Gámafiskur í Helguvík

Myndin hér til hliðar sýnir forsíðu Guardian í dag (miðvikudaginn 20. nóvember 2013).

Bresk stjórnvöld sömdu nýverið um byggingu nýs kjarnorkuvers í Bretlandi. Sem verður hið fyrsta sem reist verður þar í landi í áratugi. En Japanir þekkja manna best áhættuna af kjarnorkuverum. Og vara Breta við því að fara í þennan hættulega leiðangur. En Bretland þarf sárlega á meira orkuöryggi að halda og kjarnorkuverinu er ætlað að vera hluti af því.

Kjarnorkan fær 150 USD/MWst. 

Fréttir af þessu breska kjarnorkuveri eru mjög áhugaverðar fyrir Ísland. Því þarna hafa bresk stjórnvöld samið við franskt orkufyrirtæki um að reisa kjarnorkuver sem verður að verulegu leyti fjármagnað með kínverskum peningum. Og samningurinn hljóðar þannig að bresk stjórnvöld tryggja orkuverinu að fá 92,50 GBP á hverja MWst (u.þ.b. 150 USD/MWst) til 35 ára!

Ekki síður áhugavert er að nú er breska þingið að ljúka við lagasetningu sem felur í sér nýja orkustefnu sem er ætlað að hvetja til fjárfestinga í orkugeiranum. Tilgangurinn þar er fyrst og fremst sá að tryggja Bretum nægja orku. Í því sambandi er m.a. lögð rík áhersla á fjölbreytni í orkuframleiðslu og að auka hlutfall endurnýjanlegrar orku.

Ný orkustefna Breta tryggir lágmarksverð til grænnar raforkuframleiðslu

Til að auka áhuga fjárfesta á að feta þá slóð sem bresk stjórnvöld telja bæði æskilega og nauðsynlega, er gert ráð fyrir að tryggja fjárfestunum tiltekna lágmarksarðsemi af orkufjárfestingum. Í því felst m.a. að bresk stjórnvöld tryggi jarðvarmaorkuverum 120-125 GBP/MWst (u.þ.b. 190-200 USD/MWst) og tryggi vatnsaflsorkuverum 95 GBP/MWst (nálægt 150 USD/MWst).

Í þessu sambandi er vert að hafa í huga að íslensku jarðvarma- og vatnsaflsvirkjanirnar fá nú sennilega nálægt 25 USD/MWst fyrir um 3/4 af allri raforkunni sem hér er framleidd (rúmlega 70% raforkunnar hér fer til álveranna þriggja og alls fer um 80% raforkunnar til stóriðju). Og hér gengur viðskiptamódelið ekki aðeins út á það að orkuverðið er afar lágt - heldur eru samningarnir við álverin og stóriðjuna um þetta lága raforkuverð gerðir til margra áratuga. Þar að auki er svo áhætta færð af álfyrirtækjunum og yfir á raforkufyrirtækin með því að stór hluti raforkusölunnar er beintengdur við álverð.

Tekjur af vindorkunni verða á bilinu 150-250 USD/MWst

Eins og að ofan sagði á nýja kjarnorkuverið í Bretlandi að fá 150 USD/MWst, jarðhitavirkjanir eiga að fá 190-200 USD/MWst og vatnsaflsvirkjanir eiga að fá um 150 USD/MWst. Það er þó svo að bresk stjórnvöld gera ráð fyrir að langmest af nýrri endurnýjanlegri orku komi frá vindorkuverum. Enda hentar sú tækni almennt mun betur til raforkuframleiðslu í Bretlandi heldur en t.d. jarðvarmi.

Raforkuverðið sem nýjum vindorkuverum er tryggt er misjafnt eftir því hvort þau eru reist á landi (onshore) eða utan við ströndina (offshore). Vindorkuver á landi eiga að fá 95-100 GBP/MWst (u.þ.b. 150-180 USD/MWst). Vindorkuver á hafi eru mun dýrari og því stendur til að tryggja þeim talsvert hærra raforkuverð eða á bilinu 135-155 GBP/MWst (sem jafngildir um 215-250 USD/MWst).

