Dan Yergin

Þegar litið er til baka, virðist manni sem hér hafi um skeið ríkt þau trúarbrögð að tilbiðja heimskuna. Menn sem þáðu hæstu launin í landinu, réttlættu þau með því að þeir væru að byggja upp gríðarleg öflug fyrirtæki í alþjóðlegri samkeppni. Fjármálastofnanir landsins myndu ekki fá að njóta hæfileika þeirra, nema að borga þeim feykilega vel. Annars myndu þeir óðar hverfa til annarra starfa - í útlöndum. Og Ísland sitja eftir með sárt ennið.

Þegar til kom sýndu þessir menn þann einstaka "hæfileika" að sigla öllum íslensku bönkunum í þrot, á örfáum árum. Þeir tóku við bönkunum eftir einkavæðingu og eflaust voru þeir vel meinandi - framan af. En svo opinberaðist hversu arfa slakir þessir nýju stjórnendur voru - og gjörsamlega siðlausir. Orkubloggið veltir fyrir sér hvort þetta sé heimsmet í lélegri fyrirtækjastjórnun.

En þetta er svo sem ekki séríslenskt fyrirbæri. Í útlöndum má svo sannarlega líka sjá þennan sama leiðinda tendens til að snobba fyrir mistækum kjánum.

Í orkugeiranum er maður sem heitir Daniel Yergin. Hann er forstjóri heimsþekkts ráðgjafafyrirtækis, Cambridge Energy Research Associates, sem einkum sérhæfir sig í orkumálum. Í hvert sinn Dan Yergin opnar muninn, hlustar orkugeirinn andaktugur á. Þeir hjá CERA þykja m.ö.o. einhver alfínasti pappírinn í bransanum, þegar kemur að því að spá fyrir um þróunina á olíumörkuðunum.

Þess vegna eru bæði ríkisstjórnir og orkufyrirtæki ónísk á að greiða háar fjárhæðir til CERA fyrir ráðgjöf þeirra. Af því þeir hjá CERA eru páfarnir í bransanum. Þetta er svolítið broslegt. Því ef maður nennir að skoða hvernig spár CERA hafa gengið eftir, kemur auðvitað í ljós að þeir eru alveg vonlausir í að spá rétt fyrir um þróunina á orkumörkuðunum. Eins og á við um fólk yfirleitt - nobody knows nuthin!

Almennt má segja að spár CERA einkennist af bjartsýni. Það er í anda Orkubloggsins. Hjá CERA eru menn t.d. handvissir um að peak-oil sé bara kjaftæði. Ennþá sé óralangt í að olíuframleiðslan byrji að hnigna - ennþá sé miklu meira en helmingur af vinnanlegri olíu veraldarinnar ósóttur í jörðu.

CERA hefur sett fram spár um að vinnanlegar olíubirgðir jarðar séu allt að 4-6 milljarðar tunna. Hingað til hefur einungis u.þ.b. 1,2 milljörðum tunna verið dælt upp. Sem sagt margfalt meiri olíu að hafa. Peak-oil spámenn eru aftur á móti flestir á því, að vinnanleg olía nemi einungis um 2-2,5 milljörðum tunna. Við séum u.þ.b. á framleiðslutoppnum, eða jafnvel komin yfir toppinn nú þegar.

Orkubloggið veit svo sem ekki í hvorn fótinn er best að stíga. En hallast að þeirri kenningu að peak-oil, eins og það er almennt skilgreint, verði aldrei náð. Það verði einfaldlega svo að breytingar í orkunýtingu muni valda því að eftirspurn eftir olíu minnki - og það muni halda aftur af hinum gríðarlegu olíuverðhækkunum sem óhjákvæmilega myndi fylgja náttúrulegri hnignun í olíuframleiðslunni. Framleiðslan muni sem sagt ná toppi, svo verða stöðug og loks byrja að minnka. Einfaldlega vegna minnkandi eftirspurnar - en ekki vegna vandræði í að halda uppi framboði.

Þessi skoðun Orkubloggsins stendur mun nær spádómum CERA, heldur en Bölmóðum peak-oil kenningarinnar. Engu að síður er langt frá því að bloggið trúi í blindni á CERA. Enda kemur í ljós, þegar að er gáð, að þeir eru satt að segja frekar mistækir.

Tökum dæmi. Í ársbyrjun 2002 spáði CERA að olíuverðið það ár myndi að meðaltali vera um 20 dollarar tunnan. Spáðu sem sagt lækkun; meðalverðið 2001 hafði verið um 26 dollarar. Niðurstaðan varð að 2002 var meðalverð á olíu nánast hið sama og árið áður, eða um 26 dollarar. Ekkert varð af þessari 20% verðlækkun sem CERA spáði.

