Hin óbærilegu fóknu eignatengsl

Enginn íslenskur kaupsýslumaður hefur náð viðlíka árangri eins og Björgólfur Guðmundsson. Honum tókst ætlunarverk sitt fullkomlega.

"Markmið okkar er að losa um flókin eignatengsl í félögum". Þessi orð lét Björgólfur eldri falla árið 2003 í tilefni af hinum gríðarlegu hlutabréfahrókeringum, sem menn höfðu þá farið í hér yfir eina friðsæla helgi. Þessi orð Bjögólfs voru m.a. rifjuð upp í athyglisverðri grein í viðskiptakálfi Fréttablaðsins í ágúst 2005 (sjá bls. 10 í blaðinu hér - sem er reyndar afskaplega skemmtileg heimild um veröld sem var).

Það tók okkur vitleysingana smá tíma að fatta hvað hann Björgólfur átti þarna við: Auðvitað að koma öllu heila klabbinu á hausinn, svo það myndi á endanum allt fara í hendur ríkisins. Já - það er svo sannarlega búið að vinda ofan af þessum óbærilega flóknu eignatengslum á Íslandi. Í reynd er bara einn eigandi að öllu draslinu; ríkið! Þetta var snjallt hjá þeim gamla Hafskipsmanni.

Líklega hafa þeir Björgólfsfeðgar komist að því austur í Rússlandi, að í reynd hafi hlutirnir barrrasta virkað langbest þegar Sovétið var og hét. Þeir lögðu bara ekki í að segja okkur frá því - fóru þess í stað smá hliðarleið til að koma á algeru eignahaldi íslenska ríkisins yfir íslenskum fyrirtækjum. Samsonarleiðina.

Og þetta var svo sannarlega skotheld leið. Landsbankinn, Eimskip, Straumur-Burðarás; allt er þetta í reynd komið í hendur ríkisins. Og ekki nóg með það. Þær skuldugu ríkislúkur fengu einnig til sín bæði Morgunblaðið bláa og hina rósrauðu Mál og menningu. Allt í sama pakkanum og allt i boði Björgólfs. Orkubloggið skilur samt ekki alveg það útspil Björgólfs að fleygja líka ensku fótboltaliði í fangið á okkur. En það er ekki nema von; Björgólfur er auðvitað með miklu meira og betra bissnessvit en vesæll Orkubloggarinn.

Þetta var einfaldlega tær snilld hjá kallinum. Meira segja Andrés önd og frændi hans, aurapúkinn Jóakim, munu hafa siglt i þrot undir stjórn Björgólfs og hans gamla Hafskipsfélaga; Páls Braga. Ætli það sé eina dæmið í heiminum um að Disney-veldið hafi lent á vonarvöl? Það þarf a.m.k. óvenjulega hæfileika til að kaffæra endurnar yndislegu í skuldasúpu - jafnvel erfiðara en að koma Coca Cola eða Ikea á hausinn?

Verst að það náði einhver að grípa krumlunum um stélið á nánast gjaldþrota öndunum í Andabæ, áður en þær hlupu gargandi í faðm íslenska ríkisins.

Allra verst er þó að árans kjánaprikin hjá Nýja Glitni eða Íslandsbanka, föttuðu ekki snilldina í þessari allsherjar ríkisvæðingu og seldu Moggann aftur!

Aldrei hefði maður trúað því að bjórþefjandi Rússagullið gæti haft þessi töfraáhrif. Líka sniðugur sá lauflétti millileikur útrásarvíkinganna að mergsjúga öll veðmæti innan úr fyrirtækjunum, áður en þeim var fleygt í ruslakistu íslenska ríkisins. Aðdáunarvert.

Björgólfur Thor var iðinn við að líkja viðskiptareynslu sinni í Rússlandi við ígildi 3ja doktorsgráða. Orkubloggið tekur undir það sjónarmið og botnar ekkert í því af hverju þeir feðgar báðir eru ekki löngu orðnir heiðursdoktorar hjá a.m.k. Háskólanum í Reykjavík.

Þessi rússneska viðskiptasnilli er samt ekkert miðað við Icesave-snilldina. Fyrir þá hugmynd ættu þeir Björgólfur eldri, stjórnarformaður Landsbankans, og Sigurjón Landsbankastjóri auðvitað að fá Nóbelsverðlaunin í hagfræði. Sá lauflétti vaxtamunar-leikur var næstum því betri en seðlaprentvélar bandaríska Seðlabankans. Næstum því.

Mesta snilldin hefði þó auðvitað verið ef Dabbi kóngur Kristur hefði útvegað þetta Rússalán, sem hann var að gaspra um. En kannski er ekki öll nótt í Moskvu úti enn! Nú er bara að vona að Bjöggarnir sjálfir geti fengið Rússalánið. Og noti það til að kaupa Moggann aftur og setji hann aftur á hausinn, svo ríkið fái hann á ný. Það á aldrei að ganga frá hálfkláruðu verki. Björgólfur hreinlega verður að bregðast við því, að Glitnisálfarnir misskildu djókið. Bjánuðust til að selja Moggann, jafnskjótt og hann lá loks gjaldþrota í höndum ríkisins eins og úldinn fiskur.

Blessað Glitnisfólkið verður að átta sig á því, að með glæfrarekstri Moggans var bara verið að losa um flókin eignatengsl í íslensku atvinnulífi. Og bankinn átti ekkert með það að standa í vegi fyrir því að Morgunblaðið yrði í ríkiseigu! Skilja þau Birna bankastjóri og félagar hennar ekki snilldina í þessu lauflétta plotti Björgólfs? Vilja þau kannski barrrasta að hér verði óbærilega flókin eignatengsl?

Suckers Rally?

Hvert stefnir hlutabréfamarkaðurinn?

Orkubloggið beinir þessari spurningu auðvitað ekki að hinum sjálfdauða, gjörspillta og úldna íslenska hlutabréfasandkassa Bakkvararbræðra og félaga þeirra. Nei - hér er ekki verið að tala um þá ljúfu "sakleysingja". Heldur þvert á móti um sjálft markaðstorg guðanna - bandarísku hlutabréfin!

Vestra hafa spekúlantar fyllst nokkurri bjartsýni undanfarnar vikur og hlutabréf tekið að hækka á ný. Hjá JPMorgan segja menn nú að bandarísk hlutabréf hækki líklega um 20% til ársloka 2009. Og hækkunin í Asíu verði jafnvel ennþá meiri - kreppan sé senn á enda og Kína u.þ.b. að komast aftur í stuð.

Í samræmi við bjartsýni af þessu tagi hefur líka komið smá kippur í olíuverðið. Þann kipp má að einhverju leyti einfaldlega rekja til veikingu á dollar. En það hefur a.m.k. ekki gerst að við sæjum olíuverðið hrapa niður í 20 dollara tunnan - eða jafnvel ennþá lægra eins og útlit var fyrir á tímabili. Þess í stað tók verðið að skríða upp á við. Reyndar þykir Orkublogginu það nú vera furðu hátt miðað við aðstæður (hátt í 60 dollarar tunnan).

Hefur botninum kannski verið náð í hlutabréfafallinu? Fyrr í vikunni talaði einn "sérfræðingurinn" um að snemma í mars s.l. hefðum við ekki aðeins séð botninn - heldur hafi þar hvorki meira né minna en verið um að ræða lægð kynslóðarinnar. Sem sagt sögulegt augnablik.

Héðan í frá muni leiðin almennt liggja upp á við - og okkar kynslóð eigi aldrei eftir að upplifa þvílíka hroðastöðu Dow Jones (DJIA) eins hún lagðist í fyrir fáeinum vikum. Uppgangurinn eigi þó eftir að verða með svakalegum upp- og niðursveiflum næstu mánuðina og margir eigi eftir að brenna sig illilega þar.

Það var Doug nokkur Kass, sem hafði þetta til málanna að leggja (á myndinni hér til hliðar er hann með systur sinni; listakonunni Debóru Kass). Doug Kass er forstjóri verðbréfafyrirtækisins Seabreeze Partners - sem Orkubloggaranum þykir reyndar frekar óáreiðanlegt nafn á fjármálafyrirtæki og að heiti sem þetta passi t.d. betur á ilmvatnsframleiðanda. En þessi gráskeggjaði ljúflingur virðist vita sínu viti, eins og nú skal gerð smá grein fyrir.

Kass sagði að vísu að hækkanirnar undanfarið hafi verið óeðlilega hraðar og nefndi uppsveifluna “Miley Cyrus sveiflu”. Hvorki hlutabréfin né stelpuskottið hún Miley Cyrus eigi innistæðu fyrir miklum vinsældum sínum þessa dagana. Fólk sé barrrasta að láta ytra útlit blekkja sig, en ekki að horfa til innihalds eða framtíðar!

Kass viðurkennir reyndar að í dag sé erfitt að hugsa mikið um framtíðina - skyndikynni skili hugsanlega mestu á hlutabréfamarkaðnum nú um stundir. Nákvæmlega ekkert vit sé í buy & hold þessa dagana.

Það virðist reyndar vera alveg þess virði að hlusta á Doug Kass. Hann var einn fárra sem sáu fyrir hrunið. Árið 2007 sagði hann að húsnæðisbólan væri sprungin; afleiðingarnar yrðu mikill samdráttur í smásölu árið 2008 og að fjármálastofnanir myndu lenda í gríðarlegum erfiðleikum. Á sama tíma spáði hann mikilli hækkun olíuverðs og taldi að við myndum jafnvel sjá olíuna rjúka í 135 dollara tunnuna á árinu 2008.

Þetta þótti mönnum vel í látið - en þessi spá rættist ótrúlega vel. Reyndar fór olían ennþá hærra um mitt árið 2008 sem kunnugt er; yfir 140 dollara. Kass var líka löngu búinn að átta sig á slæmum fjárfestingum Warren's Buffet og hefur þar að auki spáð því að Berkshire Hathaway sé í reynd búið að vera! Ekki alveg í orðsins fyllstu merkingu, en að héðan í frá muni leið þess mæta fjárfestingafyrirtækis liggja niður á við. All svakalegt ef satt reynist.

Loks má nefna að 2007 spáði Kass líka risastórum banka-skandölum í Evrópu í anda Enron: "There are several major Enron-like accounting scandals in 2008, causing investor confidence to plummet; these will come in some large financial companies in Europe”. Skyldi kallinn kannski sérstaklega hafa haft Ísland þarna í huga?

Já - það voru mörg fyrirtæki sem ekki áttu innistæðu fyrir himinháu verðmati hins óskeikula (sic) markaðar undanfarin ár. En hvort réttlætanlegt er að bendla Miley Cyrus eitthvað við það, er kannski annað mál.

Það er reyndar ekki fyrr en maður les spá Kass fyrir 2009, sem hrollurinn fer að færast yfir fyrir alvöru. T.d. segist hann fullviss um að svikamylla Bernie's Madoff hafi aðallega falist í að þvo peninga fyrir rússnesku mafíuna. Er einhverjum fleirum sem þykir athyglisverð sú hugmynd að umsvifamiklir fjárfestar síðustu ára hafi bara verið leppar Rússamafíunnar?

Hvort spá Kass um "genrational low" í mars s.l. rætist, á eftir að koma í ljós. Kannski rétt að minnast þess að ofurspámaðurinn Nouriel Roubini hefur notað eilítið annað orðalag um uppsveifluna undanfarnar vikur. Kallar hana einfaldlega "suckers rally". Bjánauppsveiflu!  En þó svo Roubini sé öllu svartsýnni en Kass, eru þeir kumpánarnir a.m.k. sammála um að stöðugleiki sé ekki alveg í augsýn.

Orkubloggið freistast til að veðja á Roubini og að við eigum eftir að sjá enn verri hlutabréfadýfu en til þessa. Fyrir bloggið er þó áhugaverðara að sjá hverju Kass spáir um olíuverðið 2009: Í spá sinni í árslok 2008 sagði hann að það myndi hækka mikið á fyrri huta ársins 2009 og það gekk svo sannarlega eftir. En Kass telur að yfir árið muni verðið vera að sveiflast þetta milli 25 og 65 dollara. Eins og þróunin hefur verið upp á síðkastið virðist reyndar sem olíuverðið geti jafnvel farið enn hærra. En kannski er vissara að taka mark á Kass?

Þetta lága á olíuverð telur Kass að muni skapa gríðarlega fjárfestingastíflu í olíuiðnaði Mið-Austurlanda. Það eru reyndar engar fréttir fyrir dygga lesendur Orkubloggsins! Og við hljótum að sjá olíuverðið hreinlega æða upp í hæstu hæðir þegar efnahagslífið nær sér aftur á strik. Þá mun framboðið hvergi geta mætt eftirspurninni og spákaupmennirnir græða svo stjarnfræðilegar upphæðir á fáeinum mánuðum að öllum verður flökurt. Öllum nema Orkubloggaranum auðvitað.

Aftur á móti vill Orkubloggið vara menn við að trúa því, að olíuverð fari varanlega upp í 200 dollara tunnan eða þaðan af hærra. Það þykir voða smart nú að spá slíku verði. Staðreyndin er aftur á móti sú að svo hátt olíuverð myndi draga svo svakalega úr eftirspurninni að verðið myndi lækka hratt aftur.

Síðasti söludagur Drekans

Af vef Orkustofnunar:

Umsóknarfrestur vegna veitingar sérleyfa til rannsókna- og vinnslu kolvetnis á Drekasvæði rennur út kl. 16:00, þann 15. maí 2009.

Áætlað er að taka ákvörðun um veitingu sérleyfa til rannsókna- og vinnslu kolvetnis á Drekasvæði fyrir lok október 2009. 

Einhver sem á eftir að koma umsókn til skila? Ennþá nokkrir klukktímar til stefnu!

 

Er kapítalisminn Júdas?

Orinoco-oliusvæðið! Þar sem græna vítið og svarta gullið mætast. Konungsríki jagúarsins.

Ein bjartasta - eða kannski svartasta - framtíðin í orkumálum heimsins er kanadíski olíusandurinn vestur í Albertafylki. En olíusandurinn leynist víðar.

Önnur svæði heimsins sem eru hvað mest spennandi í þessu sambandi, eru þar sem Orinoco-fljótið streymir gegnum frumskóga Venesúela. Þetta svarta gull gæti orðið undirstaða nýs Inkaríkis nútímans, austan Andesfjalla.

Erfitt er að spá um það hvenær olíusandvinnslan í Venesúela kemst á fullt skrið. Venesúela undir hrammi Hugo Chavez er ekkert venjulegt land. Lífsfílósófían hans Húgó's er einföld: “Sósíalisminn er Kristur; kapítalisminn er Júdas!” Þessi einfalda og athyglisverða speki virðist nú breiðast nokkuð hratt um Suður-Ameríku. Skemmst er að minnast þess sem sagði um Bólivíu og Evo Morales í síðustu færslu Orkubloggsins.

Mikilvægi olíusandsins í Venesúela - Faja Petrolífera del Orinoco - er ofboðslegt. Víða standa svartsýnir spámenn á götuhornum og æpa að olían sé að verða búin. Á sama tíma hafa menn fært fram góð rök fyrir því að olíusandurinn í Alberta-fylki í Kanada hafi að geyma yfir 170 milljarða tunna af vinnanlegri olíu og að samtals séu allt að 1.700 milljarðar tunna af olíu í kanadíska olíusandinum. Orinoco er enginn eftirbátur Alberta. Það eru meira að segja dágóðar líkur á að þetta venesúelska dæmi sé jafnvel ennþá stærra og mikilvægara en kanadíski drullupotturinn norður við Athabasca-ána í Albertafylki.

Talið er að Orinoco-svæðið í Venesúela hafi að geyma a.m.k. 1.200 milljarða tunna af olíu. Hreint makalaust ef satt reynist. Þetta er álíka mikið magn og öll sú olía sem mannkynið hefur notað síðustu hundrað árin! Nýjustu áætlanir um vinnanlegt magn úr Orinoco-olíusandinum hljóða upp á litla 230-240 milljarða tunna. Til eru þeir sem spá því að þarna verði unnt að vinna allt að 300 milljarða tunna. Eftir því sem tækninni fleygir fram og olíuverð hækkar, mun þessi tala hugsanlega hækka ennþá meira.

Hefðbundnar olíubirgðir Venesúela eru þar að auki um 80 milljarðar tunna (Oil & Gas Journal hefur reyndar áætlað birgðirnar 99 milljarða tunna). Þær einar gera Venesúela að fimmta mesta olíuveldi jarðar (olíuvinnsla Venesúela nú um stundir er ca. 2,7 milljón tunnur daglega og þar af koma nú um 600 þúsund tunnur frá Orinoco-svæðinu). Sé olíusandurinn í Orinoco tekinn með er Venesúela einfaldlega næst stærsta olíuríki veraldar, á eftir Saudi Arabíu einni. Olíusandurinn í Venesúela hefur að vísu enn ekki verið viðurkenndur sem “proven reserves”, en það er líklega einungis tímaspursmál hvenær olíubókhald veraldar verður fært með þeim hætti.

Alls er Orinoco-svæðið um 55 þúsund ferkm, en einungis er byrjað að vinna olíusandinn á litlum hluta þess. Í reynd er vinnslan ennþá nánast bara á undirbúningsstigi; svæðinu hefir verið skipt niður í sex vinnslusvæði og í dag er starfsemi aðeins hafin á fyrsta svæðinu. Þar er gert ráð fyrir að fjárfest verði fyrir um 60 milljarða bandaríkjadala fram til ársins 2012 og langstærsti fjárfestirinn verði sjálft venesúelska ríkið. Chavez og félagar eru nefnilega ekki alltof hrifnir af peningum kapítalistanna og hafa sett sér það viðmið að ríkið eigi 60% í allri olíuvinnslunni.

Eitt stærsta verkefnið fyrir stjórnvöld í Venesúela er að byggja upp olíuhreinsunarstöðvar í landinu. Allt fram til þessa dags hefur stór hluti olíuhreinsunarinnar farið fram í Bandaríkjunum. Að vísu undir merkjum CITGO - sem er gamalt bandarískt olíufélag í eigu Venesúela - en engu að síður í Bandaríkjunum en ekki heima í Venesúela. Móðurfélagið sjálft - Petróleos deVenezuela SA (PDVSA) - stefnir að því að byggja upp hreinsunarstöðvar í Venesúela sem munu stórauka afkastagetuna heima fyrir.

PDVSA er algerlega í ríkiseigu og það er sjálfur orkumálaráðherrann Rafael Ramírez, sem er forstjóri fyrirtækisins.

Bandarísk og fleiri erlend olíufélög hafa löngum haft nokkuð sterka stöðu í Venesúela. En eftir að Chavez komst til valda 1998 hefur hann marvisst unnið að því að þjóðnýta olíuvinnsluna. Fyrir vikið hafa t.d. bæði risarnir  ExxonMobil og ConocoPhillips hrökklast úr landinu. Sjálfsöryggi Chavez jókst enn meira þegar olíuverðið rauk upp 2006-08; þá ætlaði hann sér að sparka öllum erlendu félögunum út og eingöngu eiga samstarf við félög frá "traustum" vinaríkjum eins og Kína og Íran!

Chavez hefur þó mildast nokkuð eftir að olíuverðið féll á ný, enda hefur þjóðnýtingarstefna hans haft alvarlega fylgikvilla. Venesúela og PDVSA hafa engan veginn getað haldið uppi eðlilegri endurnýjun í olíuiðnaði landsins. Og óstjórnin í efnahagsmálunum þar á bæ hefur orðið til þess að hagnaður af olíuvinnslunni fer aðallega í dekurverkefni og niðurgreiðslur á orku til fátækra landsmanna (kjósenda!).

Hátt olíuverð olli því að peningarnir flæddu í ríkiskassann, menn sofnuðu á verðinum og vanræktu skynsamlega uppbyggingu í landinu. Kunnugleg saga fyrir Íslendinga? Tæknibúnaðurinn er fljótur að úreldast og því hefur olíuframleiðsla Venesúela minnkað ótrúlega mikið á tiltölulega skömmum tíma. Mesti vandinn er þó spillingin sem peningaflóðið skapaði og ekki víst að Chavez geti leyst sig úr því sjálfskaparvíti.

Þegar Chavez varð forseti Venesúela 1998 var framleiðslan um 3,4 milljón tunnur á dag. Á síðasta ári (2008) var meðalframleiðslan í Venesúela skv. bandaríska orkumálaráðuneytinu um 2,7 milljón tunnur á dag - en einungis um 2,3 milljónir tunna skv. skýrslum OPEC. Chavez sjálfur heldur því fram að framleiðslan hafi verið 3,3, milljónir tunna, sem er ekkert annað en kjaftæði.

Það er einfaldlega staðreynd að þjóðnýtingarstefnan hefur leitt af sér stórkostlega minnkun á olíuútflutningi Venesúela. Þar að auki hefur karlálftin hagað málum þannig að mest allur útflutningur frá Venesúela hefur hrunið; þegar Chavez varð forseti 1998 komu um 70% útflutningstekna landsins frá olíu en nú er þetta hlutfall um 93%. Og það þrátt fyrir að olíuframleiðsla landsins hafi minnkað stórlega á þessu tímabili. Stjórnarhættir Chavez hafa einfaldlega verið afspyrnu slakir og eyðilagt mest alla atvinnustarfsemi í landinu.

Þegar olíuverðið féll aftur eins og steinn á síðari hluta ársins 1998 varð Chavez að viðurkenna að hann gæti ekki verið án erlendrar tækniþekkingar. Þess vegna var mörkuð ný stefna um að erlend fyrirtæki sem vilja fjárfesta í vinnslu á Orinoco-svæðinu mega eiga allt að 40% í vinnslunni. Ekki er langt síðan stórt útboð fór fram og í ágúst n.k. (2009) verður tekin ákvörðun um það hvaða félög fá að taka þátt í vinnslu á nýju svæði innan Orinoco. Meðal þeirra sem tóku þátt í útboðinu voru BP, Chevron, kínverska CNPC, spænska Repsol, franska Total og auðvitað norska StatoilHydro. Þar að auki eru portúgölsk og japönsk félög í pottinum og loks rússnesk samsteypa.

Martröð Bandaríkjanna er að Chavez semji bara við kínversk félög, sem munu einfaldlega flytja olíuna til Kína. Sá ótti er þó líklega ástæðulaus - a.m.k. meðan flestallar olíuhreinsunarstöðvar PDVSA eru einmitt CITGO-stöðvarnar í Texas og Louisiana í Bandaríkjunum.

Chavez hefur einnig talað sérstaklega fjálglega um að semja við japönsk félög. Þó svo Japan búi yfir litlum orkuauðlindum, er aðkoma Japananna fyrst og fremst tæknilegs eðlis og það myndi líklega þjóna hagmunum Bandaríkjanna prýðilega að japönsk félög fái góðan bita af Orinoco.

Hagsmunirnir þarna eru ofboðslegir - það er nánast ekkert í heiminum sem jafnast á við það að fá aðgang að Orinoco. Þegar litið er til mögulegra svæða má helst jafna þessu við það að ráða yfir hinum geggjuðu olíulindum í Írak. Næsti repúblíkanaforseti í Bandaríkjunum mun eflaust verða snöggur að láta semja lauflétta innrásaráætlun vegna Venesúela.

Það er sama hversu mikla andstyggð olíufélögin hafa á Chavez  - þau eru öll slefandi yfir því að komast undir sængina til hans. En þetta er ekki beint öruggasta starfsumhverfi í heimi, þarna í ríki hins sósíalíska höfðingja. Sem kennir sig við Krist - rétt eins og Davíð Oddsson. Alltaf gaman að smá stórmennskubrjálæði.

Líklega eru það þó Ítalirnir sem brosa breiðast þessa dagana. Stjórnvöld í Venesúela eru nú þegar búin að semja við ítalska Eni um aðkomu að Orinoco. Þeir hjá Eni eru nefnilega óvenju snjallir í alls konar olíuvinnslu, hvort sem er á landi, á miklu hafdýpi eða í olíusandsubbinu. Að öllu samanteknu er varla útlit fyrir annað en að vinnslan í Orinoco eigi senn eftir að komast vel á skrið og olíuframboðið frá Venesúela aukist umtalsvert á komandi árum. Ef bandarísku olíufélögin fá sneið af þeirri köku verður kannski ekkert af innrás - í bili.

