Undir rauðri kápu Kína

Það ætlaði hreinlega allt um koll a keyra í Netheimum Kína um daginn. Þegar ungi viðskiptafræði-neminn hún Wang Zifei smeygði sér úr rauðu kápunni sinni. Og sat svo fíngerð og yfirveguð í stutta svarta kjólnum og hlustaði með athygli á Obama Bandaríkjaforseta, sem þarna ávarpaði kínverska námsmenn á ferð sinni um Shanghai í nóvember sem leið.

Kína er heillandi og furðulegt ríki. Öll vitum við að undir rauðri kápu Kína má nú líka finna kolsvartan heim kapítalismans. Þetta er samsetning sem margir töldu ómögulega, en virðist barrrasta virka nokkuð vel þarna í Austrinu.

Með því að innleiða takmarkaðan kapítalisma og opna fyrir erlenda fjárfestingu í hinu ríkisvædda alræði, tókst kínverskum stjórnvöldum að koma á blússandi hagvexti. Fyrir vikið hefur kínverska efnahagskerfið vaxið ótrúlega hratt. Vandamálið er bara að enginn veit hvort þessi öri vöxtur stenst til lengdar. Þó svo hún Wang Zifei hafi náð að höndla vel bæði rauða og svarta litinn, þarna í hátíðarsal Shanghai Jiao Tong háskólans, þá gæti Kína lent í miklum vandræðum ef grunnurinn reynist ótraustur.

Kína er að sumu leyti eins og kleyfhugi. Tökum kínverska orkugeirann sem dæmi. Kína er með hröðustu uppbyggingu nýrra kolaorkuvera OG líka það ríki þar sem endurnýjanleg orka vex hvað hraðast. Nú síðast var kínverska þingið að samþykkja nýja löggjöf, sem skyldar allar rafveitur til að kaupa ALLT rafmagn sem framleitt er með endurnýjanlegum hætti.

Einfalt og gott. Stjórnvöld eiga svo að móta nánar hvernig að þessu verður staðið, en með lögunum á að tryggja að Kína verði til framtíðar í fararbroddi ríkja við að auka hlutfall endurnýjanlegrar orku. Á sama tíma eru kínversku kolaorkuverin einhver þau subbulegustu í heimi, enda kínversku brúnkolin svo sannarlega engin hágæðavara.

Ekki eru menn sammála um hvað sé framundan í kínversku efnahagslífi. Langt frá því. Þegar maður horfir á bandarísku fréttastöðvarnar virðast bjartsýnu Nautin allsráðandi. Það er reyndar svolítið áberandi, að bandarísku fjölmiðlanautin, sem nú þykjast sjá kreppuna æða skrækjandi burt, voru á sínum tíma flest dugleg að hæðast að þeim sem vöruðu við yfirvofandi ofhitnun efnahagslífsins. Það má svo sem vel vera að allt sé að fara aftur á skrið og að hikstinn í Kína sé þegar yfirstaðinn. Kannski er allt í besta lagi - bæði í hinu ríkisstyrkta bandaríska efnahagslífi og undir hinni rauðu kápu Kína. Stærð kínversku þjóðarinnar, miklar náttúruauðlindir landsins, sterkt miðstjórnarvald og agaður hugsunarháttur Kínverja mun kannski forða Kína frá slæmri dýfu.

Það er a.m.k. erfitt að halda öðru fram, en að í framtíðinni hljóti Kína að verða langöflugasta hagkerfi heimsins. Í þessum töluðu orðum er Kína að koma sér þar þægilega fyrir í öðru sætinu. Fór á yfirstandandi ári (2009) fram úr Japan, sem svo lengi hefur verið næst stærsta efnahagskerfi heimsins. Áætlaðar tölur segja stærð kínverska hagkerfisins nú jafngilda 4.750 milljörðum dollara, en að Japan sé 4.600 milljarðar dollara. Aðeins Bandaríkin eru stærri.

Já - Kína er orðið næst stærsta efnahagskerfi veraldar. Að margra mati er bara tímaspursmál hvenær kínverska efnahagskerfið siglir líka framúr Bandaríkjunum! Bandaríska hagkerfið reiknast nú um 14 þúsund milljarðar dollara. Þó svo sú tala sé ansið mikið hærri en kínversku 4.750 milljarðarnir, þá þarf ekki að líða langur tími uns Kína kann að ná Bandaríkjunum. Ef t.d. kínverska hagkerfið heldur áfram að vaxa 10% árlega meðan vöxturinn í Bandaríkjunum verður kannski ekki nema að meðaltali 2-3% á næstu árum, mun kínverska efnahagskerfið verða orðið hið stærsta eftir ótrúlega stuttan tíma.

Þeir eru margir sem spá því að þetta muni einmitt gerast innan tíðar. Að kínverska hagkerfið verið brátt stærra en það bandaríska. Í huga Orkubloggarans bergmála samt spásagnirnar frá níunda áratugnum. Sem voru þess efnis að Japan myndi ekki dvelja lengi í öðru sætinu og brátt fara fram úr Bandaríkjunum.

Fer eins fyrir Kína eins og fór fyrir Japan? Flestir lesenda Orkubloggsins hljóta að muna þá tíma þegar uppgangurinn í japanska efnahagslífinu var sem mestur. Var það ekki örugglega á hinum dásamlegu eighties? Japan virtist hreinlega óstöðvandi og var talið geta vaxið áfram nánast óendanlega mikið, eftir því sem kaupmáttur myndi aukast í Asíu. Á þeim tíma fullyrtu margir sérfræðingar, að Japan myndi brátt ná Bandaríkjunum og í framhaldinu verða stærsta efnahagskerfi heimsins. Varla höfðu menn sleppt orðinu þegar japanska efnahagsundrið hljóp á vegg. Og hefur legið þar síðan steinrotað. Í heila tvo áratugi hefur japanski draumurinn verið í dásvefni - og enn er  ekki útséð með hvenær úr því fer að rætast.

Þegar litið er aftur til sögunnar er eflaust bæði hægt að færa rök með og móti því að uppgangurinn í Kína hljóti að vera bóla. Þróun hlutabréfaverðsins í kauphöllinni í Shanghai bendir kannski ekki augljóslega til óeðlilegra hækkana. En annað og ennþá skemmtilegra viðmið er það, að þegar byggingakranarnir eru orðnir að skógi þá sé fallið yfirvofandi. Hafa ekki eignabólur alltaf sprungið? Af hverju ætti það ekki líka að gilda um Kína?

Ég veit; það stendur eflaust ekki á svörum eða útskýringum um það frá vísum mönnum af hverju Kína sé öðruvísi. Og að þar gildi ekki gömlu lögmálin um vöxt og ofvöxt kapítalískra hagkerfa. Og að Kína eigi mikið inni enn, áður en ástæða sé til að óttast alvarlegt hökt.

Það að segja að Kína hljóti að stoppa af því Japan stoppaði er líklega frekar slöpp röksemd. Kína á enn gríðarmikið af ódýru vinnuafli, sem ekki hefur ennþá verið nýtt í efnahagsuppganginum. Og þar eru líka miklu meiri ónýttar náttúruauðlindir en voru í Japan. Svo virðist efnahagsleg staða Kína reyndar bara bærileg. Þar hafa t.d. vextir ekki verið keyrðir jafn svakalega niður, eins og í Bandaríkjunum og víðar. Þess vegna er ennþá fyrir hendi dágott svigrúm til vaxtalækkana ef á þarf að halda (útlánsvextir í Kína hafa haldist nálægt 5% allt árið 2009). 

