Besta jólagjöf Norðmanna

Sumir halda að Norðmenn hafi barrrasta orðið olíuþjóð léttilega. Nánast þegjandi og hljóðalaust. Í reynd þurftu menn þar að fara í gegnum langt og erfitt leitartímabil. Þar sem mikil áhætta var tekin og alger óvissa var um árangurinn. Rétt eins og núna gildir í djúpvinnslunni.

Norðursjórinn var á sínum tíma einhver dýrasta og flóknasta olíuleit sem menn höfðu látið sér koma til hugar. Í dag er Norðursjórinn barnaleikur miðað við olíuvinnsluna á djúpi Mexíkóflóans, Gíneuflóans og utan við strendur Brasilíu.

Nú þegar Ísland er í þann mund að opna fyrir olíuleit a íslenska landgrunninu, er tilefni til að líta til baka og rifja upp hvernig olíuævintýrið á norska landgrunnin byrjaði.

Þegar Egyptar gerðust svo ósvífnir að sýna Vesturlöndum puttann með því að þjóðnýta Súez-skurðinn 1956, voru ¾ af allri olíuþörf Evrópu skyndilega í uppnámi. Þó svo olíufélög Vesturlanda réðu á þessum tíma yfir öllum helstu olíulindum í Saudi Arabíu, Íran, Írak og annars staðar í Mið-Austurlöndum, var ekki lengur hægt að treysta á að olían kæmist á áfangastað í tæka tíð. Þess vegna fór allt á fullt að leita að olíu í eigin lögsögu. 

Ástæða þess að menn tóku upp á því að veðja á Norðursjó, upp úr 1960, var að gas fannst í hollenskri jörð. Sá fundur gaf vísbendingu um að Norðursjórinn gæti mögulega geymt einhverja olíudropa.

Í vor verður einmitt haldið upp á 50 ára afmæli gasfundarins mikla í Groningen í Hollandi. Það var vorið 1959 að borinn þar hitti á risastóra gaslind á flatneskjunni nálægt hollenska bænum Slochteren.

Næstu áratugina átti þessi gaslind við Slochteren, sem er ein sú stærsta í heimi, eftir að mala gull fyrir Shell og Esso og síðar einnig Exxon / ExxonMobil. Og hefur allan þennan tíma verið mikilvæg tekjulind fyrir Hollendinga. Enn þann dag í dag er Slochteren ein af öflugustu gaslindum veraldar, þó framleiðslan þar sé nú aðeins farin að minnka.

Fyrst að svo svakalega mikið gas reyndist vera þarna rétt við hollensku ströndina, gat þá ekki eins verið að finna mætti gas og jafnvel olíu á grunninu utan við ströndina? Menn fóru að píra augun út yfir grynningarnar með glampa í augum og slef í munni. Já - Slochteren-brunnurinn í Groningen átti svo sannarlega eftir að marka nýtt upphaf í olíubransanum. Rétt eins og Spindletop-brunnurinn í Texas 1901 og Damman7-brunnurinn í Saudi Arabíu 1938 höfðu áður gert.

Um og upp úr 1960 var olíuvinnsla úr hafsbotni ennþá lítt reynd og einungis stunduð á örfáum stöðum í heiminum. Og þá á mjög litlu dýpi rétt við ströndina; aðallega við strendur suðurríkja Bandaríkjanna.

Meðal þeirra sem þar ösluðu útí sjó var t.d. Zapata Oil, sem stofnað var af George nokkrum Bush - sem sumir kannast við. Zapata rann síðar inní Pennzoil, sem var svo keypt af Shell og allt leiddi þetta til þess að Bush-fjölskyldan auðgaðist mikið.

En þarna á grunnsvæðum Mexíkóflóans voru aðstæður allt aðrar og auðveldari en í Norðursjó. Og menn voru að vinna olíuna á um eða innan við 50 metra hafdýpi. Í Norðursjónum þurfti aftur á móti að fara lengra út og á meira dýpi. Og þó svo fellibyljirnir séu árviss viðburður við strendur Mexíkóflóa, var miklu vandasamara að berjast við vetrarveðrin í Norðursjónum. Þess vegna var Norðursjórinn mikil áskorun. Alveg jafn mikið stórmál, eins og djúpvinnslan er í dag.

Árið 1959 vissi enginn af þeim miklu olíu- og gaslindum sem sváfu værum svefni undir botni Norðursjávar. Og út af fyrir sig var spenningurinn yfir því að finna einhvern gasbelging, eins og í Groningen, ekkert yfirþyrmandi. Gas nam þá einungis innan við 2% af orkunotkuninni í Vestur-Evrópu. Skipti sem sagt ekki mjög miklu. Menn fóru ekki að meta gasið að verðleikum fyrr en í olíukreppunni 1973-74 - þá var allt í einu farið að tala um "bláa gullið". Fyrir þann tíma var það góða við gasið fyrst og fremst sú staðreynd að þar sem er gas er oft líka að finna olíu.

Gasið í Groningen kveikti þess vegna í mönnum, sem hugsuðu til olíunnar. Tilhugsunin um hrakfarirnar við Súez fékk svitann til að spretta fram á mörgu bresku og frönsku stjórnmálaenni. Ef olía kynni að leynast undir Norðursjónum gæti það reddað Vestur-Evrópu.

Holland, Vestur-Þýskaland og Danmörk gengu nú í að semja um lögsögumörk á svæðinu, en enduðu með málið fyrir Alþjóðadómstólnum í Haag. Bretland og Noregur áttu auðvitað einnig lögsögu að Norðursjó, en þar var enn ekki farið að hvarfla að mönnum að bora. Allt of mikið dýpi - aðeins draumóramenn sáu fyrir sér eldspúandi borpalla þarna úti á "djúpinu ægilega". Næstum því hundrað metrar!

Norðmenn voru fyrst og fremst fiskveiði- og landbúnaðarþjóð, auk þess reyndar að hafa verið nokkuð duglegir við að byggja upp iðnað á 20. öldinni. En fátt benti til þess að einhver meiriháttar umskipti væru í vændum í norsku atvinnulífi. Og Norsararnir voru bara nokkuð sáttir með sitt hlutskipti þarna í kringum 1960. Varla hafði hvarflað að Norðmönnum að olía gæti fundist á norska landgrunninu. Hvað þá að hægt yrði að ná henni upp með góðu móti. 

Þá bar það til tíðinda, að norsk stjórnvöld fengu óvænt bréf alla leið vestan frá Oklahóma í Ameríku. Undirritað af forstjóra Phillips Petroleum, sem þá var eitt af stærri olíufélögum heimsins (Phillips er nú hluti af hinu risastóra olíufélagi ConocoPhillips). Þetta var árið 1962.

Í bréfinu góða stóð að þeir hjá Phillips væru bjartsýnir um að unnt væri að finna vinnanlega olíu og gas á norska landgrunninu. Og fóru vinsamlegast fram á einkaleyfi að allri vinnslu þar.

Þeir ljúflingarnir hjá Phillips munu hafa boðist til að greiða 160 þúsund dollara mánaðarlega fyrir einkaleyfið. Þetta vakti Norðmenn upp af dvalanum. Forsætisráðherrann Einar Gerhardsen og félagar hans létu þó olíudraumana ekki æsa sig um of. Enda voru þeir meðvitaðir um hvernig sögur norsku landnemana í Vesturheimi um gull og gnægð veiðidýra höfðu reynst lygin ein. Nei - eitt bréf vestan af amerísku sléttunum var ekkert til að æsa sig yfir.

Fyrst og fremst leist Norðmönnum illa á þá hugmynd á að láta eitt fyrirtæki um alla hugsanlega olíuvinnslu í lögsögu þeirra. Þeir ákváðu þess í stað að hefja sjálfir ítarlega skoðun á möguleikunum.

Þegar leið á 7. áratuginn komst smám saman hreyfing á hugsanlega olíuvinnslu á norska landgrunninu. Menn gengu nú í það verkefni að semja um skiptingu landgrunnsins; þar þurftu Norðmenn að semja við Breta og Dani. Þeim samningum lauk 1965.

Í apríl 1965 voru svo fyrstu leitarleyfin boðin út á norska landgrunninu. Þá áttu eftir að líða 44 ár þar til Íslendingar hófu samskonar ferli. Og einmitt þetta sama ár – 1965 - fannst fyrsta olían í Norðursjó. Það var í hollenskri lögsögu þar sem dýpi Norðursjávar er hvað minnst.

Auðvitað fékk Phillips Petroleum nokkur af þeim olíuleitarleyfum, sem úthlutað var í fyrstu atrennu á norska landgrunninu (Phillips-leyfin eru merkt með rauðu hér á kortinu). Nú hófst umfangsmikil olíuleit um allan Norðursjóinn. Í Noregi kom norska ríkisfyrirtækið Norsk Hydro að leitinni og fékk til samstarfs við sig reynd olíufélög eins og BP og líka Elf og fleiri frönsk olíufélög. Þessi félög voru þegar komnir með reynslu af olíuleit á breska landgrunninu.

Annar norskur player á upphafsárum olíuleitar á norska landgrunninu var Saga Petroleum, sem þróaðist úr samstarfi nokkurra norskra fyrirtækja. Svo var Statoil - Den Norske Stats Oljeselskap - stofnað 1972 í því skyni að norska ríkið yrði þátttakandi í olíuvinnslu á landgrunninu og byggði upp norska þekkingu á olíuiðnaðinum.

Norðmenn höfðu þá þegar mikla reynslu af t.d. byggingu vatnsaflsvirkjana og áburðarverksmiðja, en það iðnaðarævintýri átti rætur sínar að miklu leyti í norska athafnamanninum Sam Eyde og fyrirtæki hans Norsk Hydro (Norsk hydro-elektrisk Kvælstofaktieselskab, sem síðar var einfaldlega kallað Hydro). Eyde var samtíðarmaður Einars Ben og mikill frumkvöðull, eins og hefur áður verið sagt frá hér á Orkublogginu. Norsk Hydro varð síðar eitt stærsta álfyrirtæki í heimi. Rétt eins og Íslendingar byggðu upp sitt eigið álfyrirtæki (smá kaldhæðni).

Þannig má segja að Sam Eyde hafi í upphafi 20. aldar lagt grunninn að því að Norðmenn tóku hálfri öld síðar olíuvinnsluna á norska landgrunninu að verulegu leyti í sínar eigin hendur. Í stað þess að verða "olíunýlenda" stóru bandarísku og bresku olíufélaganna, eins og flest öll olíuríkin í Mið-Austurlöndum voru á þessum tíma. Í dag er meira að segja verið að endurvinna Írak sem olíunýlendu Vesturlanda, en þar hefur Shell nú nýlega einmitt fengið einkaleyfi á olíuvinnslu á stóru svæði í suðurhluta Írak.

Nei - norsku skotthúfurnar vildu ekki verða olíunýlenda. Þess vegna gengu þeir sjálfir í að skipuleggja olíuvinnslu á landgrunninu sínu. Árið 2007 sameinuðust svo risarnir Statoil og Hydro. Ætli Orkuveita Reykjavíkur eða Landsvirkjun séu farin að spá í Drekasvæðið?