Til að þetta allt gangi eftir mun þurfa gríðarlega fjárfestingu á Orinoco-svæðinu. Stjórnvöld í Venesúela hafa sagt frá þeirri draumsýn sinni að koma framleiðslunni, sem nú er líklega um 2,7 miljón tunnur á dag, í nærri 6 milljón tunnur 2012. Hreint dæmalaus bjartsýni - en virkar vel á kjósendur sem brosa út að eyrum við tilhugsun um hina björtsvörtu olíuframtíð. Chevron hefur metið að Venesúela þurfi ekki minna en 200 milljarða dollara fjárfestingu til að þetta geti orðið. En hvað svo sem gerist, þá er olíusandurinn þarna til staðar og næsta víst að olíuframleiðsla Venesúela getur aukist mjög mikið ef vel er haldið á spöðunum.

En ef og þegar fjármagnið skilar sér - í nafni framfara og aukins kaupmáttar - er nokkuð augljóst að lítill friður verður fyrir jagúarinn og vini hans á bökkum Orinoco-fljótsins. Framfarir eru stundum tvíeggja orð.

 

Fangarnir í Sólhofinu

Sumir trúa því að rafbílavæðing eigi eftir að skapa risaiðnað. Ef það gerist má telja víst að eftirspurn eftir liþíum stóraukist. Vegna þess einfaldlega að sá málmur þykir hentugastur í létta og öfluga rafgeyma og honum fylgir þar að auki minni mengun en frá ýmsum örðum rafgeymum. Ef rafbílavæðingin fer af alvöru á skrið má búast við að það verði hreinlega allt vitlaust í liþíum-iðnaðinum.

Auðvitað veit enginn fyrir víst hvernig  bílaiðnaðurinn mun þróast. En það er vissulega margt sem bendir til þess að stóru bílaframleiðendurnir ætli sér margir að veðja á rafmagnsbíla. Þó svo Orkubloggarinn myndi frekar veðja á lífefnaeldsneytið, sem framtíðareldsneyti fyrir fólksbíla, er augljóst að rafmagnsbílar verða einn þáttur í þróuninni. Það verður svo barrrasta að koma í ljós hvaða tækni mun verða hlutskörpust.

Og jafnvel þó svo rafbílavæðingin verði ekki það ofurævintýri sem ýmsir búast við, mun notkun liþíums væntanlega samt halda áfram að aukast frá því sem nú er. Með útbreiðslu farsíma og fartölva hefur eftirspurnin eftir liþíumi snaraukist. Fartölvur eiga eftir að verða enn útbreiddari og smá saman munu tæki í anda Blackberry og iPod verða æ algengari.

Já – það verður sífellt meiri þörf á léttum og öflugum rafhlöðum. Þess vegna horfa menn nú mjög til þeirra landa sem búa yfir stærstu liþíum-birgðunum, með það í huga að tryggja sér aðgang að þeim auðlindum.

Einhverjar mestu liþíumnámur heims eru í Chile, eins og Orkubloggið hefur minnst á í fyrri færslu um ljúflinginn Julio Ponce Lerou, tengdason hins alræmda einræðisherra Augusto Pinochet, ogfyrirtæki hans Sociedad Química y Minera de Chile (SQM). Tíbet (Kína) er einnig á mikilli uppleið í framleiðslu á liþíum og verulegar liþíum-námur eru einnig í Argentínu.

Langmestu liþíum-birgðirnar er aftur á móti að finna á saltstorknum Andeshásléttum Bólivíu. Svæðið heitir því sérkennilega nafni Salar de Uyuni -  er hátt í 10 þúsund ferkm að flatarmáli og liggur í hvorki meira né minna u.þ.b. 3.600 metra hæð. Þar á bólivísku hásléttunni er talið að finna megi meira en helminginn af öllum liþíumbirgðum jarðar!

Um þetta er vissulega talsverð óvissa; það er ekki fyrr en á allra síðustu árum að menn hafa lagst í vinnu við að meta þessa auðlind af einhverju viti. Sennilega er ekki fjarri lagi að áætla að í Uyuni-saltauðninni séu alls um 5-6 milljón tonn af liþíum - sem er meira en 10 sinnum meira en í Bandaríkjunum öllum. Heildarbirgðir heimsins af liþíum hafa verið áætlaðar um 11 milljón tonn. Þó er ekki útilokað að þær séu talsvert meiri og hafa verið nefndar tölur allt að 30 milljón tonn.

Í reynd er allsendis óvíst hversu nákvæmar þessar tölur eru. En til að setja þetta í eitthvert samhengi, þá mun árseftirspurnin nú um stundir vera um 16 þúsund tonn af liþíum. Óbreytt notkun myndi sem sagt þýða að enn er nóg liþíum til að fullnægja eftirspurninni óralengi. En þörfin fyrir meira liþíum eykst gríðarlega hratt og ef villtustu spár rætast telja sumir að birgðirnar dugi einungis í örfáa áratugi. Ef það reynist rétt yrði rafmagnsbíllinn hálfgerð sneypuför.

Talsmenn Mitsubishi hafa lýst því yfir að liþíumvinnsla í Uyuni sé alger forsenda þess að stórfelld rafbílavæðing geti orðið að veruleika. Núverandi liþíum-námur muni tæmast á einungis tíu árum ef ekki komi til ný vinnslusvæði. Ef Toyota Prius, Chevrolet Volt eða aðrir rafmagnsbílar eigi að verða að þeim raunveruleika sem stefnt er að, sé afar mikilvægt fyrir allan bílaiðnaðinn að fá liþíum frá Bólivíu.

Nú vill svo skemmtilega til að í Bólivíu ríkir ljúflingurinn Evo Morales. Sem er ekki beint besti vinur Bandaríkjanna eða bandaríska bílaiðnaðarins; telst fremur í hópi með þeim Castro á Kúbu og Hugo Chavez í Venesúela. Eitt af því fyrsta sem Morales kallinn gerði þegar hann komst til valda var að þjóðnýta hinar gríðarlegu gas- og olíulindir landsins - BP og fleiri olíufélögum til mikillar armæðu.

Ekki veit Orkubloggarinn hvort Morales er af ættum Inka – það er kannski ólíklegt enda er hann Bólivíumaður en ekki frá Perú. En indíánablóðið leynir sér ekki. Og Morales er örugglega meðvitaður um niðurlag innfæddra fyrir Spánverjum fyrr á tíð og ekki síður minnugur þess hvernig samstarfsmenn bandaríkjastjórnar drápu Che Guevara einmitt í Bólivíu. Þar var Che að útbreiða ekki ósvipuð sannindi og Morales sjálfur stendur fyrir.

Það er því ekki beint líklegt að Morales muni hleypa bandarískum - eða vestrænum fyrirtækjum yfirleitt - í hinar svakalegu liþíum-auðlindir, sem hvíla á saltstorknum hásléttum Bólivíu. Che á betra skilið en að við fjárans kapítalistarnir í vestrinu komumst yfir þá einstöku auðlind.

Og Morales er einnig minnugur þess hvernig minnstu munaði að bandaríski efnarisinn FMC Corporation kæmist yfir liþíum-auðlindir Bólivíu fyrir einungis u.þ.b. 15 árum. Það er fyllsta ástæða fyrir Evo að vera á varðbergi.

Risasamsteypur eins og Mitsubishi og Sumitomo gera engu að síður augljóslega ráð fyrir því að aðgangur að liþíum eigi eftir að skipta miklu. Þessi fyrirtæki hafa undanfarið verið að gera hosur sínar grænar fyrir hinum stolta indíána Morales og félögum hans. Japönsku fyrirtækin eru hvað lengst komin í að þróa hagkvæmar liþíum-jóna rafhlöður fyrir rafmagnsbíla og rafmagnshjól og nú horfir bandaríski bílaiðnaðurinn fölur upp á það hvernig Japanarnir koma sér í mjúkinn hjá Morales, meðan kallinn fussar og sveiar yfir bandarísku kapítalistasvínunum.

Já - Morales og verkalýðsleiðtogarnir hans eru fullir tortryggni gagnvart hinum gamla risa kapítalismans. Sporin hræða; í fjölda áratuga hafa bandarísk fyrirtæki makað krókinn á auðlindum Bólivíu, hvort sem er gúmmí, tin, silfur, gull, gas eða olía. Nú vilja Bólivíumenn sjálfir ráða hvernig fer með liþíum-auðlindina. Þess vegna lofaði Morales því fyrir forsetakosningarnar síðustu, að öll liþíum-námavinnslan í Bólivíu skyldi verða í eigu landsmanna (ríkisins).

Lykilatriðið í þessari stefnu er í raun að liþíumið verði ekki flutt út úr landinu eins og hvert annað hráefni. Bólivíumenn vilja tryggja að virðisaukinn sem t.d. myndast við framleiðslu liþíum-jóna rafgeyma verði eftir í landinu. Af hverju ættu Bólivíumenn að láta heiminn fá þetta hvíta töfraduft til að leika sér með og skapa arð langt utan Bólivíu?

Kannski er mögulegt að leysa málið með því að rafbílaiðnaðurinn eins og hann leggur sig haldi einfaldlega til Bólivíu. Vandamálið er bara að fjárfestum þykir afar ótryggt að byggja verksmiðjur sínar þar, vegna stjórnmálalegs óstöðugeika. Þar að auki er Bólivía landlukt og ekki á vísan að róa með aðgang að t.d. höfnum í Chile.

Loks verður reyndar alls ekki hlaupið að því að vinna þetta geggjaða magn af bólivísku liþíumi - jafnvel þó svo Morales væri allur af vilja gerður. Vegasamband við hásléttuna er afar bágborið og úrkoma kaffærir flata sléttuna á örskömmum tíma.

Það eru sem sagt margar ástæður fyrir því að jafnvel öflug námafyrirtæki eins og t.d. chileanska SQM eru ekkert voða spennt fyrir því að skella sér til Bólivíu (SQM ræður yfir gríðarlegum liþíumnámum í Chile, eins og Orkubloggið hefur áður sagt frá)

Ennþá er allsendis óvíst hvernig staðið verður að liþíumvinnslu í Bólivíu. Fram til þessa hafa menn eingöngu verið að stússa þarna i saltvinnslu, en liþíumið verið látið eiga sig.

Nýlega tilkynnti Morales um að ráðist yrði í tilraunvinnslu í nágrenni við þorpið Rio Grande við útjaðar Uyuni saltauðnarinnar. Það verkefni kallar á um 6 milljón dollara fárfestingu og framleiðslan þarna í hvíta vítinu á að vera byrjuð fyrir næstu áramót. Hæpið er að atvinnulausir Mörlandar þyrpist þangað í vinnu - ætli hitinn yfir sumarið fari ekki hátt í 40 stig og vetrarfrostið niður i -20 stig. Ekki alveg Pardís á jörðu.

Það er óneitanlega hálf skondið að rafbílarnir, sem eiga að minnka þörf Bandaríkjamanna á arabískri olíu, munu líklega gera bandaríska bílaiðnaðinn háðan stjórnvöldum í Kína og Bólivíu. Þetta mætti kannski kalla að fara úr öskunni i eldinn? Þetta er a.m.k. ein helsta ástæða þess að Orkubloggarinn er efins um að rafbílavæðing eigi eftir að verða jafn umfangsmikil hér á Vesturlöndum eins og sumir eru að spá.

Nema Kanar vilji fremur verða fangar í Sólhofinu, en að þurfa sífellt að vera að sleikja upp gjörspillta ráðamenn Saudi Arabíu. Í því ljósi er kannski mun betri kostur að rækta samband sitt við indíánana í La Paz. Og svo er auðvitað aldrei að vita nema kapítalisminn nái að lokum kverkataki á bólivíska ríkisnámufyrirtækinu COMIBOL. Annað eins hefur nú gerst í heiminum, þar sem blessaðir bandarísku ljúflingarnir eru á ferð. En kannski er þetta einmitt það sem Morales hræðist mest - og vill þess vegna fara varlega.

 

2009 Missouri Energy Summit

Í dag kom ég við í fornbókaversluninni hans Braga. Og var svo heppinn að ná þar í nánast óopnað eintak af Vesturförunum hans Vilhelm's Moberg.

Einnig skoðaði ég hornið þar sem Bobby Fisher sat löngum stundum - með ævisögur merkra manna á aðra hönd og skákbækur á hina. Skákbókahillan var í þetta sinn reyndar nánast tóm. Því erlendir stórmeistarar munu hafa keypt þær flestar; skákbækurnar sem flett var af snillingshöndum sjálfs Bobby's Fisher. Þær eru að sjálfsögðu merkir gripir. 

Og hvar ég stóð þarna í Fornbókabúð Braga á horni Klapparstígs og Hverfisgötu, varð mér hugsað til þess að ég hafði alltaf ætlað mér að fara með stubbana mína í verslunina og heilsa uppá Fisher. Til að krakkarnir hefðu séð þennan einstaka snilling. Og jafnvel kanna hvort hann væri fáanlegur til að árita svo sem eins og eitt eintak af bókinni eftir þá Friðrik Ólafsson og Freystein Jóhannesson um einvígi þeirra Spassky. Einvígið makalausa hér í Laugardagshöllinni sumarið 1972; einvígi aldarinnar. Nú - eða þá einvígisbókina skemmtilegu eftir Guðmund Daníelsson.

Báðar þessar bækur hafa lengi prýtt þungar bókahillurnar á heimili Orkubloggarans og eru marglesnar. Reyndar er ég á því að einvígi Karpov og Kortsnoj á Baguio á Filippseyjum 1978 hafi ekki síður verið stórmerkilegt kalt stríð, eins og einvígi aldarinnar í Laugardalshöll. En vissulega ekki með alveg jafn magnaðri taflmennsku eins og Fisher sýndi 1972.

Ég ætlaði mér sem sagt að ná í áritun Fisher's. Sem hefði verið a.m.k. jafn notalegt eins og sú lífsreynsla þegar ég tefldi við minn uppáhalds skákmann, Mikhail Tal, í fjöltefli hans í MÍR-salnum. Sálfan Töframanninn frá Riga. Það var líklega í kringum 1986 - held að hann hafi komið hingað til að keppa á Reykjavíkurskákmótinu.

En aftur að Fisher og planinu um áritun hans. Ég bjóst reyndar alveg eins við að hann myndi kasta bókinni í hausinn á mér með einhverjum ókvæðisorðum. Var reiðubúinn að taka við þeirri sendingu með brosi á vör. En svo var hann bara allt í einu látinn, blessaður karlinn. Og tækifærið runnið mér úr greipum. Það gengur svona.

En að öðrum skemmtilegum öldungi. Sem að vísu jafnast ekki alveg á við þá Tal og Fisher, en er samt áhugaverður náungi og sannkallaður orkubolti. Þetta er kannski ekki alveg heilbrigt - en klukkustundin fyrir miðnættið hjá Orkubloggaranum nú í kvöld fór í að horfa á þetta tæplega klukkustundarlanga olíumyndband.

Og það sem alvarlegra er; bloggaranum fannst rosa gaman að horfa a þessa upptöku. 57 minutes of pure beauty! Ennþá skemmtilegra hefði auðvitað verið að vera þarna í Columbia, Missouri í hádeginu 22. apríl s.l. í eigin persónu. Og sjá gamla olíurefinn T. Boone Pickens ljóma í holdi og blóði við að segja frá sínu hjartans hugðarefni; að koma bandaríska flutningabílaflotanum af olíu og á gas og losna undan arabísku olíunni:

 

 

Paradísarheimt?

Orkubloggið hefur nú í all mörgum færslum haldið sig á sviði endurnýjanlegrar orku. Nú er orðið tímabært að klípa sig í handlegginn og snúa aðeins tilbaka að raunveruleikanum. Og hvað er þá betra en að halda á slóðir skinnaveiðimanna í norðanverðu Kanada?

Ekki er langt síðan Fort McMurray var einn af hinum hnignandi útnárum Kanada. Árið 1996 var þessi bær, norðarlega á eyðilegum sléttum Albertafylkis, með um 60 þúsund íbúa. Á þessum tíma benti flest til þess að íbúunum myndi halda áfram að fækka jafnt og þétt og að ekkert fengi snúið þeirri þróun.

En viti menn; þá gerðist það að olía tók að hækka í verði. Kanadíski olíusandurinn við Athabasca-ána, sem fram til þessa hafði nánast eingöngu verið til tómra leiðinda, varð nú til þess að skyndilega tóku milljarðar dollara af fjárfestingafé stóru olíufélaganna að streyma inn á svæðið við Fort McMurrray.

Á aðeins einum áratug óx bærinn um 50% - í 80 þúsund íbúa. Nú er slegist þar um hverja einustu íbúðarholu og jafnvel skúra á baklóðum. Sagt er að krakkarnir þar geti varla beðið eftir að klára skyldunámið; þaðan fari þau beint í olíuiðnaðinn og þéni þar meira en 100 þúsund dollara yfir árið. Sannkallað "síldarævintýri", enda er bærinn í dag gjarnan nefndur Fort McMoney.

Sumir halda að orkuframtíð heimsins sé græn. Og jafnvel að olían sé á síðustu dropunum. Sannleikurinn er hins vegar allt annar. Þó svo endurnýjanlegi orkugeirinn eigi örugglega eftir að vaxa gríðarlega í framtíðinni, þá er framtíðin næstu áratugina ekki græn heldur fyrst og fremst svört. Kolsvört - eins og olía og kol.

Eftir því sem hinar góðu gömlu hefðbundnu olíulindir eiga erfiðara með að anna eftirspurninni, fara menn einfaldlega að sækja olíu á nýjar slóðir. Næstu áratugi verður svarta gullæðið líklega í hámarki á svæðum olíusandsins í Kanada og kannski einnig í Venesúela. Jafnskjótt og það svarta klístur fer að minnka, munu menn fara í heimskautaolíuna. Og kannski líka í bandaríska olíugrýtið (oil-shale), sem liggur á víð og dreif um t.d. Kólóradó og Mormónafylkið Utah.

Já - enn er af miklu að taka í olíubransanum og langt í það að heimurinn hverfi frá olíu sem aðalorkugjafa samgöngugeirans. Í dag er það kanadíski olíusandurinn í Alberta-fylki sem er mest spennandi, enda á tiltölulega aðgengilegu svæði sem þar að auki heyrir undir stjórnvöld sem hvorki eru grunuð um að grípa skyndilega til vopna né eignarnáms.

Vissulega verður þessi óhefðbundna olíuvinnsla talsvert dýrari en sullið sem kemur nánast eins og sjálfkrafa gosbrunnur upp úr hinum gullslegna arabíska sandi. En þetta er þó ekki dýrari vinnsla en svo, að hún borgar sig ágætlega við 50 dollara markið og á sumum svæðum þolir þessi nýja olíuvinnsla líklega verð allt niður í 40-45 dollara tunnan.

Orkubloggið sagði nýverið stuttlega frá kanadíska olíusandinum. Og eins og lesendur kannski muna, þá er einfaldlega  allt STÓRT í sambandi við olíusandinn; miklar birgðir, stórir trukkar og há laun. Í dag ætlar bloggið að staldra aftur við þennan ævintýralega hroða og beina sjónum sínum sérstaklega að svæðunum við Athabasca-ána.

Þar á slóðum þvottabjarnaveiðimanna og skinnakaupmanna hefur veröldin snarsnúist á örfáum árum. Athabasca er ekki lengur tákn um lítt snortnar veiðilendur í anda sléttuindíánanna í Frumbyggjabókunum skemmtilegu. Þarna hafa dýragildrurnar vikið fyrir einhverjum tröllslegustu skurðgröfum heimsins, sem brjóta niður gisinn barrskóginn eins og eldspýtur og skófla upp svarta sandklístrinu í magni sem jafnvel stórhuga íslenskir Kárahnjúkahnakkar eiga erfitt með að ímynda sér.

Í baksýn má svo sjá rauða logana frá gasorkuverunum, sem framleiða raforkuna sem notuð er til að kreista olíudropana úr drullunni Frá þessu öllu streymir brennisteinsmengað kælivatnið sem tekið er tært og fagurt úr Athabasca-ánni, en skilað útí sérstakar tjarnir sem ætlað er að geyma mengunina frá þessari subbulegu vinnslu í nokkra áratugi. Svo er bara að vona að banvæn brennisteinsdrullan leki ekki aftur útí drottninguna Athabasca á leið hennar áfram yfir sléttur Kanada og útí sjálft Athabasca vatnið.

Kannski rétt að rifja aðeins upp hversu stórt mál olíusandurinn er. Þegar menn reyna að meta hversu mikla olíu má vinna úr olíusandinum, ræður olíuverðið mestu um niðurstöðuna. M.ö.o. miða menn einfaldlega við það hvað vinnslan má kosta - auðlindin er þarna til staðar en hvort hún verður sótt ræðst af olíuverðinu hverju sinni.

Það voru talsverð tímamót þegar olíuverðið rauk yfir 60 dollara tunnan árin 2005 og '06. Þetta varð til þess að stjórnvöld í Alberta endurmátu vinnanlegar birgðir af olíusandi í fylkinu. Niðurstaðan var birt 2007; litlar 170-180 milljarðar olíutunna eru nú sagðar vinnanlegar í Alberta m.v. olíuverð upp á 60 dollara. Fyrir vikið býr fylkið - og þar með Kanada - nú yfir næst mestu olíubirgðum heims á eftir sjálfri Saudi Arabíu!

Bæði Orkubloggarinn og aðrir guttar í bransanum lyftu augabrúnum í undrun og jafnvel yggldu brúnirnar fullir tortryggni, þegar þessar tölur voru fyrst settar fram af sjálfsöruggum Albertum. En olíuverðhækkanirnar 2007 og allt fram á mitt ár 2008 fengu iðnaðinn fljótt til að viðurkenna réttmæti þessara talna. Kanada var einfaldlega eins og hendi væri veifað orðin önnur stærsta olíuvon heimsins, á eftir sandbörðum Sádunum. Munurinn er sá að Sádarnir virðast eiga í smá veseni með að viðhalda framleiðslunni sinni, meðan Kanadamenn stefna í stóraukna framleiðslu.

Niðursveiflan í efnahagslífinu núna hefur ekki breytt neinu um væntingar Kanadamanna. Kreppan mun í mesta lagi tefja það lítillega að byggja upp stórfellda vinnslu úr kanadíska olíusandinum. Spurningin núna er i raun aðeins sú, hvort vinnslan úr olíusandinum árið 2015 verði 3 milljónir eða 4 milljónir tunna á dag.

Það er orðið nokkuð óumdeilt að eftir örfá ár mun olíusandurinn við Athabasca einn skila jafnmikilli olíu eins og öll vinnsla Noregs gerir í dag. Og það er bara byrjunin á því að Kanada komist í hóp allra stærstu olíuframleiðenda í heimi (í dag er Kanada í 7. sæti með vel yfir 3 milljón tunnur og þar af kemur nú næstum helmingurinn eða um 1,3 milljón tunna frá olíusandinum). Sumir tala jafnvel um að Kanada verði fyrr en varir orðið þriðja eða jafnvel annað mesta olíuframleiðsluríki heims!

Nefna má til gaman að samtals er áætlað að þarna í Alberta sé að finna um 1.700 milljarða tunna af olíu! Til samanburðar gera hógværar (svartsýnar) spár um olíuvinnslu ráð fyrir því að í mesta lagi eigi núna eftir að nást upp u.þ.b. 1.200 milljarðar olíutunna í heiminum öllum. Kannski hafa peak-oil-bölmóðarnir gleymt að taka olíusandinn með í reikninginn?!

Málið er að líklega verða 90% þessa geggjaða magns af olíusandi aldrei sótt úr jörðu vegna of mikils kostnaðar. Þess vegna hljóðar vinnsluspáin "aðeins" upp á u.þ.b. 170 milljarða tunna af vinnanlegri olíu (10% af heildarmagninu). En það eitt er samt nóg til að gera Kanada að næststærsta olíuríki veraldar.

