Hvað gerir Orkustofnun?

Til að öðlast einkarétt til rannsókna og kolvetnisvinnslu á Drekasvæðinu þarf viðkomandi umsækjandi lögum samkvæmt að uppfylla bæði fagleg og fjárhagsleg skilyrði. Í dag verður haldið áfram umfjöllun um fjárhagslegu skilyrðin, þaðan sem frá var horfið í síðustu færslu Orkubloggsins.

Byrjað verður á að svara í stuttu máli þeim spurningum sem settar voru fram í lok þeirrar færslu. Að því búnu er svo fjallað nánar um það álitaefni hvaða skilyrði líklegt er að Orkustofnun setji gagnvart þeim sem sækjast eftir einkaleyfi til rannsókna og vinnslu - bæði með hliðsjón af þeim ákvæðum olíulaganna að einkaleyfishafar skuli hafa fjárhagslegt bolmagn til starfseminnar og með hliðsjón af því sem gengur og gerist í olíubransanum. Einnig verður skoðað sérstaklega hvort núverandi umsækjendur séu líklegir til að uppfylla þau fjárhagslegu skilyrði, sem búast má við að Orkustofnun miði við.

A)  Hvaða fjárhagslegu kröfur mun Orkustofnun gera til einkaleyfishafa á Drekasvæðinu?

Skilyrðin í olíulögunum eru ekki nákvæm og Orkustofnun hefur því verulegt svigrúm um það hvernig hún túlkar þau. En þegar litið er til ekki aðeins lagaskilyrðanna, heldur líka þess sem gerist í tengslum við útboð á sambærilegum kolvetnisleitarsvæðum erlendis, má leiða líkum að því hvaða kröfur Orkustofnun muni gera. Og hvaða fjárhagslega bolmagn umsækjandi þarf að hafa til að geta fengið einkaleyfi til  rannsókna og vinnslu á afmörkuðum reitum á Drekasvæðinu.

Nokkuð augljóst er að einkaleyfishafi þarf að geta látið framkvæma nokkuð þéttar hljóðendurvarpsmælingar og ýmsar aðrar almennar grunnsrannsóknir. Slíkar framkvæmdir geta kostað allt frá fáeinum milljónum USD og upp í nokkra tugi milljóna USD. Að auki má ætla að Orkustofnun muni setja það skilyrði að handhafi einkaleyfis geti fjármagnað borun á a.m.k. einum tilraunabrunni. Kostnaður vegna þessara framkvæmda allra myndi sennilega að lágmarki verða nálægt 200 milljónum USD. Sú upphæð er vissulega óviss; kostnaðurinn vegna framkvæmdanna gæti vel orðið ca. 50 milljónum USD meiri eða minni. En 200 milljónir USD eru engu að síður upphæð sem ætti að vera þokkaleg viðmiðun um það hvaða fjárhagslega bolmagn sé lágmark til að ráða við nokkuð vandaðar rannsóknir og kolvetnisleit á Drekasvæðinu.

B)  Eru umsækjendurnir þrír um einkaleyfi til rannsókna og vinnslu á Drekasvæðinu tilbúnir að mæta kröfum um rannsóknir og prufuboranir upp á nokkur hundruð milljónir USD?

Auðvitað geta einungis umsækjendurnir sjálfir svarað því hvað þeir eru tilbúnir að leggja mikla fjármuni í kolvetnisleit á Drekasvæðinu. En hér er miðað við það, að til að öðlast einkaleyfi eða sérleyfi á svæðinu þurfi einkaleyfishafi að geta fjármagnað rannsóknir og kolvetnisleit sem myndi a.m.k. kosta 200 milljónir USD. Einnig er hér miðað við að einkaleyfishafi þurfi að mestu leiti að fjármagna umræddar rannsóknir og framkvæmdir með eigin fé. Spurningin er: Ráða umsækjendurnir við slíka skuldbindingu?

Orkubloggaranum þykir ólíklegt að fjárframlag íslensku aðilanna sem koma að umsóknunum skipti þarna verulegu máli. Þeir munu varla leggja mikið fé til olíuleitarinnar, heldur einungis verða þar litlir hluthafar. Hér í færslunni verður sem sagt miðað við það að megnið af kostnaðinum við olíuleitina komi frá erlendu olíufélögunum, sem eru Faroe Petroleum og Valiant Petroleum.