Þrátt fyrir slímuga slóð sprunginna fasteigna- og verðbréfabóla um allan heim, er alls ekki víst að svo þurfi líka að fara í Kína. Munum eftir orðum hins bráðsnjalla sálfræðings, Amos Tversky, sem er einmitt líklega merkasti vísindamaðurinn sem kvaddi okkur á árinu sem var að líða i aldanna skaut (hann lést 2. júní s.l.). Tversky taldi afar hæpið að spá í framtíðina með því að vísa í fortíðina. Heimurinn er flóknari en svo að beita megi fortíðarlínuritum til að reyna að átta sig á framtíðinni. Menn verða að vera opnir fyrir öðrum möguleikum.

Kínverjar eiga líka alveg ókjör af dollurum og geta t.d. notað þá til að kaupa upp náttúruauðlindir, námur og hráefni um allan heim. Færu létt með að kaupa allan nýtingarétt á Drekasvæðinu og staðgreiða þannig Icesave fyrir Íslendinga. Ef þeir bara kæra sig um. Kínverjar eiga sem sagt góða möguleika á ýmsum aðgerðum til að örva eigið atvinnulíf - ef á þarf að halda.

Á hinn bóginn eru líka margar kenningar uppi um að Kína verði senn fyrir þungu höggi. Sumir benda á að uppgangur Kína sé háður mikilli eftirspurn erlendis frá. Sérstaklega frá bandarískum neytendum - en þar horfir jú ekkert sérsteklega vel þessa dagana.

Og þrátt fyrir trú margra á styrkar stoðir kínverska efnahagslífsins, eru þeir til sem segja að kínverska efnahagsundrið sé blaðra sem hljóti að gefa eftir. Það er t.d. rökstutt með því að peningaflóðið í Kína sé að miklu leyti komið frá hinu opinbera; ríkinu, sveitarfélögum og ríkisfyrirtækjum. Fyrir tilstilli lána og peningaprentunar  Efnahagsuppgangurinn byggi á einhverri óhugnalegustu skuldasúpu sem hafi nokkru sinni verið hituð upp. Góður gangur hjá kínverskum stórfyrirtækjum sé til kominn vegna dæmigerðrar eignabólu, þar sem saman fari síhækkandi fasteignaverð og hringekja hlutabréfahækkana. Og að því muni koma að eignabólan springi og eitraðar skuldirnar hrynji yfir kínversku þjóðina.

Það yrði óneitanlega dramatískt ef satt reynist. Að kínverski verðbréfamarkaðurinn sé lítt skárri en hið svakalega ástarbréfakerfi íslenska bankageirans. Hvellurinn yrði væntanlega ærandi ef slík megablaðra myndi springa. Vonandi er ekkert að marka slíka svartsýni. En óneitanlega bíður Orkubloggarinn spenntur eftir því að sjá hvað leynist undir hinni rauðu kápu Kína. Reynist þar allt vera slétt og fellt... eða kannski rotið? Látum það verða lokaorðin í dag. Orkubloggarinn óskar lesendum sínum farsældar á nýju ár. 

 

 

 

Vor í Sydney

Um þetta leyti árs fær Orkubloggarinn alltaf smá "heimþrá". Til Sydney. Það varð honum í dag tilefni til að rifja upp Morgunblaðsgrein frá timum Ástralíudvalarinnar. Sjá hér.

 

Hefur olíunotkun OECD toppað?

Þetta eru um margt merkilegir tímar.

Í áratugi hafa Bölmóðarnir varað við að skelfileg olíukreppa sé um það bil að skella á veröldinni, vegna sívaxandi olíufíknar og æ erfiðari framleiðslu. En nú er því aftur á móti haldið fram að olíunotkun Vesturlanda hafi náð hámarki - og að það séu jafnvel nokkur ár síðan hápunktinum var náð. Það séu því þróunarlöndin sem fá það hlutverk að halda eftirspurninni uppi.

Orkubloggarinn á satt að segja svolítið erfitt með að kyngja því, að olíueftirspurn Vesturlanda hafi náð hámarki. Jafnvel þó svo vitað sé um einstök lönd sem þetta á við um, eins og t.d. Danmörk, þá er pínu erfitt að trúa því t.d. að þetta gildi um stærsta olíusvolgrara heimsins; Bandaríkin. Þar er ennþá talsverð fólksfjölgun. Er samt farið að draga úr olíunotkun þar vestra? Til langframa!

Því er nú haldið fram að þessi mögnuðu þáttaskil hafi orðið í orkusögu Vesturlanda árið 2005. Þá hafi olíuneysla heimshlutans, sem kennir sig við OECD, náð hámarki. Olíunotkun OECD-ríkjanna árið 2005 hafi meira að segja verið meiri en uppgangsárin miklu 2006 og 2007.

Nánast með ólíkindum ef satt er. Snillingarnir hjá CERA vestur í Bandaríkjunum fullyrða að hvort sem litið sé til Bandaríkjanna, ESB eða Japan sé þetta staðreynd. Fyrir vikið hafi olíueftirspurn OECD minnkað um heilar 3,7 milljón tunnur pr. dag milli 2005 og 2009.

CERA stendur fyrir bandaríska ráðgjafarfyrirtækið Cambridge Energy Research Associates og þykir nokkuð fínn pappír. Menn leggja því við jafnan við hlustir þegar CERA ropar - þrátt fyrir að spár þeirra hafi auðvitað alls ekki alltaf gengið eftir.

Það er athyglisvert að þó svo CERA spái því, eins og flestir aðrir, að olíunotkunin á Vesturlöndum muni vaxa talsvert eftir að kreppan líður hjá - og muni reyndar aukast strax á næsta ári (2010) - telja þeir að notkunin þá verði samt talsvert vel undir því sem var 2005. Það merka ár (2005) hafi einfaldlega verið toppárið innan OECD, sem aldrei verði slegið!

Ástæðan er sögð vera mikil breyting í neyslumynstri fólks. Fráhvarf yfir til sparneytnari bíla er þarna stærsti þátturinn. Aðrar röksemdir CERA fyrir þessari nýjustu spá sinni, eru að afar ólíklegt sé að fjöldi bíla pr. íbúa innan OECD eigi eftir að vaxa. Þar að auki muni framleiðsla og notkun á lífmassaeldsneyti aukast. Allt muni þetta verða til þess að olíunotkun næstu árin og áratugina muni verða nokkuð stöðug og aldrei ná toppnum frá 2005. Þegar OECD notaði u.þ.b. 49,5 milljón tunnur á dag.

Þetta telur CERA þó ekki verða til þess að olíuneysla heimsins hafi náð hámarki. Þar á bæ búast menn almennt við því að eftirspurnin frá Kína, Indlandi og fleiri ríkjum utan OECD muni aukast mun meira en sem nemur samdrættinum innan OECD. Nefna þeir töluna 89 milljón tunnur í þessu sambandi fyrir árið 2014. Til samanburðar þá var heimsneyslan árið 2008 um 85 milljón tunnur á dag og búist er við að hún verði u.þ.b. 84 milljón tunnur daglega á yfirstandandi ári (2009).

Ekki eru allir sammála þessum spám CERA um svo hóflega aukningu á heimsvísu til framtíðar. Upplýsingaskrifstofa bandaríska orkumálaráðuneytisins (EIA) er á því að olíuneysla í heiminum eigi eftir að aukast mun meira og hraðar. EIA  er með nokkurn veginn sömu framleiðslutölur vegna síðustu ára eins og CERA setur fram, en EIA gerir ráð fyrir að olíueftirspurn muni nema um 97-98 milljónum tunna á dag árið 2014. Þarna munar hvorki meira né minna en u.þ.b. 9 milljón tunnum - sem er svipað og öll olíuframleiðsla Saudi Arabíu!

Ljúflingarnir hjá EIA eru heldur ekki á því að olíueftirspurn OECD-ríkjanna hafi náð hámarki og spá áframhaldandi aukningu þar a.m.k. fram til 2030. Já - þetta er yndislega grá og óviss veröld. Hvað það verður veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá. En menn eru a.m.k. flestir sammála um það að heimurinn þurfi að auka olíuframleiðslu sína umtalsvert, til að geta mætt aukinni eftirspurn frá löndum eins og Kína og öðrum efnahagskerfum sem enn eigi eftir að styrkjast mjög mikið. Og þar með þurfi veröldin talsvert meira af olíu en nú er; spurningin er bara hvort innan 2014 þurfi að bæta við einni eða tveimur Saudi Arabíum!

