Gullæði í Yukon

Hver man ekki eftir þeirri frábæru Chaplin-mynd Gullæðinu! Þegar Big Jim, hinn frjálslega vaxni vinur litla flakkarans, sturlaðist af hungri. Og ætlaði að slátra Chaplin og éta hann í hrörlegum kofanum úti í óbyggðum Klondike.

Til allrar hamingju náði litli flakkarinn að koma vitinu fyrir langhungraðan félaga sinn. Og svo loksins bar gullleitin árangur. Þeir félagarnir fundu heilt gullfjall; "GOLD, GOLD, a mountain of gold!"

Í þessu sambandi er vert að hafa í huga að i þessu geggjaða gullæði lengst norður í Klondike í Kanada í lok 19. aldar, mun aldrei hafa fundist nein almennileg gullæð. Og auðvitað ennþá síður heilt gullfjall. Heldur bara smámolar og agnir á víð og dreif. Þetta er engu að síður eitthvert frægasta gullæðið sem um getur. Og  Klondike löngu orðið samnefnari yfir það þegar æðisgengin ágóðavon myndast hjá hópi fólks. 

Gullæðið í Klondike fyrir rúmum hundrað árum, í nágrenni við bæinn Dawson í Yukon á mörkum Alaska og Kanada, var svo sannarlega æðisgengið. Jafnskjótt og fréttist af gullmolunum sem fundist höfðu í s.k. Kanínulæk (Rabbit Creek) í Yukon síðsumars árið 1896, tóku vongóðir gullgrafarar að streyma á svæðið. Rabbit Creek var í snarhasti umskírður Bonanza Creek. Og á örskömmum tíma óx íbúafjöldi Dawson úr nokkrum vesælum drottinssauðum í um 40 þúsund manna gullgrafaraborg!

Þar með varð Dawson nánast á svipstundu stærsta borgin í vesturhluta Kanada. Og t.a.m. fjölmennari en sjálf Vancouver. Það furðulegasta er að Dawson og Klondike urðu þó alls ekki villta norðrið. Kanadísku riddaralögreglunni tókst nefnilega á einhvern ótrúlega farsælan hátt að halda uppi lögum og reglu í þessu nýja og gríðarlega fjölmenna samfélagi gullgrafaranna.

Gullæðið þarna í Klondike fyrir meira en öld síðan varð á tímum mikils atvinnuleysis í Bandaríkjunum. Árið 1893 hafði hlutabréfabóla í járnbrautarfyrirtækjum sprungið með tilheyrandi risaafskriftum og bankagjaldþrotum (svoleiðis áföll af völdum gáleysilegra lána banka til braskara eru nefnilega engin nýlunda í blessuðum kapítalismanum!). Þessari bankakreppu fylgdi verðfall á hrávörum eins og hveiti og baðmull, en verðfallið hafði þá keðjuverkun að fjöldagjaldþrot urðu meðal bandarískra bænda. Loks varð stórfelld en misheppnuð spákaupmennska með silfur á þessum sama tíma, til að auka enn á kreppuna. Sjaldan er ein báran stök.

Álitið er að þessi djúpa efnahagslægð í Bandaríkjunum í lok 19. aldar hafi valdið hátt í 20% atvinnuleysi þegar mest varð! Enda fór svo að um leið og fréttist af gullfundinum í Klondike árið 1896 streymdu þúsundir og aftur þúsundir Bandaríkjamanna af stað þarna óralangt í norður. Í von um að bjarga bágum fjárhagnum.

Einnig komu hópar ævintýramanna frá Evrópu og bættust þeir í fjöldann á leið sinni til Yukon. Sumir gullgrafararnir fóru sjóleiðina til Alaska og svo upp með Yukon-ánni. Aðrir fóru landleiðina og um hið fræga Chilkoot-skarð. Skarðið sem Chaplin gerði ódauðlegt í áðurnefndri kvikmynd sinni; The Gold Rush frá 1925.

