Hafþór

Í minningu Hafþórs Hafsteinssonar.

http://manstu.blog.is/blog/manstu/entry/912561/

 

Engin lognmolla á Nýja Sjálandi

Er íslensk vindorka bara vitleysa?

Ýmsir málsmetandi menn hafa í samtölum við Orkubloggarann lýst því fullum fetum að vindorka geti aldrei orðið hagkvæmur kostur á Íslandi. Hér sé mikið af virkjanlegu vatnsafli og jarðvarma, sem hvort tveggja sé miklu ódýrara en vindorkuver. Vindorkuver á Íslandi séu útí hött.

Þetta kann að vera rétt. Eða rangt. Sú skoðun að vindorka á Íslandi sé miklu dýrari en hefðbundnar íslenskar virkjanir byggist aðallega á meðaltalssamanburði sem gerður hefur verið í nágrannalöndum okkar. Það er enginn vafi um að vindrafstöðvarnar myndu ekki hafa risið í Evrópu og Bandaríkjunum nema vegna niðurgreiðslna eða styrkja af einhverju tagi. Rafmagn frá vindorkuverum beggja vegna Atlantshafsins er einfaldlega dýrara í framleiðslu en frá hinum gömlu, hefðbundnu orkugjöfum. Sem eru fyrst og fremst kol og gas, en einnig vatnsafl, jarðvarmi og lífmassi.

Orkubloggið er samt tortryggið á þennan samanburð. Í fyrsta lagi eru vindorkuframleiðendurnir í Bandaríkjunum og Evrópu að keppa á raforkumarkaði þar sem ódýrasti orkugjafi heimsins, kolin, eru í aðalhlutverki. Lengst af hafa hinir gamalgrónu orkugjafar notið mikillar velvildar beggja vegna Atlantshafsins og í reynd verið niðurgreiddir með ýmsum hætti.

Í annan stað álítur Orkubloggið góðar líkur á að stórar vindrafstöðvar á Íslandi myndu skila mun meiri og betri nýtingu en vindorkuverin gera í Bandaríkjunum og Evrópu. Að hér sé unnt að finna staði með mun betri og jafnari vind. Því miður er einnig hætt við að hér sé alltof misvindasamt og stórviðri of tíð. En bestu staðirnir gætu verið hagstæðir - jafnvel miklu hagstæðari en almennt gerist og gengur í þeim samanburði sem oft er vísað í. Sem segir að nýtni vindrafstöðva sé oftast í mesta lagi 25-30%.

Margir þeir sem fussa yfir vindorkunni, freistast til að horfa um of á meðaltalstölurnar. Á sumum svæðum er nýting vindrafstöðva miklu meiri en það sem venjulegt telst. Til eru lönd sem hafa náð allt að 50% meðalnýtingu vindorkuvera. Mögulegt er að vindrafstöðvar á Íslandi geti náð svo hárri nýtingu.

Vandamálið er að það veit enginn af neinni nákvæmni hvaða arðsemi megi búast við af t.d. einni stórri 5 MW vindtúrbínu á Íslandi. Eina leiðin til að vita fyrir víst hvort vit sé í íslenskri vindorku, er að hér verði ráðist í þær rannsóknir sem eru forsenda þess að unnt sé að meta afköst og hagkvæmni stórrar vindrafstöðvar á Íslandi.

Þetta er ekki flókið; ársmæling á vindi á tveimur til þremur stöðum í 50, 80 og 100 m hæð gætu veitt okkur þokkalega nákvæmt svar. En til þess þarf pólitískan vilja og þessa dagana er ríkissjóður ekki alveg kúfaður af rannsóknafé. Þess vegna er líklega ennþá nokkuð langt í að menn fari hér að íhuga stórar vindrafstöðvar. Og halda áfram að virkja Þjórsá og Hellisheiði, án þess að bera slíka kosti saman við mögulega vindrafstöð.

Á sama tíma er vindorkuiðnaður í kastljósinu innan flestra nágrannaríkja okkar. Norðmenn eru t.d. að spá í möguleikana á að byggja stórar vindrafstöðvar og selja þaðan rafmagn um sæstreng til Evrópu. Reyndar þykir Orkublogginu líklegt að þær hugmyndir verði settar í salt nú á tímum lánsfjárkreppu - en eftir sem áður stefnir ESB að mikilli aukningu í hlutfalli endurnýjanlegrar raforku. Þess vegna kann þetta að vera áhugaverður kostur fyrir Norðmenn.

En hvað myndi kosta að framleiða rafmagn með vindorkuverum á Íslandi? Í þessu sambandi er vissara að taka skýrt fram að kostnaður við orkuvinnslu er allt annað en söluverð raforkunnar. Söluverðið ræðst af alls konar pólitískum þáttum, sem hafa ekkert með byggingar- og framleiðslukostnaðinn að gera. Þó svo raforka þyki almennt ódýr á Íslandi í samanburði við lönd bæði austan hafs og vestan, þýðir það ekki að hér sé alltaf ódýrast að framleiða rafmagnið. Inn í raforkuverðið spila þættir eins og skattkerfi, kostnaður vegna dreifikerfis og mikil þörf flestra nágrannaríkja okkar á innfluttri raforku.

Vissulega eru nýjar vatnsaflsvirkjanir ennþá almennt ódýrasti kosturinn í endurnýjanlegri raforku. Það er t.d. nokkuð víst að virkjanakostirnir sem nú eru á dagskrá í neðri hluta Þjórsár, þ.m.t. Urriðafossvirkjun, séu umtalsvert ódýrari en að reisa hér vindrafstöð með sambærilega raforkuframleiðslu. Kannski allt að helmingi hagkvæmari kostur, fjárhagslega séð. Og sama á líklega einnig við um jarðvarmavirkjanirnar á Hellisheiði.

Betra væri þó að vita þetta af meiri nákvæmni. Munurinn þarna á milli gæti verið miklu minni. Vandinn er að það hafa ekki farið fram nógu ítarlegar rannsóknir á Íslandi til að unnt sé að fullyrða hvort stórt vindorkuver á Íslandi myndi vera góður kostur.

Svo þurfa menn líka að vera svolítið framsýnir; það tekur tíma að koma upp vindorkuveri og hagkvæmni þeirra á líklega enn eftir að aukast talsvert frá því sem nú er. Loks má benda á að brátt fer hugsanlega að þrengja að ódýrum virkjanakostum í íslensku vatnsafli og jarðvarma. Þess vegna er að mati Orkubloggsins orðið tímabært að hér verði af alvöru skoðaður möguleikinn á stórum vindrafstöðvum.

Í þessu sambandi er fróðlegt að líta til landa sem svipar að verulegu leyti til Íslands. Landa sem ráða yfir miklu vatnsafli og hafa meira að segja líka umtalsverðan jarðhita. En hvert er nærtækast að leita til að fá góðan samanburð á því hvað virkjun vindorku kostar miðað við vatnsafl- og jarðvarma?

Orkublogginu þykir ekki spennandi að bera okkur saman við svo gjörólík þjóðfélög sem Indónesíu eða Filippseyjar, þó svo þau séu bæði með reynslu af jarðhita og vindorku. Og gas- og kolaorkusvæðin í Ameríku og Evrópu eru ekki auðveld viðureignar í þessu sambandi; raforkuiðnaðurinn þar er í fjötrum ótrúlega flókins styrkja- og niðurgreiðslukerfis og því erfitt að gera skynsaman samanburð.

Líklega er nærtækast að taka hér stefnuna á eyríkið fagra, þar sem svo margt minnir á blessaðan Klakann. Þess vegna fljúgum við nú í huganum yfir hálfan hnöttinn og lendum á alþjóðaflugvellinum skammt fyrir utan Wellington; höfuðborg Nýja Sjálands.

Þó svo Íslendingar séu þar komnir nánast eins langt að heiman og mögulegt er hér á þessu jarðarkríli, er Nýja Sjáland oft á tíðum eins og spegilmynd af heimaslóðunum. Og þess vegna engin ástæða fyrir Íslendinga að fá heimþrá, þó svo erfitt kunni að vera að venjast því að sólin fari þarna „öfugan" hring og sé í hánorðri í hádeginu. Nýja Sjáland hefði barrrasta átt að heita Nýja Ísland!

Orkubloggarinn sótti þetta fjarlæga land heim fyrir um áratug síðan og minnist ennþá „íslensku heiðanna", „skaftfellsku jökulánna" og „Skerjafjarðarfjaranna" á Suðureyjunni. Norðureyjan var ólíkari, en þar er þó að finna jarðhita í anda Haukdæla og höfuðborgin Wellington var alls ekki svo ósvipuð Reykjavík. Syfjulegt hversdagsmannlífið minnti á miðbæinn okkar í miðri viku og báðar njóta þessar borgir staðsetning við fallega vogskorna og vindbarða strönd.

Í grófum dráttum skiptist raforkuframleiðsla Ný-Sjálendinga í fernt. Mest af rafmagninu kemur frá vatnsaflsvirkjunum eða rúmlega 50 %. Rafmagn frá jarðvarma nemur tæplega 10%. Stærstur hluti af afganginum kemur frá jarðefnaeldsneyti (um 25% frá gasi og 10% frá kolum). Vindorkan fer vaxandi, en skilar þó einungis um 2,5% af raforkuframleiðslunni.

Athyglisvert er að ennþá er mikið af hagstæðum óvirkjuðum jarðvarma á Nýja Sjálandi. Þar er virkjað jarðvarmaafl nú um 600 MW en áætlað er að auðveldlega megi fjórfalda og jafnvel sexfalda raforkuframleiðslu með jarðvarma. Engu að síður er það vindorkan sem hefur fengið mestan vind í seglin á Nýja Sjálandi á síðustu árum. Og það þótt vindorkan þar njóti engra sérstakra styrkja.

Já - þó svo vindorka njóti ekki sérreglna þarna djúpt í suðrinu hafa nokkur stór vindorkuver sprottið upp á Nýja Sjálandi á síðustu árum. Og mikill fjöldi nýrra vindorkuvera er planaður á næstu árum. Það hefur nefnilega komið í ljós að nýting vindorkuveranna á Nýja Sjálandi er almennt miklu betri en bæði í Evrópu og Bandaríkjunum. Það er kannski ekki svo skrítið; það er jú víða talsvert vindasamt á Nýja Sjálandi!

Því hlýtur maður að spyrja sig af hverju í ósköpunum Íslendingar íhuga ekki vindorkuna líkt og Ný-Sjálendingar hafa gert? Í stað þess hrista margir Íslendingar bara höfuðið yfir vindorku, af því vindorka í Evrópu og Bandaríkjunum nýtur styrkja. Það segir lítið sem ekki neitt; ný vindorkuver krefjast mikils fasts kostnaðar og geta einfaldlega illa keppt við uppgreidd kolaorkuver í löndum eins og Bretlandi eða Bandaríkjunum. Orku frá hræbillegum innlendum kolanámum. Þar að auki er það ekki síst lélegur aðgangur að dreifikerfinu, sem stendur vindorku víða fyrir þrifum og veldur því að iðnaðurinn þarf verulegan stuðning til að fjárfestar hafi áhuga.

Um síðustu áramót var uppsett afl allra vindrafstöðva í Nýja Sjálandi um 320 MW. Sem þýðir að þessi orkugeiri hafði tvöfaldast í landinu á einungis tveimur árum. Alls framleiða ný-sjálensku vindorkuverin nú um 1.000 GWh árlega, sem samsvarar næstum tíunda hluti af allri raforkuframleiðslu á Íslandi. Hér má rifja upp  að Orkubloggið hefur talið raunhæft að á Íslandi verði framleidd ca. 600 GWh með vindrafstöðvum; þ.e.a.s. um 5% af heildar raforkuframleiðslunni).

Enn áhugaverðari samanburður er sú staðreynd að Kárahnjúkavirkjun er tæp 700 MW og framleiðir um 4.600 GWh á ári. Þessi samanburður einn sýnir okkur að nýting vindorkuveranna á Nýja Sjálandi er hreint ótrúlega góð. Oft er nýtingin í þessum iðnaði einungis 25-30%, en nýtingin á Nýja Sjálandi er miklu betri. Að sjálfsögðu er nýtingin í vatnsaflsvirkjunum meiri, enda búið að kosta miklu til að „safna saman raforkunni"  í miðlunarlón. En það er hreint makalaust að orkunýting vindorkuveranna á Nýja Sjálandi nær því að vera hátt í 50% af því sem algengt er hjá vatnsaflsvirkjunum. Það er langtum hærra hlutfall en bæði í Evrópu og Bandaríkjunum.

Nú er verið er að byggja ný vindorkuver upp á um 190 MW á Nýja Sjálandi og áætlanir gera ráð fyrir að í árslok 2009 verði framleiðslugetan (uppsett afl) orðin rétt tæplega 500 MW. Fyrir liggur áhugi orkufyrirtækja að setja upp meira en 3 þúsund MW í viðbót á næstu árum! Það er sem sagt allt að verða vitlaust í vindorkunni á Nýja Sjálandi. Í landi með mikið af ónýttum jarðvarma. Í landi þar sem vindorkuiðnaðurinn nýtur engra sérstakra styrkja.

Samt fullyrða sumir að vindorka geti aldrei borgað sig á Íslandi. Það kann vel að vera rétt - en þeir ættu a.m.k. að færa betri rök fyrir máli sínu en að benda bara á niðurgreiðslu vindorkunnar í kolasamfélögum Evrópu og Bandaríkjanna. Og jafnvel bíða með fullyrðingar af þessu tagi fyrr en búið er að gera þær rannsóknir sem eru nauðsynlegar til að meta þetta.

Sú athugun sem Orkublogginu hefur þótt hvað athyglisverðust á hagkvæmni vindrafstöðva á Íslandi, er verkefni  sem ungur verkfræðingur, Smári Jónasson, vann nýlega í Svíþjóð. Niðurstaða hans var vissulega ekki mjög gæfuleg fyrir íslenska vindorku; vindrafstöðvarnar reyndust talsvert dýrari en að virkja vatnsafl- eða jarðvarma. Niðurstöður Smára voru þó ekki dekkri en svo að það er full ástæða fyrir Íslendinga að skoða þessa möguleika af alvöru. Vindorka gæti verið áhugaverður kostur á þeim svæðum hér þar sem náttúrulegar aðstæður eru hvað hagstæðastar og góður aðgangur er að dreifikerfinu. Einnig gæti verið sérstaklega áhugavert að nýta vindorku til að spara miðlunarlón.

Ef það er rétt að nýting vindrafstöðva á Nýja Sjálandi sé allt að 50% betri en í Evrópu og Bandaríkjunum, eins og haldið er fram af hagmunaaðilum þar í landi, og að betri tækni muni þar að auki brátt geta auki hagkvæmni vindorkuvera um tugi prósenta, er vindorkan að verða mjög forvitnilegur kostur. Það væri sérkennilegt kæruleysi að taka hér ákvarðanir um nýjar umdeildar vatnsafls- eða jarðvarmavirkjanir án þess að skoða fyrst möguleika vindorku.

Það væri t.d. áhugavert að kanna með hagkvæmni vindorkuvers á Suðurlandi. Þar kunna að fara saman góðar náttúrulegar aðstæður, auðveld tenging við dreifikerfi og gott aðgengi til að koma risastórum stálrörunum og túrbínunum á staðinn.

Demantakonungurinn: Ernest Oppenheimer

Eru ekki allar skvísurnar á leið á djammið og skarta sínu fegursta? Það gefur tilefni til að rifja upp að einu sinni í lok maí fyrir fáeinum árum mátti sjá fölan og ofurlítið flóttalegan náunga í blettóttum og upplituðum pólóbol ganga hratt á slitnum strigaskóm eftir götunum upp af hinni frægu Ipanema-strönd í Rio de Janeiro í Brasilíu. Og skjótast inn í glæsiverslun H Stern við Rua Garcia d'Avila.

Þarna var auðvitað Orkubloggarinn á ferð; hálf skelkaður eftir að hafa verið særður á hálsi með brotinni flösku í hádeginu daginn áður af vongóðum brasilískum ræningja. Nú skyldi sko engin peningalykt finnast af bloggaranum! Þar var komin ástæðan fyrir heldur ótútlegum útganginum á þessum Mörlanda, sem þarna hraðaði sér að aðalstöðvum H Stern rétt við milljónamæringa-hverfið Leblon.

Hjá H Stern tók brosandi brasilísk yngismey á móti tötralegum bloggaranum og leiddi hann að dökku skrifborði í hálfrökkvuðum sal. Þar stóð upp snyrtilegur maður í fallegum jakkafötum, bauð bloggaranum til sætis á góðri ensku og spurði kurteisilegra spurninga um uppruna og störf aðkomumannsins.

Þessi þægilegi starfsmaður gimsteinarisans virtist fljótur að skanna fjárhagslega burði Orkubloggarans og lítast þokkalega vel á. Hvort mat hans eða tilgáta var rétt munum við aldrei vita. Hann lýsti einnig yfir mikilli hluttekningu þegar viðskiptavinurinn tilvonandi rakti raunir sínar frá deginum áður og hristi höfuðið mæðulega yfir ástandinu í borginni sinni og sívaxandi glæpum. En ekki leið á löngu þar til við vorum við komnir að kjarna málsins og nokkrir bakkar með brasilískum gimsteinum voru lagðir á borðið fyrir framan Orkubloggarann.

Já - það var sannarlega skemmtileg lífsreynsla að skreppa inní þessa skringilegu gimsteinaveröld í sjálfri gleðiborginni Rio de Janeiro og velja eðalstein handa henni Þórdísi minni. Tekið skal fram að H Stern er stórt og afar þekkt gimsteinafyrirtæki. sem hannar og selur skart sitt um allan heim. En aðalstöðvarnar eru einmitt í Ipanema í Rio.

Niðurstaðan varð að valdir voru til kaups snotrir eyrnalokkar ísettir litlum brasilískum eðalsteinum - satt að segja afskaplega fallegur skartgripur þótt ég segi sjálfur frá. Og ég hef greinilega rutt brautina, því á síðustu Academy of Country Music Awards nú í vor var pæjan hún Miley Cyrus einmitt skreytt eðalsteinum frá H Stern. Og eins og sagði í þeirri celeb-frétt: "Generally, wearing anything from H.Stern is a guarantee of red-carpet success."

Orkubloggarinn hefur sem sagt nef fyrir sönnu skarti! Ekki var síður gaman að þarna kviknaði áhugi Orkubloggarans fyrir sögu eðalsteinaviðskipta. Kannski aðallega af þeirri ástæði að með kaupunum fylgdi myndarlegur bæklingur um sögu H Stern og reyndist hann mjög skemmtileg lesning. Já - saga gimsteinaiðnaðarins er geysilega heillandi og ævintýraleg. En í dag verður ekki dvalið lengur við marglita eðalsteinana hjá H Stern, heldur hyggst Orkubloggið staldra við gimsteina gimsteinanna; sjálfa demantana!

Þó svo Orkubloggið hafi áður sagt frá því hvernig demantavinnsla þróaðist sem vaxandi atvinnugrein í heiminum seint á 19. öld, er vert að rifja það aðeins upp. Þegar stór demantanáma fannst í Kimberley í Suður-Afríku um 1870 hafði nánast öll demantavinnsla veraldar um aldir nær eingöngu átt sér stað við árbakkana á Indlandi og að hluta til í Brasilíu. Demantar voru ennþá nær eingöngu skraut kóngafólks og ofurríkra fjölskyldna, en nú eygði efri millistéttin líka möguleikann að geta keypt demantaskraut.

