65+65+65+65+65+... eða bara 15 ár?

Það eru ýmsir skemmtilegir fletir á Magma-málinu. Eða öllu heldur á þeim lagaákvæðum sem gilda um afnotarétt einkaaðila að orkulindum í eigu hins opinbera. Einn flöturinn er sá hversu lengi einkafyrirtæki getur haft afnotarétt af orkuauðlind í eigu ríkis- eða sveitarfélaga skv. gildandi lögum. Í dag ætlar Orkubloggarinn aðeins að velta vöngum yfir þessu.

Eins og allir ættu að vita segir í gildandi lögum að hámarkstími afnotaréttar orkuauðlinda í eigu ríkis- eða sveitarfélaga hverju sinni er 65 ár. En að auki er gert ráð fyrir því að fyrirtæki með afnotarétt geti fengið framlengingu.

Hámarksafnot hverju sinni eru því 65 ár og væntanlega getur framlenging því aldrei orðið lengri en 65 ár - í senn. En tekið skal fram að einkafyrirtækið á ekki neinn sjálfkrafa rétt að framlengingu. Það er háð samþykki eiganda auðlindarinnar, hvort sem það er ríki eða sveitarfélag.

Samkvæmt lögunum er ekki ekki unnt að semja um framengingu á afnotaréttinum fyrr en helmingur afnotatímans er liðinn. Þegar samið er um 65 ára afnot yrði því ekki samið um framlengingu fyrr en a.m.k. 32,5 ár eru liðin af 65 ára afnotatímabilinu. Sé þá samið strax um nýtt 65 ára tímabil verða afnotin samtals 97,5 ár. Það þarf þó alls ekki að semja um framlenginguna nákvæmlega á þeim tímapunkti; það má gera hvenær sem er síðar á afnotatímanum. Fræðilega séð má semja um framlenginguna alveg við lok afnotatímans og þá verður afnotatíminn samtals 130 ár (65+65).

En 130 ár þarf samt alls ekki að vera hinn endanlegi hámarks afnotatími. Það er ekkert í lögum sem segir að aðeins geti verið um eina framlengingu að ræða. Fyrir vikið má hugsa sér að einkafyrirtæki með afnotarétt fái hverja framlenginguna á fætur annarri. Fái t.d. afnotarétt í samtals 650 ár. Með því að fá fyrst 65 ára afnotarétt og síðan alls níu framlengingar. Þó svo sumum kunni að þykja þetta sérkennilegt og jafnvel vafasöm túlkun á lögunum, verður ekki betur séð en að þetta sé svona. 

En af hverju er þá bara talað um 130 ára afnotatíma? Þegar Björk hrinti af stað undirskriftasöfnun sinni fyrir um hálfum mánuði, flutti hún stutta tölu og talaði þar um 130 ára afnotarétt HS Orku. Þarna hefur Björk greinilega gert ráð fyrir því að 65 ára heimildin verði fullnýtt og að samið verði um 65 ára nýtingu í viðbót í lok afnotatímans. Skúli Helgason, núverandi formaður iðnaðarnefndar Alþingis, er bersýnilega á sömu skoðun og Björk um lengd afnotatímans. Sbr.nýleg grein hans á Pressuvefnum, þar sem hann talar um allt að 130 ára rétt HS Orku til nýtingar.

Orkubloggaranum er hrein ráðgáta af hverju blessað fólkið er svona fast í þessum 130 árum. Það er staðreynd að það er ekki kveðið á um neitt endanlegt hámark í lögunum, heldur einfaldlega opnað á framlengingu "þegar helmingur umsamins afnotatíma er liðinn." Færa má rök fyrir því að lögin heimili ekki bara eina framlengingu á afnotaréttinum, heldur leyfi lögin að hver framlengingin geti komið á fætur annarri. Þannig að afnotatíminn geti jafnvel orðið endalaus.

kannski er helsta ástæða þess að enginn talar um lengri afnotatíma en 130 ár sú, að þó svo mannslífið geti orðið hundrað ár eða jafnvel meira er svolítið erfitt fyrir fólk að hugsa í svona löngum tíma. Þess vegna hefur kannski enginn hugsað útí það að afnotatíminn gæti skv. gildandi lögum orðið miklu lengri en "bara" 130 ár.

Þegar lögin voru samþykkt voru ekki alir þingmenn sáttir á að afnotatíminn yrði 65 ár plús möguleiki á framlengingu. Margir þingmenn VG vildu að afnotatíminn yrði mun styttri. Pétur Blöndal vildi aftur á móti að tíminn yrði 90 ár. En niðurstaðan varð 65 ár og óskýrt framlengingarákvæði. Hvort Alþingismenn skyldu þetta svo að aðeins gæti komið til einnar framlengingar eða að afnotatíminn geti orðið jafnvel endalaus, vitum við vesæll almenningur ekki. En það er ekkert skýrt og ákveðið hámark sett á afnotatímann í lögunum.

