Leyndarmálið um raforkuverð til álvera á Íslandi

Spennan eykst dag frá degi.

Í apríl n.k.verður haldinn aðalfundur Landsvirkjunar. Og þar verður gefið upp hvað fyrirtækið selur raforkuna á til einstakra atvinnugreina. Þá fær þjóðin væntanlega loksins aðgang að einhverju mesta leyndarmáli Íslandssögunnar. Nefnilega því hvað stóriðjan og þ.m.t. áliðnaðurinn á Íslandi borgar fyrir raforkuna.

Hvers megum við vænta? Ef allt hefur verið með eðlilegum hætti í starfsemi og ákvarðanatöku hjá íslensku orkufyrirtækjunum, ættu álverin að vera að greiða a.m.k. 40 mills pr. kWh fyrir raforkuna. Og nýjasta álverið - álver Alcoa á Reyðarfirði - ætti að vera að greiða a.m.k. 50 mills fyrir nýjasta græna rafmagnið frá Kárahnjúkavirkjun.

EF  Rio Tinto Alcan, Alcoa og Century Aluminum eru a greiða lægra verð fyrir íslensku raforkuna, þá er það einfaldlega úr öllum takti við veruleika áliðnaðarins í veröldinni. EF orkuverðið er lægra, þá eru íslensku orkufyrirtækin að undirverðleggja raforkuna m.v. það sem gerist á hinum alþjóðlega álbræðslumarkaði. Og þá er almenningur á Íslandi í reynd að niðurgreiða rekstrarkostnað álveranna með óeðlilegum hætti. EF.

Enn sem komið er er raforkuverðið til álveranna á Íslandi hulið þoku leyndarinnar En því miður er ýmislegt sem bendir til þess að orkuverðið til álveranna á Íslandi sé mun lægra en umrædd 40-50 mills. Skoðum þetta aðeins nánar. Menn hafa reynt að nota bókhald bæði Landsvirkjunar og Orkuveitu Reykjavíkur til að reikna út hvað raforkuverðið til álveranna sé. Nýjasta álitið er líklega það sem Hagfræðistofnun Háskóla Íslands birti á liðnu ári (2009).

Þetta leiðir hugann að glænýju útspili iðnaðarráðherra, sem í nýliðinni viku færði okkur þau tíðindi að orkuverðið til álveranna á Íslandi sé sambærilegt við meðalverð til álvera í heiminum. Um þetta vísar ráðherrann einmitt til fyrrnefndar niðurstöðu Hagfræðistofnunar. Í umræddri skýrslu Hagfræðistofnunnar sagði orðrétt (leturbreyting er Orkubloggarans): 

"Raforkuverð til álvera á Íslandi er bundið í langtímasamningum og er það verð ekki gert opinbert. Út frá ársreikningum Landsvirkjunar má þó ætla að það hafi hin síðustu ár verið á bilinu 25-28 US mill á kWst. Til samanburðar má nefna að samkvæmt World Bureau of Metal Statistics var meðalverð í heiminum árið 2007 27 US mill á kWst. Verð hér virðist því vera á sama bili og annars staðar að jafnaði."

Orkubloggarinn er reyndar á því að "mill" í fleirtölu eigi að skrifa "mills" (eitt mill er sama og 1/1000 USD). Bloggaranum þykir þó litlu skipta hvernig menn skrifa þessa ágætu einingu. Verra er að sjá að í reynd leita höfundar skýrslunnar ekki heimilda hjá World Bureau of Metal Statistics, heldur vitna þeir til tiltekinnar greinar sem aftur vitnar til WBMS. Sem sagt ekki farið í frumheimildina, heldur beitt aðferðum sem minna á menntskæling sem vitnar til Wikipediu í skólaritgerð. Svona vinnubrögð eru kannski réttlætanleg í menntó eða á Hagfræðiblogginu (ef það væri til), en þetta geta tæplega talist boðleg vinnubrögð hjá stofnun innan Háskóla Íslands.

Þar að auki er þetta EINA heimildin sem höfundar umræddrar skýrslu Hagfræðistofnunar vísa í, um að meðal-raforkuverðið í heiminum hafi verið 27 mills á umræddum tíma. Þar er um er að ræða grein á vefnum www.alunet.net, sem er skrifuð af Svartfellingi nokkrum að nafni Goran Djukanovic.

Djukanovic þessi mun vera sérfræðingur í álmörkuðum. Engu að síður er erfitt að átta sig á því af hverju höfundarnir að skýrslu Hagfræðistofnunar skoðuðu ekki frumheimildina. Að auki hefðu þeir auðvitað líka átt að leita fleiri heimilda - og upplýsinga um það hvert meðalverðið var 2008. Loks er hálf glatað að sjá að þeir telji umræddan Goran Djukanovic vera að tala um meðalverðið 2007 - af því í reynd var grein Djukanovic's skrifuð snemma árs 2006! Þetta er m.ö.o. ekkert annað en fúsk hjá Hagfræðistofnun og afleitt að iðnaðarráðherra byggi yfirlýsingar sínar á svona vinnubrögðum.

En hvað um það. Samkvæmt þessari skýrslu Hagfræðistofnunar HÍ, sem kom út um mitt ár 2009, var meðalverð á raforku til álvera árið 2007 2006 (sic) 27 mills pr. kWh og verðið til íslensku álveranna "síðustu ár" var talið vera á bilinu 25-28 mills. Þetta var af hálfu Hagfræðistofnunar talið benda til þess að fylgni sé milli meðalverðs í heiminum og verðsins á Íslandi.

Gott og vel. Kannski er það rétt að svo sé. En þá vaknar auðvitað spurningin, hvað er meðalverðið í heiminum í dag á raforku til álvera? Sökum þess að umrætt álit Hagfræðistofnunar er byggt á grein eftir áðurnefndan Goran Djukanovic hafði Orkubloggarinn einfaldlega samband við Goran nú undir kvöldið, þar sem hann sat við skrifborðið sitt í borginni Podgorica í Svartfjallalandi. Podgorica er einmitt höfuðborg þessu bráðunga lýðveldis, ef einhver skyldi ekki vita það, og gott ef þetta er ekki á slóðum Eldflaugastöðvarinnar hans Tinna!

Goran Djukanovic reyndist hinn mesti ljúflingur og upplýsti bloggarann án málalenginga um að hann telji að meðalverð á raforku til álvera árið 2008 hafi verið um 40 mills pr. kWh. Og að flest álver í Vestur-Evrópu borgi nú á bilinu 30-40 mills (kreppan og lækkandi álverð hafa lækkað raforkukostnaðinn). Goran bætti því einnig við að hæsta raforkuverðið til álvera sem hann hafi heyrt um sé 90 mills í Brasilíu. En að hann hafi ekki staðfestingu um að það sé rétt.

Orkubloggarinn er þakklátur fyrir hversu skjótt Svartfellingurinn Goran Djukanovic brást við fyrirvaralausum spurningum bloggarans. Og við skulum líka gefa Hagfræðistofnun HÍ séns. Jafnvel þó svo menn þar á bæ hefðu kafað djúpt ofaní fleiri heimildir og reynt að gæta þess að styðjast ekki við úreltar tölur, er alltaf erfitt að koma með hina einu réttu niðurstöðu um hvert meðalverð á raforku til álbræðslna er. Raforkuverð til álvera er gjarnan tengt álverði á heimsmarkaði og þess vegna er meðalverðið á raforkunni síbreytilegt, rétt eins og álverð. Það breytist fyrirvaralaust, rétt eins og veðrið hér á Klakanum góða, og getur lækkað jafnt sem hækkað. Trendið síðustu árin hefur verið hækkandi raforkuverð, en nú í kreppunni hefur orðið breyting þar á.