Með fundi demantanna í Suður Afríku kom í ljós að demanta, sem eru í reynd ekkert annað en kolefnismolar, mátti finna í miklu meira magni en áður hafði þekkst. Kolefni er mjög algengt frumefni en er lang oftast í sambandi við önnur efni. Til að kolefnið myndi demant þarf ofboðslegan þrýsting og hita. Talið er að demantar myndist í möttli jarðarinnar á 100-200 km dýpi þar sem hiti og þrýstingur er gríðarlegur; þá geta kolefnisatómin raðast upp þannig að demantur myndast.

Í eldgosum sem eiga sér upptök á svo miklu dýpi geta demantar borist upp með kvikunni og það er ástæðan fyrir því að sumstaðar má finna demanta nálægt yfirborði jarðar. Til að finna demanta er skynsamlegast að leita þar sem er ævafornt storkubergi og bestu demantanámur heims eru í reynd lítið annað en hola niður í jörðina, niður eftir pípulaga gosrásum hins forna eldfjalls.

Annars staðar hefur veðrun valdið því að demantarnir hafa dreifst eftir árfarvegum og geta þá legið eins og hráviði um stór svæði. Þannig háttar t.d. á og nokkrum svæðum í Namibíu, sem er land í suð-vestanverðri Afríku og liggur einmitt að Suður Afríku. Demantavinnsla á slíkum svæðum er aftur á móti oftast talsvert mikið dýrari en þegar finna má "ósnertar" pípur; þar er vinnslan einfaldlega hræbilleg.

Demantanáman í Kimberley í Suður Afríku var fyrsta svæðið sem uppgötvaðist þar sem demantarnir lágu enn við hina fornu súlu eldsumbrotanna. Þar var að finna mikið magn af demöntum á mjög afmörkuðu svæði. Síðar átti eftir að koma í ljós að slíka staðhætti má finna á ýmsum stöðum á jörðinni. Þeir eru þó hvergi jafn algengir eins og í sunnanverðri Afríku. Önnur helstu demantanámasvæði sem fundist hafa eru í Rússlandi, Ástralíu og Kanada.

Um það leyti sem Kimberley-náman fannst var breski ævintýramaðurinn Cecil Rhodes nýkominn sem unglingur til Suður Afríku. Hann var snöggur að átta sig á því að mikil hagnaðarvon væri fólgin í viðskiptum á demantasvæðinu í Kimberley. Rhodes hélt þess vegna til Kimberley og þar tókst honum að þéna góðan pening með því að selja demantagröfurunum vatn og ýmsar nauðsynjar. En takmark hans var að eignast eigið námaleyfi. Og ekki aðeins eitt leyfi heldur helst safna saman sem allra flestum leyfum á svæðinu, sem smám saman varð sífellt stærri og dýpri hola beint niður í jörðina. Í dag er demantavinnsla löngu hætt í Kimberley-námunni og þar stendur nú eftir gríðarmikil hola full af vatni.

Rhodes tókst ætlunarverk sitt á undraskömmum tíma og demantanámur hans undir fyrirtækjanafninu De Beers sköpuðu Rhodes brátt gífurlegan auð. Fátæki breski prestsonurinn sem sendur var sem unglingur einn síns liðs alla leið til syðstu héraða Álfunnar Svörtu, varð brátt einn allra efnaðasta maður heims.

Lykillinn að auðæfum Rhodes fólst ekki aðeins í stærstu demantanámu veraldar, heldur ekki síður í dreifingarfyrirtækinu í Lundúnum, The Diamond Syndicate, sem var eins konar innkaupasamband demantakaupmanna í Evrópu. Með nýrri uppsprettu demanta frá Suður-Afríku og sífellt meiri velmegun í Evrópu margfaldaðist eftirspurnin. Demantar voru ekki lengur eingöngu skraut konungborinna heldur gat öll yfirstéttin, stórkaupmenn, iðjuhöldar og annað vel stætt fólk nú keypt sér demantaskartgripi. Fyrir vikið gátu demantakaupmennirnir selt miklu meira af demöntum en áður hafði þekkst.

En Kimberley-náman og aðrar demantanámur í Suður Afríku skiluðu mikilli framleiðslu og hugsanlegt verðfall á demöntum varð yfirvofandi. Til að halda verðinu uppi keypti Rhodes upp allar nýjar demantanámur sem fundust og náði þannig stjórn á framboðinu. Hann hafði einnig kverkatak á dreifingunni og gat þar með stýrt verðinu. Það var þessi einokun á hinum eftirsóttu kolefnismolum sem gerði Rhodes að einum mesta auðkýfingi veraldar.

Þeir slíparar og smásalar sem ekki vildu kyngja verðinu frá De Beers fengu einfaldlega enga demanta og urðu brátt gjaldþrota. Flestir sem störfuðu í demantageiranum voru fljótir að átta sig á því að það væri allra hagur, þ.e. bæði þeirra sjálfra og De Beers, að vera ekki að rugga bátnum og einfaldlega taka við því sem De Beers bauð. Þetta varð upphafið að fákeppni á demantamarkaði heimsins, sem átti eftir að þróast í fáheyrða einokun sem stóð yfir í heila öld og er að hluta til við líði enn þann dag í dag.

Um það leyti sem Cecil Rhodes lést (1902) hófst ævintýri annars ungs Evrópumanns. Sá hét Ernest Oppenheimer, var fæddur 1880 og kominn af þýskum gyðingum. Aðeins 17 ára hélt hinn þýski Oppenheimer til London í því skyni að hasla sér völl í viðskiptum. Hann þótti dugnaðarpiltur og eftir fárra ára starf ákvað vinnuveitandi Oppenheimer‘s að senda hann í innkaupaferð alla leið til Suður Afríku. Ernest Oppenheimer var þá 22ja ára gamall og árið var 1902. Cecil Rhodes var þá nýlátinn og þar sem hann var ógiftur og barnlaus skildi hann risademantafyrirtækið De Beers eftir í nokkru umróti.

Tilgangurinn með ferð Oppenheimer‘s til Suður Afríku var m.a. að leita leiða til að nálgast demanta fram hjá De Beers samsteypunni og þannig ná verðinu á hrádemöntunum niður. En ferðin sú átti ekki eftir að hnekkja einokun De Beers. Þvert á móti má segja að daginn þegar Oppenheimer steig af skipsfjöl og á afríska jörð, hafi fæðst hugmynd sem átti eftir að þróast í mesta einokunarfyrirtæki allra tíma.

Jafnvel áratugaeinokun Standard Oil á bandarísku olíumörkuðunum sitt hvoru megin við aldamótin 1900 og fáheyrðir markaðsyfirburðir Microsofteinni öld síðar eru smotterí í samanburði við tökin sem De Beers hafði á demantamarkaðnum alla 20. öldina. Og það var einmitt Ernest Oppenheimer sem lagði grunninn að hundrað ára ævintýri De Beers, með óhemju dugnaði sínum, harðsvíruðum viðskiptaháttum og auðvitað snefil af heppni.

Ernest Oppenheimer hafði ekki dvalist lengi í Suður Afríku þegar hann tók að kaupa ýmis námuréttindi og horfði þá mest til gullnámanna. Með aðstoð erlendra fjármagnseigenda tókst honum fljótt að komast yfir stærstan hluta allra gullnáma á svæðinu og í þessu skyni stofnaði hann námufyrirtækið Anglo American Corporation.

Nafn fyrirtækisins gaf til kynna sterk engilsaxnesk tengsl og vitað er að JP Morgan var einn af þeim sem lagði Oppenheimer til fé. En til eru óljósari heimildir um að þýskir fjárfestar hafi þar einnig verið stórtækir. Sökum þess að fyrirtækinu var komið á fót neðan fyrri heimsstyrjöldin geisaði, á Openheimer að hafa þótt vissara að gera lítið úr hinum þýsku tengslum og nefna nýja námufyrirtækið nafni sem fyrst og fremst vakti hugrenningatengsl við Bretland.

Sjálfur var hann auðvitað Þjóðverji en vann mikið í því að efla hin bresku tengsl sín og flestir litu á Anglo American sem breskættað fyrirtæki. Þetta var ekki síst mikilvægt til að njóta stuðnings breskra yfirvalda í Suður Afríku við úthlutun samninga um land og námarekstur. Meðal mikilvægra svæða sem Anglo American náði undir sig á fyrstu starfsárunum voru svæði í Namibíu, en Namibía var jú lengi þýsk nýlenda sem lá að Suður Afríku og þarna gat Oppenheimer bæði nýtt hin bresku tengsl sín svo og þýskan uppruna sinn.

En þó svo Anglo American stækkaði hratt og hefði eflaust verið nóg fyrir margan manninn, horfði Oppenheimer einnig löngunaraugum til De Beers. Hann sá fljótt að viðskiptamódelið sem Rhodes hafði þróað væri hið eina rétta. Til að halda uppi verði á demöntum væri grundvallaratriði að hafa alla framleiðsluna á einni hendi. Og helst alla dreifinguna líka.

Þess vegna notaði Ernest Oppenheimer hvert tækifæri til að kaupa öll hlutabréf í De Beers sem reyndust föl - kannski ekki ósvipað eins og þegar menn á vegum þeirra Indriða Pálssonar og Halldórs H. Jónssonar ryksuguðu á sínum tíma upp hlutabréf í Eimskipafélaginu, sem þá voru í eigu afkomenda Vestur-Íslendinga. Oppenheimer bætti þannig smám saman við eignarhlut sinn í De Beers og svo fór að árið 1926 var hann orðinn nánast allsráða í fyrirtækinu. Allt frá því hefur Oppenheimer-fjölskyldan stjórnað þessu stærsta demantafyrirtæki heimsins og einnig lengst af haft tögl og haldir Anglo American. Sem hefur lengi einfaldlega verið eitt allra stærsta námufyrirtæki veraldar.

Þegar Orkubloggið renndi síðast augunum yfir hluthafalista Anglo American var eignarhlutur Oppenheimer-fjölskyldunnar í þessu risafyrirtæki ennþá nokkur prósent. Þrátt fyrir að hlutdeild fjölskyldunnar í Anglo American hafi í gegnum tíðina farið minnkandi og síðustu árin einungis verið örfá prósent, hefur fjölskyldan lengst af í reynd ráðið mestu um starfsemi Anglo American samsteypunnar. Skýringuna má rekja til flókins fyrirtækjanets, sem fólst í pýramída-eignarhaldi - ekki ósvipað og lengi hefur þekkst í þýsku efnahagslífi. Í sem allra stystu máli gengur það út á að fjölskyldufyrirtækinu nægir að eiga meirihluta í einu eða örfáum fyrirtækjum í fyrirtækjanetinu, til að geta ráðið allri samsteypunni.

Árið 1927 hafði Ernest Oppenheimer náð undir sig meirihluta hlutabréfanna í De Beers og stjórnaði allri demantaframleiðslu í sunnanverðri Afríku og þar með lang stærstum hluta heimsframleiðslunnar. Skömmu síðar varð Oppenheimer einnig stjórnarformaður De Beers og var þar að auki sleginn til riddara af Englandskonungi fyrir þjónustu sína við breska heimsveldið. Oppenheimer var þó enn ekki sáttur - því eitt mikilvægt atriði var enn óklárað í áætlun hans.

Þó svo De Beers hefði ávallt haft góða stjórn á demantadreifingunni í gegnum demantakaupmennina í London, fannst hinum þýska Oppenheimer vissara að hann sjálfur eignaðist dreifingarfyrirtækin. Það gekk fljótlega eftir og brátt hafði De Beers ótakmarkaða stjórn á dreifingu demanta til allra helstu demantakaupmanna heimsins. Mesta einokunarfyrirtæki veraldar var fullskapað.

En þá skall kreppan á. Eftirspurn eftir demöntum hrundi og þeir sem áttu einhverjar birgðir urðu örvæntingafullir og freistuðust til að snarlækka verðið. Þá tók Ernest Oppenheimer eina af sínum mikilvægustu ákvörðunum. Hann einfaldlega lokaði flest öllum demantanámunum og stöðvaði nánast alla framleiðslu sína í fjölda ára. Þannig náði Oppenheimer að snarbremsa framboðið. Sagt er að framleiðsla á demöntum hafi farið úr rúmlega 2,2 milljónum karata árið 1930 niður í aðeins 14 þúsund karöt árið 1933 (eitt karat jafngildir 0,2 grömmum).

Þar að auki lét Oppenheimer menn á vegum De Beers kaupa nánast hvern einasta demant áður en hann færi út á markaðinn á „undirverði". Oppenheimer hafði gríðarlega góð bankatengsl og tókst að fjármagna þessi kaup með miklum lánum. Demantana tók Oppenheimer í sína vörslu, læsti þessar geggjuðu birgðir af og henti lyklinum ef svo má segja.

Samanlagt dugðu námalokanirnar og uppkaupin á demantabirgðum til að koma í veg fyrir það algera markaðshrun sem kreppan hefði með rétta átt að hafa á demantamarkaðinn. Engu að síður lækkaði verðið mikið og á tímabili var tvísýnt hvort De Beers myndi lifa af. Þegar efnahagslífið tók að hjarna við seint á 4. áratugnum sat De Beers uppi með brjálæðislegar birgðir af demöntum, þrátt fyrir að námurnar hefðu þá flestar verið lokaðar í mörg ár. Birgðirnar jafngiltu líklega um 20 ára framboði og eflaust hefur Oppenheimer a.m.k. hrukkað eilítið ennið yfir því hvernig hann ætti að geta selt alla þessa demanta á þokkalegu verði. Ekkert annað en gjaldþrot virtist blasa við De Beers. Hér þurfti kraftaverk.

Eitt af þeim úræðum sem Oppenheimer er sagður hafa íhugað var að moka demöntunum úr geymslum fyrirtækisins í London, sigla með þá út á Norðursjó og hvolfa þeim öllum í sjóinn. Til að á ný kæmist jafnvægi á framboð og eftirspurn. En efnahagsuppsveifla fyrirstríðsáranna kom til bjargar, áður en olíuþakið í Norðursjó varð stráð demöntum. Vaxandi iðnaður þurfti demantasalla í starfsemina og þýska iðnaðarsamsteypan Krupp, sem varð ein af helstu hernaðarmaskínum Hitler's, varð nú stærsti viðskiptavinur De Beers.

Það var samt ekki fýsilegur kostur fyrir De Beers að verða háður kaupum iðnfyrirtækja á demantadufti. Ekki var hægt að fara fram á sama verð fyrir demantaduftið eins og alvöru gimsteina. Það varð einhvern veginn að auka eftirspurnina eftir demöntum.

Og hvaða leið væri betri til þess en að búa einfaldlega til nýjan markhóp? Millistéttin hafði nú eflst mikið og Oppenheimer hélt til Hollywood. Þar samdi hann við stóru kvikmyndaverin um að nota demantaskart í kvikmyndunum sínum. Þetta taldi Oppenheimer myndi valda því að almenningur fengi áhuga á demöntum. Einnig réðst De Beers í markaðsherferð sem fólst í því að auglýsa demanta sem besta táknið um ást og aðdáun. Slagorðið er frægt enn þann dag í dag: A Diamond is Forever!

Bandaríkjamenn steinféllu fyrir þessu markaðstrikki og demantatrúlofunarhringurinn varð á undraskömmum tíma svo rík hefð, að enginn var maður með mönnum ef hann varði ekki a.m.k. 2ja mánaða kaupi í að kaupa slíkan hring handa kærustunni. De Beers var borgið og tilvera fyrirtækisins féll á ný í góða gamla farið, þar sem framboði á demöntum og demantaverði var stjórnað frá stóli Oppenheimer's.

De Beers varð á ný óstöðvandi peningamaskína. Og 1953 söng Marlyn Monroe  "Diamonds are a Girls best Friend" í kvikmyndinni Gentlemen prefer Blondes. Að sjálfsögðu allt í boði De Beers.

Ernest Oppenheimer lést árið 1957. Sonur hans Harry Oppenheimer tók þá við stjórninni á fyrirtæki sem minnti meira á peningaprentvél en framleiðslufyrirtæki.

Markaðshlutdeild De Beers var þá um 95% af heimsmarkaðnum og í reynd hefði fyrirtækið getað hirt þessi 5% sem útaf stóðu þegar því sýndist svo. Demantaiðnaðurinn eins og hann lagði sig var einfaldlega óumdeilanleg eign De Beers.

Það þýddi þó ekki að Harry kallinn gæti setið og sötrað ginið sitt daginn langan. Á næstu áratugum átti De Beers eftir að takast á við ýmsar ógnanir og margvísleg vandamál. Þar má nefna skyndilegan demantastraum frá nýjum námum í Sovétríkjunum og iðnaðardemantana sem General Electric tókst að framleiða með því einfaldlega að þjappa duglega saman kolefni við mikinn hita.

Þeir iðnaðardemantar voru í fyrstu einungis mjög litlir - nánast bara duft -  en smám saman tókst að framleiða demanta sem jöfnuðust á við „alvöru" demanta. Svo fór þó að einungis duftframleiðslan reyndist fjárhagslega hagkvæm; framleiðsla á stærri demöntum en salla reyndist óhóflega dýr og því voru hugmyndir um framleiðslu á demöntum í skartgripi lagðar á hilluna.

En bara duftið eitt frá General Electric var nóg til að höggva skarð í einokun De Beers. De Beers lagði því allt í að ná einhverju ljúfu "samkomulagi" við GE og svo fór að De Beers og GE féllust í faðma og De Beers tókst þannig líka að takmarka þessa nýju uppsprettu. Hvað þetta samkomulag kostaði De Beers veit enginn.

En svo kom að því að bandarísk samkeppnisyfirvöld réðust til atlögu við einokunarveldi De Beers og einnig hrjáði ímyndarvandamál fyrirtækið vegna „orðróms" um tengsl þess við framleiðslu á blóðdemöntum - ekki síst í hinu demantaríka landi Angóla þar sem blóðug borgarastyrjöld stóð yfir í áratugi. Eins og Orkubloggið hefur áður sagt frá var stríðsreksturinn þar að miklu leyti fjármagnaður með sölu stríðandi fylkinga á demöntum.

De Beers tókst að sigrast á öllum þessum „ógnunum" og fyrirtækið viðhélt 90% markaðshlutdeild sinni á demantamörkuðunum mest alla 20. öld. Það var Harry Oppenheimersem hafði veg og vanda að því að stýra demantaskútu De Beers gegnum flesta brotsjói eftirstríðsáranna. Öll er sú saga afskaplega skemmtileg og væri eflaust tilefni fyrir Orkubloggið að rekja sögu De Beers allt fram til dagsins í dag. Það bíður þó betri tíma.

En að lokum mætti hér nefna að í dag er veldi De Beers stýrst af Nicky nokkrum Oppenheimer, sem er auðvitað sonur Harry‘s og sonarsonur Ernest‘s. Vegna nýrra demantanáma sem fundist hafa á allra síðustu árum í Ástralíu og Kanada, auk demantanna frá Rússlandi, hefur markaðshlutdeild De Beers minnkað mikið síðasta áratuginn eða svo. Einnig hefur sala á demöntum gegnum Internetið gert De Beers erfiðara fyrir við að kaupa upp og stöðva sölu á demöntum fram hjá dreifingarkerfi fyrirtækisins.

Markaðshlutdeild De Beers er nú sögð vera „einungis" um 40%. Það er gríðarleg breyting frá því fyrir áratug, þegar fyrirtækið réð yfir allt að 90% markaðarins. Til að mæta því veseni hefur fyrirtækið lagt aukna áherslu á að markaðssetja framleiðslu sína sem hina einu sönnu gæðademanta og orðið talsvert vel ágengt. Í dag eru margir tilbúnir að borga meira fyrir demant frá De Beers, sem seldur er undir vörumerkinu Forevermark, heldur en eitthvert „rusl" frá Rússlandi eða Ástralíu. Mikill er máttur auglýsinganna.

