Vronský greifi endurborinn?

Ekkert jafnast á við rússneska dramatík.

Fyrir einungis fáeinum árum var rússneska ríkisolíufélagið Rosneft bara lítið peð meðal einkavæddu rússnesku risanna. En fljótlega eftir að Vladimir Pútín varð forseti Rússlands um aldamótin snéru rússnesk stjórnvöld snarlega við blaðinu.

Í stað hraðrar einkavæðingar á rússnesku (sovésku) orkufyrirtækjunum hóf rússneska ríkið að ná aftur undir sig helstu olíufyrirtækjum landsins. Þar er um geysilega hagsmuni að ræða, því Rússland er ásamt Saudi Arabíu stærsti olíuframleiðandi heimsins.

Ofsavöxtur Rosneft

Fyrsta stóra skrefið í endurheimt rússneska ríkisins á yfirráðum í olíuiðnaði landsins var yfirtaka á olíurisanum Yukos árið 2003 (upp í meintar skattaskuldir og sektir). Helstu eignir Yukos voru í framhaldinu seldar til lítt þekkts fyrirtækis, Baikal Finance Group, sem seldi þær brátt áfram til ríkisfyrirtækisins Rosneft. Allt gerðist þetta með nokkuð sérkennilegum hætti. A.m.k. þótti sumum málið einkennast af mikilli spillingu.

En hvað sem slíkum ásökunum líður, þá varð niðurstaðan sú að skyndilega var Rosneft orðið stærsta olíufélagið í Rússlandi. Í framhaldinu var félagið svo skráð á markað í kauphöllunum í Moskvu og London. Rússneska ríkið hefur engu að síður haldið traustum meirihluta í félaginu í sínum höndum. Yukos fór í gjaldþrot og var endanlega afskráð árið 2007.

Skömmu eftir að rússneska ríkisvaldið réðst til atlögu gegn Yukos sá auðkýfingurinn Roman Abramovich sitt óvænna og féllst á kauptilboð frá rússneska ríkisolíufélaginu Gazprom Neft í Sibneft. Á þessum tíma var Sibneft fimmta stærsta olíufélag Rússlands. Þar kom það næst á eftir Rosneft, Lukoil, TNK-BP og félaginu dularfulla Surgutneftegas (stærstu hluthafar síðastnefnda felagsins eru óþekktir og það jafnvel þó það sé skráð í rússnesku kauphöllinni!).

Með kaupum Gazprom Neft á Sibneft styrkti rússneska ríkið enn betur stöðu sína í rússnesku olíuframleiðslunni. Ennþá voru þó bæði annað og þriðja stærsta olíufélagið í höndum einkaaðila, þ.e.a.s. Lukoil og TNK-BP. En nú í vikunni sem leið tók Rosneft enn eitt skrefið í ríkisvæðingu rússneska olíuiðnaðarins - þegar tilkynnt var að Rosneft væri búið að kaupa TNK-BP. Það eru risafréttir því ekki ber á öðru en þarna sé að verða til stærsta olífélag heimsins á hlutabréfamarkaði.

Viðskipti upp á 56 milljarða USD

Kaupverðið sem Rosneft greiðir fyrir TNK-BP er sagt vera á bilinu 54-56 milljarðar USD (jafngildir um 7.000 milljörðum ISK). Vestrænir bankar eru sagðir fjármagna kaupin að verulegu leyti.

Helmingurinn af umræddri fjárhæð (28 milljarðar USD) rennur til olígarkanna í Alfa Group og félaga þeirra sem samtals eiga 50% í TNK-BP. Þar með er orðið augljóst að þeir Mikhail Fridman og Viktor Vekselberg eru meðal allra auðugustu manna veraldarinnar. Sem er sossum ekki ný frétt. 

Hinn helmingur upphæðarinnar (26-28 milljarðar USD) fer til BP, sem eignaðist 50% í TNK-BP árið 2003. Hluti kaupverðsins til BP verður greiddur með hlutabréfum í Rosneft. Ekki virðist alveg fullfrágengið hvað sá hlutur verður stór, en nefnt hefur verið 20% hlutur í Rosneft. Afgangur kaupverðsins til BP, sem mun vera á bilinu 12-13 milljarðar USD, verður í reiðufé.

Rosneft verður stærsta olíufélag veraldar á hlutabréfamarkaði

Eftir þessi viðskipti með TNK-BP eykst olíuframleiðsla Rosneft úr um 2,5 milljónum tunna á dag í um 4,6 milljón tunnur! Til samanburðar þá hefur ExxonMobil undanfarin ár framleitt á bilinu 4-4,5 milljónir tunna af olíu daglega - og þá er gasframleiðslan þeirra vel að merkja meðtalin. Með þessum viðskiptum er Rosneft því orðið stærsta olíufélag heimsins (þ.e. af þeim félögum sem skráð eru á hlutabréfamarkað en Rosneft er á hlutabréfamarkaði bæði í Moskvu og London).

