Sæstrengja-áratugur framundan?

Það er mikið að gerast í sæstrengjamálunum í V-Evrópu þessa dagana.

Sífellt meira rafmagn fer nú um háspennukapla, sem liggja eftir botni Norðursjávar. Nú í apríl (2011) byrjaði rafmagn að streyma eftir nýja kaplinum milli Bretlands og Hollands. Hann kallast BritNed og er um 270 km langur. Þetta er öflugur jafnstraumskapall - 1000 MW - en spennan er þó ekki nema 450 kV og rafmagnstapið því væntanlega talsvert. Það tók um ár að leggja kapalinn, en ákvörðunin um að ráðast í verkefnið var tekin 2007. Og núna fjórum árum síðar eru herlegheitin tilbúin.

BritNed er í eigu bresk-bandaríska orkurisans National Grid og hollenska TenneT, sem er einmitt einnig hluthafi í NorNed-kaplinum, sem liggur milli Hollands og Noregs. BritNed-kapallinn var talsvert skref fyrir breska raforkukerfið. Því þetta er fyrsta tenging Bretlands við meginland Evrópu síðan kapalstubburinn Interconnexion France Angleterre (IFA) var lagður milli Frakklands og Bretlands fyrir heilum aldarfjórðungi!

BritNed eru ekki einu stóru tíðindin í sæstrengjunum þessa dagana. Það er líka örstutt síðan tilkynnt var um lagningu rafmagnskapals á milli Noregs og Þýskalands. Kapallinn sá er kallaður NorGer og verður hann svipaður að lengd eins og lengsti neðansjávarkapallinn er í dag eða um 600 km. Sá lengsti núna er áðurnefndur NorNed-kapall milli Noregs og Hollands. NorGer mun liggja nánast samsíða NorNed, en verður miklu öflugri kapall eða 1.400 MW, meðan NorNed er 700 MW. NorGer er sem sagt með tvöfalt meiri flutningsgetu en NorNed. Engu að síður er spennan í NorGer einungis sögð verða 500 kV, sem er eiginlega furðulítið þegar haft er í huga hversu rafmagnstapið minnkar eftir því sem spennan er höfð hærri. En sú staðreynd að menn ætli að ráðast í NorGer, þrátt fyrir talsverðar bilanir og vandræði með NorNed, sýnir að þessir sæstrengir eru góður bizzness. Annars væru menn ekki að fara af svo miklum krafti í þessa nýju kapla.

Það er svo sannarlega skammt stórra högga á milli í neðansjávarköplunum þessa dagana. Nýverið var tilkynnt um enn eitt kapalkvikyndið; norska Statnett og áðurnefnt National Grid ætla að leggja 1.400 MW neðansjávarkapal milli Bretlands og Noregs.

Þessi kapall milli Bretlands og Noregs hefur enn ekki hlotið nafn, en kannski mætti kalla hann BritNor. Kapallinn sá mun setja nýtt heimsmet. Því hann verður um 800 km langur og því um þriðjungi lengri en NorNed og NorGer og þar með afgerandi lengsti neðansjávar-rafstrengur heims.

Þessi HVDC-kapall milli Bretlands og Noregs verður sem sagt talsvert myndarlegt framfaraskref. Með honum verðum við farin að nálgast þá vegalengd sem kapall milli Íslands og Evrópu yrði. Slíkur kapall verður að lágmarki um 1.200 km langur, sbr. myndin hér til hliðar sem er úr kynningu Landsvirkjunar frá því í apríl s.l. (2011) og má nálgast á vef fyrirtækisins.

Farið var að vinna að alvöru í hugmyndinni að kaplinum milli Noregs og Bretlands árið 2009, en það var svo snemma í apríl sem leið að formleg ákvörðun var tekin um að ráðast í verkið. Kapallinn er sagður eiga að vera með 500 kV spennu, rétt eins og NorGer, en NorNed er 450 kV. Það virðist því enn vera eitthvað í að við sjáum langa neðansjávarlapla með 800kV spennu eða jafnvel meir.

Í þessu sambandi er athyglisvert að þegar Orkubloggarinn ræddi við starfsfólk hjá sænska risakapalfyrirtækinu ABB fyrir um ári síðan, var bloggaranum sagt að miðað við tækni dagsins yrði kapall til Íslands miðað við þáverandi tækni varla meira en 600 kV , en að 800 kV neðansjávarkaplar væru þó skammt undan.

