Hafþór

Í minningu Hafþórs Hafsteinssonar.

http://manstu.blog.is/blog/manstu/entry/912561/

 

Engin lognmolla á Nýja Sjálandi

Er íslensk vindorka bara vitleysa?

Ýmsir málsmetandi menn hafa í samtölum við Orkubloggarann lýst því fullum fetum að vindorka geti aldrei orðið hagkvæmur kostur á Íslandi. Hér sé mikið af virkjanlegu vatnsafli og jarðvarma, sem hvort tveggja sé miklu ódýrara en vindorkuver. Vindorkuver á Íslandi séu útí hött.

Þetta kann að vera rétt. Eða rangt. Sú skoðun að vindorka á Íslandi sé miklu dýrari en hefðbundnar íslenskar virkjanir byggist aðallega á meðaltalssamanburði sem gerður hefur verið í nágrannalöndum okkar. Það er enginn vafi um að vindrafstöðvarnar myndu ekki hafa risið í Evrópu og Bandaríkjunum nema vegna niðurgreiðslna eða styrkja af einhverju tagi. Rafmagn frá vindorkuverum beggja vegna Atlantshafsins er einfaldlega dýrara í framleiðslu en frá hinum gömlu, hefðbundnu orkugjöfum. Sem eru fyrst og fremst kol og gas, en einnig vatnsafl, jarðvarmi og lífmassi.

Orkubloggið er samt tortryggið á þennan samanburð. Í fyrsta lagi eru vindorkuframleiðendurnir í Bandaríkjunum og Evrópu að keppa á raforkumarkaði þar sem ódýrasti orkugjafi heimsins, kolin, eru í aðalhlutverki. Lengst af hafa hinir gamalgrónu orkugjafar notið mikillar velvildar beggja vegna Atlantshafsins og í reynd verið niðurgreiddir með ýmsum hætti.

Í annan stað álítur Orkubloggið góðar líkur á að stórar vindrafstöðvar á Íslandi myndu skila mun meiri og betri nýtingu en vindorkuverin gera í Bandaríkjunum og Evrópu. Að hér sé unnt að finna staði með mun betri og jafnari vind. Því miður er einnig hætt við að hér sé alltof misvindasamt og stórviðri of tíð. En bestu staðirnir gætu verið hagstæðir - jafnvel miklu hagstæðari en almennt gerist og gengur í þeim samanburði sem oft er vísað í. Sem segir að nýtni vindrafstöðva sé oftast í mesta lagi 25-30%.

Margir þeir sem fussa yfir vindorkunni, freistast til að horfa um of á meðaltalstölurnar. Á sumum svæðum er nýting vindrafstöðva miklu meiri en það sem venjulegt telst. Til eru lönd sem hafa náð allt að 50% meðalnýtingu vindorkuvera. Mögulegt er að vindrafstöðvar á Íslandi geti náð svo hárri nýtingu.

Vandamálið er að það veit enginn af neinni nákvæmni hvaða arðsemi megi búast við af t.d. einni stórri 5 MW vindtúrbínu á Íslandi. Eina leiðin til að vita fyrir víst hvort vit sé í íslenskri vindorku, er að hér verði ráðist í þær rannsóknir sem eru forsenda þess að unnt sé að meta afköst og hagkvæmni stórrar vindrafstöðvar á Íslandi.

Þetta er ekki flókið; ársmæling á vindi á tveimur til þremur stöðum í 50, 80 og 100 m hæð gætu veitt okkur þokkalega nákvæmt svar. En til þess þarf pólitískan vilja og þessa dagana er ríkissjóður ekki alveg kúfaður af rannsóknafé. Þess vegna er líklega ennþá nokkuð langt í að menn fari hér að íhuga stórar vindrafstöðvar. Og halda áfram að virkja Þjórsá og Hellisheiði, án þess að bera slíka kosti saman við mögulega vindrafstöð.

Á sama tíma er vindorkuiðnaður í kastljósinu innan flestra nágrannaríkja okkar. Norðmenn eru t.d. að spá í möguleikana á að byggja stórar vindrafstöðvar og selja þaðan rafmagn um sæstreng til Evrópu. Reyndar þykir Orkublogginu líklegt að þær hugmyndir verði settar í salt nú á tímum lánsfjárkreppu - en eftir sem áður stefnir ESB að mikilli aukningu í hlutfalli endurnýjanlegrar raforku. Þess vegna kann þetta að vera áhugaverður kostur fyrir Norðmenn.

En hvað myndi kosta að framleiða rafmagn með vindorkuverum á Íslandi? Í þessu sambandi er vissara að taka skýrt fram að kostnaður við orkuvinnslu er allt annað en söluverð raforkunnar. Söluverðið ræðst af alls konar pólitískum þáttum, sem hafa ekkert með byggingar- og framleiðslukostnaðinn að gera. Þó svo raforka þyki almennt ódýr á Íslandi í samanburði við lönd bæði austan hafs og vestan, þýðir það ekki að hér sé alltaf ódýrast að framleiða rafmagnið. Inn í raforkuverðið spila þættir eins og skattkerfi, kostnaður vegna dreifikerfis og mikil þörf flestra nágrannaríkja okkar á innfluttri raforku.

Vissulega eru nýjar vatnsaflsvirkjanir ennþá almennt ódýrasti kosturinn í endurnýjanlegri raforku. Það er t.d. nokkuð víst að virkjanakostirnir sem nú eru á dagskrá í neðri hluta Þjórsár, þ.m.t. Urriðafossvirkjun, séu umtalsvert ódýrari en að reisa hér vindrafstöð með sambærilega raforkuframleiðslu. Kannski allt að helmingi hagkvæmari kostur, fjárhagslega séð. Og sama á líklega einnig við um jarðvarmavirkjanirnar á Hellisheiði.

Betra væri þó að vita þetta af meiri nákvæmni. Munurinn þarna á milli gæti verið miklu minni. Vandinn er að það hafa ekki farið fram nógu ítarlegar rannsóknir á Íslandi til að unnt sé að fullyrða hvort stórt vindorkuver á Íslandi myndi vera góður kostur.

Svo þurfa menn líka að vera svolítið framsýnir; það tekur tíma að koma upp vindorkuveri og hagkvæmni þeirra á líklega enn eftir að aukast talsvert frá því sem nú er. Loks má benda á að brátt fer hugsanlega að þrengja að ódýrum virkjanakostum í íslensku vatnsafli og jarðvarma. Þess vegna er að mati Orkubloggsins orðið tímabært að hér verði af alvöru skoðaður möguleikinn á stórum vindrafstöðvum.

Í þessu sambandi er fróðlegt að líta til landa sem svipar að verulegu leyti til Íslands. Landa sem ráða yfir miklu vatnsafli og hafa meira að segja líka umtalsverðan jarðhita. En hvert er nærtækast að leita til að fá góðan samanburð á því hvað virkjun vindorku kostar miðað við vatnsafl- og jarðvarma?

Orkublogginu þykir ekki spennandi að bera okkur saman við svo gjörólík þjóðfélög sem Indónesíu eða Filippseyjar, þó svo þau séu bæði með reynslu af jarðhita og vindorku. Og gas- og kolaorkusvæðin í Ameríku og Evrópu eru ekki auðveld viðureignar í þessu sambandi; raforkuiðnaðurinn þar er í fjötrum ótrúlega flókins styrkja- og niðurgreiðslukerfis og því erfitt að gera skynsaman samanburð.

Líklega er nærtækast að taka hér stefnuna á eyríkið fagra, þar sem svo margt minnir á blessaðan Klakann. Þess vegna fljúgum við nú í huganum yfir hálfan hnöttinn og lendum á alþjóðaflugvellinum skammt fyrir utan Wellington; höfuðborg Nýja Sjálands.

Þó svo Íslendingar séu þar komnir nánast eins langt að heiman og mögulegt er hér á þessu jarðarkríli, er Nýja Sjáland oft á tíðum eins og spegilmynd af heimaslóðunum. Og þess vegna engin ástæða fyrir Íslendinga að fá heimþrá, þó svo erfitt kunni að vera að venjast því að sólin fari þarna „öfugan" hring og sé í hánorðri í hádeginu. Nýja Sjáland hefði barrrasta átt að heita Nýja Ísland!

Orkubloggarinn sótti þetta fjarlæga land heim fyrir um áratug síðan og minnist ennþá „íslensku heiðanna", „skaftfellsku jökulánna" og „Skerjafjarðarfjaranna" á Suðureyjunni. Norðureyjan var ólíkari, en þar er þó að finna jarðhita í anda Haukdæla og höfuðborgin Wellington var alls ekki svo ósvipuð Reykjavík. Syfjulegt hversdagsmannlífið minnti á miðbæinn okkar í miðri viku og báðar njóta þessar borgir staðsetning við fallega vogskorna og vindbarða strönd.

Í grófum dráttum skiptist raforkuframleiðsla Ný-Sjálendinga í fernt. Mest af rafmagninu kemur frá vatnsaflsvirkjunum eða rúmlega 50 %. Rafmagn frá jarðvarma nemur tæplega 10%. Stærstur hluti af afganginum kemur frá jarðefnaeldsneyti (um 25% frá gasi og 10% frá kolum). Vindorkan fer vaxandi, en skilar þó einungis um 2,5% af raforkuframleiðslunni.

Athyglisvert er að ennþá er mikið af hagstæðum óvirkjuðum jarðvarma á Nýja Sjálandi. Þar er virkjað jarðvarmaafl nú um 600 MW en áætlað er að auðveldlega megi fjórfalda og jafnvel sexfalda raforkuframleiðslu með jarðvarma. Engu að síður er það vindorkan sem hefur fengið mestan vind í seglin á Nýja Sjálandi á síðustu árum. Og það þótt vindorkan þar njóti engra sérstakra styrkja.

Já - þó svo vindorka njóti ekki sérreglna þarna djúpt í suðrinu hafa nokkur stór vindorkuver sprottið upp á Nýja Sjálandi á síðustu árum. Og mikill fjöldi nýrra vindorkuvera er planaður á næstu árum. Það hefur nefnilega komið í ljós að nýting vindorkuveranna á Nýja Sjálandi er almennt miklu betri en bæði í Evrópu og Bandaríkjunum. Það er kannski ekki svo skrítið; það er jú víða talsvert vindasamt á Nýja Sjálandi!

Því hlýtur maður að spyrja sig af hverju í ósköpunum Íslendingar íhuga ekki vindorkuna líkt og Ný-Sjálendingar hafa gert? Í stað þess hrista margir Íslendingar bara höfuðið yfir vindorku, af því vindorka í Evrópu og Bandaríkjunum nýtur styrkja. Það segir lítið sem ekki neitt; ný vindorkuver krefjast mikils fasts kostnaðar og geta einfaldlega illa keppt við uppgreidd kolaorkuver í löndum eins og Bretlandi eða Bandaríkjunum. Orku frá hræbillegum innlendum kolanámum. Þar að auki er það ekki síst lélegur aðgangur að dreifikerfinu, sem stendur vindorku víða fyrir þrifum og veldur því að iðnaðurinn þarf verulegan stuðning til að fjárfestar hafi áhuga.