Í upphafi 2005 spáði CERA olíuverði á bilinu 20-30 dollara yfir árið. Niðurstaðan varð að olíuverðið náði 65 dollurum tunnan í lok ársins. Smá skekkja þar! Um mitt ár 2007 var olíuverðið í um 68 dollurum. Þá spáði Yergin því að olían myndi brátt lækka í 60 dollara. Niðurstaðan varð þveröfug; olían hélt áfram að hækka allt fram á mitt ár 2008. Og skömmu áður en verðið steinféll á ný, náði CERA að setja fram spá um að líklega færi verðið yfir 150 dollara. Kallagreyin.

Niðurstaðan er sem sagt sú að CERA getur nýst ágætlega við að ákveða hvernig skuli fjárfesta í olíubransanum. Bara alltaf gera þvert á það sem kemur fram í spám CERA! Sem sagt sjorta olíuna þegar þeir spá að verðhækkanir séu framundan - og hamstra þegar þeir spá yfirvofandi verðlækkun. Þeir sem fylgt hafa þessari anti-fjárfestingastefnu hafa flestir líklega gert það nokkuð gott síðustu árin.

Já - vörumst að taka mark á sérfræðingunum. Sérstaklega þó þegar þeir segja að þeir séu ómissandi.  Guð forði oss frá "óskeikulum" spámönnum í orkubransanum - og "ómissandi" snillingum í íslensku fjármálalífi. Orkubloggarinn getur nú alla vega þakkað fyrir það, að hafa síðustu 10 árin fylgt eigin hyggjuviti í fjármálum - en ekki því sem kom frá greiningadeildum íslenskra banka.

Auðvitað hefur Yergin oft haft rétt fyrir sér. En þá freistast maður til að segja "a broken clock is right twice a day"! En hvort sem menn taka mark á Dan Yergin eður ei, er "The Prize: The Epic Quest for Oil, Money and Power" auðvitað skyldulesning. Yergin fékk meira að segja sjálf Pulitzer-verðlaunin fyrir þau skrif. En hverju spá CERA-menn nú um framhaldið. Það vill svo til að nýjasta spáin þeirra birtist í dag, föstudag. Og hún er lítið annað en "ef þetta og ef hitt". En Orkubloggarinn staldraði við eftirfarandi:

“Seven consecutive years of rising oil prices – unprecedented in the history of the oil industry – have come crashing down, thus burying the notion that the commodity price cycle was a historical relic. Instead, old truths have been reaffirmed. Sustained rising oil prices do, eventually, affect demand trends. One-way bets on oil prices eventually go awry.” 

Orkubloggið gæti ekki verið meira sammála. Markaðurinn lætur ekki bjóða sér hvaða olíuverð sem er. Þegar olíuverð æðir upp er það einfaldlega bóla. Ýmist vegna geggjaðrar spákaupmennsku, vegna tímabundinnar stíflu í að fullnægja aukinni eftirspurn eða vegna annarra álíka óvæntra eða ill-fyrirséðra atburða. Það er aftur á moti enn nóg af olíu í jörðu. En skoðum meira úr skýrslunni:

The question today is, as always, ‘When will the next swing in oil price occur?’ Economic growth and oil demand will be key factors that also affect future supply. After declining in 2008 and 2009, CERA expects oil demand to pick up in 2010. CERA’s analysis finds that, with the fall in oil prices, the pace at which new supply will grow and come onstream is already slowing. Given the global economic climate, short-term corporate cash flow problems will lead to project deferrals throughout the global industry, and financial pressures could spark a possible wave of merger and acquisition (M&A) activity. Oil-exploring countries face a large reduction in revenue compared with 2008 as well, and current indications are that as many as 35 new projects in OPEC countries will be delayed significantly.  

Sem sagt; eftirspurnin mun aukast strax á næsta ári (2010) og hætt er við að framleiðslugetan muni ekki geta mætt eftirspurnin. Stífla af þessu tagi þýðir aðeins eitt: stórlega hækkun á olíuverði. Nú er bara spurningin hvort við trúum á að CERA og Yergin hitti naglann á höfuðið í þetta sinn.

Það magnaðasta er kannski að nú um stundir eru þeir hjá CERA og sjálfur yfirbölmóðurinn Matt Simmons nánast algerlega sammála. Sammála um það að rosaleg stífla sé að myndast í bransanum - stífla sem muni orsaka sprengingu í olíuverði innan ekki mjög langs tíma. Simmons er reyndar dramatískari, eins og svo oft áður. Og álítur að hugsanlega séu einungis 3 mánuðir í að tunnan rjúki yfir 100 dollara og þaðan af hærra. Þetta var haft eftir Simmons á CNBC í gær; fimtudag:

"We are three, six, maybe nine months away from a price shock. We are not talking about three to five years away -- it will be much sooner," Simmons told Reuters in London. 

Í reynd veit Orkubloggið auðvitað nákvæmlega hvernig verð á olíu mun þróast. Það mun hækka eilítið, svo lækka, svo hækka, svo lækka, svo hækka...