Já; Rosneft er orðið stærra en Shell, stærra en Chevron og meira að segja stærra en sjálfur ofurrisinn ExxonMobil. Þessar staðreyndir eru með miklum ólíkindum - sérstaklega þegar haft er í huga að fyrir einungis um áratug munaði minnstu að þáverandi litla Rosneft yrði einfaldlega látið renna inn í rússneska gasrisann Gazprom.

Og það er ekki nóg með að Rosneft sé orðið orðið stærsta olíufélag heimsins á hlutabréfamarkaði. Því með kaupum á TNK-BP er Rosneft orðið hvorki meira né minna en næststærsta olíufélag veraldarinnar.

Rosneft verður nú stærra en ríkisolíufélagið í Kuwait. Og stærra en ríkisolíufélagið í Abu Dhabi. Og Rosneft verður með þessu auðvitað líka stærra en ríkisolíufélögin í Indónesíu, Malasíu, Mexíkó og Brasilíu. Eina olíufélagið í heiminum sem ennþá er stærra en Rosneft er Saudi Aramco. Þ.e.a.s. rikisolíufélagið í Saudi Arabíu, sem er langstærsta olíufélag veraldarinnar með framleiðslu sem nemur hátt í 10 milljónum tunna á dag.

Enn ein skemmtileg viðmiðun er sú að Rosneft ræður núna yfir um helmingi allrar olíuframleiðslu Rússlands. Svo mikil markaðshlutdeild eins fyrirtækis í olíuframleiðslu yrði aldrei heimiluð í t.d. Bandaríkjunum eða Evrópusambandinu (vegna samkeppnislöggjafarinnar). Þetta virðist aftur á móti ekki vera vandamál í Rússlandi. Að auki er stór hluti olíuframleiðslunnar í Rússlandi í höndum annarra ríkisfyrirtækja; þ.á m. er áðurnefnt Gazprom Neft. Það er því ekki hægt að segja annað en að Pútín hafi svo sannarlega tekist að koma olíuiðnaði Rússlands aftur í hendur ríkisins. 

Sögulegt skref fyrir BP - en líka afar áhættusamt

Með þessum viðskiptum verður BP mjög stór hluthafi í Rosneft. Það eitt og sér er afar athyglisvert og verður að teljast áhugavert fyrir þetta gamalgróna breska olíufélag. Sem fimmtungs hluthafi í Rosneft fær BP óbeinan aðgang að geysilegum olíuauðlindum til að vinna úr næstu áratugina. Og það verður að telja líklegt að þessi viðskipti muni auðvelda BP sjálfu að fá beinan aðgang að rússneskum olíuauðlindum. Fyrir vikið er kannski ekki útilokað að BP taki brátt það sæti að verða stærsta vestræna olífélagið, þ.e. stærra en ExxonMobil.

Það hefur einmitt verið eitt helsta vandamál vestrænu olíufyrirtækjanna hversu takmarkaðan aðgang þau hafa að olíulindum í stærstu olíuríkjunum. Eins og staðan er í dag eru það fyrst og fremst ríkisorkufyrirtæki OPEC-landanna og rússnesku olíufyrirtækin sem ráða yfir olíuauðlindum framtíðarinnar.

Það að vestrænt olíufyrirtæki fái stóran eignarhlut í slíku rikisfyrirtæki sem Rosneft er, er alveg nýtt í olíuiðnaðinum. Á sínum tíma réði BP yfir nær öllum olíulindum í Persíu og Írak og var einnig umsvifamikið í N-Afríku. Það er orðið ansið langt síðan þau verðmæti runnu félaginu úr greipum. Það var ekki vandamál meðan ennþá var mikið um ósnertar olíulindir í Vestrinu. Þar opnaðist Alaska, Norðursjórinn, Noregshaf og Mexíkóflóinn. En þegar litið er til framtíðarinnar liggja vaxtartækifæri vestrænu olíufélaganna einkum í því að komast í meira mæli í olíuvinnslu á svæum þar sem ríkisolíufélög ráða mestu. 

En þó svo þetta sé merkilegt skref fyrir BP, þá er þetta líka ansið áhættusamur leikur hjá fyrirtækinu. Rússneska ríkið verður áfram með traustan meirihluta í Rosneft og mun því áfram ráða fyrirtækinu í einu og öllu (BP fær tvö stjórnarsæti af níu). Gleymum því heldur ekki að olíuvinnsla í Rússlandi er talsvert dýr og svo eru kaupin ávísun á ennþá meiri skuldsetningu Rosneft. Tímabundin lækkun olíuverðs gæti skapað Rosneft lausafjárvanda og augljóst að arðsemi af fjárfestingu í fyrirtækinu er afar óviss.

Hefði BP fremur átt að halda sig við TNK-BP? 

Í bransanum velta menn því nú talsvert fyrir sér hvort svona hressileg aðkoma BP að Rosneft sé í reynd alsl ekki skynsamur leikur. BP hefur hagnast afar vel af fjárfestingum sínum í TNK-BP. Þegar TNK-BP varð til (árið 2003) mun BP hafa lagt félaginu til 8 milljarða USD. En á þeim tæpa áratug sem liðinn er síðan þá, hefur sú fjárfesting skilað BP hátt í 20 milljörðum USD í arðgreiðslur frá TNK-BP!