Um síðustu áramót var uppsett afl allra vindrafstöðva í Nýja Sjálandi um 320 MW. Sem þýðir að þessi orkugeiri hafði tvöfaldast í landinu á einungis tveimur árum. Alls framleiða ný-sjálensku vindorkuverin nú um 1.000 GWh árlega, sem samsvarar næstum tíunda hluti af allri raforkuframleiðslu á Íslandi. Hér má rifja upp  að Orkubloggið hefur talið raunhæft að á Íslandi verði framleidd ca. 600 GWh með vindrafstöðvum; þ.e.a.s. um 5% af heildar raforkuframleiðslunni).

Enn áhugaverðari samanburður er sú staðreynd að Kárahnjúkavirkjun er tæp 700 MW og framleiðir um 4.600 GWh á ári. Þessi samanburður einn sýnir okkur að nýting vindorkuveranna á Nýja Sjálandi er hreint ótrúlega góð. Oft er nýtingin í þessum iðnaði einungis 25-30%, en nýtingin á Nýja Sjálandi er miklu betri. Að sjálfsögðu er nýtingin í vatnsaflsvirkjunum meiri, enda búið að kosta miklu til að „safna saman raforkunni"  í miðlunarlón. En það er hreint makalaust að orkunýting vindorkuveranna á Nýja Sjálandi nær því að vera hátt í 50% af því sem algengt er hjá vatnsaflsvirkjunum. Það er langtum hærra hlutfall en bæði í Evrópu og Bandaríkjunum.

Nú er verið er að byggja ný vindorkuver upp á um 190 MW á Nýja Sjálandi og áætlanir gera ráð fyrir að í árslok 2009 verði framleiðslugetan (uppsett afl) orðin rétt tæplega 500 MW. Fyrir liggur áhugi orkufyrirtækja að setja upp meira en 3 þúsund MW í viðbót á næstu árum! Það er sem sagt allt að verða vitlaust í vindorkunni á Nýja Sjálandi. Í landi með mikið af ónýttum jarðvarma. Í landi þar sem vindorkuiðnaðurinn nýtur engra sérstakra styrkja.

Samt fullyrða sumir að vindorka geti aldrei borgað sig á Íslandi. Það kann vel að vera rétt - en þeir ættu a.m.k. að færa betri rök fyrir máli sínu en að benda bara á niðurgreiðslu vindorkunnar í kolasamfélögum Evrópu og Bandaríkjanna. Og jafnvel bíða með fullyrðingar af þessu tagi fyrr en búið er að gera þær rannsóknir sem eru nauðsynlegar til að meta þetta.

Sú athugun sem Orkublogginu hefur þótt hvað athyglisverðust á hagkvæmni vindrafstöðva á Íslandi, er verkefni  sem ungur verkfræðingur, Smári Jónasson, vann nýlega í Svíþjóð. Niðurstaða hans var vissulega ekki mjög gæfuleg fyrir íslenska vindorku; vindrafstöðvarnar reyndust talsvert dýrari en að virkja vatnsafl- eða jarðvarma. Niðurstöður Smára voru þó ekki dekkri en svo að það er full ástæða fyrir Íslendinga að skoða þessa möguleika af alvöru. Vindorka gæti verið áhugaverður kostur á þeim svæðum hér þar sem náttúrulegar aðstæður eru hvað hagstæðastar og góður aðgangur er að dreifikerfinu. Einnig gæti verið sérstaklega áhugavert að nýta vindorku til að spara miðlunarlón.

Ef það er rétt að nýting vindrafstöðva á Nýja Sjálandi sé allt að 50% betri en í Evrópu og Bandaríkjunum, eins og haldið er fram af hagmunaaðilum þar í landi, og að betri tækni muni þar að auki brátt geta auki hagkvæmni vindorkuvera um tugi prósenta, er vindorkan að verða mjög forvitnilegur kostur. Það væri sérkennilegt kæruleysi að taka hér ákvarðanir um nýjar umdeildar vatnsafls- eða jarðvarmavirkjanir án þess að skoða fyrst möguleika vindorku.

Það væri t.d. áhugavert að kanna með hagkvæmni vindorkuvers á Suðurlandi. Þar kunna að fara saman góðar náttúrulegar aðstæður, auðveld tenging við dreifikerfi og gott aðgengi til að koma risastórum stálrörunum og túrbínunum á staðinn.

Demantakonungurinn: Ernest Oppenheimer

Eru ekki allar skvísurnar á leið á djammið og skarta sínu fegursta? Það gefur tilefni til að rifja upp að einu sinni í lok maí fyrir fáeinum árum mátti sjá fölan og ofurlítið flóttalegan náunga í blettóttum og upplituðum pólóbol ganga hratt á slitnum strigaskóm eftir götunum upp af hinni frægu Ipanema-strönd í Rio de Janeiro í Brasilíu. Og skjótast inn í glæsiverslun H Stern við Rua Garcia d'Avila.

Þarna var auðvitað Orkubloggarinn á ferð; hálf skelkaður eftir að hafa verið særður á hálsi með brotinni flösku í hádeginu daginn áður af vongóðum brasilískum ræningja. Nú skyldi sko engin peningalykt finnast af bloggaranum! Þar var komin ástæðan fyrir heldur ótútlegum útganginum á þessum Mörlanda, sem þarna hraðaði sér að aðalstöðvum H Stern rétt við milljónamæringa-hverfið Leblon.

Hjá H Stern tók brosandi brasilísk yngismey á móti tötralegum bloggaranum og leiddi hann að dökku skrifborði í hálfrökkvuðum sal. Þar stóð upp snyrtilegur maður í fallegum jakkafötum, bauð bloggaranum til sætis á góðri ensku og spurði kurteisilegra spurninga um uppruna og störf aðkomumannsins.

Þessi þægilegi starfsmaður gimsteinarisans virtist fljótur að skanna fjárhagslega burði Orkubloggarans og lítast þokkalega vel á. Hvort mat hans eða tilgáta var rétt munum við aldrei vita. Hann lýsti einnig yfir mikilli hluttekningu þegar viðskiptavinurinn tilvonandi rakti raunir sínar frá deginum áður og hristi höfuðið mæðulega yfir ástandinu í borginni sinni og sívaxandi glæpum. En ekki leið á löngu þar til við vorum við komnir að kjarna málsins og nokkrir bakkar með brasilískum gimsteinum voru lagðir á borðið fyrir framan Orkubloggarann.

Já - það var sannarlega skemmtileg lífsreynsla að skreppa inní þessa skringilegu gimsteinaveröld í sjálfri gleðiborginni Rio de Janeiro og velja eðalstein handa henni Þórdísi minni. Tekið skal fram að H Stern er stórt og afar þekkt gimsteinafyrirtæki. sem hannar og selur skart sitt um allan heim. En aðalstöðvarnar eru einmitt í Ipanema í Rio.

Niðurstaðan varð að valdir voru til kaups snotrir eyrnalokkar ísettir litlum brasilískum eðalsteinum - satt að segja afskaplega fallegur skartgripur þótt ég segi sjálfur frá. Og ég hef greinilega rutt brautina, því á síðustu Academy of Country Music Awards nú í vor var pæjan hún Miley Cyrus einmitt skreytt eðalsteinum frá H Stern. Og eins og sagði í þeirri celeb-frétt: "Generally, wearing anything from H.Stern is a guarantee of red-carpet success."

Orkubloggarinn hefur sem sagt nef fyrir sönnu skarti! Ekki var síður gaman að þarna kviknaði áhugi Orkubloggarans fyrir sögu eðalsteinaviðskipta. Kannski aðallega af þeirri ástæði að með kaupunum fylgdi myndarlegur bæklingur um sögu H Stern og reyndist hann mjög skemmtileg lesning. Já - saga gimsteinaiðnaðarins er geysilega heillandi og ævintýraleg. En í dag verður ekki dvalið lengur við marglita eðalsteinana hjá H Stern, heldur hyggst Orkubloggið staldra við gimsteina gimsteinanna; sjálfa demantana!

Þó svo Orkubloggið hafi áður sagt frá því hvernig demantavinnsla þróaðist sem vaxandi atvinnugrein í heiminum seint á 19. öld, er vert að rifja það aðeins upp. Þegar stór demantanáma fannst í Kimberley í Suður-Afríku um 1870 hafði nánast öll demantavinnsla veraldar um aldir nær eingöngu átt sér stað við árbakkana á Indlandi og að hluta til í Brasilíu. Demantar voru ennþá nær eingöngu skraut kóngafólks og ofurríkra fjölskyldna, en nú eygði efri millistéttin líka möguleikann að geta keypt demantaskraut.

Með fundi demantanna í Suður Afríku kom í ljós að demanta, sem eru í reynd ekkert annað en kolefnismolar, mátti finna í miklu meira magni en áður hafði þekkst. Kolefni er mjög algengt frumefni en er lang oftast í sambandi við önnur efni. Til að kolefnið myndi demant þarf ofboðslegan þrýsting og hita. Talið er að demantar myndist í möttli jarðarinnar á 100-200 km dýpi þar sem hiti og þrýstingur er gríðarlegur; þá geta kolefnisatómin raðast upp þannig að demantur myndast.

Í eldgosum sem eiga sér upptök á svo miklu dýpi geta demantar borist upp með kvikunni og það er ástæðan fyrir því að sumstaðar má finna demanta nálægt yfirborði jarðar. Til að finna demanta er skynsamlegast að leita þar sem er ævafornt storkubergi og bestu demantanámur heims eru í reynd lítið annað en hola niður í jörðina, niður eftir pípulaga gosrásum hins forna eldfjalls.

Annars staðar hefur veðrun valdið því að demantarnir hafa dreifst eftir árfarvegum og geta þá legið eins og hráviði um stór svæði. Þannig háttar t.d. á og nokkrum svæðum í Namibíu, sem er land í suð-vestanverðri Afríku og liggur einmitt að Suður Afríku. Demantavinnsla á slíkum svæðum er aftur á móti oftast talsvert mikið dýrari en þegar finna má "ósnertar" pípur; þar er vinnslan einfaldlega hræbilleg.

Demantanáman í Kimberley í Suður Afríku var fyrsta svæðið sem uppgötvaðist þar sem demantarnir lágu enn við hina fornu súlu eldsumbrotanna. Þar var að finna mikið magn af demöntum á mjög afmörkuðu svæði. Síðar átti eftir að koma í ljós að slíka staðhætti má finna á ýmsum stöðum á jörðinni. Þeir eru þó hvergi jafn algengir eins og í sunnanverðri Afríku. Önnur helstu demantanámasvæði sem fundist hafa eru í Rússlandi, Ástralíu og Kanada.

Um það leyti sem Kimberley-náman fannst var breski ævintýramaðurinn Cecil Rhodes nýkominn sem unglingur til Suður Afríku. Hann var snöggur að átta sig á því að mikil hagnaðarvon væri fólgin í viðskiptum á demantasvæðinu í Kimberley. Rhodes hélt þess vegna til Kimberley og þar tókst honum að þéna góðan pening með því að selja demantagröfurunum vatn og ýmsar nauðsynjar. En takmark hans var að eignast eigið námaleyfi. Og ekki aðeins eitt leyfi heldur helst safna saman sem allra flestum leyfum á svæðinu, sem smám saman varð sífellt stærri og dýpri hola beint niður í jörðina. Í dag er demantavinnsla löngu hætt í Kimberley-námunni og þar stendur nú eftir gríðarmikil hola full af vatni.