Þegar allt kemur til alls, þá er STÓRA spurningin kannski alls ekki sú hvort olíuneysla OECD hafi náð toppi. Heldur hvenær olíuframleiðsla heimsins nær toppi - eða öllu heldur hvort framleiðslan geti áfram náð að mæta allri eftirspurninni. Þar erum við komin að hinu eldfima Peak Oil, sem er auðvitað allt annar handleggur.

En eins og Orkubloggarinn og aðrir sjálfumglaðir snillingar vita, mun Peak Oil líklega aldrei skella á í þeirri mynd að það valdi alvarlegri olíukreppu. Af því efahagslífið mun halla sér að nýjum orkugjöfum nægjanlega snemma. Bölmóðarnir eru aftur á móti óþreytandi við að boða "the end of the world as we know it" og að heimurinn sé á heljarþröm ægilegrar orkukreppu.

 

Verðbólguótti og álbros

Oleg Deripaska heitir gjörvilegur piltur, sem ýmist er kallaður milljarðamæringurinn með barnsandlitið eða sagður minna mest á dyravörð á vafasömum skemmtistað.

Í reynd er Deripaska bráðgreindur ungur Rússi, sem náði að vinna sig upp í rússneska áliðnaðinum og nýta tækifærin í einkavæðingarstefnu Jeltsin-tímabilsins. Hann er þar að auki tengdasonur rússneska stjórnmálamannsins Valentin Yumashev og konu hans, Tatyana Dyachenko, en hún er einmitt dóttir Borisar Jeltsin.

Svo fór að Deripaska náði að koma stórum hluta rússneska áliðnaðarins undir sig og varð stærsti hluthafinn í stærsta álfyrirtæki heimsins. Sem er auðvitað Rusal, eins og lesendur Orkubloggsins eru sjálfsagt flestir meðvitaðir um. Í þessu sambandi má minna á eldri færslu  Orkubloggsins um Deripaska og Rússajeppana hans, frá því fyrir rúmu ári síðan. Frá þeim dögum þegar Íslendingar biðu spenntir eftir Rússaláninu alræmda. En það er allt önnur saga.

Það er varla ofsagt að þessi rétt liðlega fertugi Rússi og aðaleigandi Rusal, sé valdamesti maðurinn í áliðnaði veraldarinnar. Og ekki amalegt fyrir áliðnaðinn að vera uppá svona snillinga kominn.

En jafnvel hjá auðmönnum Rússlandi skiptast á skin og skúrir. Fyrir rétt um ári síðan var Deripaska álitinn auðugasti maður Rússlands - jafnvel ríkari en Íslandsvinurinn Roman Abramovich. En kreppan hefur því miður lagst illilega á Rusal og fjárfestingafyrirtæki Deripaska, Basic Element. Nú er svo komið að líklega má Oleg Deripaska þakka fyrir ef hann sleppur við gjaldþrot.

Fyrir um ári síðan voru eignir Deripaska álitnar litlir 28 milljarðar dollara, að mati viðskiptatímaritsins Forbes (þar er reyndar væntanlega átt við eigið fé). En nú einu ári síðar eru eignir hans sagðar hafa rýrnað um allt að 90%! Þannig að í dag standa kannski ekki eftir nema skitnir 3 milljarðar dollara. Í reynd er allsendis óvíst hvort nokkuð eigið fé sé lengur að finna í hlutafélagavafningum Deripaska - kannski er þarna allt kafnað í gígantískum skuldum.

Það væri auðvitað hið versta mál. En svo skemmtilega vill til að líkurnar á því að vel fari fyrir Deripaska eru reyndar nokkuð góðar. Af því svo virðist sem hann njóti ríkulegs stuðnings austur í Kreml þessa dagana. Oleg Deripaska er sem sagt einn af fáum olígörkum Jeltsin-tímabilsins, sem ennþá er í fullri náð stjórnvalda í Kreml.

En hvað svo sem líður velvilja Pútíns og klíku hans gagnvart Oleg Deripaska, verður ekki framhjá því litið að hugsanlega er álið frá Rusal og öðrum álrisum heimsins nýjasti leiksoppur fjármálaspekúlanta. Og ekki útséð með hvernig sá ljúfi leikur endar.

Á liðnum mánuðum hafa margir glaðst yfir hækkandi álverði. Vandamálið er bara að þessar hækkanir eru vart komnar til með að vera. Eftirspurn framleiðslu-iðnaðarins eftir áli hefur ekki verið að aukast nú í kreppunni - og þó svo sumir bæði vestan hafs og austan telji merki komin fram um efnahagsbata, er það ennþá hrein óskhyggja. M.ö.o.; ef ekki koma bráðlega fram skýrar og óvefengjanlegar vísbendingar um að efnahagslífið sé að komast á almennilegan skrið, er langlíklegast að álið - og reyndar ýmsar aðrar hrávörur - taki brátt hressilega dýfu.

Sumir vilja jafnvel meina að álið muni hreinlega steinfalla í verði og að það sama hljóti líka að gerast með olíuna. Í huga Orkubloggarans má vissulega finna stæka lykt spákaupmennskunnar af álinu. Vissara að snerta ekki við þessum annars ljúfa málmi að svo stöddu. Því blaðran gæti sprungið - eða a.m.k. farið að leka.

Þetta er auðvitað allt háð mikilli óvissu. Óttinn við verðbólguna gæti náð að halda fjárfestum í hrávörugeiranum - og jafnvel beina þangað enn meira fjármagni. Hvað það verður veit nú enginn... en þetta er samt tæplega rétti tíminn að ráðast í nýjar álverksmiðjur. Allra síst á Íslandi.

Þeir álfar sem láta sér koma til hugar að Landsvirkjun eða Orkuveita Reykjavíkur eigi nú að hlaupa í að virkja fyrir nýtt álver, eru annað hvort áhættufíklar eða draumóramenn. Það er auðvitað voða gaman að gambla fyrir hönd íslenskra skattgreiðenda. En vegna alvöru málsins og æpandi áhættu, ætti að harðbanna alþingismönnum eða sveitarstjórnarfólki að liðka fyrir álvirkjun nú um stundir. Nema þá að viðkomandi gerist persónulega ábyrgur fyrir öllum lánum sem til slíkra verkefna yrðu tekin. Það myndi kannski hægja aðeins á skuldagleði þeirra, sem höndla með eigur almennings.

Þegar augunum er rennt yfir þróun áliðnaðar veraldarinnar síðustu misseri og ár, er ýmislegt sem bendir til þess að offramboð verði á áli næstu árin. Hvað mest áberandi er geggjuð uppbygging Kínverja a nýjum álverksmiðjum. Sagt er að álframleiðsla í Kína muni aukast um 20% bara á næsta ári (2010). Það er einfaldlega ekki heil brú í álversstefnu kínverskra stjórnvalda og sennilega allt of hratt þar gengið um álgleðinnar dyr.

Og það er víðar um heiminn sem menn leggja í púkkið til að tryggja offramboð af áli. Í Abu Dhabi verður á komandi ári (2010) einmitt gangsett ein nett álverksmiðja - sem verður reyndar stærsta álbræðsla í heimi og mun í framtíðinni framleiða 1,4 milljón tonn árlega! Að auki má t.d. nefna að einmitt núna á sunnudaginn fyrir viku, fór nýja Qatalum-verksmiðjan í gang austur í Katar. Þar verður ársframleiðslan nærri 600 þúsund tonn - bara fyrsti áfanginn. Þeir kunna svo sannarlega að smíða stórt þarna á blessuðum Arabíuskaganum.