Tilefni áðurnefndra orða iðnaðarráðherra um raforkuverð til álvera á Íslandi, var önnur skýrsla. Skýrsla sem fréttamenn RÚV komust yfir frá Hatch Consulting, sem er stórt ráðgjafa- og verkfræðifyrirtæki. Skv. þeirri skýrslu má, að sögn fréttastofu RÚV, draga þá ályktun að Norðurál greiði um 25% lægra raforkuverð en álver í heiminum að meðaltali. Sé svo er líka freistandi að álykta ennþá meira - og segja sem svo að þetta eigi við um öll álverin á Íslandi. Að þau séu öll að greiða 25% minna en meðalverðið. Í dag mynda það þýða að raforkuverð til álveranna á Íslandi sé núna á ca. 23-26 mills (miðað við að meðalorkuverð til álvera í heiminum í dag sé 30-35 mills, eins og nánar er vikið að hér síðar í færslunni; Orkubloggarinn vill fara varlega í skaflinn og fellst ekki að svo búnu alveg á rök Goran Djukanovic um að meðalverðið sé 30-40 mills).

Iðnaðarráðherra segir þetta ekki vera rétt; að það sé ekki rétt að raforkuverðið til álveranna á Íslandi sé lægra en meðalverðið. Heldur að verðið hér sé einmitt sama eins og  meðalverðið i heiminum. En af orðum ráðherrans virðist tvennt nokkuð augljóst: Annars vegar virðist hún ekki vita að meðalverð á raforku til álvera í heiminum er talsvert hærra en Hagfræðistofnun taldi vera, af því stofnunin mislas aldur hinna fábrotnu upplýsinga sem hún studdist við. Og hins vegar gerir ráðherrann sér ekki grein fyrir því að það væri algjör skandall ef raforkuverðið til álveranna á Íslandi er einungis sem nemur meðalverði til allra álvera í heiminum öllum. Í eftirfarandi hripi mun Orkubloggarinn leitast við að skýra þetta. Þó svo augnlokin séu aðeins farin að þyngjast hér undir miðnættið, að kvöldi þessa yndislega vordags hér í Fossvogsdalnum.

Það er vissulega erfitt að fullyrða nákvæmlega hvert meðalraforkuverð til álvera í heiminum er í dag. Vitað er að það var um 25 mills fyrir um 5 árum (sökum þess að þetta er blogg en ekki keypt sérfræðiálit hyggst Orkubloggarinn ekki gefa nánar upp heimildir sínar hér, en iðnaðarráðherra er að sjálfsögðu velkomið að gera Orkubloggaranum tilboð um ráðgjafarstörf!). Og meðalverðið var komið í a.m.k. 35 mills og jafnvel í 40 mills árið 2008 meðan allt lék í lyndi í efnahagslífinu. En vegna kreppunnar og lækkandi álverðs hefur raforkuverðið til álveranna lækkað talvert aftur - og mun vart hækka aftur á næstunni nema álverð hækki almennilega á ný. Orkubloggarinn veðjar á að spár þess efnis að meðalverð 2010 upp á ca. 30-35 mills séu líklegar til að ganga eftir. Það gæti þó jafnvel orðið ennþá lægra ef álverðið hikstar enn meira. Hvað það verður veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá. 

En hvort sem meðalverðið í dag er 30 mills, 35 mills eða eitthvað allt annað, þá er hreinlega ömurlegt ef það er rétt hjá iðnaðarráðherra að álverin á íslandi séu einungis að borga meðalverð. Meðalverð á raforku til álvera í heiminum er nefnilega sífellt togað niður í djúpið, af hinni köldu hendi gamalla  raforkusamninga. Samninga sem voru gerðir þegar raforkuverð í heiminum var miklu lægra en nú er og eru margir hverjir ekki tengdir álverði. Það eru þessir gömlu raforkusamningar sem toga meðalverðið niður. Álver sem risið hafa í efnahagsuppganginum síðan 2003, hafa aftur á móti langflest mátt þola mun "óhagstæðari" raforkusamninga. Samninga þar sem verðið er langt fyrir ofan umrætt "meðalverð".

Ástæðan fyrir því að nýrri álverin hafa almennt þurft að greiða raforkuverð sem er mun hærra en meðalverðið, er tiltölulega einföld: Það er einfaldlega svo að nánast hvergi í heiminum er lengur unnt að virkja svo ódýrt, að raforkuverð upp á 27 eða jafnvel 30 mills standi undir kostnaði og eðlilegri arðsemi af nýrri virkjun. Ef álver borgar "meðalverð" eða þaðan af minna, bendir það til þess að álverið hafi verið reist fyrir mörgum árum, þegar raforkuverð var mun lægra.

Raforkusamningar til álvera eru oftast til langs tíma og gömlu samningarnir oft ekki  tengdir álverði. Þess vegna eru t.d. til gömul álver í Kanada og Rússlandi, sem eru sum hver einungis að borga 5-6 mills/kWh! Álver af þessu tagi draga meðalverðið hreinlega ofaní svaðið. Hækkandi raforkuverð hefur valdið því að það eru nýlegu álverin sem toga meðalverðið eilítið upp; nýju álverin borga flest mun meira en meðalverðið. Á sama hátt toga gömlu álverin meðalverðið niður. Sem dæmi má nefna álver sem Alcoa rak til skamms tíma suður í Álfunni Svörtu:

Í Ghana hafa stjórnvöld lengi staðið í stappi við Alcoa, sem aðeins greiddi 11 mills fyrir kílóvattstundina þegar síðast fréttist (2008). Það orkuverð er dæmigert fyrir gömul álver í þriðja heiminum, sem reist voru í tengslum við virkjanaframkvæmdir þróunarríkjanna með lánsfé frá Alþjóðabankanum. Oft voru orkusölusamningarnir með einhverjum hætti tengdir annarri auðlindanýtingu og í tilviki Ghana voru það auðvitað hinar geggjuðu báxít-námur sem álfyrirtækin voru að tryggja sé. Með einu nettu álveri í leiðinni við hafnarborgina Tema þarna á gömlu Þrælaströndinni. 

Þegar uppgangurinn mikli varð í byrjun 21. aldarinnar var Ghanamönnum nóg boðið. Þeir vildu semja upp á nýtt og fá 30 mills fyrir kílóvattstundina. En það reyndist ekki auðvelt fyrir Ghanamenn að sannfæra Alcoa um réttmæti þess að hækka raforkuverðið úr 11 mills og í 30. Enda byggir landið efnahag sinn að stóru leyti á samningum við Alcoa um báxítsölu og þarf þjóðin því að halda sambandinu við Alcoa í þokkalegri vinsemd. Ghanamenn framleiða sem sagt gríðarlega mikið af báxíti og áliðnaðurinn í landinu snýst því ekki bara um raforku. Þá er það auðvitað svo að álver Alcoa í Ghana var í sérstöku félagi - sem nefnist Volta Aluminum Company eða Valco - og í deilum sínum við stjórnvöld í Ghana lá það í loftinu að ef orkuverðið yrði hækkað í 30 mills myndi álverið einfaldlega verða sett í þrot og loka. Kannski verða flutt til Íslands?

Eftir áralangar deilur um orkuverðið og ítrekaðar hótanir Alcoa um að álverinu yri lokað ef Ghanamenn létu ekki af hugmyndum sínum um hærra raforkuverð, endaði þetta með því að Ghanastjórn keypti Alcoa út úr rekstrinum. Nokkrum mánuðum síðar útnefndi tímaritið Forbes Alcoa sem aðdáunarverðasta málmafyrirtæki veraldar eða "world's most admired metals company". Sætt. 

Þetta er að mörgu leyti dæmigerð saga úr álheimi þróunarríkjanna og ætti öllum að vera augljóst hvers konar álbræðslur það eru sem toga "meðalverðið" niður úr öllu valdi. Iðnaðarráðherrann íslenski ætti líka að átta sig á þessu.

Í landi þar sem áliðnaður hefur vaxið mjög hratt á síðustu árum ætti raforkuverðið aftur á móti með réttu að vera talsvert mikið hærra en meðalverðið. Þess vegna myndi sá sem ekki vissi hvenær íslensku álverin voru reist og hefði t.d. ekki hugmynd um hversu nýtt álver Alcoa á Reyðarfirði er, en væri sagt að álverin á Íslandi greiði svipað verð fyrir rafmagnið eins og meðalraforkuverðið er í heiminum öllum, samstundis álíta sem svo að þetta væru allt fremur gömul álver sem enn nytu góðs af gömlum raforkusamningum.