Rhodes tókst ætlunarverk sitt á undraskömmum tíma og demantanámur hans undir fyrirtækjanafninu De Beers sköpuðu Rhodes brátt gífurlegan auð. Fátæki breski prestsonurinn sem sendur var sem unglingur einn síns liðs alla leið til syðstu héraða Álfunnar Svörtu, varð brátt einn allra efnaðasta maður heims.

Lykillinn að auðæfum Rhodes fólst ekki aðeins í stærstu demantanámu veraldar, heldur ekki síður í dreifingarfyrirtækinu í Lundúnum, The Diamond Syndicate, sem var eins konar innkaupasamband demantakaupmanna í Evrópu. Með nýrri uppsprettu demanta frá Suður-Afríku og sífellt meiri velmegun í Evrópu margfaldaðist eftirspurnin. Demantar voru ekki lengur eingöngu skraut konungborinna heldur gat öll yfirstéttin, stórkaupmenn, iðjuhöldar og annað vel stætt fólk nú keypt sér demantaskartgripi. Fyrir vikið gátu demantakaupmennirnir selt miklu meira af demöntum en áður hafði þekkst.

En Kimberley-náman og aðrar demantanámur í Suður Afríku skiluðu mikilli framleiðslu og hugsanlegt verðfall á demöntum varð yfirvofandi. Til að halda verðinu uppi keypti Rhodes upp allar nýjar demantanámur sem fundust og náði þannig stjórn á framboðinu. Hann hafði einnig kverkatak á dreifingunni og gat þar með stýrt verðinu. Það var þessi einokun á hinum eftirsóttu kolefnismolum sem gerði Rhodes að einum mesta auðkýfingi veraldar.

Þeir slíparar og smásalar sem ekki vildu kyngja verðinu frá De Beers fengu einfaldlega enga demanta og urðu brátt gjaldþrota. Flestir sem störfuðu í demantageiranum voru fljótir að átta sig á því að það væri allra hagur, þ.e. bæði þeirra sjálfra og De Beers, að vera ekki að rugga bátnum og einfaldlega taka við því sem De Beers bauð. Þetta varð upphafið að fákeppni á demantamarkaði heimsins, sem átti eftir að þróast í fáheyrða einokun sem stóð yfir í heila öld og er að hluta til við líði enn þann dag í dag.

Um það leyti sem Cecil Rhodes lést (1902) hófst ævintýri annars ungs Evrópumanns. Sá hét Ernest Oppenheimer, var fæddur 1880 og kominn af þýskum gyðingum. Aðeins 17 ára hélt hinn þýski Oppenheimer til London í því skyni að hasla sér völl í viðskiptum. Hann þótti dugnaðarpiltur og eftir fárra ára starf ákvað vinnuveitandi Oppenheimer‘s að senda hann í innkaupaferð alla leið til Suður Afríku. Ernest Oppenheimer var þá 22ja ára gamall og árið var 1902. Cecil Rhodes var þá nýlátinn og þar sem hann var ógiftur og barnlaus skildi hann risademantafyrirtækið De Beers eftir í nokkru umróti.

Tilgangurinn með ferð Oppenheimer‘s til Suður Afríku var m.a. að leita leiða til að nálgast demanta fram hjá De Beers samsteypunni og þannig ná verðinu á hrádemöntunum niður. En ferðin sú átti ekki eftir að hnekkja einokun De Beers. Þvert á móti má segja að daginn þegar Oppenheimer steig af skipsfjöl og á afríska jörð, hafi fæðst hugmynd sem átti eftir að þróast í mesta einokunarfyrirtæki allra tíma.

Jafnvel áratugaeinokun Standard Oil á bandarísku olíumörkuðunum sitt hvoru megin við aldamótin 1900 og fáheyrðir markaðsyfirburðir Microsofteinni öld síðar eru smotterí í samanburði við tökin sem De Beers hafði á demantamarkaðnum alla 20. öldina. Og það var einmitt Ernest Oppenheimer sem lagði grunninn að hundrað ára ævintýri De Beers, með óhemju dugnaði sínum, harðsvíruðum viðskiptaháttum og auðvitað snefil af heppni.

Ernest Oppenheimer hafði ekki dvalist lengi í Suður Afríku þegar hann tók að kaupa ýmis námuréttindi og horfði þá mest til gullnámanna. Með aðstoð erlendra fjármagnseigenda tókst honum fljótt að komast yfir stærstan hluta allra gullnáma á svæðinu og í þessu skyni stofnaði hann námufyrirtækið Anglo American Corporation.

Nafn fyrirtækisins gaf til kynna sterk engilsaxnesk tengsl og vitað er að JP Morgan var einn af þeim sem lagði Oppenheimer til fé. En til eru óljósari heimildir um að þýskir fjárfestar hafi þar einnig verið stórtækir. Sökum þess að fyrirtækinu var komið á fót neðan fyrri heimsstyrjöldin geisaði, á Openheimer að hafa þótt vissara að gera lítið úr hinum þýsku tengslum og nefna nýja námufyrirtækið nafni sem fyrst og fremst vakti hugrenningatengsl við Bretland.

Sjálfur var hann auðvitað Þjóðverji en vann mikið í því að efla hin bresku tengsl sín og flestir litu á Anglo American sem breskættað fyrirtæki. Þetta var ekki síst mikilvægt til að njóta stuðnings breskra yfirvalda í Suður Afríku við úthlutun samninga um land og námarekstur. Meðal mikilvægra svæða sem Anglo American náði undir sig á fyrstu starfsárunum voru svæði í Namibíu, en Namibía var jú lengi þýsk nýlenda sem lá að Suður Afríku og þarna gat Oppenheimer bæði nýtt hin bresku tengsl sín svo og þýskan uppruna sinn.

En þó svo Anglo American stækkaði hratt og hefði eflaust verið nóg fyrir margan manninn, horfði Oppenheimer einnig löngunaraugum til De Beers. Hann sá fljótt að viðskiptamódelið sem Rhodes hafði þróað væri hið eina rétta. Til að halda uppi verði á demöntum væri grundvallaratriði að hafa alla framleiðsluna á einni hendi. Og helst alla dreifinguna líka.

Þess vegna notaði Ernest Oppenheimer hvert tækifæri til að kaupa öll hlutabréf í De Beers sem reyndust föl - kannski ekki ósvipað eins og þegar menn á vegum þeirra Indriða Pálssonar og Halldórs H. Jónssonar ryksuguðu á sínum tíma upp hlutabréf í Eimskipafélaginu, sem þá voru í eigu afkomenda Vestur-Íslendinga. Oppenheimer bætti þannig smám saman við eignarhlut sinn í De Beers og svo fór að árið 1926 var hann orðinn nánast allsráða í fyrirtækinu. Allt frá því hefur Oppenheimer-fjölskyldan stjórnað þessu stærsta demantafyrirtæki heimsins og einnig lengst af haft tögl og haldir Anglo American. Sem hefur lengi einfaldlega verið eitt allra stærsta námufyrirtæki veraldar.

Þegar Orkubloggið renndi síðast augunum yfir hluthafalista Anglo American var eignarhlutur Oppenheimer-fjölskyldunnar í þessu risafyrirtæki ennþá nokkur prósent. Þrátt fyrir að hlutdeild fjölskyldunnar í Anglo American hafi í gegnum tíðina farið minnkandi og síðustu árin einungis verið örfá prósent, hefur fjölskyldan lengst af í reynd ráðið mestu um starfsemi Anglo American samsteypunnar. Skýringuna má rekja til flókins fyrirtækjanets, sem fólst í pýramída-eignarhaldi - ekki ósvipað og lengi hefur þekkst í þýsku efnahagslífi. Í sem allra stystu máli gengur það út á að fjölskyldufyrirtækinu nægir að eiga meirihluta í einu eða örfáum fyrirtækjum í fyrirtækjanetinu, til að geta ráðið allri samsteypunni.

Árið 1927 hafði Ernest Oppenheimer náð undir sig meirihluta hlutabréfanna í De Beers og stjórnaði allri demantaframleiðslu í sunnanverðri Afríku og þar með lang stærstum hluta heimsframleiðslunnar. Skömmu síðar varð Oppenheimer einnig stjórnarformaður De Beers og var þar að auki sleginn til riddara af Englandskonungi fyrir þjónustu sína við breska heimsveldið. Oppenheimer var þó enn ekki sáttur - því eitt mikilvægt atriði var enn óklárað í áætlun hans.

Þó svo De Beers hefði ávallt haft góða stjórn á demantadreifingunni í gegnum demantakaupmennina í London, fannst hinum þýska Oppenheimer vissara að hann sjálfur eignaðist dreifingarfyrirtækin. Það gekk fljótlega eftir og brátt hafði De Beers ótakmarkaða stjórn á dreifingu demanta til allra helstu demantakaupmanna heimsins. Mesta einokunarfyrirtæki veraldar var fullskapað.

En þá skall kreppan á. Eftirspurn eftir demöntum hrundi og þeir sem áttu einhverjar birgðir urðu örvæntingafullir og freistuðust til að snarlækka verðið. Þá tók Ernest Oppenheimer eina af sínum mikilvægustu ákvörðunum. Hann einfaldlega lokaði flest öllum demantanámunum og stöðvaði nánast alla framleiðslu sína í fjölda ára. Þannig náði Oppenheimer að snarbremsa framboðið. Sagt er að framleiðsla á demöntum hafi farið úr rúmlega 2,2 milljónum karata árið 1930 niður í aðeins 14 þúsund karöt árið 1933 (eitt karat jafngildir 0,2 grömmum).

Þar að auki lét Oppenheimer menn á vegum De Beers kaupa nánast hvern einasta demant áður en hann færi út á markaðinn á „undirverði". Oppenheimer hafði gríðarlega góð bankatengsl og tókst að fjármagna þessi kaup með miklum lánum. Demantana tók Oppenheimer í sína vörslu, læsti þessar geggjuðu birgðir af og henti lyklinum ef svo má segja.

Samanlagt dugðu námalokanirnar og uppkaupin á demantabirgðum til að koma í veg fyrir það algera markaðshrun sem kreppan hefði með rétta átt að hafa á demantamarkaðinn. Engu að síður lækkaði verðið mikið og á tímabili var tvísýnt hvort De Beers myndi lifa af. Þegar efnahagslífið tók að hjarna við seint á 4. áratugnum sat De Beers uppi með brjálæðislegar birgðir af demöntum, þrátt fyrir að námurnar hefðu þá flestar verið lokaðar í mörg ár. Birgðirnar jafngiltu líklega um 20 ára framboði og eflaust hefur Oppenheimer a.m.k. hrukkað eilítið ennið yfir því hvernig hann ætti að geta selt alla þessa demanta á þokkalegu verði. Ekkert annað en gjaldþrot virtist blasa við De Beers. Hér þurfti kraftaverk.