Svo skemmtilega vill til að þeir sem dýpst hafa kafað í sögu De Beers eru flestir á því að markaðsherferðir fyrirtækisins síðustu árin hafi skilað svo góðum árangri að afkoma De Beers sé miklu betri í dag heldur en þegar markaðshlutdeildin var 90%. De Beers er sem sagt ennþá konungur demantanna og Oppenheimer-fjölskyldan getur áfram notið ríkulegra ávaxtanna af hinum einkennilega áhuga mannfólksins á þessum skrautlegu steinum.

Silfurrefurinn á Reykjanesi

Sagt er að fyrirtækið sem standi að baki kauptilboði í hluta af HS Orku sé kanadíska Magma Energy. Ætti maður að segja loksins, loksins?

Sumir vilja meina að Magma sé að hrauna yfir Íslendinga og að nú sé að byrja sú þróun að orkufyrirtækin „lendi í höndum útlendinga". Kannski er það aðallega nafn nánasta samstarfsmanns aðaleiganda Magma, sem veldur því að menn fá hroll. Sá heitir nefnilega hvorki meira né minna en Mr. Burns! Aðrir sjá gott eitt við það að erlend fjárfesting komi inn í íslenska orkugeirann.

Hvaða álit sem menn hafa á þessu, þá er a.m.k. augljóst að maðurinn á bak við Magma er ekki neinn venjulegur kaupsýslumaður. Sá ljúflingur heitir Ross Beaty og hefur lengi gert það gott í viðskiptum. Hann er stjórnarformaður Magma og jarðfræðingur að mennt, en kannski ætti helst að lýsa honum sem sönnum frumkvöðli í málmavinnslu.

Það er kannski ekkert skrítið að menn vilji fá Ross Beaty í lið með sér hjá HS Orku. Hann virðist einkar laginn við að búa til mikinn hagnað og er ekki síst frægur í málmabransanum fyrir árangur sinn þar. En það er jafn augljóst að áhugi Magma á HS Orku stafar ekki af neinu örðu en að þarna sé tækifæri til að fá gott fyrirtæki á enn betra verði.

Beaty hefur stofnað og byggt upp mörg námufyrirtæki með góðum árangri. Meðal þeirra eru t.d. Equinox Resources  (sem í dag er í eigu Hecla Mining Company og er nú líklega þekktast fyrir koparvinnslu sína í Sambíu) og tvö gullnámufyrirtæki með starfsemi í S-Ameríku; annars vegar Da Capo Resources  (sem í dag er hluti af Vista Gold Corp.) og hins vegar Altoro Gold  (nú í eigu Solitario Resources). Öll þessi þrjú fyrirtæki voru seld á 10. áratug liðinnar aldar og þau viðskipti fengu Beaty og aðra hluthafa til að brosa breitt.

Við söluna á Equinox árið 1994 fylgdi bisness-teymið ekki með í kaupunum og í stað Equinox ákváðu Ross og félagar að huga nú að silfrinu. Þar með varð til fyrirtækið Pan American Silver. Hugmynd Ross var að nýta þekkingu sína til að finna silfurnámur sem væru líklegar til að geta skilað miklu meiri arðsemi en í höndum þáverandi eigenda. Líklegt er að sama sé uppi á teningnum með kaupunum í HS Orku; metnaður Ross Beaty er örugglega að hagnast mikið á hlutnum í HS Orku. En er það ekki líka einfaldlega aðalatriðið í blessuðum kapítalismanum?

Fyrsta náman sem Pan American Silver keypti var stór gömul náma í Perú og þetta gerðist strax árið 1995; ári eftir stofnun fyrirtækisins. Í dag er Pan American Silver með starfsemi í Mexíkó, Bólivíu og Argentínu, auk Perú. En aðalstöðvarnar eru í heimabæ stofnandans; Vancouver í Kanada.

Það sem er kannski athyglisverðast, nú þegar Ross Beaty girnist jarðhitavirkjanir víða um heim, er hugsunin sem var að baki því að hann skellti sér í silfrið um miðjan 10. áratuginn. Hann mat stöðuna einfaldlega þannig að senn myndi eftirspurn á silfri aukast mikið, bæði í raftækjaiðnaðinum og ýmsum örðum iðnaði. Nú væri rétti tíminn til að veðja á silfur. Það gekk svo sannarlega eftir. Og í dag virðist Beaty telja að rétti tíminn sé að veðja á jarðhitann. Þetta kann Orkubloggið vel að meta.

Pan American Silver er nú einfaldlega eitthvert öflugasta silfurnámufyrirtæki í heiminum. Og Ross Beaty álitinn einhver snjallasti fjárfestirinn bæði í því sem snýr að náttúruauðlindum og orku. Væntanlega maður að skapi Orkubloggsins - sem er jú einmitt helgað nýtingu náttúruauðlinda og orkumálum.

Og ef Beaty myndi kunna íslensku er bloggið sannfært um að hann væri trúr lesandi Orkubloggsins. Samkvæmt heimasíðum Pan American Silver og Magma Energy kann þessi ljúfi silfurrefur því miður bara ensku, frönsku, spænsku, rússnesku, þýsku og ítölsku. En nú bætir hann væntanlega fljótlega íslenskunni í safnið. Og ekki er síður skemmtilegt að þessi snjalli jarðfræðingur er líka lögfræðingur. Orkubloggið býður Ross Beaty og Magma Energy velkomin til Íslands!

Hagkvæmnin skiptir öllu

Fyrir fáeinum vikum fylgdi sérstakur orkukálfur Morgunblaðinu. Þar voru kynntir ýmsir kostir sem íslensk fyrirtæki eru að skoða. Svo sem framleiðsla og/eða nýting á metani, metanóli, vetni, etanóli og lífdísil. Sumt af þessu eru eflaust áhugaverðir möguleikar fyrir Ísland. En óneitanlega er áberandi stefnuleysið sem hér virðist ríkja.

Kannski telja stjórnvöld best að markaðurinn leysi þetta sjálfur; hann muni finna bestu lausnirnar. En jafnvel öflugustu stjórnvöld heims - ljúflingarnir vestur í Washington DC - hafa áttað sig á því að það verður að forgangsraða og hafa skýra stefnu í orkumálum. Svo sameina megi krafta hins opinbera og fjárfesta í því að finna hagkvæmustu kostina. Það er forsenda raunverulegs árangurs.

Þegar menn leita nýrra orkugjafa fyrir bílaflotann (samgöngugeirann) er í raun einungis þrennt sem skiptir máli. Eða fernt: 1) Að velja þann orkugjafa sem gefur mestu og bestu orkuna m.v. rúmmál (orkuþéttleiki), 2) að unnt sé að framleiða orkugjafann í miklu magni og 3) að orkugjafinn sé tiltölulega ódýr í framleiðslu.

Lykilorðið er sem sagt hagkvæmni. Fjórða atriðið eru svo umhverfismálin. Afstaðan þar getur t.d. haft mikil áhrif á skattkerfið, til hagsbóta fyrir nýjan orkuiðnað. Þar leika stjórnvöld sitt mikilvæga hlutverk +i því að koma hlutunum á hreyfingu.

Stöldrum aðeins við áðurnefnd þrjú atriði. Ef við lítum fyrst á orkuþéttleikann þá myndi vetnið væntanlega vera þar mjög ofarlega á blaði ef litið er til hlutfallsins milli orku og massa. En hér skiptir aftur á móti rúmmálið öllu og þar er fátt sem stenst olíunni snúning. Gríðarleg orka fæst úr olíunni m.v. rúmmál og þess vegna henta bensín og díselolía frábærlega vel til að knýja samgöngutæki.

Lífdísill og etanól  er það sem kemst hvað bæst díselolíu og bensíni að orkuþéttleika. Orkuþéttleiki lífdísils er þó minni en díselolíu og orkuþéttleiki etanóls er líklega allt að þriðjungi minni en gildir um bensín. Þessir valkostir eru sem sagt heldur síðri en díselolía eða bensín.

En lífdísill og etanól er engu að síður besta nálgunin. Metanólið stendur t.d. talsvert að að baki bæði etanóli og lífdísil m.t.t. orkuþéttleika. Af þeim lausnum sem eru tæknilega mögulegar og tiltölulegar einfaldar, eru það sem sagt jurtaolían (lífdísill) og etanól sem nú kemst hvað næst bensíni og díselolíu að orkuinnihaldi.

Reyndar er varasamt að vera með alhæfingar í þessu sambandi. T.d. er jurtaolía og jurtaolía ekki eitt og hið sama! Orkuþéttleikinn er mismunandi eftir því úr hverju sú olía er unnin. En nefna má að repjuolía hefur komið vel út í slíkum samanburði. Og fleira er vert að hafa í huga; t.d. er sagt að efnarafalar sem breyta vetni í raforku, séu að ná miklu betri orkunýtingu úr eldsneytinu heldur en bensín- og díselvélarnar gera. Orkuþéttleiki er sem sagt ekki allt! T.d. gæti vetnisvæðing verið áhugaverð fyrir Íslendinga. En á móti kemur að vetnisvæðing myndi kalla á miklar kerfisbreytingar og líklega óraunhæft að það verði hagkvæmur kostur fyrr en eftir einhverja áratugi. Þess vegna er orkuþéttleikinn ennþá algert lykilatriði.

Annað hagkvæmnisatriðið sem nefnt var hér að ofan, er að unnt sé að framleiða eldsneytið í miklu magni. Hér á Íslandi má hugsa sér umtalsverða framleiðslu á lífefnaeldsneyti úr t.d. grastegundum eða lúpínu (etanólframleiðsla). Og kannski er repjan áhugaverð til að framleiða lífdísil. Ýmsar fleiri tegundir myndu koma til skoðunar, bæði í tengslum við framleiðslu á lífdísil og etanóli. Íslendingar standa a.m.k. hvorki frammi fyrir landskorti né ótryggu fæðuframboði og ættu að geta sett verulega mikið land undir framleiðslu á lífefnaeldsneyti.

En kannski er hæpið að framleiðslan hérlendis geti orðið svo mikil að nægjanleg hagkvæmni náist. Þarna gilda m.ö.o. lögmál fjöldaframleiðslunnar. Reyndar kann Suðurlandsundirlendið að bjóða upp á mikil tækifæri til stórfelldrar lífmassaframleiðslu. Landeyjarnar, Rangárvellirnir, Skógasandur. Við gætum þarna verið að tala um orkuforðabúr Íslands; stórfellda lífefnaeldsneytisframleiðslu fyrir íslenska bíla- og skipaflotann.

Þriðja atriði er kostnaðurinn. Fullyrða má að lífefnaeldsneyti er dýrara en hinar hefðbundnu olíuafurðir. Það er einfaldlega ennþá ódýrast að kaupa olíugumsið frá Sádunum - eða öðrum þeim sem því dæla upp úr jörðinni. En það að geta framleitt eigið eldsneyti, sem þar að auki mengar minna en bensín og díselolía, hefur margvíslega hagfræðilega þýðingu. Slíkt getur verið þjóðhagslega hagkvæmt, þó svo olía verði enn um sinn „ódýrasti" orkugjafinn í samgöngum. Svarið felst m.a. í því hvernig „heildarkostnaður" af eldsneyti er skilgreindur skv. reglum skattkerfisins.

Loks eru það umhverfismálin. Sem reyndar tengjast kostnaðinum. Umhverfismálin geta leitt til þess að hið opinbera setji upp hvatakerfi sem hefur þann tilgang að gera nýja orkugjafa samkeppnishæfari við olíuna. Og þannig stuðlað að minni mengun og minni losun kolefnis (minni gróðurhúsaáhrifum). Slíkar aðgerðir geta t.d. verið í formi margs konar kvóta og/eða niðurgreiðslna. Þýðingamesta skilgreiningin á umhverfismálum er fyrst og fremst pólitísk!

Eflaust eru deildar meiningar meðal Íslendinga um það hvort ríkið eiga að beita sér fyrir því að minnka þörf okkar á innfluttri olíu og olíuafurðum. Kannski er einfaldlega ódýrast að kaupa bara gamla, góða stöffið frá útlöndum, flytja það inn og fá um leið fullt af pening í ríkiskassann með skattlagningu á vesæla landsmenn. Kannski er status quo barrrasta langbest og áhyggjuminnst? Svo má líka hugsa sér að fara örlítið grænni leið og flytja inn etanól, t.d. frá löndum sem niðurgreiða slíka framleiðslu. Möguleikarnir eru margvíslegir.

Á móti kemur að framleiðsla á innlendu eldsneyti myndi skapa ný störf hér á landi og spara mikinn gjaldeyri. Þannig má tína til ýmis rök fyrir því að það yrði til mikilla hagsbóta fyrir landsmenn ef Ísland yrði að verulegu leyti sjálfbært um eldsneyti á bíla- og skipaflotann. Með eigin framleiðslu á etanóli og/eða lífdísil.

Að mati Orkubloggsins er fráleitt að sitja með hendur í skauti og bíða t.d. eftir hugsanlegri vetnisvæðingu í óvissri framtíð. Hér ættu stjórnvöld þegar í stað að hefja skipulega og markvissa vinnu í því skyni að gera Ísland nánast algerlega orkusjálfstætt.

Það ætti að vera unnt að búa svo um hnútana, í gegnum skattakerfið, að íslensk líforkuframleiðsla verði arðbær. En til að þetta yrði að alvöru iðnaði, þyrfti líklega eitthvað meira að koma til en bara skattalegt hagræði. Í framleiðslu á orku gildir nefnilega, sem fyrr segir, gamla góða lögmálið um hagkvæmni fjöldaframleiðslunnar - eins og svo víða annars staðar. Best væri ef framleiðslan yrði bæði mikil og nýtti sér öll þau gríðarlegu tækifæri sem olíu- og efnaiðnaðurinn býður upp á.

Ein athyglisverð hugmynd er að skapa stóran íslenskan lífolíuiðnað. Slíkt myndi ekki aðeins þýða stórfellda lífmassaframleiðslu. Mikilvægur hluti starfseminnar fælist í því að auka orkuþéttleika lífmassans fyrir tilverknað vetnis. Það vetni yrði framleitt með íslensku rafmagni; endurnýjanlegri orku. Sú vetnislífmassatæknier enn á tilraunastigi, en að öðru leyti er þetta gjörþekktur prósess. Íslenskur lífmassa- og vetnisiðnaður gæti nánast gert Ísland að fyrsta sjálfbæra orkusamfélagi á Vesturlöndum. Og ekki myndi skemma fyrir, að orkulindirnar að baki þeim iðnaði yrðu 100% endurnýjanlegar. Vatnsafl, jarðvarmi og... vindur!

Líklega er ekkert land í heiminum í eins góðri aðstöðu að sameina lífmassatæknina og vetnistæknina, eins og Ísland. Við höfum hér einstakt tækifæri til að byggja upp öflugan og mjög ábatasaman eldsneytisiðnað. Sá iðnaður myndi ekki aðeins framleiða innlent eldsneyti fyrir bíla- og skipaflotann, heldur einnig þær fjölmörgu og verðmætu aukaafurðir sem fylgja olíuiðnaðinum. Þar er mestu arðsemina að finna. Þetta yrði jafnvel ný og mikilvæg leið til gjaldeyrisöflunar með útflutningi á eldsneyti og fleiri olíuafurðum frá Íslandi. Það ásamt sjávarútveginum og áliðnaðinum myndi skapa hér gríðarlega öflugt hagkerfi. Og um leið grænna hagkerfi.

---------------------------------------

PS: Orkubloggarinn var á yndislegum hljómleikum fyrr í kvöld  með Ragnheiði Gröndal. Og hitti þar gamlan vin og lofaði að tileinka honum næstu færslu. Og af því Orkubloggarinn metur hreinskilni mikils er þessi færsla hér með tileinkuð þeim góða dreng; virðulegum tónlistarútgefanda Lárusi Jóhannessyni hjá 12 tónum. Og til viðbótar skal tekið fram að hún Ragnheiður Gröndal var hreint frábær, svo og bandið hennar. Takk fyrir góða kvöldstund.

Tígris!

Babýlon, Mesopótemía, Anatolía, Thule... Hvar liggja bestu kostirnir í endurnýjanlegri raforku til framtíðar?

Á heimsvísu horfir Orkubloggið hvað mest til sólarorku. Sem ennþá er dýr raforkuframleiðsla, en gæti orðið lausnin í framtíðinni. En ef horft er hæfilega stutt fram í tímann er það einfaldlega gamla góða vatnsaflið sem er líklegast til að gefa ódýrustu viðbótina í orkugeiranum.

Þar er fyrir hendi meira óbeislað afl en margan grunar. Margir virðast halda að allt hagkvæma vatnsaflið hafi nú þegar löngu verið virkjað. Því fer fjarri.

Vatnsaflsvirkjanir hafa að vísu undanfarið margar fengið á sig heldur neikvæða ímynd vegna umhverfisáhrifanna. Sem vissulega geta stundum verið mikil og óæskileg. Svo er þetta líka gamall og gróinn iðnaður og þykir þess vegna kannski pínulítið púkó í samanburði við glampandi hátæknilegar sólarsellur eða háreista hvítmálaða turna vindrafstöðvanna. Já - stundum erfitt að eiga við tískustraumana.

Vert er að minna á að engar tvær vatnsaflsvirkjanir eru eins. Því er vafasamt að alhæfa eitthvað um þessa tegund virkjana. Þar verður að meta hvert tilvik fyrir sig; sumar vatnsaflsvirkjanir eru snilld meðan aðrar rústa umhverfinu og eru afar hæpnar. Auðvitað eigum við að nýta vatnsfallsauðlindina, en um leið sýna skynsemi og aðgát. Í reynd eru slíkar virkjanir oft besti kosturinn.

Fyrir útflutning á íslenska orkuþekkingu væri nærtækt að halda til Balkanskagans. Þar eru miklir virkjanamöguleikar fyrir hendi í vatnsföllum landa eins og Albaníu, Makedóníu og fleiri af Balkanlöndunum.

Annar mjög athyglisverður virkjanakostur er nokkru austar, en þó vel innan seilingar Mörlandans. Við skulum nú halda á slóðir sem á máli heimamanna kallast Anadolu.

Við getum líka sagst vera að fara til Anatólíu. Eða kannski er svalast að erindið sé að spá í virkjanamöguleika í Efri-Mesópótamíu? Þær risavirkjanir sem Orkubloggið ætlar að beina athyglinni að í dag, eru nefnilega í fljótunum með Biblíulegu nöfnin; í ánum Efrat og Tígris. Í suðausturhluta Tyrklands.

Þar eru svo sannarlega á ferðinni stórar virkjanir í fljótum með stór nöfn. Sem kunnugt er eiga þessi miklu fljót einmitt upptök sin í fjalllendinu í austanverðu Tyrklandi. Þó eru þessi fornfrægu vatnsföll líklega þekktust fyrir fornmenninguna nokkru sunnar - í Mesópótamíu þar sem nú heitir Írak. Reyndar segja sumir að sjálfur Edensgarður hafi einmitt legið á þeim slóðum, en það er önnur saga.

Í dag telst Írak varla lengur neitt Eden. Nema kannski í augum þeirra sem leita olíu. En Orkubloggið ætlar ekki að leggjast í Biblíuhugleiðingar né olíupælingar, heldur halda sig á slóðum Efrat og Tígris í Tyrkjaveldi. Þar er á ferðinni risastórt verkefni sem kallast GAP; Güneydoğu Anadolu Projesi. Sem einfaldlega þýðir Suðaustur Anadolu verkefnið. Sem fyrr segir merkir Anadolu sama og Anatolía, sem einnig kallast Litla-Asía og hluti af þessu kallast Efri_Mesópótamía. Anadolu er m.ö.o. annað heiti yfir landsvæðið þar sem Tyrkland liggur. Sem sagt SA-Tyrklands verkefnið!

