Vatnaskil í veröldinni?

Gleðilegt nýtt ár! Hvað það verður veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá. Um áramót hrannast inn tilnefningar um mann- og merkustu viðburði nýliðins árs. Og svo auðvitað allir framtíðarspádómarnir. Þennan fallega Nýársdag ætlar Orkubloggið að taka þátt í þessum lauflétta leik með smá tilbrigðum. Og útnefna Bretann Jeremy Grantham sem bæði mann ársins og spámann ársins. 

Skuggaleg spá frá klókum spámanni:

Grantham er þeirrar skoðunar að Vesturlönd séu komin að miklum tímamótum. Þau tímamót felist í því að hagvöxtur í Bandaríkjunum og Vesturlöndum öllum hafi náð toppi og héðan í frá muni hann dragast jafnt og þétt saman. Þessu lýsir Grantham sem Paradigm Shift; að vatnaskil séu runnin upp í efnahagslífinu þar sem Vesturlönd og mannkynið allt sjái fram á mikið breytta tíma.

Jeremy Grantham (f. 1938) er enginn venjulegur spámaður. Hann er einn stofnenda og eigenda risastórs eignastýringafyrirtækis, sem nefnist GMO (GMO stendur fyrir Grantham, Mayo, Van Otterloo & Co), en fyrirtækið var stofnað árið 1977. Aðalstöðvar þess eru í Boston, en einnig má finna hluta af 500 manna starfsliði GMO í útibúum fyrirtækisins í Amsterdam, London, Zurich, San Francisco, Singapore og Sydney.

Þarna er á ferðinni fyrirtæki sem hefur umsjón með ávöxtun eigna upp á rúmlega 100 milljarða USD! Þegar menn höndla með slíkt fé er eins gott að fjárfestingastefnan sé árangursrík og framtíðarsýnin gangi a.m.k. þokkalega eftir. Og ekki verður betur séð en að þar hafi GMO lengst af staðið undir væntingum.

Umdædd spá um hratt minnkandi hagvöxt er að finna í nýjasta ársfjórðungsbréfi Grantham's til viðskiptavina GMO. Bréfið ber þann dramatíska titil On the Road to Zero Growth og er frá því í nóvember sem leið. Gangi sú spá - eða framtíðarsýn - eftir mun það vafalítið hafa afar neikvæð áhrif á lífskjör í Bandaríkjunum og víða um heim. Þ.e.a.s. lífskjör eins og þau eru almennt skilgreind út frá fjárhagslegum viðmiðum.

Þessi nýjustu skrif Grantham's koma reyndar ekki stórkostlega á óvart. Því undanfarin ár hefur hann ítrekað varað við ekki aðeins samdrætti í hagvexti, heldur líka fæðuskorti og alvarlegum afleiðingum loftslagsbreytinga. Í þessu sambandi má vísa til margra ársfjórðungsbréfa Grantham's á vettvangi GMO (bréfin má nálgast á vef fyrirtækisins og víðar í netheimum). Þarna er t.d. áhugavert að lesa bréf frá því fyrir rúmu ári síðan, sem bar titilinn Time to Wake Up: Days of Abundant Resources and Falling Prices Are Over Forever (frá apríl 2011). Einnig mætti nefna Resource Limitations 2: Separating the Dangerous from the Merely Serious (frá júlí 2011) og Welcome to Dystopia! Entering a long-term and politically dangerous food crisis (frá júlí 2012).

Neikvæður eða öllu heldur áhyggjufullur tónninn hjá Grantham hefur valdið því að margir líkja honum við dómsdagsspámenn; segja karlinn ekki styðjast við staðreyndir í boðskap sínum, heldur eintómar getgátur og svartsýni. Rök Grantham's eru vissulega alls ekki skotheld. En þá ætti fólk líka að hafa í huga að það verður aldrei nóg af tölfræði í heiminum til að unnt verði að spá af neinni nákvæmni fyrir um efnahagsþróunina langt fram í tímann. Allar slíkar spár eru skot útí bláma óvissunnar. En þegar litið er til langrar reynslu Grantham's og farsæls starfsferils hans er freistandi að gefa orðum hans gaum - jafnvel þó svo maður sé ekki endilega sammála honum í einu og öllu.

Já - spá Grantham's og skoðanir hans gefa okkur tilefni til að staldra við og hlusta. Reynslan sýnir að Jeremy Grantham hefur í gegnum tíðina oft reynst afar sannspár. Hann virðist sem sagt mjög næmur á hvað raunverulega er að gerast í efnahagslífinu.

Á tímum sem sumir og jafnvel flestir hafa ekki séð neitt nema veislu, hefur Grantham ítrekað komið auga á bliku út við sjóndeildarhringinn. Einkum í sér í lagi hefur Grantham verið lunkinn við að átta sig tímanlega á bólumyndun í hagkerfinu - hvort sem það hefur verið á fasteignamarkaði, skuldabréfamarkaði eða hlutabréfamarkaði. Hann er t.d. einn þeirra fáu manna í fjármálalífinu sem varaði við hruni á bandaríska húsnæðismarkaðnum áður en kreppan skall á Bandaríkjunum um 2008. Og hann forðaðist líka netfyrirtækin í aðdraganda netbólunnar um aldamótin - sökum þess að hann áleit ekki vera innistæðu fyrir hratt hækkandi hlutabréfaverðinu og það hlyti að falla. Í báðum tilvikum hafði Grantham rétt fyrir sér og eru þetta einungis fáein dæmi af mörgum þar sem hann hefur reynst sannspár.

Grantham segir að hagvöxtur muni fara minnkandi:

Í sem allra stystu máli þá álítur Grantham að á næstu árum og áratugum muni hægja mjög á hagvexti í Bandaríkjunum og á Vesturlöndum öllum (með hagvexti er átt við breytingu á vergri landsframleiðslu milli ára, það sem á ensku kallast gross domestic product og er skammstafað GDP). Og að stutt sé í að hagvöxturinn á Vesturlöndum verði svo til enginn og sáralítill í heiminum öllum.

Þetta yrði geysileg breyting frá því sem verið hefur í gegnum tíðina. Í meira en heila öld hefur hagvöxtur í Bandaríkjunum oftast verið á bilinu 3-3,5%% á ári. Á hundrað ára tímabilinu 1880-1980 var hagvöxturinn að meðaltali um 3,4% á ári. Eftir 1980 hefur örlítið hallað undan fæti, en engu að síður líta Bandaríkjamenn nánast á það sem náttúrulögmál að hagvöxtur sé nálægt umræddum tölum. Hvað svo sem tímabundnum niðursveiflum (eða uppsveiflum) líður.

Nú í nýjustu kreppunni féll hagvöxtur þar vestra (og víða um heim) ansið hressilega og varð á tímabili meira að segja neikvæður. Hagvöxturinn hefur skriðið upp á við á ný. Hann var dágóða stund að malla í kringum 2% og á þriðja ársfjórðungi nýliðins árs (2012) var hagvöxturinn í Bandaríkjunum kominn upp í 3,1% (talan vegna fjórða ársfjórðungs liggur enn ekki fyrir).