Eitt af þeim úræðum sem Oppenheimer er sagður hafa íhugað var að moka demöntunum úr geymslum fyrirtækisins í London, sigla með þá út á Norðursjó og hvolfa þeim öllum í sjóinn. Til að á ný kæmist jafnvægi á framboð og eftirspurn. En efnahagsuppsveifla fyrirstríðsáranna kom til bjargar, áður en olíuþakið í Norðursjó varð stráð demöntum. Vaxandi iðnaður þurfti demantasalla í starfsemina og þýska iðnaðarsamsteypan Krupp, sem varð ein af helstu hernaðarmaskínum Hitler's, varð nú stærsti viðskiptavinur De Beers.

Það var samt ekki fýsilegur kostur fyrir De Beers að verða háður kaupum iðnfyrirtækja á demantadufti. Ekki var hægt að fara fram á sama verð fyrir demantaduftið eins og alvöru gimsteina. Það varð einhvern veginn að auka eftirspurnina eftir demöntum.

Og hvaða leið væri betri til þess en að búa einfaldlega til nýjan markhóp? Millistéttin hafði nú eflst mikið og Oppenheimer hélt til Hollywood. Þar samdi hann við stóru kvikmyndaverin um að nota demantaskart í kvikmyndunum sínum. Þetta taldi Oppenheimer myndi valda því að almenningur fengi áhuga á demöntum. Einnig réðst De Beers í markaðsherferð sem fólst í því að auglýsa demanta sem besta táknið um ást og aðdáun. Slagorðið er frægt enn þann dag í dag: A Diamond is Forever!

Bandaríkjamenn steinféllu fyrir þessu markaðstrikki og demantatrúlofunarhringurinn varð á undraskömmum tíma svo rík hefð, að enginn var maður með mönnum ef hann varði ekki a.m.k. 2ja mánaða kaupi í að kaupa slíkan hring handa kærustunni. De Beers var borgið og tilvera fyrirtækisins féll á ný í góða gamla farið, þar sem framboði á demöntum og demantaverði var stjórnað frá stóli Oppenheimer's.

De Beers varð á ný óstöðvandi peningamaskína. Og 1953 söng Marlyn Monroe  "Diamonds are a Girls best Friend" í kvikmyndinni Gentlemen prefer Blondes. Að sjálfsögðu allt í boði De Beers.

Ernest Oppenheimer lést árið 1957. Sonur hans Harry Oppenheimer tók þá við stjórninni á fyrirtæki sem minnti meira á peningaprentvél en framleiðslufyrirtæki.

Markaðshlutdeild De Beers var þá um 95% af heimsmarkaðnum og í reynd hefði fyrirtækið getað hirt þessi 5% sem útaf stóðu þegar því sýndist svo. Demantaiðnaðurinn eins og hann lagði sig var einfaldlega óumdeilanleg eign De Beers.

Það þýddi þó ekki að Harry kallinn gæti setið og sötrað ginið sitt daginn langan. Á næstu áratugum átti De Beers eftir að takast á við ýmsar ógnanir og margvísleg vandamál. Þar má nefna skyndilegan demantastraum frá nýjum námum í Sovétríkjunum og iðnaðardemantana sem General Electric tókst að framleiða með því einfaldlega að þjappa duglega saman kolefni við mikinn hita.

Þeir iðnaðardemantar voru í fyrstu einungis mjög litlir - nánast bara duft -  en smám saman tókst að framleiða demanta sem jöfnuðust á við „alvöru" demanta. Svo fór þó að einungis duftframleiðslan reyndist fjárhagslega hagkvæm; framleiðsla á stærri demöntum en salla reyndist óhóflega dýr og því voru hugmyndir um framleiðslu á demöntum í skartgripi lagðar á hilluna.

En bara duftið eitt frá General Electric var nóg til að höggva skarð í einokun De Beers. De Beers lagði því allt í að ná einhverju ljúfu "samkomulagi" við GE og svo fór að De Beers og GE féllust í faðma og De Beers tókst þannig líka að takmarka þessa nýju uppsprettu. Hvað þetta samkomulag kostaði De Beers veit enginn.

En svo kom að því að bandarísk samkeppnisyfirvöld réðust til atlögu við einokunarveldi De Beers og einnig hrjáði ímyndarvandamál fyrirtækið vegna „orðróms" um tengsl þess við framleiðslu á blóðdemöntum - ekki síst í hinu demantaríka landi Angóla þar sem blóðug borgarastyrjöld stóð yfir í áratugi. Eins og Orkubloggið hefur áður sagt frá var stríðsreksturinn þar að miklu leyti fjármagnaður með sölu stríðandi fylkinga á demöntum.

De Beers tókst að sigrast á öllum þessum „ógnunum" og fyrirtækið viðhélt 90% markaðshlutdeild sinni á demantamörkuðunum mest alla 20. öld. Það var Harry Oppenheimersem hafði veg og vanda að því að stýra demantaskútu De Beers gegnum flesta brotsjói eftirstríðsáranna. Öll er sú saga afskaplega skemmtileg og væri eflaust tilefni fyrir Orkubloggið að rekja sögu De Beers allt fram til dagsins í dag. Það bíður þó betri tíma.

En að lokum mætti hér nefna að í dag er veldi De Beers stýrst af Nicky nokkrum Oppenheimer, sem er auðvitað sonur Harry‘s og sonarsonur Ernest‘s. Vegna nýrra demantanáma sem fundist hafa á allra síðustu árum í Ástralíu og Kanada, auk demantanna frá Rússlandi, hefur markaðshlutdeild De Beers minnkað mikið síðasta áratuginn eða svo. Einnig hefur sala á demöntum gegnum Internetið gert De Beers erfiðara fyrir við að kaupa upp og stöðva sölu á demöntum fram hjá dreifingarkerfi fyrirtækisins.

Markaðshlutdeild De Beers er nú sögð vera „einungis" um 40%. Það er gríðarleg breyting frá því fyrir áratug, þegar fyrirtækið réð yfir allt að 90% markaðarins. Til að mæta því veseni hefur fyrirtækið lagt aukna áherslu á að markaðssetja framleiðslu sína sem hina einu sönnu gæðademanta og orðið talsvert vel ágengt. Í dag eru margir tilbúnir að borga meira fyrir demant frá De Beers, sem seldur er undir vörumerkinu Forevermark, heldur en eitthvert „rusl" frá Rússlandi eða Ástralíu. Mikill er máttur auglýsinganna.

Svo skemmtilega vill til að þeir sem dýpst hafa kafað í sögu De Beers eru flestir á því að markaðsherferðir fyrirtækisins síðustu árin hafi skilað svo góðum árangri að afkoma De Beers sé miklu betri í dag heldur en þegar markaðshlutdeildin var 90%. De Beers er sem sagt ennþá konungur demantanna og Oppenheimer-fjölskyldan getur áfram notið ríkulegra ávaxtanna af hinum einkennilega áhuga mannfólksins á þessum skrautlegu steinum.

Silfurrefurinn á Reykjanesi

Sagt er að fyrirtækið sem standi að baki kauptilboði í hluta af HS Orku sé kanadíska Magma Energy. Ætti maður að segja loksins, loksins?

Sumir vilja meina að Magma sé að hrauna yfir Íslendinga og að nú sé að byrja sú þróun að orkufyrirtækin „lendi í höndum útlendinga". Kannski er það aðallega nafn nánasta samstarfsmanns aðaleiganda Magma, sem veldur því að menn fá hroll. Sá heitir nefnilega hvorki meira né minna en Mr. Burns! Aðrir sjá gott eitt við það að erlend fjárfesting komi inn í íslenska orkugeirann.

Hvaða álit sem menn hafa á þessu, þá er a.m.k. augljóst að maðurinn á bak við Magma er ekki neinn venjulegur kaupsýslumaður. Sá ljúflingur heitir Ross Beaty og hefur lengi gert það gott í viðskiptum. Hann er stjórnarformaður Magma og jarðfræðingur að mennt, en kannski ætti helst að lýsa honum sem sönnum frumkvöðli í málmavinnslu.

Það er kannski ekkert skrítið að menn vilji fá Ross Beaty í lið með sér hjá HS Orku. Hann virðist einkar laginn við að búa til mikinn hagnað og er ekki síst frægur í málmabransanum fyrir árangur sinn þar. En það er jafn augljóst að áhugi Magma á HS Orku stafar ekki af neinu örðu en að þarna sé tækifæri til að fá gott fyrirtæki á enn betra verði.

Beaty hefur stofnað og byggt upp mörg námufyrirtæki með góðum árangri. Meðal þeirra eru t.d. Equinox Resources  (sem í dag er í eigu Hecla Mining Company og er nú líklega þekktast fyrir koparvinnslu sína í Sambíu) og tvö gullnámufyrirtæki með starfsemi í S-Ameríku; annars vegar Da Capo Resources  (sem í dag er hluti af Vista Gold Corp.) og hins vegar Altoro Gold  (nú í eigu Solitario Resources). Öll þessi þrjú fyrirtæki voru seld á 10. áratug liðinnar aldar og þau viðskipti fengu Beaty og aðra hluthafa til að brosa breitt.

Við söluna á Equinox árið 1994 fylgdi bisness-teymið ekki með í kaupunum og í stað Equinox ákváðu Ross og félagar að huga nú að silfrinu. Þar með varð til fyrirtækið Pan American Silver. Hugmynd Ross var að nýta þekkingu sína til að finna silfurnámur sem væru líklegar til að geta skilað miklu meiri arðsemi en í höndum þáverandi eigenda. Líklegt er að sama sé uppi á teningnum með kaupunum í HS Orku; metnaður Ross Beaty er örugglega að hagnast mikið á hlutnum í HS Orku. En er það ekki líka einfaldlega aðalatriðið í blessuðum kapítalismanum?

Fyrsta náman sem Pan American Silver keypti var stór gömul náma í Perú og þetta gerðist strax árið 1995; ári eftir stofnun fyrirtækisins. Í dag er Pan American Silver með starfsemi í Mexíkó, Bólivíu og Argentínu, auk Perú. En aðalstöðvarnar eru í heimabæ stofnandans; Vancouver í Kanada.

Það sem er kannski athyglisverðast, nú þegar Ross Beaty girnist jarðhitavirkjanir víða um heim, er hugsunin sem var að baki því að hann skellti sér í silfrið um miðjan 10. áratuginn. Hann mat stöðuna einfaldlega þannig að senn myndi eftirspurn á silfri aukast mikið, bæði í raftækjaiðnaðinum og ýmsum örðum iðnaði. Nú væri rétti tíminn til að veðja á silfur. Það gekk svo sannarlega eftir. Og í dag virðist Beaty telja að rétti tíminn sé að veðja á jarðhitann. Þetta kann Orkubloggið vel að meta.

Pan American Silver er nú einfaldlega eitthvert öflugasta silfurnámufyrirtæki í heiminum. Og Ross Beaty álitinn einhver snjallasti fjárfestirinn bæði í því sem snýr að náttúruauðlindum og orku. Væntanlega maður að skapi Orkubloggsins - sem er jú einmitt helgað nýtingu náttúruauðlinda og orkumálum.