Sumum kann að þykja þetta hljóma sem tuð í Orkubloggaranum. Eða sem skaup. Þetta skipti hvort eð er engu, því alltaf megi breyta lögunum og setja á ákveðið hámark. T.d. með því að setja inn ákvæði þess efnis að aðeins sé unnt að fá eina framlengingu. Það er að sjálfsögðu rétt að öll lög geta breyst e.h.t. í framtíðinni. En í reynd er núna ekkert hámark í gildi.

 

Hver var skilningur Alþingis?

Er þetta kannski rangt hjá Orkubloggaranum? Felst einhver hámarks-afnotatími í lögunum? Til að fá vísbendingu um hvað þingmenn ætluðu sér en gátu ekki orðað með skýrum hætti í lögunum, er venjan sú meðal lögfræðinga að glugga í þau gögn sem lögð voru fyrir Alþingi í tengslum viðviðkomandi frumvarp. Því miður koma þau gögn hér að litlum sem engum notum. Það er einfaldlega alls ekki ljóst hvað meirihluti Alþingis hafði í huga þegar greidd voru atkvæði um framlengingarákvæðið.

Nei - hvorki í lögunum, frumvarpinu eða athugasemdum sem fylgdu frumvarpinu segir neitt að gagni um það hvernig skilja eigi framlengingarákvæðið. Enda var í upphaflega frumvarpinu alls ekki gert ráð fyrir neinni framlengingu umfram 65 ára afnotatíma. Það var sem sagt ekkert framlengingarákvæði í upphaflega frumvarpinu; það ákvæði kom inní frumvarpið í meðförum þingsins án þess að nákvæmar skýringar fylgdu sögunni.

Það er heldur ekki að finna neinar nákvæmar skýringar um framlengingarákvæðið í nefndaráliti meirihluta iðnaðarnefndar, sem lagði þó þetta framlengingarákvæði til. Og því lítið gagn í því nefndaráliti, þegar leita skal upplýsinga um hvað Alþingi eiginlega meinti með þessu.

Í umræðum á Alþingi komu fram allskonar skoðanir um það hvert afnotatímabilið ætti að vera. En ekki hefur Orkubloggarinn séð umræðu um það hvort einungis væri unnt að framlengja afnotaréttinn einu sinni eða oftar. Einstaka persónuleg ummæli Alþingismanna hafa reyndar almennt litla þýðingu við túlkun á lögum og skipta því litlu hér. En af umsögn iðnaðarnefndar má helst ráða að þetta framlengingarákvæði hafi einfaldlega verið sett inn til að þóknast einhverju orkufyrirtæki, eins og síðar verður vikið að hér í færslunni. 

Hér er einnig mikilvægt að hafa í huga að þegar 65 ára reglan var lögfest án skýrra ákvæða um hámarksafnotatíma, var líka sleppt að kveða á um hvernig fara skal með virkjunina þegar afnotatíminn rennur út! Augljóslega hefur eigandi virkjunarinnar lítinn áhuga á að sitja upp með virkjunina ef ekki fæst áframhaldandi leyfi til að nýta orkuna. Lögin segja ekkert um það hvernig leysa á úr þeim vanda. En það er annar handleggur, sem ekki verður fjallað sérstaklega um í þessari færslu.

Lögin eru greinilega fáránlega óskýr og hroðvirknisleg. Um það voru þingmenn reyndar að nokkru leyti meðvitaðir þegar þeir greiddu atkvæði um frumvarpið. Því í lögunum er sérstaklega kveðið á um skipan sérstakrar nefndar sem skyldi fjalla um "leigugjald, leigutíma, endurnýjun leigusamninga og önnur atriði er lúta að réttindum og skyldum aðila" og einnig "meta hvaða aðgerða sé þörf til að tryggja í senn sjálfbæra og hagkvæma nýtingu auðlindanna".

Þessi lagasetning virðist því hafa verið hugsuð sem einhvers konar bráðabrigðaaðgerð. En ef hún var bráðabirgðaaðgerð, af hverju var þá ekki bara nóg að mæla fyrir um 65 ára afnotatíma? Af hverju þurfti þá strax að setja inn framlengingarákvæði? Það er hreinlega ekki heil brú í þessari löggjöf, né í hugsun Alþingismanna sem voru þarna að fjalla um einhverja mestu hagsmuni þjóðarinnar. Enda mun nú standa til að endurskoða lögin strax í haust. Vonandi tekst þinginu þá að búa lögin þannig úr garði að það verði algerlega á hreinu hversu langur afnotatíminn er, hversu oft sé unnt að framlengja afnotatímann, hvernig fara skuli með virkjanir í lok afnotatíma o.s.frv. 

 

Réðu hagsmunir GGE og FL Group ferðinni?