Í reynd er staðan hér á Íslandi allt önnur. Hér búum við í raun að mestu við glænýjar álbræðslur. Saga áliðnaðarins á Íslandi er í grófum dráttum sú að þrátt fyrir að fyrsta álverið hafi verið byggt hér strax á 7. áratug liðinnar aldar, er stærstur hluti áliðnaðarins hér brand new. Álbræðslan í Straumsvík var lítil í upphafi en stækkaði í nokkrum skrefum og svo kom Kenneth Peterson og byggði álver í Hvalfirði. Það álver stækkaði verulega í nokkrum áföngum og svo varð sprenging í framleiðslunni árin 2007-2008 þegar álver Alcoa á Reyðarfirði tók til starfa.

Um 1995 var álframleiðslan hér á Íslandi um 100 þúsund tonn (og hafði þá verið óbreytt frá 1980), um aldamótin 2000 er framleiðslan komin í um 250 þúsund tonn, árið 2005 er álframleiðslan komin hátt í 400 þúsund tonn og 2010 er álframleiðsla á Íslandi næstum 800.000 tonn!

Vert er líka að vekja athygli á því að árið 1980 var álframleiðslan hér á Íslandi einungis um 12% af því sem hún er núna, en í alþjóðlegu samhengi er sambærilegt hlutfall um 50% (árið 1980 var heimsframleiðslan sem sagt um 50% af því sem hún er í dag). Og um aldamótin var þetta hlutfall á Íslandi um 33% en á sama tíma var þetta sama hlutfall úti í hinum stóra heimi hátt í 66% eða helmingi hærra en á Íslandi. M.ö.o. þá hefur íslenski áliðnaðurinn vaxið miklu hraðar á síðustu árum heldur en áliðnaðurinn á heimsvísu - og það sama hvort sem litið er einn eða tvo áratugi aftur í tímann.

Já - íslenski áliðnaðurinn er að megninu til mjög ungur og ætti því að vera að greiða nokkuð hátt verð fyrir raforkuna. Vegna þess að á þeim tíma sem nýju álverin voru byggð bauðst ekki sérstaklega ódýr raforka úti í hinum stóra heimi og verðsamkeppnin því ekki eins hörð eins og áður var, meðan álbræðslur áttu aðgang að skítbillegri raforku víða um heim. Hér  sitja orkufyrirtækin því ekki uppi með mikið af gömlum lágverðs-orkusamningum frá þeim dögum þegar orkuverð í heiminum var miklu lægra en nú er. Þess vegna ætti orkuverð til álvera á Íslandi tvímælalaust að vera nokkuð langt yfir meðaltalinu í heiminum. Í löndum sem eru með umfangsmikinn gamalgróinn áliðnað er aðstaðan þveröfug; þar er eðlilegt að orkuverðið sé almennt mun lægra en meðalverðið og miklu lægra heldur en í löndum með nýlegan áliðnað. 

Til að skýra þetta betur er gott að líta til ríkis (annars en Íslands) sem einnig hefur byggt upp mikinn áliðnað á allra síðustu árum. Kína er nærtækt dæmi. Þar hefur álframleiðsla rétt eins og á Íslandi margfaldast síðustu árin vegna hinnar alræmdu iðnaðaruppbygginningar þar í landi. Sem hefur m.a. falist í byggingu fjölda álvera; reyndar svo margra að sumir óttast að senn verði æpandi offramboð af áli, en það er önnur saga.

Stjórnvöld í Kína hafa fyrst og fremst notað kolaorku til að knýja þessi nýju álver, enda er vart til ódýrari leið til raforkuframleiðslu í Kína en að brenna brúnkolaskítnum sem þar er í hrönnum. Raforkuverðið til álveranna á mestu álbræðslusvæðunum í Kína er nú að meðaltali sagt vera um 55 mills pr. kWh (reyndar á bilinu 50-60 mills, sbr. m.a. glænýtt áliti frá Deutsche Bank). Í nokkrum héruðum Kína þekkist reyndar mun lægra raforkuverð til álvera og það eru jafnvel til dæmi um álver sem borga einungis 30-35 mills. En meðalverðið á raforkunni þar í Landi Drekans er sem sagt mun hærra en meðalverðið í heiminum. Og það er einmitt mjög lógískt vegna þess hversu kostnaðurinn við að reisa og reka ný raforkuver í dag er orðinn hár og slík orkuver hefur auðvitað þurft til að mæta nýjum áliðnaði.

Þegar haft er í huga að mjög stór hluti álframleiðslunnar á Íslandi á sér stað í nánast glænýju risaálveri, er satt að segja með ólíkindum ef raforkuverð til álvera á Íslandi er einungis sem jafngildir meðalverði í heiminum - eða jafnvel lægra en það! Þetta er eiginlega alveg skelfilegt ef satt reynist. En það myndi auðvitað skýra vel af hverju forstjóri Alcoa var svona duglegur að faðma austfirsk börn og kyssa blessunina hana Valgerði frá Lómatjörn í bak og fyrir, eins og sjá má í myndinni Draumalandið.

Það myndi líka skýra af hverju gljáandi nýtt Fjarðarálið reis hér á landi, en t.d. ekki í Kína. Þar hefði Alcoa sennilega þurft a borga mun hærra verð fyrir raforkuna - þ.e.a.s. ef verðið til Alcoa liggur á því bili sem Hagfræðistofnun nefndi. Raforkukaup eru gjarnan 25-40% af rekstrarkostnaði álvera og þess vegna skiptir raforkuverðið einfaldlega gríðarlegu máli fyrir álver. Næstum öllu máli því hinn stóri þátturinn er hráefnisverðið og hann er víðast hvar nokkurn veginn sá sami. Þess vegna verðskulda "lowest energy prices" auðvitað marga kossa.

Núverandi iðnaðarráðherra þarf að átta sig á því að meðalraforkuverð í heiminum til álvera merkir sama og lágt raforkuverð þegar í hlut á land þar sem stærstur hluti áliðnaðarins er nýr. Þegar meta skal hvort raforkuverð til álvera sé á skynsamlegum og eðlilegum nótum verða menn að líta til aldurs álveranna, hvenær þau voru reist, hvar þau eru staðsett og í hvers konar efnahagsumhverfi þau eru. Ef verðið á raforkunni til nýlegra álbræðslna á Íslandi er eitthvað í nánd við meðalverðið til allra álvera heimsins er það einfaldlega skandall.

Í löndum sem hafa mikið af  álverum - gamlan, rótgróinn og umfangsmikinn áliðnað - er staðan önnur og raforkuverðið gjarna lágt að meðaltali. Þess vegna er t.a.m. raforkuverð til álvera í Kanada í lægri kantinum. Meðalverðið þar nær líklega varla 20 mills! Vegna þess að þar er fullt af kexgömlum álverum sem fá skítbillegt rafmagn skv. gömlum raforkusamningum.

Enda er núna uppi mikil umræða t.d. í Quebec-fylki um hversu fráleitt verð álverin séu að borga fyrir verðmætt vatnsaflið þar. Margir Kanadamenn eiga æ erfiðara með að kyngja verðinu til álveranna þar, þegar fyrir liggur að nýjar vatnsaflsvirkjanir í Quebec þurfa verð upp á 50-100 mills til að standa undir fjárfestingunni með eðlilegri arðsemi! Þetta er enda orðið mjög heitt pólitískt mál þarna hjá ljúflingunum í Montreal og nágrenni. Ekki ólíklegt að stjórnvöld þar muni senn fara í markvissar aðgerðir til að þrengja að álverunum, sem þykja vera orðin ansið hressilega niðurgreidd af kanadískum almenningi. Umræðan í Kanada núna snýst um réttmæti þess að almenningur sé í reynd að niðurgreiða þessi örfáu störf í álverunum; niðurgreiðslur sem gera þetta að einhverjum dýrustu störfum landsins. Kunnugleg umræða?

Það er sem sagt hægt að reikna út meðalverð á raforku til álvera í heiminum, sem nú um stundir gæti verið nálægt 30-35 mills pr. kWh. Og það er gjörsamlega útí hött að miða við þetta meðalverð sem ásættanlegt verð þegar verið er að reisa nýjar virkjanir. Eina gagnið sem hafa má af "meðalverðinu" er að það má nota sem eins konar undirmálsviðmiðun; grunn þegar reiknað er hversu miklu hærra verðið frá nýju virkjuninni eigi að vera heldur en meðalraforkuverðið alræmda.