Og ef Beaty myndi kunna íslensku er bloggið sannfært um að hann væri trúr lesandi Orkubloggsins. Samkvæmt heimasíðum Pan American Silver og Magma Energy kann þessi ljúfi silfurrefur því miður bara ensku, frönsku, spænsku, rússnesku, þýsku og ítölsku. En nú bætir hann væntanlega fljótlega íslenskunni í safnið. Og ekki er síður skemmtilegt að þessi snjalli jarðfræðingur er líka lögfræðingur. Orkubloggið býður Ross Beaty og Magma Energy velkomin til Íslands!

Hagkvæmnin skiptir öllu

Fyrir fáeinum vikum fylgdi sérstakur orkukálfur Morgunblaðinu. Þar voru kynntir ýmsir kostir sem íslensk fyrirtæki eru að skoða. Svo sem framleiðsla og/eða nýting á metani, metanóli, vetni, etanóli og lífdísil. Sumt af þessu eru eflaust áhugaverðir möguleikar fyrir Ísland. En óneitanlega er áberandi stefnuleysið sem hér virðist ríkja.

Kannski telja stjórnvöld best að markaðurinn leysi þetta sjálfur; hann muni finna bestu lausnirnar. En jafnvel öflugustu stjórnvöld heims - ljúflingarnir vestur í Washington DC - hafa áttað sig á því að það verður að forgangsraða og hafa skýra stefnu í orkumálum. Svo sameina megi krafta hins opinbera og fjárfesta í því að finna hagkvæmustu kostina. Það er forsenda raunverulegs árangurs.

Þegar menn leita nýrra orkugjafa fyrir bílaflotann (samgöngugeirann) er í raun einungis þrennt sem skiptir máli. Eða fernt: 1) Að velja þann orkugjafa sem gefur mestu og bestu orkuna m.v. rúmmál (orkuþéttleiki), 2) að unnt sé að framleiða orkugjafann í miklu magni og 3) að orkugjafinn sé tiltölulega ódýr í framleiðslu.

Lykilorðið er sem sagt hagkvæmni. Fjórða atriðið eru svo umhverfismálin. Afstaðan þar getur t.d. haft mikil áhrif á skattkerfið, til hagsbóta fyrir nýjan orkuiðnað. Þar leika stjórnvöld sitt mikilvæga hlutverk +i því að koma hlutunum á hreyfingu.

Stöldrum aðeins við áðurnefnd þrjú atriði. Ef við lítum fyrst á orkuþéttleikann þá myndi vetnið væntanlega vera þar mjög ofarlega á blaði ef litið er til hlutfallsins milli orku og massa. En hér skiptir aftur á móti rúmmálið öllu og þar er fátt sem stenst olíunni snúning. Gríðarleg orka fæst úr olíunni m.v. rúmmál og þess vegna henta bensín og díselolía frábærlega vel til að knýja samgöngutæki.

Lífdísill og etanól  er það sem kemst hvað bæst díselolíu og bensíni að orkuþéttleika. Orkuþéttleiki lífdísils er þó minni en díselolíu og orkuþéttleiki etanóls er líklega allt að þriðjungi minni en gildir um bensín. Þessir valkostir eru sem sagt heldur síðri en díselolía eða bensín.

En lífdísill og etanól er engu að síður besta nálgunin. Metanólið stendur t.d. talsvert að að baki bæði etanóli og lífdísil m.t.t. orkuþéttleika. Af þeim lausnum sem eru tæknilega mögulegar og tiltölulegar einfaldar, eru það sem sagt jurtaolían (lífdísill) og etanól sem nú kemst hvað næst bensíni og díselolíu að orkuinnihaldi.

Reyndar er varasamt að vera með alhæfingar í þessu sambandi. T.d. er jurtaolía og jurtaolía ekki eitt og hið sama! Orkuþéttleikinn er mismunandi eftir því úr hverju sú olía er unnin. En nefna má að repjuolía hefur komið vel út í slíkum samanburði. Og fleira er vert að hafa í huga; t.d. er sagt að efnarafalar sem breyta vetni í raforku, séu að ná miklu betri orkunýtingu úr eldsneytinu heldur en bensín- og díselvélarnar gera. Orkuþéttleiki er sem sagt ekki allt! T.d. gæti vetnisvæðing verið áhugaverð fyrir Íslendinga. En á móti kemur að vetnisvæðing myndi kalla á miklar kerfisbreytingar og líklega óraunhæft að það verði hagkvæmur kostur fyrr en eftir einhverja áratugi. Þess vegna er orkuþéttleikinn ennþá algert lykilatriði.

Annað hagkvæmnisatriðið sem nefnt var hér að ofan, er að unnt sé að framleiða eldsneytið í miklu magni. Hér á Íslandi má hugsa sér umtalsverða framleiðslu á lífefnaeldsneyti úr t.d. grastegundum eða lúpínu (etanólframleiðsla). Og kannski er repjan áhugaverð til að framleiða lífdísil. Ýmsar fleiri tegundir myndu koma til skoðunar, bæði í tengslum við framleiðslu á lífdísil og etanóli. Íslendingar standa a.m.k. hvorki frammi fyrir landskorti né ótryggu fæðuframboði og ættu að geta sett verulega mikið land undir framleiðslu á lífefnaeldsneyti.

En kannski er hæpið að framleiðslan hérlendis geti orðið svo mikil að nægjanleg hagkvæmni náist. Þarna gilda m.ö.o. lögmál fjöldaframleiðslunnar. Reyndar kann Suðurlandsundirlendið að bjóða upp á mikil tækifæri til stórfelldrar lífmassaframleiðslu. Landeyjarnar, Rangárvellirnir, Skógasandur. Við gætum þarna verið að tala um orkuforðabúr Íslands; stórfellda lífefnaeldsneytisframleiðslu fyrir íslenska bíla- og skipaflotann.

Þriðja atriði er kostnaðurinn. Fullyrða má að lífefnaeldsneyti er dýrara en hinar hefðbundnu olíuafurðir. Það er einfaldlega ennþá ódýrast að kaupa olíugumsið frá Sádunum - eða öðrum þeim sem því dæla upp úr jörðinni. En það að geta framleitt eigið eldsneyti, sem þar að auki mengar minna en bensín og díselolía, hefur margvíslega hagfræðilega þýðingu. Slíkt getur verið þjóðhagslega hagkvæmt, þó svo olía verði enn um sinn „ódýrasti" orkugjafinn í samgöngum. Svarið felst m.a. í því hvernig „heildarkostnaður" af eldsneyti er skilgreindur skv. reglum skattkerfisins.

Loks eru það umhverfismálin. Sem reyndar tengjast kostnaðinum. Umhverfismálin geta leitt til þess að hið opinbera setji upp hvatakerfi sem hefur þann tilgang að gera nýja orkugjafa samkeppnishæfari við olíuna. Og þannig stuðlað að minni mengun og minni losun kolefnis (minni gróðurhúsaáhrifum). Slíkar aðgerðir geta t.d. verið í formi margs konar kvóta og/eða niðurgreiðslna. Þýðingamesta skilgreiningin á umhverfismálum er fyrst og fremst pólitísk!

Eflaust eru deildar meiningar meðal Íslendinga um það hvort ríkið eiga að beita sér fyrir því að minnka þörf okkar á innfluttri olíu og olíuafurðum. Kannski er einfaldlega ódýrast að kaupa bara gamla, góða stöffið frá útlöndum, flytja það inn og fá um leið fullt af pening í ríkiskassann með skattlagningu á vesæla landsmenn. Kannski er status quo barrrasta langbest og áhyggjuminnst? Svo má líka hugsa sér að fara örlítið grænni leið og flytja inn etanól, t.d. frá löndum sem niðurgreiða slíka framleiðslu. Möguleikarnir eru margvíslegir.

Á móti kemur að framleiðsla á innlendu eldsneyti myndi skapa ný störf hér á landi og spara mikinn gjaldeyri. Þannig má tína til ýmis rök fyrir því að það yrði til mikilla hagsbóta fyrir landsmenn ef Ísland yrði að verulegu leyti sjálfbært um eldsneyti á bíla- og skipaflotann. Með eigin framleiðslu á etanóli og/eða lífdísil.

Að mati Orkubloggsins er fráleitt að sitja með hendur í skauti og bíða t.d. eftir hugsanlegri vetnisvæðingu í óvissri framtíð. Hér ættu stjórnvöld þegar í stað að hefja skipulega og markvissa vinnu í því skyni að gera Ísland nánast algerlega orkusjálfstætt.

Það ætti að vera unnt að búa svo um hnútana, í gegnum skattakerfið, að íslensk líforkuframleiðsla verði arðbær. En til að þetta yrði að alvöru iðnaði, þyrfti líklega eitthvað meira að koma til en bara skattalegt hagræði. Í framleiðslu á orku gildir nefnilega, sem fyrr segir, gamla góða lögmálið um hagkvæmni fjöldaframleiðslunnar - eins og svo víða annars staðar. Best væri ef framleiðslan yrði bæði mikil og nýtti sér öll þau gríðarlegu tækifæri sem olíu- og efnaiðnaðurinn býður upp á.

Ein athyglisverð hugmynd er að skapa stóran íslenskan lífolíuiðnað. Slíkt myndi ekki aðeins þýða stórfellda lífmassaframleiðslu. Mikilvægur hluti starfseminnar fælist í því að auka orkuþéttleika lífmassans fyrir tilverknað vetnis. Það vetni yrði framleitt með íslensku rafmagni; endurnýjanlegri orku. Sú vetnislífmassatæknier enn á tilraunastigi, en að öðru leyti er þetta gjörþekktur prósess. Íslenskur lífmassa- og vetnisiðnaður gæti nánast gert Ísland að fyrsta sjálfbæra orkusamfélagi á Vesturlöndum. Og ekki myndi skemma fyrir, að orkulindirnar að baki þeim iðnaði yrðu 100% endurnýjanlegar. Vatnsafl, jarðvarmi og... vindur!

Líklega er ekkert land í heiminum í eins góðri aðstöðu að sameina lífmassatæknina og vetnistæknina, eins og Ísland. Við höfum hér einstakt tækifæri til að byggja upp öflugan og mjög ábatasaman eldsneytisiðnað. Sá iðnaður myndi ekki aðeins framleiða innlent eldsneyti fyrir bíla- og skipaflotann, heldur einnig þær fjölmörgu og verðmætu aukaafurðir sem fylgja olíuiðnaðinum. Þar er mestu arðsemina að finna. Þetta yrði jafnvel ný og mikilvæg leið til gjaldeyrisöflunar með útflutningi á eldsneyti og fleiri olíuafurðum frá Íslandi. Það ásamt sjávarútveginum og áliðnaðinum myndi skapa hér gríðarlega öflugt hagkerfi. Og um leið grænna hagkerfi.

---------------------------------------

PS: Orkubloggarinn var á yndislegum hljómleikum fyrr í kvöld  með Ragnheiði Gröndal. Og hitti þar gamlan vin og lofaði að tileinka honum næstu færslu. Og af því Orkubloggarinn metur hreinskilni mikils er þessi færsla hér með tileinkuð þeim góða dreng; virðulegum tónlistarútgefanda Lárusi Jóhannessyni hjá 12 tónum. Og til viðbótar skal tekið fram að hún Ragnheiður Gröndal var hreint frábær, svo og bandið hennar. Takk fyrir góða kvöldstund.