Ekki er augljóst af hverju Alþingi ákvað að 65 ár væri hæfilegur afnotatími, en ekki einhver allt annar árafjöldi. Ekki er heldur ljóst hvað nákvæmlega olli því að framlengingarákvæði var sett inn í frumvarpið í meðförum Alþingis. En þegar gluggað er í gögn þingsins virðist sem framlengingarákvæðið hafi komið inn í frumvarpið í  vegna þrýstings frá orkufyrirtækjunum. Eða eins og segir í nefndaráliti meirihluta iðnaðarnefndar (leturbreyting er Orkubloggarans):

Margir umsagnaraðilar og álitsgjafar hafa vakið máls á þeim neikvæðu efnahagslegu áhrifum sem kunna að vera samfara opinberu eignarhaldi á auðlindum og telja að miklu varði hvernig staðið verður að fyrirkomulagi afnotaréttarins. Þá hafa einstök orkufyrirtæki og samtök þeirra lagt ríka áherslu á að þau taki þátt í því nefndarstarfi sem fjallað er um í umræddu bráðabirgðaákvæði auk þess sem þau vilja að hámarkstími afnotaréttar verði lengdur ... Meiri hlutinn leggur til að handhafi afnotaréttar skuli, að liðnum helmingi afnotatímans, eiga rétt á viðræðum við leigjanda um framlengingu...

Svo mörg voru þau orð. Málið hafði þróast frá upphaflegum hugmyndum innan iðnaðarráðuneytisins um 40 ára afnotatíma (sbr. umfjöllun hér örlítið neðar í færslunni) yfir í það að afnotatíminn væri 65 ár, auk þess sem opnað var á  framlengd afnot. Og það án þess að setja nokkuð ákveðið og skýrt hámark á afnotatímann. Kannski ekki alveg jafn reyfarakennt eins og REI-málið, en talsvert drama engu að síður.

Reyndar virðist sem a.m.k. einhver orkufyrirtækjanna eða eigendur þeirra hafi farið að beita sér í málinu talsvert áður en frumvarpið kom fyrir Alþingi. Tilefni er til að nefna hér minnisblað frá desember 2007, sem fyrir lá að beiðni iðnaðarráðuneytisins. Í þessu memorandum lýstu tveir sérfræðingar - þeir Friðrik Már Baldursson og norski prófessorinn Nils-Henrik M von der Fehr - m.a. áliti sínu á því hver væri hæfilegur hámarkstími afnotaréttar að orkuauðlindum. Tilefnið var að ráðuneytið var þá búið að vinna fyrstu drög að áðurnefndu frumvarpi, sem síðar kom fram á Alþingi, og í þeim frumvarpsdrögum ráðuneytisins var m.a. fjallað um þennan tímabundna afnotarétt.

Það er alveg sérstaklega athyglisvert að í umræddu sérfræðiáliti þeirra Friðriks Más og Nils-Henrik's kemur fram, að í frumvarpsdrögunum sem sérfræðingarnir fengu í hendur til að gefa álit sitt á, sagði að hámarkstími afnotaréttar yrði 40 ár. Þegar frumvarpið svo kom fyrir Alþingi nokkrum mánuðum síðar var aftur á móti búið að lengja þennan tíma í 65 ár. Og það þrátt fyrir að sérfræðingarnir hafi alls ekki gert sérstaka athugasemd þess efnis að 40 ár væri of stuttur afnotatími. Það virðist því augljóslega hafa verið eitthvað allt annað en álit sérfræðinganna sem olli því að ráðuneytið ákvað að leggja til lengri afnotatíma.

Einnig má hér nefna að í minnisblaðinu bentu sérfræðingarnir á þann möguleika að afnotatíminn ("lengd leigutíma") yrði hafður mismunandi langur eftir því t.d. hvort um sé að ræða vatnsafl eða jarðhita. Sömuleiðis sögðu þeir afnotatímann geta verið mismunandi langan eftir því hvort einkaaðilinn væri að taka yfir orkufyrirtæki í rekstri eða að byggja slíkt fyrirtæki frá grunni. Í síðara tilvikinu eru nokkuð augljós rök fyrir lengri afnotarétti, heldur en í því fyrra. Engin þessara ábendinga sérfræðinganna virðist hafa hrifið þá sem sömdu frumvarpið; a.m.k. sér þeirra ekki merki í því frumvarpi sem kom frá ráðuneytinu.

Ekki verður séð að umrætt minnisblað sérfræðinganna mæli á nokkurn hátt sérstaklega með því að afnotatíminn verði lengri en þau 40 ár, sem mælt var fyrir um í frumvarpsdrögunum. Að vísu koma fram sjónarmið í áliti sérfræðinganna um að varast beri að hafa afnotatímann of stuttan - en sömuleiðis er þar skilmerkilega bent á ókosti þess ef tíminn sé hafður langur. Hvað sem því líður, þá ákvað ráðuneytið að falla frá hugmynd sinni um að hafa afnotatímann að hámarki 40 ár. Þegar frumvarpið kom út úr ráðuneytinu og barst Alþingi var þar mælt fyrir um 65 ára afnotatíma. Eftirfarandi texti er úr athugasemdum með frumvarpinu, sem samdar eru í ráðuneytinu:

Í ákvæðinu er lagt til að hámarkstímalengd samninga um afnotarétt verði 65 ár. Nýting þeirra auðlinda sem frumvarpið nær til byggist í flestum tilvikum á miklum fjárfestingum í mannvirkjum, sem hafa langan afskriftatíma. Fjárfestingin skilar sér því á löngum tíma. Hins vegar er nauðsynlegt að setja einhver efri mörk á lengd leigutímans og er lagt til í frumvarpinu að sá tími verði til allt að 65 ára í senn.