Sökum þess að vindorkan er í reynd grundvallaratriðið í orkustefnu Bretanna, má segja að viðmiðunarverðið þar gefi bestu vísbendingun um það hvaða orkuverð Bretar eru almennt tilbúnir að greiða fyrir raforku frá endurnýjanlegum auðlindum. Því er rétt að ítreka að þarna í vindorkunni er lægsta verðið 150 USD/MWst og hæsta verðið 250 USD/MWst.

Á nýlegum haustfundi Landsvirkjunar var vikið að hugmyndinni um sæstreng. Þar voru einmitt kynnt þau verð sem fjallað er um í bresku orkustefunni og þau sett í samhengi við verðlistaverð Landsvirkjunar. Sbr. myndin hér að ofan, sem er úr kynningu Landsvirkjunar og sjá má á vef fyrirtækisins. Inn á myndina er Orkubloggarinn búinn að bæta við rauðri línu, sem sýnir meðalverðið sem líklegt er að stóriðjan hér greiðir fyrir raforkuna um þessar mundir (25 USD/MWst). Hver og einn getur séð hversu fáránlega lágt það verð er - miðað við hvað fæst fyrir raforkuna í Bretlandi.

Raforka frá Íslandi gæti orðið verðlögð á a.m.k. 150 USD/MWst

Í Bretlandi er viðmiðunarverð raforku frá kjarnorku sem sagt um 150 USD/MWst og viðmiðunarverð fyrir vindorku á bilinu 150-250 USD/MWst. Ef til þess kæmi að raforka yrði seld frá Íslandi til Bretlands má velta fyrir sér hvort sú orka yrði verðlögð á þessu bili. Það virðist vera talsvert líklegt; íslenska orkan kæmi frá mjög tryggum endurnýjanlegum orkugjöfum og það gæti t.d. hentað Bretum afar vel að spara sér geysilega dýrt vindorkuver utan við ströndina með kaupum á íslenskri raforku. Það kann því að vera vel raunhæft að a.m.k. 150 USD fengjust fyrir íslensku megavattstundina. Jafnvel hærra verð.

Þarna má auðvitað leika sér með ýmsar forsendur. Og svo er eðlilegt að draga frá þann kostnað sem færi í flutninginn um sæstrenginn milli Íslands og Bretlands. Nýverið lagði Vilhjálmur Þorsteinsson fram það mat sitt að útflutningur á 5 TWst á ári gæti skilað okkur 500 milljónum USD árlega í framlegð. Sá sem þetta skrifar hefur áður birt útreikninga (þar sem byggt er á eilítið öðrum forsendum en Vilhjálmur gerir í umræddri grein sinni) sem benda til þess að hreinn hagnaður af sölu á 5 TWst til Bretlands gæti a.m.k. numið um 330 milljónum USD. Og þó svo enn sé mikil óvissa um það hversu arðsemin yrði mikil (einkum vegna óvissunnar um hvað rafstrengurinn eða flutningur um hann myndi kosta) eru nú margar vísbendingar komnar fram um að þetta geti verið geysilega arðbært fyrir okkur Íslendinga. Og jafnvel jafnast á við mikilvægi olíunnar fyrir Norðmenn (eins og sjá má í glærunni hér að ofan, sem er frá haustfundi Landsvirkjunar).

Það er ekki tilviljun að útflutningsstærðin er gjarnan miðuð við 5 TWst árlega. Þetta er nefnilega  raunhæft magn miðað við hvaða stærð af sæstreng myndi verða bæði hagkvæm og tæknilega möguleg (ca. 700-1000 MW strengur). Þetta miðast líka við hvað raunhæft er að við viljum og getum flutt mikið út af raforku án þess að þrengt sé að aðgangi að orku hér innanlands. 

