelpan sú er litla systir Katrínar nokkurrar Middleton. Þeirri sem í vor giftist Vilhjálmi erfðaprinsi bresku krúnunnar; eldri syni þeirra Karls ríkisarfa og Díönu heitinnar.

Pippa er vissulega augnayndi og kannski ekki skrítið að fjölmiðlafólk hafi sýnt henni æpandi mikla athygli. En það sem Orkublogginu þykir athyglisverðast við Pippu, er að hún er komin á kaf í orkumálin! Og meira að segja í þann hluta orkugeirans hvar Íslendingar standa fremstir. Því Pippa Middleton er komin í vinnu hjá jarðvarmafyrirtæki! Fyrirtæki sem ætlar sér stóra hluti í framtíðinni.

Nei; þetta hefur því miður ekkert að gera með mannabreytingar hjá Orkuveitu Reykjavíkur. Því vinnuveitandi Pippu er ekki Or, heldur nýstofnað breskt jarðvarmafyrirtæki, Cluff Geothermal. Sem hyggst einbeita sér að jarðvarmaverkefnum í Bretlandi. Til framtíðar horfir Cluff Geothermal einnig til meginlands Evrópu, enda er þar víða að finna svæði þar sem góðir möguleikar eru til að nýta jarðvarma.

Eins og flest önnur ríki innan Evrópusambandsins hefur Bretland uppi áætlanir um mikla aukningu á nýtingu endurnýjanlegrar orku. Í dag er hlutfall endurnýjanlegrar orku á Bretlandseyjum um 3,5% (þar að baki eru árleg endurnýjanleg orkuframleiðsla sem nemur um 54 TWst). Markmið breskra stjórnvalda er að þetta hlutfall verði komið í 15% árið 2020 og á bilinu 30-45% árið 2030. Eðlilega er markmiðið vegna 2030 nokkuð loðnara en vegna 2020. En jafnvel til að ná hlutfallinu í 15% þarf risaátak.

Til að ná markmiðinu um að árið 2020 verði hlutfall endurnýjanlegrar orku á Bretlandseyjum komið í 15%, er áætlað að þá muni Bretar þurfa að framleiða alls 234 TWst af endurnýjanlegri orku (árið 2020 er búist við að árleg orkuþörf Breta muni jafngilda 1.557 TWst). Í dag nemur endurnýjanleg orkuframleiðsla í Bretlandi, sem fyrr segir, um 54 TWst á ári (u.þ.b. helmingur þess er raforka en hinn helmingurinn aðallega lífmassi brenndur til upphitunar). Samkvæmt umræddu markmiði ætla Bretar því árið 2020 að vera búnir að rúmlega fjórfalda endurnýjanlega orkuframleiðslu sína og þá  framleiða 180 TWst meira af grænni orku en gert er árlega nú um stundir.

Til að setja þetta í íslenskt samhengi má nefna að þessi netta viðbót jafngildir rúmleg tífaldri raforkuframleiðslu á Íslandi í dag. Tíföld raforkuframleiðsla Íslands bara sem hrein viðbót í breska græna orkumengið. Og það ekki seinna en árið 2020. Þetta kann mörgum að þykja ansið hressileg aukning. Það verður þó að viðurkennast að allra síðustu árin hefur Bretum t.d. gengið nokkuð vel að byggja upp græn raforkuver. Þar hefur vindorkan leikið stærsta hlutverkið. Og þar á að halda áfram á fullri ferð - því mest af þessari nýju endurnýjanlegu orku á einmitt að verða raforka frá vindorkuverum.

Einnig er áætlað að sjávarorkuver og lífmassi leiki þarna stórt hlutverk - sem virðist raunar byggt á hreinni óskhyggju. Loks er svo talað um að jarðvarmi og sólarorka (þetta tvennt er flokkað saman hjá Bretunum) komi einnig til með að aukast mikið og muni saman nema um 6% af aukningunni. Það merkir að samtals muni jarðvarmi og sólarorka skila 14 TWst árið 2020. Það er nánast jafn mikið eins og öll raforkuframleiðsla Landsvirkjunar í dag.

Í dag eru jarðvarmi og sólarorka einungis vel innan við 2 TWst af orkumengi Bretlands. Stærstur hluti þeirrar orku er nýting á sólarhita til að hita upp vatn (s.k. solar thermal). Ef ná á takmarkinu um að jarðvarmi og sólarorka skili 14 TWst árið 2020 þarf því mikil aukning að koma til í þessum geirum orkuframleiðslunnar.

Umræddar áætlanir breskra stjórnvalda um stórfellda aukningu í framleiðslu á endurnýjanlegri orku kalla á geysilega mikil fjárútlát ríkisins. Bæði í formi beinna fjárframlaga og alls konar niðurgreiðslna, óbeinna styrkja, skattaafslátta o.s.frv. Þó svo efndirnar eigi eftir að koma í ljós, virðist sem breskum stjórnvöldum sé full alvara. Og fyrir vikið sjá t.d. bæði sólarorkufyrirtæki og jarðvarmafyrirtæki nú möguleika á mikilli uppsveiflu á sínu sviði í Bretlandi.

Enn sem komið er hefur jarðvarmi nær einungis verið nýttur til upphitunar í Bretlandi - og það í afskaplega litlum mæli. Enda er óvíða að finna aðgengilegan og góðan hita þar í jörðu og lághitasvæðin sem sumstaðar bjóða upp á einhverja möguleika eru ekkert í líkingu við það sem við þekkjum hér á eldfjallalandinu okkar.

Og raforkuframleiðsla fyrir tilstilli jarðvarma er þarna enn sem komið er óþekkt, þó svo núna sé reyndar verið að vinna að slíkum virkjanaverkefnum. Þar er um að ræða tvær fyrirhugaðar virkjanir á Cornwall; annars vegar 10 MW virkjun Geothermal Engineering og hins vegar 4 MW virkjun sem er hluti af s.k. Edensverkefni, en þar er á ferðinni risastórt ferðamannagróðurhús. Líklega hafa framkvæmdaaðilarnir átt ferð um Hveragerði áður en Eden brann; a.m.k. er hugmyndin af sama toga og nafnið líka hið sama. Skemmtilegt.

Nýjasta jarðvarmaverkefnið á Bretlandi eru svo áætlanir Pippu og Cluff Geothermal. Ástæðan fyrir aðkomu Pippu að því verkefni, mun vera sú að annar stofnenda fyrirtækisins er náinn vinur hennar; maður að nafni George Percy. Sá hin sami og er að dúllast með Pippu á ljósmyndinni hér til hliðar og myndunum tveimur þar fyrir ofan.

Percy þessi, sem er vel að merkja af sannkölluðum heiðkóngabláum breskum aðalsættum, var einmitt hér á Íslandi í fyrrasumar (2010). Hann var þá að kynna sér nýtingu jarðvarmans á Íslandi. Og svo skemmtilega vill til að hann hefur líka verið í samskiptum við Orkubloggarann vegna verkefnisins. Því miður hefur bloggarinn aftur á móti ekki heyrt stakt orð frá Pippu!

Það er þó ekki hinn bráðungi Percy sem er aðaleigandinn að Cluff Geothermal. Þar er á ferðinni annar og reyndari bissnessmaður. Sá er nokkuð litskrúðugur amerískur auðmaður að nafni Algy Cluff. 

Algy Cluff hefur marga fjöruna sopið. Hann gerði það fyrst gott í gúmmíframleiðsu í Malasíu eftir seinna stríð. Síðar græddi hann vel á olíufjárfestingum í Norursjó. Eftir það tók hann til við að fjárfesta duglega í námavinnslu í Afríku og fann á 10. aratugnum einhverja stærstu gullnámu síðari tíma í Tansaníu. En núna á gamals aldri fannst honum bersýnilega viðeigandi að setja nokkra aura í endurnýjanlega orku.

Verkefnum Cluff Geothermal tengjast líka vísindamenn frá Newcastle-háskóla sem hafa sérhæft sig í jarðvarma. Og nú segjast þau Algy Cluff, Percy, Pippa og félagar þeirra, að þau ætli að bora 3ja km djúpa holu í Durhamsýslu (rétt sunnan við Newcastle). Þar stendur til að komast í 120 gráðu heitt vatn og nýta það til raforkuframleiðslu.