Tígris!

Babýlon, Mesopótemía, Anatolía, Thule... Hvar liggja bestu kostirnir í endurnýjanlegri raforku til framtíðar?

Á heimsvísu horfir Orkubloggið hvað mest til sólarorku. Sem ennþá er dýr raforkuframleiðsla, en gæti orðið lausnin í framtíðinni. En ef horft er hæfilega stutt fram í tímann er það einfaldlega gamla góða vatnsaflið sem er líklegast til að gefa ódýrustu viðbótina í orkugeiranum.

Þar er fyrir hendi meira óbeislað afl en margan grunar. Margir virðast halda að allt hagkvæma vatnsaflið hafi nú þegar löngu verið virkjað. Því fer fjarri.

Vatnsaflsvirkjanir hafa að vísu undanfarið margar fengið á sig heldur neikvæða ímynd vegna umhverfisáhrifanna. Sem vissulega geta stundum verið mikil og óæskileg. Svo er þetta líka gamall og gróinn iðnaður og þykir þess vegna kannski pínulítið púkó í samanburði við glampandi hátæknilegar sólarsellur eða háreista hvítmálaða turna vindrafstöðvanna. Já - stundum erfitt að eiga við tískustraumana.

Vert er að minna á að engar tvær vatnsaflsvirkjanir eru eins. Því er vafasamt að alhæfa eitthvað um þessa tegund virkjana. Þar verður að meta hvert tilvik fyrir sig; sumar vatnsaflsvirkjanir eru snilld meðan aðrar rústa umhverfinu og eru afar hæpnar. Auðvitað eigum við að nýta vatnsfallsauðlindina, en um leið sýna skynsemi og aðgát. Í reynd eru slíkar virkjanir oft besti kosturinn.

Fyrir útflutning á íslenska orkuþekkingu væri nærtækt að halda til Balkanskagans. Þar eru miklir virkjanamöguleikar fyrir hendi í vatnsföllum landa eins og Albaníu, Makedóníu og fleiri af Balkanlöndunum.

Annar mjög athyglisverður virkjanakostur er nokkru austar, en þó vel innan seilingar Mörlandans. Við skulum nú halda á slóðir sem á máli heimamanna kallast Anadolu.

Við getum líka sagst vera að fara til Anatólíu. Eða kannski er svalast að erindið sé að spá í virkjanamöguleika í Efri-Mesópótamíu? Þær risavirkjanir sem Orkubloggið ætlar að beina athyglinni að í dag, eru nefnilega í fljótunum með Biblíulegu nöfnin; í ánum Efrat og Tígris. Í suðausturhluta Tyrklands.

Þar eru svo sannarlega á ferðinni stórar virkjanir í fljótum með stór nöfn. Sem kunnugt er eiga þessi miklu fljót einmitt upptök sin í fjalllendinu í austanverðu Tyrklandi. Þó eru þessi fornfrægu vatnsföll líklega þekktust fyrir fornmenninguna nokkru sunnar - í Mesópótamíu þar sem nú heitir Írak. Reyndar segja sumir að sjálfur Edensgarður hafi einmitt legið á þeim slóðum, en það er önnur saga.

Í dag telst Írak varla lengur neitt Eden. Nema kannski í augum þeirra sem leita olíu. En Orkubloggið ætlar ekki að leggjast í Biblíuhugleiðingar né olíupælingar, heldur halda sig á slóðum Efrat og Tígris í Tyrkjaveldi. Þar er á ferðinni risastórt verkefni sem kallast GAP; Güneydoğu Anadolu Projesi. Sem einfaldlega þýðir Suðaustur Anadolu verkefnið. Sem fyrr segir merkir Anadolu sama og Anatolía, sem einnig kallast Litla-Asía og hluti af þessu kallast Efri_Mesópótamía. Anadolu er m.ö.o. annað heiti yfir landsvæðið þar sem Tyrkland liggur. Sem sagt SA-Tyrklands verkefnið!

Á þessu fjalllenda svæði í suðausturhorni Tyrkjaveldis búa hátt í 10 milljón manns og þar hefur efnahagsástandið lengi verið heldur bágborið. Í því skyni að bæta lífskjör fólksins voru skipulagðar miklar áveitur til að auka mætti landbúnaðarframleiðslu. Einnig skyldi byggja virkjanir í Efrat og Tígris; bæði til að dæla vatninu fyrir landbúnaðinn og stuðla að iðnaðaruppbyggingu þarna á mörkum Evrópu og Asíu.

Þessar áætlanir má reyndar rekja allt til föður Tyrklands, þ.e. hugmynda sem sjálfur Atatürk setti fram fyrir um áttatíu árum síðan. Og eru nú loksins smám saman að verða að veruleika undir styrkri stjórn Landsvirkjunar þeirra Tyrkja; Devlet Su İsleri (skammstafað DSI). Í huga Orkubloggsins er Atatürk reyndar alltaf eins konar sambland af Hannesi Hafstein og Einari Ben. Sem kannski er barrrasta tómur misskilningur, en samt pínu rómantískt.

Alls gerir GAP-verkefnið ráð fyrir að byggðar verði hátt á þriðja tug virkjana í Efrat og Tígris. Nokkrar þeirra hafa þegar risið og flestar í Efrat. Þar er líklega hvað frægust sjálf Atatürk-virkjunin sem lokið var við árið 1992. Framleiðslugeta hennar einnar (uppsett afl) er um 2.400 MW og árleg raforkuframleiðsla hátt í 9 þúsund GWh. Þessi eina virkjun er sem sagt meira en þrisvar sinnum aflmeiri en Kárahnjúkavirkjun og framleiðir um 3/4 af þeirri raforku sem allar virkjanir á Íslandi gera samanlagt. Alls eru nú líklega 14 eða 15 virkjanir í Efrat og sú næst stærsta þar, Karamis-virkjunin, er með um 1.800 MW framleiðslugetu. Sem sagt stórar og miklar virkjanir.

Þrátt fyrir þessar mörgu vatnsaflsvirkjanir sem risið hafa í Tyrklandi á allra síðustu árum og áratugum, er GAP-verkefninu langt í frá lokið. Nú er einkum horft til þess að byggja virkjanir í Tígris. Þar eru líklega a.m.k. fimm stórar virkjanir á teikniborðinu eða í byggingu. Stærst þeirra er Ilisu-virkjunin, sem er 1.200 MW virkjun og gerir ráð fyrir meira en 300 ferkm miðlunarlóni (Hálslón er nettir 57 ferkm). Alls á virkjunin að framleiða 3.800 GWh árlega (líklega talsvert minni fallhæð þarna á ferðinni en Fljótsdalsstöð nýtur).

Nái GAP-áætlunin öll fram að ganga munu meira en tuttugu virkjanir rísa í Efrat og Tígris með afl upp á 7.500 MW og þær eru sagðar munu framleiða meira en 27 þúsund GWh árlega. Til samanburðar framleiða allar virkjanir á Íslandi samanlagt nú rétt rúmlega 12 þúsund GWh.

Framkvæmdir við Ilisu byrjuðu fyrir nærri þremur árum eða í ágúst 2006. Sjálf stíflan mun rísa einungis 65 km norður af landamærum nágrannaríkja Tyrklands; Sýrlands og Írak. Við erum sem sagt á slóðum Kúrdanna og fyrir vikið munu öll mannvirkin á svæðinu vera hönnuð til að standast flugskeytaárásir!

Ólík er túninu gatan, hugsar Íslendingurinn og horfir yfir friðsældina við Hálslón og í átt til Snæfells. Mesta ógnin sem Orkubloggarinn hefur orðið var við í nágrenni Kárahnjúka, er þegar brakandi bílútvarpið flutti honum slitróttar fréttir af  skelfilegum atburðum í New York. Þar var bloggarinn sem sagt á ferð síðdegis þann 11. september 2001 og upplifði fagran, einstakan haustdag við Snæfell, meðan öllu meira gekk á útí hinum stóra heimi.

Ekki er GAP-verkefnið við Tígrisfljót alveg laust við að hafa áhrif á umhverfið; bæði náttúruna og menningarminjar. Þetta umfangsmikla verkefni myndi varla fá grænt ljós samkvæmt íslenskri löggjöf um umhverfismat; þarna undir er talsvert meira en hreindýramosi og fáeinar flúðir. Miklar fornminjar og meira en 80 þorp munu hverfa undir vatn miðlunarlónanna. Flytja þarf til meira en 50 þúsund manns og meðal byggðanna sem liggja munu á botni Ilisu-lónsins er ferðamannbærinn Hasankeyf, sem einhverjir íslenskir ferðalangar kannast kannski við. Þar má nú m.a. sjá mosku sem byggð var í upphafi 15 aldar, brú frá 12. öld og fjölda annarra fornminja sem rekja má þúsundir ára aftur í tímann. Enda munu íbúar Hasankeyf geta rakið sögu sína heil 10 þúsund ár aftur í tímann! Allt á þetta að fara í kaf í nafni framfaranna í Tyrklandi.

Á síðustu misserum hafa Tyrkirnir lent í einhverju veseni með að fjármagna þessa miklu framkvæmd. Aðallega vegna þess að Evrópusambandið hefur sýnt mikla tortryggni gagnvart Ilisu-stíflunni - einmitt vegna umhverfisáhrifanna. Líklega vilja yfirvöld innan ESB frekar að Tyrkir útvegi sér raforku með nýjum kolaorkuverum, eins og góðum evrópskum meðaljónum sæmir. Eða að ESB vilji einfaldlega að Tyrkir éti það sem úti frýs og að blessað fólkið haldi sig við sitt frumstæða líf þarna í austurhluta landsins. Þetta eru hvort sem er að verulegu leyti Kúrdar, sem lengst af hafa ekki þótt verðir mannréttinda. Þar að auki þykir jakkalökkunum í Brussel að Tyrkirnir séu varla jafn glæsileg menningarþjóð eins og engilsaxar eða germanir. Sem eru auðvitað alvöru menningarþjóðir, sem bæði kunna að taka á hvalveiðivillimönnum frá smáþjóð í norðri og vatnsaflsvirkjana-barbörum í austri.

Tyrkneska þingið, sem er reyndar afar mislit hjörð, stendur aftur á móti þétt að baki verkefninu og segja það gott bæði fyrir efnahagslífið, menninguna... og umhverfið! Sínum augum lítur hver silfrið. Meðan ESB einblínir á menningarminjarnar sem fara undir vatn, benda Tyrkir á þá staðreynd að Ilisu-virkjunin ein muni þýða 3 milljónum tonnum minni kolefnislosun árlega, en ef ekki yrði af þessari virkjun. Þannig er umhverfisvernd margslungin og háð mismunandi túlkun. Það fer þó ekkert á milli mála að umhverfisáhrif virkjunarinnar verða all svakaleg.

Það er gamall virkjanakunningi Íslendinga, svissneska fyrirtækið Sulzer Hydro, sem fer fremst í flokki þeirra sem sjá um byggingu Ilisu-virkjunarinnar. Þetta er framkvæmd upp á einhverja 2 milljarða USD, en enn eru nokkur ljón í veginum til að áætlanir standist.