Gámafiskurinn í Helguvík

Hér að framan var minnst á skrif Vilhjálms Þorsteinssonar, sem er nátengdur Samfylkingunni og því kunna sumir að setja skoðanir hans í pólitískt samhengi fyrst og fremst. En það er ekki aldeilis svo að viðhorf Vilhjálms verði stimplað sem eitthvert Samfylkingarviðhorf eða pólitík. Svipuð viðhorf um mikilvægi þess að hverfa frá stóriðjustefnunni hér á Íslandi má t.d. sjá í nýlegum skrifum Arnars Sigurðssonar á Fésabókarsiðunni hans og sömuleiðis i skrifum Sveins Valfells (Sveinn er reyndar ekki bara andstæður fleiri álverum hér, heldur virðist hann líka andstæður því að flytja út raforku með sæstreng - vill þess í stað nýta orkuna á þágu annarrar starfsemi hér innanlands).

Það virðist því orðið nokkuð útbreitt viðhorf að það væri algerlega út í hött að virkja hér meira fyrir álver. Enda eru viðskipti orkufyrirtækjanna við álverin orðin óeðlilega mikil, þ.e. of mikil áhætta fólgin í þeim viðskiptum (eins og fjallað var um í síðustu færslu Orkubloggsins). 

En byggðastefnan og sérhagsmunir kjördæmapotaranna eru samt ennþá furðusterkir. Þannig mátti skilja orð iðnaðarráðherra á haustfundi Landsvirkjunar að meira máli skipti að Landsvirkjun virki fyrir álver í Helguvík, nánast sama hvað það kostar og sama hvert orkuverðið yrði, en að þetta mikilvæga orkufyrirtæki landsmanna reyni að auka arðsemi af raforkusölunni (ráðherrann minntist ekki einu orði á mikilvægi arðseminnar). Þetta er reyndar ekki bara undarlegt viðhorf, heldur líka ósanngjarnt að byggja þannig upp væntingar þeirra sem vonast eftir álveri í Helguvík (eins og Viðskiptablaðið benti á fyrr í vikunni). Staðan á álmörkuðum er nefnilega með þeim hætti að það er algerlega óraunhæft að hér rísi nýtt álver á næstu árum (nema kannski ef það stendur til að láta álverið hafa neðri hluta Þjórsár á kostnaðarverði).

Ennþá lengra gekk bæjarstjóri Reykjanesbæjar í byggðastefnutalinu. Þegar hann í viðtali við vikublaðið Reykjanes í aðdraganda Alþingskosninganna nú í vor sagði að ein af ástæðum þess að uppbygging álvers í Helguvík hafi tafist sé „viðhorf Landsvirkjunar um að nota eigi orku til að selja beint til útlanda eins og gámafisk fremur nota hér heima í framleiðslu".

Þetta er mikið öfugmæli hjá bæjarstjóranum. Miklu nær væri að líkja verðlítilli raforkunni sem færi til álvers í Helguvík við gámafisk. Umrædd sjónarmið bæjarstjórans og iðnaðarráðherra einkennast ansið mikið af staðbundnum sérhagsmunum, en horfa framhjá þjóðarhagsmunum. Þau bæjarstjórinn og iðnaðarráðherra eru reyndar í sama stjórnmálaflokknum - og flokksformaðurinn þeirra er fjármálaráðherra og því sá sem skipar stjórn Landsvirkjunar. Orkubloggarinn treystir Bjarna Benediktssyni þó fullkomlega til að láta hagsmuni þjóðarinnar í forgang. Og að hann álíti rétt að leitast við að hámarka arðinn af raforkuframleiðslu Landsvirkjunar. Vonandi mun skipan hans á næstu stjórn fyrirtækisins staðfesta þetta.