Á þessu fjalllenda svæði í suðausturhorni Tyrkjaveldis búa hátt í 10 milljón manns og þar hefur efnahagsástandið lengi verið heldur bágborið. Í því skyni að bæta lífskjör fólksins voru skipulagðar miklar áveitur til að auka mætti landbúnaðarframleiðslu. Einnig skyldi byggja virkjanir í Efrat og Tígris; bæði til að dæla vatninu fyrir landbúnaðinn og stuðla að iðnaðaruppbyggingu þarna á mörkum Evrópu og Asíu.

Þessar áætlanir má reyndar rekja allt til föður Tyrklands, þ.e. hugmynda sem sjálfur Atatürk setti fram fyrir um áttatíu árum síðan. Og eru nú loksins smám saman að verða að veruleika undir styrkri stjórn Landsvirkjunar þeirra Tyrkja; Devlet Su İsleri (skammstafað DSI). Í huga Orkubloggsins er Atatürk reyndar alltaf eins konar sambland af Hannesi Hafstein og Einari Ben. Sem kannski er barrrasta tómur misskilningur, en samt pínu rómantískt.

Alls gerir GAP-verkefnið ráð fyrir að byggðar verði hátt á þriðja tug virkjana í Efrat og Tígris. Nokkrar þeirra hafa þegar risið og flestar í Efrat. Þar er líklega hvað frægust sjálf Atatürk-virkjunin sem lokið var við árið 1992. Framleiðslugeta hennar einnar (uppsett afl) er um 2.400 MW og árleg raforkuframleiðsla hátt í 9 þúsund GWh. Þessi eina virkjun er sem sagt meira en þrisvar sinnum aflmeiri en Kárahnjúkavirkjun og framleiðir um 3/4 af þeirri raforku sem allar virkjanir á Íslandi gera samanlagt. Alls eru nú líklega 14 eða 15 virkjanir í Efrat og sú næst stærsta þar, Karamis-virkjunin, er með um 1.800 MW framleiðslugetu. Sem sagt stórar og miklar virkjanir.

Þrátt fyrir þessar mörgu vatnsaflsvirkjanir sem risið hafa í Tyrklandi á allra síðustu árum og áratugum, er GAP-verkefninu langt í frá lokið. Nú er einkum horft til þess að byggja virkjanir í Tígris. Þar eru líklega a.m.k. fimm stórar virkjanir á teikniborðinu eða í byggingu. Stærst þeirra er Ilisu-virkjunin, sem er 1.200 MW virkjun og gerir ráð fyrir meira en 300 ferkm miðlunarlóni (Hálslón er nettir 57 ferkm). Alls á virkjunin að framleiða 3.800 GWh árlega (líklega talsvert minni fallhæð þarna á ferðinni en Fljótsdalsstöð nýtur).

Nái GAP-áætlunin öll fram að ganga munu meira en tuttugu virkjanir rísa í Efrat og Tígris með afl upp á 7.500 MW og þær eru sagðar munu framleiða meira en 27 þúsund GWh árlega. Til samanburðar framleiða allar virkjanir á Íslandi samanlagt nú rétt rúmlega 12 þúsund GWh.

Framkvæmdir við Ilisu byrjuðu fyrir nærri þremur árum eða í ágúst 2006. Sjálf stíflan mun rísa einungis 65 km norður af landamærum nágrannaríkja Tyrklands; Sýrlands og Írak. Við erum sem sagt á slóðum Kúrdanna og fyrir vikið munu öll mannvirkin á svæðinu vera hönnuð til að standast flugskeytaárásir!

Ólík er túninu gatan, hugsar Íslendingurinn og horfir yfir friðsældina við Hálslón og í átt til Snæfells. Mesta ógnin sem Orkubloggarinn hefur orðið var við í nágrenni Kárahnjúka, er þegar brakandi bílútvarpið flutti honum slitróttar fréttir af  skelfilegum atburðum í New York. Þar var bloggarinn sem sagt á ferð síðdegis þann 11. september 2001 og upplifði fagran, einstakan haustdag við Snæfell, meðan öllu meira gekk á útí hinum stóra heimi.

Ekki er GAP-verkefnið við Tígrisfljót alveg laust við að hafa áhrif á umhverfið; bæði náttúruna og menningarminjar. Þetta umfangsmikla verkefni myndi varla fá grænt ljós samkvæmt íslenskri löggjöf um umhverfismat; þarna undir er talsvert meira en hreindýramosi og fáeinar flúðir. Miklar fornminjar og meira en 80 þorp munu hverfa undir vatn miðlunarlónanna. Flytja þarf til meira en 50 þúsund manns og meðal byggðanna sem liggja munu á botni Ilisu-lónsins er ferðamannbærinn Hasankeyf, sem einhverjir íslenskir ferðalangar kannast kannski við. Þar má nú m.a. sjá mosku sem byggð var í upphafi 15 aldar, brú frá 12. öld og fjölda annarra fornminja sem rekja má þúsundir ára aftur í tímann. Enda munu íbúar Hasankeyf geta rakið sögu sína heil 10 þúsund ár aftur í tímann! Allt á þetta að fara í kaf í nafni framfaranna í Tyrklandi.

Á síðustu misserum hafa Tyrkirnir lent í einhverju veseni með að fjármagna þessa miklu framkvæmd. Aðallega vegna þess að Evrópusambandið hefur sýnt mikla tortryggni gagnvart Ilisu-stíflunni - einmitt vegna umhverfisáhrifanna. Líklega vilja yfirvöld innan ESB frekar að Tyrkir útvegi sér raforku með nýjum kolaorkuverum, eins og góðum evrópskum meðaljónum sæmir. Eða að ESB vilji einfaldlega að Tyrkir éti það sem úti frýs og að blessað fólkið haldi sig við sitt frumstæða líf þarna í austurhluta landsins. Þetta eru hvort sem er að verulegu leyti Kúrdar, sem lengst af hafa ekki þótt verðir mannréttinda. Þar að auki þykir jakkalökkunum í Brussel að Tyrkirnir séu varla jafn glæsileg menningarþjóð eins og engilsaxar eða germanir. Sem eru auðvitað alvöru menningarþjóðir, sem bæði kunna að taka á hvalveiðivillimönnum frá smáþjóð í norðri og vatnsaflsvirkjana-barbörum í austri.

Tyrkneska þingið, sem er reyndar afar mislit hjörð, stendur aftur á móti þétt að baki verkefninu og segja það gott bæði fyrir efnahagslífið, menninguna... og umhverfið! Sínum augum lítur hver silfrið. Meðan ESB einblínir á menningarminjarnar sem fara undir vatn, benda Tyrkir á þá staðreynd að Ilisu-virkjunin ein muni þýða 3 milljónum tonnum minni kolefnislosun árlega, en ef ekki yrði af þessari virkjun. Þannig er umhverfisvernd margslungin og háð mismunandi túlkun. Það fer þó ekkert á milli mála að umhverfisáhrif virkjunarinnar verða all svakaleg.

Það er gamall virkjanakunningi Íslendinga, svissneska fyrirtækið Sulzer Hydro, sem fer fremst í flokki þeirra sem sjá um byggingu Ilisu-virkjunarinnar. Þetta er framkvæmd upp á einhverja 2 milljarða USD, en enn eru nokkur ljón í veginum til að áætlanir standist.

Það fór nefnilega svo að evrópskir bankar kipptu margir að sér höndum þegar þeir gerðu sér grein fyrir umhverfisáhrifum Ilisu-virkjunarinnar. Þetta hefur valdið Tyrkjunum talsverðum vandræðum því áætlanir  um virkjanir annars staðar í fljótinu miðast við að Ilisu-verkefnið nái fram að ganga fyrst.

Enn er þó stefnt að því að þessi mikla virkjun verði risin innan 4ra ára eða árið 2013. Orkubloggið mun að sjálfsögðu fylgjast spennt með. Og ætti kannski að efna til hópferðar áhugasamra Íslendinga á virkjanasvæðin við Tígris. Að sjálfsögðu með viðkomu á mögulegum virkjanastöðum á Balkanskaganum.

Svo má líka heimsækja eins og eitt speglasólarorkuver á Suður-Spáni í leiðinni og kannski líka fara á nautaat undir steikjandi Andalúsíu-sólinni. Orkubloggarinn er strax farinn að hlakka til!

Þá yrði auðvitað mikilvægt að hafa glás af tyrkneskum lírum með í för. Milljón líru seðillinn, sem nú er reyndar fallin úr gildi, var einmitt skreyttur mynd af Atatürk-virkjuninni. Sjálfur minnist bloggarinn með hlýju gamla fimm þúsund króna seðilsins. Með Einari Ben. Those were the days! "Lát hann stökkva, svo draumar þíns hjarta rætist"!

Bill Reinert

Orkubloggið hefur ávallt hlustað af athygli á stórvesírinn Bill Reinert hjá Toyota. Og notað hann sem eins konar leiðsagnarvita um hvaða tækni komi til með að sigra í bílaiðnaðinum.

Það er vart ofmælt að sá ljúflingur sé einhver áhrifamesti náunginn í þróun bílaiðnaðarins. Hann er sá sem mestu ræður um það í hvaða átt Toyota hyggst stefna - og stefnan sem Toyota tekur er líklegt til að draga mest allan bílaiðnað heimsins í sömu átt.

Reinert hefur lengi varað við bjartsýni um vetnisbíla og jafnvel gert hálfgert grín að tilburðum Honda  í að þróa slíka bíla. Eins og fólk í bílabransanum veit, trúir Honda á vetnið sem orkugjafa og hefur þegar hafði tilraunaframleiðslu á vetnisbíl.

Sá kallast FCX Clarity  og Honda hyggst hefja fjöldaframleiðslu á honum innan áratugar. Þar á bæ eru menn líklega með böggum Hildar þessa dagana, vegna nýrra áherslna Bandaríkjastjórnar. Sem hafa ákveðið að taka rafbílinn fram fyrir vetnisbílinn.

Bill Reinert hefur reyndar ekki látið sér nægja að gefa skít í vetnisbíla. Hann er einnig afar tortrygginn á framtíð rafbíla og álítur að það verði í reynd einungis tvinnbílarnir sem nái einhverri útbreiðslu. Hreinir rafmagnsbílar séu m.ö.o. vonlaust dæmi.

Hvað það verður veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá. Vert er að hafa í huga að til er önnur útgáfa af vetnistækninni en sú að nota efnarafal. Og vetnisvæðingin er langt frá því að vera úr sögunni, þó svo hún sé kannski ekki alveg að bresta á og verði etv. frekar viðfangsefni komandi kynslóða en okkar sem nú mergsjúgum auðlindir jarðar.

Það er reyndar svo mikið að gerast í bílaiðnaðinum þessa dagana, að nánast ómögulegt er að spá fyrir um hvernig hann muni þróast. En óneitanlega eru líkur á að Toyota standi uppi sem sigurvegari. eins og svo oft áður. Í þetta sinn með tvinn-bílana sína. Verður Prius‘inn  kannski brátt einn mest seldi bíll í Bandaríkjunum?

Sigraði raunsæið draumórana?

Fátt væri betra fyrir Ísland en að nýta mætti vetni sem orkugjafa . Í stórum stíl.

Þar með myndi t.d. væntanlega fást mun betri nýting á íslenskum virkjunum. Rafmagnsnotkun á nóttu er minni en á daginn og verulegan hluta af rafmagnsframleiðslu næturinnar mætti nýta til að framleiða vetni. Vetnið myndi bæði draga úr þörfinni á innfluttu eldsneyti og auka nýtingu íslensku virkjananna. Fyrir vikið hafa sumir hér á landi eðlilega bundið miklar vonir við vetnisvæðingu. Í því sambandi má nefna fyrirtækið Íslenska nýorku og vetnisstrætisvagnana sem á tímabili óku um götur Reykjavíkur.

En þó svo vetnissamfélag væri e.t.v. upplagt á Íslandi, gildir annað í löndum sem þurfa að framleiða vetnið með því að brenna kolum eða gasi. Vissulega er vetnisrafallinn tær snilld; hann getur bæði knúið bíla og skip og frá honum fer einungis hrein vatnsgufa útí andrúmsloftið. Betra getur það varla orðið.

Það er bara eitt smá vandamál. Það þarf mikla orku til að framleiða vetni. Vetnið finnst ekki í náttúrunni nema tengt öðrum efnum og er einungis orkuberi. Til að umfangsmikil vetnisvæðing geti átt sér stað, myndu flest ríki þurfa að framleiða vetnið með því að brenna kol eða aðrar kolvetnisauðlindir. Þar liggur hundurinn grafinn. Vetnisvæðing í síkum löndum myndi þýða stóraukna losun gróðurhúsalofttegunda; vetnisvæðingin yrði ekki fráhvarf frá hefðbundnum orkugjöfum heldur væri frumorkugjafinn áfram hinn sami.

Þar að auki eru ýmsir tæknilegir örðugleikar því fylgjandi að nota vetni til að knýja samgöngutæki. Undanfarin ár hefur reyndar mikil vinna verið lögð í að leysa þau vandamál. Sérstaklega hefur verið horft til möguleikans á vetnisbílum. Sbr. einmitt reykvísku vetnisstrætisvagnarnir ljúfu, sem liðuðust hér mengunarlausir um göturnar.

En nú er líklegt að bílaiðnaðurinn sé um það bil að missa áhugann á vetni sem orkugjafa. Þar ræður mestu nýleg ákvörðun bandarískra stjórnvalda, þess efnis að óralangt sé í að vetni verði skynsamlegur kostur og því tóm vitleysa að hið opinbera sé að moka peningum í slíkar rannsóknir. Nær sé að nota peningana í raunhæfari lausnir.

Já - nú hafa bandarísk orkumálayfirvöld tekið af skarið. Og lýst því yfir að margir áratugir séu í að vetni verði orkugjafi sem einhverju máli skipti þar í landi. Það er sem sagt svo að hann Steve kallinn Chu, orkumálaráðherra Obama-stjórnarinnar, og orkuteymið hans hefur skrúfað fyrir nánast allan stuðning við vetnisiðnaðinn og rannsóknir á þessu sviði. Þess í stað verður ennþá meiri áhersla lögð á nærtækari kosti í orkumálum fyrir samgöngukerfið.

Þessi óvenju skýra afstaða bandarískra stjórnvalda, sem nú liggur fyrir, er líkleg til að hafa talsvert mikla þýðingu. Það mætti jafnvel halda því fram að raunsæið (lesist lífefnaeldsneytið og rafbílavæðingin) hafi þarna sigrað vetnið með afgerandi hætti. Á móti kemur að í olíulöndum eins og Bandaríkjunum mætti framleiða vetni fyrir tilstilli kjarnorku og einnig sólarorku. Þannig að þessi ákvörðun Chu kann að lýsa skammsýni.

Reyndar telur Orkubloggið lang líklegast að ekkert leysi bensín- og díselvélar af hólmi um langa hríð. Rafbílavæðing mun kannski ná einhverri útbreiðslu, en hinn hefðbundni brunahreyfill verður áfram prímusmótorinn í bifreiðaiðnaðinum um langt skeið. Eftir því sem olíuverð kann að hækka munu bílar verða sparneytnari og rekstrarkostnaðurinn áfram haldast nógu lágur til að þetta verði ódýrasti kosturinn. Þess vegna er líklegt að olían verði áfram helsti orkugjafinn í samgöngugeiranum, eins og verið hefur svo lengi.

Þó svo þessi ofurlítið óvænta þróun mála í Ameríku sé etv. eilítið súr biti fyrir íslenska vetnis-vini, skiptir líklega meira máli að nú hafa bifreiðafyrirtækin fengið skýra framtíðarsýn. Og um leið hvatningu til að einbeita sér þróun rafbíla. Þar með næst kannski loks almennilegur árangur í rafbílaiðnaðinum; ekki verið að dreifa kröftunum í allar áttir.

Þessi niðurstaða Obama-stjórnarinnar kom Orkublogginu auðvitað ekki alveg í opna skjöldu. Efasemdaraddir um kosti vetnisvæðingar eru svo sem ekkert nýjabrum. Margir hafa bent á að vetnisvæðing yrði bæði flókin og dýr og að skynsamlegra sé leggja áherslu á raunhæfari og umhverfisvænni kosti í orkumálum.

Bush forseti gerði sjálfan sig að fífli þegar hann dásamaði vetnisbíla sem tandurhreina lausn  fyrir Bandaríkjamenn og virtist ekki hafa hugmynd um hvernig vetni er unnið þar í landi. Flokksbróðir hans í Kaliforníu - sjálfur Termínatorinn - var á tímabili kominn á sama hála ísinn, en áttaði sig og fyrir vikið hafa vetnisdraumarnir eitthvað minnkað þar vestur í sólskinsríkinu.

Þetta þýðir samt ekki að draumar um vetnisvæðingu séu útí hött. Það sem skiptir meginmáli er að vetnið verði unnið með endurnýjanlegri orku. Þess vegna gæti vetnið hentað frábærlega á Íslandi. Vetnisvæðing er ekki endanlega úr sögunni, þrátt fyrir hugsanlegt tímabundið bakslag vestur í Ameríku.

Sérstaklega eru athyglisverðar rannsóknirnar á þeim möguleika, að nota vetni til að auka orkuinnihald í lífmassa. Og þannig gera lífmassann nánast jafn orkuríkan eins og alvöru olíu.

Þar er á ferðinni hugmynd sem hugsanlega gæti gert lífmassann að hinum eina sanna arftaka olíunnar. Það væri einföld lausn, af því slík þróun kallar ekki á neinar flóknar breytingar á innviðum samfélagsins. Þær rannsóknir fara m.a. fram hjá hinum fornfræga Purdue-háskóla  vestur í Indíana-fylki. Skólinn sá er reyndar stundum nefndur Geimvísindaháskólinn sökum þess hve margir geimfaranna bandarísku komu þaðan. Líklega hefði Purdue hentað Orkubloggaranum fullkomlega hér fyrir rúmum tuttugu árum eða svo. Þegar bloggarinn stjórnaðist af verkfræði- og flugáhuga og hafði enn ekki álpast í lögfræði. En það er önnur saga.

Þessi vetnis-lífmassa tækni kann þó að vera of dýr; það á vonandi eftir að skýrast á næstu árum. Kannski meira um þessa möguleika vetnisbætts lífmassa síðar hér á Orkublogginu.

ACES

Nú eru líklega einungis fáeinar klukkustundir eða jafnvel mínútur í að Fulltrúadeild Bandaríkjaþings greiði atkvæði um óvenju mikilvægt lagafrumvarp á sviði orkumála.

Umrætt lagafrumvarp kallast American Clean Energy & Security Act (ACES; HR 2454). Það var afgreitt úr nefnd fyrir nokkrum vikum með frekar naumum meirihluta, þar sem flokkslínur riðluðust talsvert. Ekki er útséð með hvort frumvarpið verði samþykkt af Fulltrúadeildinni - það fjallar um mörg afar umdeild atriði og þykir mörgum það ýmist ganga of lengt eða of skammt í að breyta orkustefnu Bandaríkjanna. En verði frumvarpið samþykkt af Fulltrúadeildinni á það eftir að fara fyrir Öldungadeildina og svo til undirritunar Obama forseta, til að verða að lögum.

Um það leyti sem frumvarpið berst Obama gæti innihald þess verið orðið nokkuð útþynnt miðað við núverandi stöðu. Þ.a. kannski er best að hafa fæst orð um innihald þess, fyrr en endanlegt útlit og örlög liggja fyrir. En Orkubloggið stenst þó ekki mátið að benda á, að nái þetta frumvarp alla leið og verði að lögum, mun það væntanlega marka talsverð tímamót í orkumálum þar vestra. Svo ekki sé fastar að orð kveðið.