Það fór nefnilega svo að evrópskir bankar kipptu margir að sér höndum þegar þeir gerðu sér grein fyrir umhverfisáhrifum Ilisu-virkjunarinnar. Þetta hefur valdið Tyrkjunum talsverðum vandræðum því áætlanir  um virkjanir annars staðar í fljótinu miðast við að Ilisu-verkefnið nái fram að ganga fyrst.

Enn er þó stefnt að því að þessi mikla virkjun verði risin innan 4ra ára eða árið 2013. Orkubloggið mun að sjálfsögðu fylgjast spennt með. Og ætti kannski að efna til hópferðar áhugasamra Íslendinga á virkjanasvæðin við Tígris. Að sjálfsögðu með viðkomu á mögulegum virkjanastöðum á Balkanskaganum.

Svo má líka heimsækja eins og eitt speglasólarorkuver á Suður-Spáni í leiðinni og kannski líka fara á nautaat undir steikjandi Andalúsíu-sólinni. Orkubloggarinn er strax farinn að hlakka til!

Þá yrði auðvitað mikilvægt að hafa glás af tyrkneskum lírum með í för. Milljón líru seðillinn, sem nú er reyndar fallin úr gildi, var einmitt skreyttur mynd af Atatürk-virkjuninni. Sjálfur minnist bloggarinn með hlýju gamla fimm þúsund króna seðilsins. Með Einari Ben. Those were the days! "Lát hann stökkva, svo draumar þíns hjarta rætist"!

Bill Reinert

Orkubloggið hefur ávallt hlustað af athygli á stórvesírinn Bill Reinert hjá Toyota. Og notað hann sem eins konar leiðsagnarvita um hvaða tækni komi til með að sigra í bílaiðnaðinum.

Það er vart ofmælt að sá ljúflingur sé einhver áhrifamesti náunginn í þróun bílaiðnaðarins. Hann er sá sem mestu ræður um það í hvaða átt Toyota hyggst stefna - og stefnan sem Toyota tekur er líklegt til að draga mest allan bílaiðnað heimsins í sömu átt.

Reinert hefur lengi varað við bjartsýni um vetnisbíla og jafnvel gert hálfgert grín að tilburðum Honda  í að þróa slíka bíla. Eins og fólk í bílabransanum veit, trúir Honda á vetnið sem orkugjafa og hefur þegar hafði tilraunaframleiðslu á vetnisbíl.

Sá kallast FCX Clarity  og Honda hyggst hefja fjöldaframleiðslu á honum innan áratugar. Þar á bæ eru menn líklega með böggum Hildar þessa dagana, vegna nýrra áherslna Bandaríkjastjórnar. Sem hafa ákveðið að taka rafbílinn fram fyrir vetnisbílinn.

Bill Reinert hefur reyndar ekki látið sér nægja að gefa skít í vetnisbíla. Hann er einnig afar tortrygginn á framtíð rafbíla og álítur að það verði í reynd einungis tvinnbílarnir sem nái einhverri útbreiðslu. Hreinir rafmagnsbílar séu m.ö.o. vonlaust dæmi.

Hvað það verður veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá. Vert er að hafa í huga að til er önnur útgáfa af vetnistækninni en sú að nota efnarafal. Og vetnisvæðingin er langt frá því að vera úr sögunni, þó svo hún sé kannski ekki alveg að bresta á og verði etv. frekar viðfangsefni komandi kynslóða en okkar sem nú mergsjúgum auðlindir jarðar.

Það er reyndar svo mikið að gerast í bílaiðnaðinum þessa dagana, að nánast ómögulegt er að spá fyrir um hvernig hann muni þróast. En óneitanlega eru líkur á að Toyota standi uppi sem sigurvegari. eins og svo oft áður. Í þetta sinn með tvinn-bílana sína. Verður Prius‘inn  kannski brátt einn mest seldi bíll í Bandaríkjunum?

Sigraði raunsæið draumórana?

Fátt væri betra fyrir Ísland en að nýta mætti vetni sem orkugjafa . Í stórum stíl.

Þar með myndi t.d. væntanlega fást mun betri nýting á íslenskum virkjunum. Rafmagnsnotkun á nóttu er minni en á daginn og verulegan hluta af rafmagnsframleiðslu næturinnar mætti nýta til að framleiða vetni. Vetnið myndi bæði draga úr þörfinni á innfluttu eldsneyti og auka nýtingu íslensku virkjananna. Fyrir vikið hafa sumir hér á landi eðlilega bundið miklar vonir við vetnisvæðingu. Í því sambandi má nefna fyrirtækið Íslenska nýorku og vetnisstrætisvagnana sem á tímabili óku um götur Reykjavíkur.

En þó svo vetnissamfélag væri e.t.v. upplagt á Íslandi, gildir annað í löndum sem þurfa að framleiða vetnið með því að brenna kolum eða gasi. Vissulega er vetnisrafallinn tær snilld; hann getur bæði knúið bíla og skip og frá honum fer einungis hrein vatnsgufa útí andrúmsloftið. Betra getur það varla orðið.

Það er bara eitt smá vandamál. Það þarf mikla orku til að framleiða vetni. Vetnið finnst ekki í náttúrunni nema tengt öðrum efnum og er einungis orkuberi. Til að umfangsmikil vetnisvæðing geti átt sér stað, myndu flest ríki þurfa að framleiða vetnið með því að brenna kol eða aðrar kolvetnisauðlindir. Þar liggur hundurinn grafinn. Vetnisvæðing í síkum löndum myndi þýða stóraukna losun gróðurhúsalofttegunda; vetnisvæðingin yrði ekki fráhvarf frá hefðbundnum orkugjöfum heldur væri frumorkugjafinn áfram hinn sami.

Þar að auki eru ýmsir tæknilegir örðugleikar því fylgjandi að nota vetni til að knýja samgöngutæki. Undanfarin ár hefur reyndar mikil vinna verið lögð í að leysa þau vandamál. Sérstaklega hefur verið horft til möguleikans á vetnisbílum. Sbr. einmitt reykvísku vetnisstrætisvagnarnir ljúfu, sem liðuðust hér mengunarlausir um göturnar.

En nú er líklegt að bílaiðnaðurinn sé um það bil að missa áhugann á vetni sem orkugjafa. Þar ræður mestu nýleg ákvörðun bandarískra stjórnvalda, þess efnis að óralangt sé í að vetni verði skynsamlegur kostur og því tóm vitleysa að hið opinbera sé að moka peningum í slíkar rannsóknir. Nær sé að nota peningana í raunhæfari lausnir.

Já - nú hafa bandarísk orkumálayfirvöld tekið af skarið. Og lýst því yfir að margir áratugir séu í að vetni verði orkugjafi sem einhverju máli skipti þar í landi. Það er sem sagt svo að hann Steve kallinn Chu, orkumálaráðherra Obama-stjórnarinnar, og orkuteymið hans hefur skrúfað fyrir nánast allan stuðning við vetnisiðnaðinn og rannsóknir á þessu sviði. Þess í stað verður ennþá meiri áhersla lögð á nærtækari kosti í orkumálum fyrir samgöngukerfið.

Þessi óvenju skýra afstaða bandarískra stjórnvalda, sem nú liggur fyrir, er líkleg til að hafa talsvert mikla þýðingu. Það mætti jafnvel halda því fram að raunsæið (lesist lífefnaeldsneytið og rafbílavæðingin) hafi þarna sigrað vetnið með afgerandi hætti. Á móti kemur að í olíulöndum eins og Bandaríkjunum mætti framleiða vetni fyrir tilstilli kjarnorku og einnig sólarorku. Þannig að þessi ákvörðun Chu kann að lýsa skammsýni.

Reyndar telur Orkubloggið lang líklegast að ekkert leysi bensín- og díselvélar af hólmi um langa hríð. Rafbílavæðing mun kannski ná einhverri útbreiðslu, en hinn hefðbundni brunahreyfill verður áfram prímusmótorinn í bifreiðaiðnaðinum um langt skeið. Eftir því sem olíuverð kann að hækka munu bílar verða sparneytnari og rekstrarkostnaðurinn áfram haldast nógu lágur til að þetta verði ódýrasti kosturinn. Þess vegna er líklegt að olían verði áfram helsti orkugjafinn í samgöngugeiranum, eins og verið hefur svo lengi.

Þó svo þessi ofurlítið óvænta þróun mála í Ameríku sé etv. eilítið súr biti fyrir íslenska vetnis-vini, skiptir líklega meira máli að nú hafa bifreiðafyrirtækin fengið skýra framtíðarsýn. Og um leið hvatningu til að einbeita sér þróun rafbíla. Þar með næst kannski loks almennilegur árangur í rafbílaiðnaðinum; ekki verið að dreifa kröftunum í allar áttir.

Þessi niðurstaða Obama-stjórnarinnar kom Orkublogginu auðvitað ekki alveg í opna skjöldu. Efasemdaraddir um kosti vetnisvæðingar eru svo sem ekkert nýjabrum. Margir hafa bent á að vetnisvæðing yrði bæði flókin og dýr og að skynsamlegra sé leggja áherslu á raunhæfari og umhverfisvænni kosti í orkumálum.

Bush forseti gerði sjálfan sig að fífli þegar hann dásamaði vetnisbíla sem tandurhreina lausn  fyrir Bandaríkjamenn og virtist ekki hafa hugmynd um hvernig vetni er unnið þar í landi. Flokksbróðir hans í Kaliforníu - sjálfur Termínatorinn - var á tímabili kominn á sama hála ísinn, en áttaði sig og fyrir vikið hafa vetnisdraumarnir eitthvað minnkað þar vestur í sólskinsríkinu.

Þetta þýðir samt ekki að draumar um vetnisvæðingu séu útí hött. Það sem skiptir meginmáli er að vetnið verði unnið með endurnýjanlegri orku. Þess vegna gæti vetnið hentað frábærlega á Íslandi. Vetnisvæðing er ekki endanlega úr sögunni, þrátt fyrir hugsanlegt tímabundið bakslag vestur í Ameríku.

Sérstaklega eru athyglisverðar rannsóknirnar á þeim möguleika, að nota vetni til að auka orkuinnihald í lífmassa. Og þannig gera lífmassann nánast jafn orkuríkan eins og alvöru olíu.

Þar er á ferðinni hugmynd sem hugsanlega gæti gert lífmassann að hinum eina sanna arftaka olíunnar. Það væri einföld lausn, af því slík þróun kallar ekki á neinar flóknar breytingar á innviðum samfélagsins. Þær rannsóknir fara m.a. fram hjá hinum fornfræga Purdue-háskóla  vestur í Indíana-fylki. Skólinn sá er reyndar stundum nefndur Geimvísindaháskólinn sökum þess hve margir geimfaranna bandarísku komu þaðan. Líklega hefði Purdue hentað Orkubloggaranum fullkomlega hér fyrir rúmum tuttugu árum eða svo. Þegar bloggarinn stjórnaðist af verkfræði- og flugáhuga og hafði enn ekki álpast í lögfræði. En það er önnur saga.

Þessi vetnis-lífmassa tækni kann þó að vera of dýr; það á vonandi eftir að skýrast á næstu árum. Kannski meira um þessa möguleika vetnisbætts lífmassa síðar hér á Orkublogginu.