Olíusandinn í Alberta er að finna víða um fylkið. En svæðið við Athabasca-ána þykir mest spennandi - einfaldlega vegna þess að þar er unnt að vinna subbið með opnum námum. Það þarf bara að skafa um 75 metra jarðvegslag ofan af yfirborðinu til að komast að stöffinu - sem er oft i kringum 50 m þykkt lag af sandolíuklístri. Þessi vinnsla er í sjálfu sér ekki mjög frábrugðin því þegar Orkubloggarinn stóð sem stubbur, bullsveittur úti í móanum austur á Klaustri með Tonka-gröfu og stunguskóflu og mokaði djúpar holur sér til gamans. Skóflurnar við Athabasca eru bara aðeins stærri. Óneitanlega var vikurblönduð skaftfellsk moldin þrifalegri en olíuklístrið - en moksturinn þarna vestra er örugglega næstum því jafn skemmtilegur.

Víða er þó olíusandurinn ekki alveg svona aðgengilegur. Utan Athabasca-svæðisins er hann á mun meira dýpi og vinnslan því bæði flóknari og dýrari. Menn hafa skoðað ýmsar leiðir til að ná drullunni þar upp, t.d. með því einfaldlega að bora niður og koma þangað brennheitri gufu frá gasorkuveri eða jafnvel kjarnorkuveri, sem "bræðir" olíuna úr sandinum - svo hægt sé að dæla henni upp á yfirborðið.

Áður fyrr léku menn sér jafnvel að þeirri hugmynd að sprengja kjarnorkusprengjur neðanjarðar, sem myndu virka eins og fyrsta flokks sandbræðslukerfi og skilja eftir sig kolsvartar og þykkar olíulindir. Í dag þykja slíkar hugmyndir ekki alveg raunhæfar... nema kannski í huga Dr. Strangelove eða Mr. Burns.

Núna eru a.m.k. þrjár gríðarstórar olíusandnámur starfræktar á Athabasca-svæðinu. Sú stærsta er örugglega náman þeirra ljúflinganna hjá Syncrude; rétt tæplega 200 ferkm drullupyttur og í reynd einhver alstærsta náma í heimi. Til að vinna eina tunnu af olíu þarf Syncrude að skófla upp 2 tonnum af olíusandi og spreða allt að 35 rúmmetrum af gasi til að ná olíunni úr sandklístrinu. Þetta er m.ö.o einhver orkufrekasta olíuvinnsla sem þekkist - en borgar sig samt prýðilega.

Þar að auki þarf vinnslan þúsundir sekúndulítra af vatni - úr Athabasca-ánni auðvitað. Bæði sem kælivatn og til að auðvelda dælingu á stöffinu. Sagt er að þegar áin er í lágmarki, sé allt að 15% af vatnsrennslinu tekið úr ánni. Vatnið sem verður eftir þegar búið er að nota það er gegnsósa af brennisteini og ýmsum öðrum skít. Það rennur útí sérstakar tjarnir - sem margar hverjar liggja alveg við hliðina á Athabasca-ánni. Vegna hverrar tunnu af olíu sem unnin er úr sandinum fara hundruð rúmmetra af brennisteinsmenguðu vatni í tjarnirnar. Þar er olíufélögunum ætlað að geyma mengað vatnið í nokkra áratugi, uns óhætt verður að sleppa því aftur út í vistkerfið.

Já - subbið tengt vinnslunni úr olíusandi er nánast yfirgengilegt. Og þá eru gróðurhúsaáhrifin enn ótalin. Raforkan frá gasorkuverunum (gasbruninn) sem fer í að hita olíusandinn og losa olíuna frá honum, hefur orðið til þess að kolefnislosun Kanada hefur aukist um 25% frá árinu 1990 (til samanburðar mun losun Bandaríkjanna "aðeins" hafa aukist um ca. 17% á þessu sama tímabili). Þessi losunaraukning Kanadamanna er ekki alveg í anda Kyotosamningsins. Skv. honum átti Kanada að minnka losun sína um 6% á tímabilinu 1990-2012. Það er reyndar ekki bara olíusandurinn sem á "heiðurinn" af þessum arfaslaka árangri Kanadamanna í að draga úr kolefnislosun; hérna spilar ýmis annar iðnaður stóra rullu.

Í olíuiðnaðinum hlæja menn almennt ennþá að þessu Kyoto-rugli. En eru reyndar samt að byrja að verða smá áhyggjufullir yfir því að fá kannski bráðum á sig einhvern leiðinda losunarskatt. Eins gott að Obama hafi góða lífverði - að öðrum kosti er hætt við að við eigum eftir að upplifa heldur óskemmtilegt olíutilræði við kappann. En reyndar leikur Obama tveimur skjöldum. Á sama tíma og hann talar fyrir auknu hlutfalli endurnýjanlegrar orku er hann í óðaönn að treysta vináttuböndin við Kanadamenn - til að tryggja að svarta sullið frá olíusandinum renni beinustu leið suður yfir landmærin til síþyrstra Bandaríkjamanna.

Þarna eru miklir hagsmunir í húfi. Þegar síðast fréttist voru Kínverjar nefnilega komnir á lyktina af olíusandinum. Heyrst hefur að kínversk fyrirtæki séu á fullu að kaupa upp hlutabréf í helstu olíuvinnslufyrirtækjunum á Athabasca-svæðinu. Og þetta er ekki lengur bara kjaftasaga; PetroChina er hreinlega byrjað að byggja olíuleiðslu frá Athabasca, sem ætlað er að beina olíustreyminu vestur til Kyrrahafsstrandarinnar, í stað þess að hún fljóti öll suður á bóginn til Bandaríkjanna. Þaðan á svo að sigla með svarta gullið yfir Kyrrahafið, til Kína.

Það var engin tilviljun að Kanada var fyrsta ríkið sem Obama sótt heim eftir að hann varð forseti. Obama og félögum er mikið í mun að minnka þörfina á arabískri olíu og eru því í hörðu en hljóðlegu orkustríði við Kínverja um kanadísku olíuna. Til að skilja hagsmunina má nefna að kanadíski olíusandurinn gæti skilað mörgum milljónum tunna á dag - ekki bara í áratugi heldur í næstum tvær aldir. Nánast ekkert í heiminum jafnast á við þetta magn og það er því til mikils að vinna að tryggja sér aðgang að þessum risalindum.

Til gamans má nefna að norsku skotthúfurnar i StatoilHydro eru líka mættar á svæðið, undir merkjum dótturfyrirtækisins North American Oil Sands Corporation(NAOSC). Allir sem vettlingi geta valdið ætla að ná í sinn skerf af olíusandinum, sama hver umhverfisáhrifin verða. Meira að segja íslenskt fjármagn er þarna á ferli. Í gegnum fyrirtæki sitt, Lindir Resources, er Jón í Byko hluthafi í Athabasca Oil Sands Corp(AOSC). Um verkefni AOSC má t.d. lesa í þessari glænýju kynningu fyrirtækisins, sem einnig má nálgast á vefnum þeirra (kynningin er dagsett 4. maí 2009).

Kanadísku ljúflingarnir brosa auðvitað að öllu tilstandinu í kringum olíusandinn. Skreppa svo heim af skrifstofunni, losa af sér bindið, fara í flauelsjakkann og mæta á ráðstefnu um endurnýjanlegar framtíðarlausnir í orkumálum heimsins. Sitja þar ábúðamiklir á svip og kynna ný og glæsileg kanadísk vindorkuver. Lygna svo aftur augunum og og hugsa til dollaranna sem streyma í stríðum straumi frá olíusandinum. Það svarta ævintýri er bara rétt að byrja og er líklegt til að gera Kanada að Saudi Arabíu framtíðarinnar.

Á meðan eltast íslenskir stjórnmálamenn við ellimótt og orkuhnignandi Evrópusamband. Væri kannski nærtækara að horfa vestur um haf, til landsins sem býr yfir einhverjum mestu orkulindum í heimi og er ennþá með gríðarleg ónýtt tækifæri t.d. í byggingu jarðvarmavirkjana? Horfa til framtíðar! Er Kanada etv. draumalandið til að tengjast nánum efnahagslegum böndum?

Óneitanlega er Orkubloggið skotið bæði í hlynlaufinu og öllum kanadísku snillingunum - hvort sem þeir teljast grænir eða svartir. Þar að auki er glæsilegasti fugl Íslands, himbriminn, amerískur og enn ein sönnun þess að fegurðin ein ríkir fyrir vestan okkur en ekki austan. Kannski er Ísland kreppunnar bara óskilgetin Öskubuska, sem gæti fundið paradís hjá kanadíska prinsinum sínum.

Dagur jarðar

Ekki voru iðnaðarráðherrann og Orkubloggarinn fyrr búnir að birta skýrslu um möguleika Íslands í vindorku og sjávarorku, en að Obama stökk upp á stól og kynnti áform Bandaríkjastjórnar um að veita slík virkjanaleyfi utan við strendur Bandaríkjanna.

Þessi ágæti ljúflingur var staddur í Iowa fyrir nokkrum dögum á s.k. Earth-Day. Dagur jarðar á rætur að rekja til Bandaríkjanna, en þar byrjuðu menn fyrir um 40 árum að vekja sérstaka athygli á umhverfismálum 22. apríl ár hvert. Síðar tóku Sameinuðu þjóðirnar upp samskonar sið, en sá dagur mun miðast við vorjafndægur. 

Já - eins og í svo mörg öðru standa Bandaríkin hvað fremst í náttúrvernd og umhverfismálum. Þar var t.d. fyrst byrjað að meta umhverfisáhrif stórframkvæmda. Margir líta á Bandaríkjamenn sem umhverfissóða og það má vel vera réttlætanlegt. En samt er vart nokkur þjóð þeim fremri í náttúruvernd.

En Bandaríkin þurfa engu að síður að taka sér tak. Stefna þeirra í orkumálum hefur ekki beint haft sérstaklega græna ásýnd. Þar gæti senn orðið gífurleg breyting. Á næstu árum lítur út fyrir að það verði hreinlega allt snarbrjálað að gera í endurnýjanlegri orku þarna vestan hafs.

Nú er svo sannarlega rétti tíminn fyrir íslenska ráðamenna að benda Obama á jarðhitaþekkingu Íslendinga. Reyndar eru Bandaríkjamenn sjálfir með mjög mikla þekkingu og reynslu á nýtingu jarðhitans. Þess vegna væri ekki síður mikilvægt ef Ísland gæti sérhæft sig í orkutegund, sem er stutt á veg komin og á góða möguleika á að vaxa gríðarlega á næstu árum og áratugum. Hér er Orkubloggarinn að vísa til sjávarorkunnar.

Hér að neðan má sjá ávarp Obama frá Degi Jarðar í heild (Orkubloggarinn bætti feitletrun við á nokkrum stöðum til áhersluauka, auk nokkurra mynda til skrauts):

 

THE WHITE HOUSE

Office of the Press Secretary

_________________________________________________________________

For Immediate Release                              April 22, 2009  

REMARKS BY THE PRESIDENT 
ON CLEAN ENERGY

Trinity Structural Towers Manufacturing Plant
Newton, Iowa

 12:52 P.M. CDT 

THE PRESIDENT:  Thank you so much.  Thank you, Rich, for the great introduction.  Thank you very much.  Please, everybody have a seat.

It is good to be back in Newton, and it's a privilege to be here at Trinity Structural Towers.  I've got a couple of special thank yous that I want to make, because I've got a lot of old friends -- not old in years, but been friends for a long time now.  First of all, your outstanding Governor, Chet Culver, please give him a big round of applause.  (Applause.)  His wonderful wife, Mari, I see over here.  She's not on the card, but -- (applause.)  My outstanding Secretary of Agriculture, who I plucked from Iowa, Tom Vilsack and his wonderful wife Christie Vilsack.  (Applause.)  We've got the Attorney General of Iowa, one of my co-chairs when I ran in the Iowa caucus and nobody could pronounce my name -- Tom Miller.  (Applause.)  My other co-chair, Mike Fitzgerald, Treasurer of Iowa.  (Applause.)  We got the Iowa Secretary of State, Mike Mauro.  There he is.  (Applause.)  We've got your outstanding member of Congress who's working hard for Newton all the time, Leonard Boswell.  (Applause.)  And your own pride of Newton, Mayor Chaz Allen.  (Applause.)  There he is, back there.  It's good to see you again, Chaz. 

It is terrific to be here -- and by the way, I've got a whole bunch of folks here who were active in the campaign, and precinct captains.  And I just want to thank all of them for showing up, and to all the great workers who are here at this plant -- thank you.  (Applause.)

I just had a terrific tour of the facility led by several of the workers and managers who operate this plant.  It wasn't too long ago, as Rich said, that Maytag closed its operations in Newton.  And hundreds of jobs were lost.  These floors were dark and silent.  The only signs of a once thriving enterprise were the cement markings where the equipment had been before they were boxed up and carted away.

Look at what we see here today.  This facility is alive again with new industry.  This community is still going through some tough times.  If you talk to your neighbors and friends, I know they -- the community still hasn't fully recovered from the loss of Maytag.  Not everybody has been rehired.  But more than 100 people will now be employed at this plant -- maybe more, if we keep on moving.  Many of the same folks who had lost their jobs when Maytag shut its doors now are finding once again their ability to make great products.

Now, obviously things aren't exactly the same as they were with Maytag, because now you're using the materials behind me to build towers to support some of the most advanced wind turbines in the world.  When completed, these structures will hold up blades that can generate as much as 2.5 megawatts of electricity -- enough energy to power hundreds of homes.  At Trinity, you are helping to lead the next energy revolution.  But you're also heirs to the last energy revolution.

Think about it:  roughly a century and a half ago, in the late 1950s [sic], the Seneca Oil Company hired an unemployed train conductor named Edwin Drake to investigate the oil springs of Titusville, Pennsylvania.  Around this time, oil was literally bubbling up from the ground -- but nobody knew what to do with it.  It had limited economic value and often all it did was ruin crops or pollute drinking water.

Now, people were starting to refine oil for use as a fuel. Collecting oil remained time consuming, though, and it was back-breaking, and it was costly; it wasn't efficient, as workers harvested what they could find in the shallow ground -- they'd literally scoop it up.  But Edwin Drake had a plan.  He purchased a steam engine, and he built a derrick, and he began to drill.

And months passed.  And progress was slow.  The team managed to drill into the bedrock just a few feet each day.  And crowds gathered and they mocked Mr. Drake.  They thought him and the other diggers were foolish.  The well that they were digging even earned the nickname, "Drake's Folly."  But Drake wouldn't give up.  And he had an advantage:  total desperation.  It had to work.  And then one day, it finally did.

One morning, the team returned to the creek to see crude oil rising up from beneath the surface.  And soon, Drake's well was producing what was then an astonishing amount of oil -- perhaps 10, 20 barrels every day.  And then speculators followed and they built similar rigs as far as the eye could see.  In the next decade, the area would produce tens of millions of barrels of oil.  And as the industry grew, so did the ingenuity of those who sought to profit from it, as competitors developed new techniques to drill and transport oil to drive down costs and gain a competitive advantage in the marketplace.

Now, our history is filled with such stories -- stories of daring talent, of dedication to an idea even when the odds are great, of the unshakeable belief that in America, all things are possible.

And this has been especially true in energy production.  From the first commercially viable steamboat developed by Robert Fulton to the first modern solar cell developed at Bell Labs; from the experiments of Benjamin Franklin to harness the energy of lightning to the experiments of Enrico Fermi to harness the power contained in the atom, America has always led the world in producing and harnessing new forms of energy.

But just as we've led the global economy in developing new sources of energy, we've also led in consuming energy.  While we make up less than 5 percent of the world's population, we produce roughly a quarter of the world's demand for oil.

And this appetite comes now at a tremendous cost to our economy.  It's the cost measured by our trade deficit; 20 percent of what we spend on imports is the price of our oil imports.  We send billions of dollars overseas to oil-exporting nations, and I think all of you know many of them are not our friends.  It's the same costs attributable to our vulnerability to the volatility of oil markets.  Every time the world oil market goes up, you're getting stuck at the pump.  It's the cost we feel in shifting weather patterns that are already causing record-breaking droughts, unprecedented wildfires, more intense storms.

It's a cost we've known ever since the gas shortages of the 1970s.  And yet, for more than 30 years, too little has been done about it.  There's a lot of talk of action when oil prices skyrocket like they did last summer and everybody says we got to do something about energy independence, but then it slips from the radar when oil prices start falling like they have recently.  So we shift from shock to indifference time and again, year after year.

We can't afford that approach anymore -- not when the cost for our economy, for our country, and for our planet is so high.  So on this Earth Day, it is time for us to lay a new foundation for economic growth by beginning a new era of energy exploration in America.  That's why I'm here.  (Applause.)

Now, the choice we face is not between saving our environment and saving our economy.  The choice we face is between prosperity and decline.  We can remain the world's leading importer of oil, or we can become the world's leading exporter of clean energy.  We can allow climate change to wreak unnatural havoc across the landscape, or we can create jobs working to prevent its worst effects.  We can hand over the jobs of the 21st century to our competitors, or we can confront what countries in Europe and Asia have already recognized as both a challenge and an opportunity:  The nation that leads the world in creating new energy sources will be the nation that leads the 21st-century global economy.

America can be that nation.  America must be that nation. And while we seek new forms of fuel to power our homes and cars and businesses, we will rely on the same ingenuity -- the same American spirit -- that has always been a part of our American story.

Now, this will not be easy.  There aren't any silver bullets.  There's no magic energy source right now.  Maybe some kid in a lab somewhere is figuring it out.  Twenty years from now, there may be an entirely new energy source that we don't yet know about.  But right now, there's no silver bullet.  It's going to take a variety of energy sources, pursued through a variety of policies, to drastically reduce our dependence on oil and fossil fuels.  As I've often said, in the short term, as we transition to renewable energy, we can and should increase our domestic production of oil and natural gas.  We're not going to transform our economy overnight.  We still need more oil, we still need more gas.  If we've got some here in the United States that we can use, we should find it and do so in an environmentally sustainable way.  We also need to find safer ways to use nuclear power and store nuclear waste.

But the bulk of our efforts must focus on unleashing a new, clean-energy economy that will begin to reduce our dependence on foreign oil, will cut our carbon pollution by about 80 percent by 2050, and create millions of new jobs right here in America -- right here in Newton.  

My administration has already taken unprecedented action towards this goal.  It's work that begins with the simplest, fastest, most effective way we have to make our economy cleaner, and that is to make our economy more energy efficient.  California has shown that it can be done; while electricity consumption grew 50 percent in this country over the last three decades, in California, it remained flat.

Think about this.  I want everybody to think about this.  Over the last several decades, the rest of the country, we used 50 percent more energy; California remained flat, used the same amount, even though that they were growing just as fast as the rest of the country -- because they were more energy efficient.  They put in some good policy early on that assured that they weren't wasting energy.  Now, if California can do it, then the whole country can do it.  Iowa can do it.

Through the American Recovery and Reinvestment Act, we've begun to modernize 75 percent of all federal building space, which has the potential to reduce long-term energy costs just in federal buildings by billions of dollars on behalf of taxpayers.   We're providing grants to states to help weatherize hundreds of thousands of homes, which will save the families that benefit about $350 each year.  That's like a $350 tax cut.

Consumers are also eligible as part of the Recovery Act for up to $1,500 in tax credits to purchase more efficient cooling and heating systems, insulation and windows in order to reduce their energy bills.  And I've issued a memorandum to the Department of Energy to implement more aggressive efficiency standards for common household appliances, like dishwashers and refrigerators.  We actually have made so much progress, just on something as simple as refrigerators, that you have seen refrigerators today many times more efficient than they were back in 1974.  We save huge amounts of energy if we upgrade those appliances.  Through this -- through these steps, over the next three decades, we will save twice the amount of energy produced by all the coal-fired power plants in America in any given year.

We're already seeing reports from across the country of how this is beginning to create jobs, because local governments and businesses rush to hire folks to do the work of building and installing these energy-efficient products.

And these steps will spur job creation and innovation as more Americans make purchases that place a premium on reducing energy consumption.  Business across the country will join the competition, developing new products, seeking new consumers.

In the end, the sum total of choices made by consumers and companies in response to our recovery plan will mean less pollution in our air and water, it'll reduce costs for families and businesses -- money in your pocket -- and it will lower our overall reliance on fossil fuels which disrupt our environment and endanger our children's future.

So, that's step number one:  energy efficiency.  That's the low-hanging fruit.  But energy efficiency can only take us part of the way.  Even as we're conserving energy, we need to change the way we produce energy.

Today, America produces less than 3 percent of our electricity through renewable sources like wind and solar -- less than 3 percent.  Now, in comparison, Denmark produces almost 20 percent of their electricity through wind power.  We pioneered solar technology, but we've fallen behind countries like Germany and Japan in generating it, even though we've got more sun than either country. [ATH: Bandaríkin framleiða um 7-9% orkunnar með endurnýjanlegum orkugjöfum en þar sem lífenaeldsneyti er lítt notað til rafmagnsframleiðslu er hlutfall endurnýjanlegrar orku í rafmagnsframleiðslunni um 3%].

I don't accept this is the way it has to be.  When it comes to renewable energy, I don't think we should be followers, I think it's time for us to lead.  (Applause.) 

We are now poised to do exactly that.  According to some estimates, last year, 40 percent of all new generating capacity in our country came from wind.  In Iowa, you know what this means.  This state is second only to Texas in installed wind capacity, which more than doubled last year alone.  The result:  Once shuttered factories are whirring back to life right here at Trinity; at TPI Composites, where more than 300 workers are manufacturing turbine blades, same thing; elsewhere in this state and across America.

In 2000, energy technology represented just one half of one percent of all venture capital investments.  Today, it's more than 10 percent.

The recovery plan seeks to build on this progress, and encourage even faster growth.  We're providing incentives to double our nation's capacity to generate renewable energy over the next few years -- extending the production tax credit, providing loan guarantees, offering grants to spur investment in new sources of renewable fuel and electricity. 

My budget also invests $15 billion each year for 10 years to develop clean energy including wind power and solar power, geothermal energy and clean coal technology.

And today I'm announcing that my administration is taking another historic step.  Through the Department of Interior, we are establishing a program to authorize -- for the very first time -- the leasing of federal waters for projects to generate electricity from wind as well as from ocean currents and other renewable sources.  And this will open the door to major investments in offshore clean energy.  For example, there is enormous interest in wind projects off the coasts of New Jersey and Delaware, and today's announcement will enable these projects to move forward.

It's estimated that if we fully pursue our potential for wind energy on land and offshore, wind can generate as much as 20 percent of our electricity by 2030 and create a quarter-million jobs in the process -- 250,000 jobs in the process, jobs that pay well and provide good benefits.  It's a win-win:  It's good for the environment; it's great for the economy.

Even as we pursue renewable energy from the wind and the sun and other sources, we also need a smarter, stronger electricity grid -- some of you have been hearing about this, this smart grid -- a grid that can carry energy from one end of this country to the other.  So when you guys are building these amazing towers and the turbines are going up and they're producing energy, we've got to make sure that energy produced in Iowa can get to Chicago; energy produced in North Dakota can get to Milwaukee.  That's why we're making an $11 billion investment through the recovery plan to modernize the way we distribute electricity.

And as we're taking unprecedented steps to save energy and generate new kinds of energy for our homes and businesses, we need to do the same for our cars and trucks.

Right now, two of America's iconic automakers are considering their future.  They're facing difficult challenges -- I'm talking about Chrysler and GM.  But one thing we know is that for automakers to succeed in the future, these companies need to build the cars of the future -- they can't build the cars of the past.  Yet, for decades, fuel economy and fuel economy standards have stagnated, leaving American consumers vulnerable to the ebb and flow of gas prices.  When gas prices spike up like they did last summer, suddenly the market for American cars plummets because we build SUVs.  That's it.  It leaves the American economy ever more dependent on the supply of foreign oil.

We have to create the incentives for companies to develop the next generation of clean-energy vehicles -- and for Americans to drive them, particularly as the U.S. auto industry moves forward on a historic restructuring that can position it for a more prosperous future.

And that's why my administration has begun to put in place higher fuel economy standards for the first time since the mid-1980s, so our cars will get better mileage, saving drivers money, spurring companies to develop more innovative products.  The Recovery Act also includes $2 billion in competitive grants to develop the next generation of batteries for plug-in hybrids. We're planning to buy 17,600 American-made, fuel-efficient cars and trucks for the government fleet.  And today, Vice President Biden is announcing a Clean Cities grant program through the Recovery Act to help state and local governments purchase clean-energy vehicles, too.  

