Nýársskaup og "Colombia"

Er ekki alveg nauðsynlegt að slá á örlítið létta strengi svona í upphafi nýs árs?

Þá er fátt betra en að rifja upp hið ómótstæðilega áramótablað Markaðarins við áramótin 2006/2007. Markaðurinn var (og er) viðskiptakálfur Fréttablaðsins. Í dag ætlar Orkubloggarinn að glugga aðeins i þetta magnaða eintak blaðsins. Sem á forsíðunni skartaði þessari líka fínu mynd af manni ársins. Að mati Markaðarins. Sá var Hannes nokkur Smárason:

"Hannes Smárason er maður ársins 2006 að mati dómnefndar Markaðarins. Hann fór inn í þetta ár með ýmsar hrakspár á bakinu og efasemdir um stefnu, en kemur út úr því með innleystan hagnað fyrir á fimmta tug milljarða og með eitt öflugasta fjárfestingarfélag í Evrópu sem getur fjárfest fyrir 200 milljarða króna."

Því miður fann Orkubloggarinn hvergi þarna í umræddu blaði Markaðarins hvaða öndvegisfólk það var sem sat í dómnefndinni, sem valdi Hannes Smárason sem mann ársins. Kannski best fyrir það sjálft að halda nöfnum sínum leyndum.

En greinin heldur áfram á þessum bráðskemmtilegu og jákvæðum nótum: Umræðan á árinu um íslenska fjárfesta og fjármálakerfið var á tíðum ósanngjörn og illa ígrunduð. Skrifar blaðamaðurinn og vitnar svo í Hannes: „Þetta var svona slagorðaumræða þar sem menn máluðu skrattann á vegginn. Þessi umræða var óvægin og hörð, en það sem er merkilegast við hana er að það komu eiginlega allir sterkari út úr henni."

Þarna eru Hannes og Markaðurinn að vísa til neikvæðrar umfjöllunar um íslenskt viðskiptalíf á árinu 2006 frá t.d. Danske Bank og einhverjum leiðindapúkum hjá bandarískum bönkum. Til upprifjunar skal nefnt að á fyrri hluta 2006 skall á það sem nú er nefnt fyrri bankakreppan. Þegar íslenskum bönkum reyndist allt í einu erfitt að fá lánaða peninga í útlöndum til að endurfjármagna sig.

En sama ár birtist svo víðfræg skýrsla þeirra Frederics Mishkin og Tryggva Þórs Herbertssonar (sem síðar varð forstjóri Askar Captal þeirra Wernerbræðra og talar nú á Alþingi fyrir því að ríkisstjórnin taki ráðin af Landsvirkjun og virki í hvelli fyrir álver á Húsavík). Þetta var skýrslan sem hvítþvoði íslenskt viðskiptalíf og um hana segir Markaðurinn orðrétt:

"Í byrjun maí [2006] kom svo einnig út skýrsla Frederics Mishkin hagfræðiprófessors við Colombia-háskóla [sic] í Bandaríkjunum, þar sem hann sagði íslenskt hagkerfi standa traustum fótum. Viðskiptaráð hafði falið Mishkin að kanna stöðu efnahagslífsins og niðurstaðan var skýrsla sem hann skrifaði með Tryggva Þór Herbertssyni, forstöðumanni Hagfræðistofnunar. Mishkin vísaði algjörlega ábug kenningum um yfirvofandi kreppu. Mishkin var síðar á árinu tekinn inn í hóp seðlabankastjóra í Bandaríkjunum og er það til marks um þá virðingu sem hann nýtur í heimi hagfræðinnar, enda talinn í hópi færustu sérfræðinga á sínu sviði."

Nú segja reyndar sumir að þessi alræmda skýrsla hafi verið rituð af Tryggva Þór einum. En "vesalings" Mishkin situr uppi með að hafa párað nafn sitt undir kjaftæðið. Kalltuskan - þessi ótrúlega skýrsla á líklega eftir að fylgja honum eins og skugginn um aldur og ævi, sbr. t.d. umfjöllun á vef Financial Times. Mæli með því að lesendur horfi á vídeó-innslagið þar.