Og bankastjóri bandaríska seðlabankans, Ben Bernanke, hefur verið duglegur að boða það að brátt muni hagvöxturinn vestra á ný verða kominn í eðlilegt eða venjulegt horf. Þannig að sennilega búast flestir Bandaríkjamenn við því að brátt verði meðalhagvöxtur aftur orðinn á bilinu 3-3,5% og lífið verði á ný business as usual.

Þessu er Jeremy Grantham ósammála. Og hann minnir á að Bernanke sé seðlabankastjórinn sem kom ekki einu sinni auga á svakalegustu fasteignabólu sem myndast hefur í Bandaríkjunum síðustu 200 árin. Þ.e.a.s. ekki fyrr en bólan var sprungin! Grantham álítur að þegar litið er til næstu ára og áratuga sé langlíklegast að hagvöxturinn lækki jafnt og þétt og eftir örfáa áratugi verði hagvöxtur í Bandaríkjunum nær enginn. Þetta geti þó gerst mun hraðar, þ.a. hagvöxturinn vestra verði kominn niður í núllið strax eftir einn áratug eða svo!

Fer hagvöxturinn í Bandaríkjunum brátt undir 1%?  

Nánar tiltekið álítur Grantham líklegast að hagvöxtur vestra muni minnka jafnt og þétt næstu áratugina og árið 2030 verði vöxturinn komin niður í u.þ.b. 1% á ársgrundvelli eða tæplega það. Og árið 2050 verði hagvöxtur í Bandaríkjunum farinn að nálgast það að vera enginn; spá hans fyrir það ár hljóðar upp á 0,4% hagvöxt. Grantham tekur að auki fram að þetta sé fremur varfærin spá og þakka megi fyrir ef hagvöxturinn lækki ekki ennþá hraðar.

Sumum kann að þykja þetta léttvægt mál; ekki sé stór munur á því hvort hagvöxtur sé í kringum 3% eða nálægt 1%. En í reynd er munurinn gríðarlegur og ef þessi spá Grantham's yrði að veruleika er erfitt að ímynda sér afleiðingarnar. Þær yrðu vafalítið afar dramatískar. Höfum í huga að það þarf sennilega að fara aftur fyrir iðnbyltingu til að finna þokkalega langt tímabil í sögu Bandaríkjanna með hagvexti undir hálfu prósenti. Vissulega hafa Bandaríkjamenn stundum þurft að herða sultarólina vegna lítils og jafnvel neikvæðs hagvaxtar - en einungis í mjög skamman tíma uns efnahagslífið hefur tekið við sér á ný. Viðvarandi hagvöxtur í líkingu við það sem Grantham spáir yrði algerlega ný upplifun.

Framleiðnin og fólksfjölgunin stendur ekki lengur undir þeim hagvexti sem við höfum vanist:

En hverjar eru forsendurnar að baki þessari spá? Í hnotskurn telur Grantham að ástæðurnar fyrir því að svo mjög muni hægja á hagvexti í Bandaríkjunum séu  einkum af tvennum toga (hann nefnir þó mun fleiri atriði og vísast um það til ársfjórðungsbréfsins):

Í fyrsta lagi sýni tölur um framleiðni í Bandaríkjunum að hún fari minnkandi. Grantham álítur að framleiðnin geti alls ekki staðið undir væntingum um hagvöxt ámóta þeim sem við höfum vanist. Þvert á móti blasi við að hagvöxturinn muni minnka verulega vegna minnkandi framleiðni. Þar skipti engu máli hvort miðað er við framleiðni per capita (þ.e. miðað við fólksfjölda) eða framleiðni á hverja vinnustund. Og þetta eigi við hvort sem litið er til framleiðslugreina eða þjónustugreina; það sé samdráttur alls staðar (Grantham telur þó vel að merka að samdrátturinn verði mismikill eftir atvinnugreinum).

Í öðru lagi segir Grantham að fólksfjölgun í Bandaríkjunum sé orðin of lítil til að standa undir svo háum hagvexti sem verið hefur. Þeirri þróun verði ekki snúið við nema með stórfelldum innflutningi fólks, en afar ólíklegt sé að slíkur innflytjendastraumur sé í spilunum.

Hátt hrávöruverð er farið að valda samdrætti í hagvexti:

En af hverju hefur framleiðnin í Bandaríkjunum minnkað? Og af hverju mun hún halda áfram að minnka svo verulega að það kaffæri hagvöxt í landinu? Þar álítur Grantham hækkandi hrávöruverð vera eina helstu orsökina. Þar hafi orðið vatnaskil um aldamótin síðustu eða þar um bil.

Grantham birtir línurit sem sýnir að alla 20. öldina fór kostnaður vegna hrávara sem hlutfall af landsframleiðslu jafnt og þétt lækkandi í Bandaríkjunum. Þessi lækkun hafi numið um hálfu prósenti árlega og verið mikilvæg forsenda þess að hagvöxtur hélst jafn hár og raunin varð.

Um eða rétt upp úr aldamótunum hafi þessi þróun snúist við. Þá hafi sú nýja og fordæmalausa staða komið upp að kostnaður vegna hrávara sem hlutfall af landsframleiðslu hætti að lækka - og fór þess í stað vaxandi.

Þessar miklu hækkanir á hrávöruverði hafi m.a. orðið vegna stóraukinnar eftirspurnar frá Asíu. Og Grantham álítur líklegast að auðlindir jarðar standi ekki lengur undir eftirspurninni. Hann segir að farið sé að ganga svo mjög á ýmsar tegundir af hrávörum (sem alla 20. öldina voru fremur auðunnar) að vinnslan hafi skyndilega orðið miklu dýrari en var. Það sé meginástæðan fyrir þeim miklu verðhækkunum sem við höfum upplifað á mörgum hrávörum frá aldamótunum eða þar um bil. Og þessar hækkanir valdi því að hrávörukostnaður sem hlutfall af GDP hafi á ótrúlega skömmu tíma rokið úr því að vera um 3% (um aldamótin) og í um 7% (sbr. áðurnefnt línurit hér að ofan).

Grantham leggur áherslu á að þessi hækkun á hrávöruverði sé til komin vegna þess að fjöldi mannkyns sé orðinn of mikill miðað við hefðbundna hrávöruneyslu okkar (athuga ber að hrávörur er hér notað yfir enska hugtakið commodities, en innan þess rúmast t.d. jarðefnaeldsneyti og ýmsar afurðir þess, málmar og fjölmörg önnur frumefni, svo og ýmsar landbúnaðarafurðir frá akuryrkju og kvikfjárrækt). Þessu megi einnig lýsa sem ofnotkun eða ofnýtingu. Ofnýtingin beinist ekki aðeins að óendurnýjanlegum orkugjöfum og málmum, heldur hafi hún líka leitt til umfangsmikillar jarðvegseyðingar víða um heim og neikvæðra loftslagsbreytinga, sem muni takmarka matvælaframboð enn meira en ella.