Þegar litið til fjárhagsstöðu erlendu félaganna virðist mögulegt að þessi tvö félög myndu ráða við rannsóknir af umræddri stærðargráðu. Faroe Petroleum og Valiant Petroleum myndu sem sagt líklega ráða við það að fjármagna grunnrannsóknir og að láta bora hvorn sinn tilraunabrunninn. Til þess þyrftu þau að vísu að taka ansið mikla áhættu með mjög stóran hluta af öllu eigin fé félaganna. Þess vegna má kannski segja að bæði Faroe Petroleum og Valiant séu á mörkum þess að uppfylla skilyrði olíulaganna um fjárhagslegt bolmagn. Um þriðja umsækjandinn, þ.e. Eykon Energy, verður að segjast að fátt bendir til þess að það félag uppfylli skilyrði um að geta lagt svo mikla fjármuni til olíuleitar (auk þess sem Eykon virðist skorta sérfræðiþekkingu og reynslu af olíuleit).

C)  Er mögulegt að Orkustofnun veiti einkaleyfi til rannsókna og vinnslu á Drekasvæðinu án þess að gera kröfu um einn einasta tilraunabrunn?  

Einn tilraunabrunnur á Drekasvæðinu myndi sennilega kosta á bilinu 100-150 milljónir USD og það er afar stór hluti af þeim 200 milljónum USD sem Orkubloggarinn miðar við sem nauðsynlegt fjárhagslegt bolmagn skv. olíulögunum. Það myndi augljóslega breyta miklu ef Orkustofnun mun ekki gera neina kröfu um að einkaleyfishafi skuldbindi sig til að ráðast í tilraunaboranir. Skilyrði olíulaganna eru ekki nákvæm og því er ekki útilokað að Orkustofnun muni fara þessa leið. Þ.e. að afhenda einkaleyfi til rannsókna og vinnslu gegn fremur litlum skuldbindingum. Sem myndu þá t.d. takmarkast við einhverjar hljóðendurvarpsmælingar og sýnatöku, en ekki fela í sér neinar tilraunaboranir. 

Það að gera ekki skilyrði um neinar tilraunaboranir myndi opna miklu fleirum aðgang að svæðinu en ella. Það væri þó varla hyggiilegt af Orkustofnun að fara þessa leið. Því það er nánast útilokað að unnt verði að staðreyna hvort olía (og/eða gas) sé í vinnanlegu magni á Drekasvæðinu nema með einhverjum tilraunaborunum.

Skuldbindingar um rannsóknir sem einungis myndu kosta nokkrar milljónir USD eða jafnvel nokkra tugi milljóna USD eru sem sagt ólíklegar til að geta skilað árangursríkri kolvetnisleit. Faglega og lagalega séð hlýtur því Orkustofnun að geri meiri kröfur. Vilji einhver umsækjendahópur um einkaleyfi til rannsókna og vinnslu á Drekasvæðinu ekki skuldbinda sig til að taka meiri fjárhagslega áhættu ætti viðkomandi etv. fremur að sækja um almennt leyfi til olíuleitar fremur en einkaleyfi til rannsókna og vinnslu á afmörkuðum reitum.

---------------------------------------------------------

Ofangreint er e.k. samantekt eða summary af því sem nánar er fjallað um hér að neðan. Samantektin nægir vonandi þeim sem ekki hafa áhuga eða tíma til að lesa alla langlokuna hér á eftir. Þar er skoðað betur hvaða kröfur megi ætla að Orkustofnun geri um fjárhagslegan styrk einkaleyfishafa og hvort umsækjendurnir þrír um einkaleyfi til rannsókna og vinnslu séu líklegir til að öðlast slíkt leyfi. Þetta er nokkuð löng umfjöllun, enda kannski fullt tilefni til að einhver gefi sér tíma til að staldra við þetta mikilvæga álitaefni (íslenskir fjölmiðlar virðast t.a.m. hafa lítinn áhuga á að skoða þetta). Byrjað er á að reyna að festa hendur á hinu loðna eða matskennda skilyrði um fjárhagslegt bolmagn, en að því búnu er fjárhagsstyrkur Faroe Petroleum og Valiant Petroleum skoðaður í samhengi við það skilyrði:

Fjárhagslega skilyrðið í olíulögunum er afar matskennt

Ákvæði olíulaganna (nr. 13/2001) og reglugerðarinnar sem þarna reynir á (nr. 884/2011) kveða á um að einkaleyfishafar þurfi að hafa fjárhagslegt bolmagn til þeirrar starfsemi sem felst í rannsóknum og vinnslu. Eða eins og segir orðrétt í 7. gr. laganna (leturbreyting er Orkubloggarans):

"Orkustofnun veitir leyfi til rannsókna og vinnslu kolvetnis á tilteknum svæðum. Slíkt leyfi felur í sér einkarétt leyfishafa til rannsókna og vinnslu. Einungis má veita slíkt leyfi aðilum sem að mati Orkustofnunar hafa nægilega sérþekkingu, reynslu og fjárhagslegt bolmagn til að annast þessa starfsemi og skulu sömu skilyrði eiga við um ákvörðun Orkustofnunar um rekstraraðila [...] Einungis má veita leyfi til rannsókna og vinnslu kolvetnis aðilum sem hafa nægilega sérþekkingu, reynslu og fjárhagslegt bolmagn til að annast þessa starfsemi."