Staðan er sem sagt sú að margt bendir til hressilegrar offramleiðslu á áli á næstu misserum og árum. Ekki nema von að Deripaska leggist á bæn. Hér skiptir líka máli að birgðageymslur um allan heim eru hreinlega stútfullar af áli þessa dagana. Einn álspekúlantinn orðaði það skemmtilega nýverið - þegar hann benti á að bara álið sem bíður í geymslunum dugi í 70 þúsund Boeing 747 júmbóþotur. Ekki ætlar Orkubloggið að ábyrgjast þá fullyrðingu, enda segir þessi samanburður manni lítið sem ekkert. En  you get the meaning.

Það er sem sagt til mikið af ónotuðu áli og vandséð að markaðurinn nái að halda álverði svo háu sem nú er. Verðhækkanirnar undanfarið virðast til komnar vegna hreinnar spákaupmennsku og ef braskararnir verða hræddir er hætt við að álverð taki senn umtalsverða dýfu. Þeir sem hafa gaman af að dramatísera hlutina, leyfa sér sumir að segja, að hækkandi álverð undanfarið geti varla verið ávísun á neitt annað en að álbólan springi með enn meiri hvelli en ella.

Hvort það gengur eftir verður barrrasta að koma í jós. Það eru a.m.k. ýmsar vísbendingar um að umtalsvert offramboð verði á áli á næstunni. Það eina sem gæti viðhaldið álbólunni er líklega ennþá meiri ótti spákaupmannanna en sá að álblaðran fari að leka. Sem er hræðslan við verðbólguna.

Spákaupmennskan með álið síðustu mánuði og misseri kann að gleðja bæði Rannveigu Rist og Oleg Deripaska. En Rússneskir skattgreiðendur munu ekki brosa, ef og þegar lækkandi álverð lendir af alefli á Rusal. Á liðnu ári bjargaði nefnilega rússneski ríkisbankinn VEB (Внешэкономбанк eða Vnesh Econom Bank) Rusal með ofurnettu láni upp á 4,5 milljarða dollara. Það jafngildir næstum 580 milljörðum íslenskra krónuræfla á gengi dagsins. Yrði súrt að sjá þá milljarða fara niður um niðurfallið hjá Rusal.

Já - bankastjórum ríkisbanka um allan heim finnst gaman að leika sér í Matador. Þar þekkist nefnilega ekkert sem heitir ábyrgð og leikur einn að taka svona stórfínar ákvarðanir um ráðstöfun fjármuna frá skattgreiðendum. Hvort sem er til að bjarga Rusalinu hans Deripaska eða gömlu Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna.

Svona upphæðir eru reyndar kannski barrrasta smotterí - a.m.k. núna þegar Íslendingar nenna varla að velta vöngum yfir skuldum sem eru minni en a.m.k. nokkur þúsund milljarðar króna. Þetta er samt áhyggjuefni fyrir blanka útlendinga. Eins og Oleg Deripaska og skvísuna hans; hana Pálínu Jumasjevu. Sem þó ávallt er tilbúin að senda lesendum Orkubloggsins ómótstæðilegt bros. Og hver getur sossem staðist svona indælt álbros?

Vonandi reynast aðvörunarorð Orkubloggarans um álið vera vindhögg. Bloggarinn vonar heitt og innilega að það hýrni yfir álinu, svo þetta fari nú örugglega allt vel hjá þeim skötuhjúunum geðþekku; Pálínu og Oleg. Þá geta íslenskir stjórnmálamenn líka haldið áfram að álíta álið vera málið. Að eilífu. Og geta nú meira að segja keppt við Abu Dhabi og Katar um undirboð á raforkuverði til álbræðslna.

Það verður sko aldeilis fjör að láta íslenska náttúru etja kappi við ódýrustu gaslindir veraldar í sandauðnum Arabíuskagans. Ísland á svo sannarlega bjarta framtíð fyrir höndum, núna þegar bankar í eigu ríkisins og bandarískra debt-distressed-vogunarbraskara geta farið á fullt í að fjármagna nýjar álvirkjanir. Geisp.

 

Villihænsnaveiðar og bandaríska gasbyltingin

Á örfáum árum hefur orðið hljóðleg en afar þýðingarmikil tækniþróun í bandaríska orkugeiranum. Sumir myndu kalla þetta byltingu - gasbyltingu sem kann að breiðast hratt út um heiminn og hafa afgerandi áhrif á þróun orkumála.

Upphaf 21. aldarinnar kann í hugum flestra að markast af sprunginni Netbólu og hryðjuverkaárásunum á Tvíburaturnana í New York. Fyrir dramatíska orkubolta er stóri atburðurinn í aldarbyrjun þó allt annar: Nefnilega sá að þá tók bandaríska þunnildisgasið að streyma útá markaðinn. Það gæti jafnvel farið svo að rétt eins og 20. öldin hefur verið nefnd olíuöldin, verði sú 21. kölluð gasöldin.

Af einhverjum ástæðum er bara afskaplega lítið talað um þessa gasbyltingu. Kannski af því sumir óttast að sannleikurinn muni samstundis ganga frá vindorku og sólarorku dauðri, rétt eins og gerðist þegar olíuverð hrundi í upphafi 9. áratugarins. Eða af því fjölmiðlar hafa engan áhuga á einhverju leiðindagasi, heldur vilja frekar segja frá safaríkum framtíðarspádómum Bölmóða um yfirvofandi hörmungar vegna hlýnunar jarðar eða olíukreppu sem brátt muni skella á okkur Jarðlingum.

Orkuskorturinn í Kaliforníu upp úr aldamótunum var að minnstu leyti lævísi Enron  að kenna. Þrátt fyrir ýmis bellibrögð Enron-manna, er staðreyndin sú að gasframleiðsla í Bandaríkjunum náði einfaldlega ekki að halda í við vaxandi eftirspurn góðærisins. Meira að segja þrátt fyrir stóraukinn innflutning á gasi til Bandaríkjanna frá jafn ólíkum löndum eins og Kanada og Katar var hreinlega farið að stefna í gasskort í Bandaríkjunum.

En þegar þegar neyðin er stærst er hjálpin næst. Einmitt þegar bandaríski gasorkugeirinn virtist vera á hraðleið í meiriháttar vandræði með að anna eftirspurninni, opnaðist óvæntur krani og nýtt bandarískt gas tók að streyma á markaðinn. Það skemmtilega er, að þar var ekki aldeilis um að ræða gas frá nýjum gassvæðum. Þvert á móti kom nýja gasið frá gamalreyndum gasvinnslusvæðum, sem höfðu virst á góðri leið með að vera fullnýtt.

Þannig hagar til á gasvinnslusvæðunum í Texas og víðar um Bandaríkin að gasið hefur verið sótt úr stórum gaslindum, sem eru aðgengilegar með því einfaldlega að bora beint niður í sandsteinshvelfingarnar og láta gasið streyma upp. En í nágrenni við stóru gaslindirnar eru ókjör af gasi, sem er samanþjappað milli þröngra og grjótharðra laga af sandsteini. Með því að bora beint niður í slík þunnildi næst kannski upp smáræði af gasi. En svo þarf að flytja borinn til að berjast á ný við sandsteininn. Þetta borgar sig alls ekki og fyrir vikið er ógrynni af þessu þunnildisgasi í jörðu, sem hefur enn ekki verið sótt. Og þar til fyrir skömmu töldu flestir að þetta óaðgengilega gas myndi aldrei verða sótt vegna tækniörðugleika og kostnaðar.

Bandaríska gasbyltingin fólst í því að snjöllum mönnum tókst að þróa nýja og tiltölulega ódýra tækni til að nálgast þessi þunnu lög af gasi, sem liggja klemmd milli sandsteinslaganna. Með láréttri bortækni og háþrýstivatni tókst framtakssömum frumkvöðlum það sem öll stærstu olíu- og gasvinnslufyrirtæki Bandaríkjanna höfðu löngu afskrifað: Að bora þvert inn í gasþunnildin og nota háþrýstivatn til að þvinga gasið þaðan út og upp á yfirborðið. Með vel viðráðanlegum tilkostnaði.