Nú sé svo komið að farið sé að þrengja mjög að mörgum þessara hrávara; bæði kolvetnislindunum, málmum og ýmsum efnum sem eru mikilvæg fyrir landbúnaðarframleiðslu. Afleiðingin sé hækkandi hrávöruverð, sem muni óhjákvæmilega koma niður á framleiðni og valda kostnaðarhækkunum bæði í iðnaðarframleiðslu og landbúnaði (matvælaframleiðslu). Þetta þýðir ekki að hrávörur geti ekki lækkað umtalsvert - í skamman tíma. Langtímaþróunin sé aftur á móti hækkandi hrávöruverð og það svo mjög að líklegast sé að hagvöxtur fari minnkandi.

Þróun olíuvinnslu er dæmi um hvernig hrávöruverð fer hækkandi:

Grantham bendir á að aukinn kostnað í hrávöruvinnslu megi sjá mjög víða. Olíuiðnaðurinn sé þarna athyglisvert dæmi.

Langt fram eftir 20.öld var hægt að nálgast nýjar olíulindir þar sem vinnslukostnaðurinn nam einungis fáeinum dollurum (pr. tunnu) á þáverandi verðlagi. Þegar tillit er tekið til verðbólgu sést að allan tímann frá stríðslokum og fram til 1970 var olíuverð nálægt 20 USD pr. tunnu eða rúmlega það. Þessa áratugi var olíuverð nokkuð stöðugt og hækkaði lítt þrátt fyrir mikinn efnahagsuppgang um allan hinn vestræna heim.

Upp úr 1970 urðu viss efnahagsleg og pólitísk straumhvörf þegar Bandaríkin urðu mjög háð innfluttri olíu og mikið umrót varð í Mið-Austurlöndum. Afleiðingin varð sú að olíuverð hækkaði mikið og farið var í nýja olíuvinnslu á svæðum sem kölluðu á miklu meiri fjárfestingu og dýrari vinnslu (dæmi er Norðursjávarolían). Brátt var olíuverð komið í u.þ.b. 40 USD (á núverandi verðlagi) og hafði tvöfaldast á skömmum tíma.

En dramatíkinni á olíumörkuðunum var aldeilis ekki lokið. Á næstu áratugum (ca. 1975-2000) sveiflaðist olíuverð mikið; miklu meiri en áður þekktist. Og þegar þrengja fór að nýju olíulindunum í Norðursjó og Alaska þurfti að fara að vinna olíu ennþá dýpra - og svo líka úr olíusandi. Kostnaðurinn við vinnsluna verður sífellt meiri og að sögn Grantham er hann nú farinn að aukast svo hratt og mikið að það er farið að bitna meira á hagvextinum en áður hafi þekkst.

Grantham segir að skömmu fyrir 1970 hafi kostnaður í nýrri olíuvinnslu almennt verið um 14 USD tunnan, hann hafi verið komin í 35 USD um aldamótin 2000 og nú upp úr 2010 sé þessi kostnaður orðinn á bilinu 85-90 USD (hér er vert að taka fram að Orkubloggarinn hefur séð aðrar greiningar sem segja að algengt break-even í nýrri olíuvinnslu nú um stundir sé nálægt 70 USD en þetta er þó talsvert breytilegt). Að mati Grantham þarf sem sagt olíuverð að vera ansið hátt bara til að uppfylla eftirspurnina og óhjákvæmilegt sé að olíuverð muni halda áfram að hækka þegar til lengri tíma er litið. Það muni bitna verulega á hagvexti næstu áratugina.

Málmar og landbúnaðarafurðir eru meira áhyggjuefni en olían:

Grantham er að vísu á því að ennþá sé unnt að framleiða mikið af nýrri olíu á verði sem er nálægt eða ekki mikið hærra en verðið á olíu er í dag. Þess vegna muni mannkynið ná að klóra í olíubakkann enn um sinn í nokkra áratugi. Og þess vegna muni líklega ekki myndast meiriháttar olíukreppa, a.m.k. ekki alveg á næstunni. Olían sé ekki það sem mestar áhyggjur þurfi að hafa af; ástandið sé mun alvarlegra með ýmsar aðrar hrávörur.

Þar álítur Grantham nokkra málma verða í sviðsljósinu, t.d. járn. Kostnaður við nýjar járnnámur hefur vaxið geysilega mikið á stuttum tíma (um þetta geta lesendur Orkubloggsins lesið nánar í skrifum Grantham's). Það sem hann virðist þó hafa mestar áhyggjur af eru ekki málmarnir heldur hækkandi verð á matvælum og þá einkum og sér í lagi landbúnaðarafurðum.

Grantham nefnir í þessu sambandi jarðvegseyðingu víða um lönd og fjölgun mannkyns. Hann tínir til ýmsa tölfræði sem hann segir að sýni hratt vaxandi kostnað í landbúnaðarframleiðslu. Eitt af því sem hann tiltekur sérstaklega er (að hans mati) yfirvofandi umframeftirspurn eftir fosfór, sem er eitt mikilvægasta frumefnið sem notið er í áburðarframleiðslu. Brátt muni kostnaður við að uppfylla eftirspurn heimsins eftir fosfór hækka mjög mikið; fara þurfi í miklu dýrari vinnslusvæði því annars muni framboð á fosfór dragast mikið saman. Það komi til með að valda verulegum hækkunum á áburðarverði og þar með muni fjölmargar landbúnaðarafurðir hækka í verði.

Línuritið hér til hliðar - svo og þau sem finna má hér nokkru ofar (það sem sýnir sambandið milli hrávöruútgjalda og hagvaxtar og það sem sýnir þróun olíuverðs) - sýna reyndar líka það sem alkunnugt er: Að hrávöruverð hefur áður hækkað mjög mikið; einkum og sér í lagi á árunum kringum 1980 og einnig á tímum heimsstyrjaldanna.

Árin kringum 1980 voru verðbólgutímar og þá hækkaði t.a.m. olíuverð mikið og einnig verð á silfri o.fl hrávörum. Þessar hækkanir gengu þó hratt til baka. Þetta hlýtur að vekja upp þá spurningu af hverju það sama geti ekki gerst núna? Munu hækkanirnar undanfarið endilega halda áfram með svo miklum hraða sem verið hefur? Ganga hækkanirnar sem orðið hafa á fjölmörgum hrávörum undanfarin fáein ár ekki einfaldlega að verulegu marki til baka þegar jafnvægi myndast á ný á hrávörumörkuðunum? Eins og yfirleitt hefur gerst. Eru hrávöruverðhækkanirnar ekki bara bóla? Þessi spurning er sérstaklega áhugaverð af þeim sökum að hér eru til umfjöllunar skoðanir Jeremy's Grantham! Hann er nefnilega maðurinn sem er allra manna tortryggnastur gagnvart verðbólum. Hann álítur að slíkar bólur endist aldrei, heldur springi.