Tvítekningin þarna í 7. greininni er svolítið sérkennileg. Látum það þó liggja á milli hluta. Samkvæmt orðanna hjóðan á umsækjandinn að hafa fjárhagslegt bolmagn til starfseminnar. Þar er vísað til bæði rannsókna og vinnslu. Olíulöggjöfin hefur aftur á móti ekki að geyma neina skilgreiningu um það hvað nákvæmlega er átt við með þessu skilyrði um fjárhagslegt bolmagn. Þess í stað er matið þar um einfaldlega lagt í hendur Orkustofnunar.

Ekki er unnt að fastsetja hvaða rannsóknir Orkustofnun mun gera kröfu um að einkaleyfishafar ráðist í. Þó er augljóst að þar verður um að ræða einhverjar hljóðendurvarpsmælingar, en þær eru af ýmsum toga og af mismiklum gæðum (2D og 3D). Einnig skiptir máli hversu þéttar þær mælingar eru. Miðað við önnur djúpsjávarsvæði má áætla að kostnaðurinn vegna slíkra mælinga yrði allt frá nokkrum milljónum USD og upp í nokkra tugi milljóna USD.

Gefi mælingarnar vísbendingu um að kolvetnislind kunni að vera á svæðinu er því miður nánast ómögulegt að sannreyna það nema með því að bora tilraunabrunn. Einn slíkur brunnur á svo djúpu svæði sem Drekasvæðið er, myndi að öllum líkindum kosta á bilinu 100-150 milljónir USD. Þess vegna má miða við það, að til að sá sem fær einkaleyfi til rannsókna (og vinnslu) á Drekasvæðinu geti ráðist í vandaðar rannsóknir og olíuleit, þurfi hann a.m.k. að geta kostað til þess nálægt 200 milljónum USD. Þá er vel að merkja einungis miðað við að einkaleyfishafinn ráðist í að bora einn tilraunabrunn. Hann hefur svo auðvitað tök á því, ef hann vill, að bora fleiri brunna (ekki er ólíklegt að a.m.k. þurfi að bora þrjá tilraunabrunna áður en kolvetnisleitin beri árangur). En grunnrannsóknir og einn tilraunabrunnur gæti verið það lágmarksskilyðið sem Orkustofnun setur. Og þá þarf sá sem sækist eftir einkaleyfi til rannsókna og vinnslu á Drekasvæðinu að hafa fjárhagslegt bolmagn til þess háttar rannsókna.

Samkvæmt olíulöggjöfinni þarf einkaleyfishafi reyndar ekki aðeins að hafa fjárhagslegt bolmagn til rannsókna heldur einnig til vinnslu. Sem fyrr segir yrði kostnaður vegna kolvetnisleitar á Drekasvæðinu varla mikið undir 200 milljónum USD og kannski miklu meiri. Kostnaðurinn við að byggja upp vinnslu yrði svo margfalt meiri. Sérfræðingar álíta að þar megi gera ráð fyrir fjárfestingu upp á 2-5 milljarða USD ef um olíuvinnslu yrði að ræða, en ennþá meira ef þetta yrði gasvinnsla.

Hér ber að hafa í huga að fjármögnun kolvetnisleitar annars vegar og kolvetnisvinnslu hins vegar er í eðli sínu afar misjöfn. Rannsóknir og kolvetnisleit á djúpu landgrunnssvæði er fjárhagslega mjög áhættusöm og almennt þurfa einkaleyfishafar að mestu eða jafnvel öllu leyti að fjármagna þetta með eigin fé. En þegar búið er að finna olíulind (eða gaslind) og staðreyna af þokkalegri nákvæmni hversu mkið vinnanlegt magn þar er á ferðinni, opnast ýmsir nýir fjármögnunarmöguleikar til að byggja upp sjálfa vinnsluna. Þess vegna gilda ólík sjónarmið um fjármögnun kolvetnisleitar annars vegar og kolvetnisvinnslu hins vegar (rétt eins og á t.d. við um fjármögnun jarðhitaleitar annars vegar og jarðhitavinnslu út jarðhitageymi sem búið er að staðreyna hins vegar).