Meðal þess sem finna má í frumvarpinu eru skýr og nokkuð metnaðarfull markmið um að draga úr kolefnislosun og komið verður á viðskiptakerfi með losunarheimildir. Þarna er líka að finna lágmarkskvóta á hlutfall endurnýjanlega orku og þess vegna hefur þetta frumvarp mikla þýðingu fyrir t.d. vindorku- og sólarorkuiðnaðinn. Verði það samþykkt gæti íslensk jarðhitaþekking einnig notið góðs af með því að selja þjónustu sína þar vestra.

Loks má nefna að frumvarpið er hugsað sem fyrsta skrefið á átt að því að gjörbreyta orkunotkun í Bandaríkjunum. Líklegt er að olíuiðnaðurinn verði brátt að sjá á bak flestum opinberum styrkjum sér til handa, sem er mikil breyting frá stefnu Bush-stjórnarinnar.

Vindurinn í Bandaríkjunum er m.ö.o. að snúast og mun hugsanlega héðan í frá blása af fullum krafti í segl endurnýjanlegrar orku. Spennandi.

Vofa Leópolds konungs

"Landsbankinn - banki allra landsmanna"!

Einhvern veginn þannig hljómaði slagorð Landsbankans, ef Orkubloggarinn man rétt. Nú stefnir allt í að Alþingi samþykki Icesave-samninginn og komi þessu slagorði loks í framkvæmd. Geri skuldir Landsbankans að skuldum allra landsmanna.

Orkubloggarinn og einhverjir fleiri hafa verið að væla undan því að Ísland beri enga ábyrgð á Icesave og eigi ekki að láta þvinga sig til slíkrar ábyrgðar. Hér var komið á fót innistæðutryggingakerfi í samræmi við tilskipun ESB og þar með hafði íslenska ríkið uppfyllt skyldur sínar gagnvart Icesave og öðrum innistæðum í íslensku bönkunum.

Það vesæla ESB-kerfi reynist ónóg trygging og þess vegna ákváðu gömlu nýlenduveldin Bretland og Holland að taka upp fyrri siði. Láta aðrar þjóðir borga fyrir heimsku þeirra sjálfra. Með aðferð sem Leópold Belgíukonungur, helsta ímynd nýlendukúgunarinnar, hefði fílað í tætlur.

Þessi atburðarás er sumpart skiljanleg. Þessar gömlu siglingaþjóðir hafa löngu glatað forystuhlutverki sínu í veröldinni og eru nú eins og hvert annað gjaldþrota elliheimili á beinni leið til glötunar. Hefði niðurstaðan ekki orðið sú, að láta Ísland bera ábyrgð á Icesave, hefði það í raun verið viðurkenning á því að allt bankakerfi Evrópusambandsins væri byggt á sandi. Sem hugsanlega hefði valdið áhlaupi á flesta ef ekki alla banka innan ESB og þar með algeru fjármálahruni innan sambandsins.

Já - mikill er máttur Icesave. Stórþjóðirnar urðu að hylja sannleikann, með afarkostum til handa Íslandi. Viðhalda blekkingunni um að bankakerfi Evrópu standi traustum fótum. Fjármálakerfi ESB er nefnilega í lítið skárri stöðu en orkumál sambandsins. Allt kolsvart og græna, fallega ásýndin tóm blekking. Meira að segja Danir, sem álfurinn hann Anders Fogh segir búa í hinum græna orkudal Evrópu eru algerlega háðir kolaorku og vindorkan þeirra mest punt. Eru sannir Surtar rétt eins og aðrar þjóðir innan ESB.

Þar að auki hafa þessi ríki góða æfingu í að láta heimsku ráðmanna og yfirstéttar bitna á almúganum. Besta dæmið eru auðvitað Versalasamningarnir í lok skotgrafastríðsins mikla í Evrópu 1914-18. Þá var þýska þjóðin gerð fjárhagslega ábyrg fyrir skelfingum, sem Þýskalandskeisari og brjálaðir pótintátar hans ollu evrópskum nágrönnum sínum í heimsstyrjöldinni fyrri. Og bundin í skuldafjötra, sem hlóðu undir ofstæki og uppgang Nasismans.

Nú ætla gömlu Evrópuþjóðirnar við Norðursjó í krafti aðstöðu sinnar að skuldbinda íslensku þjóðina fyrir misgjörðir bankadólga. Þeir landar Orkubloggarans sem eru skilningsríkastir gagnvart aðgerðum Breta og Hollendinga, benda á að með neyðarlögunum alræmdu hafi íslenskir innistæðueigendur verið teknir fram fyrir útlenda. Icesave-eigendurnir í útlöndum voru m.ö.o. skildir eftir útí á ísnum meðan íslenskum fjármagnseigendum var komið í skjól. Það hafi verið óeðlilegt og réttlæti viðbrögð Evrópuríkjanna.

Þetta er kannski sanngjörn ábending. Augljóst má vera að þeir sem áttu innistæður í útibúunum hér á landi voru fyrst og fremst Íslendingar og því má segja að neyðarlögin hafi hyglað Íslendingum á kostnað útlendinganna. En ef Bretar og Hollendingar eru eitthvað ósáttir við neyðarlögin er þeim í lófa lagið að sækja rétt sinn. Fyrir dómstólum. Stjórnvöld þessara ríkja virðast hafa með öllu gleymt því að ekki á að beita þvingunum og hótunum í samskiptum siðaðra ríkja. Ef einhver réttarágreiningur er uppi um neyðarlögin verða Bretland og Holland einfaldlega að leggja það mál fyrir dóm. En ekki beita íslensku þjóðina efnahagslegu ofbeldi.

Íslenskir stjórnmálamenn geta ekki leyft sér að gefast upp gagnvart svona ofríki. Ef það blasir við "að lausn á Icesave sé ein af forsendum þess að lánafyrirgreiðsla Alþjóðagjaldeyrissjóðsins og norrænna seðlabanka verði afgreidd", eins og haft er eftir Steingrími fjármálaráðherra, verður einfaldlega að koma vitinu fyrir þá hjá AGS og norrænu seðlabönkunum.

Ef íslensk stjórnvöld hefðu í gegnum tíðina valið uppgjafarleiðina, værum við núna í mesta lagi með 3 sjómílna fiskveiðilögsögu. Gleymum því ekki hvernig Bretar hegðuðu sér þegar Íslendingar færðu út fiskveiðilögsögu sína árið 1952. Úr 3 í 4 sjómílur. Löndunarbann var sett á íslenskan fisk í breskum höfnum og þannig reynt að kúga Ísland til að afturkalla ákvörðunina. Bretar töldu sig eiga fullan rétt á að ryksuga upp þorskinn við Ísland og að Íslendingum kæmi það ekki við. Nú eins og þá verða íslensk stjórnvöld að sýna staðfestu.

Sorglegt er að breskir stjórnmálamenn skuli ekkert hafa skánað á þeirri rúmlega hálfu öld sem liðin er frá fyrsta þorskastríði íslenska lýðveldisins. Því miður eru Gordon Brown og félagar ekki í hópi siðaðra stjórnmálamanna. Nú eru Íslendingar þvingaðir í skjóli viðskiptahótana til að taka á sig ábyrgð af gjaldþroti banka, sem var í eigu einkaaðila og ekki með neinum hætti á ábyrgð íslensku þjóðarinnar né starfaði bankinn í umboði hennar. Þetta var banki sem tveir feðgar réðu yfir og til að framkvæma vilja þeirra höfðu þeir ráðið tvo bankastjóra til að stýra bankanum. Þeir stýrðu honum í þrot.

Einhverjum kann reyndar að þykja það full dramatískt hjá Orkublogginu - og jafnvel ósæmilegt - að líkja Icesave-niðurstöðunni við Versalasamningana. Og þar með bera stöðu Íslands saman við vonleysi Weimar-lýðveldisins. Og þar að auki voga sér að nefna brjálæðinginn Leópold Belgíukonung í tengslum við þetta lítilfjörlega peningamál. En í alvöru talað; það er varla hægt að trúa því að íslenska þjóðin skuli beitt slíkum þvingunum af hálfu stjórnvalda Vestur-Evrópskra ríkja, eins og gerst hefur í Icesave-málinu.

ESB-löggjöfin um tryggingasjóð innistæðueigenda var einfaldlega gölluð. Ísland hvorki ber né bar lagalega ábyrgð umfram það að koma hér á fót slíkum sjóði. Það að sá sjóður reyndist alltof lítill til að mæta falli Landsbankans í Bretlandi og á meginlandi Evrópu, er aftur á móti ekki á ábyrgð íslenska ríkisins. Hvað þá íslensku þjóðarinnar.

Og neyðarlögin geta ekki talist andstæð réttarreglum Evrópska efnahagssvæðisins, nema að þar til bærir dómstólar komist fyrst að slíkri niðurstöðu. Allt annað er refsing án dóms og laga. Þvingun í krafti aflsmunar. Þess vegna tekur Orkubloggið undir með Sigurði Líndal, sem kemst þannig að orði í frétt  Morgunblaðsins fyrr í vikunni:

„Mér finnst óskiljanlegt að ekki skuli hægt að leggja málið fyrir dóm... Mér finnst að við hljótum að eiga rétt á því, það hlýtur að vera hægt að koma á fót slíkum dómstóli og menn ættu að geta sæst á það. Ég segi fyrir mig, ef ég á að svara hreinskilnislega; ég vil frekar tapa málinu þannig að réttarstaðan væri skýr en að vera í þessari óvissu og láta gagnaðilana einhliða ákvarða skyldur okkur.“

En svo eru þeir sem vilja að Landsbankinn verði loks að "banka allra landsmanna"? Eða öllu heldur umbreyta lógóinu: "Landsbankinn - skuldir allra landsmanna".

W-laga kreppa?

Orkubloggið hefur lýst hrifningu á því hvernig Sádunum tókst ætlunarverk sitt á undraskömmum tíma. Að koma olíutunnunni í 70 dollara með því að draga passlega úr framleiðslunni.

En engin rós er án þyrna. Nú vofir sú hætta yfir að Sádarnir hafi lagt heldur þungar byrðar á veröldina. Hækkandi olíuverð muni kæfa þann bata í efnahagslífinu sem teikn hafa verið á lofti um upp á síðkastið, t.d. bæði í Bandaríkjunum og í Kína.

Ýmsir vitringar hafa verið að kasta fram spádómum um ýmist U eða L-laga kreppu. Loks þegar vísbendingar voru að byrja að koma fram um að kreppan gæti hugsanlega orðið U-laga - botninum væri náð og efnahagsbati framundan - eru nú komnir fram nýir spádómar. Nú er spáð að þetta gangi ekki svo ljúflega, heldur að veröldin stefni hraðbyri í W-laga kreppu. Þar sem síðari dýfan verði enn verri enn sú fyrri.

Hækkandi olíuverð ásamt vaxandi verðbólgu muni snarlega kýla efnahagslífið niður á ný og jafnvel steinrota það í langan tíma. Og það er sjálfur efnahagssjándinn Nouriel Roubini sem nú varar við þessu. Hann segir aðstæður vera að skapast fyrir enn meiri dýfu og að atvinnuleysi eigi líklega ennþá eftir að aukast umtalsvert.

Roubini gengur svo langt að segja að Evrópusambandið kunni að liðast í sundur. Þar séu bankarnir í enn verri stöðu en komið hafi fram til þessa og verndarstefna gangi nú ljósum logum innan margra aðildarríkjanna. Slíkt sé afleitt því einangrunarstefna muni einfaldlega draga kreppuna á langinn.

Í reynd erum við öll á valdi Sádanna. Þeir kæra sig þó alls ekki um að kæfa okkur; vilja þvert á móti að við blómstrum svo við getum borgað þeim offjár fyrir olíufíkn okkar. Þess vegna kann að vera skynsamlegt fyrir þá að auka nú aðeins við olíuframleiðsluna. Fá smá slaka í verðið, svo efnahagslíf Vesturlanda hrökkvi ekki alveg upp af.

Nú er mikilvægt að spila rétt úr möguleikunum. Ekki bara fyrir Sádana, heldur ekki síður fyrir fámenna þjóð norður í Dumbshafi. Íslendingar eru í þeirri nánast einstöku aðstöðu að rafmagnsframleiðsla okkar er algerlega óháð kolvetniseldsneyti. Ef við gætum líka framleitt að verulegu leyti eigið eldsneyti á bíla- og skipaflotann yrðum við líklega sigurvegarar kreppunnar. Nú kann að vera hárrétti tíminn fyrir íslensk stjórnvöld að hefja endurreisnarstarf með því að gera Ísland óháðara innfluttu eldsneyti (nema hvað flugið fær auðvitað að njóta flugvélabensíns enn um sinn).

Stjórnvöld ættu að vinna þetta hratt. T.d. setjast niður með samtökum bænda og leita leiða til að  landbúnaðurinn geti dregið úr starfsemi sem skilar litlum arði og þess stað framleitt eldsneyti á íslenska bílaflotann. Lífefnaeldsneyti (biofuel) er líklega raunhæfasta og fljótvirkasta leiðin til að draga úr olíufíkninni.

Orkubloggarinn hefur lengi verið tortrygginn á lífefnaeldsneyti sem framtíðarlausn í orkumálum. Og hefur þá verið að vísa til fyrstu kynslóðar af slíku eldsneyti, sem byggist á ræktun á hefðbundnu ræktarlandi, sem er óheppilegt fyrir fæðuframboð í heiminum. Aftur á móti bindur bloggið miklar vonir við að biofuel komi til með að verða góður kostur þegar unnt verður að vinna það úr þörungum  (algae).

En hugsanlega er lífefnaeldsneyti nærtækasta, ódýrasta og skynsamlegasta lausnin. Ekki verður fram hjá því litið, að nýlega lýstu bandarísk stjórnvöld því yfir að vetni verði aldrei raunhæfur orkugjafi í stórum stíl. Það sé einfaldlega allt of dýrt og ópraktískt. Þokkalegt rothögg fyrir þann ljúfa iðnað.

Einnig eru uppi efasemdir um að til sé nægjanlegt liþíum  í veröldinni til að standa undir stórfelldri rafbílavæðingu. Og nokkuð langt virðist í að metanólið eða DME verði raunhæfur kostur. Þess vegna freistast Orkubloggið til að veðja á lífmassann sem skásta kostinn þegar horft er til ekki of fjarlægrar framtíðar. E.h.t. kemur svo kannski að því að allt gangi fyrir sólarorku - en ekki alveg á næstunni! 

Þegar horft er til lífmassans er s.k. þriðju kynslóðar lífefnaeldsneyti auðvitað mest spennandi; eldsneyti unnið úr þörungum. Vonandi verður sá möguleiki raunhæfur sem fyrst, svo forðast megi að ræktarland heimsins umbreytist í fóðurakra fyrir bílaflotann. Hér á Íslandi getum við aftur á móti leyft okkur að hafa litlar áhyggjur af fæðuframboði. Hér er mikið af ræktarlandi, sem upplagt væri að nota til hefðbundinnar lífmassaframleiðslu.

Það mætti sem sagt nota íslenskt lífefnaeldsneyti til að minnka þörfina á innfluttri olíu; þannig mætti bæði spara gjaldeyri og skapa ný störf hér heima. Að vísu yrði ríkið þá væntanlega af tekjum, sem nú fást í tengslum við sölu á því bensíni og olíu sem lífmassinn myndi leysa af hólmi. Ekki er raunhæft að lífefnaeldsneytið þoli eins mikla skattlagningu; til þess er framleiðslan líklega enn of dýr.

Heildaráhrifin af því að auka hlutfall innlendrar orku ættu þó að verða prýðilega jákvæð. Þarna myndu verða til störf, byggjast upp verðmæt þekking og reynsla og allt yrði þetta enn eitt skrefið að því að gera Ísland framtíðarinnar algerlega orkusjálfstætt. Ekki amalegt markmið að stefna að.

En til að svo megi verða er ekki nóg að nokkrir hugsjónamenn eða sérvitringar séu að bauka við þetta hver í sínu horni. Orkustefna er grundvallaratriði hjá hverju ríki. Íslensk stjórnvöld eiga að taka af skarið og móta sér skýra orkustefnu . Ekki bara í virkjana- og raforkumálum, heldur einnig um það hvernig við getum komið bílum og skipum sem mest á innlent eldsneyti. Íslenskan lífmassa!

"Spurðu vindinn"

Einu sinni fyrir mörgum, mörgum árum varð ég samferða nokkrum körlum í ferð þeirra austur með Síðu. Einn þeirra var Hannes Pétursson, skáld.

Við Foss á Síðu, þar sem fossinn fellur svo fallega hvítfyssandi lóðrétt niður af heiðarbrúninni, var stansað, gengið um og myndavélarnar mundaðar. Hannes stóð aftur á móti tómhentur og deplaði augunum svolítið sérkennilega. Aðspurður kvaðst hann líka vera að taka myndir; "Taka myndir með augunum". Spurður að því hvort slíkar myndir varðveittust nægjanlega vel, svaraði hann að bragði: "Spurðu vindinn, vinur minn. Spurðu vindinn".

Sé litið er til ljósmyndanna tveggja hér eilítið neðar kunna sumir að spyrja sig hvað veldur mismuninum? Af hverju er danska ströndin hér að neðan þakin vindrafstöðvum, en hin íslenska auð? Þrátt fyrir að sú síðar nefnda njóti líklega bæði meiri og stöðugri vinds og kunni því að henta enn betur fyrir vindorkuver en sú danska.

Svarið er ekki mjög flókið. Danmörk hefur jú lengst af fengið nær allt sitt rafmagn frá kolaorkuverum og þar er vindorkan því kærkominn orkugjafi. Bæði til að minnka þörfina á innfluttri orku og ekki síður til að draga úr mengun svo og að minnka losun gróðurhúsalofttegunda frá kolaorkuverum.

Ísland aftur á móti er með með gnægð af vatnsafli og jarðvarma. Hér hafa orkufyrirtækin því sérhæft sig í slíkum virkjanakostum - og kunna jafn lítið á að virkja vindinn eins og þau kunna mikið á að beisla vatnsafl og jarðvarma.

Þar að auki voru það alkunn sannindi allt fram undir aldamótin síðustu, að vindorka var almennt talsvert dýrari orkuvinnsla en bæði vatnsafl og jarðvarmi. Þess vegna hefur lítil sem engin ástæða verið fyrir íslensku orkufyrirtækin að vera að spá í slíka sérvisku, nema kannski á útnárum eins og í Grímsey. Þess vegna er t.d. ekki ein einasta vindrafstöð risin á suðurströnd Íslands, en myndin hér að neðan er einmitt tekin við Dyrhólaey.

En nú eru aldamótin löngu liðin og næstum áratugur í viðbót! Framþróun endurnýjanlegrar orku á heimsvísu er æpandi hröð og á síðustu tíu árum hefur orðið gríðarleg uppsveifla hjá vindorkufyrirtækjunum. Náðst hafa fram hreint ótrúlegar kostnaðarlækkanir í þessum iðnaði á stuttum tíma. Það er varla ofsagt að þau tímamót séu nú runnin upp, að hagstæðustu vindrafstöðvarnar jafnist nú á við hagkvæma vatnsaflsvirkjun eða jarðvarmaorkuver.

Það er mikil breyting frá því sem var fyrir einungis áratug eða svo. Fyrir vikið skyldi maður ætla að íslensku orkufyrirtækin og iðanaðraráðuneytið væru nú byrjuð að íhuga alvarlega þann möguleika að hér á landi rísi vindorkuver.

Þegar litið er fáein ár fram í tímann eru góðar líkur á að stórar vindrafstöðvar muni verða jafnvel ennþá hagkvæmari heldur en gamla, góða vatnsaflið. Kostnaðurinn kann að verða svipaður, en langvarandi umhverfisáhrif vindorkuveranna eru miklu minni. Það hversu vindorkan er að verða ódýr veldur því að orkuver af því tagi spretta nú upp með ótrúlegum hraða víðsvegar um ólík lönd eins og Bandaríkin, Spán og Kína.