Í daglegu tali nefna menn þetta gas oftast shale gas. Orkubloggarinn hefur vel að merkja áður sagt frá upphafi þessarar nýju gasvinnslutækni, sem sumir segja að þýði ekkert minna en byltingu í bandaríska orkugeiranum. Afleiðingin er sú að gasþunnildin sem liggja klemmd í sandsteininum í Texas og víðar um Bandaríkin urðu skyndilega uppspretta ofsagróða. Þessi nýja tækni virkar nánast eins og gullgerðarvél og nýja gasæðið breiddist auðvitað út með leifturhraða. Sem eldur í sinu bárust tíðindin frá Texas og Louisiana til flest allra fylkjanna frá Arkansas til Pennsylvaníu og reyndar alla leið til bæði New York fylkis og Bresku Kólumbíu í Kanada. Á öllum þessum svæðum eru horfur á að nýja vinnslutæknin komi til með að stórauka gasframleiðsluna og veitir ekki af. 

Um leið jukust mjög birgðir Bandaríkjanna af þekktu vinnanlegu gasi. Til marks um mikilvægi nýju vinnslutækninnar, þá voru sannreyndar birgðir af vinnanlegu gasi í Bandaríkjunum árið 2000 sagðar vera 177 þúsund milljarðar teningsfeta (177 Tcf sem jafngilda um 5 þúsund milljörðum teningsmetra), en 2008 var talan komin í 245 þúsund milljarða teningsfeta (7 þúsund milljarðar teningsmetra). Og það þrátt fyrir að á þessu átta ára tímabili hafði 165 þúsund milljörðum teningsfeta (4,7 þúsund milljörðum teningsmetra) af gasi verið dælt upp í Bandaríkjunum!

Árið 2008 jukust sannreyndar gasbirgðir Bandaríkjanna sem sagt um 68 þúsund milljarða teningsfeta (tæplega 2 þúsund milljarða teningsmetra). Sem jafngildir t.d. öllum sannreyndum gasbirgðum Kína. Eða Noregs.

Það vill einmitt svo skemmtilega til að undanfarið hefur norskt flotgas (LNG) streymt með tankskipum vestur yfir Atlantshafið til Bandaríkjanna. Norsararnir eru að gera það gott í heimskautagasinu og þaðan sigla gasflutningaskipin non-stop vestur um haf, hlaðin fljótandi gasi. Rétt eins og Arctic Princess, sem var einmitt á ferðinni um efnahagslögsögu Íslands fyrr í dag, sbr. þessi frétt Moggans..

Slíkir flutningar á fljótandi gasi hafa vaxið mikið undanfarin ár, vegna nýrra gasvinnslusvæða langt frá mestu gasnotendunum. Fljótandi gas er t.d. líka flutt með skipum frá Ástralíu og Katar og fleiri Persaflóaríkjum til landa eins og Bandaríkjanna og Japan. En nú er skyndilega útlit fyrir að Bandaríkjamenn þurfi ekki að vera jafn háðir fjarlægu gasi eins og þeir voru farnir að óttast. Miðað við núverandi þekktar vinnanlegar gaslindir, eiga Bandaríkin kannski allt að hundrað ára birgðir af gasi í jörðu! Og þar sem þunnildisævintýrið er bara rétt að byrja, eru góðar líkur á að gasbirgðir Bandaríkjanna eigi enn eftir að aukast umtalsvert.

Hugsanlega er einhver mesta umbreyting orkugeirans til þessa, allt frá því olíuöldin hófst vestur í Pensylvaníu, núna að hefjast vestur í Bandaríkjunum. Bylting sem felst í því að gasið verði í síauknum mæli nýtt sem eldsneyti í bæði samgöngum og raforkuframleiðslu. Ný vind- og sólarorkuver munu halda áfram að rísa. En hinir raunverulegu risapeningar munu streyma í gasiðnaðinn. Gasbrennsla losar miklu minna koldíoxíð en kolabrennsla og gas er einfaldlegasta ódýrasta og hagkvæmasta leið Bandaríkjanna til þess bæði að minnka losun gróðurhúsalofttegunda OG minnka þörf sína á innfluttri orku frá vafasömum ríkjum.

Til marks um þessa þróun má nefna nýlegar fréttir um að ExxonMobil sé að kaupa XTO Energy. XTO er einmitt í fararbroddi þeirra sem hvað best virðast ráða við þunnildisgasið. Með þessum viðskiptum er Exxon einfaldlega að horfa til framtíðar og tryggja sér sterka aðkomu að þunnildisgasiðnaðinum.

Og eins og gildir um öll skemmtileg viðskipti, munu þessi hafa komist á undir notalegum kringumstæðum. Þannig var að Rex Tillerson, forstjóri ExxonMobil, bauð Bob Simpson, stofnanda og stjórnarformanni XTO, nýverið á villihænsnaveiðar á búgarð fyrirtækisins suður í Texas. Og þar sem þeir röltu um sléttuna og svipuðust um eftir kjánalegum Texas-rjúpunum, bar auðvitað ýmislegt á góma. Þessi ljúfa skemmtiferð endaði svo á því, að þeir Rex og Bob handsöluðu nettan 40 milljarða dollara díl um kvöldið - eflaust með koníaki framan við arininn.

Þannig gerast "kaupin á eyrinni" vestur í Texas. Og þannig mótast orkuframtíð veraldarinnar á fuglaveiðum og í þægilegum leðurstólum langt útí sveit. Í vinsamlegu spjalli einstaklinga, svo órafjarri þingsölum, ráðuneytum eða Loftslagsráðstefnum.

 

Tíu dropar

Fyrir margt löngu hélt hin danska Karen Blixen til Afríku og stofnaði þar til kaffiræktar ásamt þáverandi eiginmanni sínum. Eins og lesendur Mit Afrika þekkja svo vel - og þó líklega enn fleiri af hinni upprunalegu ensku útgáfu; Out of Africa, að ég tali nú ekki um allan þann fjölda sem séð hefur samnefnda kvikmynd með þeim Meryl Streep og yfirsjarmörnum Robert Redford.

En nú er öldin önnur. Og líklega fáir danskir eða aðrir evrópskir ævintýramenn sem halda til þriðja heimsins í því skyni að hefja kaffirækt. Eða hvað? Eru kannski dúndrandi tækifæri í kaffinu? Er ekki sí og æ verið að minna okkur á það, að kaffi sé sú hrávara heimsins sem mest viðskipti eru með! Fyrir utan olíuna.

Já - sagt er að kaffi sé einhver heitasta hrávaran í veröldinni. Í frétt á viðskiptavefnum cnbc.com var nýlega viðtal við einn af þeim fjölmörgu sérfræðingum sem þar eru ósparir á að gefa okkur einföldum almúganum ljúf fjárfestingaráð. Í þetta sinn var það maður að nafni Kevin Ferry, stofnandi og einn eigandi fjárfestingafyrirtækis sem kallast Cronus Futures Management.

Í fyrirsögninni þarna á cnbc.com fékk hann Kevin óneitanlega töff titil: Commodities Pro! Það verður ekki mikið svalara.

Snillingurinn sá sagði að flótti væri u.þ.b. að bresta á úr bæði olíu og gulli. Það kæmi Orkubloggaranum svo sem ekkert voðalega á óvart. Að sögn Ferry's þýðir þetta samt alls ekki neitt allsherjar verðfall á hrávörumörkuðunum. Miklu fremur að menn muni leita og finna ný tækifæri í hrávörunni. Og sjálfur taldi þessi ljúflingur að þar ættu fjárfestar að horfa til kaffisins.