We can clean up our environment and put people back to work in a strong U.S. auto industry, but we've got to have some imagination and we've got to be bold.  We can't be looking backwards, we've got to look -- we've got to look forward.

My budget is also making unprecedented investments in mass transit, high-speed rail, and in our highway system to reduce the congestion that wastes money and time and energy.  We need to connect Des Moines to Chicago with high-speed rail all across the Midwest.  (Applause.)  That way you don't have to take off your shoes when you want to go visit Chicago going through the airport. 

My budget also invests in advanced biofuels and ethanol, which, as I've said, is an important transitional fuel to help us end our dependence on foreign oil while moving towards clean, homegrown sources of energy.

And while we're creating the incentives for companies to develop these technologies, we're also creating incentives for consumers to adapt to these new technologies.  So the Recovery Act includes a new credit -- new tax credit for up to $7,500 to encourage Americans to buy more fuel-efficient cars and trucks.  So if you guys are in the market to buy a car or truck, check out that tax credit.

In addition, innovation depends on innovators doing the research and testing the ideas that might not pay off in the short run -- some of them will be dead-ends, won't pay off at all -- but when taken together, hold incredible potential over the long term.  And that's why my recovery plan includes the largest investment in basic research funding in American history.  And my budget includes a 10-year commitment to make the Research and Experimentation Tax Credit permanent.  That's a tax credit that returns $2 to the economy for every dollar we spend.  That young guy in the garage designing a new engine or a new battery, that computer scientist who's imagining a new way of thinking about energy, we need to fund them now, fund them early, because that's what America has always been about:  technology and innovation.

And this is only the beginning.  My administration will be pursuing comprehensive legislation to move towards energy independence and prevent the worst consequences of climate change, while creating the incentives to make clean energy the profitable kind of energy in America.

Now, there's been some debate about this whole climate change issue.  But it's serious.  It could be a problem.  It could end up having an impact on farmers like Rich.  If you're starting to see temperatures grow -- rise 1, 2, 3 percent, have a profound impact on our lives.  And the fact is, we place limits on pollutants like sulfur dioxide and nitrogen dioxide and other harmful emissions.  But we haven't placed any limits on carbon dioxide and other greenhouse gases.  It's what's called the carbon loophole.

Now, last week, in response to a mandate from the United States Supreme Court, the Environmental Protection Agency determined that carbon dioxide and other tailpipe emissions are harmful to the health and well-being of our people.  So there's no question that we have to regulate carbon pollution in some way; the only question is how we do it.

I believe the best way to do it is through legislation that places a market-based cap on these kinds of emissions.  And today, key members of my administration are testifying in Congress on a bill that seeks to enact exactly this kind of market-based approach.  My hope is that this will be the vehicle through which we put this policy in effect.

And here's how a market-based cap would work:  We'd set a cap, a ceiling, on all the carbon dioxide and other greenhouse gases that our economy is allowed to produce in total, combining the emissions from cars and trucks, coal-fired power plants, energy-intensive industries, all sources.

And by setting an overall cap, carbon pollution becomes like a commodity.  It places a value on a limited resource, and that is the ability to pollute.  And to determine that value, just like any other traded commodity, we'd create a market where companies could buy and sell the right to produce a certain amount of carbon pollution.  And in this way, every company can determine for itself whether it makes sense to spend the money to become cleaner or more efficient, or to spend the money on a certain amount of allowable pollution.

Over time, as the cap on greenhouse gases is lowered, the commodity becomes scarcer -- and the price goes up.  And year by year, companies and consumers would have greater incentive to invest in clean energy and energy efficiency as the price of the status quo became more expensive.

What this does is it makes wind power more economical, makes solar power more economical.  Clean energy all becomes more economical.  And by closing the carbon loophole through this kind of market-based cap, we can address in a systematic way all the facets of the energy crisis:  We lower our dependence on foreign oil, we reduce our use of fossil fuels, we promote new industries right here in America.  We set up the right incentives so that everybody is moving in the same direction towards energy independence. 

And as we pursue solutions through the public and private sectors, we also need to remember that every American has a role to play.  This is not just a job for government.  You know, some of you may remember, during the campaign, when gas was real high, I suggested during the campaign that one small step Americans could take would be to keep their tires inflated.  Do you remember that?  Everybody teased me.  They said, oh, look, look, that's Obama's energy policy.  My opponents sent around tire gauges.  But I tell you what, it turns out that saves you an awful lot of gas -- money in your pocket.  It also made sense for our energy use as a whole.  If everybody kept their tires inflated, that would have a big dent; it would produce as much oil savings as we might be pumping in some of these offshore sites by drilling.

So we've got to get everybody involved in this process.  I don't accept the conventional wisdom that suggests that the American people are unable or unwilling to participate in a national effort to transform the way we use energy.  I don't believe that the only thing folks are capable of doing is just paying their taxes.  I disagree.  I think the American people are ready to be part of a mission.  I believe that.  (Applause.)

It's not just keeping your tires inflated.  If each one of us replaced just one ordinary incandescent light bulb with one of those compact fluorescent light bulbs -- you know, the swirly ones -- that could save enough energy to light 3 million homes.  Just one light bulb each -- 3 million homes worth of energy savings.  That's just one small step.  So all of us are going to have to be involved in this process.  And like I said, if you make the investment upfront, you, the individual consumer, will save money in the long term, and all of us collectively will be better off. 

Now, this is also a global problem, so it's going to require a global coalition to solve it.  If we've got problems with climate change, and the temperature rising all around the world, that knows no boundaries; and the decisions of any nation will affect every nation.  So next week, I will be gathering leaders of major economies from all around the world to talk about how we can work together to address this energy crisis and this climate crisis.

Truth is the United States has been slow to participate in this kind of a process, working with other nations.  But those days are over now.  We are ready to engage -- and we're asking other nations to join us in tackling this challenge together.  (Applause.) 

All of these steps, all of these steps we've taken in just the first three months, probably represents more progress than we've achieved in three decades on the energy front.  We're beginning the difficult work of reducing our dependence on foreign oil.  We're beginning to break the bonds, the grip, that fossil fuels has on us.  We're beginning to create a new, clean-energy economy -- and the millions of jobs that will flow from it.

Now, there are those who still cling to the notion that we ought to just continue doing what we do; that we can't change; Americans like to use a lot of energy, that's just how we are; that government has neither the responsibility nor the reason to address our dependence on energy sources even though they undermine our security and threaten our economy and endanger our planet.

And then there is this even more dangerous idea -- the idea that there's nothing we can do about it:  our politics is broken, our people are unwilling to make hard choices.  So politicians decide, look, even though we know it's something that has to be done, we're just going to put it off.  That's what happened for the last three, four, five decades.  Everybody has known that we had to do something but nobody wanted to actually go ahead and do it because it's hard.

So the implication in this argument is that we've somehow lost something important -- that perhaps because of the very prosperity we've built over the course of generations, that we've given up that fighting American spirit, that sense of optimism, that willingness to tackle tough challenges, that determination to see those challenges to the end, the notion that we've gotten soft somehow.

I reject that argument.  I reject it because of what you're doing right here at Trinity; what's happening right here in Newton after folks have gone through hard times.  I reject it because of what I've seen across this country, in all the eyes of the people that I've met, in the stories that I've heard, in the factories I've visited, in the places where I've seen the future being pieced together -- test by test, trial by trial.

So it will not be easy.  There will be bumps along the road.  There will be costs for our nation and for each of us as individuals.  As I said before, there's no magic bullet, there's no perfect answer to our energy needs.  All of us are going to have to use energy more wisely.  But I know that we are ready and able to meet these challenges.  All of us are beneficiaries of a daring and innovative past.  Our parents, our grandparents, our great-grandparents adapted to much more difficult circumstances to deliver the prosperity that we enjoy today. 

And I'm confident that we can be and will be the benefactors of a brighter future for our children and grandchildren.  That can be our legacy -- a legacy of vehicles powered by clean renewable energy traveling past newly opened factories; of industries employing millions of Americans in the work of protecting our planet; of an economy exporting the energy of the future instead of importing the energy of the past; of a nation once again leading the world to meet the challenges of our time.

That's our future.  I hope you're willing to work with me to get there.  Thank you very much.  God bless you.  God bless the United States of America.  Thank you.  (Applause.)

END                                       
1:25 P.M. CDT 

Vindorka og sjávarorka; niðurstöður og tillögur

Í dag lýkur samantekt Orkubloggsins um vind- og sjávarvirkjanir, sbr. skýrslan sem unnin var fyrir iðnaðarráðuneytið: www.idnadarraduneyti.is/Forsida_IVR/nr/2705

Hér landi er staðan sú að enn er mikið af óvirkjaðri vatnsorku og sama er að segja um jarðvarma. Ekki er unnt að komast að neinni skýrri niðurstöðu um það hvort Íslandi bjóðist góð tækifæri í virkjun vindorku eða sjávarorku, nema hér verði fyrst ráðist í meiri rannsóknir á þessum virkjunarkostum og bætt við ýmsar grunnupplýsingar sem eru alger forsenda þess að meta hagvæmni og arðsemi þessara virkjunarkosta.

Ef eingöngu yrði litið til peningalegra arðsemissjónarmiða við raforkuframleiðslu kann að vera ólíklegt að hér rísi stórt vindorkuver (og enn síður sjávarvirkjun) í náinni framtíð. Um þetta ríkir þó í reynd alger óvissa sem ekki verður eytt nema hér verði t.d. gerðar meiri og nákvæmari vindmælingar í þeirri hæð sem hentar nútíma vindorkuverum. Og sjávarorkutæknin ennþá of vanþróuð til að unnt sé að bera hana saman við aðra virkjunarkosti.

Vafsamt er að líta eingöngu til beins kostnaðar við uppsetningu og rekstur virkjana. Sé höfð hliðsjón af fleiri atriðum er t.d. mögulegt að vindrafstöðvar þyki áhugaverður og hagstæður virkjunarkostur á Íslandi þrátt fyrir að vera eitthvað dýrari en hefðbundnar íslenskar virkjanir.

Dæmi um slíka þætti, sem eðlilegt kann að vera að taka tillit til, eru t.d. landnotkun og umhverfisáhrif. Vindorkuvirkjanir hafa lítil sem engin óafturkræf áhrif á umhverfið og þetta á væntanlega líka við um hinar nýju tegundir sjávarvirkjana. Stórar vatnsaflsvirkjanir hafa aftur á móti almennt mun meiri varanleg umhverfisáhrif. Í samræmi við þetta og það sem sagði hér í fyrri færslu um kostnað við raforkuframleiðslu má setja upp mynd sem sýnir grófan samanburð á mismunandi virkjunarkostum.

Myndin sýnir samanburð á hagkvæmni sjávarorku, vindorku og hefðbundinnar raforkuframleiðslu á Íslandi. Til skýringar skal tekið fram að grænu örvarnar merkja einfaldlega að kosturinn er hagfelldur eða jákvæður, gulu örvarnar merka að kosturinn er heldur lakari og rauð ör táknar að verulega hallar á viðkomandi virkjanakost. Taka ber fram að talsverð óvissa er um endurheimtuhlutfall sjávarorkuvirkjana, en á móti kemur að þar á framleiðslukostnaðurinn væntanlega eftir að lækka umtalsvert á næstu árum eða áratugum. Einnig skal bent á að líklega mætti vel réttlæta rauða ör vegna landnotkunar þegar litið er til vatnsaflsvirkjana. Miðlunarlónin geta verið mjög stór og hafa þá eðli málsins samkvæmt mikil áhrif á landnotkun, eins og áður hefur verið minnst á.

Miðað við þessar einföldu forsendur sem myndin tekur tillit til, er staðan nú sú að vindorka telst almennt heldur lakari kostur hér á landi en vatnsorka eða jarðvarmi. Það sama má tvímælalaust segja um sjávarorkuna. Nú getur hún reyndar ekki talist raunhæfur kostur til umfangsmikillar raforkuframleiðslu, nema á þeim örfáu stöðum í heiminum þar sem straumar er mjög miklir, hvað svo sem verður í framtíðinni.

Í þessu sambandi má minna á að sama mátti segja um vindorkuna fyrir um það bil aldarfjórðungi, en nú er vindorkuiðnaðurinn mjög stór og undirstaða afar öflugra fyrirtækja. Ef t.d. mikil þróun verður í gerð ölduvirkjana, hinna nýju seltuvirkjana eða kostnaður við straum- og sjávarfallavirkjanir minnkar verulega, er vel mögulegt að sjávarvirkjanir verði öflugur og samkeppnishæfur iðnaður.

Í reynd er þessi myndræna niðurstaða einungis ónákvæm vísbending. Til að fá raunhæfa mynd af því hvort vindorka og/eða sjávarorka séu álitlegir kostir hér á landi, þarf miklu ítarlegri rannsóknir á vindi annars vegar og straumum og sjávarföllum hins vegar.

Af efni þessarar skýrslu skulu nú teknar saman helstu niðurstöður og settar fram tillögur um næstu skref:

 

Virkjun vindorku og uppbygging vindorkuiðnaðar á Íslandi - niðurstöður:

Gríðarleg vindorka er á Íslandi og ekki er ólíklegt að virkjun hennar sé að einhverju marki raunhæfur og hagkvæmur kostur hér á landi. Um þetta er þó ekki unnt að fullyrða nema ráðist verði í sérstakar rannsóknir og nákvæmari mælingar á vindi á áhugaverðustu svæðunum. Til að meta hagkvæmni þess að virkja þessa orku er lykilatriði að ráðast í meiri mælingar á vindi og þá sérstaklega mæla vindinn í meiri hæð en gert hefur verið fram til þessa.

Kannski má segja að Ísland sé bæði besta og versta landið til að beisla vindorkuna. Best vegna mikils meðalvinds, en slæmt vegna þess hversu vindurinn hér er óstöðugur, stórviðri tíð og vegna þess að ekki er unnt að flytja þá raforku til notenda erlendis.

Fremur ólíklegt er að vindorka verði mjög stór þáttur í raforkuframleiðslu á Íslandi, nema til komi útflutningur á rafmagni um sæstreng. Ástæðan er einfaldlega sú að raforkuframleiðsla af þessu tagi er mjög óstöðug. Afar hátt hlutfall raforkunnar hér á landi fer til stóriðju og sá iðnaður má ekki við óstöðugu raforkuframboði. Meðan ekki er unnt að selja íslenskt rafmagn beint til útlanda er óraunsætt að ætla að hlutfall vindorku í raforkuframleiðslunni hér færi umfram ca. 5–10% og líklega er það nálægt lægra gildinu.

Engu að síður er fullt tilefni til að kanna nánar hagkvæmni vindorkunnar hér á landi, enda gæti hún t.d. reynst hagkvæm til að spara uppistöðulón og minnka þörfina á nýjum umdeildum vatnsafls- eða jarðvarmavirkjunum.

Skynsamlegast er að beina sjónum að landshlutum þar sem vindskilyrði eru hagstæð samkvæmt fyrirliggjandi mælingum, en einnig mætti t.d. hafa hliðsjón af því hvaða svæði eiga ótraustan aðgang að raforku frá vatnsafli eða jarðvarma.

Vísbendingar eru um að náttúrulegar aðstæður fyrir vindorkuver á Íslandi séu hvað bestar á nokkrum svæðum á Suðurlandsundirlendinu. Til að geta svarað þessu þarf þó að gera vindmælingar í mun meiri hæð en gert hefur verið fram til þessa. Vegna fjármögnunar á slíkum rannsóknum kunna að vera tækifæri á vettvangi Norðurlandasamstarfsins.

Ekki er líklegt að hér á Íslandi geti byggst upp umtalsverður iðnaður tengdur vindorku. Vindorkuiðnaðurinn er háþróaður og þar hefur mikil samþjöppun átt sér stað. Hér á landi er hvorki stór markaður, sérþekking, hráefni né annað sem gerir Ísland sérstaklega aðlaðandi í augum fyrirtækja sem starfa í vindorkuiðnaðinum. Möguleikar Íslands í vindorkuiðnaðinum takmarkast því væntanlega við það að virkja vindorkuna hér á landi.

 

Lagt er til að gerðar verði ítarlegri vindmælingar á nokkrum stöðum sem núverandi veðurfarsgögn benda til að hagstæðir séu fyrir raforkuframleiðslu með vindorku. Sérstaklega er áríðandi að vindmælingar verði gerðar í meiri hæð en gert hefur verið fram til þessa, þ.e. að vindur verði mældur í 50–80 m hæð. Sennilega eru Gufuskálar heppilegastir í þessu skyni vegna masturs sem þar er nú þegar, en einnig er mikilvægt að gera slíka mælingar á fleiri stöðum á landinu. Svæði á Suðurlandsundirlendinu eru hvað áhugaverðust í þessu skyni. Til að hafa umsjón með þessu er lagt til að komið verði á fót vinnuhópi sérfræðinga, bæði sérfræðinga í veðurfari og í orkumálum, þ.m.t. frá stærstu orkufyrirtækjunum. Starfshópurinn meti hvaða rannsóknir þurfi að ráðast í til að kortleggja hvort og þá hvar vindrafstöðvar gætu verið hagstæður kostur á Íslandi.

 

Virkjun sjávarorku og uppbygging sjávarorkuiðnaðar á Íslandi - niðurstöður:

Virkjun á sjávarorku er almennt ung og óþroskuð iðngrein, en gæti orðið sá hluti hins endurnýjanlega orkugeira sem vex hvað hraðast næstu áratugina

Virkjun sjávarorku má greina í tvennt eftir því hversu mikil reynsla er komin á viðkomandi tækni. Annars vegar eru hefðbundnar sjávarfallavirkjanir sem byggjast á virkjun hæðarmunar sjávarfalla með stíflu og hafa lengi verið í notkun á nokkrum stöðum í heiminum, þótt fáar séu.

Hins vegar eru annars konar sjávarvirkjanir. Sumar þeirra eiga ýmislegt sameiginlegt með sjávarfallavirkjunum (sjávarfallastraumavirkjanir og aðrar straumvirkjanir, þ.m.t. hringiðuvirkjanir), en aðrar eru mjög ólíkar (ölduvirkjanir og seltuvirkjanir).

Sjávarfallavirkjanir, þar sem reist er stífla fyrir fjörð eða sund, eru ennþá eina tegund sjávarvirkjana sem fengist hefur veruleg reynsla af. Aftur á móti þykja slíkar sjávarfallavirkjanir stundum óæskilegar vegna talsverðra neikvæðra umhverfisáhrifa.

Síðustu ár hefur verið unnið að ýmsum hugmyndum um annars konar sjávarvirkjanir en að virkja sjávarföllin með stíflum. Þetta eru virkjanir sem geta haft lítil umhverfisáhrif. Þær felast bæði í nýrri tækni til virkjunar á sjávarföllum og í því að virkja ölduorkuna og jafnvel venjulega hafstrauma. Einnig eru aðrir virkjunarkostir mögulegir, þ.e. hringiðuvirkjanir og seltuvirkjanir.

Enn alveg óvíst hvaða tækni sjávarvirkjana reynist hagkvæmust. Talsvert mikla vonir eru bundnar við það að slíkar virkjanir geti í framtíðinni orðið raunhæfur og mikilvægur kostur til rafmagnsframleiðslu. Margar tegundir sjávarvirkjana hafa t.d. þann kost umfram vindorku að hafa enn minni umhverfisáhrif og valda sama sem engri sjónmengun. Þetta gerir virkjun sjávarorku að sérlega áhugaverðum kosti ef unnt verður að gera hana nægjanlega hagkvæma.

Hin nýja sjávarvirkjunartækni gæti hentað vel á nokkru svæðum við Ísland. Þar eru sjávarfallavirkjanir hvað áhugaverðastar, en einnig myndu koma hér til skoðunar aðrar tæknilausnir. Athugandi væri að kanna sérstaklega hvort slíkar sjávarvirkjanir kæmu til álita á svæðum sem eiga ótraustan aðgang að raforku frá vatnsafli eða jarðvarma, svo sem á Vestfjörðum.

Ómögulegt er að segja til um hvort ölduvirkjanir, hvað þá hringiðuvirkjanir, verði einhvern tíma góður kostur við Ísland. Úthafsaldan er mjög sterk og myndi jafnvel eyðileggja ölduvirkjanir, t.d. ef þær væru settar upp utan við Suðurströndina þar sem aflið er mest, nema  þær væru hafðar í vari innan við sjóvarnargarða. Þetta er engu að síður kostur sem vert er skoða og rétt er að fylgjast vel með þróun hans. Seltuvirkjanir, þ.e. osmósuvirkjanir, gætu einnig reynst raunhæfur kostur við Ísland.

Nú eru tilraunir með þróun sjávarorku einkum gerðar við strendur Bretlandseyja og Bandaríkjanna en einnig má t.d. nefna Noreg og Kanada. Náttúrulegar aðstæður hér, fjölbreytt gerð strandsvæðanna við landið, strjálbýli og gott aðgengi að svæðum við ströndina kunna að henta mjög vel til þróunar á þessari tækni. Einnig myndi verkfræði- og tækniþekking Íslendinga á vatnsaflsvirkjunum vafalítið nýtast vel í þessu skyni. Því er fyllsta ástæða til að íslensk stjórnvöld hugi vel að möguleikum á því að laða hingað fyrirtæki og fjárfesta sem áhuga hafa á sjávarvirkjunum.

Ísland gæti með því móti mögulega orðið leiðandi í þróun og byggingu sjávarorku-virkjana og hér gætu orðið til fyrirtæki með umtalsverða yfirburði í hinum alþjóðlega sjávarorkuiðnaði. Tæknin er enn skammt á veg komin erlendis og náttúrulegar aðstæður og íslensk tækni- og verkfræðiþekking eru góður grunnur til að byggja á. Jafnframt væri mikilvægt að fá núverandi orkufyrirtæki á Íslandi til að taka þátt í að afla þekkingar á sjávarorkutækni.

Miklar vonir eru bundnar við að sjávarvirkjanir muni þróast nokkuð hratt og verði brátt hagkvæmur virkjunarkostur víða um heim. Þetta gæti gerst með svipuðum hætti og gerðist í vindorkuiðnaðinum, þ.e. að bygging og raforkuframleiðsla með sjávarvirkjunum verði umsvifamikill og ábatasamur iðnaður innan 20 ára eða svo.

Mikill áhugi er á uppsetningu sjávarvirkjana í þeim ríkjum sem leggja ríka áherslu á aukið hlutfall endurnýjanlegrar orku og njóta hagstæðra náttúrulegra aðstæðna fyrir virkjanir af þessu tagi. Líklega verða Bretlandseyjar og nokkur svæði Bandaríkjanna mikilvægasti markaðurinn a.m.k. til að byrja með. Segja má að þessi iðnaður sé nú í svipaðri stöðu og vindorkuiðnaðurinn var um eða upp úr 1975 og að þróun sjávarorkuiðnaðarins geti orðið sambærileg við það sem varð í vindorkunni. Þetta gæti m.ö.o. orðið sá hluti hins endurnýjanlega orkugeira sem hraðast vex næstu áratugina.

Ef íslensk stjórnvöld marka sér þá stefnu að afla sér þekkingar á sjávarorku og geri sitt til að laða hingað fyrirtæki og fárfesta á sviði sjávarorku frá t.a.m. Bretlandi, Írlandi og Bandaríkjunum, er möguegt að þetta gæti í framtíðinni orðið mikilvæg iðngrein á Íslandi. Skapa þyrfti atvinnugreininni skýra og öfluga hvata, væntanlega í gegnum skattkerfið, til að laða hingað fjarfestingar í þessu skyni.

Í þessu sambandi má líta til þess hvernig danska vindorkufyrirtækið Vestas hefur þróast, en það er nú með um fjórðungshlutdeild á heimsmarkaðnum fyrir vindrafstöðvar og eitt af þeim fyrirtækjum sem mikilvægust hafa verið í því að skapa Danmörku jákvæða og hreina ímynd.