Paradigm Shift - this time it is in fact different! 

Grantham segir rannsóknir GMO sýna að alltaf þegar verðþróun á mörkuðum fer að verða hraðari en almennt hefur tíðkast (hættir að fylgja trendinu) sé um að ræða verðbólu og fyrr eða síðar leiti verðþróunin í fyrra horf. Um þetta má t.d. lesa nánar í ritgerð Granthams, sem ber titilinn Pavlov's Bulls, the Importance of Asset Class Bubbles for Value Investors and Why They Occur (frá janúar 2011).

Myndin hér til hliðar er einmitt úr þeim skrifum. Reyndar mætti ætla af línuritinu efst til hægri á myndinni, að bólukenning GMO hafi ekki reynst rétt gagnvart S&P 500. En það fór reyndar svo að vísitalan sú steinlá árið 2008 og Grantham gat enn og aftur sagt told you so. Reyndar hefur geggjuð peningaprentun bandaríska seðlabankans búið þar til enn eina uppsveifluna á S&P 500, sem Grantham kallar vafalítið major suckers rally.

Já - allar bólur springa - segir Grantham. Og hann hefur verið óþreytandi að segja mönnum að töfraorðin fjögur, this time it's diffierent, séu alltaf della. Það hafi sagan og tölfræðin sannað.

En Grantham segir líka að einstaka sinnum í veraldarsögunni komi uppi það ástand að verðþróun breytist í grundvallaratriðum. Einstaka sinnum í mannkynssögunni verði vatnaskil (Paradigm Shift) , sem valdi algerum grundvallarbreytingum. Iðnbyltingin sé besta dæmið þar um. Og svipað hafi verið að gerast á hrávörumörkuðum þegar skyndilega fór að þrengja mjög að óendurnýjanlegum auðlindum.

Grantham segir að olíuverðhækkanirnar í kringum 1980 hafi ekki verið að rekja til slíkra vatnaskila og heldur ekki hækkanirnar upp úr 1970. Þær verðhækkanirnar hafi vissulega að hluta til verið vegna aukinnar eftirspurnar og dýrari olíuvinnslu. En það hafi verið aðrir þættir sem ollu mestu hækkununum þá. Tímabundin truflun á olíuframboði, taugaveiklun og spákaupmennska hafi verið það sem fyrst og fremst ýtti verðinu svo mikið upp á við sem raunin varð.

Þessar hækkanir um 1970 og 1980 höfðu sem sagt, að mati Grantham's, nokkuð sterk bólueinkenni. Þess vegna hafi verðið lækkað á ný - bólan sprakk. Orsakirnar fyrir háu olíuverði í dag séu allt aðrar. Nú sé það fyrst og fremst hækkandi kostnaður í olíuvinnslu sem veldur hækkununum. Og þetta eigi enn frekar við um ýmsa málma og landbúnaðarafurðir. Það séu komnar fram sterkar vísbendingar um að farið sé að þrengja svo mjög að ýmsum náttúruauðlindum, að framboðið muni senn ekki ná að mæta eftirspurninni - nema með þeim hætti að verðið hækki mikið. Og það til frambúðar.

Hagvöxtur verður nær enginn eftir ca. 10-30 ár:

Niðurstaða Grantham's er sú að upp úr aldamótunum síðustu hafi eftirspurn mannkyns eftir ýmsum hrávörum verið orðin svo mikil að það fór að bitna með fordæmalausum hætti á hagvexti; ekki síst í Bandaríkjunum. M.ö.o. þá tók hrávöruverð að hækka miklu hraðar en sem nam aukinni framleiðslu bandaríska efnahagskerfisins. Haldi þessi þróun áfram, eins og Grantham telur líklegt, muni hrávörukostnaðurinn brátt éta upp hagvöxtinn vestra. Og jafnvel verða til þess að hagvöxtur í Bandaríkjunum verði nánast enginn. Þetta geti gerst mjög hratt.

Grantham tekur fram að eðlilega sé mikil óvissa um hversu hratt þetta gerist. Það kunni að vera einungis ellefu ár í að hagvöxturinn í Bandaríkjunum verði enginn. Það kunni þó að verða mun síðar eða ekki fyrr en um 2050 eða jafnvel nokkru seinna. Þetta ráðist af því hversu hratt umræddur kostnaðurinn aukist (þ.e. hrávörukostnaður sem hlutfall af landsframleiðslunni) og þeim aðgerðum sem kann að verða gripið til í því skyni að minnka álagið á náttúruauðlindirnar. En hagvöxtur sé byrjaður að dragast nokkuð hratt saman og sú þróun muni óhjákvæmilega halda áfram:

With a little luck, U.S. GDP growth [...] should remain modestly positive, even out to 2030 and 2050, in the range of 1% at the high down to a few basis points at worst. [...] The other developed countries will be very similar to the U.S. in most respects but are likely to end up through 2050 with growth about half a percent lower in population effects and therefore in total growth. That is to say, with growth at about zero, or even a little below.

Og það er ekki nóg með að Grantham spái því að hagvöxtur í Bandaríkjunum og öðrum þróuðum ríkjum verði brátt lítill sem enginn. Því svipuð þróun verði um allan heim og hagvöxtur í heiminum kunni að verða nálægt 2% árið 2050. Til samanburðar þá var hagvöxturinn í heiminum u.þ.b. 4,5% árið 2006:

Similar forces will serve to drive down global growth from 4.5% at its recent peak in 2006 and 2007 to around 3% by 2030 and between 2.0% and 2.5% by 2050, all on the assumption that nothing unexpectedly serious goes wrong on the resource, climate, and "all other bumps in the road" categories. All of the remaining growth will be in those developing economies that function effectively in the face of the resource and environmental squeeze. Sadly, there is likely to be an increasing number of failed or failing states. 

Er ástæða til að bregðast við þessum meinta yfirvofandi samdrætti?

Jeremy Grantham álítur sem sagt að mannkynið sé komið að vatnaskilum. Kostnaður vegna hrávöruöflunar sé orðinn svo mikill að hann muni í framtíðinni éta upp allan hagvöxt. Þetta muni skerða lífskjör og í sumum tilvikum valda glundroða í ríkjum.

Hversu harkaleg áhrifin verða álítur Grantham að muni ráðast mjög af aðgerðum stjórnvalda. Þar sé mikilvægt að bregðast við sem allra allra fyrst, þ.e. að undirbúa sig fyrir minnkandi hagvöxt og finna leiðir til að draga úr neikvæðum afleiðingum þeirrar þrónar. Þetta megi t.d. gera með aðgerðum gegn loftslagsbreytingum (kolefnisskatti) og ýmsum kerfislægum breytingum. 