Í íslensku olíulögunum er þetta tvennt aftur á móti spyrnt saman; lagaskilyrðið um fjárhagslegt bolmagn einkaleyfishafa til starfseminnar vísar bæði til rannsókna og vinnslu. Þetta virkar svolítið ólógískt, en er ekki einsdæmi (svipað orðalag má sjá í t.d. færeysku olíulöggjöfinni). Með hliðsjón af því sem algengt er í olíubransanum er eðlilegt að túlka þetta skilyrði þannig, að einkaleyfishafi þurfi að hafa nægjanlegt fjármagn til taks fyrir rannsóknirnar og leitina. En að með fjárhagslegu bolmagni einkaleyfishafa til vinnslu sé átt við að hann skuli vera með þá þekkingu og reynslu að hann sé líklegur til að geta fjármagnað vinnsluna þegar/ef til hennar kemur.

Þetta merkir að skilyrði olíulöggjafarinnar um fjárhagslegt bolmagn hlýtur að túlkast þannig að einkaleyfishafi þarf að vera nægjanlega fjársterkur til að ráða við rannsóknir og kolvetnisleit - og þá almennt að vera með svo mikið eigið fé að það nægi sem trygging fyrir fjármagni til rannsóknanna. En hann þarf ekki að hafa fjármagn til reiðu fyrir sjálfa vinnsluna. Það er síðara tíma mál. Einkaleyfið veitir séreyfishafanum að vísu forgangsrétt til vinnslu og því er eðlilegt að gera það að skilyrði að hann sé líklegur til að geta fjármagnað vinnsluna ef/þegar til hennar kemur. Það skilyrði er faglegt fremur en fjárhagslegt. Þessi skilningur Orkubloggarans er kannski ekki alveg í samræmi við orðalagið í olíulögunum, sem spyrðir saman fjárhagslegt bolmagn til rannsókna og fjáhagslegt bolmagn til vinnslu. En þegar litið er til þess hvernig olíubransinn virkar hlýtur Orkustofnun að túlka þetta fjárhagslega lagaskilyrði með svipuðum hætti eins og hér hefur verið lýst.

Við mat á umsóknum um einkaleyfi til rannsókna og vinnslu þarf Orkustofnun því varla að gera kröfu um að einkaleyfishafi þurfi að hafa marga milljarða USD tiltæka til olíu- eða gasvinnslu. Aftur á móti þarf Orkustofnun að gæta þess að sá sem fær einkaleyfi til rannsókna og vinnslu sé í ljósi reynslu sinnar og þekkingar líklegur til að geta fjármagnað kolvetnisvinnslu ef til hennar kemur. Og Orkustofnun þarf að gera ríka kröfu um að til að öðlast svona einkaleyfi verði einkaleyfishafinn að hafa nægt áhættufé til taks til rannsóknanna, þ.e. til kolvetnisleitarinnar.

Sem fyrr segir er það þó alveg í hendi stofnunarinnar að meta hvað sé nóg til að hún álíti að skilyrðið um fjárhagslegt bolmagn sé uppfyllt. Orkubloggarinn álítur að þarna væri eðlilegt að miða við að einkaleyfishafi ráði við rannsóknir sem feli í sér a.m.k. einn tilraunabrunn og því sé fjárhagslegt bolmagn sem nemur 200 milljónum USD lágmark. En orðalag olíulaganna er mjög matskennt og ekki gott að sjá fyrir hvernig Orkustofnun mun á endanum túlka umrætt skilyrði um fjárhagslegt bolmagn.

Eðlilegt kann að vera að gera kröfu um meira en einn tilraunabrunn

Orkubloggarinn álítur sem sagt að sá einn sem getur lagt a.m.k. 200 milljónir USD í rannsóknir og olíuleit á Drekasvæðinu (plús/mínus ca. 50 milljónir USD) geti talist uppfylla lagaskilyrðið um fjárhagslegt bolmagn. Þetta er a.m.k. sú upphæð sem einkaleyfishafi þarf að geta lagt í leitina eigi hann að ráða við hefðbundnar grunnrannsóknir og að bora þó ekki sé nema einn tilraunabrunn.

Og þetta fjármagn myndi að mestu eða jafnvel öllu leyti að þurfa að vera eigið fé einkaleyfishafans. Því enginn banki lánar í svona áhættusamar framkvæmdir nema gegn tryggum veðum (nema kannski ef föllnu íslensku bankarnir hefðu enn verið á fullu - sic). Ef svo rannsóknirnar leiða til þess að olía (og/eða gas) í vinnanlegu magni finnst, opnast ýmsir möguleikar til að fjármagna meiri rannsóknir og loks sjálfa kolvetnisvinnsluna.

Hugsanlega væri skynsamlegt af Orkustofnun að gera enn meiri kröfur en þær sem Orkubloggarinn nefnir sem eðlilegt lágmark. Það er ólíklegt að einn tilraunbrunnur skili árangri. Mun líklegra er að nokkrir þurrir brunnar verði boraðir á Dreksvæðinu áður en olíuleitin ber árangur. Rétt eins og t.d. hefur gerst í lögsögu Færeyja og í lögsögu Grænlands (þar hefur olíuleitin reyndar í hvorugu tilviki borið árangur þrátt fyrir að nokkrir tilraunabrunnar hafi verið boraðir).