Orkubloggarinn er alveg sammála því að stundum getur verið áhugavert að veðja á kaffið. Og hefur ekkert á móti því að menn taki stöðu með þeirri indælis hrávöru sem kaffibaunir eru. Öllu verra er þó þegar "sérfræðingar" telja það einhver sterkustu rökin með kaffinu, að kaffi sé sú hrávara sem mest viðskipti séu með á eftir olíu. En umræddur Kevin Ferry fell einmitt í þá gildru í umræddri ráðgjöf sinni á CNBC.

Á ensku hljóðar þetta furðu algenga en alranga ævintýri um kaffið svo: "Coffee is the second largest commodity traded in the world".

Vandamálið er bara að þetta er hreint rugl. Að vísu eitthvert algengasta og lífseigasta bullið í hrávörugeiranum, en engu að síður tómt rugl. Jafnvel þrautreyndir miðlarar með hrávörusamninga halda þessu fram í virðulegum fjölmiðlum og fá ekki bágt fyrir. Það má jafnvel finna þessa fullyrðingu í vel metnum bókum eftir sprenglærða prófessora - og fyrir vikið er bullið orðið "almennur sannleikur".

Staðreyndin er aftur á móti sú að það liggja engar upplýsingar fyrir sem sýna fram á að kaffi hafi þessa merku stöðu á hrávörumörkuðunum. Þetta er m.ö.o. bara mýta. Að vísu svo svakalega algeng að Orkubloggarinn er eiginlega farinn að trúa þessu. En nenni menn að kynna sér málið, komast þeir fljótt að því að kaffi er ekki alveg jafn mikill megabissness og margir vilja láta. Viðskipti með kol eru t.d. langtum meiri en með kaffi og sama má segja um álið og fleiri málma. Og sé litið til manneldisafurða virðist sem veltan með bæði hveiti og maís sé líka umtalsvert meiri en með kaffi.

Vissulega er kaffi afar mikilvæg verslunarvara. Og auðvitað oft líka dásamlega gott. Kaffi er líka einhver mikilvægasta útflutningsvara fjölda þróunarríkja og alls ekki nein ástæða að gera lítið úr kaffisviðskiptum.

En þegar jafnvel sérfræðingar í hrávöruviðskiptum halda því fram að kaffi sé með næst mestu veltuna af öllum hrávörum heimsins, er rétt að minnast þeirra sanninda sem eru hvað mikilvægastar í öllum bissness: Aldrei að trúa "sérfræðingum", alltaf að efast og muna að gagnrýnin hugsun er mikilvægari en allt heimsins gull.

Engin þjóð ætti að vera betur meðvituð um þessi sannindi en einmitt Íslendingar. Sem svo lengi trúðu á meinta velgengni íslenskra fjárfesta - velgengni sem átti að byggjast á einhverri séríslenskri viðskiptasnilld.

Ein af skemmtilegum - eða kannski öllu heldur kátbroslegum eða jafnvel sorglegum - heimildum um þessa ofurtrú á íslenskt viðskiptavit er áramótablað viðskiptakálfs Fréttablaðsins (Markaðurinn) í árslok 2006. Þar má lesa hvernig leiðtogar í íslensku viðskiptalífi og samfélagi átu klisjurnar og frasana hver upp eftir öðrum og nánast enginn virtist efast hið minnsta um styrkar stoðir íslensks efnahagslífs. Eina undantekningin var Hörður Arnarson, þáverandi forstjóri Marel sem virtist greina einhver hættumerki. Blað þetta má nálgast á Netinu og er dapurleg minning um sauðsháttinn sem hér var svo útbreiddur.

Þó svo til væru þeir sem ekki trúðu á séríslenska bankasnilli þurfti allsherjar gjaldþrot íslenska bankakerfisins (og Seðlabankans líka) til að stjórnmálamennirnir, Samtök atvinnulífsins, launþegasamtökin, Háskólasamfélagið og almenningur léti sannfærast. Um að sannleikurinn var sá að "snillin" fólst einfaldlega í óeðlilega greiðum aðgangi að lánsfé, handstýrðri einkavæðingu, uppblásinni viðskiptavild, gölluðu eftirlitskerfi, fákeppni, siðleysi og jafnvel ólögmætri misnotkun á ungum og óþroskuðum hlutabréfamarkaði.

Kannski var stjórnmálamönnunum, eftirlitsstofnunum, lífeyrissjóðunum og hagsmunaöflunum hingað og þangað um þjóðfélagið vorkunn. Það er jú einfaldlega rosa gaman að dansa í kringum gullkálfinn. Og dást að fínu fötum keisarans í von um að nokkrir gullpeningar falli úr ímynduðum troðfullum vösum hans.

Rugl virðist auðveldlega geta orðið að "sannleika". Bara ef nógu margir éta ruglið hver upp eftir öðrum. Til að vinna á mýtu þarf oft eitthvað mjög dramatískt að gerast. Eitthvað afgerandi sem sýnir svo ekki verður um villst að trúin (mýtan) var byggð á sandi, bulli, afneitun eða vanþekkingu. Vonandi höfum við öll lært, að við eigum aldrei að trúa sérfræðingum í blindni. Annars verður stutt í það að aftur þurfi að biðja Guð að blessa Ísland. Reynum a.m.k. að slaka á yfir jólin - með rjúkandi heitum kaffibolla. Gleðileg jól.

 

Af heimabruggi og Nóbelsverðlaunum

Hvað  eiga Rex, Craig og Kári sameiginlegt?

Rex Tillerson, forstjóri ExxonMobil, var einhverju sinni spurður útí það hvort olíurisinn  hygðist ekki brátt fara að hasla sér völl í etanóliðnaðinum. Rex er sagður hafa  fussað. Og svarað því til að hjá Exxon væru menn með betri smekk en svo að þeir færu að sulla með eitthvert heimabrugg!

Blessað  etanólið var lengi vel ekki hátt skrifað hjá alvöru olíugæjum. Sannir karlmenn dæla auðvitað bara óblönduðu bensíni á jeppann og hananú. En heimur versnandi fer. Nú hefur frést af því, að meira að segja Rex og félagar hans séu dottnir í etanólið. Í sumar sem leið setti ExxonMobil nefnilega litlar 600 milljónir dollara í Synthetic Genomics. Sem ætlar að framleiða etanól með algerlega nýrri tækni.

Et  tu Brute!  Það að ExxonMobil væri dottið í etanólið þóttu óneitanlega  talsverðar fréttir í bransanum. Það hefur gengið á ýmsu í etanóliðnaðinum  síðustu misserin og árin - og menn dreymt um þegar sjálfir olíurisarnir myndu af alvöru byrja að fjárfesta í etanólinu. Aðkoma slíkra megakvikinda er í reynd nánast lykilatriði til að koma etanólinu úr korninu og yfir í annarrar, þriðju að ég tali nú ekki um fjórðu kynslóðar lífmassaeldsneyti. 

Mikið hefur áunnist í þeirri tækni að búa til etanól úr sellulósa (annarrar kynslóðar etanól) og nú eru menn farnir að sjá það sem raunverulegan möguleika að fara alla leið yfir í þörungasullið (þriðja kynslóðin). Að geta dælt fljótandi þörungum á Boeingþoturnar gæti valdið hreinni byltingu í eldsneytisiðnaðinum.

Það virðist hreinlega enginn endir á hugkvæmni manna í að þróa eldsneyti. Og nú eru vísindamenn farnir að hugsa enn lengra en að nota þörunga sem uppistöðu fyrir fljótandi eldsneyti.

Það er sú tækni að nota bakteríur eða aðrar örverur til eldsneytisframleiðslu og er þá talað um fjórðu kynslóðar lífefnaeldsneyti (til að greina þetta frá þeim sem eingöngu horfa til þörunga). Þá væri eldsneytisvandi heimsins líklega leystur í eitt skipti fyrir öll og sá sem kemur því í framkvæmd gæti átt góðan séns á Nóbelsverðlaunum. Jafnvel þreföldum verðlaunum; í efnafræði, læknisfræði og friðarverðlaunin í bónus!