Grantham er afar gagnrýninn á bæði stjórnvöld og fjármálakerfið. Honum ofbýður skammtímahugsunin sem þar sé allsráðandi víðast hvar. Hann nefnir líka að það sé ekki æskilegt hvernig landsframleiðsla er reiknuð út. Í þeirri aðferðarfræði sé ekkert tillit tekið til fjölmargra þátta sem maðurinn meti sem sönn lífsgæði. Ennþá alvarlegra segir Grantham þó vera hvernig aðferðarfræðin við útreikninginn á GDP taki ekkert tillit til þeirra framtíðarútgjalda sem framleiðslan skapi. Svo til algerlega sé horft framhjá því hvernig hagvöxtur skerðir vaxtarmöguleika í framtíðinni - taka þurfi miklu ríkari tillit til þess kostnaðar sem hnignun auðlindanna muni valda. Núverandi aðferðarfræði valdi því t.d. að bæði skógeyðing og nýting óendurnýjanlegra auðlinda eins og olíu hafi jákvæð áhrif á hagvöxt án tillits til umhverfistjóns og án tillits til þeirra miklu útgjalda sem þessi nýting muni skapa í framtíðinni. 

Væri tekið tillit til slíkra atriða við útreikning á GDP telur Grantham að framleiðsla veraldarinnar (GDP) hafi í reynd verið neikvæð a.m.k. tvo síðustu áratugina. Þarna sé mikilvægt að breyta viðmiðunum, því annars séum við ekki að leggja rétt mat á velferð okkar og mannkyns alls. Aðferðarfræðin sé ekki að gefa okkur nægilega skýra mynd af efnahagsþróuninni.

Umræddar  skoðanir Jeremy's Grantham eru afar umdeildar. Sumir benda á að hann virðist hafa furðulitla trú á framförum héðan í frá. Er ekki mögulegt og jafnvel líklegt að erfðatæknin muni gefa okkur tækifæri til að stórauka fæðuframboð? Má ekki leyfa sér að ætla að tækniframfarir muni leiða til mikils orkusparnaðar og þannig draga verulega úr orkueftirspurn í framtíðinni? Er Grantham ekki einfaldlega alltof svartsýnn?

Kannski. Kannski ekki. Það er a.m.k. svo að samkvæmt spá Jeremy Grantham eru erfiðir tímar framundan og þá sérstaklega fyrir börnin okkar (fremur en okkur sjálf). Og hann tínir til ýmsar röksemdir. Spurningin er hvort við teljum tilefni til að bregðast við og reyna að gera eitthvað almennilegt til að draga úr líkum á að þessi spá rætist - eða til að reyna að minnka þau neikvæðu áhrif sem verða gangi spáin eftir?

Miðað við hinn eilífa skammtímafókus sem viðgengst í samfélaginu er því miður ekki líklegt að við munum gera nokkurn skapaðan hlut - annað en að yppa öxlum og muldra den tid den sorg. Sama á við um leiðtogana okkar, sem flestir sjá ekki lengra fram á veginn en eitt kjörtímabil eða svo. Hugleiðingar og framtíðarsýn Jeremy's Grantham er sennilega prýðileg áminning um að kerfið okkar sé ekki að virka nógu vel; að við þurfum að finna leiðir til að ákvörðunartaka miðist í miklu meira mæli við langtímahagsmuni samfélagsins.

Athugasemdir

[albert (IP-tala skráð) 1.1.2013 kl. 16:23]

takk fyrir góðan pistil.

Fleiri hafa t.d. bent á þetta með að fosfor sé að klárast eftir nokkra áratugi, 2030 hafa menn talað um. Haraldur Sigurðsson jarðfræðing ur bloggaði um það fyrir skömmu. Þess vegna er óskiljalegt að við íslendingar séu ekki  byrjaðir að nýta allan þennan áburð sem maðurinn (skíturinn frá mönnunum) framleiðir og við dælum beint ut í sjó. 

[Ketill Sigurjónsson, 1.1.2013 kl. 17:09]

Einhver sagði eittvað á þá leið að "anyone who believes exponential growth can go on forever in a finite world is either a madman.. or an economist"! Með fullri virðingu fyrir hagfræðingum. :D

[Sveinn Atli Gunnarsson, 2.1.2013 kl. 01:02]

Takk fyrir fróðlegan pistil Ketill. Ég hef talið að óendanlegur vöxtur sé hylling ein - og fannst mér þessar hugmyndir mjög fróðlegar. Ekki veit ég hvort að hann er of svartsýnn, en allavega þá gæti alveg verið einhver kerfisvilla í því hvernig við hugsum um vöxtinn til lengri tíma - enda virðumst við taka of mikið út úr "auðlindabankanum" (ef svo má að orði komast). Svo er það annað, að ætli það sé ekki hægt að hugsa sér að við getum haft lengri tímabil (einhverja áratugi) með nánast engum vexti (þ.e. þessi klassíski vöxtur sem er reiknaður í GDP) - er það endilega slæmt?

Fróðlegt að sjá hvernig hann gerir varnagla við m.a. loftslagsbreytingar þær sem virðast óumflýjanlegar - sú óvissa er væntanlega ekki vinur okkar til lengri tíma:

all on the assumption that nothing unexpectedly serious goes wrong on the resource, climate, and "all other bumps in the road" categories

[Ketill Sigurjónsson, 2.1.2013 kl. 10:45]

Um það hvort minnkandi hagvöxtur er af hinu slæma er kannski umdeilanlegt. En ég hygg að afleiðingarnar yrðu ekkert minna en skelfilegar fyrir mörg fátæk ríki. Og gætu skapað mikinn óróa í efnaðari ríkjunum. Það er reyndar svo að sennilega hefur mannkynið aldrei haft það betra en nú um stundir. Og það á mögulega enn eftir að batna (sem minnir t.d. á bókina Abundance: The Future Is Better Than You Think, eftir Peter Diamandis). Mörgum finnst boðskapur í anda Grantham's vera óþarflega svartsýnn; alltof snemmt sé að draga slíkar ályktanir sem Grantham gerir. Tölfræðin sem hann styðst við, svo sem hversu hrávöruverð hefur hækkað mikið m.v. GDP síðustu tíu árin eða rúmlega það, gæti vissulega verið vísbending um þróun sem halda muni áfram. En þetta er engu að síður ansið stutt tímabil - kannski alltof stutt til að leyfa sér að draga dramatiskar álytanir. Stóra spurningin er hvort við eigum að halda áfram business as usual - eða hvort skynsamlegt sé að gera ráðstafanir til að búa okkur undir mögulega (að sumra mati ekki "mögulega" heldur "mjög líklega") erfiðari framtíð?

[Sveinn Atli Gunnarsson, 2.1.2013 kl. 11:27]

En má ekki hugsa sér að þó það sé nánast engin hagvöxtur í þróaðari ríkjum að hann myndi halda áfram í vanþróaðri löndum sem hafa hugsanlega "svigrúm" til að nálgast okkar lífskjör?

Annars er það í mínum huga og margra sem skoða loftslagsvánna að það sé nánast öruggt að sá þáttur muni hafa veruleg áhrif á lífshætti okkar í framtíðinni, en vonandi tekst okkur að minnka þá áhættu sem virðist vera til staðar með því að huga að þeim þætti í tíma (það hefur í raun sáralítið verið gert enn sem komið er - en það stendur vonandi til bóta í náinni framtíð).