Algengt er að sérleyfis- eða einkaleyfishafi þurfi að kosta a.m.k. nokkur hundruð milljónum USD í olíuleit á landgrunninu og oft nálægt hálfum milljarði USD. Í sumum tilvikum er ennþá meira lagt í olíuleitina, sem samt getur orðið árangurslaus. Orkubloggið hefur t.d. áður sagt frá árangurslausri olíuleit Cairn Energy við Grænland, sem nú hefur kostað nálægt 1,3 milljörðum USD! Annað dæmi er nýlegt einkaleyfi Shell utan við austurströnd Kanada, þar sem Shell skuldbatt sig til að verja nálægt milljarði USD í olíuleitina.

Ekki er auðvelt að sjá af hverju Orkustofnun ætti að gera minni fjárhagslegar kröfur en nú er gert þarna við austanvert Kanada. Það vill reyndar svo til að umrædd skuldbinding Shell nær yfir fjögur afmörkuð leitarsvæði (reiti). Þess vegna má kannski segja að tillaga Orkubloggarans um framkvæmdir sem feli í sér skuldbindingu upp á 200 milljónir USD vegna eins einkaleyfis sé ekki fjarri lagi - að því gefnu að einkaleyfið nái yfir einn reit.

Að vísu kann einhver að halda því fram að svæðið við austurströnd Kanada sé þekktara en Drekasvæðið og því sé áhætta Shell ekki mjög mikil. Og þess vegna sé fyrirtækið tilbúið  í svona mikla skuldbindingu. En staðreyndin er sú að ómögulegt er að segja hvort Shell finni þarna einhverja vinnanlega olíu. Það má alveg eins halda því fram að ávinningsvonin á Drekasvæðinu sé ekkert minni en þarna djúpt utan við Nova Scotia. Og að þess vegna sé engin ástæða til annars en að gera ámóta kröfur um fjárhagslega skuldbindingu á Drekasvæðinu eins og í umræddu leyfi Shell. Svo er reyndar athyglisvert að Kanadamennirnir leyfðu engum að bjóða í þetta svæði þarna utan við Nova Scotia nema þeim sem gátu sýnt fram á reynslu af olíuleit á hafsvæðum þar sem dýpið er meira en 800 m. Orkustofnun virðist ekki hafa gert slíkt skilyrði í útboðunum tveimur vegna Drekasvæðisins.

Það að Orkustofnun myndi setja skilyrði um einungis einn tilraunabrunn er sem sagt kannski of vægt skilyrði. Hætt er við að árangurinn af olíuleitinni verði afar lítill ef einungis á að miða við einn slíkan brunn. Þess vegna hefur Orkubloggarinn sett fram þá hugmynd að einkaleyfishafi ætti að skuldbinda sig til að bora allt að þrjá brunna. Og hefur þá miðað við að kostnaðurinn gæti orðið nálægt 450 milljónum USD (þetta er alls ekki nákvæm tala; þarna mætti alveg eins miða við fjárhæð sem væri t.d. 100 milljónum dollara meiri eða minni). Svo miklar rannsóknir einkaleyfishafa, þ.e. upp á nokkur hundruð milljónir dollara, eiga sér ekki bara fyrirmynd í rannsóknum og olíuleit við Grænland og Kanada. Heldur væri þetta t.d. líka í fullu samræmi við það sem hefur nýlega átt sér stað djúpum svæðum við Ghana, Falklandseyjar og víðar í olíubransanum á hafsbotninum.

Samkvæmt þessu væri kannski eðlilegt ef Orkustofnun myndi gera kröfu um að til að öðlast sérleyfi eða einkaleyfi á Drekasvæðinu þurfi einkaleyfishafinn að hafa fjárhagslegt bolmagn til að láta framkvæma rannsóknir sem kosti á bilinu 200-450 milljónir USD. Þetta skilyrði merkir ekki endilega að einkaleyfihafinn verði að bora tilraunabrunn eða -brunna, né að hann verði að eyða allri viðmiðunarupphæðinni í olíuleitina. Ef grunnrannsóknirnar sýna að það sé afar ólíklegt að eitthvað sé að finna á svæðinu, má hugsa sér að einkaleyfishafinn gæti skilað leyfinu án frekari rannsókna. Aftur á móti væri, sem fyrr segir, eðlilegt að Orkustofnun veitti ekki einkaleyfi nema viðkomandi umsækjandi um leyfið hafi fjárhagslegt bolmagn til að ráðast í að láta bora a.m.k. einn tilraunabrunn og jafnvel þrjá brunna.