Sjávarorka er því athyglisverður kostur fyrir Íslendinga, bæði vegna möguleika á að nýta þessa orku hér við land og jafnvel enn frekar sökum þess að Ísland gæti orðið leiðandi á sviði tækniþróunar í þessari ungu en ört vaxandi iðngrein. Það gæti leitt til fjölda nýrra starfa hér á landi og skapað nýjar útflutningstekjur. Um leið gæti virkjun sjávarorkunnar og uppbygging íslensks sjávarorkuiðnaðar veitt Íslandi ímynd í anda þess sem vindorkan hefur veitt Danmörku og skapað okkur mikilvægt hlutverk í þessum iðnaði.

 

Lagt er til að íslensk stjórnvöld íhugi af mikilli alvöru þann möguleika að Ísland verði í fararbroddi í sjávarorkuiðnaðinum og setji sér metnaðarfull en raunhæf markmið til að svo megi verða. Í þessu skyni verði sett saman teymi sérfræðinga til að gera ítarlegri úttekt á möguleikum sjávarorku, semja skýrar tillögur um hver markmiðin skuli vera og útlista leiðir að takmarkinu. Viðkomandi teymi athugi sérstaklega með möguleika á að vekja áhuga fremstu sjávarorkufyrirtækja heims á Íslandi sem heppilegum stað til tilrauna og tækniþróunar.

 

--------------------------------------------------------------------

 

 

NIÐURSTÖÐUR Í HNOTSKURN:

[Þessi kafli er birtur í upphafi skýrslunnar til iðnaðarráðuneytisins og er því að einhverju leyti endursögn á niðurstöðukaflanum hér að ofan]. 

 

I.  Vindorka.

Gríðarleg vindorka er á Íslandi og ekki er ólíklegt að virkjun þessarar auðlindar sé raunhæfur og hagkvæmur kostur að einhverju marki hér á landi. Um þetta er þó ekki unnt að fullyrða nema ráðist verði í sérstakar rannsóknir og ennþá nákvæmari mælingar á vindi á áhugaverðustu svæðunum. Sérstaklega þarf að mæla vindinn í meiri hæð en gert hefur verið fram til þessa.

Í framhaldinu mætti nýta niðurstöðurnar úr þeim mælingum til staðarvals, mats á því hvers konar vindrafstöð væri heppilegust og gera ítarlega arðsemisútreikninga út frá þeim forsendum. Ef slíkar niðurstöður yrðu jákvæðar mætti ráðast í að nýta vindorku til að auka við virkjanlegt afl á Íslandi og draga úr þörfinni á byggingu umdeildra vatnsafls- og jarðvarmavirkjana.

Þeir kostir sem líklega eru áhugaverðastir eru eftirfarandi:

-         Að virkja vindorku í talsvert stórum stíl til að spara miðlunarlón.

-         Að reisa litlar vindrafstöðvar þar sem aðstæður leyfa, til að minnka þörf á aðkeyptu rafmagni og spara þannig dreifingarkostnað.

-         Ef útflutningur á rafmagni um sæstreng verður tæknilega og efnahagslega hagkvæmur, gæti vindorka frá mjög stórum vindrafstöðvum orðið áhugaverður valkostur.

Lagt er til að ráðist verði í ítarlegri vindmælingar á nokkrum stöðum á landinu sem veðurfarsgögn frá fyrri árum benda til að hagstæðir séu fyrir vindorkuframleiðslu. Sérstaklega er áríðandi að vindmælingar verði gerðar í meiri hæð en gert hefur verið fram til þessa, þ.e. að vindur verði mældur í a.m.k. 50–80 m hæð.

Sennilega eru Gufuskálar heppilegastir í þessu skyni vegna masturs sem þar er nú þegar, en einnig er mikilvægt að gera slíka mælingar á fleiri stöðum á landinu. Svæði á Suðurlandsundirlendinu eru áhugaverð vegna tiltölulega hagstæðra vindaskilyrða og fleiri staðir kunna einnig að koma vel til greina.

Til að hafa umsjón með slíku verkefni, m.a. mælingum og í framhaldinu hugsanlegu staðarvali og arðsemisútreikningum, er lagt til að komið verði á fót vinnuhópi sérfræðinga, þ.m.t. bæði sérfræðinga í veðurfari og í orkumálum, m.a. frá stærstu orkufyrirtækjunum. Vegna kostnaðar við slíkt verkefni, svo sem vegna vindmælinga og veðurfarsrannsókna, gæti verið upplagt að fjármagna hluta þess á vettvangi norræns samstarfs, þar sem nú er einmitt lögð mjög rík áhersla á endurnýjanlega orku.

 

II.  Sjávarorka. 

Sjávarorka er áhugaverður kostur fyrir Íslendinga og í því sambandi má t.d. nefna eftirfarandi tvær ástæður:

-  Sjávarvirkjun gæti reynst hagkvæmur kostur á fáeinum stöðum á Íslandi (kannski ekki síst í nágrenni Vestfjarða).

-   Umtalsverð efnahagsleg tækifæri gætu verið fólgin í því að Ísland marki sér þá stefnu að verða leiðandi í þróun sjávarvirkjana.

 

Lagt er til að íslensk stjórnvöld fylgist vel með framþróun sjávarvirkjana og skoði nánar virkjanamöguleika af þessu tagi; sérstaklega uppsetningu sjávarfallavirkjunar við Breiðafjörð og möguleika á sjávarvirkjun á Vestfjörðum og/eða í Hrútafirði. Fleiri staðir kunna að koma til greina.

Einnig er lagt til að stjórnvöld íhugi af mikilli alvöru þann möguleika að Ísland verði í fararbroddi í sjávarorkuiðnaðinum og setji sér metnaðarfull en raunhæf markmið til að svo megi verða.

Í þessu skyni verði sett saman teymi sérfræðinga til að gera ítarlegri úttekt á möguleikum sjávarorku og semja skýrar tillögur um markmið og leiðir. Viðkomandi teymi kanni sérstaklega möguleika á að vekja áhuga fremstu sjávarorkufyrirtækja heims á Íslandi sem heppilegum stað til tilrauna og tækniþróunar.

Loks skal ítrekað að hugsanlega hefur sjaldan verið betra tækifæri en nú til að fjármagna rannsóknir á þessum virkjunarkostum á Íslandi. Þar kemur ekki síst til mikill áhugi stjórnvalda á Norðurlöndunum á því að Norðurlandasvæðið verði fremst í heiminum á sviði endurnýjanlegrar orku. Fyrir vikið hafa talsvert miklir fjármunir nú verið settir í þennan málaflokk á vettvangi Norðurlandsamstarfsins. Ekki er ólíklegt að Ísland geti að einhverju leyti nýtt þennan vettvang til að fjármagna ítarlegar rannsóknir á hagkvæmni vindorkuvirkjana á Íslandi og/eða þróun á sjávarvirkjunum. Fyrst og fremst er þó mikilvægt að íslensk stjórnvöld marki sér skýra stefnu í þessum málaflokkum.

-----------------------------------------------------------

 

Eftirmáli:

Höfundur þessarar skýrslu um möguleika vindorku og sjávarorku fyrir Íslendinga, er Ketill Sigurjónsson. Margir lögðu til ýmsar upplýsingar, ráðleggingar og aðra aðstoð; þ.á m. starfsfólk hjá Hafrannsóknastofnun,  Háskóla Íslands, Iðnaðarráðuneytinu,  Nýsköpunarmiðstöð Íslands, Orkustofnun, Siglingastofnun og Veðurstofunni, svo og ýmsir aðrir einstaklingar. Þeim öllum eru hér með færðar bestu þakkir.

Frumkvæðið að þessari vinnu átti Össur Skarphéðinsson, iðnaðarráðherra. Samantektin var unnin á fremur skömmum tíma og ef þar er að finna einhverja misfellur, missagnir eða rangfærslur skrifast þær alfarið á ábyrgð höfundar.

Efnahagslegt tækifæri fyrir Ísland?

Nýlega hafa orðið umtalsverðar breytingar á lagaumhverfi bæði í Bandaríkjunum og Evrópusambandinu sem hvetja til meiri fjárfestinga í endurnýjanlega orkugeiranum. Þetta gefur tilefni til þess að við Íslendingar íhugum vandlega hvort og með hvaða hætti við getum leikið stærra hlutverk í virðiskeðju endurnýjanlega orkugeirans.

Einhver stærsti óvissuþátturinn og áhrifavaldurinn í vindorkuiðnaðinum og flestöllum öðrum greinum endurnýjanlegrar orku í heiminum er olíuverð. Hækkandi olíuverð framan af hinni nýju öld hafði mjög jákvæð áhrif á fjárfestingar í endurnýjanlegri orku. Þetta gerðist einnig á 8. áratug liðinnar aldar, í kjölfar olíukreppunnar 1973–4 og mikilla olíuverðshækkana sem hún olli.

Frá miðju ári 2008 hefur olíuverð lækkað verulega á ný. Haldist verðið lágt næstu árin kann að vera tilefni til að óttast að talsvert hægi á fjárfestingum og allri tækniþróun í endurnýjanlegri orku. Jafnvel þó að vindorka sé orðin vel þróuð og hagkvæmnin nálgist það sem t.d. þekkist hjá vatnsaflsvirkjunum og jafnvel gasorkuverum, hafa vindorkufyrirtæki fundið fyrir afleiðingum lægra olíu- og gasverðs og þó fyrst og fremst erfiðleikum vegna lánsfjárkreppu. Erfiðara hefur orðið að fjármagna ný vindorkuver og framleiðendur hafa einnig þurft að doka við með útrás sína.

Þrátt fyrir að olíuverðlækkanirnar nú minni sumpart á það sem gerðist á 9. áratugnum er staðan á orkumörkuðunum nú allt önnur en þá var. Á 9. áratugnum var olíusjálfstæði Vesturlanda t.a.m. miklu mun meira en er í dag. Þá voru nýjar olíulindir í Alaska og Norðursjó mikilvæg uppspretta olíu, en í dag eru nýjar olíulindir af því tagi ekki í augsýn á Vesturlöndum. Horfur eru á að Vesturlönd muni á næstu árum smám saman verða ennþá háðari innflutningi á olíu frá Mið-Austurlöndum. Sama má segja um gasinnflutning Japana og Evrópu sem er mjög háð rússnesku gasi. Þetta minnkandi orkusjálfstæði bæði Bandaríkjanna og Evrópu er einn helsti hvatinn að því hversu mikil áhersla er nú lögð á það beggja vegna Atlantshafsins að auka innlenda orkuframleiðslu. Það er einhver mikilvægasti hvatinn til stóraukinnar fjárfestingar í endurnýjanlegri orku og það gæti komið íslenskri orkuþekkingu til góða. Þetta gæti m.a. valdið því að orkuflutningar um langar leiðir með sæstreng verði hagkvæmur kostur.

Það er fyllsta ástæða til að ætla að endurnýjanlegi orkugeirinn spjari sig þrátt fyrir að ýmsar blikur séu á lofti. Þó svo að ekkert sé víst í þessum heimi kann að vera tilefni fyrir íslensk stjórnvöld að marka þá stefnu að Ísland verði leiðandi á fleiri sviðum orkugeirans en jarðhita. Þá er komið að spurningunni hvort hér á Íslandi gæti byggst upp vindorkuiðnaður eða sjávarorkuiðnaður?

Ekki er raunhæft að hér á landi byggist upp öflugt vindorkufyrirtæki, þ.e. fyrirtæki sem sérhæfir sig í hönnun, þróun og smíði þeirra mannvirkja og tækja sem notuð eru í vindrafstöðvar. Vindorkuiðnaðurinn er orðinn mjög þróaður og á undanförnum árum hefur orðið mikil samþjöppun í greininni. Þar eru fáein stórfyrirtæki með yfirburðastöðu á markaðnum, eins og Vestas og Siemens. Að auki eru vissulega rekin mörg smærri fyrirtæki, en það er tvímælalaust mjög erfitt að hasla sér völl í þessari iðngrein, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Möguleikar Íslands í vindorkunni takmarkast því líklega við það að unnt sé að virkja þetta afl hér á landi.

Hafa ber í huga að íslensk stjórnvöld og/eða íslenskar stofnanir gætu e.t.v. að umtalsverðu leyti fjármagnað rannsóknir á möguleikum bæði vindorku og sjávarorku á Íslandi með framlögum úr sjóðum á vegum Norðurlandaráðs. Á Norðurlöndunum er nú mikill áhugi á að svæðið verði í fararbroddi í uppbyggingu á endurnýjanlegri orku. Í þessu skyni hefur verið komið á fót ákveðnu sjóðakerfi, sem ætlað er að stórefla rannsóknir á þessu sviði.

Danir eru sú þjóð sem hefur náð að skapa sér sterkasta stöðu í vindorkuiðnaðinum. Það má upphaflega rekja til danska vindorkufyrirtækisins Vestas og markvissra aðgerða danskra stjórnvalda til að efla þennan iðnað. Þessi stefna var mörkuð meðan vindorkuiðnaðurinn var enn mjög óþroskaður. Fyrir vikið er Danmörk nú leiðandi í þessum  stóra og mikilvæga iðnaði og skýtur þar alþjóðlegum risafyrirtækjum ref fyrir rass.

Þegar fram liðu stundir byggðist mikill vöxtur Vestas ekki á innanlandsmarkaðnum, heldur fyrst og fremst á sölu til annarra landa. Nú síðast hafa Bandaríkin og Kína orðið æ mikilvægari markaður fyrir Vestas-vindrafstöðvar. Þetta hefði ekki gerst, nema vegna þess að dönsk stjórnvöld gerðu sér ljóst hve mikilvægt var að hlúa að þessum iðnaði meðan fyrirtækið var að stækka og eflast og sýndu þar þá þolinmæði sem er bráðnauðsynleg þegar um er að ræða nýjan geira í endurnýjanlegri orku.

Sérstaklega áhugavert gæti verið fyrir íslensk stjórnvöld að stefna að því að Ísland verði leiðandi á sviði sjávarvirkjana. Að mati skýrsluhöfundar er réttlætanlegt að spá því að eftir um það bil 20–25 ár hafi sjávarorkan álíka stöðu í heiminum og vindorkuiðnaðurinn hefur í dag. Þau lönd sem hlúa að uppbyggingu sjávarorku gætu sem sagt orðið leiðandi í öflugum og mjög hratt vaxandi iðnaði.

Til að gefa vísbendingu um það hversu stór þessi iðnaður gæti orðið má taka áætlanir skoskra stjórnvalda sem dæmi. Þar hafa menn sett sér það markmið að meira en 30% raforkunnar komi frá endurnýjanlegum orkulindum árið 2012 og að þetta hlutfall verði komið í 50% árið 2020 (sjá skýrslu skoskra stjórnvalda frá 2008; Sustainable Development Commission: “On Stream – Creating energy from tidal currents”). Ekki hefur verið sundurliðað nákvæmlega hvernig þetta rafmagn skuli framleitt, en hvað mestar vonir eru bundnar við virkjun sjávarorkunnar vegna hagstæðra náttúrulegra aðstæðna.

Þessar metnaðarfullu áætlanir Skota hafa verið réttlættar með því að benda á að framleiðslukostnaður vindorku lækkaði um nærri 70% á tíu ára tímabili á níunda áratugnum og upphafi þess tíunda. Það sé því rökrétt að innan eins til tveggja áratuga verði risinn öflugur sjávarorkuiðnaður í heiminum sem mun velta gífurlegum fjármunum. Þarna gæti myndast iðnaður þar sem afar áhugavert væri fyrir Ísland að leika hlutverk.

Auk Bretlandseyja eru Bandaríkin og Kanada dæmi um ríki sem hafa lagt talsverða vinnu í að meta möguleika sjávarvirkjana heima fyrir. Næst á eftir þessum þremur löndum í þróun sjávarvirkjana koma svo Norðmenn og Danir. Það vill m.ö.o. svo til að nágrannar Íslands beggja vegna Atlantshafsins eru afar áhugasamir um sjávarvirkjanir og stjórnvöldum í þessum löndum er talsvert umhugað um að styðja við bakið á þessum unga iðnaði.

Einnig er athyglisvert að árið 2007 kynnti viðskiptaráð Bretlands (UK Trade & Investment) hugmynd um samstarf við Ísland á sviði endurnýjanlegra orkugjafa. Þessi hugmynd var sérstaklega nefnd í tengslum við kynningu á breskri þekkingu á sjávarorkutækni (kynning UK Trade & Investment í Reykjavík, 17. apríl 2007). Því má hugsanlega álykta sem svo að bresk stjórnvöld myndu sýna áhuga á samstarfi við Íslendinga um rannsóknir og þróun innan þessa iðnaðar.

Eins og staðan er í dag, virðist líklegast að Bretland og Bandaríkin muni verða „Danmörk sjávarorkunnar“ og jafnvel einnig Kanada, Noregur og/eða Írland.  En þarna gæti Ísland líka átt tækifæri. Með því að bjóða hagstæð skattakjör til fyrirtækja sem nú þegar hafa náð athyglisverðri framþróun í virkjun sjávarorku, gæti Ísland hugsanlega orðið þátttakandi í þessari þróun. Samfara slíkri ráðstöfun má hugsa sér að lögð verði sérstök áhersla á sjávarorku innan verkfræðideildar Háskóla Íslands og/eða Háskólans í Reykjavík.

Sú mikla þekking sem hér er innan stofnana eins og t.d. Hafrannsóknastofnunar, Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands (áður Iðntæknistofnunar), Orkustofnunar, Siglingastofnunar og Veðurstofunnar kemur að góðum notum við slíka framkvæmd. Og ekki síður sú mikla verkfræðiþekking sem Íslendingar af aflað sér með orkuuppbyggingu sinni.

Fyrst og fremst þyrftu stjórnvöld þó að vera sér meðvituð um sitt lykilhlutverk; bæði gagnvart rekstrarumhverfinu og líka því að efla hér rannsóknir og mælingar á t.d. straumum, sjávarföllum, ölduhæð og öðru því sem mikilvægt er í tengslum við rekstur og hagkvæmni sjávarvirkjana. Að sama skapi eru ítarlegri vindrannsóknir lykilatriði til að geta lagt raunsætt mat á hagkvæmni vindorkuvera á Íslandi.

Hvað kostar að framleiða rafmagn?

Kannski hefði mátt afgreiða þessa færslu með því einfaldlega að vísa í þetta Orkublogg hér.

Hér verður fjallað í stuttu máli um það hvort raforkuframleiðsla frá vindrafstöð eða sjávarvirkjunum gæti mögulega borgað sig á Íslandi. Tilgangurinn er að gefa lesendum vísbendingar um það hvort slíkir virkjunarkostir kunni að vera fjárhagslega hagkvæmir hér á landi og til hvaða atriða þurfi helst að líta við slíkt hagkvæmnismat. Hér er þó ekki um að ræða nákvæma samantekt, né neina arðsemisútreikninga. 

Hagkvæmni hefur aukist hratt í mörgum greinum endurnýjanlegrar orku á síðustu árum vegna mikilla rannsókna og þróunarvinnu. Nú er svo komið að ekki aðeins rafmagns-framleiðsla frá vatnsaflsvirkjunum og jarðvarma, heldur einnig frá hagkvæmustu vindrafstöðvunum, fer mjög nálægt því að vera jafn ódýr og rafmagnsframleiðsla með kolaorku og gasi. Hafa ber í huga að um leið og olía hækkar í verði fylgir gasverðið og kolaverðið gjarnan í kjölfarið og þess vegna er hátt olíuverð vatn á myllu endurnýjanlegrar orku í þeim löndum sem byggja rafmagnsframleiðslu sína mikið á jarðefnaeldsneyti.

Framleiðslukostnaður raforku fer auðvitað eftir aðstæðum á hverjum stað fyrir sig. Vindorkuver eða vatnsaflsvirkjun á einum stað kostar ekki nákvæmlega það sama á öðrum stað, þó svo að framleiðslugetan sé sú sama. Ekki eru til neinir nákvæmir fastar yfir framleiðslukostnaðinn – eða öllu heldur er varasamt að miða við slík verð sem stundum eru gefin upp af hagsmunaaðilum. Engu að síður gefa slíkar viðmiðunartölur mögulega vísbendingu og eru auðvitað meðal þeirra gagna sem höfð eru til hliðsjónar þegar samanburður er gerður á virkjunarkostum.

Þó svo að bæði vatnsafl og jarðvarmi séu taldir mjög góðir kostir á Íslandi eru þetta misdýrir kostir. Almennt er stofnkostnaður jarðhitavirkjana lægri en vatnsaflsvirkjana en á móti kemur að rekstrarkostnaður jarðhitavirkjananna er hærri. Hvor kosturinn er betri ræðst því mjög af fjármagnskostnaðinum á hverjum tíma.

Þessar tvær tegundir endurnýjanlegrar rafmagnsframleiðslu eru líka mjög ólíkar þegar nýtingin er skoðuð. Raforkuframleiðslan frá jarðvarmavirkjunum er jafnari yfir árið en frá íslensku vatnsorkuverunum. Aftur á móti hafa vatnsaflsvirkjanirnar miklu styttri viðbragðstíma til að auka eða minnka álag í raforkukerfinu. Þess vegna hefur reynst vel að reka jarðgufuvirkjanir og vatnsaflsvirkjanir saman. Jarðgufuvirkjanir sjá kerfinu fyrir grunnafli en vatnsaflinu er beitt við álagsstýringu og það getur annað álagstoppum yfir daginn.

Þessi atriði er vert að hafa í huga þegar t.d. kostir og gallar vindorkuvera eru metnir í samanburði við vatnsafl eða jarðvarma. Vindorkuverin eru óstöðug, en gætu verið góð búbót og nýst vel til að spara miðlunarlón. Einnig er auðvelt að staðsetja vindorkuver þannig að jarðfræðileg áhætta sé nánast engin. Slík áhætta er aftur á móti umtalsverð þegar reistar eru jarðvarmavirkjanir og skapast oft líka þar sem hagkvæmast þykir að byggja vatnsaflsvirkjanir (þ.e. á eldvirkum eða skjálftavirkum svæðum). Fjölmörg önnur atriði skipta hér máli, t.d. það að unnt er að byggja vindorkuver með litlu jarðraski. Fyrir vikið má líklega segja að vindorkan sé mun umhverfisvænni kostur en bæði jarðvarmavirkjun og vatnsaflsvirkjun. Á móti kemur sjónmengun vegna vindorkuveranna.

Þegar fjallað er um rafmagnskostnað frá vindorkuverum og sjávarorkuvirkjunum, er annars vegar um að ræða vel þroskaðan iðnað (vindorku) þar sem all nákvæmar kostnaðartölur liggja fyrir, en hins vegar er sjávarorkan sem enn er nánast á fósturstigi. Það er m.ö.o. ennþá mjög dýrt að framleiða rafmagn með sjávarorku. En ekki er útilokað að a.m.k. einhver tegund sjávarorku muni innan tíðar verða jafn ódýr raforkuframleiðsla og nú þekkist frá vatnsaflsvirkjunum eða vindorkuverum.

Hvað kostar að framleiða rafmagn með vindrafstöð?

Til eru margar og mismunandi upplýsingar um kostnað við að setja upp vindrafstöðvar. Hér verður ekki farið út í beinar kostnaðartölur, en látið nægja að benda á helstu þættina sem taka þarf tillit til við samanburð á slíkum kostnaði. Í því sambandi má nefna að kostnaður við að setja vindrafstöð út í sjó er oft um 50–70% hærri en það sem gerist á landi. Þá er miðað við sambærilega framleiðslugetu.

Kostir þess að setja vindrafstöðvar upp úti í sjó eru aðallega að fá stöðugri og öflugri vind, ásamt því að slík vindorkuver þykja valda minni sjónmengun. Í reynd er kostnaðarmunurinn talsvert minni en nefnt var, sökum þess að rafmagnsframleiðsla vindrafstöðva í sjó er yfirleitt mun jafnari en þeirra sem eru á landi. Þó svo að uppsetningarkostnaðurinn sé mun lægri á landi, getur heildarkostnaður á líftíma virkjunarinnar því verið nokkuð jafn.

Vegna flókinna reglna um verðlagningu á rafmagni, mismunandi skattareglna í hinum ýmsu löndum og styrkjakerfa, er samanburður af þessu tagi erfiður. Erlendur samanburður segir oftast að vindorkan sé heldur dýrari en vatnsaflið. Í sumum tilvikum er framleiðslukostnaður rafmagns frá hagkvæmustu vindrafstöðvum þó svipaður og hjá vatnsaflsvirkjunum.