Þegar fyrstu leitarleyfin á norska landgrunninu voru auglýst um miðjan 7 áratuginn reyndist mikill áhugi fyrir hendi. Auðvitað var áðurnefnt Phillips Petroleum meðal umsækjenda. Einnig olíufélög eins og bandarísku Amoco (nú hluti af BP) og Esso (nú huti af ExxonMobil), frönsku félögin Total og Elf (nú hluti af Total), og bresk-hollenska Shell.

En olíuleit á norsku landgrunninu var ekki aldeilis eins og að drekka vatn. Aldrei áður hafði verið leitað að olíu við svo erfiðar aðstæður.

Olíuvinnsla á hafsbotni hafði vissulega lengi þekkst utan við strendur Bandaríkjanna. En skilyrðin í Norðursjó voru allt önnur og langtum erfiðari. Menn höfðu aldrei kynnst öðru eins veðravíti í olíuleit, þungum straumum og miklu dýpi.

Enda fór það svo, að lengi vel gekk ekkert að finna olíu undir Norðursjónum. Fyrsti brunnurinn var boraður sumarið góða 1966 – einmitt þá sömu daga og Orkubloggarin skreið nakinn og blautur í þennan heim. En olíubrunnurinn sá reyndist þurr og það leið enn talsveður tími þar til eitthvað markvert gerðist.

Einhverjar sögur fara af því að Esso hafi fundið olíu á norska landgrunninu 1967. En það var smotterí og reyndist vonbrigði. Menn voru að missa móðinn.

En svo kom að því síðla árs 1969, að mikil tímamót urðu í norskri hagsögu. Þeir hjá Phillips voru þá u.þ.b. að gefast upp á leitinni - ætluðu að byrja að pakka niður borpallinum Ocean Viking. En ákváðu að gera eina tilraun í viðbót – sem skyldi verða sú alra síðasta.

Og viti menn - rétt eins og i góðu jólaævintýri rættust nú skyndilega villtustu draumar þeirra og Norðmanna. Þrátt fyrir brjálað veður og 15 metra ölduhæð í hinum dimma desember. Á um 1,6 km dýpi undir hafsbotninum á svæði sem kallað var Ekofisk urðu menn varir. Á sjálft aðfangadagskvöld 1969 stóðu skyndilega logarnir út frá Ocean Viking borpallinum, þegar olían streymdi upp öllum að óvörum.  Í öllum hamaganginum kviknaði í henni og meðfylgjandi gasi, en snillingunum á Ocean Viking tókst að höndla það og ná tökum á þessum óvænta eldi. Ævintýrið var byrjað og kannski má segja að Norðmenn hafa sjaldan átt jafn góð jól og þá.

Þetta mun hafa verið 38. brunnurinn sem boraður var í Norðursjónum. Sumarið eftir, 1970, gátu þeir hjá Phillips endanlega staðfest að þarna væri sko ekkert smáræði af olíu á ferðinni. Þetta væri sannkölluð risalind með a.m.k. 1 milljarð tunna af olíu. Síðar átti eftir að koma í ljós að á Ekofisk-svæðinu voru tveir milljarðar tunna af vinnanlegri olíu.

Og nú hreinlega sprakk Norðursjórinn út, rétt eins og fegursta vatnalilja. Árið 1971 streymdi fyrsta olían um nýju vinnslukranana hjá Phillips þarna á Ekosfisk. Það var forsætisráðherrann Tryggvi Bratteli, sem fékk þann heiður að skrúfa frá bununni. Olíuævintýri Norðmanna var orðið að veruleika - draumurinn hafði ræst. Þó svo menn gerðu sér á þeim tímapunkti vart grein fyrir því hversu stórt og mikið það ævintýri átti eftir að verða. Þetta sama ár - 1971 - fann BP olíulind Bretlandsmegin við lögsögumörkin. Og nú fannst hver lindin af fætur annarri í Norðursjó; Brent, Valhöll, Frigg...

Á þeim tæpu fjóru áratugum sem liðnir eru síðan þá, hefur um 21,4 milljörðum tunna af olíu (og 8,2 milljörðum olíutunna af gasi, þ.e. olíuígildi af gasi) verið dælt upp úr norska landgrunninu. Þessar tölur miðast við nóvember 2008 og eru fengnar milliliðalaust frá stjórnvöldum olíumála í Noregi. Orkubloggið reynir að vera up-to-date.

Bara Ekofisk-svæðið eitt hefur skilað tekjum upp á meira en 1.100 milljarða norskra króna, til þessa dags. Og þó svo öll helstu olíufélög heims hafi komið að vinnslu á norska landgrunninu, hefur enginn fjárfest þar jafn mikið og norska ríkið sjálft. Með afar góðri ávöxtun. 

Í dag eru elstu olíusvæði Norðmanna í Norðursjó, svo sem Ekofisk og Frigg, á nokkuð hraðri niðurleið. Síðustu árin hefur heildarframleiðslan á landgrunni Noregs minnkað talsvert, frá því hún fór hæst upp úr aldamótunum. Slefaði þá yfir 3 milljón tunnur á dag.

Stutt er síðan norsku skotthúfurnar sáu fyrir sér að olíuframleiðsla þeirra myndi senn fara í um 4,4, milljón tunnur. Sumir Norðmenn voru byrjaðir kalla Noreg Kuwait norðursins.

Það var líklega helst til mikil bjartsýni. Þó svo olíuframleiðsla Norðmanna og Kuwait sé ekki ósvipuð, eru þekktar olíubirgðir í Kuwait miklu, miklu meiri. Í reynd lítur út fyrir að olíuframleiðsla Noregs hafi náð toppi í 3 milljón tunnum fyrir fáeinum árum. Í dag er olíuframleiðsla í norsku lögsögunni "einingis" 2,3 miljón tunnur á dag (meðaltal fyrir 2008). Og horfur á að framleiðslan minnki hratt héðan af.

Minnkandi olíuvinnsla og lágt olíuverð nú um stundir þýðir þó ekki að Norðmenn sé á leiðinni down the drain alveg strax. Því gasvinnsla þeirra er á hraðri uppleið.

Norðmenn eiga eftir að njóta mikils arðs næstu áratugina af gasframleiðslu sinni og nýjum gaslindum í Barentshafi. Heildarframleiðsla á norskri olíu og norsku gasi gæti jafnvel haldið í horfinu a.m.k. fram til 2020. Og kannski lengur.

Og nú er bara að sjá hvort Drekasvæðið komi okkur í sama flokk og Norðmenn eru í. Og geri okkur að einni ríkustu þjóð heimi. Eða ríkustu. Með ofurgjaldmiðilinn ISK. Geisp.

Hversu mjóu munaði?

Ef, ef, ef.  Hvað ef...?

Orkubloggið hefur pínupons gaman af svoleiðis tilgangslausum vangaveltum. T.d. hvað hefði gerst ef furðufuglinn og flugkappinn Charles Lindbergh hefði boðið sig fram til forseta Bandaríkjanna og sigrað Roosevelt?

Á myndinni hér til hliðar er Lindbergh í Þýskalandi að heilsa upp á Göring. Árið er 1938. Lindbergh hafði talsverða samúð með Nasistunum í Þýskalandi, taldi Sovétkommana stórhættulega brjálæðinga og var enn fremur lítt hrifinn af gyðingum. Sem forseti Bandaríkjanna hefði hann kannski myndað bandalag við Hitler. Leyft honum að hirða Evrópu og slást við Sovétríkin - jafnvel með hergögnum frá Ameríku.

Þá hefðu drottnandi stórveldi heimsins út 20. öldina hugsanlega orðið Nasista-Þýskaland og Bandaríkin. Hver hefði þá fengið yfirráðin á Íslandi? Ef...!

Önnur og kannski raunhæfari "ef-ef atburðarás" er hugmyndin um yfirtöku Bandaríkjanna á olíulindum Arabíuskagans árið 1973. Fyrir fáeinum árum voru birt þrjátíu ára gömul skjöl, sem gefa til kynna að bandarísk stjórnvöld íhuguðu alvarlega innrás í olíuríki Mið-Austurlanda þetta örlagaríka ár. Í kjölfar þess að Arabarnir lokuðu á olíu-útflutning sinn, vegna stuðnings Vesturlanda við Ísrael. Með þeim afleiðingum að olíukreppa skall á Vesturlöndum.

Málið snérist sem sagt um það að tryggja aðgang Bandaríkjanna að mestu olíulindum heimsins. Þar vestra litu menn aðallega til innrásar í Saudi Arabíu og Kuwait. En einnig var leitað eftir stuðning Breta við innrás í Abu Dhabi. Á þessum tíma var Íran aftur á móti í vinfengi við Bandaríkin, undir harðstjórn Reza Pahlavi. Þannig að enga innrás þurfti í Íran.

Eitthvað voru þeir í Vesturálmuni þó hræddir um að olíu-innrás á Arabúskagann myndi valda heimsstyrjöld. Af því Írakar, sem þá voru komnir undir stjórn Saddam's Hussein, myndu hugsanlega ekki taka því þegjandi og hljóðalaust að nágrannaríki þeirra, Kuwait, yrði hertekið af Bandaríkjunum. Ef Írakar myndi lenda í stríðsátökum við bandaríska herinn, var talið líklegt að Sovétmenn myndu styðja Íraka - a.m.k. með hergögnum - og allt gæti þetta geta endað með skelfingu.

Ekkert varð af því að þessar hugmyndir yrðu að veruleika. Og allt fór þetta býsna vel að lokum, sem kunnugt er. Málið leystist þokkalega farsællega, þegar Arabaríkin féllust einfaldlega á að aflétta útflutningsbanninu. Enda voru þau nýlega búin að fá yfirráðin yfir verulegum hluta af olíulindunum sínum, sem áður höfðu allar verið í höndum bandarískra og breskra olíufélaga. Það var allra hagur að olíuviðskipti kæmust í eðlilegt horf.

En heimurinn varð samt aldrei samur á ný. Vestrænu olíufélögin þurftu að greiða mun hærri upphæðir í vinnslugjald og olíuverð hækkaði margfalt frá því sem verið hafði.

Á sama tíma reyndist olíuframleiðslan í Bandaríkjunum hafa toppað - þó svo menn eygðu von um að Alaska gæti á ný aukið framleiðsluna. Sú von rættist vissulega, en þó engan veginn nóg til að mæta stóraukinni eftirspurn eftir olíu næstu áratugina. Bandaríkin voru orðin háð innfluttri olíu.

Kannski áttuðu ráðamenn í Washington DC sig ekki á því hversu Bandaríkin myndu í framtíðinni þurfa að kaupa svakalega mikla olíu erlendis frá. Ekki bara frá Kanada, heldur alls konar vafsömum og misvinveittum stjórnvöldum í fjarlægari löndum. Ef þeir hefðu vitað að Alaska geymdi ekki hina endanlegu lausn, hefði kannski verið gefið í annað og allt öðruvísi spil. Ef, ef...

Smám saman jukust áhrif bæði Arabaríkjanna og Íran. Ekki síst þegar Alaskaolían fór minnkandi og líka dró úr framleiðslu í Norðursjó. Og nú horfa menn fram á þann möguleika, að í næstu efnahagsuppsveiflu verði OPEC-ríkin nægilega samstíga, til að verðið rjúki upp í hæstu hæðir.

En er nokkur ástæða til að hafa áhyggjur af því? A.m.k. eru allir þeir Persar, Venesúelar og Arabar sem Orkubloggið hefur kynnst, hið prýðilegasta fólk. Fólk sem hefur nákvæmlega sömu viðhorf og markmið í lífinu eins og við flest... ef ekki öll. Að lifa góðu lífi og koma börnum okkar til manns.

Aðalatriðið er koma vitleysingum heimsins úr valdastólum sínum. Líklega er kreppan núna það besta sem gat komið fyrir. Því hún olli því að olíuverðið hrundi á ný. Snarbrjálaðir og/eða gjörspilltir einræðisherrar margra stærstu olíuútflutningsríkjanna hafa makað krókinn síðustu árin - en um leið vanrækt efnahagsstjórnunina og látið nauðsynlega uppbyggingu á innviðum samfélagsins heima fyrir sitja á hakanum. Þess í stað hefur olíugróðinn farið í tóma vitleysu. Og nú standa þeir margir skyndilega frammi fyrir yfirvofandi þjóðargjaldþroti, þrátt fyrir óhemju olíuauðlindir. Það leiðir vonandi til þess að þeir verði valtir í sessi og skynsamara fólk komi að landsstjórninni.

Já - þó svo Húgó Chavez sé skondinn náungi sem auðvelt er að hafa gaman af, er spillingin og óstjórn efnahagsmála í Venesúela alger. Að óbreyttu mun landið fara í þrot innan nokkurra ára. Land sem býr yfir einhverjum mestu auðlindum í heimi.

Og um sikkópatann Ahmadinejad þarf varla að fara um mörgum orðum. Íran ætti í reynd að vera eitthvert dásamlegasta þjóðfélag í heimi og Persarnir hamingjusamasta þjóðin. Miðað við auðlindir, náttúrufegurð og gjörvileika fólksins. En sköpunarkrafti þjóðarinnar er haldið niðri af geggjuðum valdsmönnum. Nú er bara að vona að olíuverðið haldist lágt nógu lengi, til að þeir endanlega missi völdin. Og skynsamari stjórnendur taki við. Keep on dreaming?

Hvað gerir Evrópa?

Skattaívilnanir og önnur hvatning til fjárfestinga í nýrri orkutækni er til þess fallin að gera endurnýjanlega orku samkeppnishæfa við hefðbundið jarðefnaeldsneyti. Allt er þetta þó mikilli óvissu háð, vegna þess hversu sveiflurnar í olíuverðinu eru miklar. Verðið í dag - um 40 dollarar olíutunnan - eru skelfileg tíðindi fyrir sólarorku og aðra græna orkuframleiðslu. En menn geta þó verið vongóðir - sáralitlar líkur eru á því að olíuverð haldist lengi svo lágt.

Á allra síðustu mánuðum hafa nýjar reglur litið dagsins ljós í Evrópu, sem eru skref í þá átt að efla mjög endurnýjanlega orku. Um síðustu áramót tóku t.d. gildi ný lög í Þýskalandi, sem munu örugglega auka mjög eftirspurnina eftir grænni orku þar í landi og greiða fyrir uppgangi fyrirtækja í þeim hluta orkugeirans.

Löggjöfin kveður á um að nýjar húsbyggingar skuli fá tiltekið lágmarkshlutfall raforkunnar frá endurnýjanlegum orkugjöfum. Vegna mikillar andstöðu í Þýskalandi við kjarnorku, líklegt að endurnýjanlega orkan verði fremur látin leysa kjarnorku af hólmi, fremur en gas. Þannig að Evrópa verður háð innfluttu gasi um langa framtíð.

Það er langt í land með að Þýskaland og fleiri lönd Evrópusambandsins nái að draga úr þörf sinni fyrir rússneskt gas. Eina raunhæfa leiðin til að svo verði, eru nýjar gasleiðslur frá ríkjum sunnan Rússlands. Og miklu stórfelldari fjárfesting í nýjum orkulindum - eins og vind- og sólarorku. Kjarnorkan hlýtur einnig að verða hluti af lausninni - þrátt fyrir sterka andstöðu í Þýskalandi og víðar í álfunni. 

Áætlanir um lagningu hinnar nýju Nabucco-gasleiðslu er eitt stærsta málið í því að Evrópusambandið verði ekki um of háð Rússum um orku. Nabucco gæti flutt gas til Evrópu frá ríkjum eins og Íran, Azerbaijan, Kasakhstan og/eða Túrkmenistan.

Það er að vísu smávægilegt vandamál fyrir hendi. Það er nefnilega  allsendis óvíst að þessi ríki geti eða vilji selja Evrópu meira gas, þegar á reynir.

Persarnir þurfa t.d. sífellt meira af sínu eigin gasi og Kínverjar horfa einnig til þess að kaupa meira gas frá Íran. Þar að auki er ekki pólitískur vilji innan ESB að kaupa gas frá Íran, meðan ofstækisklerkarnir stjórna þar með harðri hendi.

Túrkmenar, Azerar og Kasakkar kunna að vera ginnkeyptir fyrir því að selja gasið sitt beint til rússneska orkurisans Gazprom, fremur en til Evrópu. Rússlandsstjórn hefur mikil ítök í þessum fyrrum lýðveldum Sovétsins. Þó svo þessi ríki hafi verið jákvæð undanfarið í viðræðum við ESB, er þetta ekki beint áreiðanlegasta gas sem hægt er að hugsa sér.

Og hin unga 70 milljón manna tyrkneska þjóð mun líka þurfa sífellt meira gas. Svo það er óvíst að Tyrkir kæri sig um að gas sem kemur inn í Tyrkland, haldi áfram gegnum landið og út úr því í vestri. Það er a.m.k. líklegt að þeir muni nota Nabucco til að þrýsta á að fá efnahagsaðstoð frá ESB - eða jafnvel aðild að sambandinu. 

Í dag eru reyndar margir innan ESB, sem alls ekki vilja sjá Tyrki innan sambandsins. Og á síðustu misserum hefur eitthvað skafist af frjálslyndi tyrkneskra stjórnvalda. Islamisminn virðist hafa náð sterkari tökum í stjórnkerfinu. Nabucco gæti því verið í uppnámi. Það fær Pútín og félaga hans í Moskvu til að brosa - ESB er ekki að sleppa undan gashrammi Rússa alveg á næstunni.

Eins og dyggir lesendur Orkubloggsins vita, vill bloggið fyrir alla muni að Evrópa tengist þjóðunum í Norður-Afríku sterkari böndum. Og fái þannig notið ekki bara olíunnar og gassins, sem þar er að finna, heldur ekki síður sólarorkunnar.

Þar í sandinum við jaðra Sahara er hugsanlega að finna mikilvægan hluti af orkuframtíð Evrópu. Sú framtíðarmúsík mun þó ekki byrja að hljóma, nema ESB leggi meiri rækt í gott samband við þjóðirnar í Norður-Afríku. Vonandi eru það ekki bara sperrileggirnir Sarkozy og Orkubloggarinn, sem skilja að þetta er stórmál!

Svo mætti hér í lokin vitna í blogg Lettans Andris Piebalgs, sem er framkvæmdastjóra orkumála hjá ESB. Hann setur fram afar metnaðarfulla framtíðarsýn fyrir ESB. Hvort sú framtíðarsýn er raunsæ er svo annað mál:

"How our energy is going to look in the future (2050): First of all, electricity supply should be carbon free. Secondly, oil should disappear from the transport sector. Thirdly, buildings should cease to be places to consume energy, and should become small energy plants. Fourthly, we will have to rethink our grids, to take account of climate change impacts and to serve an integrated European market with multiple small suppliers of renewable energy. Finally, Europe should become the preacher of the energy efficiency agenda in the world."

Sbr:  http://blogs.ec.europa.eu/piebalgs/how-our-energy-is-going-to-look-in-the-future/ 

Íslenskir uppljóstrarar?

Hér kemur önnur færsla um Enron, frá því í sumar sem leið. Nú veltir maður fyrir sér hvort einhverjir alvöru íslenskir þungaviktar-uppljóstrarar komi senn fram?

Það voru konur sem komu upp um svindlið innan Enron. Ég vil sérstaklega nefna eina þeirra.

En fyrst nokkur orð um ótrúlega óskammfeilni þeirra félaga Jeff Skilling og Ken Lay. Eins og sagt var frá í síðustu færslu, komu fram nokkrar athugasemdir um reikningsskil Enron á árinu 2000. Þetta varð þó aldrei stórmál. En það vakti auðvitað athygli þegar Skilling hætti fyrirvaralaust sem forstjóri um miðjan ágúst 2001. Fljótlega eftir það hrundi spilaborgin og áður en 4 mánuðir voru liðnir var Enron lýst gjaldþrota.

Það er alveg makalaust að skoða hvað þeir Skilling og Lay sögðu um fyrirtækið þessa síðsumardaga í águst 2001. Tökum nokkur dæmi úr viðtölum við þá í blaðinu Business Week:

Ken Lay 20/8: "There are absolutely no problems that had anything to do with Jeff's departure... If there's anything material and we're not reporting it, we'd be breaking the law. We don't break the law..."

Skilling 24/8: "Enron is in great shape, with a deep bench of talent, despite a 50% drop in the company's stock this year... I firmly believe that the model that Enron has created, that's the future of business... I am very proud of what I and others accomplished at Enron. We built a company that, 10 years from now, 20 years from now, is going to be a factor to be reckoned with."

Ken Lay 24/8: "There are no accounting issues, no trading issues, no reserve issues, no previously unknown problem issues. The company is probably in the strongest and best shape that it has ever been in".

Skilling 24/8: "There are a couple of things I have got to get done over the next year or two... I tend to be a very enthusiastic, optimistic kind of person. I've almost never gone more than 30 days without having some sort of earth-shattering idea, most of them probably pretty crazy. But over the next couple of years, while I'm doing what I need to do, I'll probably come up with some new ideas.... You probably haven't seen the last of me."

Svo mörg voru þau orð. Því miður fyrir þá Skillng og Lay eyðilagði stelpa ballið fyrir þeim. Sandkastalinn var úrskurðaður gjaldþrota aðeins 4 mánuðum eftir þessi viðtöl. 

Myndin er af þeim Sherron Watkins frá Enron, Coleen Rowley frá FBI og Cynthia Cooper frá WorldCom (talið frá hægri). Þessar þrjár voru útnefndar menn ársins af tímaritinu Time 2002.

Rowley hafði komið upp um skelfilegt klúður FBI í aðdraganda hryðjuverkaárásanna 11. september 2001. Klúður sem annars hefði hugsanlega geta komið í veg fyrir flugránin. Cynthia Cooper var starfsmaður í innri endurskoðun WorldCom og kom upp um spillingu Bernard Ebbers og fleiri stjórnenda WorldCom.

Sherron Watkins hóf störf hjá Enron 1993 og fluttist í fjármálasvið fyrirtækisins 2001. Hún gegndi stöðu framkvæmdastjóra og lífið blasti við. En þarna runnu á hana tvær grímur.

Já - Sherron sá að eitthvað mikið var að því hvernig Enron hagaði reikningsskilum sínum. Hún bar málið undir Ken Lay og taldi nauðsynlegt að fyrirtækið lagaði missagnirnar og kæmi bókhaldsmálum sínum í lag.

Þegar ekkert gerðist ráðfærði hún sig við kunningja sinn hjá Arthur Andersen, sem var endurskoðunarfyrirtæki Enron. Þá fyrst fóru menn þar á bæ að horfast í augu við ruglið sem var í gangi hjá Enron. Watkins varð síðar mikilvægt vitni þegar þeir Lay og Skilling voru dregnir fyrir dóm. 

----------------------

Upphaflega færslan frá því s.l. júní er aðeins lengri. Hún bar titilinn "Enron-stelpurnar" og hana má lesa í heild sinni hér.

 

ENRON

"Fucking smart!" Samkvæmt vef Bandarísku fangelsismálastofnunarinnar situr Jeff Skilling, fyrrum forstjóri Enron, í Englewood-fangelsinu í Kólóradó. Og áætlað að hann losni þaðan út 21. febrúar 2028 (nema að áfrýjunardómstóll breyti dómnum).

Í tilefni þess að Sjónvarpið sýnir í kvöld (sunnudagskvöld) myndina frægu um Enron, ætlar Orkubloggið að leyfa sér að endurbirta hér færslu frá því í sumar sem leið. Færslan sú var um Enron og birtist hér á blogginu 27. júní í fyrra.

Þá voru enn fáeinir mánuðir í bankahrunið á Íslandi. En Orkubloggarinn var búinn að spá rétt fyrir um olíuverðshækkanirnar í ársbyrjun 2008. Og líka búinn að fullyrða við vini sína hér á Klakanum góða, að hér færi senn tiltekinn banki á hausinn.

En það skal fúslega viðurkennt að Orkubloggið óraði ekki fyrir hinu algera hruni íslenska fjármálakerfisins. Samt er eins og umrædd færsla hafi nú á sér einhvern fyrirboðablæ. En hér kemur sem sagt færslan: 

Byrjum frásögnina af Enron með nokkuð svo dramatískum upphafsorðum: "The pain is overwhelming. Please try to forgive me. Cliff"

Þó svo Enron geti rakið rætur sínar allt til ársins 1932, hefst saga hins eina og sanna ENRON árið 1986. Þegar Ken Lay (f. 1942) varð forstjóri og stjórnarformaður fyrirtækisins.

Þá var Enron tiltölulega hefðbundið orkudreifingarfyrirtæki, en varð fljótlega umsvifamikið í orkuframleiðslu og eignaðist orkuver viða um heim. Það var ekki síst ný löggjöf um frjálsari orkuviðskipti í Bandaríkjunum, sem gerði Enron kleyft að vaxa hratt; löggjöf sem Enron hafði eytt miklum tíma og peningum í að ná fram.

Hinn aðalleikarinn í Enron-hneykslinu, Jeff Skilling (f. 1953), vann fyrst með fyrirtækinu sem ráðgjafi, í verkefni um að koma á fót futures-markaði með gas. Ken Lay leist afar vel a þennan unga og metnaðarfulla mann og réð Skilling til Enron árið 1990. Þar kleyf hann hratt upp metorðastigann; varð aðstoðarforstjóri Enron 1997 og forstjóri 2001.

Ken Lay og Skilling voru fljótir að átta sig á möguleikanum sem Internetið bauð upp á. Enron var eitt af fyrstu fyrirtækjunum til að bjóða upp á viðskipti með hrávöru í gegnum Netið. Ein af frægum afurðum Enron voru "veðurafleiðurnar". Það kann að hljóma ævintýralega að eiga viðskipti með veður, ef svo má segja. En í reynd voru þetta afleiður sem nýttust vel i viðskiptum með ýmsar landbúnaðarafurðir. Enda afhending á þeim oft mjög háð veðri á ræktunartímanum. Og viðskiptakerfi Enron á Netinu (EnronOnline), varð afar vinsælt og var nýtt af flestum orkufyrirtækjum Bandaríkjanna. Þetta skapaði Enron miklar tekjur.

Þeir Jeff Skilling og Ken Lay urðu holdgervingar fyrir það hvernig ætti að þróa og reka stórfyrirtæki nútímans. Óbilandi sjálfstraust Skilling's hreif marga og hann var einfaldlega álitinn snillingur.

Fræg er sagan af því þegar Skilling sótti um að komast i MBA nám við Harvard. Í viðtalinu vegna umsóknarinnar, á hann m.a. að hafa verið spurður hvort hann væri klár náungi. Skilling er sagður hafa glott hressilega og svarað að bragði: "I'm fucking smart!". Og hann var nokkuð klár. Útskrifaðist með MBA frá Harvard 1979 og var einn af þeim hæstu í bekknum. Og undir hans stjórn varð Enron ein helsta stjarnan í bandarísku viðskiptalífi.

Skilling átti svo sannarlega efni á því að vera glaðhlakkalegur, líkt og hann er á myndinni hér að ofan. Og efst, þar sem hann er með læriföður sínum, Ken Lay. Á tíunda áratugnum var Enron hvað eftir annað utnefnt fræknasta og framsæknasta fyrirtæki Bandaríkjanna. Slíkar útnefningar fékk fyrirtækið t.d. frá Fortune í sex ár samfleytt!

En hvar lágu svikin hjá Enron? Til að gera langa sögu stutta voru þau einkum tvenns konar.

Annars vegar voru samningar um gríðarlega orkusölu o.fl., sem náðu langt fram í tímann, bókfærðir eins og öll salan hefði þegar átt sér stað. M.ö.o. voru bókfærðar himinháar tekjur, sem í reynd voru hvorki orðnar til, né vissa um hvert verðið nákvæmlega yrði þegar salan ætti sér stað. Fyrir vikið var Enron að skila miklu meiri tekjum og hagnaði á pappírunum, en raunverulegt var.

Hinn þáttur svikamyllunnar fólst í beinum blekkingum. Þegar stefna fór í það, að Enron gæti ekki staðið við skuldbindingar sínar, fóru stjórnendurnir að selja bréfin sín í fyrirtækinu í stórum stíl. Án þess að tilkynna um það, eins og lög kveða á um. Og þegar orðrómur fór á kreik um að ekki væri allt með felldu hjá Enron, bættu þeir um betur með því að fullvissa markaðinn um að allt væri í stakasta lagi og mikill vöxtur framundan.

Sennilega hefur Netbólan hjálpað Enron í þessum feluleik. Markaðirnir voru spinnegal og allt virtist verða að peningum. Menn uggðu ekki að sér og gleymdu að spyrja eðlilegra spurninga. Þar að auki var sannleikurinn vel falinn hjá Enron með flóknu neti fyrirtækja um allan heim. Og samkvæmt endurskoðendum Enron, sem var hið stóra og virta endurskoðunarfyrirtæki Arthur Andersen, var bókhald Enron í stakasta lagi. Þetta notuðu þeir Lay og Skilling til að blekkja markaðinn áfram.

En svo hrundi spilaborgin. Sumir fjármálamenn voru byrjaðir að klóra sér í höfðinu yfir reikningsskilum Enron þegar árið 2000. Og skyndilega byrjuðu hlutabréfin að sveiflast mun meira í verði en verið hafði fram til þessa. Inn í umræðuna blandaðist gagnrýni á Enron vegna rafmagnsvandræða í Kaliforníu og sögur voru á kreiki um slæmt gengi fyrirtækisins á Indlandi.

Síðar kom í ljós að þeir Skilling og Lay voru þegar byrjaðir að selja mikð af hlutabréfum sínum í fyrirtækinu. Sérstaklega eftir mitt ár 2000 þegar hlutabréfaverð Enron náði miklum hæðum og fór i 90 USD. En neikvæða umræðan var byrjuð. Og þó svo Lay ítrekað staðhæfði að búast mætti við enn frekari vexti og að hlutabréf í Enron myndu örugglega fara í 150 USD, lækkaði nú hlutabréfaverð Enron hratt. Sumir héldu reyndar að nú væri komið gott kauptækifæri og fjárfestu enn meira í Enron. Ekki síst fólk sem treysti Ken Lay.

Sumarið 2001 fer skriðan almennilega af stað. Starfsfólk hjá Arthur Andersen fer að rýna betur í bókhald Enron og leita eftir útskýringum á tilteknum viðskiptafærslum. Skilling segir skyndilega af sér um miðjan ágúst (af "persónulegum ástæðum"), en Lay fullvissar bæði starfsfólk og fjárfesta um að allt sé í stakasta lagi og Enron hafi ekki aðhafst neitt ólöglegt. En boltinn rúllar áfram - þó svo hryðjuverkaárásirnar 11. september 2001 beini athygli fjölmiðla annað. Rannsókn er hafin á bæði Enron og líka á Arthur Andersen. Hlutabréf í Enron halda áfram að falla og fara í 15 dollara í október.

Í desemberbyrjun 2001 er Enron lýst gjaldþrota. Fyrirtæki með yfir 20 þúsund starfsmenn, sem fáeinum mánuðum fyrr hafði tilkynnt um 50 milljarða dollara tekjur og hafði enn einu sinni sprengt allar væntingar. En nú var ballið búið. Þetta reyndist stærsta gjaldþrot í sögu Bandaríkjanna.

En hvernig gat þetta gerst. Margir hafa bent á tengsl æðstu manna Enron við Bush-stjórnina og að fyrirtækið hafi notað fjármagn sitt til að ná fram lagabreytingum, sem beinlínis voru hagstæðar fyrirtækinu.

Ken Lay var mikill vinur bæði Bush og Cheney varaforseta. Líklega hefði málið valdið þeim miklum erfiðleikum, ef ekki hefðu komið til hryðjuverkin í Bandaríkjunum á sama tíma og Enron-málið var í hámarki.

Þetta er orðin nokkuð löng færsla. Enda málið bæði flókið og umsvifamikið og einungis rakið hér í algerum skeytastíl. En ekki verður við Enron skilið, án þess að minnast á örlög aðalleikarana.

Í maí 2006 var Ken Lay fundinn sekur í flestum ákæruatriðunum. M.a. um stórfelldar bókhaldsfalsanir og fjársvik. Ákveða skyldi refsingu í október og var búist við að hann fengi 20-30 ára fangelsi. En áður en til þess kom fékk Lay hjartaáfall og varð bráðkvaddur þá um sumarið. Sennilega á dánarbúið lengi eftir að verjast skaðabótakröfum vegna Enron-málsins.

Skilling var einnig dæmdur sekur, m.a. fyrir ólögmæt innherjaviðskipti og falska upplýsingagjöf. Hann hóf afplánun sína á 24 ára fangelsisdómi í desember 2006 og spilar nú líklega tennis daglangt í fangelsinu. Verjandi hans var frægur bandarískur lögfræðingur; Daniel Petrocelli.

Að því ég best veit á mál Skilling's enn eftir að fara fyrir áfrýjunardómstól.

Arthur Andersen var eitt af öflugustu endurskoðunarfyrirtækjum í heimi. Með 28 þúsund starfmenn í Bandaríkjunum og 85 þúsund alls um allan heim. Leifarnar af þessu bogna stolti er lítil 200 starfsmanna endurskoðunarstofa. Fjöldi hluthafa Enron tapaði stórfé og eftirlaunasjóðir starfsfólks urðu að engu.

Ýmsir af helstu stjórnendum Enron fengu fangelsisdóma. Þó mun styttri en þeir Lay og Skilling. Það er Skilling sem á myndinni er leiddur af alríkislögreglumönnum fyrir dóm. Þess má geta að Skilling óskaði eftir að ganga frjáls þar til niðurstaða fengist um áfrýjun hans. En dómarinn féllst ekki á það og sendi hann nánast beint í steininn. Þetta er líklega einhver dramatískasti atburður í bandarískri viðskiptasögu.

En örlög sumra voru enn sorglegri. Clifford Baxter (f. 1958) var hamingjusamur 2ja barna faðir og einn af framkvæmdastjórum Enron. Hann hafði hagnast mjög á sölu hlutabréfa í fyrirtækinu og eftir að Enron-hneykslið komst upp stóð hann frammi fyrir líklegum ákærum. Hann er sagður hafa tekið það mjög nærri sér og þjáðst af þunglyndi.

Í janúar 2002 fannst Baxter látinn með skotsár í Bensinum sínum, skammt frá heimilinu í Texas. Hann hafði skotið sig með skammbyssu.

Baxter var 43 ára þegar hann lést. Við vitum ekki hvort hann var líka "fucking smart". En hann var einn af örfáum stjórnendum innan Enron sem hafði maldað í móinn vegna viðskiptahátta fyrirtækisins. Baxter skildi eftir sig handskrifað kveðjubréf til konunnar sinnar:

"Carol, I am so sorry for this. I feel I just can't go on. I have always tried to do the right thing but where there was once great pride now it's gone. I love you and the children so much. I just can't be any good to you or myself. The pain is overwhelming. Please try to forgive me. Cliff"

Endum þetta á nótum endurnýjanlegrar orku. Eitt af fyrirtækjunum í Enron samsteypunni var Enron Wind. Eftir gjaldþrotið var það selt General Electric. Sem kunnugt er, þá er GE í dag eitt af stærstu fyrirtækjum heims í vindorku. En það er önnur saga.

----------------------------------------

Svo mörg voru þau orð Orkubloggsins frá því í júní sem leið. Er maður ósanngjarn að sjá mörg sömu einkennin með Enron og íslensku fjármálafyrirtækjunum, sem nú eru hrunin? Það sorglegasta er kannski að heimildamyndin "Iceland - collapse of the financial Vikings" gæti fengið Óskarinn. Og um leið gert heiti landsins að helsta skammaryrði í alþjóðlegu fjármálalífi um ókomna framtíð. Sofa mennirnir, sem þar bera mesta ábyrgð, í alvöru vel?

Í dag eru mörg fyrirtækjanna innan Enron-samsteypunnar rekin af nýjum eigendum undir nýjum fyrirtækjanöfnum. En það er svolítið erfitt fyrir land og þjóð að skipta um nafn. Ísland verður líklega áfram Ísland. Við munum þurfa að skrúbba mikið og lengi til að ná að hreinsa land og þjóð af syndum fjárglæframannanna. En hvenær mun sú hreinsun hefjast?

Bréfið frá Buffet

Hið árlega bréf Warren's Buffet til hluthafa Berkshire Hathaway kom í gær. Og þar brosir sá gamli ekki alveg út að eyrum. Heldur viðurkennir heiðarlega og opinskátt, að hann hafi illilega klúðrað málunum 2008 og tekið ýmsar kolrangar ákvarðanir.

Buffet er einn af fáum fárfestum sem Orkubloggið lítur upp til. Enda varla annað hægt svona í ljósi sögunnar. En Buffet klikkaði lauflétt á liðnu ári og var því miður ekki á sömu línu og Orkubloggarinn.

Reyndar hélt ég að Buffet stæði fyrir það að kaupa þegar allir aðrir vilja selja. Og selja þegar allir aðrir eru æstir í að kaupa. M.ö.o að stökkva inn þegar hlutabréfaverð er í botni. Og selja þegar það er í toppi. Þetta gamla grín er auðvitað bara bull, því enginn veit jú hvenær verð er í toppi eða botni.

Rangar ákvarðanir eru áhugavert fyrirbæri. Bush, fráfarandi forseti, hlýtur að vera með doktorspróf í þeim fræðum. Og Buffet getur sem sagt líka tekið rangar ákvarðanir. Ein stærstu mistök Buffet's á liðnu ári voru þau að stökkva inn á olíumarkaðinn um það leyti sem verðið á olíutunnunni var að rjúka upp í 150 dollara. Hann trúði því að olíuverðið myndi halda áfram að hækka og veðjaði á Conoco Phillips - eitt af amerísku risaolíufélögunum. Og það kostaði Berkshire Hathaway milljarða dollara. Eða eins og kallinn orðar það sjálfur, í umræddu bréfi:

I bought a large amount of ConocoPhillips stock when oil and gas prices were near their peak. I in no way anticipated the dramatic fall in energy prices that occurred in the last half of the year. I still believe the odds are good that oil sells far higher in the future than the current $40-$50 price. But so far I have been dead wrong. Even if prices should rise, moreover, the terrible timing of my purchase has cost Berkshire several billion dollars.

 

Orkubloggið notaði aftur á móti þá strategíu að um leið og olítunnan fór yfir 100 dollara í ársbyrjun 2008 var rétta tækifærið að fara inn. Og þegar verðið byrjaði að lækka á ný s.l. sumar setti bloggið strikið við 120 dollara múrinn. Færi verðið aftur niður í 120 dollara var bloggið sannfært um að þá væri rétti tíminn að fara út af olíumarkaðnum. Því svo mikil lækkun hlyti að þýða að blikur væru komnar á loft í bandarísku efnahagslífi.

Hvað um það. Varla getur Orkubloggið verið að þessu kjánagrobbi, nema að setja fram svo sem eins og einn nettan spádóm hér í dag. Það má jú alltaf eyða færslunni ef illa fer!

Vandinn er bara sá að bloggið lítur markaðina sömu augum þessa dagana eins og eitraða marglyttu. Enga snertingu, takk fyrir. Rétt að doka við aðeins lengur þar til skelfingin byrjar að fjara út. En óneitanlega er bloggið byrjað að fylgjast daglega með t.d. genginu á First Solar. Og er alveg um það bil að kasta sér með gráðugar krumlurnar á þessa dásamlegu sólargeisla Wal-Mart fjölskyldunnar. Shhh - ekki segja neinum frá.

----------------------------- 

PS: Lesa má bréfið frá Buffet hér (og vinsamlegast eltið frekar Buffet en bloggið!):  http://www.berkshirehathaway.com/letters/2008ltr.pdf 

Léttur laugardagur: Línan er BROTIN!

Er ekki alveg upplagt að byrja þennan laugardag á svona eins og einni laufléttri, dásamlegri samsæriskenningu?

Jæja- kannski ekki beint samsæri. En nú hafa glöggir menn tekið eftir því að eitthvað kunni að vera rotið við nýjustu olíuspá Alþjóða orkustofnunarinnar.

Orkubloggið birti einmitt þessa sömu mynd, sem er hér til hliðar, í færslunni "Töfrakanínan NGL". Og nöldraði svolítið út í háa spá IEA um stóraukna NGL-framleiðslu. Blogginu fannst skorta rök fyrir þeirri spá.

En það tuð í Orkublogginu eru hreinir smámunir þegar litið er til þess að tölurnar frá IEA eru "bersýnilega" marklausar. Ekki þarf að rýna lengi í myndina, uns maður tekur eftir svolítið sérkennilegu "broti" í bláu línunni, sem sýnir áætlaða hefðbundna oíuframleiðslu frá núverandi lindum. Rétt eftir árið 2020.

Vilji lesendur Orkubloggsins sjá þetta, geta þeir einfaldlega stækkað myndina með því að smella á hana. Þá má vel greina brotið í bláu línunni. Sem fyrr segir er brotið staðsett á tímakvarðanum skömmu eftir 2020. Til að sýna þetta betur, fylgir hér stækkuð mynd af umræddu "broti".

Þegar myndin er stækkuð svona, fer þetta ekkert á milli mála. Af þessu má hugsanlega draga þá ályktun að grafið hafi verið "snyrt". Það sé ekki myndræn lýsing á tiltekinni excel-töflu, eins og eðlilegast hefði verið. Þarna hafi menn eitthvað verið með puttana í að snyrta myndina - breyta henni. Og ekki gætt sín á því, að sjá má afleiðingar af þeim fídúsum á myndinni.

Smámál? Kannski. En fyrst að þeir ljúflingarnir hjá IEA eru þarna að fikta í bláu línunni, er þá ekki líklegast að myndin öll sé eitt allsherjar fikt? Og byggi í reynd ekki á neinni alvöru spá! Heldur sé skýrslan öll bara framsetning á uppdiktuðum upplýsingum, sem ætlað er að friða heiminn. Og fela þá skelfilegu staðreynd, að senn mun olíuframleiðsla fara minnkandi og engan veginn standa undir eftirspurn. Núverandi heimsmynd og efnahagskerfi séu að byrja hrunadans sinn, með skelfilegum afleiðingum fyrir mannkyn allt! We are all doomed! En því verði að halda leyndu. Langsótt? Tjah - þetta er graf frá IEA og eðlilegt að gera faglegar kröfur til þeirra þar á bæ.

Og það má halda áfram. Ef maður tekur tvær "sömu" myndirnar úr skýrslunni (sama grafið er birt þar oftar en einu sinni) og leggur þær saman, þá passa þær ekki. "Sama" myndin er ekki eins! Hafa þá tveir skriffinnar þarna París verið að fikta i sömu myndinni? Það veit enginn. En a.m.k. er þessi munur hálf undarlegur.

Þetta rennir hugsanlega stoðum undir þær samsæriskenningar, að það sé ekki nokkurn skapaðan hlut að marka spár IEA. Orkubloggið hefur áður nefnt ósamræmið í þessari nýjustu skýrslu þeirra. World Energy Outlook 2008. Þar er heildarframleiðsla á olíu árið 2030 ýmist sögð verða 104 milljónir eða 106 milljónir tunna. Og framleiðslan nú um stundir ýmist sögð vera 85 milljónir eða 86 miljónir tunna. Hvaða bjánar prófarkalásu þetta plagg?

Já - svona eru nú fremstu sérfræðingar heimsins um olíuframleiðslu framtíðarinnar mistækir. Þess vegna eru lesendur Orkubloggsins hvattir til að taka ekki minnsta mark á "sérfræðingum", sem þykjast vita eitthvað um olíuframleiðslu framtíðarinnar. Heldur leggja þess í stað traust sitt á Orkubloggið eitt.

Það hlægilegasta er auðvitað, að í bransanum eru nú miklar vangaveltur um þetta "brot" í myndinni þeirra hjá IEA. Meira að segja Orkubloggð er hér að eyða orðum í þetta - þó í hæðnistóni sé. Hafa menn ekkert þarfara við tímann að gera?

 

 

 

 

Vinur í Vestri?

Orkubloggið spáir því að heimurinn muni skiptast í tvennt, hvað snertir nýjar orkulindir. Ameríka og Evrópa annars vegar og restin af heiminum hins vegar. Eða kannski öllu heldur í þrennt. Því Evrópa stendur frammi fyrir mikilli óvissu.

Bandaríkin standa nokkuð vel með gasið. Bandaríkjamenn munu þar að auki leggja mikið fé í að hækka hlutfall endurnýjanlegrar orku. Og jafnvel bráðlega fara fram úr Evrópu í því sambandi. Höfuðáherslan verður þó á að auka hlutfall gass sem orkugjafa. Og um leið byggja upp hreinni kolaiðnað og líklega einnig ný kjarnorkuver.

Þannig munu Bandaríkin (og Kanada) smám saman ná að minnka olíuþörf sína enn frekar - þrátt fyrir síaukna orkuþörf. Og Bandaríkin smám saman hætta að vera háð olíunni frá Mið-Austurlöndum. Í framtíðinni mun innlend bandarísk olía, ásamt innfluttri olíu frá Kanada, Mexíkó og Brasilíu hugsanlega að mestu fullnægja olíueftirspurn Bandaríkjanna. Ásamt einhverjum innflutningi frá Vestur-Afríku. Veröldin mun ganga sinn vanagang en vissulega breytast. 

Kínverjar, Indverjar og Rússar munu aftur á móti fara "skítugu leiðina". Auka rafmagnsframleiðslu með nýjum brúnkolaverum og fjölda kjarnorkuvera - og sitja uppi með olíuna sem orkugjafa fyrir bílaflotann.

Orkubloggið álítur að þessar þjóðir muni ekki geta byggt upp hagkvæman og nýjan samgöngu-iðnað nema á mjög löngum tíma og því sitja fastar í gamla farinu. Ekki síst af því minnkandi eftirspurn frá Bandaríkjunum mun draga úr hækkunum á olíuverði. Það mun lengja þann tíma sem olían verður ódýrasti orkugjafinn fyrir hin vanþróaðri þjóðfélög. Sem ekki taka umhverfiskostnað inn í verðið.

Leið Bandaríkjanna verður nokkuð dýr til skamms tíma, en mun væntanlega skapa mikið af nýjum störfum og margborga sig til lengri tíma litið - bæði fyrir efnahaginn og umhverfið. Vonandi má síðar rekja upphaf bandarísku orku-endurreisnarinnar til þess að Obama varð forseti í ársbyrjun 2009. Vonandi lognast viðleitni hans til breytinga ekki út af, eins og gerðist með metnaðarfullar áætlanir Clinton-hjónanna um velferðarkerfi í heilbrigðismálum. Eða áætlanir Carter-stjórnarinnar um stóraukna nýtingu sólarorku á 8. áratugnum. Allt rann þetta út í sandinn.

Evrópa stendur mun verr að vígi en Bandaríkin. Að nánast öllu leyti. Þar á bæ er ekki jafn gott aðgengi að orkulindum, sem geta leyst olíu af hólmi. Þar að auki er Evrópa að verða æ háðari innfluttu gasi. Á meðan Bandaríkin virðast enn geta aukið gasframleiðslu sína - og hafa góðan aðgang að miklum orkuauðlindum bæði heima fyrir og í Kanada.

Það er mikið vafamál að Evrópa nái að gera eins stórfelldar breytingar á orkunotkun sinni, eins og nauðsynlegt er. Þrátt fyrir góðan vilja margra ríkja innan ESB. Framleiðsla á jarðefnaeldsneyti innan Evrópu er víðast á svo hraðri niðurleið, að stóraukinn innflutningur blasir við. Þeim mun meiri pressa er auðvitað á Evrópuríkjunum að hraða því að snúa þessari þróun við. Og reyna að styrkja orkusjálfstæði sitt. En það gæti orðið erfitt - mjög erfitt.

Sem dæmi, þá gerðist sá skuggalegi atburður fyrir fáeinum árum að gasframleiðsla Bretlands náði toppi. Og það sama virðist nú vera uppi á teningnum í Hollandi! Miklar líkur eru á að tími hollensku gashásléttunnar sé nýliðinn og að gasframleiðslan þar muni fara hratt minnkandi næstu árin. Þetta viðurkenndu hollensk stjórnvöld fyrir stuttu síðan. Og þetta er í reynd dramatískari tímamót en flestir Evrópumenn virðast átta sig á. Hinar risastóru gaslindir Hollendinga hafa haft gríðarlega þýðingu fyrir V-Evrópu í áratugi. Kannski meira um það síðar hér á Orkublogginu.

Já - það lítur út fyrir að Evrópa eigi þann eina kost í stöðunni, að flytja inn ennþá meira gas frá Rússlandi og öðrum ríkjum í Mið-Asíu. Þannig munu sífellt fleiri evrur streyma frá Evrópu til gasþjóðanna í austri. Þessi þróun verður slæm fyrir viðskiptajöfnuð Evrópu og getur ógnað velferðarkerfunum þar.

Þetta vekur upp spurningar um hvort etv. væri betra fyrir Ísland að halla sér í átt til Norður-Ameríku, heldur en ESB? Af því orkuinnflutningur Evrópu kann að valda verulegum efnahagslegum samdrætti í álfunni og auka þar pólitískan óstöðugleika.

Víðtækur samningur um fríverslun og efnahagssamstarf við Kanada gæti verið besta og einfaldasta lausnin fyrir Ísland. Orkubloggið er augljóslegra skotnara í Kanada en Bandaríkjunum - enda er íslensk þjóðfélagsuppbygging mun líkari þeirri kanadísku, en hinni bandarísku. Svo er Kanada líka áhugaverður kostur fyrir nýjar jarðvarmavirkjanir og býr yfir gríðarlegum náttúruauðlindum. Er þetta ekki barrrasta nokkuð lógískur draumur að öllu samanteknu?

Já – þó svo í Orkublogginu slái heitt Evrópuhjarta og bloggið hafi lengi stutt að Ísland gerist aðili að ESB, er bloggið hugsi. Veltir því fyrir sér hvort við Íslendingar höfum nú kannski loksins gott tækifæri til að láta gamla Vesturfaradrauminn rætast. Án þess að flytja vestur! Tvær flugur í einu höggi. Verst að við skulum ekki vera í nánara viðskiptasambandi við Kanada, en raunin er.

En hvað ef allar spár Orkubloggsins fara fjandans til? Og enginn orkugjafi getur leyst olíuna af hólmi. Þá er Kanada samt dramalandið. Af því Kanadamenn hafa jú olíusandinn! Sem eru einhverjar mestu (og reyndar subbulegustu) olíubirgðir í heimi.

Bloggið gæti þá barrrasta látið drauminn um bjarndýraveiðar í Klettafjöllunum lönd og leið... og þess í stað runnið á kæfandi peningalyktina frá olíusandinum á kanadísku sléttunum. Það er einfaldlega ekki hægt að tapa á því að tengjast Kanada traustum böndum! 

Töfrakanínan NGL

Kannski er Orkubloggið þrjóskan uppmáluð - að vera sannfært um að enn sé tæknilega unnt að auka olíuframleiðslu í heiminum verulega. Við verðum vissulega að vera raunsæ. Og kannski varast of mikla bjartsýni í þessum efnum.

Alþjóða orkustofnunin (International Energy Agency; IEA) spáir því að árið 2030 muni mannkynið framleiða 106 milljón tunnur af olíu á dag. Á öðrum stað í nýjustu ársskýrslu þeirra, er reyndar talað um 104 milljón tunnur. Þannig að eitthvað eru þeir reikulir blessaðir. En þetta yrði u.þ.b. 20-25% framleiðsluaukning á þessum rétt rúmu 20 árum.

Innan IEA er líka eitthvað rugl í gangi með það hversu mikil olía var framleidd í heiminum á síðasta ári. Í skýrslu sinni tala þau ýmist um að framleiðslan á liðnu ári hafi verið 85 milljónir eða 86 milljónir tunna á dag. Reyndar má kannski segja að báðar tölurnar séu réttar. Af því líklega var framleiðsla ársins u.þ.b. 85,5 milljón tunnur pr. dag. Orkublogginu leiðist of mikil smámunasemi - og finnst sjálfsagt að rúnna tölur að vild. En það fer samt ofurlítið i taugarnar á blogginu að sjá hann Faith Birol og ljúflingana hans hjá spáteymi IEA svona ósamstæða í tölfræðinni sinni.

Hvað um það. Olíuframleiðslan 2008 var sem sagt u.þ.b. 85-86 milljón tunnur á dag. Þá er átt við alla olíuframleiðslu. Og samkvæmt spá IEA mun olíuframleiðslan aukast í 104-106 milljón tunnur pr. dag, áður en árið 2030 rennur upp. Sem jafngildir því, að framleiðslan aukist að meðaltali innan við 1% á ári og samtals um 20-25% á tímabilinu.

Aukin olíuframleiðsla er auðvitað ekki bara í gamni gerð. Heldur kemur hún einfaldlega  til vegna aukinnar eftirspurnar eftir olíu. Gert er ráð fyrir að þessi aukna eftirspurn komi að langmestu leyti frá löndum Asíu. Og þar eiga Kína og Indland bróðurpartinn. Þjóðirnar í Mið-Austurlöndum eru einnig ungar og stækka hratt og þess vegna mun olíunotkunin þar líka vaxa mikið. Sbr. myndin hér að neðan.

Aftur á móti gerir IEA ráð fyri því að olíueftirspurnin á Vestrulöndum hafi þegar náð hámarki. Og fari á næstu áratugum minnkandi - bæði í Evrópu og Bandaríkjunum. Já - líka í Bandaríkjunum! Það er óneitanlega athyglisverð spá.

Danir og fáeinar aðrar þjóðar hafa vissulega sýnt fram á það, að eftirspurn eftir olíu í vestrænu ríki getur minnkað - jafnvel þrátt fyrir góðan vöxt í efnahagslífinu. En til að það geti gerst varanlega í Bandaríkjunum, þarf að verða töluverð breyting þar í landi. Í Bandaríkjunum hefur samdráttur í olíunotkun ætíð verið samtvinnaður við efnahagssamdrátt. Það væru talsverð tíðindi ef Bandaríkjunum tækist til framtíðar að hægja á olíunotkun sinni, þrátt fyrir jákvæðan hagvöxt í efnahagslífinu.

Það blasir m.ö.o. ekki alveg við, að slík spá geti ræst. En þetta er samt ekki útí hött. Í reynd hélst olíueftirspurnin þarna vestan hafs nokkuð stöðug í síðustu uppsveiflu; 2002-07. Þessu hefur verið furðanlega lítill gaumur gefinn. Og til eru þeir sem hreinlega neita að trúa því að það geti verið rétt; tölurnar hljóti að vera vitlausar eða að stórfellt smygl hafi verið stundað á olíu inn í Bandaríkin. Það sé hreinlega útilokað að eftirspurn eftir olíu í Bandaríkjunum hafi minnkað, á sama tíma og bandaríska þjóðin upplifði prýðilegan hagvöxt. Aldrei skortur á efasemdarmönnum. Hugsum ekki meira um það í bili.

Olíuframleiðslu er oftast skipt í fjóra mismunandi flokka: Í fyrsta lagi er hefðbundin hráolía, í öðru lagi óhefðbundin olía (eins og t.d. olía úr tjörusandi eða olíugrýti), í þriðja lagi olía unnin úr kolum, lífmassa eða úr gasi og loks í fjórða lagi NGL. Djúpvinnslan er líka stundum flokkuð sér og er þá fimmti flokkurinn.

Þegar tölur birtast um heildarframleiðslu á olíu, er sem sagt átt við þetta allt, en þar af er langstærstur hlutinn hefðbundin hráolía. En það er einmitt sú framleiðsla sem líkleg er til að standa í stað eða jafnvel minnka umtalsvert á næstu árum.

Þetta er olían, sem hefur verið ódýrt að sækja. Það er orðið æ erfiðara og dýrara að finna nýjar olíulindir og vinna olíuna þar. Þess vegna tala nú margir mætir menn í bransanum um það, að höfum náð the end of cheap oil.

Það þarf enga peak-oil svartsýnimenn til að spá því. Miklu fremur bara raunsæismenn. Verst að raunsæismennirnir hafa sumir misst sigurglottið, nú eftir að olíuverðið snarféll á ný. Bölmóðarnir voru a.m.k. aðeins sperrtari í fyrrasumar, þegar verðið æddi langt yfir 100 dollara tunnan.

En hversu raunsæ er spá IEA? Í fljótu bragði mætti ætla að lítið vandamál verði að auka olíuframleiðslu um 20-25% á þessu tímabili fram til 2030. Sem fyrr segir er þetta einungis aukning upp á minna en 1% ár ári. Með því að ráðast á ný svæði, ætti þetta að verða tiltölulega auðsótt mál.

En sett í annað samhengi, þá er þetta talsvert mikil aukning. Viðbót upp á 20 milljón tunnur pr. dag samsvarar ca. tvöfaldri framleiðslugetu Sádanna. Framleiðsla þeirra Ali Al-Naimi og félaga í dag er um 7,7 milljón tunnur, en framleiðslugeta þeirra er mun meiri; líklega um 10-11 milljón tunnur.

Það þarf sem sagt að bæta tveimur Saudi Arabíum við til að ná að auka framleiðsluna um 20 milljón tunnur. Og þótt það takist skal minnt á að olíuframleiðsla Sádanna er einhver sú ódýrasta í heimi. Er mest öll í því lagi olíupýramídans, sem gefur mestu orku m.v. kostnað. Nýja framleiðslan mun aftur á móti langmest verða í neðsta laginu - þar sem kostnaðurinn er mestur. Þetta er einmitt aðalástæða þess að olíuverð mun fara hækkandi - til lengri tíma litið.

Og það þarf ekki bara að bæta við þessum "skitnu" 20 milljón tunnum. Margar stærstu olíulindir heims fara hnignandi. T.d. í Alaska, Rússlandi, Norðursjó og víða í Mið-Austurlöndum. Árið 2030 gerir IEA ráð fyrir því að núverandi lindir muni ekki skila 85-86 milljónum tunna af olíu, heldur einungis u.þ.b. helmingnum af því. Ca. 44-45 milljón tunnum. Þess vegna þarf að finna nýja framleiðslu upp á um 64 milljón tunnur daglega, til þess að geta aukið framleiðsluna í 106 milljón tunnur. Það þarf sem sagt að bæta heilum sex nýjum Saudi Arabíum við! Það er ekkert smáræði. 

Eins og lesendur Orkubloggsins vita mætavel, þá eru nýjar Saudi-Arabíur ekki alveg á hverju strái. Þetta vita þeir ljúflingarnir hjá IEA líka. Og þess vegna spá þeir því, að hefðbundin olíuframleiðsla geti engan veginn staðið undir þessari aukningu á olíuframleiðslu. Hefðbundna framleiðslan sé nú u.þ.b. í hámarki og verði ekki aukin - ekki einu sinni þó að margar nýjar olíulindir eigi eftir að finnast. Það verði annars konar olíuvinnsla, sem muni standa undir framleiðsluaukningunni.

En hverjar eru þessar "nýju" tegundir af olíuvinnslu? Spáin góða gerir ráð fyrir að djúpvinnslan muni skila einhverri aukningu. Einnig er þess vænst að ný tækni geti bætt nýtinguna í eldri olíulindum umtalsvert (s.k. EOR, sem stendur fyrir Enhanced Oil Recovery). En það þarf meira að koma til, svo unnt verði að mæta eftirspurninni. Töfra upp nýja kanínu úr olíuhattinum. Og það enga smákanínu, heldur digran og mikinn Eyrnalang.

Það sem mestu vonirnar eru bundnar við, til að heimurinn lendi ekki í olíunauð, er stóraukin framleiðsla á NGL. Það er grundvallaratriðið í spádómi IEA í World Energy Outlook 2008.

Á myndinni hér ofar i færslunni, sem sýnir spádóm IEA í WEO 2008, er NGL'ið gula gumsið. Bláa og ljósbláa stöffið er aftur á móti hefðbundin olíuvinnsla - og líka það sem litað er rautt, nema hvað sú olía er ennþá allsendis ófundin. Reyndar skýrir myndin sig sjálf og óþarfi að Orkubloggið sé að tyggja upp skýringar á henni.

NGL stendur fyrir Natural Gas Liquids. Er sem sagt fljótandi gas. En þó ekki sama og LNG (Ligufied Natural Gas). Hið síðarnefnda (LNG), er það þegar loftkenndu gasi - sem aðallega er metan - er með mikilli kælingu umbreytt í fljótandi gas. Til að minnka rúmmál gassins, svo unnt sé að flytja það með hagkvæmum hætti með sérhönnuðum skipum eða flutningalestum. Skipið hér til hliðar er einmitt hefðbundið LNG-flutningaskip.

NGL er aftur á móti öðru vísi og mun þyngri samsetning af kolvetni. Þetta sérstaka kolvetni er eins konar aukaafurð sem kemur upp í olíu- og gasvinnslu. Og það er flokkað með olíu eins og hvert annað fljótandi kolvetni.

Samkvæmt spá IEA mun framleiðsla á NGL aukast um helming fram til 2030. 100%! Úr 10 milljón tunnum á dag og í 20 milljónir tunna. Á þessu sama tímabili er gert ráð fyrir að heildarframleiðsla á olíu fari úr núverandi 85-86 milljón tunnum á dag í um 106 milljón tunnur. Heildaraukningin á allri olíuframleiðslu er sem sagt áætluð u.þ.b. 20 milljónir tunna og þar af eru 10 milljón tunnur af NGL.

En af hverju í ósköpunum ætti framleiðsla á NGL að aukast svo mikið á komandi árum og áratugum? Aukast um 100% á meðan heildarolíumagnið eykst einungis 20-25%. Það skýrist af því að spáð er mikilli aukningu í framleiðslu á gasi. Um 50% aukningu. Þeir hjá IEA álíta að aukin gasvinnsla muni leiða til þess að aðgangur að fljótandi náttúrulegu gasi (NGL) muni aukast ennþá meira.

En er þetta raunhæft? Orkubloggið finnur ekkert að því, að menn spái mikilli aukningu í gasframleiðslu. Olíuframleiðslan mun á næstu árum nær örugglega aukast hægar en heildareftirspurn eftir orku. Þess vegna mun eftirspurn eftir gasi vaxa - og það er ennþá nóg af gasi í jörðu. Og um leið og gasvinnslan eykst, eykst einnig framleiðsla á NGL. Spurningin er bara hversu mikið?

Til eru þeir, sem telja þessa spá um 100% framleiðsluaukningu á NGL, vera a.m.k. 30-50% ofáætlað. Þetta sé bara bjartsýnisrugl eða jafnvel hreint svindl hjá ljúflingunum þarna á skrifstofum IEA við Rue de la Fédération í París. Gert til þess eins að réttlæta spár um að heildarolíuframleiðsla geti ennþá aukist umtalsvert. Þetta sé jafnvel næstum jafn mikið svindl eins og fullyrðingar íslensku bankastjóranna í sumar sem leið, um öfluga eiginfjárstöðu og styrk bankanna! M.ö.o. þá hafi IEA ákveðið að redda málunum með því að spá ofboðslegri framleiðsluaukningu á NGL.

Orkubloggið ætlar að segja pass á það rifrildi. Rétt eins og Dabbi þagði um stórkostlegan vanda bankanna. Í reynd er auðvitað óvissan um olíuframleiðslu framtíðarinnar alger. Þetta eru meira og minna tómar getgátur. Getgátur manna, sem flestir virðast hafa tilhneigingu til að trúa því að heimurinn sé fullkomlega stöðugur en ekki óreiða.

Og skoði maður eldri spár IEA kemur í ljós að spáin um stórfellda aukningu NGL er hrein nýlunda. Og erfitt að átta sig á því hvað skyndilega réttlætir svo mikla hækkun á spádómum um þessa framleiðslu.

Öllu verra er kannski sú staðreynd, að langmest af þessari NGL-aukningu mun koma frá OPEC-ríkjunum. Áætlað er að a.m.k. 8 af þessari 10 milljón tunna aukningu á NGL-framleiðslunni komi frá OPEC. Það kann að vissulega að vera að NGL bjargi málunum í olíuframleiðslu framtíðarinnar. En þetta eru samt lítil gleðitíðindi fyrir Vesturlönd - og verður ekki til að redda málunum þar á bæ.

Niðurstaðan er, að sama hvort spáin um NGL-ævintýrið rætist eður ei, þá verða Vesturlönd ennþá háðari bæði olíu og gasi frá Mið-Austurlöndum og félögum þeirra í OPEC. Það eitt setur ennþá meiri þrýsting á að Vestrið finni nýjar leiðir í orkumálum. Einfalt mál.

Loks er vert að hafa í huga, að þeir Faith Barol og félagar hans hjá IEA virðast nota fremur lágan hnignunarstuðul  yfir núverandi olíulindir. Virðast miða við u.þ.b. 4% meðaltalshnignun.