En hvort sem þetta er óþarfa svartsýni hjá Grantham eður ei - er ekki gott að fá þennan flöt upp í umræðunni...það getur varla verið að hagvöxtur aukist til allrar framtíðar (þó það gæti haldið áfram meðan við lifum), þannig að öll umræða um skeið án hagvaxtar hlýtur að vera til bóta er það ekki rétt? Sagan sýnir í raun að það munu koma lengri eða skemmri skeið með litlum eða jafnvel neikvæðum hagvexti - þannig að þetta er kannski ekki endilega spurning um hvort heldur hvenær?

[Ketill Sigurjónsson, 2.1.2013 kl. 12:08]

Jú - hagvöxtur framtíðarinnar verður drifinn áfram af þeim ríkjum sem við köllum i dag vanþróuð eða síður þróuð en Vesturlönd. En það er svolítið ófyrirséð hvaða áhrif t.d. hækkandi orkuerð kemur til með að hafa þar. Í mörgum þessara ríkja á almenningur ekki efni á að borga heimsmarkaðsverðið; víða er bensín t.d. stórlega niðurgreitt af stjórnvöldum. Ef olíuverð helst áram hátt (eða janvel hækkar) er vafasamt að sum umrædra ríkja ráði áfram við slíkar niðurgreiðslur. Það gæti sett allt á annan endann innanlands í viðkomandi ríkjum.

[Sveinn Atli Gunnarsson, 2.1.2013 kl. 12:23]

Takk fyrir góð svör að vanda Ketill. Ein spurning að lokum (ef mér dettur ekkert annað í hug þ.e.a.s.) - Hvað með aðra orkugjafa, til að mynda sólar- og vindorku í t.a.m. Afríku - gæti það ekki verið leiðandi þáttur í hagvexti þar í náinni framtíð? Maður gæti jafnvel hugsað sér að þróaðri ríki gætu séð sér hag í því að taka þátt í þess háttar uppbyggingu.

[Georg P Sveinbjörnsson, 2.1.2013 kl. 12:31]

Menn á borð við Jeremy Grantham og fleyri, eins og t.d Geralde Celente sem hafa reynst ítrekað afar raunsæir þegar þeir spá í horfur næstu ára, eru gjarnan kallaðir svartsýnir, ansi margir sem rugla raunsæinu við svartsýni.http://www.trendsresearch.com/index.php

[Ketill Sigurjónsson, 2.1.2013 kl. 13:59]

Jamm - Grantham er ansið klókur. Ég þekki aftur á móti lítið til Celente. En það er alltaf erfitt að spá... sérstaklega um framtíðina! :) Sagt er að snemma á 7. áratunum hafi yfirjarðfræðingur BP (Norman Falconer) ekki talið nokkurn möguleika á að finna olíu í Norðursjó og lofað að drekka alla olíu sem þar myndi finnast. En eigi maður að spá um nýtingu á sólar- og vindorku í þróunarlöndunum, þá held ég að óhætt sé að spá verulegum vexti þar. Sérstaklega hentar sólarorkan (PV) vel á svæðum með lítinn infrastructure. Hagvöxturinn í þrónarlöndum á svæðum eins og í Afríku verður þó örugglega fyrst og fremst drifinn áfram af hrávöruframleiðslu!

[Ketill Sigurjónsson, 2.1.2013 kl. 17:38]

Jafnvel olíuríkin við Persaflóa sjá fram á erfiðleika. Eins og komið er inn á í þessari grein frá BBC: http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-20644964

[Brynjólfur Þorvarðsson, 3.1.2013 kl. 07:54]

Sæll Ketill og takk fyrir fróðlega og vel unna grein.

Þetta er nokkuð þungbúin framtíðarsýn og mér þykir hún ekki allt of sennileg - en tímabær varnaðarorð engu að síður.

Hagkerfi snúast um takmarkaðar auðlindir og þegar grannt er skoðað endar maður alltaf í tveimur grundvallar auðlindum: Orku og tíma. Grantham byggir spá sína fyrst og fremst á hækkandi orkuverði ef ég skil rétt.

Hann virðist þó hvergi nefna leirsteinsgas (shale gas) sem er óvænt að gefa af sér ótrúlegt magn af ódýrri orku. Ennþá eru það helst Bandaríkin sem hafa nýtt sér þessa orkulind en leirsteinsgas er að finna í miklum mæli undir Evrópu og víðar.

Þegar til lengri tíma er litið (nokkra áratugi) þá þykir mér það afskaplega ólíklegt að ekki takist að leysa úr orkuþörf mannkyns þ.a. vinnslukostnaður olíu verði ekki ráðandi þáttur í orkuverði. Þróunin á sviði sólarorku er gríðarlega hröð, svo dæmi sé tekið, og nálgast að vera samkeppnishæf við kolaorku í þróunarlöndum, sjá línurit á http://www.economist.com/blogs/graphicdetail/2012/12/daily-chart-19 og meðfylgjandi grein. Samkvæmt fyrri grein á Economist (sem ég nenni ekki að finna núna) er talið ódýrara að setja upp sólarorkuver en kolaorkuver á Indlandi í dag, en ekki á Vesturlöndum - munurinn liggur í vinnulaunum við sjálfa byggingarframkvæmdina.

Ég tel að betri en jafnar líkur séu á því að fyrir miðja öldina muni orka vera orðin verulega miklu ódýrari en hún er í dag, en ætli við verðum ekki að bíða og sjá?

Varðandi hinn takmarkandi þáttin, tímann, eða vinnutíma, þá er augljós tækniþróun að eiga sér stað sem mun losa hagkerfið að verulegu leyti frá mannaflsþörf miðað við það sem við þekkjum í dag. Ekki þykist ég skilja hvaða áhrif það hefur á hagkerfið sem heild, eða hagvöxt, ég er langt í frá viss um að það verði jákvæð áhrif. En við munum sjá það gerast mun fyrr en hugsanlega lækkandi orkuverð: Stórfelld aukning i sjálfvirkni mun stórauka framleiðni á hverja unna klukkustund og lækka hrávöruverð á mörgum (en ekki öllum) sviðum.

Allt í allt er ég bjartsýnn á lægra orkuverð, lægra hrávöruverð og viðvarandi hagvöxt - en svartsýnn á vinnustig og tekjuskiptingu. Varðandi "óendanlegan" hagvöxt í endanlegum heimi þá erum við svo órafjarri nokkrum efri mörkum í orku eða hrávöru að það þurfi að hafa áhyggjur af þeirri þversögn.

[Ketill Sigurjónsson, 3.1.2013 kl. 11:41]

Takk fyrir þetta innlegg. Ég ætla reyndar ekki að fara að gerast talsmaður fyrir skoðanir Jeremy's Grantham og kannski er hann alltof svartsýnn. En vil nefna að Grantham fjallar reyndar um shale gas (hann nefnir það tight gas) og segir hvorki þá vinnslu né tight oil breyta sinni niðurstöðu. Að hans mati hægir sú vinnsla aðeins á samsdrættinum í hagvexti Bandaríkjanna, en dugir ekki til að snúa þróuninni við.