Og svo sannarlega var gull í Klondike. Og uppsveiflan sem það olli í Bandaríkjunum nægði til að fleyta landinu áfram - um skeið. Eða fram að næstu efnahagsdýfu, sem varð árið 1907. En þá sprakk koparbóla í andlitið á fjölmörgum bandarískum bönkum, sem lánað höfðu gáleysislega í spákaupmennsku með hlutabréf í koparfyrirtækinu United Copper. Jamm; svona gengur blessaður kapítalisminn í hringi og virðist aldrei geta haldið sig lengi innan skynsamlegra marka. Og ennþá síður lært af reynslunni. En það er allt önnur saga. Í dag horfum við til gullsins í Klondike.

Gullæðinu í Klondike var að mestu lokið árið 1899; einungis þremur árum eftir að það hófst. Aldamótaárið 1900 var íbúafjöldinn í Dawson kominn niður í um 5 þúsund manns og þar fækkaði áfram jafnt og þétt. Svæðið var að vísu áfram að einhverju leyti vettvangur gullleitar og -vinnslu. En í nútímanum er Dawson einungis um 1.200 manna bær. Sem síðustu árin og áratugina hefur fyrst og fremst verið þekktur sem ferðamannabær fólks í sumrafríi. Og einskonar safn um þennan furðulega tíma gullæðisins í Klondike fyrir meira en hundrað árum.

Gullæðið í Klondike er sem sagt löngu liðið. Eða hvað? Nú meira en öld eftir að gullgrafararnir héldu svo tugþúsundum skipti aftur heim frá Klondike, eru undarlegir atburðir að gerast þarna lengst norður í rassgati. Á allra síðustu árum hafa augu gullnámuiðnaðarins skyndilega á ný beinst að svæðunum í nágrenni Yukon-árinnar. Það virðist hreinlega sem nýtt gullæði sé byrjað í Klondike!

Til marks um hvað þetta svæði er afskekkt, þá er það t.d. óralangt norðan við barrskógana sem nú er verið að ryðja í Kanada til að skófla upp olíusandinum sem þar er að finna. En það magnaðasta í þessari enduruppgötvun á gullinu í Yukon er að hana virðist nær alfarið mega rekja til tveggja sveppatínslumanna. Sem eru kanadísk hjón á fimmtugsaldri; þau Shawn Ryan og Cathy Wood.

Til skamms tíma bjuggu þau hjónakornin Shawn og Cathy ásamt ungum börnum sínum í hálfgerðum skógarkofa í fjalllendinu á mörkum Alaska og Kanada. Þar framfleyttu þau sér með því að tína eftirsótta matarsveppi, sem þau gátu selt til fínustu veitingahúsa suður í "menningunni". Shawn Ryan er sonur námuverkamanns frá Ontario-fylki í Kanada. Strákurinn tók snemma stefnuna á afskekkta staði þar sem grípa má í námavinnu eða önnur tilfallandi störf. Ævintýraleit Ryan's bar hann loks til Dawson í Yukon á tíunda áratugnum. Þar kynntist hann Kötu sinni og saman lifðu þau hálfgerðu villimannalífi þarna norður í auðninni og framfleyttu sér m.a. á sveppatínslunni.

En jafnvel sveppir eru háðir markaðslögmálunum. Í kjölfar hryðjuverkaárásanna í New York og Washington DC í september 2001 snarféll eftirspurnin eftir þessum stórfínu matarsveppum. Fyrir vikið steyptust nú blankheitin yfir fjölskylduna. Sem var ekki beinlínis það besta sem skeður, þegar vetur var að ganga í garð á slóðum þar sem frostið fer niður í allt að -50 gráður á celsius.

Ryan hafði þá um skeið velt fyrir sér þeim möguleika hvort finna mætti einhverjar leifar af gulli á svæðinu. Þrátt fyrir lágmarksmenntun virðist sem hann hafi haft góðan sans fyrir jarðfræði og sé glöggur á að átta sig á því hvar gull sé helst að finna. Ryan var hugsi yfir því að gullæðið í Klondike hafði aðallega falist í gamaldags gulleit, þar sem menn sigta gullagnir og -mola úr árfarvegum. Þangað hefur gullið dreifst frá sjálfum gullæðunum í berginu, en í Klondike höfðu sjaldnast fundist neinar slíkar æðar. Ryan taldi að þarna hlyti ennþá að vera unnt að finna leifar af gulli og jafnvel einhverjar óraskaðar gullæðar - ef maður bara leitaði á réttum stöðum.