Það er nú samt svo að lítill fugl hvíslaði því að Orkubloggaranum að þetta geti orðið svolítið erfið fæðing hjá Cluff Geothermal. Það verður a.m.k. nóg að gera hjá Pippu ætli hún að gera Cluff Geothermal að alvöru jarðvarmafyrirtæki. Með raðgjaldþrotum sólarorkufyrirtækja nú síðsumars vestur í Bandaríkjunum virðist sem loftið sé byrjað að síga all hressilega úr grænu orkublöðrunni. Það er jafnvel hætt við því að þessi græni geiri atvinnulífsins rekist enn einu sinni á kolsvartan vegg raunveruleikans. Og að sagan frá níunda áratug liðinnar aldar endurtaki sig. 

Það lítur þar að auki út fyrir að gamli Algy Cluff sé ekki sérstaklega trúaður á þetta jarðvarmaævintýri Cluff. Nýlegar fréttir af kallinum eru nefnilega þær að hann sé aftur kominn á fullt í alvöru sótsvört hrávöruverkefni suður í Afríku.

En reyndar herma ennþá nýrri fréttir að Cluff Gothermal hafi nú tekist að sameina jarðhita- og Afríkuáhuga þess gamla. Því Cluff mun vera komið í dúndrandi jarðvarmaverkefni í Kenýa. Og er þar m.a. í samstarfi við nokkuð kunnuglegt fyrirtæki, sem Cluff kallar Mannvitt á heimasíðu sinni. Og þar með leyfir Orkubloggarinn sér að líta svo á að Pippa Middleton sé orðinn Íslandsvinur! 

Hlutverk Pippu hjá Cluff Geothermal er sagt vera eins konar kynningarstjóri fyrirtækisins. En það er spurning hvort þau Percy og Pippa hafi í reynd einhverjar stundir aflögu til að sinna fyrirtækinu? Því það tekur jú dágóðan tíma að vera celeb og hertogasonur; hvort sem er að mæta á Wimbledon, láta mynda sig í dúllulegum róðratúrum í sveitinni eða allt partýstandið. En auðvitað vonum við samt að þau Pippa og Percy geti náð eyrum bæði breskra stjórnvalda og almennings, þ.a. jarðvarminn í Bretlandi komist í uppsveiflu. Þau eru a.m.k. bæði alveg sjóðandi heit!

-------------------------------------------

Vegna tímafrekra en skemmtilegra verkefna mun Orkubloggið líklega verða með stopulla móti næstu mánuðina. Orkubloggarinn óskar lesendum gleðilegs komandi árs.

 

Vongóður í landi Væringjanna

Pólland er land orkutækifæranna um þessar mundir. Eins og sagt var frá í nýlegri færslu Orkubloggsins, er þar nú að hefjast mikið gasgullæði. Enda streyma stóru orkufyrirtækin til Póllands til að festa sér land til að bora eftir gasi.

Svo gæti farið að eftir nokkur ár verði kolalandið Pólland orðið einn mesti gasframleiðandi Evrópu. Ævintýrin gerast enn í orkuiðnaðinum. Meira að segja í gömlu Evrópu. 

En það er nú þegar búið að selja vinnslurétt á stórum hluta Póllands. Þess vegna eru spekúlantarnir strax farnir að svipast um eftir nýjum möguleikum. Svæðum sem eru líkleg til að verða næsta gasæði að bráð. Og þá beinast sjónir manna að löndum eins og Búlgariu og þó enn frekar Úkraínu.

Enn og aftur er það nýja gasvinnslutæknin sem er að valda straumhvörfum. Þ.e. sú aðferð að sprengja upp grjóthörð jarðlögin djúpt undir ökrunum með efnablönduðu háþrýstivatni - fyrst niður og síðan lárétt gegnum sandsteininn - og losa þannig um innikróuð lög af jarðgasi. 

Í Evrópu er vestanverð Úkraína hugsanlega mjög spennandi. Gasleitin þar er þó enn mjög skammt á veg komin þarna austan Karpatafjalla og rétt svo að fyrstu teymin séu farin að þreifa fyrir sér. Í sumar sem leið fréttist þó af fáeinum trukkum, sem mjökuðust um gamaldags sveitavegi vestarlega í Úkraínu með búnað til endurvarpsmælinga og fleira góðgæti.

Það sem gerir Úkraínu sérstaklega áhugaverða er að þar er samkeppnin um land miklu minni, heldur en í Póllandi Evrópusambandsins. Þarna er að vísu við það smávægilega vandamál að etja, að aðgangur útlendinga að úkraínsku landi er háður ýmsum takmörkunum. En með réttu samböndunum og þefskyn á lagaglufur er lítið mál að höndla það! Það geta lögfræðingarnir ljúfu á viðkunnalegum skrifstofum Salans við Volodymyrskagötu í Kænugarði eflaust staðfest við lesendur Orkubloggsins.

Það er óneitanlega svolítið skemmtilegt að gasspekúlantar skuli nú horfa bæði til Póllands og Úkraínu. Þessi lönd stóðu nefnilega saman að boði um að halda næstu úrslitakeppni Evrópumótsins í knattspyrnu - og höfðu þar á endanum sigur. Það verður næsta sumar (2012) að bestu knattspyrnumenn álfunnar koma saman í bæði Kiev og Varsjá og nokkrum örðum borgum Póllands og Úkraínu. Og etja þar kappi um sjálafan Evrópumeistaratitilinn.

Eftir að hafa kaflesið heilu skýrslubunkana og pælt gegnum háa gagnastafla um slétturnar austan Karpatafjalla, er niðurstaða Orkubloggarans sú að þarna séu tvímælalaust æpandi tækifæri fyrir hendi. Svo skemmir ekki fyrir að Úkraína er bæði fallegt og fjölbreytt land. Sjálf Kiev er líka bæði notaleg og falleg borg - þrátt fyrir að hafa orðið illa úti í stríðinu og þrátt fyrir það að vera einungis u.þ.b. 100 km frá kjarnorkuverinu alræmda í Chernobyl.

Í heimsstyrjöldinni ærðist Stalín þegar Kiev féll í hendur Þjóðverja. Moskva, Stalíngrad og Kiev voru hið heilaga þríeyki og stolt Stalíns, sem aldrei skyldu falla í hendur hersveita Hitlers. Kiev slapp reyndar miklu betur en Stalíngrad (og eins og allir vita komust Þjóðaverjar mjög nálægt Moskvu en máttu undan láta). En þó svo Kiev hafi ekki verið jöfnuð við jörðu, þá er borgin ævarandi minning um geðveiki styrjaldarinnar.

Kiev varð nefnilega vettvangur einhverra hryllilegustu fjöldamorða í stríðinu öllu. Þegar þýski herinn og SS-sveitirnar slátruðu meira en þrjátíu þúsund gyðingum á tveimur sólarhringum í útjaðri borgarinnar, þar sem heitir Babi Yar. Um þessar mundir eru einmitt liðin nær slétt 60 ár frá þessum skelfilegu fjöldamorðum. Þetta var 30. og 31. september 1941. Og Babi Yar varð áfram vettvangur grimmdarverka Þjóðverja á Úkraínumönnum. Alls voru 100-150 þúsund Úkraínumenn myrtir við Baby Yar; mest gyðingar en einnig sígaunar, andspyrnumenn, stríðsfangar og almennir borgarar. Þjóðverjarnr voru duglegir að ljósmynda aðfarirnar og eru þær myndir skelfilegri en orð fá lýst. Orkubloggarinn hreinlega treysti sér ekki til að setja myndir af þeim hryllingi hér í færsluna (forvitnir og fróðleiksfúsir geta auðveldlega nálgast umrætt myndefni á Netinu).

Í dag er löngu búið að fylla Babi Yar með grjóti og jarðvegi og byggja blokkir þar yfir. Þarna eru þó faéin minnismerki. Sbr. höggmyndin af börnunum hér að ofan, sem er eitt minnismerkjanna um skelfinguna við Babi Yar.