Það er varla til nokkur staður í heiminum þar sem ný virkjun gæti staðið undir fjárfestingunni, ef selja á raforkuna á umræddu meðalverði. Nema kannski með einni eða tveimur undantekningum; t.d. kann að vera fjárhagslega réttlætanlegt að gasvirkjun hjá orkuboltunum ægilegu í Katar eða Abu Dhabi gæti þolað svo lágt verð. A.m.k. eru horfur á að verð á gasi muni ekki fara hækkandi næstu árin vegna síaukins gasframboðs. Líklega eru ríki með aðgengilegar og risastórar gaslindir hin einu sem í dag geta boðið nýjum álverum dúndrandi hagstæða langtímasamninga.

Ástæðan fyrir því að gasríkin kunna að velja þessa leið er einfaldlega sú að ella þyrftu þau að umbreyta gasinu í LNG og sigla með það langar leiðir til viðskiptavina í t.d. Japan eða S-Kóreu. Það er dýrt og þess vegna getur borgað sig fyrir gasríkin að fá til sín álver, þó svo raforkuverðið verði einungis nálægt meðalverðinu - eða jafnvel lægra.

Eins á horfurnar eru á gasmörkuðunum núna er útlit fyrir að allur orkufrekasti iðnaður heimsins muni á næstu árum sækja villt og galið í gasið sem orkugjafa. Engu að síður er líka fullt af álverum út um allan heim, sem kunna að vilja að ná meiri hagkvæmni í rekstri með stækkun. Þess vegna er kannski ennþá áhugi fyrir álversframkvæmdum á Íslandi - ekki síst ef Ísland ætlar að kyngja því að vera meðalskussi þegar kemur að verðlagningu á raforku til álvera. Meðan íslenskir pólitíkusar vilja liðka fyrir því að byggðar séu blokkir í gamalgrónum sjávarplássum - fjölbýlishús sem lánastofnanir þurfa svo að leysa til sín þegar partíið er búið - eiga ný álver á Íslandi eflaust séns.

Staðreyndin er því miður sú að allir sem koma að raforkubransanum vita vel að ef litið er til ríkja þar sem bylting eða þjóðnýting vofir ekki yfir annan hvern mánuð, þá er Ísland það land sem hefur löngum boðið stóriðjunni hagstæðasta raforkuverðið. Það skýrist ekki bara af hógværum viðsemjendum fyrir hönd Íslands, heldur endurspeglar þetta auðvitað þá staðreynd að hér er mikið af ónýttu afli, framleiðslukostnaður hógvær og við erum fjarri öllum stórum mörkuðum. Íslenska þjóðin hefur fyrir löngu fullnægt eigin raforkuþörf og hefur enn sem komið er ekki þann möguleika að selja rafmagn til annarra landa, eins og t.d. Norðmenn gera í stórum stíl. Samningsstaðan hefur verið veik og þeir sem séð hafa um samningana virðast hafa haft lítinn áhuga á arðsemissjónarmiðum (þ.e. ef við erum einungis að fá meðalverð eða þaðan af lægra verð fyrir raforkuna), en gert þeim mun meira úr byggðasjónarmiðum og von um tímabundna efnahagsþenslu. Nema að verðið til álveranna hér sé 40-50 mills; þá er þetta tómur misskilningur í Orkubloggaranum og vart hægt að kvarta yfir raforkuverðinu.

Því miður er líklegra að iðnaðarráðherra hafi rétt fyrir sér og að hér sé greitt meðalverð - eða jafnvel lægra en það. Og ef það reynist rétt, þá er það einfaldlega skelfilegt. Þá erum við nefnilega að tala um meðalverð sem m.a. tekur tillit til fjölda gamalla álvera hingað og þangað um heiminn sem eru að kaupa raforkuna skv. eldgömlum og oft fádæma ósanngjörnum raforkusamningum. T.d. álver í Afríku og víðar í þróunarríkjunum sem byggð eru fyrir tilstilli fjármagns frá Alþjóðabankanum og eru í fjötrum pikkfastra orkuverðssamninga við álfyrirtækin. Sú saga er ekki fögur.

Og við erum líka að tala um að áliðnaðurinn hér á landi er með einhvern þann flottasta og hagkvæmasta búnað sem hægt er að hugsa sér - a.m.k. ef marka má yfirlýsingagleði forstjóranna um hreinleika og æpandi hagkvæmni íslensku álveranna. Það er auðvitað barrrasta hið besta mál að íslensku álverin séu með nýjasta og besta búnaðinn. En það ætti að minna okkur á að þessu nokkur af nýjustu og hagkvæmustu álverum heimsins hljóta auðvitað að greiða umtalsvert hærra raforkuverð en meðaltalið er í heiminum.

Þess vegna er niðurstaðan þessi: Íslensku álverin hljóta flest ef ekki öll að vera að greiða a.m.k. 40 mills fyrir hina nýju, grænu raforku. Og nýjasta álverið á Reyðarfirði hlýtur að vera að greiða u.þ.b. 50 mills. Annað væri úr öllum takti við veruleika áliðnaðarins í veröldinni. En hvað sem því líður, þá er kannski barrrasta hárrétt hjá Pétri Blöndal að það sé nóg komið af áli hér á Klakanum góða.

Að lokum vill Orkubloggarinn nefna að EF raforkuverðið til íslensku álveranna er lægra en 40-50 mills, þarf einfaldlega að vinna að því að hækka það sem allra fyrst. En til að unnt verði að hækka raforkuverð til stóriðjunnar hér umtalsvert, þá er algert lykilatriði að geta sýnt fram á samkeppni um orkuna. Það gerist sennilega ekki nema með því að leggja laufléttan háspennustreng yfir til Evrópu.

Þangað myndum við geta selt rafmagnið á "spot"; ekki á spottprís heldur beint inn á raforkukerfi Evrópu þar sem verðið er allt að 120 mills og jafnvel ennþá hærra (sbr. taflan hér til hliðar). Kostnaðurinn við slíkan rafstreng er ekki meiri en svo, að þetta myndi einfaldlega margborga sig. Er einhver ástæða til að bíða?

 

Athugasemdir

[Vilhjálmur Árnason, 14.3.2010 kl. 02:32]

Er tæknin til fyrir svo langa leið án mikils raforkutaps á leiðinni ?

[HO (IP-tala skráð) 14.3.2010 kl. 02:38]

Þar sem raforkusamningar eru iðulega langtímasamningar er þá ekki svolítið skrýtið að velta sér upp úr meðaltali, er það ekki tala sem skiptir litlu sem engu máli og er lélegt viðmið?

Til að meta hvort samningarnir sem gerðir hafa verið hérlendis eru/voru góðir er þá ekki best að miðað sé við gangverðið á því ári sem hver samningur var gerður? (er kannski erfitt að tala um "gangverð" hvers árs?)

[Páll F (IP-tala skráð) 14.3.2010 kl. 09:41]

Frábær pistill!

Maður gæti farið að gráta. Er ekki nokkuð ljóst að við höfum nánast verið að gefa orkuna okkar? Missti ekki forstjóri Alcoa það út úr sér hérna um árið að fyrirtækið væri að borga um 15 mills vegna kárahnúkjavirkjunar?

Maður hefði haldið að umhverfisvænt rafmagn ætti að vera dýrara en annað rafmagn. Það er líka ótrúlegt hvernig sumir vilja bara virkja hverja sprænu og þá alveg óháð því hvaða verð við fáum fyrir orkuna.

[Andrés Kristjánsson, 14.3.2010 kl. 09:57]

Sæll Ketill.

Vonandi að iðnaðarráðherra lesi þennan pistil.