Þarna gæti verið frábært tækifæri fyrir okkar greindasta vísindamann. Nú þegar Decode er búið að fara eina leiðinda veltu,væri lógískt að Kári Stefánsson  snéri sér frá tærum erfðavísindum og og smellti sér þess í stað yfir í lífmassaeldsneytið. Munum að heilinn á bak við líftæknisullið hjá Synthetic Genomics er sjálfur Kjarnsýrukonungurinn Craig Venter; meistarinn á bak við Celera-verkefnið alræmda. Sem þurfti, eins og kunnugt er, að láta í minni pokann fyrir Human Genome Project (HGP).

Celera fór eins og það fór. En Venter veit að þekking hans á líftækni getur orðið til þess að finna nýjar leiðir til að framleiða ódýrt, hagkvæmt, fljótandi eldsneyti. Nú ætti Kári Stefánsson tvímælalaust að taka Venter sér til fyrirmyndar og láta gott af sér leiða í töfrandi heimi lífefnaeldsneytisins.

Þar er sko ekki um að ræða eitthvert apótekarasmotterí eins og þetta Decode-dæmi. Nei - nú er tækifæri fyrir Kára Stefánsson að fara alla leið og gera Ísland orkusjálfstætt. Og um leið finna nýja lausn fyrir alþjóðlega eldsneytisgeirann eins og hann leggur sig. Hvort það verður íslenskur þörungalífmassi, lífhráolía eða fjórðu kynslóðar lífefnaeldsneyti verður svo barrrasta að koma í ljós.

Nú halda örugglega einhverjir fýlupokar að Orkubloggarinn sé bara að gera gys. Ekki aldeilis. Minnumst þess að frumkvöðlarnir Craig Venter og Kári Stefánsson voru báðir á lista Time 2007. Yfir 100 mikilvægustu eða áhrifamestu einstaklingana í heiminum (most influential people in the world). Svo skemmtilega vill til að þar voru þeir báðir á nítján manna listanum yfir mestu vísindamenn og hugsuði veraldarinnar (scientists & thinkers) og báðir með mikla þekkingu á líftækni.

Það er m.ö.o. ekki langt milli erfðavísindanna, líftækninnar og eldsneytisiðnaðar framtíðarinnar Orkubloggarinn hefur fulla trú á Kára Stefánssyni, þrátt fyrir að Decode hafi reynst þyngra að ná markmiðum sínum en upphaflega var ráðgert. Hugmyndin þar að baki var snjöll. En nú ætti Kári að fara í alvöru bissness; eldsneytisiðnaðinn. Þá gæti verið að við Íslendingar eignuðumst brátt annan Nóbelsverðlaunahafann okkar.

Þar að auk er Kári örugglega einn örfárra Íslendinga sem mögulega gæti fangað athygli manna eins og Rex Tillerson hjá ExxonMobil eða t.d. Tony Hayward hjá BP. Og það dásamlega við lífefnaeldsneytið er að það smellpassar inní strúktúrinn hjá olíurisunum. Miklu betur en að fara útí fjarskylda orkutækni, eins og eitthvert rafmagnsbílarugl eða vindorkuver.

Olíurisarnir vinna ekki með hverjum sem er og eru afar picky á samstarfsaðila. Að mati Orkubloggsins gæti slíkt samstarf milli Kára Stefánssonar og einhvers olíurisa með grænar væntingar, orðið afar farsælt. Að því gefnu auðvitað, að fyrir hendi væri stuðpúði sem þeir gætu hvor um sig barið á þegar upp úr syði. Orkubloggarinn býður sig auðvitað fram í það - þó svo bloggarinn muni líklega seint teljast þykkur eða mjúkur!

 

Skilaboð frá COP15 í Köben

Þá er loftslagsráðstefnunni í Köben lokið.

Og flestir virðast sammála um að árangurinn hafi orðið heldur snautlegur. Vissulega var þarna í blálokin reyndar samþykkt yfirlýsing, sem fengið hefur heitið Kaupmannahafnar-yfirlýsingin (Copenhagen Accord). En hún hefur nákvæmlega enga lagalega þýðingu og því algerlega óljóst hvað mun taka við eftir að Kyoto-bókunin rennur út 2012.

Væntanlega verður boðað til nýrrar ráðstefnu til að móta bindandi markmið og skuldbindingar. Kannski best að þetta gerist utan sviðsljóssins og þá einfaldlega innan Sameinuðu þjóðanna. Þessar megaráðstefnur virðast hreinlega ekki vera að ná tilgangi sínum lengur.

Kaupmannahafnar-yfirlýsinguna má sjá hér  á vef Loftslagssamningsins (pdf-skjal). Og lesa má íslenskan úrdrátt eða endursögn hér á vefnum www.loftslag.is.

Að auki fengum  við sem eigum sæti í CEL (IUCN's Commission on Environmental Law) send sérstök skilaboð fyrr í dag, um innihald  Kaupmannahafnar-yfirlýsingarinnar og þýðingu hennar. Orkubloggarinn lætur þessa sendingu fljóta með hér að neðan og hverjum og einum frjálst að móta sér sína eigin skoðun á því hvort þessi ráðstefna í Kaupmannahöfn eigi eftir að hafa einhverja þýðingu í framtíðinni. En skilaboðin til CEL hljóðuðu þannig:

------------------------------------------------------

While much work remains, the Copenhagen Summit process has led to important steps forward by the United States and many counties around the world.  Here are a few highlights of noteworthy developments.  These developments are a meaningful start down the pathway to binding global agreement. 

At 10:33, Copenhagen time, December 19, 2009,the nations approved the Copenhagen Accord.  The new deal engages the United States with other developed and developing countries in an agreement that includes emission reductions, investments in clean technology and adaptation. Over the next years countries will submit their pollution targets, finalize the operational arrangements for short and long term finance that ramps up to at least $100 Billion and work out accountability arrangements and move toward a legally binding agreement. While the deal is not as fair as it should be, not as ambitious as science recommends and not yet binding, it is much needed progress toward global cooperation on the most dangerous issue facing our world today.

Countries have until January 30th to submit their emissions reductions commitments. They are not done yet - there is much more work to do to protect us from dangerous climate change.

Unprecedented Public Support for Strong Climate Action:

 "Never has the world united on such a scale" - Ban Ki Moon,Dec. 18.

• 125 Heads of state.
• 45,000 summit attendees.
• 100,000 marched in Copenhagen calling for strong action.
• 13million petition signers on the "tck, tck, tck" petition (www.tcktcktck.org, which calls for a fair,ambitious and binding agreement).

For the first time, the majority of the world's countries have offered to reduce their emissions, including but not limited to[1]:

US - 17% by 2020(below 2005 levels).

EU-20% by 2020 (below 1990).

China - 40-45% by 2020 (below 2005 levels, energy intensity).

India - 20-25% by 2020 (below 2005 levels, energy intensity).

Brazil - 21-25% by 2020 (below 2005 levels).

Indonesia - 26% by 2020 (below BAU).

Mexico - 50% by2050 (below 2000).

South Africa -34% by 2020 (below BAU).

South Korea - 4% by 2020 (below 2005).

Japan - 25% by 2020 (below 1990).

Architecture for a Program to Protect Forests: Agreement on the basic architecture and financing for international forest protection (Reductions in Emissions in Deforestation and Degradation; REDD).

Transparency in Meeting Emissions Reductions: US and China have agreed to a method for international emission reduction reporting for all counties.  This consists of a domestic legally binding system to report and verify carbon emissions reduction activities.  Should the US or other countries have questions, they've agreed to an international process for validating the data.

Clean Technology for the DevelopingWorld: Agreement on a technology deployment mechanism with two elements: 1) a technology executive committee and 2) a climate technology center/network.  They have also agreed on a short list of functions for the above two bodies.