Ja - sagan drýpur svo sannarlega af hverju strái þarna austur í Úkraínu. Og sjálf Kiev er hrein veisla fyrir sagnfræðiþyrsta. Hvort sem þeir hafa fyrst og fremst áhuga á hörmungum heimsstyrjaldarinnar síðari eða sögu víkinga. 

Sjálfum hlýnar Orkubloggaranum jafnan um hjartarætur þegar hann stendur framan við minnismerkið af væringjabræðrunum þremur á Sjálfstæðistorginu (Maidan Nezalezhnosti) í miðborg Kænugarðs. Þeir minna óneitanlega hressilega mikið á norræna víkinga og gætu vel verið náskyldir bæði Ingólfi Arnarsyni og Þorfinni karlsefni. Nema hvað flétturnar og yfirvaraskeggin minna kannski reyndar meira á Ástrík og félaga! En minnismerkið er flott engu að síður. 

Ekki síður skemmtilegt er að heimsækja hið gamla heimili rithöfundarins frábæra; Mikhail's Bulgakov (sbr. endurminningablogg Orkubloggarans). Fallegastar eru þó líklega gömlu grísk-kaþólsku kirkjurnar með gullin þök sín og klausturbyggingar allt í kring í sama stíl. Þær eru þarna út um allt og varpa dulúðugum glampa yfir borgina. Jafnvel á köldum og drungalegum vetrardegi getur Kiev verið sjarmerandi borg. Þegar æpandi fullt tungl speglast í kyrru en þungu Dnepr-fljótinu, sem rennur gegnum borgina í ótal sveigjum og bugðum.

Yfir þessu öllu vakir svo tíguleg verndargyðjan; sjálf Móðir Úkraínu (Berehynia). Hún stendur með brugðið sverð sitt á gríðarlega hárri súlu á Sjálfstæðistorginu miðju og gnæfir þar yfir miðborginni. Vonandi stendur hún sína plikt sem verndari Úkraínumanna allra á þessum erfiðu tímum efnahagssamdráttar þar í landi.

Það er reyndar hálf nöturlegt að sjá allar gömlu konurnar, sem liggja á hnjánum á flotta verslunarbreiðstrætinu Khreschatyk (Крещатик eða Хрещатик), hver og ein með litla skörðótta betlaraundirskál eða bolla fyrir framan sig. Þær drjúpa höfði og án þess að líta upp tauta þær ofurlágt nokkur blessunarorð ofan í gangstéttina, þegar smápeningur hafnar klingjandi í skálinni.

Þarna krjúpa þær endilanga kalda vetrardaga fyrir framan flottar tískubúðirnar og framhjá streyma jafnt Hummer'ar sem gamlar kolryðgaðar Lödur. Sagan hefur ekki farið vel með eldri kynslóðina í Úkraínu. Vonandi á unga fólkið bjartari framtíð fyrir höndum. Gallinn er bara hrikaleg spillingin sem þarna gegnsýrir stjórnkerfið og pólítíkina. Og þá ekki síst þann hluta sem snýr að orkumálum!

En það er sem sagt vel þess virði að sækja Kænugarð heim. Og hvað svo sem fátækt og gasdraumum líður, þá verður a.m.k. hægt að skemmta sér yfir fótboltanum. Á tímabili leit að vísu út fyrir að ekki tækist að ljúka framkvæmdum í tæka tíð. Platini, knattspyrnustjóri Evrópu, var meira að segja farinn að svipast um eftir nýju keppnislandi. En nú lítur út fyrir að allt verði tilbúið í tíma. Sjálfur úrslitaleikurinn á að fara fram í Kiev að kvöldi til þann 1. júlí n.k. (2012). Hver veit nema þá muni Andrés Shevchenko enda á toppnum?!

Norðlingaölduveitu í nýtingarflokk

Samkvæmt þingsályktunartillögu um Rammaáætlun er stefnt að þvi að Norðlingaölduveitu verði skipað í verndarflokk.

Kortið hér til hliðar sýnir núverandi virkjanir og veitur á Þjórsár- og Tungnaársvæðinu - auk þeirra framkvæmda sem Landsvirkjun hefur áhuga á að ráðast þarna í. Þar á meðal er Norðlingaölduveita. Norðingaölduveita felst í því að stífla Þjórsá nokkra km sunnan Hofsjökuls og mynda þannig lón, sem kallað hefur verið Norðlingaöldulón. Þaðan myndi vatninu verða veitt um jarðgöng til austurs, uns það sameinast vatni frá  Kvíslaveitu og fellur til Þórisvatns. Og þaðan í virkjanir Landsvirkjunar, hverja á fætur annarri. Þar með yrði unnt að auka raforkuframleiðslu virkjananna mjög mikið eða vel yfir 600 GWst árlega.

Áður en lengra er haldið er vert að taka fram að þarna er ekki um að ræða stóra lónið, sem sumir höfðu áhuga á að mynda fyrir nokkuð mörgum árum síðan. Vatnshæð þess átti að ná 575 m yfir sjávarmál og lónið, sem hefði orðið allt að 29 ferkm, hefði teygt sig inn í Þjórsárver; hið einstaka friðland og votlendissvæði. Til allrar hamingju höfnuðu stjórnvöld þeirri framkvæmd og féllust þess í stað á miklu minna lón. Það er Norðlingaöldulónið sem hér er til umfjöllunar (sjá má muninn á þessum tveimur lónum á kortunum tveimur hér að ofan). Lónið í þessari nýju útfærslu mun í hæstu stöðu ná 567,5 m yfir sjávarmál og í mesta lagi verða um 5 ferkm. Út frá umhverfis- og náttúruverndarsjónarmiðum er sem sagt himin og haf milli upphaflegra hugmynda um Norðlingaölduveitu og þess sem nú er á dagskrá.

Sem fyrr segir, þá hefur þessi framkvæmd þann tilgang að auka orkugetu virkjana Landsvirkjunar á Þjórsár- og Tungnaársvæðinu vel yfir 600 GWst á ári. Til samanburðar má nefna, að vinnslugeta Kröfluvirkjunar er 480 GWst á ári og Blönduvirkjun framleiðir um 720 GWst árlega.

Norðlingaölduveita ein og sér - án þess að byggja þurfi nýja virkjun - myndi því auka framleiðslu Landsvirkjunar langt umfram það sem t.d. Kröfluvirkjun framleiðir og slaga hátt í framleiðslu Blönduvirkjunar. Og þessar rúmlega 600 GWst sem Norðlingaölduveita myndi skila er t.d. talsvert mikið meira en fyrirhuguð Hólmsárvirkjun á að framleiða.

Það ætti því ekki að koma neinum á óvart, að Norðlingaölduveita er sögð vera einhver allra hagvæmasti möguleikinn til að auka raforkuframleiðslu á Íslandi. Enda skoraði veitan mjög vel í hagkvæmnisflokkun Rammaáætlunar. Engu að síður er nú lögð fram sú tillaga af hálfu iðnaðarráðherra (sem byggir á tillögu þeirra sem unnu Rammaáætlunina) að fallið skuli frá hugmyndum um Norðlingaölduveitu.

Rökin fyrir því að nýta ekki þennan geysilega hagkvæma raforkuframleiðslukost eru í hnotskurn svohljóðandi [leturbreyting er Orkubloggarans]: "Felur í sér röskun vestan Þjórsár á lítt snortnu landi í jaðri Þjórsárvera, auk áhrifa á sérstæða fossa í Þjórsá. Kvíslaveitur hafa nú þegar virkjað þverár sem falla í Þjórsá að austan, en kvíslum vestan ár hefur verið hlíft. Virkjunarkostur sem liggur á jaðri svæðis með hátt verndargildi sem menn eru sammála um að eigi að njóta friðunar. Mannvirki rétt við friðland yrðu til lýta. Því þykir rétt að vernd á svæðinu verði látin hafa forgang."

Norðlingaölduveita er sem sagt felld á tveimur meginatriðum: Annað er nálægðin við Þjórsárver. Hitt er að þessi framkvæmd myndi skerða rennslið um Þjórsá og þannig hafa áhrif á "sérstæða" fossana þar fyrir neðan.