En þyrftum við ekki að finna okkur annað "outlet" fyrir orkuna áður en farið yrði í að endursemja við álverin. Jafnvel sæstreng. Ef það væri raunhæft hversu mikla orku þarf til að slíkt væri mögulegt?

kveðja

[Robert (IP-tala skráð) 14.3.2010 kl. 10:26]

Norðmenn hafa losað sig við álverin, þeir áttuðu sig á þvi sem Íslendingar loka augum fyrir. Of lágt verð fyrir KWh. Kostnað við losunarkvóta, alvarlegar útsleppingar á eiturefnum útí andrúmsloftið, endalausar blekkingar með heimsmarkaðsverð á áli, fá útá það afslátt á orkuverði þegar heimsmarkaðsverð er lágt, framleiða þá á fullum afköstum, og safna byrgðum. Eru svo sjálfir með allt í vasanum varðandi álverð í heiminum. Ómerkilegastir allra Rio Tinto eru svo auðvitað á Íslandi.  Norðmenn fá nú meira útúr raforkusölu sinni en nokkru sinni áður, eftir að sóðunum var gert að hafa sig í burtu.

[b (IP-tala skráð) 14.3.2010 kl. 10:54]

Áhugaverður pistill hjá þér Ketill.

Sammála að skýrslur Hagfræðistofnunar hafa verið afar slakar hvað varðar upplýsingar um raforkuverð en það er ýmislegt áhugavert í þeim á móti um þjóðhagsleg áhrif málmbræðslna. Þeir segja líka í upphafi skýrslunnar sem þú vitnar í að mikilvægt sé að meta raunkostnað af málmbræðslu og virkjanaframkvæmdum, og slíkt verði ekki gert nema að tekið sé tillit til umhverfisverðmæta og áhættu af orkuframleiðslu - en síðan ákveða skýrsluhöfundar að sleppa þessum þáttum - kannski af því að ráðuneytið hefur ekki áhuga á þessum útreikningum því þeir gera útkomuna neikvæðari fyrir þá en ella?

Ég er sammála helstu niðurstöðu þinni að rafmagnsverð á Íslandi er of lágt og að við ættum að byggja sæstreng til Evrópu. En hér eru hins vegar nokkrar tillögur um úrbætur:

1. Þú segir að orkuverð skipti öllu máli í framleiðslu áls en hráefnisverð sé víðast hvar hið sama, þetta er hins vegar ekki alveg rétt þar sem (a) sum álver eru staðsett alveg upp við báxíð námur á meðan að súral á Íslandi er flutt langar leiðir með skipum til álbræðslu hér á landi - og er þessi kostnaðar mismunur allt að 100% , (b) skattar og umhverfislöggjöf er mjög mismunandi milli framleiðslulanda - álverin sjálf geta þurft að greiða í framtíðinni 50-100 $/t (á tonn af áli) útblástursskatta og 500 $/t hærra orkuverð (í súrálsframleiðslu og álbræðslu) í þeim löndum þar sem umhverfisstaðlar eru hvað bestir (sjá t.d. International Energy Agency, ýmis rit). Og förgunarkostnaður úrgangs er einnig mjög mismunandi (hann er lágur á Íslandi því hér má urða kerbrotin í sjónum).

2. Hvað okkur varðar þá skiptir raforkuverð og skattar mestu máli. En hvað álframleiðendur snertir þá horfa þeir á heildarframleiðslukostnað og nálægð við markaði. Þú segir Ísland fjarri mörkuðum en það er hins vegar ekki rétt, við erum mjög nálægt BNA og Evrópu miðað við álframleiðslu t.d. Í Afríku, Indlandi og miðausturlöndum. Álframleiðsla hér nýttur einnig skjóls frá innflutningsgjöldum inn í Evrópu og þau gjöld munu hækka verulega ef lagður verður mengunar-innflutningstollur eins og rætt er um í ESB um þessar mundir.

Framleiðslukostnaður áls var um mitt ár 2009 á bilinu 1000-2500 $/t, og álverð fylgir allajafna framboði og eftirspurn sem þýðir að markaðsverðið er jafnt kostnaði jaðarframleiðandands (þess framleiðanda sem framleiðir og hefur bara upp í kostnað, engan hagnað). Því eru álframleiðendur tilbúnir að framleiða þar sem þeir eru nokkuð öruggir um að verða alltaf meðal kannski 50-75% ódýrustu framleiðenda í heiminum. Á Íslandi eru þeir hins vegar meðal 25% lægstu m.t.t. framleiðslukostnaðs og því nánast gulltryggt að þeir græða alltaf helling því markaðsverð er aldrei svo lágt að þeir tapi peningum. Þeir ættu því að vera tilbúnir að borga allt að 25-50% hærri framleiðslukostnað og samt vera áfram nánast gulltryggðir að græða alltaf á framleiðslunni.

3. Ál er ekki endilega framleitt með kolaorku í kína, vatnsafl er þar allt að 20% af rafmagnsframleiðslu á landsvísu, kjarnorka er 3% og fer hratt vaxandi. Í sumum héruðum er nánast allt rafmagn framleitt með vatnsafli.

4. Þú vitnar í margvíslegar heimildir hvað varðar raforkuverð, en sumar tölurnar eru frá 2004 og sumar frá 2009. Það væri betra ef þú settir þetta allt á sama grunn með því að taka breytingar á álverði á milli ára inní myndina þar sem raforkuverð er tengt álverði, en taka verðbólgu (sem nálgun við hækkun raforkuverðs) og gengi gjaldmiðla til að uppfæra raforkuverð þar sem það er ekki tengt álverði.

5. Þú mættir bæta við útreikningum um hvað kostar að byggja sæstreng (300$/km/MW ofanjarðar UHVDC), bera saman við orkuverð í Evrópu og hugleiðingum um hvort raforkuverð í Evrópu eða heimsmarkaðsverð á áli er betra veðmál fyrir okkur næstu 20 árin hvað orkusölu varðar. Kannski er stjórnmálafólki hins vegar nokk sama því það gjarnan vill búa til ,,afleidd störf'' af álframleiðslu en ekki græða á orkuframleiðslu.

[b (IP-tala skráð) 14.3.2010 kl. 10:56]

Vilhjálmur það er núna búið að byggja raforkustreng í Kína sem er um 2200 km og tapar einungis um 7% af orkunni á leiðinni (sjá vefsíðu ABB í Svíþjóð sem framleiddi strenginn)

[Ketill Sigurjónsson, 14.3.2010 kl. 11:11]

Vilhálmur; tæknin er fyrir hendi en óvissa um kostnaðinn er auðvitað til staðar. Einfaldlega vegna þess að lengsti hafsbotns-háspennukapallinn í dag er einungis um 580 km langur (milli Noregs og Hollands). En menn hafa verið að reikna þetta út og flest bendir til þess að þetta sé fjárhagslega hagkvæmt. Það gerir líka vasareiknir Orkubloggarans!

HO; það var einmitt þetta sem ég var að segja í færslunni. Meðalverðið skiptir engu. Það er verð dagsins og framtíðarinnar sem skiptir öllu máli.

Páll; þetta kemur væntanlega í ljós þegar Landsvirkjun birtir verðið. Allt undir 40-50 mills yrði í mínum huga skandall.

Andrés; iðnaðarráðherra er hygg ég prýðilega meðvituð um Orkubloggið. Og hefur enga ástæðu á að líta á það sem andstæðing, heldur miklu fremur sem samherja. Ég held að innst inni vilji ráðherrann að sjálfsögðu að Ísland fái sanngjarnt og eðlilegt verð fyrir rafmagnið.

Robert; Norðmenn fá tvímælalaust miklu meira fyrir raforkuna með því að selja hana á mörkuðum nágrannalandanna, heldur en til álvera. Á föstudaginn var verðið á NorPool t.d. um 75-80 mills pr. kWh. Við myndum sennilega geta borgað upp sæstrenginn til Evrópu á örfáum árum. Eftir það myndi íslensk raforka streyma um strenginn og mala okkur það gull, sem erfitt er að finna núna í bókhaldi LV og OR.

[Sævar Helgason, 14.3.2010 kl. 11:13]

Þegar Búrfellsvirkjun var byggð fyrir 1969 var raforkan til Ísal seld á 7 mills/KW/h.  Um árið 1983 kom Hjörleifur Guttormsson ,þ. iðnaðarráðherra því til leiðar að það hækkaði í min. 14 mills/kWh og þá tengt álverði í heiminum . Þá var álframleiðsla á Íslandi um 80 þús.tonn/ári. Síðan eru liðin um rúm 25  ár og á þeim tíma hefur álframleiðsla á Íslandi tífaldast.. Þetta verð hefur klárlega gilt alveg fram að 1995 þegar þoku leyndar var varpað yfir orkuverðið til nýrra álvera.  Því er stóra spurningin--hefur það yfirleytt nokkuð hækkað  að raungildi frá tímum Hjörleifs Guttormssonar ?