Shawn Ryan lagðist nú yfir bunka af gömlum skýrslum um gullleitina fyrir meira en öld síðan. Og jafnskjótt og frost fór úr jörðu byrjaði hann, með þrjósku og útsjónarsemi að vopni, markvisst að leita að gulli á svæðinu. Þetta var sem fyrr segir uppúr aldamótunum síðustu - fyrir um áratug síðan. Ryan gerði uppdrátt af svæðinu og byrjaða að safna grjóti og jarðvegssýnum með afar skipulögðum hætti. Þessu öllu hlóð hann svo á pallbílinn í vandlega merktum pokum. Og skrölti svo með sýnishornin í rannsókn til bæjarins Whitehorse, sem er höfuðstaður Yukon og liggur langt suður af Dawson.

Og þá gerðist hið óvænta. Sum sýnishornanna höfðu að geyma svo mikið af gulli að grundvöllur gæti verið fyrir námavinnslu! Shawn Ryan hafði kortlagt sýnatökuna af nákvæmni og eyddi nú síðustu dollurunum sem til voru á heimilinu til að kaupa námuréttindi á nokkrum reitum. Þessi réttindi selja kanadísk stjórnvöld gegn vægu gjaldi. Það fyrirkomulag er í reynd hluti af byggðastefnu gagnvart þessum fámennu og hnignandi svæðum í norðanverðu Kanada. Hver reitur er venjulega 25 hektarar (500 metrar á kant). Menn hafa svo ákveðinn tíma til að nýta svæðið, en verða ella að skila leyfinu til baka.

Nú er það vissulega svo að risafyrirtæki eins og Barrick Gold eða BHP Billiton eru auðvitað þau sem stjórna gullnámuiðnaðinum. Engu að síður er ennþá til það sem kannski mætti kalla venjulega old fashioned gullleitarmenn. Beri leit slíkra gullgrafara árangur er algengt að gullvinnslufyrirtækin eða spákaupmenn kaupi af þeim viðkomandi námuréttindi (þ.e. vinnsluréttindin á viðkomandi reit). Gegn mishárri greiðslu.

Slíkir samningar hljóða gjarnan þannig, að viðkomandi gullgrafari fái tilteknar prósentur af framtíðartekjum svæðisins. Reynist um góða gullnámu að ræða getur seljandinn (upphaflegi rétthafinn) orðið vellauðugur í fyllingu tímans. Oftast er árangur námuvinnslunnar og hagnaðurinn þó auðvitað ekkert óskaplegur og oft jafnvel enginn.

Námufyrirtækin kaupa auðvitað ekki hvað sem er. Og það er löng leið frá því að einmana sérvitringur finni merki um gull, þar til vinnsla fari í gang. Þarna í millitíðinni koma oft ýmis fyrirtæki og fjárfestar að verkefnunum í því skyni að sannreyna hverju svæðið kann að geta skilað. Og Shawn Ryan tókst einmitt að vekja athygli slíks fyrirtækis á einum reitnum og selja hlutdeild i honum fyrir dágóða upphæð. Þá peninga nýtti hann til að festa sér ennþá fleiri reiti. Að auki keypti hann hugbúnað til að geta kortlagt svæðið í tölvunni hjá sér, sem hjálpaði honum að átta sig betur á því hvaða svæði væru þau álitlegustu.