Þessi kapall milli Bretlands og Noregs, sem hér er nefndur BritNor og mun kannski verða kallaður eitthvað allt annað á siðari stigum, á að verða tilbúinn á árabilinu 2017-2020. Enn eru ýmsir lausir endar og ekki alveg víst hvenær af þessu verður. En þetta nýjasta sæstrengja-verkefni lítur út fyrir að vera komið á góðan rekspöl. Eignarhaldið verður með þeim hætti að strengurinn verður hluti af dreifikerfi viðkomandi fyrirtækja í viðkomandi löndum og hagnaðurinn sem kapallinn skilar á að verða til lækkunar á raforkudreifikostnaðinum þar.

Kannski verður næsta heimsmet þar á eftir tenging milli Íslands og Evrópu? Það mætti ímynda sér að tímasetningin á þeim kapli fullbúnum gæti orðið fljótlega uppúr 2020. Kannski eðlilegast að miða við það, að kapallinn sá verði tilbúinn einmitt um það leyti sem Ísland hefur virkjað nóg til að framleiða um 30 TWst árlega? Sem gæti orðið árið 2025, sé miðað við þá framtíðarsýn sem Landsvirkjun kynnti okkur nýverið. Hugsanlega gæti slíkur kapall flutt allt að 4-5 TWst árlega.

Já - það virðist blása byrlega fyrir lengri og öflugri HVDC-neðansjávarköplum þessa dagana. Og sennilega tímabært að huga mjög alvarlega að slíkri tengingu milli Íslands og Evrópu.

En þrátt fyrir að kapaltækninni hafi fleygt gríðarlega fram, er ennþá talsverð óvissa uppi um Íslandskapal; bæði hvað snertir tæknina og líka kostnaðinn. Það er líka óvíst hvaða landi heppilegast væri að tengjast. Sjálfur myndi Orkubloggarinn veðja á að IceGer sé besti kosturinn, þ.e. tenging við Þýskaland. Og bloggarinn myndi þar bæta við þeirri hugmynd, að þýska orkufyrirtækið RWE verði stærsti hluthafinn.

Vissulega er þó mögulegt að tenging við Bretland verði álitin einfaldari og ódýrari kostur. Svo er kannski mun lengra í svona Íslandsstreng en Orkubloggarinn álítur raunhæft, þrátt fyrir örar framfarir. En það virðast a.m.k. spennandi tímar framundan í kapalmálunum.

 

Athugasemdir

[Gunnar Heiðarsson, 9.5.2011 kl. 11:42]

Ekki líst mér á að við förum að flytja rafmagn til annara landa, að við verðum einhverskonar orkubú Evrópu.

Ein helstu rök þeirra sem eru á móti stórvirkjunum eru þau að of mikið af orkunni er notað til stóriðju. Stóriðjan skilar þó störfum, bæði beint þó þau séu kannski ekki mörg, en ennig óbeint, vegna afleiðra starfa og þau eru fjöldamörg.

Sem dæmi eru tvö stóriðjufyrirtæki á Grundartanga, en á svæðinu eru um 15 fyrirtæki sem flest eða öll þjóna þessum tveim stóriðjufyrirtækjum.

Ef við ætlum að framleiða rafmagn til útflutnings er ljóst að mjög fá störf skapast. Þetta er því röng stefna.

Því er borið við að hærra verð fáist fyrir orkuna með útflutningi, en er einhver sönnun þess. Orka er alltaf að hækka í verði, hvort heldur er hér á landi eða erlendis.

Þó stóriðjan sé ekki æskilegasti orkunotandin, munu verð til hennar væntanlega hækka til samræmis við hækkandi orkuverð í heiminum.

En það er fleira en stóriðja til og við eigum að horfa til þeirra hluta, þó stóriðjunni verði ekki endilega úthýst. Hún er góður notandi á sinn hátt.

Við eigum nokkuð af ónýttri orku í landinu, við eigum að horfa til þess að hún nýtist hér hjá okkur, með öllum þeim virðisauka sem það skapar.

Við eigum ekki að stefna á að framleiða orku til útflutnings, svo aðrar þjóði geti notið þeirrar atvinnu sem hún skapar.