Takk fyrir frábæra og vandaða grein,Ketill.

[Hólmgeir Guðmundsson, 14.3.2010 kl. 11:18]

Það þarf líka að berkjast gegn þeirri óhæfu að menn tala um að eitthvað kosti svo og svo mörg sent (einn hundraðasti úr dal eða evru) þar sem á augljóslega að vera sents.

[Axel Jóhann Axelsson, 14.3.2010 kl. 12:14]

Er ekki jákvætt, að Ísland skuli vera samkeppnisfært á einhverjum sviðum gagnvart öðrum löndum?  Hvers vegna skyldi raforkuverð vera það sama hérlendis og það er erlendis, ef tilkostnaðurinn er lægri?  Eru það ekki eðlilegir viðskiptahættir, að selja á eins lágu verði og mögulegt er, en skila samt ásættanlegri arðsemi.

Ekki greiða íslensk heimili jafn hátt raforkuverð og íbúar nágrannalandanna.  Það kom til dæmis fram í fréttum í vetur, að Norðmenn væru að greiða allt að tuggugu sinnum hærra raforkuverð, en Íslendingar.  Er ekki ástæða til að fagna því, að hægt skuli vera að bjóða samkeppnishæft orkuverð hérlendis, bæði til heimila og fyrirtækja.

Vitlausast af öllu, væri að selja rafmagnið úr landi í gegn um sæstreng, eingöngu til að skapa störf í iðnaði erlendis, í stað þess að nota hana til atvinnuuppbyggingar innanlands.

[Ómar Ragnarsson, 14.3.2010 kl. 13:14]

Orkan frá Kárahnjúkavirkjun er ekki einu sinni "græn". 180 metra djúpur 25 kílómetra langur dalur á eftir að fyllast upp af auri og miðlunarlónið og svæðið verða ónýtt á næstu öldum.

Neikvæð, óafturkræf umhverfisáhrif virkjunarinnar eru þau mestu sem hægt er a framkvæma á þessu landi og virkjun Gullfoss og Geysis bliknar í samanburðinum.

Þetta á eftir að sjást enn betur en nokkru sinni fyrr þegar myndin "Örkin" verður sýnd þótt það verði ekki fyrr en eftir minn dag.

Vel sést á 104 virkjanakostum í Rammaáætlun að Kárahnjúkavirkjun hefur gefið veiðileyfi á eyðileggingu allra náttúruverðmæta Íslands því að um allar þeirra gildir að þær verða ekki eins slæmar og Kárahnjúkavirkjun.

[Lesandi (IP-tala skráð) 14.3.2010 kl. 14:42]

Þakka þér fyrir góða og fræðandi grein, Ketill. Það geislar af grein þinni að þú hefur kynnt þér málið betur en flestir Íslendingar og það er virðingarvert að þú skulir miðla þessari þekkingu þinni til almennings á þennan hátt.

Ég bíð spenntur eftir því að þú skrifir um fýsileika þess að flytja rafmagn um sæstreng til Evrópu.

Ef það væri einhver dugur í iðnaðarráðherra myndi hún ráða þig á stundinni til að kanna þetta mál ofan í kjölinn - en miðað við hvernig hún lét fyrr í vetur þegar sæstrengur kom til tals er hún því miður búin að smitast af þessari ál-mónómaníu. Því miður.

[Birgir Gislason (IP-tala skráð) 14.3.2010 kl. 14:52]

Ketill, góður punktar sem þú rekur í pistli þínum.

Ein leið til að ná hækkun á raforkuverðinu er að viðurkenna gjaldþrot OR og LV (þessi fyrirtæki eru að verða eða eru orðin tæknilega gjaldþrota). Stofna ný fyrirtæki um orkuvinnslu og sölu og bjóða álverunum nýja samninga þá leiðina. Þeir raforku samningar sem gerðir hafa verið síðustu 10 árin hafa klárlega leitt þessi fyrirtæki í þau fjárhagsvandræði sem þau eru nú í.

Eitt að lokum. Það er algjört glapræði að 70-80% af raforkuframleiðslu landsins fari í eina atvinnugrein. Þetta er alltof mikið "exposure" fyrir þjóðarbúið sem er endanlega ábyrgt fyrir raforkufyrirtækjunum okkar. Því miður hefur þröngsýn hreppa pólitík ráðið ferðinni í þessum málum, en ekki hagsmunir þjóðarinnar sbr. Helguvíkur álverið núna.

[Ketill Sigurjónsson, 14.3.2010 kl. 20:14]

Strengirnir í Kína eru sumir langir (yfir 2.000 km), en þeir eru ofanjarðar og ekki sambærilegir við neðansjávarstrengi. Svona UHVDC-strengir verða heldur ekki lagðir nema þar sem gríðarlega mikið afl er til staðar, fyrir strenginn. Þetta eru því mjög umfangsmiklar framkvæmdir. NorNed er t.a.m.. upp á 700 MW og spennan þar 450 kV. Strengur frá Íslandi yrði a.m.k. jafn öflugur. Spurning hvenær raforkusamningurinn við Fjarðarál rennur út? Væri fínt að setja allt það rafmagn inn á strenginn, daginn sem hann opnar.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 16.3.2010 kl. 01:42]

Þetta er alltof löng grein... hefði mátt vera 50% styttri.

Í þessar pælingar hjá þér Ketill, vantar mjög marga faktora svo einhver heildarmynd fáist af raforkusölu til stóriðju.

Auðvitað er best að fá þetta allt saman upp á borðið, getgátur leiða sjaldnast til góðs. Mér finnst þó nokkrar staðreyndir blasa við:

1. Raforkuverð til almennings á Íslandi, er með því lægsta sem þekkist í Evrópu og víðar. Ekki bendir það til þess að orkan til stóriðjunnar sé niðurgreidd eða seld á "brunaútsölu", eins og andstæðingar stóriðju halda fram.
2. Langtíma samningar hafa yfirleitt í för með sér hagstæðari verð fyrir kaupandann, en fyrir seljandann þýða þeir minni áhættu.
3. Nýustu álverin og þau langstærstu sem þekkjast í veröldinni, eru í byggingu í olíuríkjunum í Austurlöndum nær. Raforkan þar er fengin með ódýru gasi og orkuverðið er í samræmi við það, svo fullyrðing þín um að ný álver verði að borga 50-100 mills er út í loftið hjáþér.
4. Til að raforkuverð á Íslandi sé samkepnnishæft í framleiðsluiðnaði sem selur á fjölmennustu markaði heims, þá er ekkert óeðlilegt að hún þurfi að vera lægri en víða annarsstaðar.
5. Stofnkostnaður virkjana á Íslandi er hár og framkvæmdir kosta lánsfé. Þrátt fyrir lágt orkuverð til almennings og stóriðju, er staða LV góð með sínar gríðarlegu eignir og fjárfestingar. Vissulega setur alheimskreppan strik í reikning fyrirtækja hér sem annarsstaðar. Það er einfaldlega ekki við öðru að búast.

[Ketill Sigurjónsson, 16.3.2010 kl. 08:36]

Það hversu greinin er löng veldur því etv. að fyrir einhverja lesendur týnast aðalatriðin. En ég álít sem sagt margt benda til þess að raforkuverð til álveranna hér sé óeðlilega lágt. Ísland hefur boðið upp á eitthvert öruggasta starfsumhverfi álvera í heimi, fullkomlega öruggt raforkuframboð, fullkomlega öruggt pólítískt ástand (a.m.k. fram að síðustu misserum!) og fullkomlega öruggan aðgang fyrir aðföng.

Þetta öryggi eru verðmæti fyrir þann sem byggir álver. Þess vegna ætti Ísland að vera samkeppnishæft fyrir álver, jafnvel þó svo raforkuverðið væri um 30-40% yfir s.k. "meðalverði". Þá værum við samt með talsvert mikið lægra meðalverð en hjá nýjum álverum í Kína, sem er um 55 mills.