Þarna er ekki að finna nein ítarlegri rök fyrir því af hverju ákveðið var að miða við 65 ár en t.d. ekki 30 ár, 40 ár eða einhvern annan tíma. Á móti má benda á að afskriftartími virkjana mun a.m.k. stundum vera um 40-60 ár og þar af leiðandi er svo sem vel unnt að rökstyðja afnotatíma sem er nálægt því. En óneitanlega eru 65 ár í lengra lagi - og ennþá einkennilegra er að ekki skuli vera betur rökstutt af hverju og í hvaða tilfellum eigi að heimila framlengingu.

Hvorki í athugasemdunum né í áliti iðnaðarnefndar var mikið verið að velta vöngum yfir þessu og freistandi að álykta sem svo að menn hafi þarna verið svolítið hallir undir sjónarmið orkufyrirtækjanna - þ.e.a.s. hinna einkareknu orkufyrirtæka. Þar er í reynd bara um að ræða Hitaveitu Suðurnesja (sem varð að HS Orku) vegna þáverandi eignarhalds Geysis Green Energy í fyrirtækinu, en GGE var þá að stærstu leyti í eigu FL Group með Hannes Smárason í fararbroddi. 

Er ósanngjarnt af Orkubloggaranum að segja það vera augljóst, að FL Group via Geysir Green Energy hafi þarna sem eini umtalsverði einkaaðilinn í íslenska raforkugeiranum á þessum tíma (eftir kaupin á hlutabréfum ríkisins í Hitaveitu Suðurnesja) upp á sitt einsdæmi náð að fá afnotatímann lengdan úr 40 árum og í 65 ár + framlengingu?

Þetta var nú einu sinni á þeim tíma þegar Hannes Smárason var nánast tilbeðinn á Íslandi - þó svo brátt færi að fjara undan FL Group. FL Group var vel að merkja helsti hluthafinn i GGE frá stofnun þess í ársbyrjun 2007 og allt fram í febrúar 2008, þegar lauflétt flétta átti sér stað milli FL Group og Glitnis með bréfin. Hannes var þá yfir FL Group og horfði mjög til orkugeirans, sbr. líka REI-málið alræmda.

Það er kannski ofsagt að hagsmunir FL Group hafi þarna algerlega ráðið ferðinni. Kannski var niðurstaðan um 65 ára afnot og framlengingu bara einfaldlega sátt milli stjórnarflokkanna að afloknum vangaveltum þeirra og munnlegum skoðanaskiptum um hvað væri eðlilegur afnotatími. Stjórnmálamennirnir höfðu skyndilega áttað sig á því að ef ekki yrði brugðist hratt við gætu orkuauðlindirnar á Suðurnesjum og víðar (sbr. REI málið) brátt verið komnar í einkaeigu og hafa hugsanlega talið mikilvægt að flýta málinu og banna framsal og koma þess í stað á "afnotarétti". En það skýrir ekki af hverju afnotatíminn lengdist á fáeinum mánuðum úr 40 árum og í 65 ár meðan málið var í vinnslu og þar að auki bætt við framlengingarákvæði. Og miðað við vankantana á lögunum er augljóst að málið var alls ekki unnið af þeirri kostgæfni sem almenningur á rétt á að Alþingi sýni.

 

Samantekt

Einkafyrirtæki geta skv. gildandi lögum fengið allt að 65 ára afnotarétt af orkuauðlindum í eigu ríkis eða sveitarfélaga. Einkafyrirtækið getur einnig fengið framlengingu á þessum afnotarétti til allt að 65 ára í senn og þannig getur afnotatíminn orðið allt að 130 ár. Og það er ekkert sem bannar að einkafyrirtækið fái margar framlengingar; m.ö.o. þá er ekkert ákveðið lögfest hámark á afnotatímanum.

Upphaflegar hugmyndir innan iðnaðarráðuneytisins voru að hafa afnotatímann 40 ár og enga framlengingu. Þegar frumvarpið kom frá iðnaðarráðherra til Alþingis var búið að lengja afnotatímann í 65 ár. Í meðförum Alþingis var svo framlengingarákvæðinu bætt við. Ýmis rök hníga að því að sjónarmið eigenda einkarekinna orkufyrirtækja hafi þarna fengið þægilegan meðbyr á Alþingi. Þar var í reynd fyrst og fremst um að ræða einungis eitt fyrirtæki; FL Group.

 

Lokaorð

Að lokum þetta: Það þarf augljóslega að hyggja miklu betur að málunum áður en nýtt frumvarp með ákvæðum um réttindi og skyldur raforkuframleiðenda verður lagt fyrir Alþingi. M.a. væri kannski ráð að skoða af hverju norska Stórþingið samþykkti nýlega að veita megi einkaaðilum leyfi til að reka virkjanir - en þó að hámarki til 15 ára í senn.