Þetta er sem sagt einhver besta fjárfestingin sem sögur fara af hjá vestrænu olíufyrirtæki á 21. öldinni. Það hefur reyndar gustað all hressilega í yfirstjórn TNK-BP og samstarfið við olígarkana hefur oft reynst BP afar erfitt. Eflaust er BP fegið að verða laus við það rugl allt saman. En peningarnir hafa skilað sér í hús og allra síðustu ár hefur TNK-BP virst vera komið á beinu brautina. Þess vegna hlýtur eftirfarandi spurning að vakna: Af hverju vera að gera breytingar með félagið núna?

Svarið við því liggur kannski í augum uppi. Það hlýtur að vera freistandi fyrir BP að leysa þarna út um 12 milljarða USD OG um leið verða stór hluthafi í Rosneft. Stór hluthafi í næst stærsta olíuframleiðanda veraldarinnar - í landi sem býr yfir gríðarlegum birgðum af óunninni olíu (áætlað er að Rússland hafi að geyma fimm sinnum meiri olíu en Bandaríkin og jafnist t.d. á við sum Persaflóaríkin).

Rosneft á góða möguleika á að vaxa og þá kannski ekki síst með olíuvinnslu á rússnesku heimskautasvæðunum. BP hefur einmitt mikla reynslu af slíkri olíuvinnslu, m.a. frá Alaska. Og þarna hefur BP óneitanlega slegið ExxonMobil ref fyrir rass. Því hætt er við að samstarfsáhugi Rosneft gagnvart ExxonMobil muni dvína með aðkomu BP að Rosneft. Varla er liðið ár síðan tilkynnt var um náið samstarf Rosneft og ExxonMobil. Sá samningur hefur óneitanlega misst mesta ljómann nú eftir fréttirnar um kaup Rosneft á TNK-BP. Og nú í kjölfar frétta af kaupum Rosneft á TNK-BP er jafnvel talað um að þetta muni útiloka önnur vestræn olíufélög frá Rússland. BP hafi sigrað í því kapphlaupi. En BP gæti svelgst á þeim sigri.

Fingraför Pútín's 

Að baki þessum tilfæringum öllum er hinn gamli vinur Pútín's og forstjóri Rosneft; Igor Sechin. 

Það er reyndar athyglisvert að sjá hvernig rússneska ríkið virðist tilbúið að veðja öllu á orkugeirann. Þó svo olíuframleiðslan í Rússlandi hafi undanfarin ár yfirleitt verið rekin með þokkalegasta hagnaði er varla heppilegt að tekjustreymi rússneska ríkisns verði ennþá háðara olíuverði en verið hefur. Ef upp kæmi sú staða að olíuverð lækkaði verulega og héldist lágt í dágóðan tíma er hætt við að Rosneft fengi mikið högg - og þá myndi rússneska ríkið eflaust lenda í vandræðum með sínar eigin skuldir.

En þeir félagarnir Igor Sechin, forstjóri Rosneft, og Vladimir Putin, forseti Rússlands, virðast hvergi bangnir. Þvert á móti stefna þeir leynt og ljóst að því að rússneska ríkið verði alveg jafn umsvifamikið í olíuiðnaðinum eins og það er í gasiðnaðinum. Með tögl og haldir rússneska ríkisins í bæði Gazprom og Rosneft er væntanlega ekki orðum aukið að Pútín sé einhver allra valdamesti maðurinn í orkugeira heimsins.

Er græðgin jafn blind eins og ástin? 

Nú er bara að sjá hvort þessi innkoma BP í ríkisrekna olíurisann Rosneft reynist hinu gamla og þaulreynda breska félagi vel. Sumir sjá þetta sem snjallan leik sem muni gera bæði Rosneft og BP kleift að vaxa með því að fara á fullt í rússnesku heimskautaolíuna. Aðrir segja að svona stór félög hafi ekki áhættusæknina sem þarf til að ná árangri á svoleiðis virgin-territory. Þar að auki séu rússneska ríkið og stjórnendur Rosneft óútreiknanalegir og BP eigi á hættu að sitja uppi sem óvirkur hluthafi í gríðarstóru en illa reknu félagi.

Jamm - kannski er BP búið að steypa sér í hlutverk sjálfrar  Önnu Karenínu. Og þá er auðvitað átt við að Rosneft sé enginn annar en Vronský greifi. En þetta eru nú bara laufléttar vangaveltur einfalds Orkubloggara með helgarfiðring. Eitt er þó víst; ekkert er jafn dramatískt eins og raunveruleiki olíuiðnaðarins. Og það á auðvitað einkum og sér í lagi við um rússneska olíubransann.

Athugasemdir

[Ketill Sigurjónsson, 29.10.2012 kl. 14:42]

ExxonMobil strax farið að leita leiða til að komast aftur upp fyrir Rosneft? Skv. fréttum gætu kaup á Anadarko verið í sigtinu og/eða kaup á EOG Resources (sem var olíuarmur Enron):

http://www.bloomberg.com/news/2012-10-26/exxon-seen-boosting-growth-with-anadarko-to-eog-deals.html