Í samtölum við starfsfólk íslensku orkufyrirtækjanna og fleiri kom fram að líklega sé kostnaður við raforkuframleiðslu hér á landi heldur lægri en sambærileg raforkuframleiðsla erlendis. Samkvæmt þessu er raforka frá íslenskum orkuverum ódýrari í framleiðslu en t.d. raforka framleidd í bandarískum vatnsaflsvirkjunum. Um þetta er þó í reynd óvissa; það eru litlar upplýsingar fyrir hendi þegar meta skal framleiðslukostnað rafmagns á Íslandi og bera hann saman við kostnaðinn erlendis.

Líklega er ekki skynsamlegt að byggja mikið á erlendum samanburðar-rannsóknum um rafmagnsverð þegar meta skal hagkvæmni vindrafstöðva á Íslandi. Til að komast að þessu þyrfti að gera hér meiri vindmælingar og eiga samstarf við orkufyrirtækin til að geta metið hagkvæmnina miðað við vatnsafl og jarðvarma. Þar að auki má nefna að í reynd eru ekki til neinar nýlegar marktækar samanburðartölur um það hvað kostar að framleiða rafmagn á Íslandi miðað við önnur lönd.

Sem dæmi fengust eftirfarandi upplýsingar frá Orkuveitu Reykjavíkur: „Við höfum ekki neinar upplýsingar um kostnað við framleiðslu á rafmagni utan Íslands. Við getum því ekki gert neinn samanburð við önnur lönd“ (tölvupóstur frá OR, 3. apríl 2009). Ekki bjó Landsvirkjun heldur yfir slíkum samanburði og fylgdi sögunni að slíkar samanburðartölur væru í reynd óaðgengilegar. Ekki er heldur hægt að nota hér samanburðartölur um raforkuverð sem Samorka hefur birt. Þær taka ekki tillit til þess frá hvaða orkugjöfum rafmagnið kemur og einungis er litið til söluverðsins, en ekki þess hver framleiðslukostnaðurinn er í raun.

Líta þarf til fleiri þátta en bara stofn- og rekstrarkostnaðar.

Þegar lagt er mat á það hvað kostar að framleiða rafmagn, er ónákvæmt að líta einungis til beins kostnaðar við uppsetningu virkjunarinnar og rekstrarkostnaðar. T.d. má hafa hliðsjón af því hversu mikla orku þarf að eyða til að afla orkunnar, þ.e. hversu mikil orka fer í smíði, uppsetningu og framleiðslu virkjunarinnar. Þetta er stundum nefnt endurheimtustuðull eða endurheimtuhlutfall. 

Það skiptir sem sagt verulegu máli til hvaða atriða er litið þegar gerður er samanburður á hagkvæmni mismunandi tegunda af virkjunum. Erlendis er mjög horft til ytri kostnaðar við samanburð á framleiðslukostnaði rafmagns. Þá eru t.d. kolefnisskattar teknir inn í dæmið. En hér á landi er nánast öll raforka frá endurnýjanlegum orkugjöfum og þess vegna kemur slíkur ytri kostnaður ekki til með að vera hagstæður vindorku eða sjávarorku á Íslandi.

Aftur á móti mætti hér taka tillit til mismunandi landnotkunar þegar gerður er samanburður á t.d. hagkvæmni vindorkuvers og vatnsaflsvirkjunar. Orkubloggið fékk í hendur prýðilegt yfirlit frá Landsvirkjun, með samanburði á hinum ýmsu tegundum virkjana (samantekt eftir Agnar Olsen hjá Landsvirkjun frá því í júní 2008). Þar var m.a. borið saman hversu mismikla landnotkun hver virkjanategund kallar á og einnig hvert endurheimtuhlutfallið er, þ.e. hversu mikla raforku þarf til að framleiða rafmagnið. Landnotkunarstuðullinn er mjög óhagstæður vatnsaflinu vegna stórra miðlunarlóna - en þar kemur vindorkan vel út og auðvitað ekki síður sjávarorkan. Endurheimtuhlutfallið er aftur á móti mun betra hjá vatnsaflsvirkjununum heldur en hjá vindrafstöðvum - það skýrist fyrst og fremst af mjög löngum líftíma vatnsorkuvera. 

Sjávarvirkjanir eru enn of óþroskaðar til að unnt sé meta hagkvæmni þeirra.

Á Orkuþingi 2006 kom fram að það kostar u.þ.b. fjórum sinnum meira að framleiða rafmagn frá sjávarfalla- og straumvirkjunum en frá íslenskum vatnsafls- og jarðvarmavirkjunum. Þá er miðað við að hámarksstraumhraðinn sé á bilinu 2,5–5 m/s og dregin sú ályktun að sjávarvirkjanir borgi sig ekki hér nema hámarksstraumhraðinn sé 8–10 m/s. Það þýðir að einungis fáeinir staðir í Breiðafirði koma raunverulega til álita fyrir svona virkjanir hér á landi – miðað við kostnaðinn eins og hann er nú og verður í allra nánustu framtíð.

Sumir telja að önnur sjávarorka en orka sjávarfallavirkjana geti hugsanlega nýst þar sem sjávarstraumar eru heldur veikari. Sú tækni öll er jafnvel ennþá óþroskaðri en nýju sjávarfallavirkjanirnar og enn fer því fjarri að ljóst sé hver framleiðslukostnaður raforkunnar kemur til með að verða.

Eins og staðan er nú er ekki líklegt að sjávarorkuvirkjun verði byggð við Ísland í nánustu framtíð. Þá eru undanskildar sjávarfallavirkjanir sem hugsanlega kunna að verða byggðar í Breiðafirði eins og áður hefur verið greint frá. Engu að síður kann að koma til greina að byggja sjávarvirkjun t.d. í Reykjanesröstinni eða jafnvel enn frekar við Vestfirði vegna þess hversu óáreiðanlegt framboð af rafmagni er þar. Í samtölum við íslenska vísindamenn kom fram að Hrútafjörður gæti verið sérstaklega áhugaverður kostur. Einnig var röstin utan við Látrabjarg nefnd.  

Seltuvirkjanir

Þar sem ferskvatn og sjór mætast koma saman miklir kraftar vegna mismunandi efnasamsetningar (seltu). Með því að nota s.k. osmósuhimnur myndast þrýstingur (sogkraftur) sem unnt er að virkja til rafmagnsframleiðslu. Þarna er á ferðinni athyglisverð tækni sem gerir það hugsanlega mögulegt að framleiða um eða yfir 1 MW á hvern rúmmetra á sekúndu af streymi ferskvatns.

Þeir staðir sem henta fyrir þessar virkjanir eru helst við árósa. Einnig má hugsa sér að virkjanir af þessu tagi gætu verið settar upp þar sem mikill ís bráðnar við ströndina, eins og við strendur Grænlands.

Nú er unnið að byggingu osmósuvirkjunar í Noregi og einnig er verið að þróa aðra seltuvirkjanatækni í Hollandi. Virkjunin sem verið er að undirbúa í Noregi er á vegum norska orkufyrirtækisins Statkraft.

Fyrirtækið bindur miklar vonir við þessa virkjun og álítur að osmósuvirkjanir eigi sér bjarta framtíð víða um heim. Þetta sé mun jafnari og áreiðanlegri raforkuframleiðsla en t.d. vindorka og hafi lítil umhverfisáhrif. Þrýstingurinn sem myndast (sogkrafturinn) er mjög sterkur og gætu svona osmósuvirkjanir hugsanlega haft framleiðslugetu (uppsett hámarksafl) upp á tugi eða hundruð MW.

Þó svo að osmósutæknin sé ný þegar kemur að raforkuframleiðslu, er þetta þekkt tækni við að framleiða ferskvatn úr sjó. Tæknin byggir því á nokkuð sterkum grunni, þó svo þessi aðferð við ferskvatnsframleiðslu sé enn í mikilli þróun. Við mat á hagkvæmni raforkuframleiðslunnar er venjulega miðað við hversu mikið afl fæst á hvern fermetra af himnunni sem er sett á milli sjávarins og ferskvatnsins. Hjá Statkraft segjast menn vera komnir í 4W á fermetrann og að bæta þurfi nýtinguna um 25% til að þetta borgi sig.

Hollenska fyrirtækið Redstack, sem er einnig að vinna að þróun seltuvirkjunar, notar aðra tækni en Statkraft og ekki liggja fyrir aðgengilegar upplýsingar um árangurinn hjá Hollendingunum.

Hugsanlega gætu virkjanir af þessu tagi risið við nokkra árósa hér á landi. Upp hefur komið sú hugmynd að seltuvirkjanir gætu hentað sérstaklega vel á Vestfjörðum, með hliðsjón af því hversu óáreiðanlegt raforkuframboðið er víða á því svæði. Hugsanleg virkjun Hvalár í Ófeigsfirði kann að vera dýr kostur og hæpið er að vindorkuver rísi á Vestfjörðum, m.a. vegna lítils undirlendis. Því eru sjávarvirkjanir e.t.v. sérstaklega áhugaverðar fyrir Vestfirðinga og kannski ekki síst osmósuvirkjun.

Undanfarið hefur Nýsköpunarmiðstöð Íslands skoðað slíka möguleika í samstarfi við Vestfirðinga. Nýsköpunarmiðstöðin vinnur nú að osmósu-tilraunaverkefni, sem afar athyglisvert verður að fylgjast með. Ýmsir þættir koma til sérstakrar skoðunar vegna mögulegra seltuvirkjana á Íslandi, svo sem hvort grugg eða aurburður í jökulvatni myndi hafa slæm áhrif á virkjun af þessu tagi.

Sama óvissan á við um seltuvirkjanir og flestar aðrar sjávarvirkjanir; þetta er á tilraunastigi og óvíst hvernig til tekst. En í fljótu bragði virðist sem osmósutæknin gæti verið áhugaverð fyrir Ísland, með sitt mikla vatn sem rennur til sjávar.

------------

Varmamismunarvirkjanir.

Enn er ónefnd ein tegund sjávarvirkjana, en það eru virkjanir sem byggja á varmamismun í hafinu (Ocean Thermal Energy Conversion; OTEC). Til að sú sjávarvirkjunartækni sé hagkvæm þarf að vera til staðar hitamunur í sjónum sem er a.m.k. 20 gráður á Celsius og jafnvel meira. Slíkur hitamunur þekkist ekki við Ísland og því kemur þessi tækni ekki til álita hér á landi. Af þeim sökum verður ekki fjallað nánar um þessa tækni hér. En kannski mun Orkubloggið fjalla um OTEC'ið síðar, svona til gamans.

----------------------------------------

Í næstu færslu verður fjallað um það hvað kostar að framleiða rafmagn frá mismunandi tegundum virkjana.

Ölduvirkjanir

Ölduvirkjanatæknin byggist á að virkja aflið í ölduhreyfingu sjávar. Þetta er því talsvert ólíkt sjávarstrauma- og sjávarfallatækninni.

Unnið er að hönnun og byggingu fjölda ölduvirkjana, m.a. í Danmörku, á Bretlandseyjum og í Bandaríkjunum. Þar prófa menn sig áfram með margvíslegar tækniútfærslur, en öldungis er óvíst hvaða aðferð mun sigra í þeirri samkeppni. Virkja má öldukraftinn á hafi úti, þ.e. all langt utan við ströndina, eða að aldan sé virkjuð með tæknibúnaði sem stendur á hafsbotninum nánast í fjöruborðinu. Einnig má virkja öldukraftinn þar sem aldan skellur á ströndinni. Útfærslurnar eru afar margar og mismunandi.

Enn sem komið er hafa líklega einungis þrjár ölduvirkjanir verið settar upp í á sjó. Þar er  Pelamisvirkjunin við strendur Portúgal hvað þekktust (sbr. myndin hér til hliðar). Annað dæmi er virkjun WaveGen við skosku eyjuna Islay.

Báðar eru þessar ölduvirkjanir þó ennþá á tilraunastigi - og Pelamisvirkjunin liggur nú í portúgalskri höfn vegna bilana. Vert er einnig að nefna að síðustu ár hefur staðið yfir þróun á ölduvirkjun við Færeyjar, en þar eru Færeyingarnir eimitt í samstarfi við áðurnefnt fyrirtæki WaveGen.

Eitt af þeim fyrirtækjum sem nú vinnur að byggingu ölduvirkjana er Ocean Power Technologies í Bandaríkjunum. Það fyrirtæki er skráð á Nasdaq (OPPT) og er til marks um verulegan áhuga fjárfesta á þessum iðnaði.

Er ölduvirkjun vænlegur kostur við Ísland?

Ölduorka er óvíða meiri í heiminum en við suðurströnd Íslands. Reyndar kann aldan þar að vera of kraftmikil fyrir ölduvirkjanir, svo mannvirkin ráði hreinlega ekki við þann ægikraft náttúrunnar. Raunhæfara kann að vera að virkja ölduorkuna við Ísland innan fjarða eða í annars konar skjóli, þ.e. þar sem aldan er viðráðanleg.

Til eru nokkuð góðar upplýsingar um ölduhæð á hafsvæðinu umhverfis Ísland. Þær eru uppfærðar mjög reglulega á vef Siglingastofnunar og þar er einnig birt ölduspá - sem fyrst og fremst er ætluð sjófarendum. Gera þarf mun nákvæmari öldumælingar, t.d. inni á fjörðum eða nálægt landi, til að unnt sé að fullyrða nokkuð um hagkvæmni ölduvirkjana við Ísland.

M.ö.o. verður ekki hægt að leggja mat á hagkvæmni þess að setja upp ölduvirkjun við Ísland, nema að undangengnum ítarlegri rannsóknum og mælingum á ölduhæð á þeim stöðum sem kunna að vera álitlegir.

Í samtölum við starfsfólk Siglingastofnunar kom fram að sérstaklega gæti verið áhugavert að kanna möguleika á ölduvirkjun við höfnina í Höfn í Hornafirði og einnig við höfnina sem nú er verið að gera við Bakkafjöru í Landeyjum.

Eflaust koma margir fleiri staðir til greina. T.d. þar sem klettar ná í sjó fram, sbr. ölduvirkjunartækni skoska fyrirtækisins WaveGen (sbr. myndin hér að ofan frá vesturströnd Skotlands). Þetta er einmitt fyrirtækið sem hefur verið í samstarfi við Færeyinga um uppsetningu ölduvirkjunar þar. WaveGen er nú að mestu í eigu Siemens.

Þessi tækni er í reynd á algeru frumstigi, þótt svo eigi að heita að kannski tvær ölduvirkjanir hafi tekið til starfa. Áðurnefnd Pelamisvirkjun við strendur Portúgal er líklega eina ölduvirkjunin sem reynd hefur verið á hafi úti. Ölduvirkjun WaveGen við Islay í Skotlandi er hönnuð til að virkja ölduorkuna þegar aldan skellur á ströndinni. Það eru sem sagt til ýmsar útfærslur af ölduvirkjunum sem kortleggja þyrfti nákvæmlega til að átta sig á hvaða tækni er lengst komin.

Sagt hefur verið um þennan iðnað, að þar virðist mönnum einkar lagið að læra ekki af mistökum annarra. Kannski hefur þetta einkennst meira af kappi en forsjá, en með því að safna saman öllum upplýsingum og t.d. erindum sem flutt hafa verið á ráðstefnum um þessa sjávarvirkjunartækni, ætti að vera hægt að átta sig á hvar bestu tækifærin liggja.

Tækniútfærslur ölduvirkjana eru, sem fyrr segir, afar fjölbreytilegar. Myndin hér til hliðar sýnir útfærslu skoska fyrirtækisins Aquamarine Power þar sem orkan í yfirborðshreyfingum sjávar rétt við ströndina er beisluð (sbr. einnig teikningin hér efst í færslunni).

Pelamis-virkjunin flýtur aftur á móti á yfirborðinu og minnir á langan snák sem samsettur er úr nokkrum einingum. Ölduhreyfingin veldur því að liðamótin milli einstakra eininga hreyfast og sú hreyfing er notuð til að framleiða rafmagnið.

Einnig mætti t.d. nefna danska tækni, sbr. myndin hér til hliðar, þar sem aldan kastast upp í eins konar miðlunarlón. Þaðan streymir sjórinn niður eftir rennu og knýr þar hverfilinn. Fyrirtækið sem vinnur að þessari tækniútfærslu heitir Wave Dragon.

Til eru ýmsar aðrar útfærslur af ölduvirkjunum. Einhverjum þeirra verða eflaust gerð skil hér á Orkublogginu síðar.

-----------------------------------------------

Næsta færsla verður um seltuvirkjanir.

Sjávarfalla- og hafstraumsvirkjanir við Ísland

Straumar við Ísland koma upp að landinu við suðvesturhornið og halda svo að mestu áfram réttsælis í kringum landið, nema hvað tunga klofnar frá Golfstraumnum sunnan við landið og fer austur með suðurströndinni.

Sjávarfallastraumarnir við Ísland fylgja í megindráttum stefnu hafstraumanna og fara réttsælis kringum landið. Um strauma inni á fjörðum Íslands gildir aftur á móti að þar virðist straumurinn almennt fara rangsælis (uppl. frá Hafró). Um þetta eru þó ekki til nákvæmar mælingar nema í fáeinum fjörðum. 

Kortið hér að neðan  sýnir sjávarfallastrauma í Arnarfirði. Það er birt með góðfúslegu leyfi Hafrannsóknastofnunar og sama gildir um kortið hér að og ofan, svo og Íslandskortið hér lítið eitt neðar í færslunni.

Á Orkuþingi 2006 kom fram að ekki væri hagkvæmt að ráðast í sjávarfallavirkjun hér við land nema þar sem sjávarstraumarnir eru a.m.k. 8–10 m/s (sbr. erindi Geirs Guðmundssonar; „Sjávarorka og möguleg virkjun sjávarfalla við Ísland“). Sú niðurstaða er byggð á lauslegum útreikningum á líklegum kostnaði við síkar virkjanir miðað við hefðbundnar virkjanir á Íslandi.

Ýmsar straummælingar hafa verið gerðar við Ísland í gegnum tíðina. Siglingastofnun hefur í samstarfi við íslenskar verkfræðistofur þróað sjávarfalla- og sjávarstraumalíkan og með því er hægt að áætla straumhraða við strendur landsins.

Sjávarfallalíkanið nýtist  vel til að fá upplýsingar um strauma, straumrastir og sjávarflóð. Það nær yfir allt hafsvæðið umhverfis Ísland, en þó ekki langt inn í firði. Þar þarf því að gera sérstakar straummælingar til að fá nákvæmari vitneskju um straumana.

Fram til þessa hafa slíkar straummælingar takmarkast við svæði sem þurft hefur að rannsaka vegna sérstakra framkvæmda. Þar má t.d. nefna straummælingar í Héraðsflóa vegna umhverfismats tengt Kárahnjúkavirkjun og mælinga í Reyðarfirði vegna fyrirhugaðs álvers og siglinga flutningaskipa þangað.

Styrkur sjávarfallastrauma við Ísland er mjög mismikill. Hraðinn ræðst af landslaginu, svo sem grynningum, þrengingum o.fl. Langsterkust eru sjávarföllin i Breiðafirði. Á nokkrum stöðum er að finna nokkuð öflugar straumrastir, svo sem við Reykjanes og Látrabjarg. Þá hefur veður mjög mikil áhrif á strauma inni á fjörðum.

Til þessa hefur sjávarfallavirkjun við Breiðafjörð yfirleitt verið talin besti og jafnvel eini raunhæfi möguleikinn á sjávarvirkjun við Ísland. Í Breiðafirðinum er hátt í 5 m munur á stórstraumsflóði og -fjöru og straumhraðinn í Röst við mynni Hvammsfjarðar hefur verið talinn geta farið yfir 10 m/s við bestu aðstæður (þessi tala kann þó að vera ofáætluð). Þarna gæti verið tækifæri til að framleiða talsvert mikla raforku með hagkvæmum hætti og virkjunina mætti byggja í áföngum og t.d. byrja fremur smátt. 

Nokkrar rannsóknir hafa verið gerðar á styrk sjávarfallanna á svæðinu og straumunum þar. Árið 2001 var stofnað fyrirtækið Sjávarorka ehf. til að rannsaka möguleika á virkjun sjávarfalla í Breiðafirði og hafa forystu um slíka virkjun. Unnið hefur verið að dýptar- og straummælingum og kortlagningu svæðisins. Einnig hafa verið skoðaðar mismunandi tegundir af hverflum, en engin ákvörðun mun hafa verið tekin um framhaldið.

Helsti kostur þessa staðar fyrir sjávarfallavirkjun gæti reyndar einnig skapað vandkvæði. Hugsanlega er straumurinn þarna svo sterkur að hann mundi valda erfiðleikum við viðhald virkjunarinnar. Þá er óvíst um umhverfisáhrif virkjunarinnar og einnig má hafa í huga að langt er í næsta stórnotanda (stóriðjuna á Grundartanga í Hvalfirði). Þarna eru sem sagt fyrir hendi margir óvissuþættir sem kanna þarf miklu betur áður en unnt verður að meta hagkvæmni svona sjávarfallavirkjunar.

Skylt er að nefna að fyrr á tíð var starfrækt lítil sjávarfallavirkjun við Brokey á Breiðafirði, sem var notuð til að mala korn en ekki framleiða rafmagn (sem sagt e.k. sjávarmylla). Gríðarleg orka er í sjávarföllunum á Breiðafirði og harla óskynsamlegt væri að veita henni ekki meiri athygli; mikilvægt er að skoða þessa möguleika enn betur. 

Sama má segja um aðra virkjunarmöguleika af þessu tagi við Ísland, t.d. þann fræðilega möguleika að seta upp straumvirkjun í Reykjanesröstinni. Athyglisvert er að í nágrenni við það svæði eru einnig grynningar (Hraun út af Garðskaga) sem gætu reynst góð staðsetning fyrir stóra vindrafstöð. Allt er þetta þó órannsakað ennþá.

Loks má nefna að nokkrir viðmælendur Orkubloggarans úr hópi fagfólks, nefndu þann möguleika að Hrútafjörður  gæti verið áhugaverður staður fyrir sjávarfallavirkjun.

Almennt má reyndar segja að Vestfirðir kynnu að henta vel fyrir sjávarvirkjun. Þar er  raforkuframboð ótryggt og sérstaklega mikilvægt að skoða alla virkjunarkosti. Þar koma kannski enn frekar til skoðunar ölduvirkjun eða osmósuvirkjun, heldur en sjávarfallavirkjun. Að þessu verður vikið nánar í næstu tveimur færslum.

---------------------------------------------------------

Í næstu færslu verður fjallað um ölduvirkjanir.

Draumurinn um hafstraumavirkjanir

Sjávarfallavirkjanir byggja á mikilli fallhæð og/eða að sjávarfallastraumarnir séu sem sterkastir. Sjálfir hafstraumarnir eru miklu hægari og fram til þessa hafa almennt verið taldar litlar líkur á því að unnt verði að framleiða rafmagn með hagkvæmum hætti með því að virkja hafstrauma. Rétt eins og vindorkuver er óhagkvæmt ef það er byggt þar sem að jafnaði er nánast logn eða mjög lítill vindur.

Undanfarin ár hafa þó ýmsir kannað möguleika á hafstraumavirkjunum. Ein hugmyndin gengur út á að virkja Golfstrauminn við strendur Florida (myndin hér til hliðar sýnir Golfstrauminn - þennan góða vin Íslands).

Sökum þess hversu straumhraði í hafinu er almennt lítill er orka á rúmmálseiningu ekki mikil. Til að vinna upp á móti litlum straumi gæti lausnin falist í því að hanna mjög ódýra hverfla og þá gæti ein virkjun hugsanlega nýtt mikinn fjölda hverfla og náð nægjanlegri hagkvæmni.

Þær nýju sjávarfallavirkjanir sem nú eru á hönnunarstigi og sagt var frá í færslunni hér á undan, miðast flestar við að straumhraðinn sé a.m.k. á bilinu 2,5–5,0  m/s og helst mun meiri. Venjulegir hafstraumar eru aftur á móti hægari; við Ísland er straumhraðinn t.d. oftast 0,25-0,5 m/s (skv. upplýsingum frá Hafrannsóknastofnun).