Hér á landi er raforka til stóriðju svo geysilega hátt hlutfall af heildarorkuþörfinni, að líklega verður rafmagn frá vindorkuverum seint mjög stór hluti raforkuframleiðslu landsmanna. Til þess er vindorkan of sveiflukennd og ótrygg; hún hentar stóriðjunni ekki nægjanlega vel.

Engu að síður gæti verið hagkvæmt að stórar vindrafstöðvar framleiði allt að 5% raforkunnar á Íslandi. Í dag myndi það líklega þýða framleiðslu upp á 600 GWh (miðað við að heildarraforkuframleiðslan á ári sé um 12 þúsund GWh). Til að framleiða svo mikið af raforku frá vindrafstöðvum þarf mikið uppsett afl; varla er raunhæft að gera ráð fyrir meira en ca. 25-30% nýtingu hjá íslenskum vindrafstöðvum.

Illmögulegt er að fullyrða af neinni nákvæmni um það hversu mörg MW af vindrafstöðvum þarf hér á landi til að framleiða þessar 600 GWh. Engin raunveruleg hagkvæmnisathugun hefur verið gerð um þetta og ekki verið framkvæmdar þær vindmælingar sem nauðsynlegar eru til að meta hagkvæmnina af einhverju viti.

Þess í stað æða menn hér út um allar trissur að skoða möguleika á nýjum vatnsaflsvirkjunum og jarðhitavirkjunum. Og virða um leið að vettugi möguleikann á því að skynsamlegt kunni að vera að huga af alvöru að því að reisa hér vindorkuver. Ekki virðist hafa hvarflað að neinum manni að við gerð Rammaáætlunar um virkjanakosti á Íslandi, væri eðlilegt að skoða líka kosti vindorkuvera. En þar er einungis litið til vatnsafls og jarðvarma.

Það er að öllum líkindum einungis tímaspursmál hvenær útflutningur á rafmagni frá Íslandi um sæstreng verður raunhæfur kostur. Norðmenn hafa nú þegar lagt slíkan sæstreng eftir botni Norðursjávar og til Hollands. Þeir gera ráð fyrir að stórauka raforkusölu með þessum hætti á komandi árum. Í því skyni stefna Norsararnir á að reisa fjölda stórra vindrafstöðva all langt utan við ströndina og jafnvel að þær verði fljótandi. Þeir ætla að umbreyta vindinum sem þar blæs svo hressilega, í beinharðar gjaldeyristekjur.

Hér virðast ráðamenn aftur á móti fremur vilja að þjóðin gerist peningaþrælar Hollendinga og Breta. Að mati Orkubloggsins er orðið tímabært að Íslendingar hefji vinnu með það að markmiði að Ísland selji raforku í stórum stíl til Evrópu. Frá stórum vindorkuverum. Iðnaðarráðherra og ráðgjafar hennar hljóta að fara að skoða þessa möguleika ekki seinna en strax. Annað væri mikil skammsýni.

Kolefnisvísitalan

Undanfarin ár hefur nánast öll umræða um orku- og umhverfismál snúist í kringum gróðurhúsaáhrif, hlýnun jarðar, kolefnisjöfnuð, endurnýjanlega orku og nauðsyn þess að jarðarbúar „snúi af braut olíufíkinnar".

Engu að síður telur Orkubloggarinn óumflýjanlegt að kol, gas og olía verði helstu orkugjafar heimsins um langa framtíð - jafnvel næstu hundrað árin eða meira. Og að heimsbyggðin muni áfram vinna bullsveitt við að kreista hvern einasta olíudropa sem unnt er úr iðrum jarðar.

Þar er enn af miklu að taka; miklu meira en margir virðast halda. Heimsendaspárnar um að við séum nú meira en hálfnuð með olíubirgðir jarðar dynja á okkur nær daglega og að senn fari verðið á olíutunnunni í 200-300 dollara er ekki óalgeng spá. En í reynd er miklu líklegra að ennþá sé unnt að framleiða á þokkalegu verði jafnvel þrisvar til fjórum sinnum meiri olíu en gert hefur verið síðustu hundrað árin. Um þetta er vissulega mikil óvissa, en Orkubloggið hallast að því að meðalverð á olíu næstu árin verði vel undir 200 dollurum tunnan miðað við núvirði.

Ef olíuverðið helst hógvært mun ekkert draga úr eftirspurn eftir olíu. Ef aftur á móti verðið rýkur upp langt yfir 100 dollara tunnan, er líklegt að nýr svartur risaiðnaður líti dagsins ljós. Olíuvinnsla úr kolum. Það er sem sagt sama hvernig olíuverðið þróast; kolvetnisvinnsla verður grunnurinn í orkugeira heimsins um langa framtíð. Ódýr olía mun auka olíueftirspurn en dýr olía mun auka eftirspurn eftir gasi og kolum. Þetta er eins konar sjálfskaparvíti eða úlfakreppa.

Tæknilega er löngu orðið unnt að framleiða olíu úr kolum og af kolum eru til heil ósköp. Þessi framleiðsla er nokkuð dýr og hefur þess vegna ekki orðið umfangsmikil. En ef olíuverð fer til langframa yfir 100 dollara tunnan mun þessi s.k. synfuel-framleiðsla vaxa hratt - það er óumflýjanlegt. En það mun þýða hrikalega aukningu í kolefnislosun. Eflaust má segja að sú mengun ein og sér sé hreinn viðbjóður, en ýmsir óttast enn meira veðurfarsbreytingarnar sem kolefnislosun kann að valda.

Þessi subbulegi synfuel-iðnaður - sem kannski mætti kalla kolaolíu upp á íslensku - vex hratt en hljóðlega. Eins og Orkubloggið hefur áður getið um er það Suður-Afríska fyrirtækið Sasol, sem er í fararbroddi synfuel-iðnaðarins. Æðsti presturinn í þessum kolsvarta bransa er tvímælalaust Pat Davies, forstjóri Sasol.

Þeir Sasol-menn standa langt í frá einir. T.d. hefur stærsta jarðhitafyrirtæki heims - sem reyndar er mun þekktara fyrir olíuframleiðslu sína - sett mikið fjármagn í synfuel-framleiðslu. Hér er auðvitað verið að tala um Chevron, en Chevron á nú í nánu samstarfi við Sasol.

Kannski eru þær kenningar hárréttar að kolvetnisbruni mannkyns valdi hlýnun á jörðinni. Kannski. Kannski ekki. Orkubloggarinn er svolítið efins um að þær kenningar gangi eftir - en þykir þó sjálfsagt að sýna aðgát og reyna að takmarka þessa losun. Þó ekki sé nema til að minnka mengunina sem stafar frá öllum kolaorkuverunum og samgönguflotanum.

En hvað sem umræðunni og tilraunum ríkja til að draga úr kolefnislosun líður, er þetta eiginlega dæmt til að mistakast. Við byggjum allt okkar líf á orkunni og hún er og verður að mestu framleidd með kolvetnisbruna. Þess vegna streymir fjármagnið sleitulaust í iðnað eins og synfuel. Þó svo auðvitað sé miklu meira talað um þá fáeinu aura sem iðnfyrirtækin láta renna til þróunar í endurnýjanlega orkugeiranum. Meðan ekki kemur fram ný grundvallarlausn í orkumálum heimsins, mun kolvetnisbruninn halda áfram að vaxa í heiminum. Hvað sem öllum fögrum fyrirheitum líður. Það þarf eitthvað mikið að koma til, til að breyta þeirri þróun.

Þetta kann að hljóma nokkuð neikvæð spá. En Orkubloggarinn þjáist af miklu raunsæi. Hugsanlega verða þóríum-kjarnorkuver lykilatriði í umbreytingu í orkugeiranum. Ennþá betra væri ef kjarnasamruni verður tæknilega mögulegur. Enn er þá eftir að koma með snilldarlausnina í samgöngugeiranum. Rafmagnsbílar verða kannski hluti af lausninni en þó vart neitt grundvallaratriði. Meira eins og að kasta krækiberjum í kolsvarta Kolefnisrisann. Hér þarf eitthvað miklu meira að koma til. Það má öllu raunsæju fólki vera augljóst að umbreytingin mun taka langan tíma og óumflýjanlegt að kolvetnisbruni mun halda áfram að aukast lengi enn.

Meðan hlutabréfavísitölur æddu upp komst lítið annað að í fjölmiðlunum en gagnrýnislausar hallelúja-fréttir um uppganginn í efnahagslífinu. Upp á síðkastið hafa verðbréfabréfamarkaðirnir orðið æstir í að miðla viðskiptum með kolefnisheimildir. Nýjasta útspilið í fjármálalífinu er sem sagt að gera sér bisness úr gróðurhúsaáhrifunum.

Stærstu viðskiptamiðstöðvar heimsins hafa löngum skreytt sig með ljósaskiltum, sem sýna helstu verðbréfavísitölurnar. Nýjasta brumið er innlegg risabankans Deutsche Bank. Sem nú hefur líklega mestar áhyggjur af því hvort þeir þurfa að taka Actavis upp í skuldir.

Þar þykir mönnum ganga hægt að takmarka losun gróðurhúsalofttegunda. Til að leggja áherslu á þetta komu þeir nýlega fyrir 25 metra háu skilti sem sýnir vegfarendum í New York magn gróðurhúsalofttegunda í andrúmsloftinu. Þar í hjarta Manhattan getur fólk nú séð teljarann æða áfram. Hver og einn verður svo að hafa sína skoðun á því hvort þetta sé raunveruleg dómsdagsklukka eða merkingarlaus tala.

Sagt er að hálf milljón manns sjái þetta skilti á degi hverjum. Við hin getum fylgst með tölunni hér.

Endurkoma styrjunnar?

Landsvirkjun undirbýr nú virkjanir í neðri hluta Þjórsár og þar á meðal stendur til að virkja Urriðafoss. Væntanlega stendur til að a.m.k. verulegur hluti þeirrar raforku fari í nýjan áliðnað á suðvesturhorni landsins. Á sama tíma eru nú uppi hugmyndir um að loka nokkrum af helstu vatnsaflsvirkjununum á vatnasvæði Columbiafljótsins vestur í Bandaríkjunum og láta stórar, nýjar vindrafstöðvar leysa þær af hólmi.

Vindorkuver spretta nú upp víða á vindbörðum sléttum Bandaríkjanna - og það jafnvel í nágrenni jarðhitavirkjananna í Kaliforníu og vatnsaflsvirkjana norðvesturfylkjanna Oregon og Washington. Vindorkan er einfaldlega að verða einn albesti kosturinn í virkjanamálum og stundum jafnvel sá sem bestur þykir.

Í síðustu færslu minntist Orkubloggið á hinar svakalegu vatnsaflsvirkjanir í Columbiafljótinu. Þær voru mikilvægur hluti í endurreisnaráætlun Roosevelt's forseta í Kreppunni miklu og veittu mörgum atvinnulausum Bandaríkjamanninum vinnu og nýja von. Ódýr raforkan frá virkjununum varð undirstaða gríðarlegs áliðnaðar þar vestra og sá iðnaður var lengi mikilvægur hluti atvinnulífsins í viðkomandi fylkjum.

En tíminn stendur ekki í stað og allt er breytingum háð. Að því kom að álverin í norðvestrinu gátu ekki lengur keppt við nýja kaupendur. Inn á svæðið komu háþróaðri fyrirtæki sem gátu skilað meiri virðisauka en álverksmiðjurnar og voru viljug til að borga mun meira fyrir raforkuna en álfyrirtækin treystu sér til.

Fyrir vikið hefur hverju álverinu á fætur öðru verið lokað þarna í nágrenni hinnar ægifögru náttúru í nágrenni Klettafjallanna. Og álfyrirtækin leitað á ný mið - til landa sem eiga mikið af ónýttri orku og eru með lítt þróaðan iðnað. Ekki skemmir ef í viðkomandi landi eru stjórnmálamenn við völd sem eru æstir í að virkja jafnvel þó svo lítill arður fáist af orkusölunni.

Hátækniálverin þarna vestra gátu sem sagt ekki keppt við "eitthvað annað" sem kom inn á svæðið. Það voru talsverð tímamót. Og nú gætu enn á ný verið að bresta á tímamót í orkuiðnaði Washington og Oregon. Það eru nefnilega uppi hugmyndir  um að nýta vindorku til að loka vatnsaflsvirkjunum í Columbiafljóti og endurheimta fjölbreytt lífríki árinnar.

Hugmyndin er sem sagt sú að vindorkan leysi vatnsorkuna af hólmi - að einhverju marki. Það er reyndar alls óvíst að þessar hugmyndir gangi eftir. Satt að segja þykir Orkublogginu heldur ólíklegt að svo fari, því stóru vatnsaflsvirkjanirnar í Columbia framleiða líklega einhverja ódýrustu raforku sem þekkist. Á móti kemur að virkjanirnar höfðu mikil neikvæð umhverfisáhrif í för með sér og freistandi að endurheimta hluta af hinum horfna heimi.

Columbiafljót var áður m.a. þekkt fyrir gríðarlega laxagengd og margar fallegar fossaraðir. Heiti eins og Celilo Falls, Priest Rapids og Kettle Falls eru nú einungis endurminning um villt straumvatnið sem var kæft með stíflumannvirkjum fyrir mörgum áratugum og sökkt í djúpið. Vegna virkjananna og miðlunarlóna hvarf fjöldi flúða og fossa og laxinn gat ekki gengið lengur upp fljótið eins og verið hafði. Á svæðum þar sem áður höfðu veiðst milljón laxar á ári varð Columbia einfaldlega laxalaus. Efnahagslega bitnaði þetta einkum á indíánaættflokkum á svæðinu sem áttu veiðiréttinn og kannski var það ein ástæða þess að menn gerðu ekki mikið úr þessu á sínum tíma.

Auk laxins hafði Columbia að geyma mikið af styrju, en vegna stíflnanna eyðilögðust mörg helstu hrygningarsvæðin og styrjan hætti að geta gengið upp með ánni eins og verið hafði síðan í árdaga. Í dag er stofn Hvítstyrjunnar í Columbia ekki svipur hjá sjón. Þar að auki fór talsvert mikið land undir miðlunarvatn, sem eftirsjá þykir í. Þess vegna eru margir sem nú vilja nota vindorkuna til að leysa virkjanir í Columbia af hólmi og færa hluta árinnar til fyrra horfs.

Maður hefði kannski ætlað að möguleikar í vindorku í Bandaríkjunum miðuðu fyrst og síðast að því að draga úr þörfinni á rafmagni frá gas- og kolaorkuverum! En nú eru sem sagt komnar fram hugmyndir um að vindorka leysi af hólmi einhverjar af stóru vatnsaflsvirkjununum á vatnasvæði Columbia-fljótisins. Raforkufyrirtækið Bonneville Power Administration (BPA), sem selur stærstan hluta raforkunnar frá virkjununum í Columbia, Snákafljóti og öðrum virkjunum á þessu gríðarstóra vatnasvæði, íhugar nú að auka mjög raforkuframleiðslu frá vindorkuverum. Einkum til að mæta vaxandi eftirspurn eftir raforku og líka til að skapa sér grænni ímynd. Með nýjum vindorkuverum gæti BPA dregið úr raforku sinna frá gasorkuverum, sem nú er næst stærsta raforkuuppspretta BPA (á eftir vatnsaflinu).

Vafalust bjuggust stjórnendur BPA við því að þessum áætlunum þeirra yrði fagnað með látum. En það fór ekki alveg eins og þeir vonuðust eftir. Því til eru þeir sem vita að laxastofnarnir í stórám norðvestur-fylkjanna voru annað og meira fyrir tíð vatnsaflsvirkjananna. Margir eygja nú möguleikann á að endurheimta eitthvað af forni frægð Columbia-laxins. Þess vegna hefur BPA vinsamlegast verið bent á að þeir eigi einfaldlega að nýta vindorkuna til að minnka þörfina á vatnsaflsvirkjununum, þ.a. þær megi rífa niður og frelsa laxinn úr áratuga ánauð sinni.

Það kom BPA örlítið á óvart að vindorkuverin þeirra yrðu vatn á myllu þess að loka virkjunum í Columbiafljótinu. Þeir hafa beint á að vatnsaflsvirkjanir og vindorkuver spili mjög vel saman. Henti vel til að jafna álagið og þetta sé einfaldlega samsetning sem smellpassar í raforkuframleiðslu. Vatnsaflið muni þróast í að verða varaafl, en það hlutverk er nú aðallega í höndum gasorkuveranna.

Það er óneitanlega athyglisvert ef aukning vindorku þarna í æpandi náttúrufegurð Oregon og Washington verður ekki til að fækka um eitt einasta gasorkuver og hvað þá kolaorkuver. Heldur að vindorkan leysi þess í stað gamlar og löngu uppgreiddar vatnsaflsvirkjanir af hólmi. Svolítið undarleg þróun, a.m.k. svona við fyrstu sín. Maður hélt jú að endurnýjanleg orka í bæði Evrópu og Bandaríkjunum hefði einkum það hlutverk að takmarka kolefnisbruna og þörf á innfluttri orku.

Augljóslega yrði kostnaðarsamt að ráðast í aðgerðir af þessu tag, þ.e. að loka vatnsaflsvirkjunum. En líklega hefur það þó sjaldan verið eins auðvelt og nú. Kreppupakkinn kenndur við Obama (Obama Stimulus Package) felur það í sér að lánamöguleikar BPA frá alríkisstjórninni hafa aukist úr tæpum 4,5 milljörðum dollara í næstum því 8 milljarða dollara. Fyrirtækið á nú m.ö.o. greiðan aðgang að miklu og ódýru lánsfé og þrýst er á þá að hugleiða sína siðferðislegu ábyrgð og bæta fyrir eitthvað af því mikla umhverfistjóni sem fylgdi virkjununum á vatnasvæði Columbia.

Sérstaklega hefur verið bent á þann möguleika að rífa burtu virkjanirnar í neðri hluta Snákafljóts, sem er ein stærsta þverá Columbia. Virkjanirnar þar reyndust hafa hvað neikvæðust áhrif á laxinn og með því að fjarlægja þær mætti líklega stórefla lífríkið á svæðinu. Af hálfu BPA hefur verið bent á að bygging nýrra vindorkuver sem einungis myndu mæta framleiðslutapinu vegna umræddra virkjana, myndu kosta 400-550 milljónir dollara (til samanburðar má nefna að á liðnu ári voru heildartekjur BPA rétt rúmir 3 milljarðar dollara). Sumir segja aftur á móti að þetta séu smápeningar miðað við ávinninginn sem þetta myndi skila lífríkinu í Snákafljóti. Og nú sé tækifæri að láta enn umhverfisvænni orku bæta fyrir umhverfistjón fyrri tíma. Skyldi koma að því að vindorka verði meginuppspretta raforkuframleiðslu Landsvirkjunar, en vatnsaflið verði fyrst og fremst varaafl?

Græni herinn

At Bonneville now there are ships in the locks.
The waters have risen and cleared all the rocks.
Shiploads of plenty will steam past the docks.
So roll on, Columbia, roll on.

Þessi texti sveitasöngvarans frábæra Woody heitins Guthrie, er líklega ágætis inngangur að umfjöllun Orkubloggsins um vatnsafl í norðvesturríkjum Bandaríkjanna.

Columbia sú sem þarna er sungið um er auðvitað Columbiafljótið, sem er mesta vatnsfall í norðvesturríkjunum. Það ber gríðarlegt vatnsmagn frá Klettafjöllunum og til Kyrrahafsins á um 2 þúsund km leið sinni gegnum bæði Kanada og Bandaríkin. Upptökin liggja í Kanada en tilkomumest er Columbia í Washingtonfylki. Alls mun vatnasvæði Columbia vera hvorki meira né minna en 670 þúsund ferkílómetrar!