Vegna athugasemda þinna, Gunnar, vil ég taka eftirfarandi fram:

1. Þó svo raforkuverð til almennings sé fremur lágt á Íslandi m.v. Evrópu, þá er það í mínum huga engin réttlæting fyrir lágu verði til álvera.

2. Langtímasamningar eru venjubundnir í áliðnaðinum um allan heim og þessi ábending þín hefur því vart sérstaka þýðingu.

3. Ný álver við Persaflóann þurfa ekki að borga nein 50 mills, hvað þá 100 mills. Það er alveg hárrétt. Þarna er orkuverðið mjög lágt og sennilega fæst hvergi ódýrari orka þessa dagana fyrir nýtt álver. Mínar heimildir segja að þar sé núna hægt að fá raforku fyrir 20 mills, ef maður kemur með stóra fjárfestingu inn. En þegar Alcoa, Alcan eða Century Aluminum reisa nýja álbræðslu er staðsetning við Persaflóann augljóslega áhættuþáttur - líklega er hryðjuverkaáhættan t.d. hvergi meiri. Ísland ætti að geta boðið miklu hærra orkuverð en Persaflóaríkin, en samt verið samkeppnishæft.

4. Ég sagði aldrei að Ísland þyrfti að hafa hæsta raforkuverð í heimi. Raforkuverð til nýrra álvera í Bandaríkjunum og Kanada er t.d. jafn hátt eða hærra en í Kína. Við getum vel verið þar undir, en samt verið með talsvert mikið hærra verð en s.k. "meðalverð".

5. Þú nefnir að "Stofnkostnaður virkjana á Íslandi er hár". Stofnkostnaður hér er ekkert hærri en í vatnsafli eða jarðvarma annars staðar í veröldinni. Sennilega mun lægri ef eitthvað er. Stofnkostnaður í vatnsafli og jarðvarma er vissulega hærri en virkjana sem ganga fyrir gasi eða kolum; þar er eldsneytiskostnaðurinn aðalmálið. En það réttlætir ekki að raforkuverð til álvera hér sé um eða undir meðalverði.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 16.3.2010 kl. 15:23]

Megi raforkuverð til stóriðju vera sem hæst. En dæmin sanna að þrátt fyrir lágt orkuverð, er hagnaður af þessum viðskiptum, bæði fyrir orkufyrirtækin og þjóðarbúið í heild. Hagnaður þjóðarbúsins undanfarna 3-4 áratugi er ekki bara fólgin í krónum og aurum, heldur einnig í þekkingu/mannauði/menntun tengdum svona framkvæmdum. Byggðasjónarmið koma líka inn í myndina.

En ég geri í sjálfu sér engar athugasemdir við að arðsemin sé gagnrýnd, hún þarf bara að vera málefnaleg og taka tillit til margra þátta. Það er ekki sjálfgefið að álfyrirtæki komi hingað með rekstur sinn, þrátt fyrir lágt orkuverð, eins og dæmin sanna. Áliðnaðurinn hefur tekið gríðarlegum breytingum á nánast öllum sviðum undanfarin 20-30 ár. Ber þar hæst umhverfis og öryggismál.

Fullyrðingar, eins og "algjör skandall ef raforkuverðið til álveranna á Íslandi er einungis sem nemur meðalverði til allra álvera í heiminum öllum."

...og þetta: "...endaði þetta með því að Ghanastjórn keypti Alcoa út úr rekstrinum. Nokkrum mánuðum síðar útnefndi tímaritið Forbes Alcoa sem aðdáunarverðasta málmafyrirtæki veraldar eða "world's most admired metals company". Sætt." 

... eru ómálefnalegir sleggjudómar. Ég ráðlegg þér að lesa fleira en áróðursbæklinga umhverfisverndarsamtaka, um "Umhverfisstefnu" Alcoa

Og eins þetta:

"Þegar haft er í huga að mjög stór hluti álframleiðslunnar á Íslandi á sér stað í nánast glænýju risaálveri, er satt að segja með ólíkindum ef raforkuverð til álvera á Íslandi er einungis sem jafngildir meðalverði í heiminum - eða jafnvel lægra en það! Þetta er eiginlega alveg skelfilegt ef satt reynist. En það myndi auðvitað skýra vel af hverju forstjóri Alcoa var svona duglegur að faðma austfirsk börn og kyssa blessunina hana Valgerði frá Lómatjörn í bak og fyrir, eins og sjá má í myndinni Draumalandið."

Þetta er eins og copy/paste úr áróðursbæklingi "Saving Iceland" grúbbunni og úr því þú talar um "skandal", oft og ítrekað í pistlinum, þá er mesti skandallinn að "Draumalandið" skuli hafa hlotið sérstök verðlaun sem heimildarmynd, þegar hún er ekkert annað en hugarflug rithöfundar og hrein áróðursmynd gegn virkjunum og álframleiðslu. Fjöldi rangfærslna og jafnvel hreinar lygar koma fram í myndinni. Sömuleiðis er gömlum upplýsingum um slæmt heilsufar verksmiðjustarfsmanna Alcoa í Ástralíu, flaggað sem nýjustu fréttum, þegar raunin er að þær eru 40-50 ára gamlar. Sem sagt, mynd full af áróðri, ýkjum og bulli, en vel gert engu að síður, fyrir sinn hatt.

[Ketill Sigurjónsson, 16.3.2010 kl. 15:48]

Það má vel vera að þarna úi allt og grúi í rangfærslum og sleggjudómum. Reyndar var greinin ekki hugsuð sem skítkast útí álbræðsluiðnaðinn, þó svo þar sé hæðst ofurlítið að Alcoa í tengslum við álverið í Ghana. Má bæta því við að þeir áttu reyndar bara lítinn hlut í því álveri og því ekki aðalsökudólgarnir þar. Það breytir samt ekki því að raforkuverð á 11 mills stóð ekki lengur undir framleiðslu- og viðhaldskostnaði í vatnsaflsvikrjununum í Ghana. Sem var metinn á um 25 mills árið 2008. Samt hafnaði Alcoa hækkun á raforkuverðinu í 30 mills.

Og orðalagið "...endaði þetta með því að Ghanastjórn keypti Alcoa út úr rekstrinum. Nokkrum mánuðum síðar útnefndi tímaritið Forbes Alcoa sem aðdáunarverðasta málmafyrirtæki veraldar eða "world's most admired metals company" ". Sætt." getur varla talist ómálefnalegur sleggjudómur. Af því þetta er hvort tveggja staðreyndir og einfaldlega fréttir úr fjölmiðlum en ekki úr "áróðursbæklingum umhverfissamtaka". Kannski fór orðið "Sætt" þarna fyrir brjóstið á einhverjum lesendum. En mér má barrrasta alveg finnast þetta sætt!

Kannski var voða ómálefnalegt að nefna kysseríið hjá forstjóra Alcoa fyrir Austan. En ég stóðst bara ekki mátið - fæ létta klígju við að sjá svona "vinalæti". Þegar forkólfar stórfyrirtækja og ráðherrar eru komnir útí svona fleðulæti, kann það sjaldnast góðri lukki að stýra. Það eru a.m.k. mínir einlægu fordómar, enda aldrei verið mikið fyrir að kyssa ókunnuga.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 16.3.2010 kl. 16:44]

"Sætt" er þarna sett inn í ákveðnu samhengi og í ákveðnum tilgangi hjá þér.

En pistill þinn er að mörgu öðru leyti fróðlegur og áhugaverður, eins og margir fleiri sem ég hef lesið frá þér. Takk fyrir skoðanaskiptin.

[Ketill Sigurjónsson, 16.3.2010 kl. 16:54]

Þakka þér sömuleiðis. Ég kæri mig alls ekki um að lesendur Orkubloggsins séu tómir jáliðar og finnst líka gott að heyra önnur sjónarmið.

Já - eitt lítið orð getur haft mikil tilfinngaáhrif. Jafnvel saklaust orð eins og "sætt".