Þessi rök væru skiljanleg ef þarna væri um að ræða stórt og óraskað víðerni (eins og á við um svæðin við Hólmsá, sem fjallað var um í síðustu færslu Orkubloggsins). En svo er alls ekki. Það er löngu búið að raska fossunum þarna í Þjórsá fyrir neðan fyrirhugað Norðlingaöldulón. Það var gert fyrir mörgum árum með Kvíslaveitu (sem sjá má á kortinu hér efst í færslunni, sbr. einnig myndin hér til hliðar). Með þeim framkvæmdum var vatnsrennslið um Þjórsá þarna uppi á hálendinu skert stórlega - og þar með hið villta vatnsrennsli um fossana sem eru neðan fyrirhugaðs Norðlingaöldulóns. Þess vegna er verndun svæðisins við Norðlingaöldu eiginlega marklaus - nema kannski ef á sama tíma yrði beinlínis ákveðið að leggja Kvíslaveitu niður og færa landið og vatnsrennslið þarna austan Hofsjökuls í fyrra horf.

Já - fossunum neðan Norðlingaöldu var fórnað á sínum tíma með Kvíslaveitu og eru nú varla svipur hjá sjón. Í huga Orkubloggarans er ekki mikið náttúruverndargildi í slíkum fölnuðum fossum. Og þar sem Norðlingaöldulónið yrði þar að auki talsvert langt utan Þjórsárvera, eru öll helstu rök gegn Norðlingaölduveitu fallin.

Þar að auki er Norðlingaölduveita, sem fyrr segir, einhver allra ódýrasti kosturinn á Íslandi öllu til raforkuframleiðslu. Þegar allt er saman tekið þykir Orkubloggaranum rökin að baki því að stöðva Norðlingaölduveitu vera ansið veik og horfa framhjá skynsamlegri forgangsröðun virkjunarkosta á Íslandi. Eðlilegast væri að fallast á framkvæmdina og skipa Norðlingaölduveitu í nýtingarflokk. Eða a.m.k. í biðflokk meðan nánari athugun fer fram á forgangsröðun á þeim fjölmörgu virkjunarkostum sem Alþingi mun að öllum líkindum setja í biðflokkinn. 

[Kortin hér í færslunni eru úr kynningum Landsvirkjunar og eru fengin af vef fyrirtækisins].

Setjum Hólmsá í verndarflokk

Senn kemur að því að Alþingi taki þingsályktunartillögu um áætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða til meðferðar.

Þarna er á ferðinni stefnumótun sú sem jafnan er kölluð Rammaáætlunin. Þar verður ákveðið hvaða virkjunarkostir fara í nýtingarflokk og hverjir fara í verndarflokk. Þar að auki er svo þriðji flokkurinn; biðflokkur, en þar kunna flestir virkjunarkostirnir að lenda og þar með verða skildir eftir galopnir.

Nú vill svo til að Orkubloggarinn er almennt meðmæltur því að nýta fallvötn landsins til orkuframleiðslu. En að um leið beri að vernda fegurstu og sérstæðustu svæðin og árnar, eins og t.d. Jökulsá á Fjöllum. Drög að Rammaáætlun er leiðsögn sem virðist hafa heppnast nokkuð vel - þó svo þar séu fáein atriði sem bloggaranum þykir að betur þurfi að huga að. Bæði er að Orkubloggaranum þykir verndunarsjónarmið í nokkrum tilvikum hafa gengið of langt. Og sömuleiðis hefði í nokkrum öðrum tilfellum mátt láta umhverfisvernd hafa meiri vigt. Í þessari færslu Orkubloggsins verður sjónum beint að einu dæmi um hið síðar nefnda; virkjunarkost sem margvísleg rök mæla með að verði sleginn út af borðinu og svæðið friðað.

Þar er um að ræða Hólmsárvirkjun við Atley. Þetta er virkjunarkostur sem í þingsályktunartillögunni um Rammaáætlun er settur í biðflokk. Sitt sýnist hverjum um þá tillögu. Orkusalan hefur í umsögn sinni andmælt þessari flokkun og telur einsýnt að virkjun Hólmsár við Atley eigi að fara í nýtingarflokk. Orkusalan er vel að merkja fyrirtæki sem er í samstarfi við Landsvirkjun um að reisa umrædda virkjun, en Landsvirkjun er stór hluthafi í Orkusölunni. Í öðrum umsögnum eru aftur á móti sett fram öndverð sjónarmið um þessa virkjun. Á þá leið að þarna sé um að ræða svæði sem beri að varðveita og eðlilegast sé að umræddur kostur fari í verndarflokk.

Orkubloggarinn hefur áður fjallað um Hólmsána og lýsti þar upplifun sinni af þessu afar sérstæða og ægifagra svæði. Svæði sem furðufáir Íslendingar virðast hafa skoðað og hefur af einhverjum ástæðum lítið verið í umræðu um umhverfisvernd. Þegar umrædd færsla um Hólmsá var skrifuð hafði bloggarinn einungis farið að ánni vestan megin - um þá leið sem nefnd er Öldufellsleið. Sú upplifun var þó nóg til að sannfæra bloggarann um að þarna eigi alls ekki að virkja. Og núna eftir að hafa kynnt sér svæðið nánar og þá líka svæði austan árinnar, er ekki ofmælt að virkjun þarna yrði mikið umhverfisslys.

Svæðin vestan megin Hólmsár eru þau sem flestir sjá. Einfaldlega vegna þess að Öldufellsleið liggur vestan árinnar. Þar er mikil náttúrufegurð, en vissulega er þar Mýrdalsjökull og svartur sandurinn mjög áberandi. Mun erfiðara er að komast að Hólmsánni austanmegin, en þar er einungis unnt að aka að ánni eftir smalaslóðum sem fæstir þekkja. Því er hætt við að margir þeirra sem komið hafa á þessar slóðir, hafi í reynd ekki séð nema brot af svæðinu. Og geri sér alls ekki grein fyrir þeim náttúruverðmætum sem þarna stendur til að fórna.

Í áætlunum um virkjunina er gert ráð fyrir að reisa um 38 m háa stíflu á fallegum stað fremur neðarlega í farvegi Hólmsár, við Atley. Myndin hér til hliðar er einmitt tekin á þeim slóðum, sem stíflan myndi rísa (og er ljósmyndarinn austan megin árinnar).

Stíflan hefur þann tilgang að mynda miðlunarlón sem á að verða um 10 ferkm að flatarmáli. Þarna færi því talsvert mikið land undir vatn. Hlutfallslega yrði þarna reyndar sökkt miklu meira landi en gert var með Hálslóni - þ.e. þegar litið er til afls virkjananna. Eðli málsins samkvæmt verður vatnshæð lónsins æði breytileg og þarna myndast því breiður vatnsbakki sem verður margir tugir km að lengd. Þar mun vafalítið setjast talsverður leir, sem svo fýkur yfir gróðurlendið í nágrenninu.

Frá lóninu yrði vatninu veitt um 6,5 km. löng aðrennslisgöng að stöðvarhúsi, sem reisa á neðanjarðar. Frá stöðvarhúsinu yrðu svo rúmlega 1 km. frárennslisgöng, sem kæmu út úr brekkunni skammt frá bænum Flögu í Skaftártungu. Þaðan á vatnið svo að renna eftir um 900 m skurði út í Flögulón og þaðan niður Kúðafljót.

Ofangreind lýsing á virkjuninni er tekin af vef Landsvirkjunar. Þar er líka að finna grófa lýsingu á svæðinu og í stuttu máli rakið hvaða rannsóknir og athuganir ráðast þarf í. Þar sker nokkuð í augu að í þessari matsáætlun er minnst á birkikjarr á Snæbýlisheiði. En sérhver sá sem skoðar svæðið austan Hólmsár sér að þarna væri miklu nær að tala um að lónið myndi skerða umtalsverðan, gróskumikinn og uppvaxandi villtan íslenskan birkiskóg. Og þarna er vel að merkja hugsanlega um að ræða síðustu leifar hinna fornu Dynskóga. Skóganna sem sögur segja að hafi áður náð yfir stór svæði milli fjalls og fjöru þar sem nú liggur Mýrdalssandur.