Ástæða þess að nú er byrjað að skoða möguleika á því að virkja hafstrauma, er áhugi margra ríkja á að auka hlutfall endurnýjanlegrar raforkuframleiðslu og draga þannig úr þörf sinni fyrir jarðefnaeldsneyti. Gífurleg orka er fólgin í hafstraumunum og freistandi að leita leiða til að virkja hana. En það er þó miklu líklegra að framfarir í sjávarorkuiðnaðinum muni verða í þróun sjávarfallavirkjana eða ölduvirkjana, fremur en að hafstraumavirkjanir verði raunverulegur kostur. Það er m.ö.o. afar hæpið, að mati Orkubloggsins, að hafstraumavirkjanir verði einhvern tímann áhugaverður kostur í rafmagnsframleiðslu á svæðum þar sem hafstraumurinn er u.þ.b. 2,5 m/s eða jafnvel enn minni.

Samt er ekki ástæða til að útiloka hafstraumavirkjanir. Nýir fjárhagslegir hvatar (styrkir, skattahagræði o.fl.) gera það að verkum að fjárfestar eru tilbúnir að setja fjármuni í þróun ýmissa tegunda af nýjum virkjunum í von um að unnt verði að þróa búnaðinn og lækka kostnað. Að því kann að koma að slíkar virkjanir geti í framtíðinni keppt við raforku frá öðrum orkuverum.

Vert er að minna á að á síðustu árum hefur verið unnið að hugmyndum um virkjun í Messinasundi milli Ítalíu og Sikileyjar, en þar er meðalstraumhraðinn einungis um 2,5 m/s. Einnig eru uppi hugmyndir um að setja upp gríðarmiklar straumvirkjanir út af ströndum Florida, þar sem hraði Golfstraumsins er um 2 m/s. Önnur róttæk hugmynd um að virkja venjulega hafstrauma er sú sem gerir ráð fyrir því að beita svokallaðri hringiðutækni:

Hringiðutæknin.

Það er þekkt fyrirbæri hvernig hringiður eða hvirflar geta myndast í hafinu af náttúrulegum orsökum. Hreyfiorkan í hringiðunum kveikti þá hugmynd hjá mönnum að skoða möguleika á því að búa til hringiður nálægt landi, virkja þá orku og framleiða þannig rafmagn. Aðferðin felst í því að koma mannvirkjum fyrir á hafsbotni sem trufla strauma svo hvirflar myndist. Þessa orku kann að verða hægt að virkja til rafmagnsframleiðslu.

Hringiðuvirkjanir eru í raun ein tegund af straumvirkjunum, en sérstaða þeirra felst í því að geta hugsanlega framleitt rafmagn þar sem meðalstraumur er mjög lítill. Ef tæknin reynist virka sem skyldi, mun þessi tegund sjávarvirkjana hugsanlega verða áhugaverð. En þróun hringiðuvirkjana er á algeru frumstigi og mun e.t.v. aldrei skila neinu.

Bandaríska fyrirtækið Vortex Hydro Energy er líklega þekktast á þessu sviði í dag. Það var stofnað 2004 og hefur því unnið að þróun hringiðuvirkjunar í nokkur ár. Stefnt er að því að hver framleiðslueining virkjunarinnar geti skilað um 50 kW og setja megi fjölmargar einingar saman svo slík virkjun geti framleitt tugi og jafnvel hundruð MW!

Hugmyndin á rætur að rekja til manna hjá Michigan-háskóla og hafrannsóknadeild bandaríska sjóhersins. Að þeirra sögn eru nú einungis um 5 ár þar til að unnt verður að hefja framleiðslu á þessum virkjunum.

Á móti koma efasemdir um að þessi tækni verði nokkru sinni raunhæf. Hjá bandaríska fyrirtækinu Hydro Volts, sem býr yfir talsverðri þekkingu á virkjun sjávarorkunnar, fullyrða menn að slíkt sé útilokað nema straumhraðinn sé a.m.k. 3 m/s (skv. samtali Orkubloggsins við starfsfólk Hydro Volts í liðinni viku). Þar með muni venjulegur hafstraumur aldrei nýtast til að framleiða rafmagn.

Þessi straumhraði (3 m/s) er í raun svipuð þeirri lágmarksviðmiðun sem sjá má hjá flestum þeirra fyrirtækja, sem nú eru að vinna að hönnun nýrra sjávarfalla- eða straumvirkjana. Það virðist því sem háskólafólkið frá MIT og félagar þeirra hjá Vortex Hydro Energy standi dálítið einmana í sjávarvirkjanaiðnaðinum. Hvað svo sem síðar á eftir að verða.

---------------------------------------------

Í næstu færslu verður sagt frá aðstæðum við Ísland með hliðsjón af mögulegum sjávarfallavirkjunum og hafstraumavirkjunum.

Sjávarfallavirkjanir

Hér í fyrri færslu var minnst á helstu náttúruauðlindir Íslands; orkuna og auðlindir hafsins. Þegar Íslendingar tala um auðlindir hafsins eiga þeir jafnan við hinar lífrænu auðlindir – fiskinn og annað sjávarfang. En alkunnugt er að hafið býr yfir gríðarlegri orku, sem freistandi er að reyna að virkja.

Sjávarvirkjanir. 

Í grófum dráttum má skipta virkjunum sem byggja á orku sjávar í sex mismunandi flokka (þessi flokkun er þó ekki einhlít og er stundum sett fram á annan hátt):

1.         Sjávarfallavirkjanir sem byggjast á stíflu.
2.         Nýjar tegundir sjávarfallavirkjana.
3.         Aðrar hafstraumavirkjanir, þ.m.t. hringiðuvirkjanir.
4.         Ölduvirkjanir.
5.         Seltuvirkjanir.
6.         Varmamismunarvirkjanir.

Í þessar færslu verður eingöngu fjallað um sjávarfallavirkjanir (sbr. flokkar 1 og 2  hér að ofan). Í næstu færslu verður litið sérstaklega til möguleika sjávarfallavirkjana á Íslandi. Og í framhaldi af því verður skoðuð önnur sjávarvirkjanatækni (sbr. flokkar 3-6). 

 

Sjávarfallavirkjanir.

Sjávarfallavirkjanir sem bygga á einhvers konar stíflu eða þverun er sú tækni sem er þróuðust í virkjun á afli sjávar. Þess konar virkjanir má nefna hefðbundnar sjávarfallavirkjanir, en þeim svipar að mörgu leyti til venjulegra vatnsaflsvirkjana með miðlunarlóni.

Útbúin er stífla, t.d. fyrir fjörð eða sund, og fyrir tilverknað stíflunnar og sjávarfallanna verður yfirborð sjávar öðru megin stíflunnar hærra en hinum megin og þannig má nýta fallorkuna þegar sjórann streymir þar á milli. Til að slíkar virkjanir séu hagkvæmar þarf straumurinn sem myndast að vera mjög sterkur, þ.e. mikill munur þarf að vera á flóði og fjöru. Auk þess þurfa landfræðilegar aðstæður auðvitað að vera þannig að hægt sé með þokkalega góðu móti að stífa viðkomandi fjörð eða árósa. 

Ný tegund sjávarfallavirkjana.

Undanfarin ár hefur víða verið unnið að nýjum tegundum sjávarfallavirkjana sem munu hugsanlega geta orðið hagkvæmar þó svo að straumurinn sé ekki eins sterkur og þar sem notast er við stíflur. Með tækniframförum og aukinni áherslu á að forðast neikvæð umhverfisáhrif virkjana, hafa myndast hvatar sem eru líklegir til að flýta þróun slíkra virkjana og þær gætu orðið hagkvæmur kostur innan nokkurra ára eða áratuga.

Þetta hefur leitt til þess að þróuð hefur verið ný tækni við að virkja afl sjávarfallanna. Þá er hreyfiorkan í sjávarfallastraumnum virkjuð þar sem hinn náttúrulegi straumur er hvað stríðastur, án nokkurrar stíflu eða annarra slíkra mannvirkja. Hagstæðustu staðirnir fyrir slíkar virkjanir eru þar sem landfræðilegar aðstæður valda stríðum sjávarfallastraumum.

Þó nokkru fjármagni hefur verið varið til að þróa þessa nýju tækni í sjávarfallavirkjunum, einkum á Bretlandseyjum. Einnig eru nokkuð mörg fyrirtæki af þessu tagi í Bandaríkjunum, en þau eru flest mjög lítil. Hverflarnir og hönnunin er mismunandi og rannsóknir standa yfir á mörgum og ólíkum útfærslum. Einnig er t.d. leitað hagkvæmra lausna á því hvers kona rafalar henta best og hvernig einfaldast og hagkvæmast er að koma rafmagninu yfir í dreifikerfið.

Slíkar sjávarfallavirkjanir eru afar mismunandi. Virkjanir af þessu tagi minna stundum á vatnsaflsvirkun án miðlunarlóns, þ.e. rennslisvirkjanir, en önnur útfærsla felst í því að turni með spöðum er komið fyrir ofan í sjónum og sjávarfallastraumurinn veldur því að spaðarnir snúast. Eins má nefna s.k. skötur (á ensku nefnt stingray technology), sem eru eins konar vængir sem færast upp og niður og pumpa þannig vökva sem drífur vökvamótor er knýr rafalinn, og sogtækni (á ensku nefnt venturi) sem byggist á því að framkalla sog sem dregur sjó eða loft í gegnum hverfil uppi á landi. Til eru ýmsar aðrar útfærslur.

Helstu kostir og gallar sjávarfallavirkjana.

Sjávarfallavirkjunum sem byggja á því að nýta hæðarmun sjávarfalla með stíflu fylgja mikil umhverfisáhrif. Og þessar hefðbundnu sjávarfallavirkjanir teljast þar að auki ekki hagkvæmar nema þar sem flóðhæð í stórstreymi  er 8–10 m eða meiri. Fáa slíka staði er að finna í heiminum.

Raforkuframleiðsla sjávarfallavirkjunar sveiflast í takt við sjávarfallabylgjuna og er því ójöfn, rétt eins og hjá vindrafstöð. Aftur á móti veldur fyrirsjáanleiki sjávarfallanna því að tiltölulega auðvelt er að reikna út breytingar á afli og orkuframleiðslu sjávarfallavirkjunar. Afl vindorkuversins er á hinn bóginn algerlega háð duttlungum vindsins hverju sinni. Að þessu leyti eru sjávarfallavirkjanir áreiðanlegri kostur.

Hinar nýju tegundir sjávarfallavirkjana skera sig mjög frá þeim eldri sem þurfa stíflu. Nýju sjávarfallavirkjanirnar eru margar nánast ósýnilegar ofansjávar og þeim fylgja ekki dýrar stífluframkvæmdir. Þær eru almennt sagðar hafa lítil umhverfisáhrif, en slíkum virkjunum geta þó fylgt einhver neikvæð áhrif á lífríkið. Þetta þarf að rannsaka betur. Þessum virkjunum fylgja talsverðar rafmagnsleiðslur á botni og viðhald getur verið erfiðleikum bundið. Þær þurfa líka nokkuð mikinn straumhraða, eins og nú verður vikið að.

Hversu miklu máli skiptir straumhraðinn?

Hinar nýju sjávarfallavirkjanir eru sagðar geta verið hagkvæmar þar sem hámarksstraumurinn er um 2,5 m/s eða meira. Hafa ber í huga að þetta er talsvert mikill straumhraði; sjávarfallastraumar eru víðast hvar mun hægari en sem þessu nemur.

Eins og gefur að skilja eykst hagkvæmni svona sjávarfallavirkjunar eftir því sem straumurinn er meiri. Afköst sjávarfallavirkjana og annarra straumvirkjana (og líka vindorkuvera) aukast í þriðja veldi miðað við aukinn straumhraða (vindhraða). Til að skýra þetta betur skal tekið fram að aflið og orkuframleiðslan áttfaldast við það að straumhraðinn tvöfaldast (2x2x2=8).

Eftir því sem straumurinn er meiri þarf virkjunin að vera sterkari og því eykst kostnaður við virkjunina. Kostnaðurinn eykst þó ekki nærri jafn mikið og afkastageta virkjunarinnar. Tvöföldun í straumhraða þýðir 3–4 sinnum meiri fjárfestingu, en aftur á móti áttfaldast aflið, eins og áður segir. Þess vegna er mikil hagkvæmni fólgin í því að virka þær straumrastir þar sem straumur verður hvað hraðastur.

Straumurinn ræðst af landfræðilegum aðstæðum við ströndina, svo sem ef þrengingar skapa umtalsverðan straumhraða, eða þar sem grynningar valda því að sjávarfallastraumar verða stríðir. Hinar nýju sjávarfallavirkjanir sem nú eru á hönnunarstigi miðast flestar við að hámarksstraumhraðinn sé a.m.k. á bilinu 2,5–5,0  m/s.

Til samanburðar er straumhraðinn í sjávarföllum á Breiðafirði hugsanlega allt að 10-12 m/s, en hæðarmunur flóðs og fjöru við Ísland er einmitt mestur við Vesturland. Þess vegna kann Breiðafjörður að henta vel fyrir sjávarfallavirkjun (samkvæmt upplýsingum frá starfsfólki Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands var lengi vel talið að hámarksstraumurinn þarna væri um 12 m/s, en nú hefur  komið í ljós að líklega sé hraðinn mun minni; vísbendingar eru um að yfirborðsstraumhraðinn sé um 6,5 m/s, en það þarf að gera ítarlegi rannsóknir til að fá þetta á hreint). Aftur á móti eru hafstraumar við Ísland oftast einungis u.þ.b. 0,25–0,5 m/s.

Eru til sjávarvirkjanir sem ekki þurfa mikinn straumhraða?

Ef unnt væri með hagkvæmum hætti að virkja veika sjávarfallastrauma eða jafnvel venjulega hafstrauma, þ.e. straum sem er talsvert minni en 2,5 m/s og jafnvel allt niður í 0,5 m/s, ylli það væntanlega straumhvörfum í orkumálum veraldar. Um slíkar virkjanir verður fjallað í næstu færslu.

Hvar má finna starfandi sjávarfallavirkanir?

Þekktasta sjávarfallavirkjun í heimi er Rance-virkjunin í Frakklandi. Hún var byggð við ósa árinnar la Rance á Bretagneskaga og hóf starfsemi árið 1966 (sbr. myndin hér að neðan). Virkjunin byggir á stíflu (þverun) og hafði mikil áhrif á lífríkið á svæðinu. Til eru örfáar aðrar sambærilegar sjávarfallavirkjanir í heiminum, t.d. við Fundyflóa við austurströnd Kanada, en þær eru mun smærri í sniðum en sú franska.

Sem fyrr segir hafa virkjanir af þessu tagi þótt valda miklum umhverfisáhrifum og þess vegna þykja þær yfirleitt ekki góður virkjanakostur nú á dögum. T.d. hefur lengi verið til skoðunar að byggja stóra sjávarfallavirkjun með því að þvera ósa lengstu ár Bretlandseyja, árinnar Severn, sem rennur til sjávar á mótum Englands og Wales, en þar er munur flóðs og fjöru hvað mestur í heiminum utan Fundyflóa í Kanada. Hugmyndirnar um að virkja Severn hafa mætt verulegri andstöðu vegna neikvæðra umhverfisáhrifa virkjunarinnar og ennþá er óvíst hvort af þessum áformum verður.

Margar tilraunir standa yfir með hinar nýju tegundir sjávarfallavirkjana (og með straumvirkjanir). Í fyrstu eru smækkaðar frumgerðir prófaðar í streymistönkum hjá rannsóknastofum eða prófaðar í vatnsföllum á landi. Nokkur dæmi eru um að frumgerðir af búnaðinum hafi verið settur upp úti í sjó og í örfáum tilvikum hafa fyrirtækin sagt að þau séu byrjuð að framleiða rafmagn frá slíkum virkjunum inn á dreifikerfið.

Tilraunir með virkjun af þessu tagi hafa t.d. verið gerðar í Kanada frá árinu 2006 (Race Rocks Tidal Power Demonstration Project). Önnur dæmi eru hugmyndir fyrirtækisins Tidal Energy í Wales (Delta Stream) og breska fyrirtækisins Lunar Energy, sem nú vinnur að uppsetningu virkjana bæði utan við strönd Suður-Kóreu og Wales. Lengst komin eru þó breska fyrirtækið Marine Current Turbines með svo kallaða SeaGen-tækni og írska fyrirtækið Open Hydro, en þau hafa bæði sett upp tilraunavirkjanir og eru sögð hafa tengt þær við raforkukerfi.

Nú er liðið um ár frá því fyrstu SeaGen-sjávarfallarafstöðinni var komið fyrir í Straumfirði (Strangford) á Írlandi. SeaGen-tæknin byggist á n.k. turni sem rís upp af hafsbotninum og á honum neðansjávar eru spaðar eða vængir – ekki ósvipaðir og á vindrafstöð – sem snúa rafölum. Framleiðslugeta (uppsett hámarksafl) eins svona turns er sögð vera um 1,2 MW. Virkjunin nýtir bæði aðfallið og útfallið og að sögn Marine Current Turbines framleiðir stöðin rafmagn í um 18–20 klst á dag.

Meðalhraði sjávarfalla í Strangford er talsverður (um 3,7 m/s en fer upp í 4,8 m/s). Það er þó langt frá því sem gerist t.d. í Röstinni í mynni Hvammsfjarðar, en þar nær straumurinn því hugsanlega að verða allt að 10 m/s (sem fyrr segir kann þetta þó að vera ofáætlað; straumhraðinn í Röstinni kann að vera nær 6,5 m/s). Athyglisvert verður að fylgjast með þessari virkjun þarna við Írlandsstrendur. E.t.v. gæti þessi tækni hentað á einhverjum stöðum hér við land.

Hitt fyrirtækið sem vinnur að þessari nýju tegund sjávarfallavirkjana og hefur hafið raforkuframleiðslu, er írska fyrirtækið Open Hydro. Það kom sinni stöð einnig fyrir s.l. sumar (2008), en hún er staðsett utan við Evrópsku haforkurannsóknarmiðstöðina á Orkneyjum (European Marine Energy Centre; EMEC).

Rannsóknarstöðin sérhæfir sig m.a. í prófunum á tilraunavirkjunum og að meta umhverfisáhrif sjávarvirkjana, svo sem á fiska, fugla og sjávarspendýr. Framleiðslugeta (hámarksafl) hverrar einingar hjá Open Hydro er 250 kW, en nú er í undirbúningi uppsetning á 1 MW Open Hydro-virkjun í Fundyflóa í Kanada og einnig við Alderney á bresku Ermarsundseyjunum.

Þetta eru einungis fáein dæmi um það sem nú er að gerast á þessu sviði í heiminum. Fjöldi annarra tilrauna er í gangi. Ekki eru forsendur fyrir hendi til að meta hagkvæmni sjávarfallavirkjana og bera þær saman við aðrar tegundir af endurnýjanlegri orkuframleiðslu; til þess er tæknin enn of ung og óþroska.

Þær nýju sjávarfallavirkjanir sem til eru í dag eru aðeins tilraunavirkjanir og enn er ekki komin reynsla á hver rekstrarkostnaður slíkra virkjana er eða kemur til með að verða. Fjöldaframleiðsla á búnaði í slíkar virkjanir er ekki hafin og ómögulegt að leggja mat á hver fjárfestingarkostnaðurinn kemur til með að verða. En af viðbrögðum t.d. breskra stjórnvalda og bandarískra fjárfesta má ráða að tæknin sé áhugaverð og geti til framtíðar orðið raunverulegur og jafnvel mjög mikilvægur kostur í framleiðslu á rafmagni.

Hvað Ísland snertir, hefur undanfarin ár verið unnið að hugsanlegri sjávarfallavirkjun í mynni Hvammsfjarðar. Það er líklega sá staður á Íslandi sem best hentar fyrir sjávarfallavirkjun. Vissulega eru hér fleiri áhugaverðir staðir, t.d. Reykjanesröstin. Um þetta verður nánar fjallað síðar hér á Orkublogginu, þar sem sérstaklega verður spáð í möguleika Íslands á sjávarvirkjunum.

Loks er hér fréttamyndband, sem sýnir SeaGen-tæknina:

 

Vindorka framtíðarinnar

Áður en við skiljum við vindorkuna og víkjum að sjávarorkunni er rétt að fara nokkrum orðum um hugmyndir manna um það hvernig vindorka kann að verða nýtt í ennþá meira mæli í framtíðinni. Í þessu sambandi verður sérstaklega horft til Noregs, en þar eru nú uppi miklar áætlanir um slíka orkuframleiðslu.

Hér að framan sagði frá stærstu vindorkuverum heims sem einmitt hafa verið byggð úti í sjó, þar sem vindur er mun stöðugri og virkjanirnar skila oft meiri afköstum en á landi. Nú verður stuttlega vikið að þeim framtíðarmöguleikum sem taldir eru geta gert vindorkuver ennþá hagkvæmari og stóraukið hlutfall vindorku í rafmagnsframleiðslu.

Þau fyrirtæki sem nú eru líklega lengst komin í að þróa þessa nýju tækni eru norsku fyrirtækin Sway og orkurisinn StatoilHydro. Ástæðan fyrir því að Norðmenn eru svona áhugasamir um þessa úthafsvindrafstöðvatækni er að þarna geta þeir nýtt þekkingu sína úr olíuiðnaðinum.

Norðmenn standa framarlega í smíði á fljótandi olíuborpöllum og hyggjast nýta þá reynslu til að smíða stórar fljótandi vindrafstöðvar, sem staðsettar verða í Norðursjó djúpt út af vesturströnd Noregs. Þessum hugmyndum Norðmanna um stóraukna orkuframleiðslu og raforkuútflutning til Evrópu er stundum lýst með þeim orðum að Noregur stefni að því að verða rafhlaða Evrópu.

Til marks um þá fjármuni sem nú er varið í þróun á þessari tækni, skal þess getið að árið 2007 tryggði Sway sér hlutafé upp á 150 milljónir NKK. Hitt verkefnið, sem StatoilHydro kemur einnig að, er unnið í samstarfi við vindorkuarm þýska fyrirtækisins Siemens. Myndin hér að ofan er teikning sem sýnir hvernig svona vindrafstöð mun líta út - til að átta sig á stærðinni hefur þyrlu verið bætt inn á myndina. 

Það sem hvetur Norðmenn til að leggja fjármagn í að auka framleiðslu sína á vindorku er fyrst og fremst stefna Evrópusambandsins um að stórauka hlutfall endurnýjanlegrar orku í raforkunotkun innan sambandsins. Þó svo að bæði vindorka og sólarorka vaxi hratt innan ESB, er ekki víst að sambandið nái markmiðum sínum um „hreinni“ orku og minnkun gróðurhúsalofttegunda nema með miklum innflutningi á rafmagni frá endurnýjanlegum orkugjöfum.

Þessi kostur - að framleiða rafmagn með risastórum vindrafstöðvum og flytja til Evrópusambandsins - kæmi líklega seint til skoðunar á Íslandi. Þó er aldrei að vita nema í framtíðinni verði unnt að selja raforkuna um sæstreng. Það yrði þá væntanlega helst til Skotlands, vegna nálægðarinnar. Óvíst er hvort slíkar úthafsvindrafstöðvar við strendur Íslands gætu keppt við sambærilega raforkuframleiðslu í t.d. Norðursjó. Það er þó ekki útilokað; vegna þess hversu sterkur vindur er hér gæti hagkvæmni stórra og öflugra vindrafstöðva hugsanlega orðið mun meiri við strendur Íslands en út af Bretlandseyjum eða Noregi og verðið samkeppnishæft. Þetta eru auðvitað einungis vangaveltur sem hafa litla praktíska þýðingu í dag.

Í lok þessarar umfjöllunar um vindorku, er viðeigandi að nefna hugmyndir um miklu stærri og öflugri vindrafstöðvar en tíðkast hafa fram til þessa. Þar er um að ræða hugmyndir kanadíska fyrirtækisins Magenn Power um eins konar loftskip, sem eru útbúin með gríðarstóra spaða og er haldið föstum við jörðu með löngum köplum.

Annað fyrirtæki sem er að þróa sambærilega tækni er Kite Gen á Ítalíu. Þessi tækni er kynnt sem mun ódýrari kostur en að byggja turna, auk þess sem tiltölulega einfalt á að verða að færa stöðvarnar til.