Já - það er að mörgu að hyggja áður en unnt er að ákveða skynsamlega framtíðarskipan á nýtingarétti á orkulindum Íslands. Þarna er einfaldlega á ferðinni eitthvert stærsta efnahagslega hagsmunamál þjóðarinnar og því eins gott að vandað sé til verka.

 

Athugasemdir

[Símon (IP-tala skráð) 2.8.2010 kl. 01:20]

Þetta er ástæðan fyrir því að við eigum ekki að selja frá okkur orkuveiturnar og ástæðan fyrir því að þeir vilja kaupa þær.

http://www.mbl.is/mm/frettir/innlent/2003/09/16/djupboranir_eftir_jardhita_gaetu_valdid_byltingu/

http://www.lvpower.is/verkefni/djupborun/

http://ferlir.is/?id=3397

[Karl Ólafsson, 2.8.2010 kl. 01:20]

Hverra hagsmuni höfðu þingmenn vorir að leiðarljósi við þessa afgreiðslu í nefnd og á þingi? Ok, óþarfi að spyrja svo sem, þessi frábæri pistill svarar þeirri spurningu.

Manni fallast eiginlega hendur, fréttir af GGE á sínum tíma og Magma síðar hafa komið óbragði í munninn á manni og nú sér maður svart á hvítu það sem maður hafði alltaf á tilfinningunni! Ég held að heimurinn hafi í raun ekkert lært af því hvernig Bechtel hegðaði sér í Bólivíu. Nú ætla ég ekkert að gefa mér að tilgangur Magma sé á nokkurn hátt sambærilegur, en hvaða ástæðu höfum við til að treysta því í 65+ ár? Eftir þann tíma verður Beaty genginn veg allrar veraldar og þó hann kunni að vera sá sómamaður sem hann segist vera, hver er kominn til með að segja hvernig arftakar hans innan Magma muni hegða sér, eða það fyrirtæki sem næst kaupir HS Orku af Magma?

Ef Beaty hættir við núna, eins og hann hótar í fréttum kvöldsins, þá er það e.t.v. bara hin mesta gæfa þ.a. okkur vinnist tækifæri til þess að vinda ofan af þessu lagasetningarrugli sem Hannes Smárason og hans kónar náðu í gegn hér. Setjum leikreglurnar almennilega áður en við hleypum einkaaðilum lausum í orkuauðlindum okkar.

Takk fyrir þennan Pistil, Ketill. Ég vona innilega að hann fái þá athygli hér í bloggheimum sem hann á skilið.

[Garðar Garðarsson (IP-tala skráð) 2.8.2010 kl. 11:46]

Voru ekki stjórnarflokkarnir að mætast á miðri leið? Iðnaðarráðuneytið mælti með 40 árum og Sjálfstæðismenn 90 plús, og 65 ár eru þarna mitt á milli og hefur því orðið lendingin. Þetta með framlengingu um önnur 65 ár kemur trúlega frá Sjálfstæðismönnum sem vildu einkavæða sem mest.

Annars er aðalatriðið að meirihluti stærstu orkufyrirtækjanna verði til frambúðar í eigu opinberra aðila sem hefur reynst vel fram að einkavæðingu HS Orku.

[björn (IP-tala skráð) 2.8.2010 kl. 11:47]

Komið hefur fram í fréttum að Magma hafi VALRÉTT á öðrum 65 árum þegar fyrstu 65 árin eru liðin.

Ef rétt reynist, þá þýðir þetta að Magma getur einhliða ákveðið að framlengja í 130 ár burtséð frá því hvað eigandi auðlindarinnar segir. Og þetta er því í raun 130 ára sveigjanlegur afnotaréttur og klárlega lögbrot því eins og þú segir þá má ekki samkvæmt lögum hafa lengri afnotarétt en 130 ár. 

Alveg sammála þér að þessi lög og umræðan um þau á alþingi er hroðvirknisleg, þetta er til skammar. Það vantar fagleg rök um hve langur líftími auðlinda er, hve lengi tekur að fá til baka fyrir fjárfestingu í virkjun og hvernig þessu er háttað erlendis.

 Og síðast en ekki síðast þarf að rukka 3-20% auðlindagjald til viðbótar við hefbundna skatta líkt og líklega öll önnur lönd gera (það er 20% í Kanada og 40% á síðari árum líftíma virkjana í Tælandi). 

[Ketill Sigurjónsson, 2.8.2010 kl. 11:57]

Ekki ber að túlka þessa færslu svo að ég haldi að Hannes Smárason tengist með einhverjum hætti Magma Energy. Það álít ég reyndar alveg útilokað.

Aftur á móti virðist Alþingi hafa tekið mikið tillit til einkaaðila í íslenska orkugeiranum, þegar samþykkt var árið 2008 að afnotarétturinn skyldi vera 65 ár + framlengingarákvæði. Og á þeim tíma voru FL Group (og svo Glitnir), sem stærsti eigandinn að GGE, eini umtalsverði einkaaðilinn í þeim bransa.