Í hnotskurn má segja að þessi birkiskógur (sem mönnum virðist tamt að kalla kjarr) og svæðið allt með sjálfan Mýrdalsjökul í bakgrunni, hafi alla burði til að geta talist eitthvert sérstæðasta og fallegast ósnortna víðerni landsins. Í þessu sambandi er athyglisvert hversu misvísandi upplýsingar hafa verið lagðar fram um gróðurþekju þessa svæðis, sem þarna er undir.

Í drögum að matsáætlun Landsvirkjunar og Orkusölunnar segir að samtals séu rúmlega 60% af lónsstæðinu ógróið eða lítt gróið land, en í nýlegri skýrslu Náttúrufræðistofnunar Íslands segir að hlutfall þessa lands sé 31%. Umrædd skýrsla Náttúrufræðistofnunar var vel að merkja beinlínis unnin fyrir Landsvirkjun og Orkusöluna, sem gerir það að verkum að misræmið þarna er þeim mun undarlegra.

Þetta er sláandi munur og virðist sem annar aðilinn hafi hreinlega snúið hlutunum á hvolf. Skv. umræddri skýrslu Náttúrufræðistofnunar er hlutfall gróins lands 69%, en skv. gögnum Landsvirkjunar og Orkusölunnar er hlutfall gróins lands tæplega 40%. Tekið skal fram að umrædd skýrsla Náttúrufræðistofnunar ber titilinn Hólmsárvirkjun - Atleyjarlón. Náttúrufarsyfirlit um gróður og vistgerðir og þrátt fyrir að vera gefin út á tímum Internetsins, virðist þessa skýrslu alls ekki vera að finna á Netinu!

Nú veit Orkubloggarinn svo sem ekki hvaða tölur þarna eru réttari. Mikilvægt er að þeir sem standa að ákvörðunartöku um röðun virkjunarinnar í Rammaáætlun hafi þarna réttar upplýsingar. Í huga Orkubloggarans skipta tölurnar þarna þó ekki höfuðmáli. Því jafnvel þó svo gróðurþekja svæðisins sé heldur minni en meiri, þá ætti sérhverjum manni sem þarna fer um að vera ljóst að virkjunin hefði vægast mikil, neikvæð og óafturkræf umhverfisáhrif á þessu einstaklega fallega og ósnortna svæði.

Miðlunarlónið myndi m.a. teygja sig inn eftir og sökkva fallegum og gróðursælum smádölum þar sem nú falla bergvatnsár og -lækir um skógivaxið landið. Þarna má nefna svæði sem kunnugir þekkja undir örnefninu Skógar, þar sem Skógá fellur í snotrum fossi innst í dalnum. Þessu öllu myndi miðlunarlónið sökkva (vatnsborð lónsins yrði nálægt staðnum þar sem fossinn á myndinni hér að ofan fellur fram af klettabrúninni). Á bökkum lónsins myndi svo að auki myndast breitt leirlag, sem sjálfsagt myndi fjúka úr og yfir gróðurlendið í kring.

Fyrst og fremst eru það þó heildaráhrif virkjunarinnar sem eru áhyggjuefni. Virkjunin myndi valda gríðarlegri röskun á ægifögru og stórbrotnu landsvæði, sem í dag er nánast alveg ósnortið af manna höndum. Auk þess sem mikið land fer undir vatn þarf að reisa varnargarða, leggja vegi og slóða og grafa skurði. Þar sem útfallið er fyrirhugað (í Flögulón) er landið flatt og ekki útséð hvaða áhrif t.d. vatnið og framburðurinn hefði á Flögulón og fisk í Tungufljóti.

Þá eru ótalin þau miklu neikvæði sjónrænu áhrif sem háspennulínan hefði.  Háspennulínan myndi skera í sundur heiðarnar ofan Skaftártungu og næsta nágrenni Friðlandsins að Fjallabaki. Hún myndi verða lögð frá stöðvarhúsinu og 25-30 km norður eftir heiðarlöndunum upp af Skaftártungu. Þar myndi hún tengjast suðurlínu Landsvirkjunar (Sigöldulínu) - sem á sínum tíma var lögð skammt frá Fjallabaksleið nyrðri (þetta var snemma á 9. áratug liðinnar aldar, en svona lína yrði vart lögð um þessar sömu slóðir í dag).

Umræddar tillögur um Hólmsárvirkjun ættu að fá okkur öll til að staldra við og hugleiða málið vel og vandlega. Við Íslendingar erum enn svo gæfusamir að eiga nokkur lítt eða ósnortin og einstök víðerni, sem við höfum ennþá kost á að vernda til framtíðar. Við ættum að fara sérstaklega varlega þegar slík svæði koma til skoðunar sem virkjanasvæði.

Í þessu sambandi er líka vert að hafa í huga að þarna er ekki um að ræða landsvæði lengst uppi í óbyggðum, heldur í næsta nágrenni við byggð og alfaraleið. Þegar horft er til framtíðar er líklegt að verndun þessa svæðis muni hafa miklu meiri þýðingu fyrir atvinnuuppbyggingu í Skaftárhreppi heldur en virkjun. [Myndin hér til hliðar er frá Tungufljóti, sem er rómuð sjóbirtingsá]

Það blasir við að svæðin í nágrenni Fjallabaks og allt suður að Torfajökli, Mýrdalsjökli og þar með talin Hólmsá verðskulda friðun. Í huga Orkubloggarans myndi virkjun Hólmsár við Atley vera táknræn um algert áhugaleysi stjórnvalda á skynsamlegri og alvöru náttúruvernd. Vonandi taka Alþingismenn af skarið og skipa virkjunarhugmyndum við Hólmsá í verndarflokk.

Tíu árum síðar

"Í desemberbyrjun 2001 er Enron lýst gjaldþrota. Fyrirtæki með yfir 20 þúsund starfsmenn, sem fáeinum mánuðum fyrr hafði tilkynnt um 50 milljarða dollara tekjur og hafði enn einu sinni sprengt allar væntingar. En nú var ballið búið. Þetta reyndist stærsta gjaldþrot í sögu Bandaríkjanna."

Já - í dag 2. desember 2011 eru nákvæmlega 10 ár síðan hið risastóra orku- og hrávörufyrirtæki Enron varð gjaldþrota. Í tilefni þess leyfir Orkubloggið sér nú að rifja upp eldri færslu sína um Enron.

Kannski er þó ennþá meiri ástæða til að hugleiða sumt af því sem segir í grein á fréttavef CBS í dag:

"Enron didn't go wrong because the late Ken Lay and currently imprisoned Jeff Skilling were bad guys... The failure of this corporation required the active participation and collusion of hundreds, if not thousands, of employees. Enron's corporate culture encouraged rampant, ruthless internal competition, driving otherwise decent human beings to take risks of a kind they knew were dangerous and wrong."

"Enron was the dress rehearsal for the banking crisis which propelled the economic crisis we now find ourselves mired in. We could have, should have learned from it. We didn't. Legislators were intimidated. Government was weak and probably corrupt. Employees in their hundreds colluded in what they knew to be wrong. This was willful blindness on an epic scale. And once the market bounced back, it was easy to fall back on the fatal argument that Enron had been the exception, not the rule."

Gasæði í Póllandi

Það eru athyglisverðir hlutir að gerast austur í Póllandi þessa dagana.

Í því mikla kolalandi virðist nú í uppsiglingu nýtt og stórbrotið orkuævintýri. Það eru nefnilega vísbendingar um að gríðarlegar gaslindir sé að finna í pólskri jörðu. Og að í framtíðinni verði Pólland einhver stærsti gasframleiðandi Evrópu!

Allt snýst þetta um nýju gasvinnslutæknina ("fracking") sem hefur verið að breiðast út vestur í Bandaríkjunum. Fram til þessa hefur Pólland alls ekki verið þekkt fyrir að luma á miklu af gasi. En vegna nýju vinnslutækninnar er nú allt í einu orðið unnt að nálgast þunn gaslög innikróuð í grjóthörðum jarðlögum, sem áður var alltof dýrt að ætla að vinna (s.k. shale gas).

Fyrir vikið hefur upplýsingaskrifstofa banadaríska orkumálaráðuneytisins (EIA) verið að endurmeta mat sitt á vinnanlegum gasbirgðum í jörðu um alla Evrópu. Og viti menn; það er mat EIA að innan Evrópu sé langmesta gasið af þessu tagi að finna í Póllandi.