ACES

Nú eru líklega einungis fáeinar klukkustundir eða jafnvel mínútur í að Fulltrúadeild Bandaríkjaþings greiði atkvæði um óvenju mikilvægt lagafrumvarp á sviði orkumála.

Umrætt lagafrumvarp kallast American Clean Energy & Security Act (ACES; HR 2454). Það var afgreitt úr nefnd fyrir nokkrum vikum með frekar naumum meirihluta, þar sem flokkslínur riðluðust talsvert. Ekki er útséð með hvort frumvarpið verði samþykkt af Fulltrúadeildinni - það fjallar um mörg afar umdeild atriði og þykir mörgum það ýmist ganga of lengt eða of skammt í að breyta orkustefnu Bandaríkjanna. En verði frumvarpið samþykkt af Fulltrúadeildinni á það eftir að fara fyrir Öldungadeildina og svo til undirritunar Obama forseta, til að verða að lögum.

Um það leyti sem frumvarpið berst Obama gæti innihald þess verið orðið nokkuð útþynnt miðað við núverandi stöðu. Þ.a. kannski er best að hafa fæst orð um innihald þess, fyrr en endanlegt útlit og örlög liggja fyrir. En Orkubloggið stenst þó ekki mátið að benda á, að nái þetta frumvarp alla leið og verði að lögum, mun það væntanlega marka talsverð tímamót í orkumálum þar vestra. Svo ekki sé fastar að orð kveðið.

Meðal þess sem finna má í frumvarpinu eru skýr og nokkuð metnaðarfull markmið um að draga úr kolefnislosun og komið verður á viðskiptakerfi með losunarheimildir. Þarna er líka að finna lágmarkskvóta á hlutfall endurnýjanlega orku og þess vegna hefur þetta frumvarp mikla þýðingu fyrir t.d. vindorku- og sólarorkuiðnaðinn. Verði það samþykkt gæti íslensk jarðhitaþekking einnig notið góðs af með því að selja þjónustu sína þar vestra.

Loks má nefna að frumvarpið er hugsað sem fyrsta skrefið á átt að því að gjörbreyta orkunotkun í Bandaríkjunum. Líklegt er að olíuiðnaðurinn verði brátt að sjá á bak flestum opinberum styrkjum sér til handa, sem er mikil breyting frá stefnu Bush-stjórnarinnar.

Vindurinn í Bandaríkjunum er m.ö.o. að snúast og mun hugsanlega héðan í frá blása af fullum krafti í segl endurnýjanlegrar orku. Spennandi.

Vofa Leópolds konungs

"Landsbankinn - banki allra landsmanna"!

Einhvern veginn þannig hljómaði slagorð Landsbankans, ef Orkubloggarinn man rétt. Nú stefnir allt í að Alþingi samþykki Icesave-samninginn og komi þessu slagorði loks í framkvæmd. Geri skuldir Landsbankans að skuldum allra landsmanna.

Orkubloggarinn og einhverjir fleiri hafa verið að væla undan því að Ísland beri enga ábyrgð á Icesave og eigi ekki að láta þvinga sig til slíkrar ábyrgðar. Hér var komið á fót innistæðutryggingakerfi í samræmi við tilskipun ESB og þar með hafði íslenska ríkið uppfyllt skyldur sínar gagnvart Icesave og öðrum innistæðum í íslensku bönkunum.

Það vesæla ESB-kerfi reynist ónóg trygging og þess vegna ákváðu gömlu nýlenduveldin Bretland og Holland að taka upp fyrri siði. Láta aðrar þjóðir borga fyrir heimsku þeirra sjálfra. Með aðferð sem Leópold Belgíukonungur, helsta ímynd nýlendukúgunarinnar, hefði fílað í tætlur.

Þessi atburðarás er sumpart skiljanleg. Þessar gömlu siglingaþjóðir hafa löngu glatað forystuhlutverki sínu í veröldinni og eru nú eins og hvert annað gjaldþrota elliheimili á beinni leið til glötunar. Hefði niðurstaðan ekki orðið sú, að láta Ísland bera ábyrgð á Icesave, hefði það í raun verið viðurkenning á því að allt bankakerfi Evrópusambandsins væri byggt á sandi. Sem hugsanlega hefði valdið áhlaupi á flesta ef ekki alla banka innan ESB og þar með algeru fjármálahruni innan sambandsins.

Já - mikill er máttur Icesave. Stórþjóðirnar urðu að hylja sannleikann, með afarkostum til handa Íslandi. Viðhalda blekkingunni um að bankakerfi Evrópu standi traustum fótum. Fjármálakerfi ESB er nefnilega í lítið skárri stöðu en orkumál sambandsins. Allt kolsvart og græna, fallega ásýndin tóm blekking. Meira að segja Danir, sem álfurinn hann Anders Fogh segir búa í hinum græna orkudal Evrópu eru algerlega háðir kolaorku og vindorkan þeirra mest punt. Eru sannir Surtar rétt eins og aðrar þjóðir innan ESB.

Þar að auki hafa þessi ríki góða æfingu í að láta heimsku ráðmanna og yfirstéttar bitna á almúganum. Besta dæmið eru auðvitað Versalasamningarnir í lok skotgrafastríðsins mikla í Evrópu 1914-18. Þá var þýska þjóðin gerð fjárhagslega ábyrg fyrir skelfingum, sem Þýskalandskeisari og brjálaðir pótintátar hans ollu evrópskum nágrönnum sínum í heimsstyrjöldinni fyrri. Og bundin í skuldafjötra, sem hlóðu undir ofstæki og uppgang Nasismans.

Nú ætla gömlu Evrópuþjóðirnar við Norðursjó í krafti aðstöðu sinnar að skuldbinda íslensku þjóðina fyrir misgjörðir bankadólga. Þeir landar Orkubloggarans sem eru skilningsríkastir gagnvart aðgerðum Breta og Hollendinga, benda á að með neyðarlögunum alræmdu hafi íslenskir innistæðueigendur verið teknir fram fyrir útlenda. Icesave-eigendurnir í útlöndum voru m.ö.o. skildir eftir útí á ísnum meðan íslenskum fjármagnseigendum var komið í skjól. Það hafi verið óeðlilegt og réttlæti viðbrögð Evrópuríkjanna.

Þetta er kannski sanngjörn ábending. Augljóst má vera að þeir sem áttu innistæður í útibúunum hér á landi voru fyrst og fremst Íslendingar og því má segja að neyðarlögin hafi hyglað Íslendingum á kostnað útlendinganna. En ef Bretar og Hollendingar eru eitthvað ósáttir við neyðarlögin er þeim í lófa lagið að sækja rétt sinn. Fyrir dómstólum. Stjórnvöld þessara ríkja virðast hafa með öllu gleymt því að ekki á að beita þvingunum og hótunum í samskiptum siðaðra ríkja. Ef einhver réttarágreiningur er uppi um neyðarlögin verða Bretland og Holland einfaldlega að leggja það mál fyrir dóm. En ekki beita íslensku þjóðina efnahagslegu ofbeldi.

Íslenskir stjórnmálamenn geta ekki leyft sér að gefast upp gagnvart svona ofríki. Ef það blasir við "að lausn á Icesave sé ein af forsendum þess að lánafyrirgreiðsla Alþjóðagjaldeyrissjóðsins og norrænna seðlabanka verði afgreidd", eins og haft er eftir Steingrími fjármálaráðherra, verður einfaldlega að koma vitinu fyrir þá hjá AGS og norrænu seðlabönkunum.

Ef íslensk stjórnvöld hefðu í gegnum tíðina valið uppgjafarleiðina, værum við núna í mesta lagi með 3 sjómílna fiskveiðilögsögu. Gleymum því ekki hvernig Bretar hegðuðu sér þegar Íslendingar færðu út fiskveiðilögsögu sína árið 1952. Úr 3 í 4 sjómílur. Löndunarbann var sett á íslenskan fisk í breskum höfnum og þannig reynt að kúga Ísland til að afturkalla ákvörðunina. Bretar töldu sig eiga fullan rétt á að ryksuga upp þorskinn við Ísland og að Íslendingum kæmi það ekki við. Nú eins og þá verða íslensk stjórnvöld að sýna staðfestu.

Sorglegt er að breskir stjórnmálamenn skuli ekkert hafa skánað á þeirri rúmlega hálfu öld sem liðin er frá fyrsta þorskastríði íslenska lýðveldisins. Því miður eru Gordon Brown og félagar ekki í hópi siðaðra stjórnmálamanna. Nú eru Íslendingar þvingaðir í skjóli viðskiptahótana til að taka á sig ábyrgð af gjaldþroti banka, sem var í eigu einkaaðila og ekki með neinum hætti á ábyrgð íslensku þjóðarinnar né starfaði bankinn í umboði hennar. Þetta var banki sem tveir feðgar réðu yfir og til að framkvæma vilja þeirra höfðu þeir ráðið tvo bankastjóra til að stýra bankanum. Þeir stýrðu honum í þrot.

Einhverjum kann reyndar að þykja það full dramatískt hjá Orkublogginu - og jafnvel ósæmilegt - að líkja Icesave-niðurstöðunni við Versalasamningana. Og þar með bera stöðu Íslands saman við vonleysi Weimar-lýðveldisins. Og þar að auki voga sér að nefna brjálæðinginn Leópold Belgíukonung í tengslum við þetta lítilfjörlega peningamál. En í alvöru talað; það er varla hægt að trúa því að íslenska þjóðin skuli beitt slíkum þvingunum af hálfu stjórnvalda Vestur-Evrópskra ríkja, eins og gerst hefur í Icesave-málinu.

ESB-löggjöfin um tryggingasjóð innistæðueigenda var einfaldlega gölluð. Ísland hvorki ber né bar lagalega ábyrgð umfram það að koma hér á fót slíkum sjóði. Það að sá sjóður reyndist alltof lítill til að mæta falli Landsbankans í Bretlandi og á meginlandi Evrópu, er aftur á móti ekki á ábyrgð íslenska ríkisins. Hvað þá íslensku þjóðarinnar.

Og neyðarlögin geta ekki talist andstæð réttarreglum Evrópska efnahagssvæðisins, nema að þar til bærir dómstólar komist fyrst að slíkri niðurstöðu. Allt annað er refsing án dóms og laga. Þvingun í krafti aflsmunar. Þess vegna tekur Orkubloggið undir með Sigurði Líndal, sem kemst þannig að orði í frétt  Morgunblaðsins fyrr í vikunni:

„Mér finnst óskiljanlegt að ekki skuli hægt að leggja málið fyrir dóm... Mér finnst að við hljótum að eiga rétt á því, það hlýtur að vera hægt að koma á fót slíkum dómstóli og menn ættu að geta sæst á það. Ég segi fyrir mig, ef ég á að svara hreinskilnislega; ég vil frekar tapa málinu þannig að réttarstaðan væri skýr en að vera í þessari óvissu og láta gagnaðilana einhliða ákvarða skyldur okkur.“

En svo eru þeir sem vilja að Landsbankinn verði loks að "banka allra landsmanna"? Eða öllu heldur umbreyta lógóinu: "Landsbankinn - skuldir allra landsmanna".