Hugsum fyrst um okkur sjálf og komum okkur á græna grein, áður en við hjálpum öðrum til ríkidæmis.

[Ketill Sigurjónsson, 9.5.2011 kl. 12:23]

Það er vel að merkja eingöngu verið að tala um að selja hluta orkunnar um rafstreng. Og kapallinn er ekki hugsaður sem einstefnuleið. M.ö.o. þá er kapallinn ekki bara hugsaður sem útflutningsleið, heldur líka eið til að kaupa ódýra raforku hingað á næturna. Og safna á meðan í miðlunarlónin og svo selja raforku út þegar verðið handan Atlantshafs er hátt yfir daginn. Með þessu móti kann að vera unnt að auka hagnað raforkufyrirtækjanna gríðarlega, sem myndi skila miklum tekjum til hins opinbera og þar með þjóðarinnar.

[Þorkell Guðbrandsson (IP-tala skráð) 9.5.2011 kl. 13:12]

Fróðlegar pælingar og mikilvægt að fylgjast vel með framvindunni. Varðandi raforkunotkun hér innanlands kemur manni í hug að gaman væri að vita, hvernig fróðir menn sjá fyrir sér hvernig orkuþörf innanlandssamgangna verði leyst í framtíðinni, nálægari og fjarlægari. Í fljótu bragði virðist manni að raforkan muni leika þar stórt hlutverk, hvort heldur með því að vera notuð sem slík eða til að umbreyta einhverju öðru efni í orkubera, t.d. með vetnisframleiðslu.

[Ketill Sigurjónsson, 9.5.2011 kl. 13:44]

Þetta með hvernig nýta megi íslenska orku til eldsneytisframleiðslu er eitthvað sem þarf að skoða betur en hefur verið. CRI er að byggja metanólverksmiðju í Svartsengi og mun eiga að nota metanólið þaðan sem íblöndunarefni í bensín (líklega í 2-3% hlutfalli). Á Álfsnesi er framleitt metan úr sorphaugunum, menn tala um að framleiða lífdísil úr repju og fiskúrgangi o.fl. Framleiðsla á DME er annar möguleiki. Í útlöndum virðist mesta áherslan vera á lífrænt metan, lífrænt bútanól og annarrar kynslóðar etanól. Sumir horfa ennþá lengra og vinna að því að framleiða etanól og annað eldsneyti úr þörungum eða fyrir tilverknað líftækninnar. Tækniflóran er afar fjölbreytt og mikil orka hér á Íslandi ætti að gera landið að ákjósanlegum stað til svona eldsneytisframleiðslu. Vetni sem orkuberi er svo enn einn möguleikinn, en ennþá virðist nokkuð langt í vetni verði notað fyrir samgöngutæki í einhverjum mæli.

[Jón Ásgeir Bjarnason, 9.5.2011 kl. 19:00]

Þetta er svo sem gott og gilt auðvitað, EN það er einn þáttur sem þú skilur eftir sýnist mér.

Opinberir aðilar, þ.e. Landsvirkjun mun hagnast vel af þessu.

Það eykur auðvitað á vissan hátt peningaeign landsmanna.

Hitt er annað mál að þetta er um leið ágóði á kostnað almennings.

Raforkuverð í Evrópu er svo mikið hærra að reikningur hins almenna notenda margfaldast.

Um leið er verið að jarða stóriðju og stuðla að atvinnuleysi.  ..Hví ætti stóriðjan að vera hér þegar raforkuverðið er jafn hátt í Bretlandi?

Það þarf ekki að líta lengra en til Noregs til að sjá hvað hefur gerst þar.

(Hagnaður ríkisins á meðan almenningur sér lítið af ágóðanum.  Fær bara hærri reikning).

[Ketill Sigurjónsson, 9.5.2011 kl. 19:59]

Þetta sjónarmið um að hækkandi raforkuverð hér myndi hrekja stóriðjuna úr landi og skapa atvinnuleysi, hefur oft komið fram í umræðunni um streng milli Íslands og Evrópu.

Hér fara nú um 80% allrar raforkunnar til stóriðju, á verði sem lengst af hefur verið nálægt kostnaðarverði. Sjálfur á ég erfitt með að skilja, að það sé Íslendingum fyrir bestu að halda áfram að selja stóriðju raforku á slíku verði, bara af því við þurfum svo mikið á störfunum í stóriðjunni að halda.