Staðan er einfaldlega sú að möguleikinn á sæstreng er sennilega besta viðskiptatækifæri íslensku þjóðarinnar. Ennþá er ekki komið í ljós hvort þetta er tæknilega og fjárhagslega gerlegt. En það ættu allir að vera sammála um að þetta er tækifæri sem við eigum að skoða til hlítar og setja í forgang. Þar með er einnig skynsamlegast að bíða með að gera nýja langtíma-orkusamninga á botnverðum. Það er því miður óhjákvæmilegt að samningar um raforkusölu til Helguvíkur yrðu einmitt slíkir hrakvirðissamningar. Vonandi verður ekki hlaupið í að gera slíka samninga núna - þegar við erum svo heppin að þróun orkumála í nágrannalöndunum kunna að vera að skapa okkur margfalt betri tækifæri.

Athugasemdir

[Sigurjón Jónsson, 20.11.2013 kl. 21:35]

Takk fyrir þennan fróðlega pistil Ketill. Ef Landsvirkjun getur fengið 150 usd/MWst fyrir sína raforku komna til bretlands, er þá ekki verðugt verkefni að selja hana á því verði á Íslandi?

Þú munt eflaust segja að ekki séu kaupendur á þessu verði á Íslandi, en ef þetta verð fæst á Bretlandi þá munu margir aðrir vilja selja bretum við þessu verði. Þannig að það er sýnd veiði en ekki gefin að ná þessum samningum, í samkeppni við aðra.

Á næstu árum má búast við rafbílavæðingu á Íslandi og það væri bæði hagkvæmt fyrir eigendur rafbíla og Landsvirkjun að semja um 150 USD/MWst . Ef allir bílar á Íslandi verða rafbílar þá þurfa þeir líklega sem svarar 100 til 200 MW virkjun ef ég man rétt og engan sæstreng. Einfaldlega miklu hagkvæmara en 700 til 1000 MW og sæstrengur.

Það er voða gaman að fara í stórar framkvæmdir en við þurfum að hugsa lengra.

Að þessu sögðu vil ég engu að síður leggja áherslu á það að nauðsynlegt er að skoða málið vandlega.

[Ketill Sigurjónsson, 21.11.2013 kl. 10:12]

Það ber ekki að skilja tölurnar svo að Landsvirkjun myndi fá 150 USD/MWst. Ef við gefum okkur að það yrði verðið á orkunni er t.d. eðlilegt að flutningskostnaður myndi dragast frá. Í mínum útreikningum hef ég miðað við tölur eins og McKinsey setti fram (sjá hér: http://www.mckinsey.com/locations/copenhagen/our_work/how_we_work/~/media/images/page_images/offices/copenhagen/iceland_report_2012.ashx).

Það auðvitað óvissa í þessum tölum. En Landsvirkjun gæti hugsanlega fengið um þrefalt hærra verð fyrir raforkuna sem færi um sæstrenginn en stóriðjan hér greiðir. Það myndi reyndar strax hafa geysilega þýðingu þó svo munurinn yrði einungis vöfaldur! Því þar yrði um hreinan hagnað að ræða fyrir Landsvirkjun og þar með myndi hagnaður fyrirtækisins margfaldast (í dag er hagnaður af raforkusölunni til stóriðjunnar sáralítill).

Um rafbílana vil ég nefna að það eru að mínu mati margir áratugir í að þeir verði mjög útbreiddir. Og ekki skynsamlegt að setja arðsemi af orkuvinnslu hér í pásu fram að því að sú þróun verður.

Ef/þegar orkuverð verður orðið ennþá hærra í Bretlandi en nú er, kann vissulega að verða áhugavert fyrir ýmis bresk fyrirtæki að staðsetja sig fremur á Íslandi. Það er framtíðarmál og óvíst hvernig fer. Það sem skiptir máli núna að nú er tækifæri til að semja við bresk stjórnvöld um hátt lágmarksverð á raforku héðan til fasts árafjölda. Ef slíkur samningur tryggir okkur mikinn hagnað er að mínu mati skynsamlegt að nýta tækifærið.