Fyrst og fremst er mikil þörf á að skýra réttindi og skyldur einkaaðila í raforkuframleiðslu á Íslandi. Löggjöfin sem um þetta gildir er óskýr og ábótavant.

[Ketill Sigurjónsson, 2.8.2010 kl. 12:03]

björn (IP-tala skráð) 2.8.2010 kl. 11:47; slíkur réttur Magma (eða öllu heldur HS Orku) getur ekki verið fyrir hendi því það stæðist ekki lögin. Ekki má semja um framhaldstíma fyrr en helmingur umsamins afnotatíma er liðinn. Skv. mínum heimildum hefur HS Orka 65 ára afnotarétt og ekkert umfram það, annað en möguleika á framlengingu sem yrði þá samið um síðar.

[Ketill Sigurjónsson, 2.8.2010 kl. 12:12]

Garðar Garðarsson (IP-tala skráð) 2.8.2010 kl. 11:46; ég er reyndar ekki alveg sammála því að rekstur hins opinbera á virkjununum hafi reynst vel. Þvert á móti hefur t.a.m. fjármögnunarstefna OR verið ömurleg og bent hefur verið á að velgengni Hitaveitu Suðurnesja á sínum tíma megi að miklu leyti þakka háu orkuverði sem Keflavíkurherstöðin greiddi fyrirtækinu. Svo þykir mörgum það líka mjög sérkennilegt að ríkið lét Landsvirkjun reisa Kárahnjúkavirkjun fyrir eitt álver - þ.e.a.s. illskiljanlegt af hverju ríkissjóður og þar með almenningur þurfi að vera í ábyrgð fyrir slíkri risaframkvæmd sem er ekki hluti af almannaþjónustu. Kannski eðlilegra ef Kárahnjúkavirkjun hefði verið í sér félagi, þ.e. verkefnafjármögnuð og án ríkisábyrgðar.

[Garðar Garðarsson (IP-tala skráð) 2.8.2010 kl. 14:08]

Ketill, hvar í nágrannalöndum okkar hefur einkavæðing orkufyrirtækjanna leitt af sér betra verð og þjónustu fyrir almenning?

Kárahnjúkaverkefnið hefði getað verið með ábyrgð ríkisins þó einkaaðilar hefðu hirt arðinn, eins og svo margt sem ríkið hefur einkavætt eins og t.d. bankakerfið. Einkavæðing hefur þvert á móti ekki verið trygging fyrir mistökum misviturra stjórnmálamanna. Orkuframleiðsla og sala getur aldrei verið nema í fákeppni og er alltof mikilvæg starfsemi til að vera í höndum fjárspekulanta sem stýra verði og nýtingu óháð hag almennings.

[Viðar Ingvason (IP-tala skráð) 2.8.2010 kl. 15:18]

Mafían stýrir löggjafanum. Þess vegana eru lögin þannig að mafíósarnir geta hagnast á kosnað almennings. Þetta á við um öll lög sem sett voru síðustu tvo áratugi af SjálfstæðisFLokki, Framsóknarflokki og Samfylkingu.

[Hafþór Baldvinsson, 2.8.2010 kl. 16:02]

Sæll Ketill. Ég staldraði við eitt sem þú fullyrðir um Magma. Þú segir að Magma hafi sérhæft sig í nýtingu jarðvarmaorku. Það er hvergi hægt að sjá og það væri ágætt ef þú gætir bent á upplýsingar um slíka vinnslu.

Á netinu virðist hvergi að finna slíkar upplýsingar nema hjá Magma og þær eru beinlínis rangar.

[Ketill Sigurjónsson, 2.8.2010 kl. 17:18]

Sjálfur hef ég sagt hér á Orkublogginu að í reynd sé Magma fjárfestingafyrirtæki sem kaupi í jarðvarmafyrirtækjum og - verkefnum. Magma vill þó fremur kalla sig jarðvarmafyrirtæki heldur en fjárfestingafyrirtæki.

[Árni (IP-tala skráð) 2.8.2010 kl. 19:21]

Sæll Ketill - þakka afbragsðgóða pistla gegnum tíðina.

Þú segir að ekki sé hægt að tengja Hannes við Magma sem er trúlegt.

Hins vegar var Ásgeir nokkur Margeirsson hæstráðandi í jarðvarmahluta FL-Group og sá hinn sami er í fyrirsvari fyrir Magma á Íslandi. Að því marki sem slíkar óbeinar tengingar hafa þýðingu þá er hún til staðar. Það voru sömu menn að vinna í að skapa hagstætt regluverk fyrir og eftir. Hannes er kannski farinn úr myndinni en sami hugsunarháttur og sömu menn eru að róta í þessu.

Sjálfum finnst mér það frekar ógeðfellt.