Að mati Orkubloggarans er þó varasamt að setja alltof ströng fjárhagsleg skilyrði á Drekasvæðinu. Því þá mun hugsanlega vera afar langt í að alvöru olíuleit fari þar af stað. Drekinn er í mikilli samkeppni við fjölda annarra landgrunnssvæða. Ef við viljum ekki geyma svæðið lengur og koma olíuleitinni í gang sem fyrst, er sennilega óráðlegt að setja mjög ströng skilyrði.

Á móti kemur að við viljum væntanlega reyna að tryggja að olíuleitin skili einhverjum lágmarksárangri. Þetta á ekki að verða eitthvert pjakk eða spákaupmennska, heldur alvöru olíuleit. Þess vegna mega skilyrðin ekki vera of væg. Munum líka að með sérleyfi eða einkaleyfi er verið að veita einkarétt til olíuleitar á afmörkuðu svæði á íslenska landgrunninu og forgangsrétt til vinnslu á því svæði. Slík réttindi kunna að reynast ákaflega verðmæt. Þess vegna er fullkomlega eðlilegt að einkaleyfishafi taki á sig verulega fjárhagslega áhættu gegn því að fá einkaleyfið. Það væri því sérkennilegt ef Orkustofnun myndi veita einkaleyfi til rannsókna og vinnslu án nokkurra skuldbindinga um tilraunaboranir.

Hér hefur ítrekað komið fram sú skoðun að kostnaðurinn af vandaðri olíuleit á einkaleyfissvæði innan Drekans verði a.m.k. nálægt 200 milljónum USD. Og að líklega yrði kostnaðurinn talsvert meiri. Í reynd er þetta þó nokkuð flóknara. Því væntanlega myndi svona einkaleyfi eða sérleyfi á Drekasvæðinu felast í framkvæmdaáætlun þar sem einstökum verkþáttum er nánar lýst og því hvaða skuldbinding fylgir hverjum verkþætti.

Þetta eru m.ö.o. nokuð flóknir samningar, en ekki bara einhver einhver ein blaðsíða með laufléttri tölu. En það er sem sagt, að mati Orkubloggarans, líklegt að Orkustofnun miði við að heildarskuldbindingin skv. einkaleyfinu og silyrðum þess muni hljóða upp á framkvæmdir sem kosti nálægt 200 milljónum USD. Annað væri a.m.k. varla trúverðugt og varla í samræmi við ákvæði olíulaganna um fjárhagslegt bolmagn til rannsókna og vinnslu. Kannski mun Orkustofnun gera mun meiri kröfur. En varla mikið minni. Að auki þarf einkaleyfishafinn svo auðvitað líka að uppfylla skilyrði um þekkingu og reynslu af olíuleit á svona svæðum. Og hafa nægilega öflugan rekstraraðila til taks gagnvart bæði rannsóknum og vinnslu. Og að geta sýnt fram á reynslu og þekkingu á því að fjármagna vinnslu ef til hennar kemur.

Umsækjendurinir virðast á mörkum þess að uppfylla fjárhagslega skilyrðið

Þá erum við loks komin að því að fjalla um spurninguna hversu fjársterkir umsækjendurnir á Drekasvæðinu eru! Eru þeir líklegir til að geta ráðist í rannsóknir sem myndu kosta allt að 200 milljónir USD?

Um íslensku fyrirtækin meðal umsækjendanna verður ekki fjölyrt hér - því þau eru einfaldlega svo lítil. Þess í stað verður látið nægja að beina athyglinni að erlendu olíufélögunum tveimur sem eru meðal þeirra sem sækja um einkaleyfi til rannsókna og vinnslu á Drekasvæðinu nú í öðru útboði Orkustofnunar.

Eins og greint hefur verið frá í fyrri færslu Orkubloggsins um Drekasvæðið, þá voru erlendu umsækjendurnir tvö fremur lítil bresk olíufélög; annars vegar Faroe Petroleum og hins vegar Valiant Petroleum. Bæði félögin hafa verulega reynslu af þátttöku í olíuleit í Norðursjó og svæðum þar í kring og dæmi eru um einkaleyfissvæði þar sem viðkomandi félög eru í hlutverki rekstraraðila. Þetta má því vel kalla alvöru olíufélög. Engu að síður virðist sem bæði félögin séu að fara inn á nýjar brautir með því að ætla að ráðast í verkefni á svo lítt þekktu svæði og svo miklu dýpi sem er á Drekasvæðinu. Í dag erum við þó fyrst og fremst að skoða fjárhagslegu getuna, en ekki faglegu getuna.