[b (IP-tala skráð) 16.3.2010 kl. 19:37]

ES Hvernig væri að skella álverðinu inná síðuna þína í $/tonn - við búum jú í Evrópu.

http://metalprices.com/pubcharts/publiccharts.aspx?metal=al&type=l&weight=MT&days=1&size=s&bg=edf2f8

[Gunnar Th. Gunnarsson, 16.3.2010 kl. 20:37]

[Ketill Sigurjónsson, 16.3.2010 kl. 20:53]

Ég verða að segja að þó svo ég vorkenni engum að umreikna USD/pund yfir í USD/tonn, þá er þetta einhver þarfasta ábending sem ég hef fengið lengi. Algerlega borðleggjandi að ver frekar með þetta kort. Er komið inn.

[Bjarki (IP-tala skráð) 18.3.2010 kl. 00:05]

Takk fyrir pistilinn. Það væri vafalaust mikil kjarabót fyrir íslenskt samfélag ef einu eða tveimur af þessum pólitísku þungaiðnaðarverum yrði kippt úr sambandi og orkunni beint á sæstreng til Evrópu í staðinn. Ég er bara hræddur um að það væri of stór biti til að taka í einu lagi að opna einn daginn á sæstreng með mörg hundruð MW aflflutningsgetu. Besta lendingin hlýtur alltaf að vera sú að það takist að laða hingað til lands miklu miklu fleiri iðnaðarfyrirtæki í hátæknivæddum framleiðsluiðnaði sem væru til í að greiða vel fyrir orkuna, kaupa hana í smærri skömmtum og sjá Íslandi um leið fyrir fjölbreyttara atvinnulífi, sem okkur skortir svo mjög. Ef slík fyrirtæki eru tilbúin til þess að greiða yfir 100 mills fyrir orku í V-Evrópu eins og fram kemur á yfirlitinu sem fylgir blogginu þá veit ég ekki af hverju það er svo mikið vandamál að lokka þau til Íslands þar sem þau gætu borgað kannski 60-80 mills.

Hvernig væri annars að koma bara upp galopnu og gegnsæu rafrænu uppboðstorgi íslandi þar sem orkan yrði seld hæstbjóðanda? Orkufyrirtækin myndu þá bjóða til sölu pakka sem fela í sér afhendingu ákveðins orkumagns yfir ákveðinn tíma og hinn frjálsi markaður fengi að sjá um að leggja mat á verðmæti orkunnar án aðstoðar frá pólitíkusum á atkvæðaveiðum í heimakjördæminu.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 18.3.2010 kl. 11:20]

Lykillinn að arðsemi virkjana, t.d. Kárahnjúkavirkjunar er að sú að þessi 150 miljarða fjárfesting er í 100% vinnu fyrir eigenda sinn, allan sólarhringinn, allt árið.

Slík fjárfesting væri glapræði ef nýtingin væri óvissuatriði.

Og varðandi þá draumsýn að selja orkuna til útlanda, þá hefði ég haldið að nær væri að finna verkefni fyrir þá orku hér innanlands.

[Bjarki (IP-tala skráð) 18.3.2010 kl. 12:38]

Það er rétt að taka fram að mér er ekki illa við álvinnslu sem slíka, það er ekki betri eða verri atvinnugrein en hver önnur og þeir sem koma að greininni sem eigendur, stjórnendur og starfsmenn eru ekki betra eða verra fólk en annað. Margt af því sem sagt hefur verið í stóriðjuumræðu síðustu ára í nafni andstöðu við stóriðju er stórkostleg firra og Draumalandið fer þar fremst í flokki með sín hjóbörufylli af rökleysu, rangfærslum og tilfinningaklámi.

Ég get alveg skrifað undir það að uppbygging álvera á Íslandi hafi hingað til, allavega fram að Kárahnjúkum og Reyðaráli, verið þjóðinni til góðs. Lykillinn að því að hægt var að ráðast í uppbyggingu á öflugu, hagkvæmu og nútímalegu raforkukerfi var að til staðar voru stórir tryggir kaupendur í álverinu í Straumsvík og síðar í Hvalfirði. Stærðahagkvæmnin skilar sér m.a. í lægri rafmagnsreikningum fyrir íslensk heimili og fyrirtæki. Fjárfestingin í þessum infrasktrúktúr (fyrir Kárahjúka) hefur líka þegar verið greidd að stóru leyti til baka og virkjanirnar munu halda áfram að mala gull fyrir þjóðina í áratugi, löngu eftir að síðasta álverið lokar hér.

Ég er bara ekki á því að það sé skynsamlegt að halda áfram á sömu braut héðan í frá. Það er kominn tími á að orkufyrirtækin taki það þroskaskref, sem þau þurfa óhjákvæmilega að gera fyrr eða síðar ef þau vilja einhverntíman verða fullorðin, að losna úr viðjum þessara sambanda við örfáa risakaupendur sem borga lítið (en örugglega) og reyna að leita á önnur gjöfulli mið. Þó að það sé auðvitað meiri vinna að standa í því.

[Bjarki (IP-tala skráð) 18.3.2010 kl. 12:49]

Það er rétt að bæta því við að glapræði Kárahnjúka felst einmitt í því að semja um svo lágt orkuverð að þessi 150 milljarða fjáfesting verði að skila sínu 100%, allan sólarhringin, allt árið, í nokkra áratugi til þess að dæmið geti mögulega gengið upp á endanum fyrir orkufyrirtækið. Hverskonar „áhættustýring“ er það að hálfu orkufyrirtækisins að setja sig í svo viðkvæma stöðu gagnvart einum kaupanda? Völdin eru öll öðru megin í því viðskiptasambandi. Við eigum að vera vaxin upp úr þessu.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 18.3.2010 kl. 13:32]

Margt ógalið í þessu hjá þér, Bjarki

[Ketill Sigurjónsson, 18.3.2010 kl. 14:09]

Bjarki hefur til að bera hógværð og sáttatón, sem Orkubloggarann kannski skortir. Enda hefur bloggarinn ávallt verðið svolítill hrokagikkur. Því miður. Vildi margt gera til að hrista þann ókost burt úr skapgerðinni. En þetta virðist barrrasta alveg pikkfast í mér.

[Sigurjón Jónsson, 18.3.2010 kl. 15:15]

Ég er ekki eins fljótur að finna upplýsingar og þið þessir ofurbloggarar, en mig minnir að kostnaðurinn við Kárahnjúkavirkjun hafi verið ca 130 milljarðar. Landsvirkjun tók erlent lán fyrir þessu líklega í dollurum. Síðan hefur gengi dollarans tvöfaldast þannig að lánið stendur væntanlega í 260 miljörðum.

Starfsmenn Alcoa eru um 400 þannig að íslensk fjárfesting á hvert starf er 650.000.000 

Þetta er tær snilld.

[Ketill Sigurjónsson, 18.3.2010 kl. 15:35]

Það er svolítið absúrd þessa dagana að verðmeta nokkurn skapaðan hlut í íslenskum krónum.

En skv. síðustu tölum:

"Landsvirkjun áætlar að heildarkostnaður við Kárahnjúkavirkjun án vaxta verði um 123,9 milljarðar kr. á verðlagi september 2007, en 133,3 milljarðar kr. að meðtöldum fjármagnskostnaði sem áætlaður er alls um 9,4 milljarðar kr. á byggingartímanum."

Sjá hér:

http://www.althingi.is/altext/135/s/0751.html

[Gunnar Th. Gunnarsson, 18.3.2010 kl. 17:01]

Sigurjón, fjárfesting Landsvirkjunnar í Kárahnjúkavirkjun, hefur ekkert með nein störf að gera. Skylda LV er að framleiða rafmagn með hagnaði og það gerir hún. Óhagstæð þróun gengis íslensku krónunnar gagnvart lánum, virkar líka í hina áttina, þ.e. í sölu á rafmagni í dollurum og jafnar þetta út og gott betur en það.

Auk þess er álverð hærra en gert var ráð fyrir í upphaflega arðsemismati LV. Og enn annað... Kárahnjúkavirkjun framleiðir meira rafmagn en áætlanir gerðu ráð fyrir og Alcoa kaupir það rafmagn líka með smá breytingu á verksmiðju sinni.

Fjármagnið sem sett var í Kárahnjúkaverkefnið var ekki tekið frá neinum verkefnum öðrum og alls ekki úr ríkissjóði. Ríkissjóður (LV) mun hins vegar fá nánast alla peningana af raforkusölunnni í kassann innan 20 ára.