Við skulum líka átta okkur á því að stóriðjan hér er ekki bundin Íslandi eilífðar átthagafjötrum. Hún getur pakkað saman, fái hún ennþá lægra raforkuverð annars staðar (þ.e. í lok samningstíma). Núna er t.d. offramboð af rafmagni í Síberíu. Og verð á gasi hefur hrapað vegna stóraukinnar gasvinnslu í Bandaríkjunum og víðar. Þ.a. í dag er freistandi fyrir álbræðslur á staðsetja sig t.d. í Rússlandi eða Katar. Ef við eigum annarra kosta völ, eigum við alls ekki að vera keppa við slíka staði veraldarinnar um "lowest energy prices".

Almenningur í Noregi sér svo sannarlega ágóðann af raforkusölunni þar. Bæði vegna þeirra auðlindagjalda sem renna þar beint til ríkis og sveitarfélaga, vegna hárra skattgreiðslna raforkufyrirtækjanna til hins opinbera og vegna arðgreiðslnanna til eigenda orkufyrirtækjanna (sem í langfelstum tilvikum eru sveitarfélögin, fylkin og norska ríkið).

Vissulega þarf norskur almenningur og norskt atvinnulíf að borga hátt raforkuverð. En þegar dæmið er reiknað í heild, þá er þarna um að ræða heilbrigðan og mjög ábatasaman orkugeira sem skilar nánast öllum ábatanum til hins opinbera. Fyrir vikið eru t.d. skattar í Noregi lægri en ella væri. Noregur er kannski í huga margra ógeðslega dýrt land. En Norðmenn eru einhver ríkasta þjóð heims og þess vegna ekki óeðlilegt að þar sé verðlag hátt. Öllu undarlegra er okrið sem verið hefur á Íslandi í gegnum tíðina - en það er önnur saga (ég var nýlega að spássera um frægustu stræti heims í NYC og jafnvel þar voru flestir hlutir miklu ódýrari en á okurbúllunni Íslandi!).

[Egill A. (IP-tala skráð) 11.5.2011 kl. 00:58]

Hversu mikið væri hægt að auka orkuframleiðslu yfir daginn á t.d. Kárahnjúkavirkjun ef svo væri slökkt á henni á nóttinni og þar með hægt að nýta lónið hraðar á daginn. Þyrfti auk þess ekki nokkra fjárfestingu. Það þyrfti eflaust amk. fleiri túrbínur en það er líka spurning hvort það þyrfti einnig að stækka gögnin eða byggja ný miðað við aukið vatnsflæði á daginn.

[Ketill Sigurjónsson, 11.5.2011 kl. 07:18]

Líklega væri öruggast að fá svar við þessu hjá Landsvirkjun. En ég geri ráð fyrir að nýtingin á hverflunum þarna sé nálægt hámarki, þ.a. hámarksframeiðsla yfir daginn yrði einfaldlega ámóta eins og hún er núna. Þ.e. að ekki sé unnt að auka framleiðslu pr. tímaeiningu á daginn umtalsvert, þó svo mikið vatn væri fyrir hendi, nema með því að setja þarna upp meira afl í virkjuninni.

[Bjarni Pálsson (IP-tala skráð) 15.6.2011 kl. 01:08]

Áhugaverð lesning, bæði pistill Ketils og umræður í kjölfarið.

Það er alveg ljóst ekki verður farið í sæstreng, með tilheyrandi áhrifum á íslenskan orkumarkað, án þess að það teljist verulega ábatasamt fyrir samfélagið í heild.  Jafnvel þótt heimilin í landinu kynnu að þurfa að greiða hærra raforkuverð (er í raun pólitísk ákvörðun) er ljóst að orkufyrirtækin myndu með hækkandi orkusöluverði hafa greiðslugetu fyrir verulegar arðgreiðslur sem aftur gætu orðið mjög atvinnuskapandi; hvort sem eigendurnir, hið opinbera, borg og nú lífeyrissjóðir, auki við þjónustu við borgarana eða lækkaði aðra skatta á móti, t.d. tekjuskatta á fyrirtæki og einstaklinga.

Þessi umræða mun vonandi þroskast í bloggheimum á næstu mánuðum og árum og vonandi koma upp nýjir fletir sem skýra hvort sæstrengur sé heppilegur fyrir Íslandinga eða ekki.