Ársreikningar félaganna sýna okkur að Valiant Petroleum er með innan við 390 milljónir USD í eigið fé, þ.e. í árslok 2011. Og handbært fé félagsins var þá einungis um 18 milljónir USD. Samsvarandi tölur fyrir Faroe Petroleum voru um 360 milljónir USD í eigið fé og um 175 milljónir USD í handbæru fé.

Þessi fyrirtæki myndu því engan veginn ráða við að fjármagna rannsóknir af því tagi sem t.d. Cairn Energy hefur ráðist í í olíuleit sinni við Grænland (á tveimur sumrum eyddi Cairn vel yfir milljarð USD í árangurslausa olíuleit á Baffinsflóa). Aftur á móti myndu líklega bæði Faroe Petroleum og Valiant hvort um sig ráða við skuldbindingar um framkvæmdir sem myndu kosta nálægt 200 milljónum USD. Þá væru félögin að vísu að leggja meira en helming alls eigin fjár undir í einungis eitt verkefni og því að taka geysimikla áhættu. En fræðilega séð hafa þau sem sagt fjárhagslegt bolmagn til að ráðast í rannsóknir og olíuleit á Drekasvæðinu og er þá miðað við það sem Orkubloggarinn álítur vera lágmarksskuldbindingu um framkvæmdir.

Hér er líka vert að nefna að erlendir sérfræðingar hafa sagt Orkubloggaranum að ef Faroe Petroleum og/eða Valiant hafa í alvöru áhuga á Drekasvæðinu, sé líklegt að þá muni koma til hlutafjáraukningar. Bæði þessi félög séu með fjársterka hluthafa að baki sér, sem kunni að láta félögin fá meira úr vösum sínum. Þ.e.a.s. ef þeir álíti að ávinningsvonin á Drekasvæðinu sé svo mikil að það sé áhættunnar virði að ráðast til atlögu við Drekann. Og þá er kannski vert að minnast þess að Terje Hagevang, yfirmaður Noregsskrifstofu Valiant, hefur sagt að íslenski hluti Drekasvæðisins hafi líklega (eða a.m.k. mögulega) að geyma tíu milljarða tunna af vinnanlegri olíu. Sem er ekkert smáræði.

Það virðist sem sagt vera svo að bæði Faroe Petroleum og Valiant Petroleum kunna að ráða við það fjárhagslega skilyrði sem líta má á sem lágmark til að öðlast einkaleyfi til rannsókna og vinnslu á Drekasvæðinu. En ef Orkustofnun myndi gera kröfu um tvo tilraunabrunna eða jafnvel fleiri eru þessi félög væntanlega út úr myndinni - að óbreyttu.

Þar með er alls ekki verið að gera lítið úr þessum félögum. Bæði Faroe Petroleum og Valiant hafa góðu fagfólki á að skipa og þetta eru tvímælalaust alvöru félög í olíubransanum. Veikleiki þeirra er bara sá að fjárhagslegt bolmagn þeirra virðist á mörkum þess að geta tekist á við svo lítt þekkt og djúpt svæði sem Drekasvæðið er. Og hvorugt félagið virðist hafa umtalsverða reynslu af slíkum svæðum. Umsækjendurnir núna um einkaleyfi til rannsókna og vinnslu á Drekasvæðinu geta því varla talist mjög sterkir - þegar horft er til sérstöðu Drekans. En kannski samt nógu sterkir?

Hvað gerir Orkustofnun?

Orkustofnun stendur væntanlega frammi fyrir þremur valkostum (hér er eingöngu horft til fjárhaglegu hliðar málsins): 

1. Í fyrsta lagi að stofnunin hafni öllum umsóknunum á þeim grundvelli að þær uppfylli ekki skilyrði um fjárhagslegt bolmagn (og/eða faglega getu).
2. Í öðru lagi er mögulegt að meira hlutafé og/eða fjársterkari félag/félög bætist í hóp umsækjendanna nú í útboðsferlinu (hvort svo sem það væri t.d. Statoil eða eitthvert annað félag). Og að Orkustofnun veiti þá a.m.k. eitt einkaleyfi (þetta gæti auðvitað einnig gert þriðju umsóknina - frá Eykon Energy - raunhæfa). 
3. Og í þriðja lagi að Orkustofnun álíti að einhver umsókn eða umsóknir uppfylli nú þegar öll skilyrðin, þ.e. skilyrði um þekkingu, reynslu og fjárhagslegt bolmagn. Og veiti a.m.k. eitt eða jafnvel fleiri einkaleyfi til rannsókna og vinnslu á afmörkuðum reitum innan Drekasvæðisins.

Miklu skiptir að þeir sem fá einkaleyfi til rannsókna og vinnslu á Drekasvæðinu séu líklegir til að geta staðreynt hvort á viðkomandi einkaleyfissvæðum sé finna olíu eða gas í vinnanlegu magni. Það verður afar athyglisvert að sjá hvort Orkustofnun telji núverandi umsækjendur líklega til að ráða við slíkt verkefni.