Í áðurnefndu viðtali í Markaðnum kom Hannes Smárason inn á fjármögnun Glitnis og annarra íslenskra banka. Og sagði í því samband: "Það er hins vegar afar merkilegt að sjá að bankarnir eru búnir að fjármagna sig í botn, með miklu meira lausafé og standa mun betur en þeir gerðu í upphafi árs... Við höfum góðan aðgang að alþjóðlegum fjármálamarkaði og ef við ráðumstu í stórverkefni, þá getum við fengið til liðs við okkur stóra erlenda banka."

Þannig talaði forstjóri FL Group í árslok 2006. Ekki veit Orkubloggarinn hvað snjallir viðskiptamenn eiga við með frasanum að "fjármagna sig í botn". En tuttugu mánuðum síðar var þetta allt orðið gjaldþrota.

Svo komu lokaorðin í viðtalinu sem eru auðvitað snilld: Við þurfum að vera sniðug til þess að geta haldið áfram að vaxa án þess að breytast í bresk eða skandinavísk félög og missa við það sérstöðu okkar. Hins vegar ef menn stíga ákveðin skref hér varðandi reglur og skattaumhverfi þá er engin ástæða til að ætla annað en að við getum haldið áfram. Við erum rétt að verða þekkt í alþjóðlegum fjárfestingarheimi, en það á algjörlega eftir að nýta þann möguleika að gera Ísland að spennandi fyrirtæki fyrir fjármálafyrirtæki og banka.

Jamm - sumir álíta að við "þurfum að vera sniðug". Og kannski ekkert að vera að reka fyrirtækin hér á Klakanum góða eins og einhver skandínavísk félög. Auðvitað alveg skelfilegt að fylgjast t.d. með öllum rotgrónu dönsku stórfyrirtækjunum, sem ekki kunna að taka almennilega áhættu í anda Vegas. Hannes og félagar þurfa líka endilega að kenna Danskinum að veita lán til viðskiptaklíkunnar veðlaust og helst líka án undirritunar.

Umrætt áramótablað Markaðarins er stútfullt af meiru ámóta rausi frá öðrum forkólfum íslensk viðskiptalífs. Rétt að hafa hér hlekk á blaðið, en athugið að þetta er nokkuð þungt pdf-skjal. Það er samt vel þess virði að hlaða því niður; lesningin er hrein veisla fyrir kjánahrollinn. Jón Ásgeir var kokhraustur og sagðist bara vera rétt að byrja. Og annað eftir því. Af öllum viðmælendum blaðsins var aðeins einn einasti maður sem mælti viðvörunarorð. Sá var þáverandi forstjóri Marel, Hörður Arnarson, sem nú er forstjóri Landsvirkjunar.

Já - á árunum 2005-2008 þandist "íslenska efnahagsundrið" út nánast hömlulaust en án innistæðu. Sorglegast er samt hvernig sum opinber fyrirtæki létu líka sogast með. Líklega er Orkuveita Reykjavíkur þar eitt besta dæmið.

Allt fram á síðustu dagana fyrir hrun stærðu stjórnendur Orkuveitunnar sig af glæstum sigrum. Þrátt fyrir ýmsar viðvörunarraddir um að hinn mikli lásbogi íslensks efnahagslífs væri með veikan streng, ákvað Orkuveita Reykjavíkur að ráðast í nýjar stórframkvæmdir með tilheyrandi aukinni skuldsetningu. Jafnvel svo seint sem sumarið 2008 voru gerðir stórir samningar um kaup á vélasamstæðum í nýjar virkjanir á Hengilsvæðinu, þrátt fyrir að verulegar blikur væru á lofti. Hvorki æðstu ráðamenn stjórnvalda né opinberra stofnana eða -fyrirtækja virtust sjá ástæðu til að staldra við né hugleiða að það sem fer mjög hratt upp kemur oft líka ansið hratt niður.

Af þessu tilefni er vert að rifja upp ummæli þáverandi forstjóra Orkuveitunnar í hinu alræmda áramótablaði Markaðarins. Þá voru viðræður Orkuveitunnar og Símans um sameiningu dreifikerfa sagðar vera á lokastigi. „Það er verið að hreinsa upp síðustu innansleikjurnar," sagði Guðmundur Þóroddsson, forstjóri Orkuveitunnar." Skemmtilega að orði komist?

Það er sérstaklega athyglisvert að í þessu margumrædda flotta eintaki af Markaðnum er tvívegis sagt frá heimsókn Michael Porter til Íslands þá fyrr um árið. En í hvorugt skiptið er minnst einu orði á þau orð Porter's að hér væru augljós háskaleg þenslumerki, sem afar mikilvægt væri að bregðast við án tafar. Líklega hefur ritstjóra Markaðarins þótt þau ummæli Porter's vera full neikvæð, til að vera að rifja þau upp í þessu skemmtilega áramótablaði.

En "veislan" hélt áfram enn um sinn. Að vísu voru nokkrir leiðinlegir efasemdarmenn, sem leist alls ekki á blikuna og þótti eitthvað meira en lítið einkennilegt við módelið allt. Losuðu sig við öll sín íslensku hlutabréf og greiddu upp fasteignalánin sín. En gerðu það allt í hljóði og læddust með veggjum, vitandi að ef það fréttist yrðu þeir hafðir að háði og spotti. Komu sér burt frá hjörðinni og heyrðu partýglamrið fjarlægast... vissulega með smá söknuði. En stundum er bara alls ekki svo galið að fylgja eigin samvisku og eigin hyggjuviti.

 

Athugasemdir

[Þórir Kjartansson, 2.1.2011 kl. 18:35]

Takk fyrir pistilinn Ketill.  Þessum jólasveinum verður aldrei nógsamlega nuddað upp úr ruglinu.

[Ketill Sigurjónsson, 2.1.2011 kl. 19:56]

Takk fyrir það, Þórir. Það er reyndar í tísku þessa dagana að segja að nú eigi bara að horfa björtum augum fram á veginn. Og helst ekkert að vera að bömmerast í baksýnisspeglinum. Þetta er kannski satt og rétt. En vonandi gleyma menn ekki samstundis fortiðinni og hafa lært eitthvað af henni. Sendi góðar kveðjur til Víkur.

[Þorbergur Steinn Leifsson (IP-tala skráð) 2.1.2011 kl. 20:08]

Sæll og takk fyrir þessa skemmtilegu upprifjun. Það er nefnilega mjög lærdómsríkt fyrir framtíðina að rifja upp fortíðina. Það er altalað um þessar mundir að „allir hafi talað jákvætt um bankabóluna fyrir hrun“,  þetta nota stjórnmálamenn sem afsökun fyrir að hafa ekki brugðist við. Ég held að þetta þurfi að endurskoða og í raun og veru sé ég ekki að margir óháðir skynsamir menn hafi talað jákvætt um þetta hryggðartímabil. Þeir sem töluðu jákvætt um ástandið voru helst eftirfarandi:

1. Bankamennirnir og fjárfestarnir sjálfir
2. Blaðamenn blaða sem vori í eign þessara mann. (Fréttablaðið, Morgunblaðið og Viðskiptablaðið)
3. Stjórnarmenn og starfsmenn  nokkurra lífeyrissjóða sem fjárfestu í vitleysunni og sátu í stjórnum á þeirra vegum og veiddu lax á kostnað bankanna víða um heim.
4. Sérfræðingar sem keyptir vort til að gefa umsagnir t.d. téðir Frederics Mishkin og Tryggvi Þór Herbertsson, Friðrik Már Baldursson og fleiri. 
5. Stjórnmálamenn (Þorgerður, Bjarni Ben, Ólafur Ragnar, og fl..) sem höfðu beina hagsmuni af bólunni, eða nýttu sér hana í valdabaráttu.  

Það er mjög ánægjulegt að núverandi forstjóri Landsvirkjunar skuli vera sá eini sem varar við hengifluginu í áðurnefndu blaði, gott að maður með slíkt sjálfsálit og heiðarleika skuli leiða þetta þjóðþrifa fyrirtæki. Það er hægt að nefna ótalmarga fleiri sem sáu hið augljósa (og tjáðu sig um það) , Gylfi Zoéga, Þorvaldur Gylfason og fleiri hagfræðingar við HI, Ragnar Önundarson og  nær allir erlendir hagfræðingar sem ekki voru hér á vegum bankanna, margir lífeyrissjóðir sem höfðu vit á að halda sig frá bólunni og töpuðu því nær engu. Það er líka mjög fróðlegt að lesa blogg (og commenta) Vilhjálms Þorsteinssonar frá janúar og febrúar 2008 (http://vthorsteinsson.blog.is/blog/vthorsteinsson/entry/408442/) þar sem hann hvetur fjárfesta til að halda sig frá hlutabréfum bankanna og fara yfir í ríkistryggð og vertryggð bréf sem buðust með mjög góðri langtímaávöxtun, langtum hærri en lífeyrissjóðir þurfti samkvæmt reiknigrunni sínum. Það væri gaman að gera samanburð á því hversu margir skynsamir og algerlega óháðir einstaklingar dáðust fyrirvaralaust að bönkunum á þessum tíma (í fljótu bragði man ég ekki eftir neinum, sem ég get fullyrt að hafi verið óháður fjárfestunum).  Mig grunar að af þeim hafi mikill meirihluti varað við blekkingunum, enda engar efnislegar forsendur fyrir betri árangri íslenskra fjárfesta (nema menn trúi kenningu ORG um víkingaeðlið). Þessir aðilar voru hinsvegar ekki áberandi í glanstímaritunum eins og þú dregur upp.   

[Jón Steinar Ragnarsson, 3.1.2011 kl. 06:47]

Mischkin fékk 15 milljónir fyrir skáldskapinn.  Hvað fékk Tryggvi Þór?  Þetta eru opinberar upplýsingar.  Fyrir hvern var skýrslan gerð og hver borgaði? Átta mig ekki alveg á því.

Annars væri spennandi að sjá þessa heimildarmynd, sem myndbrotið er úr. Inside Job heitir hún og er margverðlaunuð og var meðal annars á Cannes s.l. ár.  Ekkert heyrt um hana hér.  Wonder why...

[Jón Steinar Ragnarsson, 3.1.2011 kl. 07:01]

Þetta var annars verðug upprifjun. Takk fyrir hana.  Allt kjaftæði um að horfa fram á veg en sleppa baksýnisspeglinum er náttúrlega spuni sem þjónar hrunverjum og engum öðrum. Hljómar eins og að Nasistar mælist til þess að hætt verði að einblína á helförina og hugi að framtíðinni.

Við megum aldrei gleyma þessu og ekki síst megum við ekki gleyma því hverjir stóðu að baki. Ég veit að Tryggvi Þór og co eru ekki sammála slíku og kalla það fortíðarhyggju, hvað sem það á að þýða.

Spuninn lifir enn góðu lífi, enda hefur engu verið breytt.

Mig langar að spyrja þig um Vi'ðskiptaráðið. Þennan klúbb, sem stærði sig af því að hafa komið 90% af stefnumálum sínum í gegnum þingið í góðærinu. Þar sátu jú helstu krimmarnir og meira að segja stjórnmálamenn. Stefnumið þeirra var að auka frelsi í viðskiptum, auka skattaívilnanir og liða í sundur lögjöfina, svo þeir hefðu frítt spil.

Er ekki vert að kíkja á þennan klubb og hverjir ráku erindi þeirra á þingi?  Ég hefði haldið að það væri grundvallarrannsókn á því hvers vegna við höfðum engar varnir eða bremsur, þegar til kom.  Hvernig þetta var hægt yfirleytt.

[Óskar Þorkelsson, 3.1.2011 kl. 08:32]

kærar þakkir fyrir þessa upprifjun Ketill. Ég ætla að leyfa mér að setja þetta á fésið :)

[Sindri (IP-tala skráð) 3.1.2011 kl. 14:23]

Frábært!

[Gunnar Th. Gunnarsson, 4.1.2011 kl. 17:35]

Þorbergur Steinn velur skemmtilega úr, til að finna blóraböggla. Afhverju segir hann ekki "allir fjölmiðlar" mærðu útrásarvíkingana og ALLIR stjórnmálamenn líka, nema þeir í VG, sem enginn nennti orðið að hlusta á, því þeir voru á móti ÖLLU.

[Sigurjón Jónsson, 5.1.2011 kl. 11:24]

Ég er sammála því að það sé nauðsynlegt að skoða söguna.

Þessi saga er reyndar svo áhugaverð og fræðandi, að það ætti að búa til kennslubók sem fjallar eingöngu um uppganginn og hrunið, og gera hana að skyldulesningu í öllum skólum um ókomin ár.

Fólk er fljótt að gleyma og þess vegna er nauðsynlegt að minna það sífellt á hvernig nokkrir menn gátu lagt heilt þjóðfélag í rúst, og hvernig nokkrir stjórnmálamenn studdu þá í því með lagasetningum og tómlæti.