Þetta nýuppfærða mat frá EIA um pólskt gas hljóðar upp á langtum meira gas en nokkurn óraði fyrir. EIA álítur nefnilega að í Póllandi megi vinna 5.300 milljarða rúmmetra af gasi. Þar með væri Pólland í einu vetfangi með áttundu mestu gasbirgðir veraldar (til samanburðar má t.d. nefna að sannreyndar gasbirgðir í lögsögu Noregs eru áætlaðar rúmir 2.300 milljarðar rúmmetra). Enda eru menn nú farnir að tala um að í framtíðinni muni Pólland verða kallað Katar norðursins.

Þetta eru talsverðar fréttir. Ekki síst sökum þess að gasvinnsla í Póllandi hefur fram til þessa verið sáralítil. Í orkugeiranum hefur Pólland fyrst og fremst verið þekkt sem kolaland og kol knýja nú um 95% af rafmagnsframleiðslu Pólverja. Það er til marks um umfang pólsku kolasvæðanna, að Pólland er níundi mesti kolaframleiðandi heims og ellefti stærsti kolaútflytjandinn. En nú eru sem sagt horfur á að Pólland geti brátt líka byrjað að nýta gas í stórum stíl.

Þarna ekki bara á ferðinni mikil hagsmunir fyrir Pólverja sjálfa - heldur líka alla nágranna þeirra. Pólskt gas gæti orðið hvalreki fyrir Evrópusambandið, sem hefur þurft að horfa upp á að verða sífellt háðara rússnesku gasi. Í því sambandi horfa menn til þess að Pólverjar muni selja stóran hluta gassins til þýskra orkufyrirtækja - sem á næstu árum þurfa að loka öllum kjarnorkuverum í Þýskalandi að skipan þýskra stjórnvalda.

En það er er samt alls ekki víst að pólska gasið fari til Þýskalands eða annarra landa innan ESB. Pólska gasið gæti allt eins farið austur á bóginn; til rússneska gasrisans Gazprom!  Gazprom vill tryggja markaðsyfirráð sín með því að kaupa pólska gasið og endurselja það til Evrópu. Í huga Gazprom er aðalatriðið að ekkert ógni gasbissness-módelinu sem fyrirtækið er búið að koma sér upp gagnvart Evrópu. Og að eftirspurnin eftir gasi um Nord Stream og aðrar gasleiðslur þeirra haldist í hámarki.

Það eru spekúleringar af þessi tagi sem sennilega eru einn helsti hvatinn að því að innan stofnana ESB er nú talað um að aðildarríkin þurfi sem allra fyrst að taka upp eina sameiginlega og víðtæka orkustefnu. Ennþá er óljóst hvað í slíkri orkustefnu á að felast. En sennilega eru menn einmitt að líta til þess að tryggja sem bestan aðgang ESB ríkjanna að orkulindum innan sambandsins og sporna gegn því að utanaðkomandi nái tangarhaldi á þeim. Eins og t.d. Rússar.

Strategískt séð væri slík sameiginleg orkustefna sennilega skynsamlegur kostur fyrir ESB. En það er langt í frá að búið sé að tryggja að pólska gasið verði nýtt innan ESB. Það er nefnilega svo að bandarísk olíu- og orkufyrirtæki hafa náð til sín vinnslurétti á stórum svæðum í Póllandi. Og þau fyrirtæki eru ekki rekin á grundvelli pólítískrar stefnu sem ákveðin er í Brussel, heldur munu þau fyrst og fremst horfa til viðskiptahagsmuna - þegar kemur að því að selja gasið. Og þá má vel vera að rússneska Gazprom muni bjóða best.

Þetta er eiginlega grátlegt fyrir ESB. Gaslindir Póllands hefðu getað verið mikilvægur hlekkur í því að losa um gashramm Rússa. En það er kannski ekki við því að búast að ESB nái þar miklum árangri þegar stjórnarformaður eins mikilvægasta gasflutningafyrirtækis Rússa (Nord Stream), sem að stærstu leyti er í eigu rússneska ríkisins, er fyrrum kanslari Þýskalands!

Enn sem komið er er pólska gasið reyndar bara fræðilegur möguleiki. Niðurstaða þeirra hjá EIA er vissulega byggð á ýmsum góðum gögnum, en eftir er að sannreyna að gasið sé þarna í raun og veru. Það var fyrst nú í sumar sem leið (2011) að menn voru mættir með örfáa bora á pólska grundu. Og pjakkið þá skilaði satt að segja litlum árangri.

Fram til þessa hefur pólska gasæðið aðallega falist í því að vegna peningalyktarinnar streyma landspekúlantar til Póllands og fara þar sem eldur í sinu um pólskar sveitir. Í því skyni að kaupa upp gasvinnslurétt á landi. Sem fyrr segir hafa útsendarar bandarískra orkufyrirtækja verið þar í fararbroddi. Þar má t.d. nefna Chevron, ConocoPhillips, ExxonMobil og Marathon Oil, en einnig ýmsa minni spámenn.

Það fer reyndar hver að verða síðastur að tryggja sér vinnslusvæði í Póllandi. Gasæðið þarna hefur verið þvílíkt  síðustu misserin að búið er að kaupa upp leitarleyfi á svæðum sem nema um þriðjungi af flatarmáli Póllands eða jafnvel rúmmlega það! Og það þó svo enn sé allsendis óvíst hversu auðvelt verði að nálgast þetta gas, sem EIA álítur vera til staðar.

Það verður í fyrsta lagi sumarið 2012 eða jafnvel ekki fyrr en 2013 að eitthvað fer að gerast fyrir alvöru á ökrum Póllands. Gríðarlegar fjárfestingar og framkvæmdir þarf til að vinnslan verði umtalsverð. Til að ná upp sæmilegri vinnslu á hverju leitarsvæði fyrir sig þarf kannski um fimmtíu brunna og hver þeirra kostar líklega rúmar 10 milljónir USD um þessar mundir.

Og jafnvel þó svo árangur af borununum verði góður, þá eru fjölmörg ár í að Pólland verði stór gasframleiðandi. Ennþá eru brunnarnir örfáir og það er mikið langhlaup að byggja upp verulega vinnslu. Og óneitanlega er svolítið kaldhæðnislegt að svona ný vongóð vinnslusvæði búa oft fyrst til forríka landspekúlanta, löngu áður en hin raunverulega auðlindanýting kemst almennilega í gang.

Það eru reyndar ekki allir jafn hrifnir af því að menn séu að stússa í að nálgast þessi þunnu en þéttu gaslög. Aðferðin felst í því að sprengja upp bergið með háþrýstivatni og losa þannig um gasið svo það streymi upp á yfirborðið. Ýmsir hafa áhyggjur af grunnvatnsmenguninni sem þetta getur mögulega valdið. Þ.e. þegar efnablandað háþrýstivatnið brýtur sér leið gegnum bergið djúpt í jörðu, opnar leiðir fyrir innikróað gasið en blandast um leið jarðvegi undir grunnvatninu.

Menn óttast líka jarðskjálftana sem stundum verða við þessa tegund af vinnslu. Það er nefnilega ekki er óalgengt að aðferðinni fylgi smáskjálftar svipaðir þeim sem orðið hafa á Hellisheiði í tengslum við niðurdælingu Orkuveitu Reykjavíkur þar á affallsvatni.

Frakkar hafa meira að segja bannað "frökkun" þar í landi. Það gerðist í sumar, en þau leitarleyfi sem þá var búið að veita gilda þó áfram (öll í sunnanverðu Frakklandi). Sterk andstaða er einnig gegn þessari tegund af gasvinnslu bæði í Þýskalandi og Bretlandi. Það lítur því út fyrir að fjölmennustu ríkin innan ESB ætli ekki að leyfa svona vinnslu innan sinnar lögsögu. Og því varla horfur á að hnignandi gasframleiðsla í vesturhluta Evrópusambandsins rétti úr kútnum á næstunni. En hvort pólska gasið mun streyma vestur á bóginn eða að mestu fyrst fara austur til Rússlands á eftir að koma í ljós. 