Greinin í Economist finnst mér ekki vera mjög hjálpleg því hún fjallar einungis um kostnað við uppsetningu á sólarsellum, en ekki framleiðslukostnað (heildarkostnað) á raforkunni. Nýlegar skýrslur gefa til kynna að ennþá sé slíkur kostnaður í PV meira en 200 USD/MWst og jafnvel nær 300 USD/MWst. Það merkir að rafmagn frá PV er ennþá miklu dýrara en frá kolaorkuveri og munurinn verður enn meiri þegar PV er borið saman við gasorkuver. Með kjarnorkuver er munurinn óljósari, því þar liggja miklu minni kostnaðaruppl. fyrir. Vandinn er þó alltaf sá að PV er ekki base load power og þess vegna verður samanburður sólarorkunni því miður ennþá óhagstæðæri.

Það er sem sagt fjarri lagi að sólarorkuver sé ódýrara en kolaorkuver og sama á örugglega við þegar sólarorka er borin saman við kjarnorkuver. Hugsanlega er vindorkan aftur á móti orðin ódýrari en kjarnorka og jafnvel farin að nálgast að geta keppt við kolaorkuna á sumum svæðum. En líka þar eru vandkvæði að keppa við kolin - vegna þess hversu vindurinn er óstöðugur. Grantham leggur einmitt áherslu á að þarna þurfi nauðsynlega að koma til kolefnisskattur til að hvetja til fjárfestinga í meiri endurnýjanlegri orku.

[Brynjólfur Þorvarðsson, 3.1.2013 kl. 14:22]

Sæll Ketill og takk fyrir svarið.

Eins og ég skildi greinina í Economist þá eru tveir kostnaðarliðir við uppsetningu PV: Innkaup og uppsetning. Þar sem innkaupsverðið er orðið svo lágt er það uppsetningarkostnaðurinn sem ræður mestu, og ef vinnulaun eru nægjanlega lág (eins og t.d. á Indlandi) þá er uppsetningarkostnaðurinn einnig mjög lágur.

Rekstrarkostnaður er síðan afskaplega lítill - sellurnar keyra jú bara sjálfar. Ég sé ekki hvað það ætti að vera sem gerði framleiðslukostnað svo miklu dýrari en stofnkostnaður einn og sér. Í samanburði fyrir USA er uppsetningarkostnaður $5 fyrir PV og $3 fyrir kol. Rekstrarkostnaður er væntanlega nálægt 0 fyrir PV.

Samkvæmt þessari síðu á Wikipedia þá er breytilegur rekstrarkostnaður/MWst um og yfir $30 fyrir kol en $0 fyrir PV. http://en.wikipedia.org/wiki/Cost_of_electricity_by_source

Samkvæmt sömu síðu þá kostnaður við kolaorkuver 100-140 $/MWst og fyrir PV rúmlega 150 $/MWst (áætlað út frá verðlagi 2010 fyrir orkuver reist 2017). Þar sem kolaverð fer hækkandi en framleiðslukostnaður PV hratt lækkandi þá virðist mér þetta vera orðið sambærilegir kostir áður en áratugurinn er líðinn, jafnvel að PV verði orðið nokkuð ódýrari en kol - og það í USA. Sem fyrr segir þá eru vinnulaun stærsti kostnaðarliðurinn í PV uppsetningu og því eru þau þegar orðin hagstæðari kostur þar sem vinnulaun eru lág (samkvæmt eldri grein frá Economist sem ég nenni enn ekki að finna :-)

Auðvitað er stór galli við PV og vind að framleiðslan skuli vera háð veðri og sólargangi. Vatnsorkuver gagnast ágætlega sem "batterí" í samvinnu Dana og Norðmanna en leysir varla vanda heimsbyggðarinnar allrar. En jafnvel á þessu finnast lausnir, t.d. gera framleiðendur rafbíla ráð fyrir að hægt verði að leigja rafhlöðupláss í þeim. Nokkuð sem þegar væri hægt að setja í framkvæmd víða um heim ef vilji er til og gæti vel orðið mjög útbreitt á næstu áratugum. Við eigum örugglega eftir að sjá verulega hugkvæmni í orkugeymslulausnum á næstu árum og áratugum, nægir að nefna þrýstiloft og gýróskóp (svo maður nefni nú ekki gamla vin okkar, vetnið).

Annars er ég sammála Grantham um nauðsyn þess að setja á kolefnisskatt til að fjárfesta í öðrum orkugjöfum, verst að slíkt hefur lítinn og síminnkandi hljómgrunn á heimsvísu.

[Ketill Sigurjónsson, 3.1.2013 kl. 17:29]

Ég miða við kostnað vegna conventional coal (levelized cost). Meðalkostnaðurinn sem EIA gefur upp er þar er um 98 USD/MWst í nýjum kolum og um 65 USD/MWst í nýju gasi (vegna lágs gasverðs nú um stundir er kostnaðurinn þar í dag ennþá lægri; sennilega nálægt 45 USD/MWst). Meðalkostnaðurinn sem EIA hefur upp vegna PV er rétt rúmlega 150 USD/MWst [sem er reyndar óskiljanlega lágt miðað við fjölmargar aðrar mjög nýlegar skýrslur sem ég hef séð um þetta, sem flestar gefa upp tölur á bilinu 200-350 USD/MWst vegna PV]. EF við miðum við upplýsingarnar frá EIA er PV sem sagt (einungis) um 65% dýrari en ný kol og skv. sömu uppl. er PV meira en tvöfalt dýrara en nýtt gas. Það merkir, eins og áður sagði, að rafmagn frá PV er ennþá miklu dýrara en frá kolaorkuveri og munurinn verður ennþá meiri þegar PV er borið saman við gasorkuver. Kolenisskattar myndu breyta stöðunni verulega til hagbóta fyrir PV, séstaklega gagnvart kolunum. En í hinu hefðbundna rekstrarumhverfi í Bandaríkjunum á PV ekki séns - a.m.k. ekki ennþá.

[Sveinn Atli Gunnarsson, 3.1.2013 kl. 19:56]

Það líta sumir svo á að það sé mýta að sjálfbær orka sé dýr, sjá m.a. Putting an End to the Myth that Renewable Energy is too Expensive - þar sem eftirfarandi kemur m.a. fram:

transitioning to renewable energy sources, including with renewable electricity standards, has not caused significant electricity rate increases, and overall will likely save money as compared to continuing to rely on fossil fuels, particularly expensive coal.

Hvað segir þú um þessa greiningu Ketill?