Svo eru fréttir síðustu daga skemmtilegar, þ.e. að fylgjast með hvað Beaty hefur slæma ráðgjafa (frekar en hann sé svona slæmur sjálfur) - fyrst reynir hann að sópa orðspori Bjarkar með sér (sem var afleikur) og svo leikur hann dramadrottningu í FT og hótar að fara heim því enginn kunni vel við hann. Frekar lélegt allt saman.

[Ketill Sigurjónsson, 2.8.2010 kl. 20:24]

Ég er sammála því að strategían hjá Beaty er ekki góð. Kjánalegt þetta "boð" hans til Bjarkar um að hún kaupi fjórðung í fyrirtækinu. Og enn kjánalegra að viðra "hótun" um að hætta við. Íslendingar eru þrjóskir og svona tal virkar illa á þá marga - illa i þeim skilningi að þeim finnst Beaty vera að gera lítið úr sér. Ég þekki Ásgeir ekki neitt, en finnst hann líka sýna af sér slaka strategíu.

Þeir félagarnir eiga bara að segja eitt: Að Magma hafi verið í góðri trú um að vera að kaupa í áhugaverðu fyrirtæki á eðlilegum kjörum og að þeir hafi verið fullvissaðir um það af íslenskum lögfræðingum að aðferðin að fara í gegnum Svíþjóð hafi verið í samræmi við lög. Og að þeir muni fara í einu og öllu að íslenskum lögum og fagni því ef kaupin verði rannsökuð, svo enginn vafi verði til staðar. Töf á málinu sé að vísu óheppileg þar sem Magma sé á hlutabréfamarkaði, en öllu skipti að hreinsa andrúmsloftið.

Allar hótanir eru af hinu vonda í svona stöðu og þeir fá almenningsálitið bara enn meira á móti sér. Beaty vantar betri almannatengil. Sjálfur held ég að hann sé að fá HS Orku á hagstæðu verði, en held líka að hann sé alls ekki óheppilegur eigandi. Miklu verra gæti orðið ef HS Orka fellur í hendur kröfuhafa GGE.

[Ketill Sigurjónsson, 2.8.2010 kl. 20:40]

Garðar Garðarsson (IP-tala skráð) 2.8.2010 kl. 14:08; er ekki bara málið að einkavæðing hefur sjaldnast í för með sér betri þjónustu?! Aftur á móti getur hún samt haft þjóðfélaglslega jákvæð áhrif, ef vel er að henni staðið og ef einkavæðingin skilar meiri skatttekjum til ríkisins en opinberi reksturinn gerði. Ég er reyndar alls ekki talsmaður allsherjar einkavæðingar íslenska orkugeirans. Þvert á móti álít ég að fyrirkomulagið með eitt þokkalega stórt einkafyrirtæki (HS Orku) og eitt stórt ríkisfyrirtæki (Landsvirkjun) sé hugsanlega heppileg blanda. Svo myndi ég vilja sjá Orkuveitu Reykjavíkur bjargað úr þeirri hryllilegu stöðu sem fyrirtækið er komið í. Þó ekki þannig að reikningurinn verði bara sendur almenningi, eins og virðist standa til. Myndi vilja sjá t.d. öflugt evrópskt ríkisorkufyrirtæki koma inn í OR sem meðeigandi á móti Reykjavíkurborg. T.d. eitt af stóru skandínavísku ríkisorkufyrirtækjunum. En sá draumur er kannski bara útópía! Get reyndar lítt rökstutt af hverju betra væri að fá skandínavískt ríkisorkufyrirtæki þarna inn, heldur en öflugt einkarekið orkufyrirtæki frá öðru landi. En málið er bara að ég treysti vel fyrirtækjum eins og norska Statkraft, sænska Vattenfall og danska Dong. Traust er afskaplega óáþreifanleg tilfinning og erfið að útskýra. Og þar hefur hver sína skoðun.

[Karl Ólafsson, 2.8.2010 kl. 23:58]

Ketill, ég tek undir með þér um muninn á skandinavísku ríkisorkufyrirtæki annars vegar og fjárfestingarfyrirtæki eins og Magma hins vegar. Munurinn felst í 'mótífi'. Magma er í þessu til þess að græða á því, en í því felst að væntanlega munu þeir selja sinn hlut eða hluta af sínum hlut, þegar verði hlutanna hefur hækkað ásættanlega að þeirra mati. Við vitum ekkert um hvers konar eigendur koma þá að þessu.

Það er deginum ljósara að einkavæðing hefur ekki og mun ekki skila betra verði (og að öllum líkindum ekki heldur betri þjónustu) til neytenda.

Það er síðan annar flötur á þessu máli, svo enn sé haldið til haga minningu um það sem gerðist í Bólivíu þegar Bechtel eignaðist þar og framfylgdi með lögregluvaldi eignarrétti sínum á rigningarvatni. Munið þið eftir fréttainnslagi í fréttatíma annarrar hvorrar sjónvarpsstöðvarinnar fyrir ca. 2-3 vikum síðan þar sem sagt var frá athafnamanni í Vogunum sem borað hafði eftir heitu vatni á landareign sinni? Hugsum örlítið fram í tímann og veltum fyrir okkur hversu víðtækan rétt Magma er að fá í hendurnar hvað varðar nýtingarrétt á orkuauðlindum á Reykjanesskaganum. Mun Magma geta krafist þess að Sýslumaður loki með lögregluvaldi borholum þessa framsækna og duglega einstaklings sem lagt hefur ófáar milljónir af sínu eigin fé í að bora eftir heitu vatni á landareign sinni? Mér er spurn? Hver verður þá munurinn á Íslandi og Bólivíu?