Arðsemi Landsvirkjunar

Landsvirkjun hefur tekið upp þá ánægjulegu nýbreytni að kynna stefnu sína og helstu áhersluatriðin í starfsemi fyrirtækisins á opinberum vettvang. Bæði í tengslum við ársfundi fyrirtækisins og með sérstökum fundum þess á milli.

Í vikunni sem leið fór fram haustfundur Landsvirkjunar fyrir fullu húsi í stórum sal í Hörpunni. Þar var einkum fjallað um arðsemi fyrirtækisins, með sérstakri áherslu á Kárahnjúkavirkjun, og mikilvægi þess að arðsemin aukist.

Það vakti athygli margra fundargesta og ekki síður fjölmiðla að skv. erindi Harðar Arnarsonar, forstjóra Landsvirkjunar, hefur arðsemi Landsvirkjunar í gegnum tíðina verið afar lág. Og eigandi fyrirtækisins hefur notið sáralítilla arðgreiðslna. Verulegan hluta tímabilsins frá því Landsvirkjun var stofnuð, árið 1965, hefur arðsemin beinlínis verið neikvæð (sbr. grafið hér að ofan, sem er úr kynningu Harðar og má nálgast á vef Landsvirkjunar).

Það var reyndar svo að mest allan þennan tíma var varla raunhæft að raforkuvinnsla Landsvirkjunar skilaði miklum arði. Raforkuverð í heiminum var lágt, kaupendur íslensku raforkunnar voru fyrst og fremst álbræðslur og önnur stóriðja (sem beinlínis þrífst á mjög lágu orkuverði) og lítil samkeppni var um íslensku raforkuna.

Það er aftur á móti umhugsunarefni að munurinn á orkuverði til stóriðju á Íslandi og erlendis virðist hafa aukist talsvert um og upp úr aldamótunum. Árið 2000 tók raforkuverð til nýrra álvera í heiminum almennt að hækka. Í þessu sambandi má vísa til skýrslna ráðgjafafyrirtækisins CRU, sem sýna þetta svart á hvítu (sbr. glæran hér til hliðar). Á sama tíma sat raforkuverðið til álveranna á Íslandi eftir - og er í dag ennþá á sömu slóðum og var fyrir meira en áratug.

Það var einmitt á þessum árum (skömmu fyrir og í kringum aldamótin) sem Orkuveita Reykjavíkur og HS Orka sömdu um raforkusölu til álvers Norðuráls í Hvalfirði. Orkubloggarinn hefur reyndar ítrekað heyrt að þar hafi umrædd fyrirtæki hreinlega undirboðið Landsvirkjun - sem alls ekki virðist fjarri lagi þegar afkoma þessara fyrirtækja er borin saman. Þarna slógu litlu stóru orkufyriryrtækin tón sem varð a.m.k. ekki til að styrkja samningsstöðu Landsvirkjunar.

Skömmu síðar kom svo að risasamningi Landsvirkjunar við Alcoa. Þar bættist við gífurlegur pólítískur þrýstingur frá þáverandi ríkisstjórn um að ná samningum. Það eitt og sér kann að hafa veikt samningsstöðu Landsvirkjunar verulega og gæti verið meginástæða þess að ekki náðist að semja um hærra raforkuverð.

Forstjóri Landsvirkjunar tók reyndar skýrt fram í erindi sínu að þarna hafi menn gert eins vel og þeir gátu á þeim tíma (þ.e. starfsfólk Landsvirkjunar). En forstjórinn nefndi það sérstaklega að raforkuverðið frá Kárahnjúkavirkjun væri of lágt - og ávinningur þjóðarinnar af virkjuninni væri óverulegur.

Í þessu sambandi má nefna að áður en samið var við Alcoa, þá hafði Norsk Hydro verið að skoða byggingu álvers á Reyðarfirði. En Norsk Hydro lagði þau áform til hliðar eftir að hafa ráðist í aðrar stórar fjárfestingar og taldi sér einfaldlega ekki unnt að bæta enn einu nýju og stóru álveri við að svo stöddu. Af nýlegum samtölum Orkubloggarans við tvo framkvæmdastjóra hjá Norsk Hydro virðist sem menn þar á bæ séu enn að skæla yfir því, að hafa ekki stokkið á byggingu álbræðslunnar á Íslandi. Að þeirra sögn mun jafn hagstæður raforkusölusamningur, eins og bauðst þá á Íslandi, aldrei bjóðast aftur í hinum vestræna heimi.

Það er svo sem auðvelt bæði fyrir Orkubloggarann og Norsk Hydro að vera vitur eftir á. Það er aftur á móti óumdeilanlegt að arðsemi Landsvirkjunar af Kárahnjúkavirkjun hefur enn sem komið er verið talsvert frá upphaflegum væntingum. Nú er bara að vona að álverð hækki brátt á ný (raforkuverðið til Alcoa er tengt álverði) og að vaxtakjör verði hógvær (vegna endurfjármögnunar lána). Að öðrum kosti mun Kárahnjúkavirkjun seint skila þeirri auðlindarentu til þjóðarinnar sem vænta mætti af þeirri miklu náttúruauðlind sem jökulárnar þarna eru.

Í stefnumótun sinni undanfarið hefur Landsvirkjun lagt mikla áherslu á að auka þurfi arðsemi fyrirtækisins. Þar er m.a. litið til þess að ná fram hækkunum á raforkuverði til núverandi stóriðju (jafnóðum og samningar losna eða endurskoðunarákvæði verða virk). Einnig hefur Landsvirkjun kynnt að í nýjum raforkusölusamningum verði miðað við verulega hærra verð en verið hefur fram til þessa.

Í dag er raforkuverðið til stóriðjunnar hér líklega nálægt 25 USD pr. hverja MWst (verðið frá Kárahnjúkavirkjun á síðasta ári var að meðaltali um 27 USD/MWst). Á haustfundinum kynnti Landsvirkjun að í dag bjóði fyrirtækið 12 ára raforkusamninga á 43 USD/MWst. Slíkur samningur fæli það bersýnilega í sér að þá myndi Landsvirkjun hagnast vel af raforkusölunni.

Sumum kann að finnast 43 USD/MWst hljóma sem ansið stórt stökk frá þeim 25-27 USD sem virkjanir Landsvirkjunar eru almennt að skila. En sennilega þurfa næstu virkjanir Landsvirkjunar a.m.k. 30-35 USD/MWst til að fjárfestingin sé réttlætanleg út frá arðsmissjónarmiðum. Nýlegur raforkusölusamningur Landsvirkjunar við Rio Tinto Alcan vegna stækkunar álversins í Straumsvík kann einmitt að hafa verið á þessum nótum. Þ.e. um eða rétt yfir 30 USD/MWst. Það mun einmitt vera algengt orkuverð í raforkusölusamningum vegna stækkunar álvera í heiminum í dag (sbr. glæran frá CRU hér að ofan).

Til að skila góðri arðsemi til framtíðar þurfa raforkusölusamningar Landsvirkjunar vegna nýrra virkjana því að vera ansið mikið hærri en verið hefur hjá fyrirtækinu til þessa. Stefna Landsvirkjunar er að hækka arðsemi fyrirtækisins með því að raforkuverðið hér hækki í átt til þess sem gerist á raforkumörkuðum í Evrópu. En að verðið hér verði þó talsvert lægra en í Evrópu. Miklar hækkanir hafa orðið á síðustu árum á evprópskum taforkumörkuðum. Þess vegna er nú svigrúm til að hækka raforkuverð hér verulega OG um leið bjóða mjög samkeppnishæft verð m.v. Evrópu.

Þetta svigrúm ætti að nýtast til að laða hingað ýmis iðnfyrirtæki og þá sérstaklega þau sem kjósa nálægð við Evrópumarkaði. Þar að auki álítur Landsvirkjun mögulegt að raforkuverð í Evrópu eigi enn eftir að hækka mikið á næstu árum. Sem gefi Landsvirkjun enn meiri tækifæri til aukinnar arðsemi í framtiðinni.  

