"Vinderne har en plan. Taberne har en forklaring"

Undanfarin misseri hafa verið svolítið undarleg hjá fyrirtækjum í endurnýjanlega orkugeiranum. Þrátt fyrir miklar hækkanir á olíuverði hefur hlutabréfaverð í fyrirtækjum sem starfa í græna orkugeiranum nefnilega lítið braggast.

Þessi fyrirtæki upplifðu flest gríðarlegan uppgang á árunum 2006-2008, þegar olíuverð æddi upp og endurnýjanleg orka varð sífellt samkeppnishæfari gagnvart kolvetnisorkunni. Þegar svo olíuverð tók að snarlækka upp úr miðju ári 2008, gerðist það sama með hlutabréfaverð í grænu orkunni. Verð á hlutabréfum í flestum orkufyrirtækjunum og tæknifyrirtækjum sem sinna endurnýjanlega orkugeiranum féll eins og steinn.

Nú hefur olíuverð hækkað gríðarlega mikið á ný. En þessar hækkanir eru ekki að skila sér eins vel í endurnýjanlega orkugeirann, eins og gerðist í góðærinu fyrir lánsfjárkreppuna ógurlegu.

Hvað veldur því að sagan frá 2006-08 endurtekur sig ekki núna? Af hverju blæs hátt olíuverð nú um stundir ekki upp gengi fyrirtækja í græna orkugeiranum? Eflaust er mörg og mismunandi svör við því. Í reynd eru vind- og sólarorkuver t.a.m. ekki í beinni samkeppni við olíu og njóta því ekki sjálfkrafa hækkandi olíuverðs.

Endurnýjanlega raforkan keppir miklu frekar við gas og kol. Verð á gasi hefur verið fremur lágt t.d. í Bandaríkjunum, vegna aukinnar gasvinnslu þar í landi. Það gæti verið ein skýring á því að gengi vind- og sólarorkufyrirtækja er hálf slappt þessa dagana, þrátt fyrir hátt olíuverð.

En öfugt við gas, þá hefur kolaverð að mestu haldist í hendur við þróun olíuverðs undanfarið (eins og t.d. sést á grafinu hér ofar í færslunni). Þess vegna er verð á kolum til kolaorkuvera barrrasta ansið hátt í dollurum talið nú um stundir - og kolin meira að segja líka talsvert dýr í öðrum gjaldmiðlum. Og flestir virðast gera ráð fyrir því að kolaverð eigi eftir að hækka ennþá meira á næstunni. M.a. vegna minnkandi áhuga á kjarnorku vegna kjarnorkuslyssins í Japan.

Kol eru vel að merkja mikilvægasti raforkugjafi heimsins (hlutfall kolanna í raforkukökunni er næstum 40%). Þess vegna væri eðlilegt að hækkandi kolaverð undanfarin misseri hefði haft jákvæð áhrif á t.d. fyrirtæki í sólar- og vindorku. En þessi tengsl sjást ekki á mörkuðunum í dag. Þvert á móti hafa flest þessara skærgrænu fyrirtækja í besta falli staðið í stað - og sum lækkað eða jafnvel hrunið í verði!

Hátt verð á bæði olíu og kolum er sem sagt ekki að virka sem "bensín" á hlutabréfaverð fyrirtækja sem starfa í endurnýjanlega raforkugeiranum. Tökum danska Vestas sem dæmi. Vestas er stærsti framleiðandi heims á vindtúrbínum og vindrafstöðvum. Þegar Orkubloggarinn starfaði í Köben og var síðar í MBA-námi við CBS á árunum 2006-2008, brostu hlutabréfaeigendur í Vestas út að eyrum. Hlutabréfin í Vestas hreinlega æddu upp samhliða hækkandi olíuverði (og hækkandi verði á kolum).

Forstjóri Vestas, Ditlev Engel, kom í skólann í Dalgas Have á Friðriksberginu góða og flutti erindi fyrir troðfullum sal um það hversu mikil snilld Vestas væri. Og ef satt skal segja, þá sprengdi Engel þar alla mælikvarða um bæði sjálfsöryggi og sjálfsálit.

Meira að segja Kaupþingsforstjórinn Hreiðar Már Sigurðsson bliknaði í samanburði. En hann hafði skömmu áður líka komið í CBS. Og messaði þar yfir MBA-nemendum um það hversu Kaupþing væri miklu betur rekin banki en allir aðrir bankar heimsins. Obbosí.

Þegar þarna var komið við sögu og nemendur og kennarar í CBS meðtóku speki Engel's, var hlutabréfaverð Vestas komið vel yfir 650 DKK. Góður kunningi Orkubloggarans sem lengi hafði starfað hjá Enron, grét á öxl bloggarans vegna þess að hann hafði selt Vestas-bréfin sín þegar þau fóru yfir 500 DKK einungis nokkrum vikum áður. Nú stefndu þau beint í 700 DKK.

Já - þarna um vorið 2008 var sem hlutabréfin í Vestas væru einfaldlega óstöðvandi. Og sumir ofursvekktir að hafa ekki gerst loooong. "I cry if I want to...". Þessi þaulreyndi verðbréfabraskari virtist sem sagt alveg hafa gleymt því að ekki þýðir að súta það að hafa ekki náð að selja í toppi - né að hafa ekki keypt í botni! Þar að auki hafði hann í reynd stórgrætt á Vestas-bréfunum. En mikið vill meira!

Það magnaða er, að nú um stundir er bæði olíu- og kolaverð einmitt svipað eins og var þarna um vorið 2008. En hlutabréfin í Vestas eru samt langt í frá að vera í 500 eða 650 eða 700 DKK. Þau eru þvert á móti djúpt ofaní ræsinu. Ná vart að slefa yfir 150 DKK!

Þetta er eiginlega barrrasta alveg ótrúlegt. Bæði kol og olía mæla  með því að hlutabréfaverð Vestas núna ætti að vera svipað eins og var umrætt vor. Að vísu hefur Vestas átt í erfiðleikum með að halda markaðsprósentu sinni í vindorkuiðnaðinum. Það er auðvitað mínus. Engu að síður hefur verið nokkuð góður gangur hjá þeim Ditlev Engel og félögum og fyrirtækið verið að raða inn stórum pöntunum. Samt hafa hlutabréfin í Vestas farið stöðugt lækkandi.

Það virðist einfaldlega sem að bólan í endurnýjanlegu orkunni hafi sprungið með meiri hvelli og skilið eftir sig stærra gat á grænu blöðrunni heldur en gerðist hjá svörtu olíu- og kolaverðbólunum þegar þær fretauðu árið 2008. Sumir vilja reyndar halda því fram að olía hafi hækkað svo mikið á ný, af því við séum að lenda í peak-oil ástandi. Framboðið nái ekki lengur að standa undir eftirspurninni. Þess vegna sé olíumarkaðurinn dúndrandi seljendamarkaður nú um stundir - enda sé olían svo gott sem að verða búin! Eftirspurn eftir kolum sé líka óvenju mikil nú um stundir vegna efnahagsuppgangsins í Asíu. Aftur á móti sé nóg af sól og vindi og jafnvel orðið alltof mikið af fyrirtækjum í framleiðslu á sólarsellum og vindtúrbínum.

Þessa skýringu kaupir Orkubloggarinn ekki. Hluti af ástæðunni fyrir því að bæði olíu- og kolaverð hefur náð sér hraðar á strik heldur en endurnýjanlegi orkugeirinn, er miklu frekar lækkandi gengi dollars og hreint geggjuð spákaupmennska í hrávörubransanum.

Önnur veigamikil skýring á erfiðleikum Vestas er vafalítið sú, að græni orkugeirinn er engan veginn í jafn miklum pólítískum meðbyr núna, eins og var t.d. tímabilið 2006-2008. Í stað þess að lofa sífellt meiri styrkjum til grænnar orkuframleiðslu, standa stjórnmálamennirnir núna sveittir við að bjarga gjörspilltu bankakerfi Evrópu og víðar. Í því umhverfi er endurnýjanleg orka eðlilega í öldudal.

Glötuð staða Vestas nú um stundir er bein afleiðing af öllu þessu. Fjárfestar álíta mikla óvissu uppi um þróun græna orkugeirans og setja hlutabréfapeningana sína frekar í öruggara skjól. Eins og t.d. í lyfjafyrirtæki - eða bara í öryggi ruslfæðisins hjá McDonalds eða Coca Cola.

Fyrir vikið þurfa Vestas og mörg önnur sambærileg fyrirtæki að horfast í augu við skelfilegan raunveruleikann. Sem er jú sá að bæði vind- og sólarorka er einfaldlega miklu dýrari heldur en t.d. gas- eða kolaorka. Þegar fjárfestar treysta sér ekki (a.m.k. í bili) að veðja í stórum stíl á bjarta framtíð vindorkunnar og stjórnmálamennirnir hafa um annað að hugsa en að tala upp græna orku, er voðinn vís fyrir Vestas og vini þeirra.

Kannski er þetta samt ekkert áhyggjuefni. Því Ditlev Engel hefur lengi þótt einhver allra færasti stjórnandinn í Danmörku. Og ekki síður kokhraustur. Eða eins og hann segir sjálfur: "Vinderne har en plan. Taberne har en forklaring." Það var og. Orkubloggarinn ætti líklega að hætta að leita eftir forklaringer á slöku gengi Vestas. Og frekar hugsa um planið framundan! Því öll viljum við jú vera vindere men ikke tabere - ikke sandt? 

En jafnvel mikil eftirspurn frá Kína eftir nýjum vindtúrbínum hefur ekki náð að gera líf Vestas bærilegt undanfarið. Gengi hlutabréfa í fyrirtækinu er meira að segja orðið svo lágt, að í loftinu er sívaxandi lykt af tækifæri til yfirtöku á Vestas. Sumir segja það bara vera tímaspursmál hvenær þetta græna orkustolt Dana verður komið í eigu útlendinga.

Kannski yrði það þýska Siemens Wind eða bandaríska GE Wind (dótturfélag hins fornfræga General Electric)? Eða kannski bara kínverska Goldwind; vindorkufyrirtækið magnaða, sem hefur vaxið með nánast ævintýralega miklum hraða undanfarin ár og ætlar sér ennþá stærri hluti. Það sem er stórt á kínverskan mælikvarða, hlýtur að vera mjög stórt í lille Danmark. Kínverjar keyptu einmitt nýverið norska Elkem. Verður kannski danska Vestas næsti biti Kínverjanna á Norðurlöndunum?

 

Athugasemdir

[Ketill Sigurjónsson, 29.5.2011 kl. 17:25]

Det var sörens. Jim Chanos sem var manna glöggastur að sjá að Enron væri blöff og græddi offjár á að sjorta Enron, segist nú vera sjort á Vestas!

http://www.reuters.com/article/2011/05/26/us-hedgefunds-picks-irasohn-idUKTRE74O8IQ20110526?type=companyNews

[Sveinn Atli Gunnarsson, 30.5.2011 kl. 13:01]

Fróðlegur pistill að vanda.

Geturðu bent mér á einhverja góða síðu þar sem hægt er að bera saman verð á rafmagni sem er framleitt með mismunandi aðferðum (t.d. hin græna vs. kol)? Ég þykist hafa heyrt að munurinn sé að verða minni en áður, en það er sjálfsagt líka misjafnt eftir löndum eða hvað?

[Ketill Sigurjónsson, 30.5.2011 kl. 14:13]

Það væri náttlega brilljant ef hægt væri að fara inn á einn tiltekinn vef til að nálgast svona samanburð. Í reynd er kostnaður hverrar einustu raforkuvirkjunar sérstakur og annar en hjá næstu virkjun. Engu að síður er unnt að tiltaka t.d. meðaltalskostnað hjá t.d. kolaorkuverum og vatnsaflsvirkjunum eða vindrafstöðvum. Slíkum tölum ber að taka með talsverðum fyrirvara eftir því hver stendur að vinnunni og birtingunni. En ef ég ætti að nefna aðila sem maður leyfir sér að treysta þokkalega, væri það helst bandaríska orkumálaráðuneytið (EIA), alþjóða orkumálastofnunin (IEA) og ESB. Svo er bara spurning hvað menn vilja sökkva sér djúpt í þessar pælingar. Hægt er að dúlla sér við að lesa svona skýrslur eins og t.d. þessa hér (sjá http://www.eia.gov/oiaf/beck_plantcosts/pdf/updatedplantcosts.pdf) en líka hægt að láta sér nægja aðgengilegri og styttri lesningu (t.d. http://www.eia.gov/cneaf/electricity/epm/epm_sum.html eða um framtíðina; http://www.iea.org/Textbase/npsum/ElecCost2010SUM.pdf). Allt er þetta jafn bráðskemmtilegt og upplagt að hafa þetta og annað ámóta til taks á náttborðinu.

[Ketill Sigurjónsson, 30.5.2011 kl. 14:17]

Svo mætti auðvitað nefna þessa mynd, sem ætlað er að gefa hugmynd um hlutfallslegan kostnað, en hún er vel að merkja mjög gróf:

http://askja.blog.is/blog/askja/image/792573/

[Ketill Sigurjónsson, 30.5.2011 kl. 14:26]

Loks er rétt að minna á að vaxtaforsendan hefur gríðarlega þýðingu í svona útreikningum. Og miklu skiptir hvort kostnaðurinn er aðallega fastur eða breytilegur. Kolaorkuver er t.d. háð síbreytilegu verði á kolum (breytilegur kostnaður hátt hlutfall heildarkostnaðar), en vindorkuver og vatnsaflsvirkjun er nánast alfarið upphaflegur fastur kostnaður. Þess vegna verður t.d. vindorkuver þokkalega ódýrt á pappírnum þegar menn reikna kostnaðinn á tímum mjög lágra vaxta og leyfa sér að gera ráð fyrir því að þeir vextir (fjármagnskostnaðurinn) muni aldrei hækka. Sumir segja að það hafi verið gert við undirbúning Kárahnjúkavirkjunar og að hækkandi fjármagnskostnaður geti auðveldlega valdið því að tap verði af virkjuninni (vegna dýrari endurfjármögnunar á lánum vegna virkjunarinnar). Nema þá raforkuverðið til Reyðaráls hækki verulega. En þetta eru nú bara vangaveltur.