Vegna mikillar fallhæðar hentar Columbiafljót afar vel til vatnsaflsvirkjana og stendur undir þriðjungi af öllu virkjanlegu vatnsafli í Bandaríkjunum. Enda eru nú samtals um hálfur annar tugur virkjana í fljótinu sjálfu, sumar þeirra gríðarstórar. Að auki er fjöldi annarra virkjana í þveránum, en af þeim er Snake River hvað þekktust.

Snákafljót er eitt af þessum dásamlegu örnefnum í bandarískri náttúru - nöfnum sem fá hjarta Orkubloggarans til að þrá frumbyggjalíf 19. aldar á indíánaslóðum. Ekki er stubburinn minn, 8 ára, síður spenntur fyrir Frumbyggjabókunum en pápi hans. Í kvöldlestrinum erum við einmitt komnir að lokabókinni í þessum skemmtilega norska bókaflokki og heitir bókin sú ekki amalegra nafni en Gullið í Púmudalnum!

Frægustu virkjanirnar í Columbiafljótinu eru kenndar við smábæinn Bonneville, en í reynd er nafnið Bonneville-stíflurnar(Bonneville Dams) oft notað sem samheiti yfir fjölmargar virkjanir í fljótinu. Þar eru stærstar Grand Coulee með hvorki meira né minna en um 6.800 MW framleiðslugetu og Chief Joseph Dam, sem getur framleitt um 2.600 MW. Til samanburðar þá er framleiðslugeta Kárahnjúkavirkjunar um 700 MW. Alls geta virkjanirnar í Columbiafljóti framleitt lítil 25 þúsund MW og eru þá virkjanirnar í Snákafljóti og öðrum þverám Columbia EKKI taldar með. Sem sagt dulítið rafmagn þarna á ferðinni.

Lengi vel var stærstur hluti rafmagnsins frá Columbia-virkjununum nýttur til álframleiðslu. En með fjölbreyttari atvinnurekstri í Seattle og nágrenni fór svo að álfyrirtækin lentu í erfiðleikum með að keppa um orkuna. Á síðustu árum hefur hverri álverksmiðjunni á fætur annarri verði lokað þarna í hinu magnaða norðvestri. Samdrátturinn í áliðnaðinum þar er sagður allt að 80% á örfáum árum. Þess í stað fer orkan frá vatnsaflsvirkjununum nú til fyrirtækja eins og Google, sem hefur unnið að uppbyggingu gagnavera á svæðinu. Kannski umhugsunarvert fyrir Íslendinga?

Álfyrirtækin fóru aftur á móti að leita að ódýrara rafmagni en framleiðendurnir í Columbiafljótinu buðu. Og fundu það fljótt í þriðja heiminum - svo og á eyju einni norður í Dumbshafi þar sem stjórnvöld eru þekkt fyrir flaður sitt upp um álrisa.

Hvað um það. Annað atriði sem Orkubloggaranum þykir athyglisvert er hverjir standa að rafmagnsframleiðslunni í Columbaifljóti. Kannski halda sumir frjálshyggjusinnaðir Íslendingar að öll rafmagnsframleiðsla í Bandaríkjunum sé í höndum Mr. Burns og félaga hans. Sem sagt einkarekstur. Því fer fjarri. Meira að segja Bandaríkjamenn er vel meðvitaðir um mikilvægi þess að ríkið sé bakhjarlinn í rafmagnsframleiðslunni.

Já - öll fer þessi geggjaða orka frá Bonneville í gegnum ríkið. Sala og dreifing er í höndum ríkisfyrirtækisins Bonneville Power Administration (BPA), en rekstur og viðhald sjálfra virkjananna er á vegum sérstakrar alríkisstofnunar, sem nefnist því virðulega nafni US Army Corps of Engineers. Þetta er stofnun með meira en 35 þúsund starfsmenn sem heyrir undir bandaríska varnarmálráðuneytið og sagan háttar því svo að þessi merkilega stofnun hefur komið að byggingu og rekstri mikils fjölda vatnsaflsvirkjana þar vestra.

USACE sinnir einnig margs konar annarri uppbyggingu í landinu og er eitt af þessum undarlegu dæmum um ofboðsleg umsvif alríkisins í landi sem oftast er kennt við einkaframtak. Kannski mætti kalla þessa ágætu bandarísku stofnun hinn eina sanna Græna her?

Bygging Bonneville-virkjananna hófst árið 1934 í kreppunni miklu. Auk þess að skapa mikinn fjölda starfa fyrir atvinnulausa Bandaríkjamenn, reyndust þessar virkjanir ein mikilvægasta undirstaða iðnaðaruppbyggingar landsins í aðdraganda styrjaldarátakanna og þar með hornsteinn í sigri Vesturveldanna gegn Japan og Nasista-Þýskalandi. Orkan var, sem fyrr segir, að miklu leyti nýtt í álbræðslur á svæðinu, sem voru mikilvægur þáttur í hernaðarmaskínunni sem sigraði síðari heimsstyrjöldina.

Reyndar er öll saga BPA stórmerkileg. Fyrirtækið var stofnað af Bandaríkjaþingi í þeim tilgangi að sjá um dreifingu og sölu á öllu rafmagni frá Bonneville-virkjununum. Á næstu áratugum óx framleiðslugetan jafnt og þétt með nýjum virkjunum á svæðinu og samhliða því sá BPA um byggingu á sífellt öflugra dreifikerfi.

Í dag kemur um 45% alls þess rafmagns sem notað er í norðvesturfylkjum Bandaríkjanna frá BPA og fyrirtækið rekur eitt stærsta dreifikerfi rafmagns í Bandaríkjunum. Það er m.ö.o. ekki bara einkarekstur sem tíðkast þarna vestra – þvert á móti er ríkið þar stórtækara en í mörgum löndum Evrópu. Það er kannski eitt af skemmtilegum leyndarmálum hagfræðinnar.

Icesave

Jón Helgi Egilsson hefur rétt fyrir sér.

Og Orkubloggið sér Icesave-málið með þessum augum: Eftir hrun bankanna kom í ljós að innistæðutryggingakerfi ESB og EES var þess eðlis að það kom ekki að gagni við svo umfangsmikið fjármálahrun. ESB hafði einfaldlega gleymt að gera ráð fyrir að svona svakalegar fjármálahamfarir gætu átt sér stað í einu landi.

Með Icesave-skuldbindingunni eru íslensk stjórnvöld að gera Íslendinga ábyrga fyrir klaufaskapnum hjá ESB. Það er gjörsamlega útí hött.

Það er algerlega fráleitt að íslensk stjórnvöld velti skuldaábyrgð á íslenskan almenning, vegna skulda sem almenningur ber enga ábyrgð á lögum samkvæmt. Ef bresk og hollensk yfirvöld vilja fá þessa peninga aftur verða þau að eiga það við bankann, aðaleigendur hans og stjórnendur.

Vilji Bretar og starfsmenn ESB aldrei tala við okkur aftur ef við ekki kyngjum afarkostum þeirra, verður bara að hafa það. Við eigum ekki að samþykkja ofbeldi af þessu tagi.

Völva og snillingur

Í dag bárust skilaboð í tölvupósthólf Orkubloggsins. Frá EIA; upplýsingaskrifstofu bandaríska Orkumálaráðuneytisins.

Þetta er svo sem ekki í frásögur færandi. Því sjálfsagt hafa milljónir annarra ef ekki miklu fleiri fengið nákvæmlega þennan sama póst. Sem fær okkur öll til að brosa út að eyrum. En Orkubloggarinn er sem sagt áskrifandi að öllum helstu tilkynningum EIA (US Energy Information Administration) um orkutölfræði.

Það athyglisverða við póst dagsins var að EIA sendi þarna út spá sína um að eftirspurn eftir olíu muni aukast á næstu vikum. Og verðið muni af þessum ástæðum stíga eitthvað á næstunni; a.m.k. fram í júlí.

Ekki vorum við aðdáendur svarta gullsins fyrr búnir að lesa þennan nýjasta spádóm olíuvölvunnar miklu en olíuverðið á Nymex tók að hækka. Og fór hvorki meira né minna en yfir 70 dollara tunnan nú þegar leið á daginn. Mikill er máttur skriffinnanna hjá EIA vestur í Washington DC.

Hver hefði trúað því á frostdögunum í febrúar s.l. þegar olíutunnan lafði rétt í 35 dollurum, að verðið myndi verða tvöfalt hærra á sveittum sumardegi í New York fjórum mánuðum síðar? Vissulega var Orkubloggarinn ávallt staðfastur á því að olíutunnan færi í ca. 70-75 dollara. Það væri bara tímaspursmál hvenær Sádarnir næðu tökum á framboðinu. Kannski óþarfi að minna enn einu sinni á það að 70-75 dollarar er nefnilega einmitt verðið sem Sádarnir þurfa til að ríkiskassinn þar verði ekki tómur. Svo einfalt er það nú.

En jafnvel Orkuofvitann að baki blogginu óraði ekki fyrir því að þetta myndi gerast svona hratt. Vesturlönd eru í dúndrandi fjármálakreppu og samt er olíuverðið komið í þá tölu sem Sádarnir vilja... en Vesturlönd hata þetta sama verð!

Hvað segir þetta okkur? Að framtíðin sé björt og efnahagslífið verði brátt komið á bullandi skrið um allan heim? Eða að besti vinur bloggarans, hann Ali Al Naimi olíumálaráðherra Sádanna, sé einfaldlega snillingur? Hann ætlaði sér að ná verðinu upp. Lét OPEC skera niður framleiðsluna í nokkrum áföngum - næstum helst til varlega að Orkublogginu fannst. En viti menn - aðeins hálfu ári síðar er óskaverð Sádanna komið fram. Alveg magnað.

Já - kallinn er brilljant. Og tilefni fyrir hann að kasta kuflinum í svona eins og eina kvöldstund og smella sér í kúl lúkkið. Svarti leðurjakkinn bíður í skápnum og nóttin er ung.

Illar tungur - eða öllu heldur apagreiningadeildirnar vestra - segja okkur reyndar að þessar hækkanir á olíuverði undanfarið séu bara til komnar vegna veikingar á dollar. Geisp. Alltaf eru þessir greiningadeildakjánar samir við sig. Málið er einfalt; olíuverðið er komið yfir 70 dollara tunnan vegna þess að honum Ali Al Naimi og félögum tókst ætlunarverk sitt. Nú þurfa þeir bara að passa upp á það að áframhaldandi hrun efnahagslífsins hér í Vestrinu dragi ekki olíuverðið niður á ný.

Nei - ljúflingarnir þarna í sandinum gula mega ekki verða værukærir. En þeir geta a.m.k. leyft sér að brosa í dag. Sjálfur ætla ég núna í háttinn. Af einhverjum ástæðum sofna ég nefnilega alltaf svo vært þegar ég veit að honum Ali Al Naimi líður vel. Smitandi gleði.

Í jöklanna skjóli

„Vernd eða nýting?“. Þannig hljóðar fyrirsögn auglýsingar í Sunnudagsblaði Morgunblaðsins í dag. Þar er verið að tilkynna um fund vegna rammaáætlunar íslenskra stjórnvalda þar sem unnið er að því að skilgreina virkjanakosti framtíðarinnar.

Í kjölfar erindis sem Orkubloggarinn flutti nú um helgina á málþingi Náttúruverndarsamtaka Suðurlands var bloggaranum bent á að hann hafi oftrú á vexti. Okkur sé nær að stefna að jafnvægi fremur en að leita sífellt að vaxtartækifærum.

Þetta kann að vera sanngjörn ábending. Því verður a.m.k. ekki neitað að Orkubloggarinn er vissulega á þeirri skoðun að við verðum að leita vaxtartækifæra. Áfram, hraðar, hærra! Bloggarinn er líka fullviss um að rafmagnsnotkun og þar með orkunotkun muni áfram aukast um allan heim, hvað sem líður smá kreppuhiksta. Bloggarinn er einnig handviss um að ekki líði langur tími þar til stóriðjufyrirtæki muni á ný leita eftir orkusamningum á Íslandi með það að markmiði að byggja hér nýja stóriðju.

Við stöðvum ekki tímann. Og enn fjölgar Íslendingum jafn og þétt. Orkubloggarinn er á því að samkeppnin sé manninum í blóð borin og að allt hjal sumra um að Vesturlandabúar eigi að sætta sig við að hámarki velmegunar sé þegar náð, sé út í hött. Reyndar myndi það ekki skipta neinu höfuðmáli þó svo Vesturlandabúar allt í einu gerðust almennt nægjusamir og sáttir við tilveru sína. Það eru nefnilega hundruð milljóna fólks úti í hinum stóra heimi, sem ekki sætta sig við sín kjör og dreymir um betra líf. Þetta kallar á sífellt meiri iðnað, sífellt meiri orkunotkun og sífellt meira peningamagn í umferð. Vöxtur efnahagslífsins er óhjákvæmilegur og sá vöxtur mun áfram þrengja að náttúruauðlindum jarðar.

Orkubloggarinn upplifir sig oft hálfgerðan einstæðing. Vegna þess að bæði er bloggarinn yfirleitt harður talsmaður náttúruverndar - en um leið fylgjandi því að fleiri virkjanir rísi á Íslandi. Af einhverjum ástæðum virðist algengt að fólk telji sig einungis tilheyra öðrum þessara hópa. Bloggarinn álítur aftur á móti að við eigum bæði að leitast við að fara vel með náttúruauðlindirnar og varast að ofnýta þær - og um leið þurfum við áfram að að huga að nýjum virkjanakostum. Það er ekkert „annað hvort eða“. Og hreinn barnaskapur að segja að nú sé komið nóg; þetta sé orðið gott. Í lýðræðisþjóðfélagi - þjóðfélagi þar sem fólk er frjálst að skoðunum og að haga lífi sínu eftir eigin höfði - er samkeppni nánast náttúrulögmál. Krafan um sífellt betri lífskjör er manninum eðlileg og um leið verður sífellt meiri þörf á raforku. Orka er undirstaða þjóðfélaga nútímans og til að viðhalda velferðarþjóðfélögunum og það sem er ennþa´mikilvægara – þ.e. að auka velferðina hjá fátækari þjóðum - þarf meiri orku.

Það er absúrd hugmynd að mannkynið muni virða það að jörðin þoli einungis einhvern tiltekinn fjölda fólks sem takmarki neyslu sína við einhverja tiltekna viðmiðun eða tiltekið hámark. Í þessari skoðun felst alls ekki uppgjöf. Íslendingar eiga vel efni á því að t.d. taka frá tiltekin landsvæði og vernda þau líkt og Bandaríkjamenn hafa gert í Yosemite, Yellowstone og víðar. Náttúrufegurð kann að vera afstæð, en í huga Orkubloggsins er fáránlegt að t.d. Langisjór og Eldgjá skuli ekki vera vernduð svæði og hluti af þjóðgarði. Um leið er Orkubloggarinn hallur undir hugmyndir um að virkjanir rísi í einhverjum af jökulvötnunum í héruðunum suðaustan við umræddar náttúruperlur. Það er þó alger forsenda, að mati Orkubloggsins, að hið opinbera setji ekki fjármuni í slíkar virkjanir nema horfur séu á að þær skili viðunandi ávöxtun.

Vissulega er rétt að fara varlega í vatnsfallsvirkjanir á þessum svæðum landsins, þar sem vötnin eru t.d. undirstaða einstæðra veiðisvæða, þar sem skaftfellski sjóbirtingurinn er konungur ríkisins. En hjá þjóð sem mun í framtíðinni brátt þurfa meira rafmagn en hún framleiðir í dag er samt eðlilegt að horfa til þess að virkja í einhverju mæli það mikla og endurnýjanlega afl sem felst í jökulfljótunum suður af Skaftárjökli og þar austur af. Ef t.d. góðan og arðbæran virkjunarstað er að finna í Hverfisfljóti eða Skaftá hlýtur það að verða skoðað af skynsemi.

Einhverjum kann að þykja þessi skoðun á skjön við fyrr yfirlýsingar Orkubloggsins um að Kárahnjúkavirkjun hafi verið misráðin. Ástæðan fyrir þeirri skoðun bloggarans er að þegar horft er til heildaráhrifa þeirrar miklu framkvæmdar, hafi ekki verið sýnt fram á réttmæti hennar. Það er t.d. með ólíkindum að við arðsemismat á Kárahnjúkavirkjun var verðmæti landsins utan eignarlanda virt að vettugi. Að auki var pólitísku valdi beitt til að hnekkja faglegu mati um umhverfisáhrif virkjunarinnar. Vísindunum var ýtt til hliðar og um leið var öll löggjöfin um umhverfismat höfð að háði og spotti. Að mati Orkubloggsins er það alvarlegt dæmi um virðingarleysi framkvæmdavaldsins við lýðræðið og dæmi um undirlægjuhátt Alþingis gagnvart framkvæmdavaldinu. Loks má líklega þakka fyrir ef skuldirnar vegna Kárahnjúkavirkjunar setja ekki Landsvirkjun á höfuðið. Þá fyrst verður Icesave bara smámál.

En nú er Orkubloggarinn sennilega bæði búinn að misbjóða náttúruverndarsinnum og virkjunarsinnum. Svo það er réttast að ljúka þessu á tilvitnun í Thor Vilhjálmsson. „Maðurinn er alltaf einn“ Þessa dagana er reyndar vinsælla að vitna í Enar Ben: „Maðurinn einn er ei nema hálfur, með öðrum er hann meiri en hann sjálfur“.

Að lokum má nefna að fyrirsögnin í áðurnefdri auglýsingu í Morgunblaðinu hefði auðvitað átt að vera „Vernd OG nýting“!

 

Fall fararheill?

Tvö fyrirtæki sóttu um leyfi til olíuleitar á Drekasvæðinu. Annars vegar norska Aker Exploration og hins vegar norsk-íslenska Sagex (ásamt Lindum Resources, sem er í eigu Jóns Helga í BYKO, sem líka er hluthafi í Sagex).

Samkvæmt frásögn Orkustofnunar var  fjöldi fyrirtækja, sem sýndi svæðinu áhuga og þar á bæ virtust menn ánægðir með þróun mála. Þó svo umsóknirnar hefðu aðeins verið þessar tvær.

Íslenskir fjölmiðlar hafa ekki sýnt ríka viðleitni til að meta hversu áhugaverðir umsækjendurnir um Drekasvæðið eru. Orkubloggið verður þar af leiðandi að ríða á vaðið.

Í sjálfu sér er þetta einfalt. Niðurstaða útboðsins eru vonbrigði. Hvorugt þeirra félaga sem sóttu um leitarleyfi eru það sem kallast getur öflugt olíuvinnslufyrirtæki. Vissulega eru þetta fyrirtæki sem hafa þokkalega reynslu af olíuleit. Þau gera sér bersýnilega vonir um að finna megi enn betri vísbendingar um að þarna sé vinnanleg olía og að þá geti þau selt leitarleyfin áfram - eða fengið alvöru olíuvinnslufyrirtæki síðar inn sem partners. En þetta geta ekki talist sterkir umsækjendur.

Í olíubransanum er alltaf eitthvað um það að spekúlantar veðji á að geta fundið olíu og selt leitarleyfið áfram til olíuvinnslufyrirtækja. Vissulega eru Sagex og Aker Exploration virðingarverðari fyrirtæki en svo að þau kallist spekúlantar. En það er að mati Orkubloggsins slæmt að ekkert hefðbundið og öflugt olíuvinnslufyrirtæki skuli hafa óskað eftir leitarleyfi á Drekanum. Þau eru miklu burðugri og líklegri til að leggja mun meira fjármagn í leitina.