Fljótlega tókst Ryan að finna fleiri áhugaverð svæði. Og það eru jafnvel vísbendingar um að hann hafi fundið stóra gullæð í nágrenni við Yukon-fljótið. Samhliða þessum góða árangri fór gullverð jafnt og þétt upp á við, þ.a. að áhugi námufyrirtækja og fjárfesta á vænlegum gullvinnslusvæðum óx hratt. Með sölu á hlutdeild í fleiri reitum til námufyrirtækja eru þau hjónakornin nú skyndilega orðin milljónamæringar í dollurum talið. Og reynist einhver náman almennilega ábatasöm, munu samningar um hagnaðarhlutdeild hugsanlega gera þau að milljarðamæringum!

Nýlega fluttu þau Shawn Ryan og spúsa hans með krakkana suður til Whitehorse. Þar hafa þau nú stofnað fyrirtæki sem sérhæfir sig í ráðgjöf við gullleit, með þátttöku nokkurra fjárfesta. Ekki virðist ofmælt að Shawn Ryan sé nánast orðin lifandi goðsögn í Yukon-fylki. Og hann getur leift sér að brosa í kampinn þegar hann er minntur á að samanlagðir reitirnir sem þau hjónin hafa tryggt sér, eru nú orðnir stærri að flatarmáli en Luxembourg. Mörg af þeim svæðum eru talin hafa að geyma talsvert af vinnanlegu gulli. Enda streymir nú fjöldi fyrirtækja inn á svæðin í nágrenni Yukon-árinnar. Og mörg þeirra fyrirtækja hafa sóst eftir samstarfi við Ryan og þau hjón.

Já - það lítur hreinlega út fyrir að nýtt gullæði sé skollið á í Klondike. Fjölmörg námufyrirtæku eru komin á svæðið og stjórnvöld hafa vart undan við að stimpla leyfi um námuréttindi. Shawn Ryan er í dag forstjóri og stór hluthafi í Ryan Gold, sem skráð er í TSXV  kauphöllinni í Calgary. Að auki eiga þau hjónin hlut í fjölmörgum gullleitar- og vinnsluleyfum, sem ýmis námufyrirtæki og/eða spekúlantar hafa keypt hlutdeild í.

Ennþá er þó ekki útséð um hvort þetta ævintýri norður í Yukon verði bara nýtt 3ja ára Klondike eða varanleg alvöru námuvinnsla. Hækkandi gullverð síðustu árin hefur eðlilega ýtt undir áhuga gullnámuiðnaðarins. Ómögulegt er að segja hvað gerist ef/þegar gullverð fellur verulega á ný. Kannski á nýja gullæðið í nágrenni Klondike eftir að skila Kanada fjölmörgum nýjum milljarðamæringum - en kannski fjarar það bara hægt og rólega út. Enn sem komið er byggir ævintýrið þarna í auðnum Kanada fyrst og fremst á væntingum og engan veginn víst hvað verður.

Til eru þeir sem eru tortryggnir á þetta nýja gullæði og segja það einkennast af alltof mikilli bjartsýni. En Shawn Ryan þykir engu að síður vera afbragðsgott dæmi um hvernig gamla góða Vestrið (eða Norðrið!) býður enn þann dag í dag upp á tækifæri fyrir harðduglegt fólk. Fólk sem með þolinmæði, þekkingu og þrautsegju sína að vopni getur náð hreint mögnuðum árangri.

Íbúar Dawson og fleiri bæja í Yukon upplifa nú óvænta veltuaukningu og eftirspurn eftir bæði húsnæði og vinnuafli. Það eru sem sagt lítil merki um kreppu þarna norður í strjálbýlustu en einhverjum sumarfegurstu héruðum Kanada. Hafi lesendur Orkubloggsins hug á því að freista gæfunnar sem gullgrafarar í Yukon, er þó vert að hafa í huga að þarna er skelfilega mikill kuldaboli á veturna. Og því eins gott að taka með sér bæði almennilega þykka íslenska dúnsæng og lopapeysu! Eða einfaldlega bíða næsta vors.

 

Athugasemdir

[Gunnar Th. Gunnarsson, 8.10.2011 kl. 14:38]

Lífið er aldrei áhættulaust. "You win some, you loose some".

Áhættusælni mannsins er ekki bundin við kapitalisma. Áhættusælnin er drifkraftur allra framfara.