[Ketill Sigurjónsson, 30.5.2011 kl. 14:31]

Ég get ekki hætt! Vil bæta því við, vegna þess hvernig spurningin er orðuð ("bera saman verð á rafmagni sem er framleitt með mismunandi aðferðum") að verðið sem kaupandinn greiðir fyrir rafmagnið (heildsöluverð með flutningi) er hið sama, sama hvaðan raforkan kemur. En svo er oft eitthvert styrkja- eða niðurgreiðslukerfi sem bætir t.d. vind- og sólarorkuverum það að raforkan þeirra er dýr í framleiðslu. Í orkulúxuslandinu hér á Klakanum góða er slíku auðvitað ekki til að dreifa.

[Sveinn Atli Gunnarsson, 30.5.2011 kl. 14:47]

Takk fyrir ýtarlegt svar, það var eitthvað svona (tenglarnir) sem ég var að spá í. Veit ekki hvort þetta ratar á náttborðið, en allavega fróðlegar vangaveltur.

Aðrir þættir eins og t.d. einhvers konar gjöld og skattar á losun CO2 (sem væntanlega má ekki nefna ógrátandi í hugum margra) geta líka haft áhrif á samkeppnismöguleika sólar- og vindorku, svo dæmi sé tekið. Enda er alveg ljóst í mínum huga, að það er falin kostnaður við óhefta losun CO2 út í andrúmsloftið og það er því eftir þó nokkru að slægjast að auka samkeppnismöguleikaa hinnar svokölluðu grænu orku... Það virðist líka stundum gleymast að olíuiðnaðurinn hlýtur "fjárframlög" í formi skattaafsláttar í t.d. Bandaríkjunum, en það ætti kannski að heyra sögunni til.

[Sveinn Atli Gunnarsson, 30.5.2011 kl. 15:59]

Ketill, það er kannski best að taka það fram að ég notaði ekki mikin tíma til að orða spurninguna og það ber ekki að oftúlka hvað ég er að meina með henni, aðallega var ég nú að velta fyrir mér einskonar samanburð á framleiðslukostnaði og ég tel að þú hafir veitt ágæt svör við því.

En mér þætti fróðlegt að fá einhverjar vangaveltur um styrki t.d. til olíuframleiðanda (mögulega líka framleiðslu á orku með kolum) í formi skattaafslátta, eins og virðist vera til staðar, m.a. í BNA. Þú ræðir líka um það t.d. í síðasta pistli hversu mikið gengur á, á bak við tjöldin hjá Olíuframleiðendum og það má kannski gera ráð fyrir að svona iðnaður reyni að koma sínum hugmyndum á framfæri, bæði leynt og ljóst, varðandi t.d. þá skatta og gjöld sem lagðir eru á iðnaðinn, enda mikið í húfi fyrir hagnað fyrirtækjana að hafa áhrif þar á.

Þetta eru allavega smá vangaveltur frá mér varðandi þessi mál. Takk fyrir fróðlega umræðu og pistla, þeir opna huga manns varðandi orkumál almennt.

[Ketill Sigurjónsson, 30.5.2011 kl. 16:24]

Bandaríski olíuiðnaðurinn er meira en aldargamall og hefur nánast frá upphafi verið nátengdur ýmsum spillingarmálum (sbr. t.d. málaferlin gegn Standard Oil á sínum tíma). Þessi iðnaður nýtur margskonar styrkja og skattaafsláttar og til eru ýmsar úttektir þar um. Sama má segja um kolaiðnaðinn, sem líka nýtur þess að vera mikið "byggðastefnumál". Búseta á stórum svæðum í US myndi líklega leggjast af, ef ekki væri kolavinnslan, og þar er talsvert af atkvæðum sem pólítíkusarnir sækjast eftir.

Um áhrif olíuiðnaðarins í Washington DC er ég sossum enginn sérfræðingur. En það mætti t.d. minna á þessu frétt CNN:

http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/07/21/AR2010072106468.html

"With more than 600 registered lobbyists, the industry has among the biggest and most powerful contingents in Washington. Its influence has been on full display in the wake of the BP oil disaster".

[Ketill Sigurjónsson, 30.5.2011 kl. 16:28]

Ooops. Fréttin er augljóslega frá Washington Post, en ekki CNN! Sem gerir hana engu verri.

[Björn (IP-tala skráð) 31.5.2011 kl. 12:29]

sæll

það er áhugavert úrspil þjóðverja að loka kjarnorkuverum sínum. 

Sérðu einhverja leið fyrir þá að bæta upp þá orku öðruvísi en með kolaverum?

Nema að Sæstrengurinn góði nái frá landsvirkjun til Hamborgar, en það er varla næg orka eða hvað?

kv

Björn