China's Commitments:

• 40-45% below 2005 levels by 2020, Intensity target.
• Increase non-fossil primary energy by 15%.
• Increase level of forest cover and forest density.
• 20% Energy Intensity Reduction Target over 5 years.

Financial Commitments from US and other Countries:

Fast-start Financing: This process has resulted in general commitments being replaced by real dollar figures, providing money over the next 3 years:

• The US has committed to our share of $30 billion.
• Japanhas committed $15 billion.
• Others?

Financing for Forest Protection:

The US pledged $1 billion over the next 3-years for REDD.

Australia, France, Japan, Norway, UK and US combined pledged $3.5 billion from 2010 to 2012.

Clean Technology Deployment:

US Department of Energy's Climate Renewables and Efficiency Deployment Initiative (REDI) - $350 million multi-lateral commitment over 5-years, of which $85 million is from the US for the scaling up renewable energy via the following programs:

• SolarLED Energy Access Program.
• Superefficient equipment and appliance deployment program.
• Clean Energy information platform.

Black Carbon (soot that harms public health and exacerbates climate change):

US EPA committedto $5 million to reduce black carbon emissions. 

Long-term Financing:

Secretary of State Hillary Clinton committed to contributing our share of a $100 billion fund for adaption, forest protection, and mitigation.

Phase out of Fossil Fuels:

Secretary Locke reaffirmed commitment made at G20to phase out of fossil fuels.

[1]World Resources Institute, 2009, Summary of GHG Reduction Pledges by Developing Countries.

-------------------------------------------------

Svo mörg voru þau orð. Orkubloggaranum verður hugsað til Matador-spilsins skemmtilega hér í Den: "Farðu aftur á byrjunarreit...". Það var a.m.k. skárra heldur en "Farðu beinustu leið í Steininn..."!

 

Rúlletta vindorkunnar

Út um allan heim er fjöldi fólks, sem leikur sér að því að setja fé sitt í orkugeirann. Með svo ljómandi glöðu geði og von um góðan ávinning. Sumir kaupa olíu, aðrir fjárfesta í jarðvarmavirkjunum og enn aðrir byggja vindrafstöðvar.

En þetta er sannkallað fjárhættuspil. Í reynd er frjáls samkeppni eiginlega bara aukaatriði í orkugeiranum. Hann er háður flóknu og síbreytilegu reglugerðarverki stjórnvalda og ómögulegt að segja hverju þau taka upp á næst. Við þetta bætist svo að menn hafa gjörólíkar skoðanir á því hvort orkugeirinn er það sem hann sýnist. Í þessu sambandi er t.d. forvitnilegt að skoða dönsku vindorkuna.

Lesendur Orkubloggsins eru sjálfsagt flestir með það á hreinu að Danmörk er það land sem telja má forysturíki vindorkunnar. Í dag kemur um 1/5 af allri rafmagnsnotkun Dana frá dönskum vindrafstöðvum, sem er hæsta vindorkuhlutfall í heimi. Og danska fyrirtækið Vestas er með mestu markaðshlutdeildina í sölu stórra vindrafstöðva. Allt byggist þetta á því að dönsk stjórnvöld tóku snemma þá ákvörðun að niðurgreiða rafmagn frá vindrafstöðvum. Eftir því sem tækninni fleygði fram varð danski vindorkuiðnaðurinn sífellt sterkari og náði meira að segja forystu á alþjóðavettvangi.

Þetta vakti áhuga annarra og rótgróin stórfyrirtæki eins og þýska Siemens og bandaríska General Electric  helltu sér líka útí vindrafstöðvabransann. Vestas hefur á síðustu árum þurft að standa í harðri samkeppni og markaðshlutdeild þess reyndar dalað talsvert. Vestas er þó ennþá stærst á sínu sviði og virðist njóta gríðarlegrar virðingar í bæði dönsku og alþjóðlegu viðskiptalífi.

Danir eru eðlilega margir afskaplega stoltir af þessum árangri. Og dönsk stjórnvöld hafa notað árangurinn til að skapa sér græna og vistvæna ímynd. Mun grænni en Danir kannski eiga skilið, þegar litið er til þess að þeir fá ennþá langmest af raforku sinni frá kolaorkuverum og eru þar að auki stór olíuframleiðandi vegna auðlindanna undir Norðursjónum. Það að umheimurinn virðist líta á Danmörku sem fyrirmyndarríki í orkumálum, er kannski fyrst og fremst dæmi um snilldarmarkaðssetningu.

Nú síðast var það Obama Bandaríkjaforseti sem horfði til Dana sem fyrirmyndar, þegar hann kynnti  framtíðarstefnu Bandaríkjanna í orkumálum. Í ræðu sinni í apríl s.l. (2009) komst Obama t.a.m. svo að orði : "Today, America produces less than 3 percent of our electricity through renewable sources like wind and solar - less than 3percent. Now, in comparison, Denmark produces almost 20 percent of their electricity through wind power." Þetta vill Obama taka til eftirbreytni og að Bandaríkin eigi að ná þessu sama hlutfalli (20%) ekki síðar en árið 2030. Obama segir að það muni bæði styrkja bandarískan orkubúskap og um leið skapa 250 þúsund ný störf innan Bandaríkjanna.

Það sem menn velta nú vöngum yfir er hvort þessi stefna Obama sé eins skynsamleg eins og kannski lítur út fyrir í fyrstu. Vissulega myndi þetta bæði minnka þörf á innfluttu gasi og minnka losun gróðurhúsalofttegunda. En það sem sumir óttast er að þetta muni verða mjög dýrt og alls ekki skapa jafn mörg störf eins og áætlunin gerir ráð fyrir. Fyrr á þessu ári kom t.a.m. út skýrsla frá dönsku CEPOS, sem dregur hreinlega upp kolsvarta mynd af vindorkunni. Þar segir að nýting vindrafstöðvanna sé einfaldlega ömurleg - og að fjárstuðningurinn sem danski vindorkuiðnaðurinn hafi fengið sé svo yfirgengilegur að það sé ekki nokkurt vit í því fyrir Bandaríkjamenn að ætla að stefna að sambærilegum "árangri". Synd ef satt er (sjá má þessa skýrslu hér; 3 MB pdf skjal).

Þetta er enn einn anginn af eilífum deilum um kostnað og skynsemi í orkugeiranum. Það eina sem er víst, er að ef heimurinn ætlar að draga úr notkun á jarðefnaeldsneyti mun það kosta fullt af pening. Að byggja nýtt vind- eða sólarorkuver og láta það leysa af hólmi uppgreitt kolaorkuver, sem gæti auðveldlega mallað áfram í marga áratugi, er reikningsdæmi sem erfitt er að kyngja fyrir sérhvern skattgreiðanda. Að auki kallar umbreyting yfir í að framleiða mikið af endurnýjanlegri orku, víðast hvar á stórfellda uppbyggingu á nýju dreifikerfi og það er líka dýrt.

En þó svo þróunin frá kolvetnisorku yfir í endurnýjanlega orku kunni að kosta háar fjárhæðir, virðist vera mjög breiður pólitískur stuðningur við slíka þróun. Enda eru Bölmóðarnir kannski að fókusera um of á skammtímahagsmuni og virða langtímahagsmunina að vettugi.

Orkubloggarinn leyfir sér a.m.k. að veðja á endurnýjanlega orku. En er líka vel meðvitaður um það, að slíkt veðmál er ekkert mjög frábrugðið því að leggja undir á rúllettunni skemmtilegu vestur í Vegas. Það væri líka barrrasta hálf döll ef það væri ekki smá spenna í þessum lauflétta orkuleik. Þar sem óvissan er hreint æpandi mikil og allt er auðvitað sett að veði með svo ljómandi glöðu geði.

 

Söguleg ræða... eða froða?

Ræða Obama á Loftslagsráðstefnunni í Kaupmannahöfn í morgun: