Dapurlegt Noregsævintýri nýju bankanna

„Það er með ólíkindum að íslenskir bankar, sem hafa nánast verið lokaðir frá erlendum lánsfjármörkuðum frá því fyrir hrun - hafa aðeins fengið lán með háu álagi - hafi lánað í erlendan áhætturekstur. Erlendur aðili sem leitar eftir láni til íslensks banka hefur væntanlega ekki fengið lán á sínu heimasvæði. Hvað segir það um viðkomandi?“

Þannig hljóðar athugasemd sem Friðrik Már Baldursson, prófessor við Háskólann í Reykjavík, ritaði nýverið á Fésbókarsíðu Orkubloggsins. Þessi tilvitnun í Friðrik Má er viðeigandi sem upphafið að þessari grein, eins og skýrist nánar við lestur greinarinnar.

Hér á Orkublogginu var í vikunni sem leið rakið hvernig nú gustar um Fáfni Offshore. Þar sem fjárfestingasjóðir, í umsjón verðbréfafyrirtækja í eigu bankanna, virðast hafa tekið nokkuð kæruleysislega afstöðu gagnvart mikilvægasta viðskiptavini fyrirtækisins. Og tekið óskynsamlega á þeirri áhættu sem kaupin á þjónustuskipinu Fáfni Viking skapa Fáfni. Þetta er þó ekki eina dæmið um áhættu bankanna vegna niðursveiflunnar í olíuverði. Hér verður athyglinni beint að umfangsmiklum lánveitingum Aron banka og Íslandsbanka til norska fyrirtækisins Havila Shipping, sem þjónustar olíuiðnaðinn og er nú í miklum kröggum.

Íslandsbanki lánar til Havila

Almenningur á Íslandi virðist gjarnan standa í þeirri trú að bankakerfið hér sé alfarið lokað innan gjaldeyrishafta. Og að hinir endurreistu bankar séu eingöngu í krónuviðskiptum. þ.e. með ISK. En hið íslenska krónufangelsi bankanna er alls engin dýflissa. Krónumúrarnir eru nefnilega fyrst og fremst reistir í kringum almenning - og verðtryggingagaddavír bætt þar ofan á.

Það er sem sagt talsvert síðan bankarnir endurreistu fóru að taka þátt í sambankalánum í erlendri mynt. Og þar með færa viðskipti sín á ný út fyrir landsteinana. Sem er eðlilegt að bankarnir kjósi að gera. 

Því miður er þessi endurreisn á starfsemi bankanna gagnvart fyrirtækjum erlendis þó ekki að fara mjög vel af stað. Sem dæmi má taka Íslandsbanka. Sem í ársbyrjun 2014 virðist hafa talið góð tækifæri felast í því að setja fjármuni í skiparekstur sem þjónustar olíu- og gasiðnaðinn í Norðursjó og nágrenni. Þannig má í árskýrslu Íslandsbanka vegna 2014 lesa eftirfarandi um lán bankans til norska skipafélagsins Havila (leturbreyting er Orkubloggsins):

Havila is one of the leading global providers of offshore supply services. Havila is listed on the Oslo Børs and has a fleet of 27 offshore vessels. Íslandsbanki is proud to be among Havila's preferred financial partners, providing the company both a bilateral facility and participating in a syndicated facility.

Núna, einungis tæpu ári eftir útkomu þessarar ársskýrslu, er staða Havila sú að félagið er í miklum vanda. Og stefnir beint í gjaldþrot nema að því takist að semja við lánardrottna - sem nú er verið að reyna. Sama hver niðurstaðan þar verður, virðist líklegt að þarna muni Íslandsbanki tapa verulegum fjármunum. Það er a.m.k. bersýnilegt að í þessu lánatilviki var sýn bankans því miður engan veginn skýr.

Lánað á tímum vaxandi offramboðs og yfirvofandi verðlækkunar

Fyrirtæki eins og Havila sveiflast mjög í takt við olíuverð. Og um mitt ár 2014 tók olíuverð að lækka hratt og hefur fallið mikið síðan þá. Það er vissulega auðvelt að vera vitur eftir á - og segja núna að það hafi verið mjög áhættusamt að lána Havila á árinu 2014. Og segja að allir sem slíkt gerðu, hefðu átt að vera meðvitaðir um mikla útlánahættu. Þess vegna er vert að skoða hver var staðan og hvaða horfur voru uppi þegar íslensku bankarnir tóku að lána mikið fé til norska Havila.

Um það leyti sem Íslandsbanki fór í lánaviðskiptin við Havila (um áramótin 2013/2014) var almennt samstaða um það hjá olíusérfræðingum að olíuverð myndi fara lækkandi á árinu 2014. Flestir spáðu þó fremur hógværri verðlækkun. Þarna mátti því búast við einhverri verðlækkun, sem gæti þrengt eitthvað að tekjum Havila.

Einnig voru menn sem höfðu uppi mun ákveðnari varnaðarorð - þar sem bent var á að miðað við þróun efnahagslífsins væri jafnvel mikil hætta framundan á verðfalli á olíu. Vegna efnahagsslaka, mikillar framleiðslu og yfirvofandi verðstríðs milli stórra olíuframleiðsluríkja.

Þarna var hinn þekkti prófessor Ian Bremmer, forstjóri Eurasia Group, framarlega í flokki. Hann var ansið afgerandi í viðvörunum sínum um yfirvofandi vaxandi misræmi milli framboðs og eftirspurnar á olíumarkaði. Sem myndi óhjákvæmilega valda hratt lækkandi olíuverði. Hér má t.d. benda á grein hans á vef Reuters í árslok 2013. Eða viðtal við hann á vef Yahoo, þar sem Bremmer lýsti því áliti sínu að olíuverð gæti hrunið 2014. Einnig má hér minna á viðvörunarorð Keith Schaefer o.fl.

Kjarninn í málflutningi Ian Bremmer o.fl. var að til að halda olíuverði uppi 2014, væri nauðsynlegt að Sádarnir myndu draga úr framleiðslu sinni. En að það myndi sennilega ekki gerast - því Sádarnir myndu ekki vilja opna Íran greiða leið á markaðinn með sína olíu. Þess vegna myndi olíuverð sennilega hrynja og þetta myndi valda mörgum OPEC-ríkjum og öðrum olíuframleiðsluríkjum gríðarlegu tekjutapi. Tilgangurinn væri að varna því að Íran næði að snarauka tekjur sínar og jafnvel ná aukinni markaðshlutdeild. Og þetta hefur einmitt gengið eftir. Kalt olíustríð akall á milli Íran og Saudi Arabíu, rétt eins og Bremmer varaði við. Með nákvæmlega þeim afleiðingum sem hann lýsti; hruni í olíuverði. 

Offramboð af PSV

Sú tölfræði er ekki síður athyglisverð að strax um mitt ár 2013 (þ.e. mörgum mánuðum áður en íslensku bankarnir lánuðu til Havila) tók að bera á offramboði af þjónustuskipum eins og þeim sem Havila byggir rekstur sinn á (PSV stendur fyrir Platform Supply Vessel).

Þetta sést t.a.m. vel á grafinu hér til hliðar. Þannig að vafalítið hefur strax í ársbyrjun 2014 verið orðið nokkuð dýrt fyrir Havila að fjármagna sig. Og fyrirtækið þá komist í samband við Íslandsbanka og Arion banka - sem þarna sáu áhugaverðan lántaka.

Í þessu ljósi má líka rifja upp að það var einmitt á þessu sama ári, þ.e. 2014, sem íslenskir lífeyrissjóðir og fleiri fjárfestu í Fáfni Offshore. Í því sambandi skiptir miklu að þó svo skip félagsins (Polarsyssel) væri hannað sem PSV, þá náði fyrirtækið að landa sérstökum þjónustusamningi við Sýslumannsembættið á Svalbarða. Sem tvímælalaust gerði þessa fjárfestingu talsvert áhættuminni en ef skipið hefði verið á skammtímasamningum í hinum almenna PSV-bransa. Þetta ásamt lánveitingum íslensku bankanna til Havila er þó vissulega til marks um einstaklega óheppilega tímasetningu íslenskra fjármálafyrirtækja í því að veðja á þjónustu tengda olíuiðnaðinum.

Hagstæð lánakjör hjá íslenskum bönkum?

Það var ekki bara Íslandsbanki sem tók þátt í að lána Havila peninga þarna árið 2014. Því hið sama gerði Arion banki. Í íslenskri frétt í tilefni af umræddu sambankaláni Íslandsbanka um áramótin 2013/2014 er haft eftir fjármálastjóra Havila að fyrirtækið sé „mjög ánægt með samninginn og að eiga viðskipti á Íslandi“. Grafið hér að neðan sýnir svo hvernig hlutabréfaverð Havila hefur þróast frá ársbyrjun 2014. En það var einmitt þá - í ársbyrjun 2014 - sem Íslandsbanki ákvað að lána Havila. Og um sex mánuðum síðar fór Arion banki sömu leið.

Sú spurning hlýtur að vakna hvers vegna í ósköpunum norska Havila, sem var og er rótgróið norskt stórfyrirtæki, þurfti að leita fjármögnunar til íslenskra banka? Eina rökrétta svarið við þessu virðist vera það, að hinir nýju endurreistu Íslandsbanki og Arion banki hafi séð gott tækifæri í því að lána erlendan gjaldeyri sinn til þessa norska skipafélags. Og það væntanlega á mun hagstæðari kjörum (lægri vöxtum) en skipafélaginu (Havila) buðust annars staðar. 

Þegar Íslandsbanki lánaði Havila í ársbyrjun 2014 var gengið á hlutabréfum Havila með því lægsta sem verið hafði í fjöldamörg ár (var nálægt 35 NOK á hlut). Og sennilega hefur Íslandsbanki talið að þarna væri betri tíð framundan eða a.m.k. að olíuverð myndi haldast stöðugt næstu misseri og jafnvel ár. En svo reyndist því miður alls ekki vera, heldur þvert á móti.

Hlutabréfaverð Havila hrynur

Lán Arion banka til Havila var örlítið síðar. Þ.e. snemma í júlí 2014 - einmitt í þann mund þegar hlutabréfaverð skipafélagsins byrjaði að lækka hratt. Þess vegna er svolítið kaldhæðnisleg hvað forstjóri Arion banka er áhyggjufullur á svip á myndinni sem birtist með frétt vb.is um lán bankans til Havila um mitt ár 2014.

Það er engu líkara en Viðskiptablaðið - og jafnvel bankastjórinn líka - hafi þarna áttað sig á hvað var að gerast með Havila. Enda var á þessum tímapunkti vitað að offramboð var á þjónustuskipum við olíuiðnaðinn. Það er svo loksins núna, eftir að Orkubloggið fjallaði um stöðuna í Fáfni Offshore, að íslenskir fjölmiðlar hafa áttað sig á yfirvofandi lánatapi íslensku bankanna vegna Havila.

Því miður reyndist þróunin alls ekki jákvæð. Því skömmu eftir að þessi lán- eða skuldabréfaviðskipti bankanna við Havila áttu sér stað, tók olíuverð að falla hratt. Samhliða því hefur hlutabréfaverð Havila einfaldlega hrunið (sbr. grafið yfir hlutabréfaverð Havila hér ofar í greininni, svo og grafið hér til hliðar). Eins og áður sagði var verðgengið á hlutabréfunum í fyrirtækinu nálægt 35 NOK þegar íslensku bankarnir lánuðu því fé. Þegar þetta er skrifað er hlutabréfaverðið þarna einungis um 2 NOK og útlitið framundan virðist ekki gott.

Afskriftir yfirvofandi vegna Havila

Þetta svakalega verðfall Havila undanfarið hálft annað ár nemur rúmlega 93% verðrýrnun! Og þýðir ekkert annað en að fyrirtækið sé nánast búið að vera - nema lánardrottnar og nýtt hlutafé komi til bjargar. Það er ennþá allsendis óvíst hvort það muni takast. Og fréttir sem birst hafa undanfarna daga um samkomulag milli lánardrottna Havila og fyrirtækisins eru orðum auknar. Því ennþá hefur fyrirtækið ekki fullnægt skilyrðum sem þar voru sett, sbr. eftirfarandi tilvitnun úr þessari frétt:

According to the deal with the banks [Havila] will have to finalize a similar deal with the bondholders before the end of January, and 200 million NOK in new equity before March 15. 

Þarna gefast nú eigendum og yfirstjórn Havila sem sagt um tveir mánuðir til að bjarga málunum. En hvernig sem fer er ansið hætt við því að íslensku bankarnir muni þarna tapa verulegum fjármunum - í beinhörðum erlendum gjaldeyri.

Þetta Noregsævintýri nýju íslensku bankanna virðist því ætla að fara heldur dapurlega. Sem er auðvitað afskaplega leitt. En minnir um leið á mikilvægi þess að bankarnir fari afar varlega þegar kemur að áhættusömum verkefnum á sviðum sem bankarnir þekkja lítt.

Orkubloggarinn situr svo uppi með spurninguna hvað hann hefði ráðlagt bönkunum þarna snemma árs 2014? Ef þeir hefðu spurt. En það gerðu bankarnir auðvitað ekki. Enda hafa þeir undanfarin ár verið röggsamir við að hafna samstarfi á sviði orkumála við þann sem þetta skrifar. Sem er svo sem bara hið eðlilegasta mál, enda er nánast ógjörningur að spá af einhverri nákvæmni um þróun á olíumörkuðum. En bankarnir ættu engu að síður að fara aðeins varlegar með fjármuni og huga betur að áhættuþáttum. Offramboð af PSV var nefnilega orðin tölfræðileg staðreynd og augljóst að eitthvað var einkennilegt eða varhugavert við það að Havila þyrfti á lánaþjónustu íslenskra banka að halda.