[Þorbergur Steinn Leifsson (IP-tala skráð) 3.8.2010 kl. 00:04]

Sæll og takk fyrir gótt blog

 Hvernig er með þessa nefnd "sem skyldi fjalla um "leigugjald, leigutíma, endurnýjun leigusamninga og önnur atriði er lúta að réttindum og skyldum aðila" og einnig "meta hvaða aðgerða sé þörf til að tryggja í senn sjálfbæra og hagkvæma nýtingu auðlindanna". Hefur hún verið skipuð og skilað niðurstöðum? Hvernig er hægt að gera samninga um leigu á orkulindum sem byggja á lögunum ef þetta liggur ekki fyrir? 

Mér finnst það alveg liggja í augum uppi að ekki verði framlenging nema eigandi auðlindarinnar vilji semja um framlengingu. Eigandinn semur hinsvegar eins oft um framlengingu og honum þykir hagstætt. Það er því eingöngu leigutíminn 65 ár sem skiptir máli, og við erum sammála um að hann sé allt of langur. Þú segir reyndar að afskriftartími virkjana sé oft 40 til 60 ár. Þetta gildir um vatnsaflsvirkjanir en það verður að vera hægt að afskrifa jarðgufuvirkjun á 20 til 25 árum til að glóra sé í framkvæmdinni. Óvissan er mun meiri í jarðgufunni og virkjunin, vélar, pípur og borholur eyðast mun hraðar en stíflur og jarðgöng sem hafa nær ótakmarkaðann endingartíma. Ég veit ekki betur en að jarðgufuvirkjanir séu afskrifaðar á 20 árum í bókhaldi íslensku orkufyrirtækjanna.  

Mér finnst þú tala of lítið um afnotagjald auðlingarinnar. Það er aðalatriðið varðandi lengd nýtingarsamnings og hvort hagstætt sé að leifa einkaaðilum að nýta auðlindirnar. Fast afnotagjald til 65 ára er glæpsamlegt, jafnvel þó það sé % af “verðmæti” orkunnar á hverjum tíma.

Það er mjög eðlilegt að afnotagjaldið sé lágt núna enda hefur aldrei verið reist jarðgufuvirkjanir til raforkuframleiðslu á Íslandi sem stendur undir sér. Krafla kostaði ríkissjóð fúlgur og var síðan gefin Landsvirkjun. Hitaveita Suðurnesja var bara vel stödd vegna þess að Kaninn var látinn borga margfelt hærra orkuverð en Íslendingar. Hengillinn er að sliga OR. Nesjavellir eru eina undantekningin enda er raforkuframleiðsla þar aðeins hliðarafurð. Eftir 10 ár (ef 20 ár eru leigutíminn) geta forsendur verið  gerbreyttar og þá væri kannski hægt að semja um miklu hærra auðlindagjald, jafnvel frá þeim tíma, ef notandinn tryggir sér 20 ár í viðbót, og svo koll af kolli. Þetta er hinsvegar áhættu fjárfesting fyrir nýtingarhafann en hann nýtur þess þá í framtíðinni "ef"orkuverðið hækkar að geta boðið betur en aðrir (þegar nýtingarretturinn verður aftur boðinn út eftir í síðasta lagi 20 ár) og tryggt sér nær fullar tekjur af fjárfestingunni eftir að hún er að fullu afskrifuð. Stuttur leigutími (20-30 ár) leysir því öll vandamál með áhættu og afnotagjald.

Kveðja

Þorbergur

 

[Ketill Sigurjónsson, 5.8.2010 kl. 20:13]

Þorbergur Steinn Leifsson (IP-tala skráð) 3.8.2010 kl. 00:04; nefndin skilaði skýrslu til forsætisráðherra í mars s.l. Nefndin telur 65 ára afnotatíma full langan og virðist aðhyllast 40-50 ára afnotatíma. Sjá má skýrsluna hér: http://www.forsaetisraduneyti.is/frettir/nr/4172

Að sjálfsögðu ræður eigandi auðlindarinnar hvort hann framlengir afnotaleyfð eða ekki. Það er hárrétt. En það er galli að ekki skuli vera ákvæði í lögunum sem segja hvernig fer með virkjunina ef ekki er framlengt. Um það getur augljóslega orðið alvarlegur ágreiningur. Eigandi virkjunarinnar mun álíta að hann eigi virkjunina og eigandi auðlindarinnar verði þá að leysa hana til sín fullu verði. Er eigandi auðlindarinnar sáttur við það?

Auðlindaleigan er svo sérkapítuli. Sem ég fjalla kannski um síðar.