Til samanburðar er fróðlegt að líta til þess hvernig fór með fyrsta olíuleitarútboð Færeyinga. Sem kunnugt er hefur nú í áratug verið leitað að olíu á færeyska landgrunninu og nýlega lauk þriðja útboðinu þar.

Það var aldamótaárið 2000 að fyrsta leitarútboðið fór fram í Færeyjum. Þá sóttu velflest stærstu nöfnin um leyfi til olíuleitar. Þar mátti sjá funheit fyrirtæki eins og BP, Eni (Agip), Anadarko og Statoil. Meðal samstarfsaðila þessara fyrirtækja voru fleiri risar, eins og Shell, ConocoPhillips og auðvitað Dong Energi - og ekki leið á löngu þar til Chevron var líka komið með í fjörið á færeyska landgrunninu. Sem sagt alvöru olíuvinnslufyrirtæki - mörg þau allra öflugustu í bransanum - en ekki bara einhverjir vongóðir minni spámenn. Það var t.d. eitthvað af þessum nöfnum sem Orkubloggið vonaðist eftir að sjá sem umsækjendur um leitarleyfi á Drekasvæðinu.

Niðurstaðan af fyrsta útboði Færeyinga varð sú að veitt voru 7 leyfi, sem náðu yfir heilan þriðjung af öllum þeim svæðum sem í boði voru á færeyska landgrunninu í það sinn. Öll leyfin sjö gerðu kröfu um ákveðnar jarðfræðilegar rannsóknir. Þar að auki var í þremur leyfanna kveðið á um skuldbindingar um samtals 8 brunna.

Sá raunveruleiki sem við Íslendingar horfumst í augu við er því miður allt annar. Ekkert af stóru olíufélögunum sótti um leitarleyfi á Drekanum. Það voru einungis tveir litlir spámenn sem ákvaðu að kanna möguleikana á því hvort Drekasvæðið geti skilað þeim einhverjum Matador-peningum.

Menn hljóta að spyrja sig hvaða líkur séu á því að Sagex og/eða Aker Exploration hafi raunverulega burði til að bora svo mikið sem einn einasta brunn á þessu nýja og lítt þekkta svæði. 

Jafnvel þó svo að annað félagið sé með orðið Aker í nafninu sínu og hafi tekið sín fyrstu skref í olíuvinnslu, er þetta reynslulítið fyrirtæki og varla heppilegasti kandídatinn til að ryðja brautina á nýju, djúpu og áhættusömu svæði eins og Drekasvæðið óneitanlega er. Þó svo Aker-samsteypan sé mikill risi, er Aker Exploration bara peð. Og Sagex er væntanlega einungis að sækja um leyfi með þá von í brjósti að fá sterkari aðila til samstarfs á síðari stigum eða að geta selt leyfið með hagnaði.

En kannski verðum við ljónheppinn. Kannski eru það einmitt reitir IS6708/1, IS6708/2, IS6808/11 og IS 6909/11 sem munu skila dúndrandi árangri. Kannski skiptir engu þótt líkurnar á því að þessi tvö fyrirtæki rekist á eitthvað spennandi, séu minni en að hitta með tennisbolta á miðpunkt Laugardalsvallar úr farþegaþotu, 30 þúsund fet yfir borginni. Orkubloggið má ekki sökkva í þunglyndi, þó svo það séu einungis pelabörn sem hafi sýnt nýja Drekasandkassanum áhuga.

Orkubloggið er á því að ekki hafi tekist vel til með útboðið á Drekasvæðinu. Þvert á móti er niðurstaðan gríðarleg vonbrigði - þó svo nýr iðnaðarráðherra láti af einhverjum ástæðum í ljós mikla bjartsýni. Enn á eftir að koma í ljós hvort Orkustofnun telur umsækjendurna vera hæfa. Það er ekki sjálfgefið. Miðað við svip þeirra sem viðstaddir voru opnun umsóknanna, er a.m.k. ekki að sjá að menn hafi vart kunnað sér læti af tómri kæti. Kannski væri nær að tala um jarðarfararstemningu?

Hvernig svo sem þetta fer, þá er það hreinlega arfaslæmt að ekki skuli hafa tekist að vekja áhuga sterkari og reynslumeiri bolta á Drekasvæðinu. Það er talsvert mikil áhætta fólgin í því fyrir Íslendinga að láta tvo litla spámenn um það að leika sér aleina á Drekanum. Slakur árangur af olíuleit þeirra gæti hreinlega skaðað framtíðarmarkaðssetningu á svæðinu.

Orkubloggið var einmitt búið að vara við því að fjármálakreppan væri ekki besti tíminn fyrir útboð af þessu tagi. Afleiðingin gæti orðið fáir og lítt hæfir umsækjendur. Því miður gekk þessi spá bloggsins eftir.

Að mati Orkubloggsins kann að vera skynsamlegast að setja Drekann í salt og bíða þar til fjármálamarkaðirnir ná jafnvægi á ný. Þá mun olíutunnan rjúka upp og stóru olíufélögin vera tilbúin í hvað sem er - jafnvel íslenska Drekasvæðið.

Nú er það svart...

Ástralía er líklega eina landið utan Íslands, sem Orkubloggarinn gæti hugsað sér að búa í.

Þar er náttúran gríðarlega fjölbreytt og falleg og mannlífið þægilegt. Orkubloggarinn kann einnig afar vel við sig í Kanada. Og Noregur er líka notalegt land með mikla náttúrufegurð. Orkubloggarinn kann sem sagt nokkuð vel við sig bæði í Noregi og Kanada, en þó sérstaklega í Ástralíu. En auðvitað er Ísland bezt í heimi!

Þetta er reyndar ekki mjög frumlegt val hjá bloggaranum. Því skv. skrifstofu Sameinuðu þjóðanna er nefnilega einmitt langbest að búa á Íslandi, í Noregi, Ástralíu og í Kanada (sjá skýrsluna Human Development Report).

Ísland og Ástralía; þessi tvö ólíku lönd og íbúar þeirra eiga ótrúlega margt sameiginlegt. Það einkennir t.d. báðar þjóðirnar að vera svolítið afskekktar frá umheiminum. Það er líka skemmtileg veila í báðum þessum þjóðum. Við Íslendingar virðumst gegnsýrðir af vertíðarhugsun og þess vegna hvarflar almennt ekki að nokkrum manni hér að hugsa lengra en svona þrjá daga fram í tímann. Bankaruglið er líklega svakalegasta dæmið um þetta. Ástralir eru aftur á móti varkárari - og þykjast þar að auki vera ofurgrænir og elska höfrunga, meðan þeir fá nánast allt sitt rafmagn frá kolabruna. Skemmtilegar andstæður.

Þá þykir Orkublogginu athyglisvert að Ástralir og Íslendingar munu vera einhver þéttbýlustu samfélög heims! Einhverjum kann að þykja undarlegt að heyra Ísland og Ástralíu nefnd í tengslum við þéttbýli. En þegar litið er til þess hversu hátt hlutfall þjóða býr í þéttbýli, skora bæði Ástralía og Ísland mjög hátt. Hér sogar Reykjavíkursvæðið fólkið til sín - og í Ástralíu er mjög stór hluti þjóðarinnar á suðausturhorni landsins; einkum í borgunum Sydney og Melbourne. Fá dæmi munu vera um að heilar þjóðir þjappist svo hressliega saman í þéttbýli.

Í dag ætlar Orkubloggið að beina sjónum sínum að orkubúskap Ástrala. Sem er óneitanlega allt öðruvísi en orkunýting á íslandi. Bloggið ætlar að þessu sinni ekki að horfa til jarðhitavirkjana í Ástralíu, sem hugsanlega eiga mikla vaxtarmöguleika. Nei - hér verður þvert á móti litið til þess svartasta af öllu svörtu! Sjálfs risabrúnkolaorkuversins Hazelwood, á kolasvæðinu svakalega í Latrobe dalnum, skammt austan við Melbourne.

Melbourne er næst stærsta borg Ástralíu. Íbúarnir eru um 4 milljónir - sem sagt litlu færri en í Sydney (íbúar Sydney eru ca. 4,5 milljónir). Milli þessara tveggja stærstu borga landsins er auðvitað mikill rígur. En almennt má segja að Sydney hafi vinninginn sem fallegri borg og með fjölbreyttara mannlíf. Það er a.m.k. mat Orkubloggarans, sem eitt sinn naut nokkurra mánaða í Sydney. Íbúar Melbourne yrðu þó líklega seint sammála bloggaranum um þessa niðurstöðu! Í þeirra augum er Melbourne málið og íbúar Sydney tómir letingjar og sukkarar.

En skellum okkur í kolin. Ein sérkennilegasta sjón sem Orkubloggarinn hefur upplifað eru risastórir kolahaugarnir utan við hafnarborgina Newcastle, á austurströnd Ástralíu, ekki langt norðan við Sydney. Það væri kannski nær að tala um kolafjöll -  þarna liggja kolin í gríðarmiklum haugum og bíða þess að verða mokað um borð í ryðdalla í Newcastle-höfn. Þaðan sigla dallarnir í röðum alla daga ársins, fullhlaðnir kolum til Japans, S-Kóreu og ýmissa annarra landa. Sem nota kolin til rafmagnsframleiðslu.

Ástralía er langstærsti útflytjandi kola í heiminum, með hátt í 30% allra útfluttra kola. Það eru sem sagt gríðarlegar kolanámur í Ástralíu. Ástralir eru fjórði mesti kolaframleiðandi heimsins (á eftir Kína, Bandaríkjunum og Indlandi). Þess vegna kemur það sjálfsagt fáum á óvart að næstum 80% af rafmagnsframleiðslu Ástrala koma frá kolaorkuverum. Framleiðslugeta áströlsku kolaveranna í dag er líklega vel yfir 50 þúsund MW (50 GW). Það er næstum 25 sinnum meira en allar íslensku virkjanirnar geta annað. Menn geta ímyndað sér hvers konar geggjuð kolefnislosun stafar frá 50 þúsund MW kolaorkuverum. Og áströlsku verin eru þar að auki ekki beint þau tæknivæddustu í heiminum; þetta eru sannkölluð skítaver.

En það eru ekki bara Ástralir sem nota mikið af kolum. Sem fyrr segir eru þeir einnig stærsti kolaútflytjandi heims. Það eru sem sagt ýmsir aðrir sem eru gefnir fyrir að framleiða raforku með kolum. Í reynd eru kol einfaldlega mikilvægasti raforkugjafi heimsins. Það er bara ekkert voðalega mikið talað um það. Miklu skemmtilegra að velta t.d. fyrir sér hvort íslenskur jarðhiti sé ósjálfbær - nú þykir allt í einu voða smart að halda slíku fram. Kannski væri ráð að loka þessum ósjálfbæru og subbulegu jarðgufuvirkjunum og barrrasta frekar nota kol - eins og allir hinir!

Um 40% alls rafmagns jarðarbúa er framleitt með orku frá kolum. Ástralir eru sú þjóð sem er einna háðust kolunum, með 80% hlutfall kolaorku í rafmagnsframleiðslu landsins. Til eru ennþá sótsvartari þjóðir; t.d. eru Pólverjar og Suður-Afríkumenn með yfir 90% rafmagnsins frá kolabruna. Líklega er Kína nú í 4. sæti með rétt tæplega 80% rafmagnsins frá kolum og í Bandaríkjunum er hlutfall kola í rafmagnsframleiðslunni um 50%.

Kol eru sem sagt einfaldlega mikilvægasti orkugjafi mannkyns, ásamt olíu. Og svo mun verða um langa framtíð - hvað sem líður fögrum fyrirheitum og vonum um græn og sjálfbær samfélög Vesturlandabúa. Af einhverjum ástæðum er meira talað um markmið ESB um 20% rafmagnsins frá endurnýjanlegri orku, en það að á næstu 5 árum eru horfur á að um 50 ný kolaorkuver rísi í Evrópu.

Vegna efnahagsuppbyggingarinnar í hinum fjölmennu löndum Asíu er augljóst að kolabruni á ekki eftir að minnka á næstu áratugum. Þvert á móti. Í Kína og á Indlandi opnar nú eitt nýtt kolaorkuver í viku hverri. Alþjóða orkustofnunin (IEA) telur að kolanotkun muni að jafnaði aukast um 2% á ári fram til ársins 2030, sem þýðir að þá verða brennd um 50% meira af kolum en gert er í dag (árið 1980 var vinnslan um 2.500 milljón tonn, 2006 var hún 4.400 milljón tonn og 2030 er hún áætluð 7.000 milljón tonn). Ef kenningin um gróðurhúsaáhrif reynist rétt, verður um 2030 væntanlega aðeins farið að volgna vatnið í Vestur-Hópi. Og víðar.

Vissulega er búist við að endurnýjanalegi orkugeirinn muni vaxa hlutfallslega miklu hraðar, þ.a. hlutdeild kola í heildarrafmagnsframleiðslunni mun fara eitthvað minnkandi. Þó það nú væri. Kannski verður hlutfall kola komið niður í 30% árið 2030? En kolanotkunin mun sem sagt fara vaxandi - og þar að auki er mögulegt að syngas-framleiðsla verði stóraukin, þ.e. að framleiða olíu úr kolum. Kannski er rafmagnsbíladraumurinn einmitt bara draumur og syngas hin raunverulega framtíð. Eigi kol ekki að verða "bjartasta" framtíðin í orkugeiranum þarf a.m.k. eitthvað  mikið að koma til. En það er önnur saga.

Vert er að geta þess að kol er að finna mjög víða um veröldina. Þess vegna eru talsverðar líkur á að hvorki Kína, Bandaríkin, Rússland né Evrópusambandið geti litið fram hjá kolaauðlindum sínum. Kolin eru þarna alls staðar - og þess vegna er framtíðin kolsvört. Allt hjal um annað er bara sjálfsblekking - þó svo framleiðsla grænnar orku eigi eftir að margfaldast á meðan kolanotkun eykst "einungis" um helming. Kol munu lengi enn verða ein helsta undirstaðan í rafmagnsframleiðslu heimsins og birgðirnar kunna að endast í allt að 2 aldir.

Kolaiðnaður Ástrala er sem fagurt blóm - séð út frá mælikvörðum fjármagnsins. Þessi iðnaður hefur vaxið að meðaltali um ca. 4% árlega síðasta áratuginn. Námurnar eru víða en þó aðallega í austurhluta landsins. Það eru fjögur risafyrirtæki sem ráða mestu á þeim markaði. Þar er svissneski iðnaðarisinn Xstrata framarlega í flokki. Sem kunnugt er, er Xstrata að stærstum hluta í eigu hrávörufyrirtækisins alræmda Glencore International.

Saga Glencore er auðvitað miklu skemmtilegri en nokkur reyfari; Glencore er jú einkafyrirtækið hans Marc Rich, sem m.a. stundaði ólögleg olíuviðskipti við Íran og var svo snyrtilega náðaður af Bill Clinton á síðasta embættisdegi hans vestur í Washington hér um árið. Rich býr nú að sjálfsögðu í Sviss - gott ef hann er ekki kominn með íslenska bankadólga sem nágranna?

Hinir þrír risarnir á ástralska kolamarkaðnum eru allt saman gamlir kunningjar lesenda Orkubloggsins. BHP Billliton, Straumsvíkurmærin Rio Tinto (sem er eigandi Alcan) og loks Anglo American. Samtals grafa þessi nettu fjögur fyrirtæki nú um 400 milljón tonn af kolum úr ástralskri jörðu árlega, en þarna eru líka nokkrir smærri leikendur. Minna má á, að síðastnefnda samsteypan (Anglo American) er afkvæmi demantakaupmannsins Ernest's Oppenheimer, sem Orkubloggið hefur áður minnst á. Oppenheimerarnir eru ennþá umsvifamestu demantaframleiðendur heims undir merkjum De Beers og eiga líka enn dágóðan hlut í Anglo American. Helst betur á fénu en nýríkum íslenskum bankaþursum.

En stöldrum ekki við námafyrirtækin, heldur lítum til þeirra sem kaupa af þeim kolin til að brenna. Sjálft "krúnudjásnið" þegar kemur að kolaorkuverum í Ástralíu hlýtur að vera ljúflingurinn Hazelwood við Melbourne. Það er að vísu ekki stærsta kolaverið í landinu, en framleiðir þó um 8% af öllu rafmagni Ástrala og Viktoríufylki fær um 25% af öllu sínu rafmagni frá Hazelwood (framleiðslugetan er 1.600 MW eða eins og rúmlega tvær Kárahnjúkavirkjanir). Verið er sagt eitt af þeim mest mengandi í veröldinni, enda notar það aðallega brúnkol úr Morwell-námunni, sem er ein af þessum fjölmörgu hroðalegu opnu kolanámum í Ástralíu.

Á tímabili stóð til að loka Hazelwood-verinu nú á þessu ári (2009), en árið 2005 framlengdu áströlsk stjórnvöld starfsleyfið til 2031. Bæði verið og Morwell kolanáman eru að mestu í eigu breska orkufyrirtækisins International Power, en það keypti verið þegar það var einkavætt fyrir hálfum öðrum áratug. International Power á þar með heiðurinn að því sem World Wide Fund for Nature (WWF) kallar skítugusta orkuverið í hinum vestræna heimi. Eða eins og sagði í fréttatilkynningu WWF:

"The 40-year-old power station in Victoria's Latrobe Valley spews out an astonishing 1.58 million tonnes of carbon dioxide every month. Hazelwood produces more carbon dioxide per unit of electricity delivered than the dirtiest coal-fired power stations in other leading industrialised nations."

Losunin var sem sagt sögð vera 1,58 milljón tonn af koltvísýringi pr. Twh, sem er fáránlega hátt hlutfall í samanburði við öll önnur kolaorkuver heimsins. Almennt virðast þó blessaðir Ástralarnir hafa meiri áhyggjur af hrefnuveiðum Vestfirðinga, heldur en Hazelwood.

Nýlega varð þó sú mikla breyting í Ástralíu að kjósendur losuðu sig loks við fábjánann John Howard og kusu ljúflinginn Kevin Rudd í stól forsætisráðherra. Hann hefur gjörbreytt stefnu Ástralíu til hins betra - að mati Orkubloggarans - í bæði utanríkismálum og umhverfismálum. En vegna kreppunnar ákvað Rudd reyndar að fresta áætlunum sínum um aðgerðir til að takmarka kolefnislosun fram til ársins 2011. Þar er af nógu að taka; Hazelwood-verið eitt er sagt losa um 17 milljón tonn af koltvísýringi á ári sem er um 5% af allri kolefnislosuninni í Ástralíu og hátt í 10% af allri losun frá rafmagnsframleiðslu í landinu. Það myndi því muna um minna ef verinu yrði lokað - spurningin er bara hvort íbúar Melbourne ætla að hætta að nota rafmagn?

Einnig má hafa í huga að það kemur iðulega fyrir að eldar kvikni í kolahaugunum við Hazelwood. Sem ekki er beint talið fýsilegt að gerist. Gríðarlegu magni af vatni er sprautað yfir kolin til að varna að þetta gerist, auk þess sem að sjálfsögðu þarf mikið kælivatn fyrir raforkuverið sjálft. Þarna í landi vatnsþurrðarinnar er heldur súrt til þess að vita hversu gríðarmikið vatn fer í þessa raforkuvinnslu.

En hvað sem því líður, þá er Ástralíu hreint frábært land. Þeir sem vilja lesa meira um reynslu Orkubloggarans af Down Under, geta nálgast tvær tíu ára gamlar ferðasögur frá Ástralíu hér á Moggavefnum; um vor í Sydney hér og aðra grein um ástralska sveitasælu hér. Þetta eru vel að merkja orðnar ansið gamlar greinar og lesist með það í huga.