Ef vel tekst til á Drekasvæðinu gætum við átt eftir að sjá hreint ótrúleg verðmæti koma þar upp úr djúpinu. Þau verðmæti gætu gert Íslendinga að hvorki meira né minna en langríkustu þjóð veraldarinnar (per capita) og um leið skapað einkaleyfishöfunum ævintýralegan arð.

En það eru mörgi ef'in þarna. Fyrirfram má líta á Drekasvæðið sem áhættusamt og erfitt svæði til olíuleitar, sem krefjist bæði mikillar þolinmæði og mikils fjármagns. Þess vegna varð Orkubloggarinn fyrir miklum vonbrigðum þegar í ljós kom að Orkustofnun hafði enn ekki náð að draga svo mikið sem eitt einasta af stóru félögunum að borðinu. Á meðan þaulreynd og stór olíufélög eins og Chevron, ConocoPhillips, ExxonMobil, Eni, GDF Suez, Shell, Statoil og Total hafa öll sóst eftir einkaleyfum á nýlegum olíuleitarsvæðum í nágrenni Íslands, var ekkert þeirra þátttakandi í þeim umsóknum sem nú bárust um Drekasvæðið. Og er þó útboðið núna búið að eiga sér langan aðdraganda og hefur væntanlega verið kynnt afar vel bæði í Aberdeen, Houston, London, Moskvu, Stavanger og fleiri mikilvægum olíumiðstöðvum heimsins.

Forstjóri Orkustofnunar hefur sagt opinberlega að umsóknirnar núna um einkaleyfi á Drekasvæðinu séu framar björtustu vonum. Af þeirri ástæðu einni virðist ólíklegt að stofnunin hafni öllum umsóknunum. Líklegra virðist að a.m.k. eitt einkaleyfi til rannsókna og vinnslu verði veitt og jafnvel fleiri. Að vísu virðist sem umsækjendurnir séu á mörkum þess að uppfylla lagalegu skilyrðin til að öðlast einkaleyfi. En mögulega mun Orkustofnun stilla kröfum sínum í hóf þegar hún metur hversu mikið fjárhaglegt bolmagn og hversu mikla reynslu einkaleyfishafi þarf að hafa til að hann geti ráðist í starfsemi á svæðinu. Og einhver umsækjandi eða umsækjendur fái þarna einkaleyfi til rannsókna og vinnslu á afmörkuðum reitum.

Erfitt er að fullyrða hvort umsókn Faroe Petroleum eða Valiant sé álitlegri. Að vísu virðist Valiant hafa sáralítið handbært fé til taks og að því leyti vera veikari kandíat en FP. Á móti kemur að meðal hluthafa Valiant eru sterkir fjárfestar, sem gætu sennilega lagt félaginu til umtalsvert meira hlutafé. Kannski fá báðar þessar umsóknir brautargengi hjá Orkustofnun? Umsóknin frá Eykon Energy virðist aftur á móti vera út úr myndinni; það hafa a.m.k. enn engar fréttir borist af alvöru olíufélagi sem eigi aðild að þeirri umsókn. Það kann auðvitað að breytast og varla ástæða fyrir aðstandendur Eykons að pirrast yfir því að Orkubloggarinn skuli ekki enn taka umsókn þeirra alvarlega.

Svo er bara að vona að menn verði heppnir og að alvöru tilvonandi Fáfnisbani reynist vera meðal þeirra sem nú sækja um einkaleyfi á Drekanum. Það er samt hálfpartinn eitthvað bogið við það ef Statoil ætlar ekki að vera meðal frumkvöðlanna á Drekasvæðinu. Þetta er nú einu sinni hluti af hafsvæðinu milli Íslands og Jan Mayen, þar sem Íslendingar og Norðmenn eiga gagnkvæm réttindi skv. sérstökum þjóðréttarsamningi ríkjanna. Og sjálfir hafa Norðmenn að undanförnu verið að horfa til þess að byrja að leita að olíu og gasi í lögsögu sinni suður af Jan Mayen.

Þess vegna er líka svolítið erfitt að skilja af hverju íslensk stjórnvöld hafa ekki leitað eftir meira samstarfi við Norðmenn um útboðið. Með hina geysimiklu reynslu Norðmanna í huga, hefði hugsanlega verið mun farsælla að hafa þarna nánara samstarf eða jafnvel sameiginlegt útboð á svæðinu. Þó ekki væri nema sökum þess að þá hefði kynning á svæðinu sennilega orðið miklu meiri heldur en unnt var með þeim takmarkaða mannafla og því litla fé sem Orkustofnun hefur til svona verkefna.