Í kynningum sínum um þróun raforkuverðs í Evrópu næstu árin og áratugina hefur Landsvirkjun birt spá frá finnska verkfræði- og ráðgjafafyrirtækinu Pöyry, sbr. grafið hér til hliðar (þessi glæra er úr kynningu Landsvirkjunar frá því í vor). Pövry gerir ráð fyrir að raforkuverð í Evrópu muni hækka mjög mikið - og Landsvirkjun sér tækifæri í þeirri þróun. Neðsta línan á grafinu sýnir hvernig Landsvirkjun sér möguleika á því að meðalverð á raforku sem Landsvirkjun framleiðir hækki í takt við verðþróunina í Evrópu, en verði um leið áfram talsvert miklu lægra en í Evrópu (sem líklega er nauðsynlegt til að draga raforkukaupendur til Íslands).

Skv. grafinu er algengt heildsöluverð á raforku til iðnaðar í Evrópu nú um 60 USD/MWst. Það er vel að merkja langtum hærra verð en álver almennt ráða við að greiða og þess vegna ekki skrítið að álbræðslum í Evrópu fer fækkandi. Pöyry álítur að árið 2025 verði raforkuverðið komið í 90-100 USD að núvirði. Ef íslenskt heildsöluverð á raforku yrði þá um 40% lægra en í V-Evrópu, yrði það um 50-60 USD/MWst að núvirði. Það myndi merkja að verðið hér yrði líklega um 20-25 USD umfram kostnaðarverð pr. MWst.

Það eru slíkar spár sem einkum réttlæta þá framtíðarsýn að raforkuframleiðsla Landsvirkjunar geti skilað gríðarlegri arðsemi til framtíðar. Þ.e. að síhækkandi raforkuverð í Evrópu muni styrkja samkeppnisstöðu Landsvirkjunar og gera það að verkum að veruleg eftirspurn verði eftir raforku fyrirtækisins á verði sem nemi allt að 60-70 USD/MWst árið 2025 (þ.e. hæsta verðið, en einnig væri boðið upp á mun lægri verð til stærstu kaupendanna). Þá yrði algengur hreinn hagnaður af hverri seldri MWst á bilinu 20-25 USD og í einhverjum tilvikum ennþá meiri. 

Þetta myndi auka arðsemi Landsvirkjunar mjög. En þessar áætlanir eru auðvitað alls ekki í hendi. Það er t.a.m. óvíst hvort spár um hratt hækkandi raforkuverð í Evrópu gangi eftir. Það er vissulega svo að áherslur Evrópusambandsríkjanna um að auka hlutfall endurnýjanlegrar orku og draga úr kolefnislosun eru líklegar til að hækka raforkuverð í Evrópu. Á móti kemur að mjög hröð uppbygging nýrra vind- og sólarorkuvera í Evrópu og aukið gasframboð (sem er líklegt vegna nýrrar gasvinnslutækni) kunna að valda offramboði á raforku eða getur a.m.k. dregið mjög úr verðhækkunum. Það verður líka að hafa í huga að ef/þegar núverandi stóriðja fer að flýja hátt raforkuverð í Evrópu í ennþá meira mæli en verið hefur, mun eftirspurn eftir raforku þar minnka talsvert. Það eitt og sér gæti orðið til þess að raforkuverð í Evrópu (þ.e. innan ESB og Noregs) hækki ekki jafn hratt eins og sumar spár gera ráð fyrir.

Þess vegna er kannski mögulegt að enn um sinn verði það fyrst og fremst stóriðja sem lítur til Íslands sem áhugaverðar staðsetningar. En síður þau meðalstóru iðnfyrirtæki sem Landsvirkjun er bersýnilega mjög að horfa til þessa dagana.  Framtíðarsýn Landsvirkjunar er mjög áhugaverð og spennandi, en er háð margvíslegri óvissu.

Það er reyndar bersýnilegt að Landsvirkjun gerir sér fulla grein fyrir þessari óvissu. Og er þess vegna að skoða ýmsa aðra möguleika. Það var t.a.m. athyglisvert hversu rík áhersla var lögð á möguleikann á sæstreng milli Íslands og Evrópu á umræddum haustfundi. Þarna þótti Orkubloggaranum hann skynja nýjan og sterkari sæstrengstón.

Í stað þess að segja að rafstrengurinn væri einungis áhugaverður möguleiki, eins og verið hefur á fyrri kynningarfundum Landsvirkjunar, var nú sagt að þarna gæti verið um að ræða stærsta viðskiptatækifæri fyrirtækisins. Enda væri þá unnt að selja beint inn á spot-markað í V-Evrópu, þar sem raforkuverð er almennt gríðarlega hátt.

Af þessum orðum frummælanda má hugsanlega álykta sem svo að Landsvirkjun sé farin að huga að sæstengnum af mun meiri alvöru en verið hefur. Og að byrjað sé að skoða þann áhugaverða möguleika að etv. megi ná sérstaklega hagstæðum samningum um lagningu á rafstreng vegna þeirrar úlfakreppu sem sum ESB-ríkin standa frammi fyrir - til að geta staðið við bindandi markmið sín um að stórauka hlutfall endurnýjanlegrar orku í orkubúskap sínum. Þar er nærtækt að líta til Bretlands, sem augljóslega mun þurfa að kaupa gríðarmikla endurnýjanlega orku erlendis frá til að geta uppfyllt afar metnaðarfullar skyldur sínar um hlutfallslega aukningu endurnýjanlegrar orku.

Vandamálið er bara að til að það verði áhugavert að leggja umræddan sæstreng, þarf sennilega að auka orkuframleiðsluna hérna ansið mikið. Það eitt að ætla að selja umframorku gegnum svona streng er varla nógu mikið til að gera hann áhugaverðan í augum Evrópu. 

Í þessu sambandi er lógískt að Landsvirkjun virðist vera farin að verða mun áhugasamari um vindorku en verið hefur. Hér á landi er vindur með þeim hætti að stórar vindrafstöðvar á Íslandi kunna að geta skilað tvöfalt meiri nýtingu en gengur og gerist hjá evrópskum vindorkuverum. Og a.m.k. jafn mikilli framleiðslu (nýtingu) eins og vindrafstöðvar í sjó  gera, þ.e. vindrafstöðvar utan við strendur landa eins og Danmerkur, Hollands og/eða Bretlands (vindorkuver úti í sjó eru geysilega dýr). Því gæti mögulega verið hagkvæmt að byggja hér stór vindorkuver á landi og um leið leggja sæstreng milli Íslands og Evrópu.

Þess vegna er ekki útilokað að það styttist í að við munum sjá stór vindorkuver rísa á Íslandi. Á haustfundinum kom fram að Landsvirkjun álítur íslensk vindorkuver verða orðin samkeppnisfær við vatnsafl eftir áratug. Ef slíkar spár ganga eftir má hugsa sér tugi eða jafnvel hundruði turna - hver með 5 MW túrbínu - standa keika í hópum við suðurströnd Íslands. T.d. nálægt og útfrá Skaftarósi og á flatlendinu í Meðallandi. Skv. vindkortinu sem Landsvirkjun sýndi á haustfundinum eru þær slóðir einmitt ákjósanlegar til að nýta vindorku.

En hvað sem líður þróun raforkuverðs í Evrópu og staðsetningu íslenskra vindorkuvera, þá blasa ýmis spennandi tækifæri við íslenska orkugeiranum. Landsvirkjun er bersýnilega að kalla eftir umræðu - bæði í þjóðfélaginu og meðal stjórnmálamanna - um mikilvægi orkuauðlinda Íslands. Um leið má segja að Landsvirkjun sé að benda á mikilvægi þess að stjórnvöld hér hugsi fram í tímann. Ekki ósvipað og Norðmenn gerðu á tíunda áratug liðinnar aldar, áður en frjáls samkeppni var innleidd á norska raforkumarkaðnum og áður en Norðmenn tengdust Hollandi með sæstreng. Höfum í huga það sem Hörður Arnarson sagði berum orðum á haustfundinum, þegar hann ræddi mikilvægi þess að auka arðsemi í orkuframleiðslunni og hækka raforkuverðið: "Ekkert eitt verkefni mun ráða jafn miklu um lífskjör á Íslandi í framtíðinni."

[Glærurnar í þessari færslu eru úr kynningum Landsvirkjunar, að undanskildum glærunum tveimur frá CRU].