Það er mjög vandasamt að ákveða þennan stuðul. En hann skiptir miklu máli. Öllu máli. Án þess að rökstyðja það frekar, vill Orkubloggið segja að líklega væri nær að nota stuðul upp á a.m.k. 5% hnignun eða jafnvel hærri. Litlu olíulindirnar, sem hafa verið helsta undirstaða framleiðsluaukningar síðustu ár, eru fljótar að ná toppi og hnigna svo hratt. Það eru fáar klassískar og nánast eilífar fegurðardísir í bransanum. Eins og Ghawar! Eða Lena Olin.

Og ef hnignunarstuðullinn er hækkaður - þó ekki sé nema pínu pons - þá myndi framtíðarsýnin breytast nokkuð hressilega. Til hins verra.

Eins og sjá má hér á myndinni til hliðar - þar er miðað við 6,7% hnignun (fróðlegt að bera hana saman við myndina ofar í færslunni, þar sem líklega er notaður 4% hnignunarstuðull). Heildarframleiðslan á olíu næði þá ekki einu sinni að slefa í 100 milljón tunnur - þrátt fyrir alla aukninguna í óhefðbundinni olíuvinnslu! Þess vegna verður spáin hjá IEA væntanlega að  teljast nokkuð bjartsýn, fremur en hitt.

En það voðalegasta af öllu er auðvitað hnignunarstuðull Orkubloggarans sjálfs. Einhver sem veit hvernig sigra má tímann? Það er líklega sá hinn sami og getur spáð rétt fyrir um þróun olíuverðs eða olíuframleiðslu.

IRENA og véfréttin í 15. hverfi

Á hverju ári eru gefnar út ýmsar skýrslur um orkugeirann. Sumar þeirra eru drasl, en aðrar skyldulesning. Ein þeirra er World Energy Outlook (WEO), sem unnin er af Alþjóða orkustofnuninni í París (International Energy Agency eða IEA).

IEA er stofnun, sem sett var upp af OECD-ríkjunum í kjölfar olíukreppunnar snemma á 8. áratugnum. Öll aðildarríki OECD eiga aðild að IEA - að tveimur undanskildum. Olíuríkið Mexíkó er af einhverjum ástæðum ekki þátttakandi í IEA. Og heldur ekki lítið land í norðri, kennt við ís. Þetta er engu að síður einhver þekktasta alþjóðastofnun heims á sviði orkumála. Þótt hún sé í reynd ekki alþjóðleg

Vonandi fara íslensk stjórnvöld fljótlega að sýna samstarfi þjóða í orkumálum aðeins meiri áhuga. Það mætti t.d. gera með því að verða virkur átttakandi í hinum nýstofnuðu samtökum International Renewable Energy Agency (IRENA).

IRENA á að verða eins konar IEA hinnar endurnýjanlegu orku. Nema hvað IRENA er ekki lokaður klúbbur fyrir OECD-ríkin. Heldur alvöru alþjóðastofnun.

Orkublogginu fannst satt að segja hálf dapurlegt að lesa það á vefsetri IRENA, að tilurð samtakanna megi mest þakka miklum áhuga Þýskalands, Danmerkur og Spánar. Vissulega eru þetta þau lönd Evrópu, sem standa fremst í að nýta vindorku og sólarorku. En það er hreinlega óskiljanlegt að íslensk stjórnvöld skuli ekki hafa nýtt sér þetta tækifæri til að vera í leiðtogahlutverki. Til að minna á þekkingu og reynslu Íslendinga á að nýta vatnsaflið og þó enn frekar minna á jarðhitann. Af því það eru gríðarlegir möguleikar á virkjun lághitasvæða í Evrópu - og víðar. En vind- og sólarorkan hafa hreinlega stolið allri athyglinni. Auðvitað hefði Ísland átt að vera drifkraftur í stofnun IRENA. Í stað þess að eyða kröftum sínum í þessa Öryggisráðsvitleysu, sem er einhver mesti fíflagangur sem íslenskir stjórnmálamenn hafa látið sér detta í hug.

Stofnfundur IRENA var haldinn í janúar s.l. en undirbúningurinn var hafinn af krafti 2007. Óneitanlega rennur manni í grun, að meðan verið var að undirbúa stofnun IRENA, hafi íslensk stjórnvöld ennþá verið blinduð af absúrd draumum um framtíð Íslands sem fjármálamiðstöðvar. Eða að Ísland yrði brátt lykilaðili í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna - og einhverjir raðherrar hafi jafnvel verið byrjaðir að gæla við Friðarverðlaun Nóbels! Og þess vegna hafi íslensk stjórnvöld kannski ekki litið á stofnun IRENA sem stórmál. Það gengur svona.

Reyndar er starfsemi IRENA ekki komin almennilega í gang ennþá - einungis búið að halda stofnfundinn. Nú munu 76 ríki hafa undirritað stofnyfirlýsinguna. 

Lönd sem hafa áhuga á að vista höfuðstöðvar IRENA eiga að gefa sig fram fyrir lok apríl n.k. Kannski væri upplagt fyrir hina nýju ríkisstjórn Íslands og borgarstjórnina, að bjóða Reykjavík fram í það hlutverk? Gert er ráð fyrir að 120 manns muni starfa í aðalstöðvum IRENA og að fjárveitingin fyrsta árið verði um 25 milljónir dollara. Varla hægt að hugsa sér meira viðeigandi alþjóðastofnun á Íslandi  - og óneitanlega góður tími að landa slíkum vinningi nú um stundir!

Það verður að teljast líklegt að Þjóðverjar vilji hýsa aðalstöðvar IRENA. Líklega í Bonn. Eftir sameiningu Þýskalands flutti öll vesturþýska stjórnsýslan til Berlínar og Bonn hefur síðan verið hálfgerð draugaborg. Með endalausum röðum af tómum sendiráðsbyggingum o.s.frv. Þess vegna hafa Þjóðverjar lagt ríka áherslu á að bjóða Bonn fram sem aðalstöðvar fyrir alþjóðastofnanir. Og orðið nokkuð vel ágengt.

Þess má geta að stjórnvöld í Abu Dhabi munu vilja að IRENA eigi höfuðstöðvar í Masdarborginni. En þar sem sú framtíðardella er ennþá aðallega bara sandur og byggingakranar, er sú hugmynd Arabanna eiginlega útí kuldanum. Reykjavík gæti átt góðan möguleika.

En geymum frekari umfjöllun um IRENA að sinni. Og víkjum aftur að Alþjóða orkustofnuninni (IEA). Sem hvorki er í Reykjavík, Kaupmanahöfn, Bagdad né Bonn - heldur í 15. hverfi Parísar.

Reyndar þykir blogginu sem þeir Faith Birol og félagar hans í orkuspáteymi IEA séu stundum svolitlir sveimhugar. Sem er kannski skiljanlegt - auðvelt að gleyma sér yfir útsýninu þarna frá Rue de la Fédération yfir til Eiffel-turnsins. Ýmislegt í skrifum þeirra orkar sem sagt tvímælis. En af því skýrsla IEA um Word Energy Outlook þykir almennt ein flottasta skýrslan í bransanum, hljótum við a.m.k. að fletta þessum litskrúðuga glanspappír og skoða helstu niðurstöður.

Þó svo skýrslan sé frá 2008 er hún nánast glæný. Kom út í nóvember s.l. og ennþá nokkuð langt í WEO 2009. Oddatöluárin eru reyndar alveg sérstaklega spennandi, því þá tekur IEA einnig fyrir eitthvað afmarkað efni í WEO. T.d. var athyglinni beint að Indlandi og Kína í skýrslunni 2007.

Í þessari nýjustu orkuspá IEA er litið fram til ársins 2030. Þar er enn gert ráð fyrir að olíuframleiðsla geti aukist mikið. IEA spáir nú að framleiðslan aukist úr núverandi 85-86 milljónum tunna á dag, í um 106 milljón olíutunnur daglega árið 2030. Þetta yrði næstum því 25% aukning. Sem sagt ekki mikil svartsýni á að peak-oil sé náð. En það kveður samt við nýjan tón í þessari árlegu skýrslu IEA!

Ljúflingarnir þar á bæ hafa nefnilega ætið spáð tiltölulega lágu olíuverði til framtíðar. Í síðustu skýrslum IEA á undan þessari, var því jafnan haldið fram að olíuverðið yrði mjög hógvært árið 2030. Nú virðast þeir hjá IEA aftur á móti hafa tekið þá ákvörðun að verðið geti hækkað umtalsvert. Og verði í kringum 120 dollarar tunnan á núvirði, árið 2030. Og þeir segja: "The world’s energy system is at a crossroads. Current global trends in energy supply and consumption are patently unsustainable — environmentally, economically, socially."

Margir trúðu vart eigin augum þegar þeir sáu svona varúðarorð frá IEA. Menn velta fyrir sér hvort þeir félagarnir Nobuo Tanaka, forstjóri IEA, og Faith Birol hafi látið viðkomandi starfsmann IEA fjúka - jafnvel strax fyrir jólin?

En það er ekki bara að IEA sé nú skyndilega búið að viðurkenna að olían er ekki ótæmandi auðlind. Heldur ganga þeir nú líka út frá því sem vísu, að mannkyninu standi ógn af kolefnislosun og yfirvofandi loftslagsbreytingum. "Preventing catastrophic and irreversible damage to the global climate ultimately requires a major decarbonisation of the world energy sources." Þessi boðskapur IEA þykir talsverð tíðindi í bransanum.

Orkubloggið er enn ekki búið að kaflesa 2008-skýrslu IEA. En hefur rennt yfir hana og svolgrað í sig línuritin og aðrar skýringarmyndir. Og fyrstu viðbrögð eru léttur hrollur. Eða kannski sæluhrollur - af því spá IEA setur mikinn þrýsting á að fjárfest verði í nýjum orkugjöfum.

Og það er satt að segja fremur vafasamt, að hægt verði að auka olíuframleiðsluna um þessi 25% á tveimur áratugum. Nema með gríðarlegum tilkostaði. Meðalhnignun núverandi  olíulinda er hröð og það eru einfaldlega ekki að finnast nýjar risalindir. Þess vegna læðist að manni sá grunur að þeir sem húka við skrifborðin hjá IEA séu jafnvel full bjartsýnir. Orkubloggið mun útskýra þetta sjónarmið nánar í næstu færslu

Hvað um það. Bæði Orkubloggið og IEA eru a.m.k. sammála um mikilvægi þess að nýjar orkulindir verði virkjaðar. Bloggið er á því að olíuverðið sem skýrsla IEA spáir sé hógvært, þ.e. að olíuverðið geti hækkað talsvert hraðar en þar er gert ráð fyrir. En það skiptir ekki öllu. Aðalmálið er að verðið mun hækka og það mun gera aðra orku samkeppnishæfari.

Og kannski verður það ekki IEA heldur IRENA, sem verður senn öflugasta alþjóðastofnunin í orkumálum. Verst að hér á Klakanum góða þótti Öryggisráðið meira spennandi en IRENA.