Hitt er annað mál að á meðan við almennt viðurkennum ekki falin kostnað þess að nýta jarðefnaeldsneyti til orkuframleiðslu (til að mynda hnatthlýnun og loftslagsbreytingar) - þá er líklegt að við munum halda áfram að notast við hið hefðbundna rekstrarumhverfi þar sem nýting gas, kol og olíu mun halda velli. Auðvitað ætti að setja eitthvað verð á þann kostnað sem hlýst af því að nota jarðefnaeldsneyti - það er bara skynsamlegt.

[Ketill Sigurjónsson, 3.1.2013 kl. 20:09]

Kannast við þessa umræðu. Um þetta er endalaust hægt að velta vöngum.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 9.1.2013 kl. 16:49]

"Loftslagsbreytingar, loftslagsvá, hnattræn hlýnun", í hverri athugasemd

Örvæntingafullt

[Gunnar Th. Gunnarsson, 9.1.2013 kl. 16:56]

Engin hlýnun í 16 ár

http://www.dailymail.co.uk/news/article-2220722/Global-warming-The-Mail-Sunday-answers-world-warming-not.html

[Ketill Sigurjónsson, 9.1.2013 kl. 17:12]

Greinin sjálf lýtur vel að merkja fyrst og fremst að spá Grantham's um olíu og ýmsar aðrar hravörur. En hann er vissulega líka áhyggjufullur vegna loftslagsbreytinga, sem hann álítur að sýnt hafi verið fram á. Um það hvort svo sé er endalaust hægt a deila um, enda munum við litið geta fullyrt um það fyrr en kannski eftir 30 ár eða 50 ár eða 80 ár eða whatever. Hér er ný grein í Guradian um þessa umræðu: http://www.guardian.co.uk/environment/blog/2013/jan/09/global-warming-met-office-paused

[Sveinn Atli Gunnarsson, 9.1.2013 kl. 18:21]

Gunnar, Daily Mail og sér í lagi David Rose hefur nú eitthvað snúið þessu á haus hjá sér. Reyndar, var búið að svara upphaflegu grein David Rose af MET-Office, sjá hér Met Office in the Media: 14 October 2012 þar sem þeir svara fullyrðingum hans varðandi hina meintu vöntun á hlýnun á síðustu 16 árum. Daily Mail svaraði svo með því að endurtaka fullyrðingarnar, en það er svo annað mál. Met Office segir m.a. eftirfarandi sem svar til David Rose:

It is the second article Mr Rose has written which contains some misleading information, after he wrote an article earlier this year on the same theme

[..]

As we’ve stressed before,

choosing a starting or end point on short-term scales can be very misleading

. Climate change can only be detected from multi-decadal timescales due to the inherent variability in the climate system. If you use a longer period from HadCRUT4 the trend looks very different. For example, 1979 to 2011 shows 0.16°C/decade (or 0.15°C/decade in the NCDC dataset, 0.16°C/decade in GISS). Looking at successive decades over this period, each decade was warmer than the previous – so the 1990s were warmer than the 1980s, and the 2000s were warmer than both. Eight of the top ten warmest years have occurred in the last decade.

Sérval á mælipunktum til að fá fram fyrirfram ákveðna niðurstöðu eins og David Rose framkvæmir þarna eru ekki til eftirbreytni og segir okkur svo sem lítið til eða frá varðandi meinta vöntun á hlýnun. Síðustu áratugir hafa verið hlýrri en áratugirnir á undan, eins og fram kemur hjá Met-Office.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 9.1.2013 kl. 20:27]

Það er EKKER rangt við þá fullyrðingu að ekkert hafi hlýnað í 16 ár. Það er heldur ekkert rangt við þá fullyrðingu að hlýnað hafi mjög mikið áratuginn þar á undan. Alarmistarnir einblína á þann áratug enda er hann uppistaðan í hlýnunarinnistæðunni sl. 100 ár.

[Sveinn Atli Gunnarsson, 9.1.2013 kl. 21:05]

Takk fyrir að benda á þetta Gunnar.

Samkvæmt Met-Office, þá er það rangtúlkun að einblýna á sérvalin tímabil eins og David Rose gerði (sjá tilvísun í orð þeirra) - reyndar hafa margir aðrir líka bent á að sérval (e. cherry picking) gagna til að sýna einhverja fyrirfram ákveðna niðurstöðu er ekki góð nálgun, sjá til að mynda mýtu - Það er að kólna en ekki hlýna. Þannig að það segir manni í sjálfu sér ekkert að velja mælingar svona, eins og téður David Rose gerði. En hér undir má sjá fróðlegt graf sem sýnir muninn á því hvernig ýmsir aðilar sjá hlýnunina:

 

[Georg P Sveinbjörnsson, 21.1.2013 kl. 20:27]

Svo er það hinn möguleikinn, Lítil-Ísöld. http://www.telegraph.co.uk/comment/columnists/borisjohnson/9814618/Its-snowing-and-it-really-feels-like-the-start-of-a-mini-ice-age.html

[Sveinn Atli Gunnarsson, 21.1.2013 kl. 20:30]

Varðandi þessa grein borgarstjórans í London. Gott að vita til þess að svona vitleysu eins og hann heldur fram og "efasemdarmenn" lepja upp, sé núorðið svarað nánast strax á fjölmörgum stöðum, m.a. á SkepticalScience.com, þar sem lesa má eftirfarandi færslu, Open Letter to London Mayor Boris Johnson - Weather is not Climate. Þarna má m.a. lesa eftirfarandi:

Even with the rapid rate of global warming, it will still be cold enough in winter to snow in most places where that has historically been the case. Nevertheless, we are in the midst of the hottest decade on record, which is also difficult to reconcile with Corbyn's assertions that we are headed into a mini ice age.

[Georg P Sveinbjörnsson, 23.1.2013 kl. 21:36]

Nú er ég bara leikmaður sem vill heyra sem flest sjónarhorn, en eru ekki yfirleitt hitatoppar á undan ísöldum? Getur líka einhver sagt mér afhverju það var allt í einu hætt að tala um "Global Warming" og breytt yfir í "Climate Change" fyrir nokkrum árum?

[Sveinn Atli Gunnarsson, 23.1.2013 kl. 23:14]

Hnattræn hlýnun hefur þau áhrif að það verða loftslagsbreytingar - það er talað um hvort tveggja - ekkert flókið í því í sjálfu sér og það er ekki hætt að tala um annað fram yfir hitt heldur.

Georg, þú getur til að mynda lesið grein af loftslag.is varðandi fyrri loftslagsbreytingar, sjá t.d. Orsakir fyrri loftslagsbreytinga. Ýmsar þættir haf áhrif, bæði langtíma sveiflur eins og sporbaugur jarðar eða möndulhallinn (svo eitthvað sé nefnt) svo og aðrir, m.a. styrkur gróðurhúsalofttegunda, sjá t.d. Áhrifaþættir hinnar hnattrænu hlýnunar.

Vonandi finnur þú eitthvað sem svara spurningum þínum þarna Georg.

[Georg P Sveinbjörnsson, 27.1.2013 kl. 13:17]

Takk fyrir þetta Sveinn Atli.