Framtíðin ein mun leiða í ljós hvort þetta sé raunhæfur möguleiki. En hæpið er að slíkar loftskips-vindrafstöðvar verði nokkru sinni settar upp hér á Íslandi; til þess eru stórviðri of tíð. Það veðravíti sem stundum ríkir á Íslandi hlýtur sem sagt að útiloka vindorkuver af þessu tagi hér á landi – þótt þau verði hugsanlega að veruleika einhvers staðar annars staðar í heiminum.

---------------------------------------------------------------------

Í næstu færslu verður sjónum beint að sjávarvirkjunum.

Vindrafstöðvar á Íslandi

Hefur vindorka verið notuð til rafmagnsframleiðslu á Íslandi?

Áður fyrr var nokkuð um að reistar væru litlar vindrafstöðvar við sveitabæi á Íslandi. Þær lögðust af með rafvæðingu landsins eftir miðja öldina og á tímabili munu Rafmagnsveitur ríkisins meira að segja hafa gert þá kröfu að slíkum heimarafstöðvum væri lokað.

Orkubloggaranum er það reyndar minnisstætt þegar pápi vildi sko ekki sjá að fá "nýja rafmagnið" inní húsið austur á Klaustri. Við fengum rafmagnið frá gömlu heimarafstöðinni, sem fær afl sitt ofan af Systravatni. En svo kom sem sagt að því að "ríkisrafmagnið" barst vestan frá Sigöldu og vildi komast inn á hvern bæ og í hvert hús. Í þetta skipti þurfti Rarik að lúffa fyrir pabba, en nú mun aftur á móti vera búið að koma prestsetrinu á Landsnetið. Það er reyndar svo að Skaftfellingar voru hér i Den í fararbroddi i byggingu heimarafstöðva og byggðu slíkar vatnsaflsvirkjanir víða um landið. En það er önnur saga.

En víkjum aftur að vindorku nútímans. Á Íslandi hefur aldrei risið neitt vindorkuver í þeim stærðarflokki sem nú þekkist víða um heim. Hér er einungis að finna mjög litlar vindrafstöðvar sem t.d. Vegagerðin mun hafa nýtt sér. Ekki er kunnugt um að almennar hagkvæmnisathuganir hafi verið gerðar um að reisa vindorkuver hér á landi, en einhverjar staðbundnar athuganir í tengslum við vindmælingar hafa verið gerðar, svo sem í Grímsey og Vestmannaeyjum.

Fyrir fáeinum árum voru lögð drög að uppsetningu á vindrafstöð í Grímsey. Stöðin átti að koma frá danska fyrirtækinu Vestas og átti að geta framleitt mun meira en sem nam allri orkuþörf eyjarskeggja, en díselstöð skyldi nýtt sem varaafl. Í skýrslu nefndar iðnaðarráðuneytisins um Grímseyjarverkefnið, sem kom út snemma árs 2003, var lagt til „að nú þegar verði ráðist í tæknilega úttekt á samkeyrslu dísilrafstöðva og rekstri vindmyllu í Grímsey og er eðlilegt að fela sérfræðingum í beislun vindafls það verkefni. Nærtækast er að leita til sérfræðinga dönsku vindrannsóknastöðvarinnar á Risö“. Svo virðist sem þetta verkefni hafi lognast út af og þess í stað verið lögð áhersla á að leita að jarðhita á eyjunni og bíða með ákvarðanir um að setja þar upp vindrafstöð.

Fyrir nokkrum árum starfaði hér íslenskt vindorkufyrirtæki, Vindorka ehf., sem hugðist þróa nýja, hagkvæmari og hljóðlátari vindrafstöðvar en þekkst hafa. Hugvitsmaðurinn að baki því verkefni heitir Nils Gíslason. Skráð var einkaleyfi að hugmyndinni og Nýsköpunarsjóður atvinnulífsins lagði til 35 milljónir króna í hlutafé, en alls var hlutafé rúmlega 93 milljónir króna. Ekki gekk þetta eftir sem skyldi og fyrirtækið hætti starfsemi 2004.

Af þessu tilefni er rétt að minna á að vindorka getur gegnt veigamiklu hlutverki í efnahagslífi þjóðar jafnvel án þess að settar séu upp neinar stórar vindrafstöðvar. Þó svo að mikil raforkuframleiðsla sé frá vindorkuverum í Danmörku hafa nær engar stórar, nýjar vindrafstöðvar verið settar þar upp um árabil. Engu að síður hefur danska fyrirtækið Vestas verið í örum vexti vegna mikillar söluaukningar erlendis.

Árið 1999 var gerð könnun á vegum opinbers starfshóps á hagkvæmi rafmagns-framleiðslu með vindorku á Íslandi og á því hvar helstu möguleikar væru til þess með tilliti til veðurfars. Niðurstaðan mun hafa verið sú að hagkvæmt gæti verið að reisa vindorkuver á Suðurlandsundirlendinu og jafnvel í Bláfjöllum.

Nýlega samdi sveitarfélagið Hornafjörður við Nýsköpunarmiðstöð Íslands um sérstakt verkefni þar sem m.a. verða skoðaðir möguleikar á virkjun sjávarorku og vindorku. Í frétt um verkefnið kemur fram að stefnt sé að „samstarfi við aðila í Skotlandi sem hafa náð góðum árangri í virkjun vind- og sjávarorku“. Loks er að geta þess að nú er unnið að uppsetningu vindrafstöðvar í Belgsholti í Melasveit.

Er raunhæft að setja upp stórar vindrafstöðvar á Íslandi?

Tæknilega séð er ekkert því til fyrirstöðu að vindorka verði nýtt í einhverjum mæli á Íslandi. Aftur á móti er óvíst hvort eitthvert fjárhagslegt vit er í slíku, þ.e. erfitt er að fullyrða hvor íslenskt vindorkuver gæti keppt við rafmagn frá vatnsafls- eða jarðvarmavirkjunum. Vindorka gæti mögulega reynst hagkvæm á Íslandi, en um þetta ríkir óvissa vegna skorts á ítarlegri rannsóknum, vindmælingum og tilraunum.

Þó er vitað að vindur á Íslandi er almennt mjög óstöðugur og stundum afar hvass. Það eitt gerir vindrafstöðvar hér ekki eins fýsilegan kost og víða annars staðar. Þetta útilokar þó alls ekki að hér geti verið hagkvæmt að nýta vindorku til raforkuframleiðslu að einhverju marki.

Á síðustu árum hafa t.d. verið hannaðir hverflar af nýrri tegund sem eru ólíkir þeim sem almennt hafa verið notaðir í vindorkuiðnaðinum til þessa. Hinir hefðbundnu hverflar framleiða mismikið rafmagn eftir því hvað vindurinn er sterkur og eru hannaðir til að skila mestu afli við ákveðinn vindstyrk, t.d. 15 m/s. Þó svo að einstakar tæknilegar útfærslur séu ekki umfjöllunarefni þessarar skýrslu, er nauðsynlegt að vekja athygli á því að til eru hverflar sem miðast við það að skila stöðugu afli, sama hver vindurinn er. Þessir hverflar geta bæði nýst í vindorkuver og líka í sjávarvirkjanir, þar sem orkan er breytileg rétt eins og gerist með vind. Vindorkuver með slíkum hverflum gæti verið áhugaverður kostur á Íslandi.

Vegna óstöðugleika vindorkunnar mun hún þó hugsanlega aldrei verða mjög stór hluti af rafmagnsframleiðslu á Íslandi jafnvel þótt framleiðslan væri það hagkvæm að hún gæti keppt við rafmagn frá vatnsafls- eða jarðvarmavirkjunum. Ísland er í þeirri sérstöku stöðu að stóriðjan hér notar óvenju hátt hlutfall af heildarraforkuframleiðslu í landinu.  Til samanburðar má ítreka að hlutfall vindorku er nú nærri 20% í Danmörku. Þar er jafnframt greiður aðgangur að rafmagni erlendis frá ef á þarf að halda. Vegna hás hlutfalls stóriðjunnar í raforkunotkun hér á landi, sem verður að eiga aðgang að mjög stöðugu raforkuframboði, er vart raunhæft að hlutfall vindorku inn á raforkukerfið hér verði nálægt því svo hátt. Líklega er raunhæft að miða við hlutfall einhvers staðar á bilinu 5–10% og þá jafnvel nær lægri viðmiðuninni.

Í þessu sambandi má geta þess að í erindi á Orkuþingi 2001 var sett fram það sjónarmið að hugsa megi sér að uppsett afl frá vindrafstöðvum á Íslandi verði „5–6% af heildar aflgetu virkjana eða um 75MW“ og að „um 60–70% þessarar framleiðslu félli til yfir vetrarmánuðina“. Hafa ber í huga að nú myndi þetta sama hlutfall (5–6%) þýða mun meiri framleiðslugetu en 75 MW sökum þess að nýjar virkjanir hafa bæst við frá 2001. Það er þó ekki hægt að fullyrða hvert hlutfall vindorku gæti verið fræðilega séð; gera þyrfti sérstaka fræðilega úttekt á þessu.

Auk framleiðslu frá vindorkuveri inn á raforkukerfið má hugsa sér að vindorka á Íslandi geti nýst utan við dreifikerfið. Svo sem að einhver sveitarfélög komi sér upp sínu eigin vindorkuveri, auk aðgangs að rafmagni frá Landsnetinu. Þetta kann þó að vera langsóttur möguleiki; slíkur kostur kann að vera óhagkvæmur nema líka sé unnt að selja raforku frá vindorkuverinu inn á Landsnetið. Reglur um dreifikostnað kunna reyndar að takmarka möguleika á slíkum heimarafstöðvum. Þetta þarf þó að skoða mun betur.

Vegna hagkvæmni vatnsafls og jarðvarma og mikillar þekkingar á Íslandi á slíkri raforkuframleiðslu, eru talsverðar líkur á að það sé sú orka sem best sé til þess fallin að mæta aukinni raforkunotkun almennings og fyrirtækja á Íslandi. Í samtölum við starfsfólk Orkustofnunar kom fram að þeirri auknu orkunotkun megi jafnvel mæta án nýrra virkjana með því t.d. að skipta út túrbínum og setja upp nýjar og hagkvæmari túrbínur. Þar með komi vindorka líklega almennt til með að verða óþörf fyrir einstaklinga og fyrirtæki, en stóriðjan geti ekki byggt starfsemi sína á svo óstöðugri raforkuframleiðslu sem vindorkan er.

Að þessu leyti virðast vindorkuver því ónauðsynleg og jafnvel óheppileg á Íslandi. Smærri vindrafstöðvar gætu þó hugsanlega nýst litlum notendum til að minnka þörf sína á aðkeyptu rafmagni sem er talsvert dýrt vegna dreifingarkostnaðarins. Þá er ónefndur sá möguleiki að nýta vindorku á Íslandi til annars en beinnar rafmagnsframleiðslu, svo sem að auka framleiðni miðlunarlóna. Sá möguleiki er hvað líklegastur til að vekja áhuga á vindorku hér á landi, þ.e. að hún verði notuð til að spara miðlunarlón. Rétt er að víkja aðeins nánar að þessum möguleika:

Gæti vindorka nýst á annan hátt á Íslandi, en með sölu á raforkunni?

Nýta mætti vindrafstöðvar á Íslandi til að auka nýtni miðlunarlóna eða spara miðlunarlón, t.d. á haustin og/eða veturna. Þá er framleiðslugeta vindorkuvera mest vegna sterkari vinda, en um leið getur veðurfar á veturna orðið til þess að hratt gangi á forðann í miðlunarlónum. Vindorkuver geta þannig aukið orkuöryggi og sparað orkuna í miðlunarlóninu, sem í reynd er eins konar risastór geymir fyrir orku.

Slík nýting vindorkunnar, þ.e. samspil vindorku og vatnsaflsvirkjana, þekkist nú þegar á nokkrum stöðum í heiminum. Sem dæmi hafa vindorkuver verið nýtt í þessu skyni bæði í Noregi og í Quebec í Kanada. Þetta kann að vera einn besti kosturinn fyrir vindorkuver á Íslandi. Þá skiptir óstöðugur vindur litlu máli og enn fremur myndi þarna nýtast vel bæði vindur yfir daginn og líka vindurinn á næturnar.

Vindrafstöðvar má einnig nota til að dæla lekavatni aftur í miðlunarlón og/eða dæla vatni annars staðar frá yfir í lónið. Þá er í raun verið að beisla vindorkuna og geyma hana í miðlunarlóninu. Við slíka dælingu skipta sveiflur í vindi í raun engu máli. Með þessari tækni mætti hugsanlega minnka neikvæð umhverfisáhrif við byggingu vatnsaflsvirkjana, t.d. forðast gerð skurða. Vindorkuver mætti jafnvel nota til að koma vatni af öðru vatnasvæði yfir í miðlunarlónið eða til að dæla vatni aftur upp í miðlunarlón fyrir ofan virkjunina, til að endurnýta vatnið. Dæling af þessu tagi þekkist t.d. í Ölpunum, en hæpið er að hún sé hagkvæm hér á Íslandi vegna þess að mikil orka tapast við slíka dælingu. Annað sem þarf að hafa í huga er að ísing kynni að ógna vindrafstöðvum í nágrenni við virkjunarsvæði hálendisins.

Þarf miklar rannsóknir áður en hægt er að reisa vindrafstöðvar á Íslandi?

Þó svo að ítarlegar og góðar vindmælingar séu til á Íslandi, myndi þurfa mun umfangsmeiri vindmælingar hér á landi til að meta hagkvæmni vindorkuvera. Hér hafa reglubundnar vindmælingar mest farið fram í 10 m hæð og reiknilíkani hefur verið beitt til að áætla vindstyrkinn í meiri hæð. Þessi aðferð er þó ekki nógu nákvæm til að réttlæta svo mikla fjárfestingu sem stór vindrafstöð er. Áður en til staðarvals kæmi, þyrfti því að mæla vind í 80 m og jafnvel 200 m hæð á fáeinum stöðum á landinu. Slíkt kallar á að reist verði möstur, en nú þegar er t.d. mastur á Gufuskálum sem nota mætti í þessum tilgangi. Mikilvægt væri að geta gert slíkar vindmælingar á fleiri stöðum á landinu og e.t.v. mætti hér nýta möstur sem eru á Eiðum á Fljótsdalshéraði og á Mýrum á Vesturlandi.

Eins og áður hefur komið fram, þarf að líta til fleiri atriða en vindstyrks þegar meta skal hagkvæmni vindrafstöðva. Sérstaklega er mikilvægt að vindurinn sé fremur jafn og stöðugur. Undanfarin ár hefur verið unnið að því að setja saman vindatlas fyrir Ísland í samtarfi Orkustofnunar og Veðurstofunnar og til eru miklar upplýsingar um vindafar mjög víða á landinu.

Vindatlasinn er í raun kortlagning á vindorku landsins og hann gefur prýðilega vísbendingu um vindafarið svo nú ætti að vera tiltölulega einfalt að finna út hvaða staðir eru heppilegastir fyrir vindorkuver hér á landi. En eins og áður sagði, yrði ekki ákveðið að reisa vindorkuver nema að undangengnum nákvæmari mælingum á fyrirhuguðum uppsetningarstað (a.m.k. ársmæling).

Vindatlasinn er aðgengilegur a Internetinu, gegnum vef Orkustofnunar (s.k. Gagnavefsjá). Á kortinu hér að ofan má sjá þær stöðvar sem gagnavefsjáin sýnir auk annarra sjálfvirkra vindmælingastöðva. Atlasinn gefur upplýsingar um vindorkuna í mismunandi hæð og er tiltekin Vestas-vindrafstöð notuð sem viðmiðun til að sýna afköstin sem vindurinn á viðkomandi stað getur skilað.

Sérstakt forrit reiknar út framleiðslugetuna. Er þá tekið tillit til meðalvindhraða, tíðni vindátta, áhrifa hindrana og þess sem kallað er þéttleiki vindsins (W pr. rúmmetra). Þéttleikinn er gefinn upp fyrir mismunandi hæð:10 m, 25 m, 50 m, 100 m og 200 m. Þannig fæst yfirlit yfir nýtanlega vindorku í ólíkri hæð. Sem fyrr segir byggja allar íslenskar tölur á vindi í meira en 10 m hæð á útreikningum skv. ákveðnu reiknilíkani, en ekki á raunverulegri vindmælingu í þeirri hæð.

Hvaða staðir eru áhugaverðastir fyrir vindrafstöðvar á Íslandi?

Eins og áður segir mun þurfa meiri rannsóknir til að svara þessari spurningu af einhverri nákvæmni. En sé litið til fyrirliggjandi vindmælinga, má gera ráð fyrir að Suðurlandsundirlendið henti hvað best til að reisa vindrafstöð með góðri nýtingu. Þar gæti verið sérstaklega áhugavert að líta til Landeyjanna og Mýrdalssands. Ef nefna ætti stað, sem áhugavert væri að skoða fyrir vindorkuver í sjó, koma Hraun í Faxaflóa upp í hugann; þar eru grynningar og vindsveipa frá fjalllendi gætir þar minna en víða annars staðar.

Loks ber að nefna að Norðurlöndin eiga nú í samstarfi um að kortleggja betur vindskilyrðin í þessum löndum, þar sem horft er til langtíma skilyrða í 100 m hæð. Þetta samstarf miðar einnig að því að spá fyrir um þróun raforkumarkaðarins á Norðurlöndunum næstu 20-30 árin. Á þessum vettvangi á sér margvíslegt annað samstarf sem er til þess fallið að auka möguleika Íslands á þátttöku í samstarfsverkefnum á sviði vindorku.

Nokkrar ályktanir.

Eins og fram hefur komið eru ýmsir möguleikar fyrir hendi í virkjun vindorku á Íslandi, en um leið fjölmargir áhættuþættir sem þyrfti að skoða mun nánar til að leggja raunsætt mat á hagkvæmnina. Skynsamlegasti kosturinn varðandi stórar vindrafstöðvar virðist sá að vindorka verði einfaldlega notuð til að spara miðlunarlón eða minnka þörf á mjög stóru lóni. Einnig kann að vera skynsamlegt fyrir einhverja notendur að framleiða sitt eigið rafmagn með vindorku og kaupa af Landsnetinu þegar vindinn þrýtur.

Ef miðað er við að hér yrðu byggð vindorkuver sem tengd yrðu Landsnetinu og framleiddu um 5% af öllu rafmagni á landinu, þyrftu þau að geta framleitt u.þ.b. 100 MW (framleiðslugeta allra virkjana landsins er nú um 2 þúsund MW).

Þá má hugsa sér að meðalstærð hvers turns yrði um 2,5 MW og þá yrðu alls reistir u.þ.b. 40 turnar. Vegna þess hversu nýting vindrafstöðva er lág er þó líklegra að byggja þyrfti allt að 100 slíka turna til að standa undir raforkuframleiðslu sem næmi 5% af heildarframleiðslunni. Hér yrði þá vindorkuiðnaður með um 250 MW framleiðslugetu. Þessar tölur ættu að gefa vísbendingu um það hvaða markmið íslensk stjórnvöld gætu sett sér í virkjun vindorku.

Til eru ítarlegar upplýsingar um vindstyrk og -stefnu á fjölmörgum mælistöðvum á Íslandi. Þær sýna að meðalvindur hér á landi er víða mjög hentugur fyrir vindorkuver. Aftur á móti er hér afar misvindasamt og óveður miklu tíðari en gengur og gerist þar sem mest er um vindorkuver í heiminum. Hönnun og þróun orkuvera af þessu tagi hefur einkum miðast við aðstæður þar sem vindur er fremur stöðugur og stórviðri óalgeng. Þess vegna hefur vindorkuiðnaðurinn almennt síður góðar lausnir á boðstólum fyrir svæði þar sem stórviðri eru jafn tíð og hér á Íslandi.

Í reynd er ekki unnt að fullyrða neitt um hvort vindorkuver séu hagkvæmur kostur á Íslandi eða ekki, meðan ekki hafa verið gerðar nákvæmari mælingar á vindi og jafnvel tilraunir með uppsetta, stóra vindrafstöð hér á landi. Slíkar mælingar eru m.ö.o. forsenda þess að unnt sé að bera nákvæmlega saman hagkvæmni íslenskrar vindorku og raforkuframleiðslu frá vatnsaflsstöð eða jarðvarmaorkuveri.

Sú mynd sem hér hefur verið dregin upp af möguleikum vindorku á Íslandi myndi þar að auki gjörbreytast ef Ísland gæti selt raforku beint úr landi,  þ.e. um sæstreng. Slíkt gæti kallað á stórfellda aukningu í raforkuframleiðslu og þá yrði vindorka hugsanlega góður kostur til að selja endurnýjanlega íslenska orku (um áætlanir Norðmanna af þessu tagi segir í næstu færslu). Sama er að segja um það ef vetni yrði mikilvægur orkugjafi á Íslandi; þá myndu aukast líkur á því að rafmagnsframleiðsla (til vetnisframleiðslu) með vindorku yrði fýsilegur kostur.

Fullt tilefni er til að nánar verði könnuð hagkvæmni þess að virkja vindorku á Íslandi. Slík hagkvæmnisathugun þyrfti m.a. að beinast að því að finna bestu tæknina sem í boði er, finna hagkvæmustu stærðina og staðsetninguna fyrir slíkt raforkuver hér á landi og læra af þeim þjóðum sem hafa mesta reynslu af slíkum virkjunum.

Einnig má hugsa sér að vindorkuiðnaður gæti orðið til á Íslandi – jafnvel þó svo hér yrði ekki reistar margar vindrafstöðvar, þ.e. að hér yrðu þróaðar og byggðar vindrafstöðvar til útflutnings. Þetta er þó langsóttur möguleiki. Nú á þróun og nýsköpun í vindorku sér fyrst og fremst stað hjá reynslumiklum vindorkufyrirtækjum og að ætla að ná sneið af vindorkuiðnaðinum kallar á miklar fjárfestingar. Ef hér ætti að byggjast upp slíkur iðnaður þyrfti hann að njóta mikils velvilja stjórnvalda og eiga aðgang að afar þolinmóðum og sterkum fjárfestum. Hér á landi kynni að verða erfitt að koma á fót slíkum iðnaði sem þyrfti að geta keppt við heimsþekkt vindorkufyrirtæki sem sum hver eru hluti af risastórum iðnaðarsamsteypum, eins og t.d. Siemens og General Electric.

-------------------------------------------------------------------

Í næstu færslu verður horft til þess hvernig vindorkuiðnaðurinn kann að þróast í framtíðinni.

Um vindorku

Það eitt hversu vindasamt Ísland er gefur tilefni til að huga að möguleikum á að virkja vindorkuna. Talsmenn vindorku eru óþreytandi við að benda á kosti hennar og mikla möguleika, enda er sjálf auðlindin (vindurinn) ókeypis og vindorkuvirkjanir nánast lausar við mengun. Á móti koma t.d. sjónarmið um að raforkuframleiðsla vindorkuvera sé óstöðug, turnarnir skemmi útsýni og að þetta sé þar að auki dýr leið til að framleiða rafmagn.

Hverjir eru helstu kostir vindorkuvera?

Sá kostur vindorkuvera sem fyrstur kemur upp í hugann er að vindurinn er ókeypis auðlind og starfsemi vindrafstöðva veldur takmörkuðum umhverfisáhrifum, nánast engri mengun og losar nær engar gróðurhúsalofttegundir.

Rekstrarkostnaður vindraforkuvera er lítill miðað við ýmsar aðrar virkjanir, en stofnkostnaðurinn aftur á móti verulegur. Vindorkuver kallar sem sagt á mikinn fastan kostnað, rétt eins og vatnsaflsvirkjanir með uppistöðulóni, en lítinn rekstrarkostnað. Hvort þetta telst kostur eða galli ræðst fyrst og fremst af fjármagnskostnaði á hverjum tíma.

Vindorkuver má setja upp á skömmum tíma og þó svo turnarnir með hinum risastóru spöðum séu afar áberandi eru varanleg umhverfisáhrif vindorkuvera lítil. Þau má auðveldlega fjarlægja og þá er landið nær óspillt. Sé land fyrir hendi er einfalt að stækka vindorkuver ef á þarf að halda og bæta við fleiri turnum. Þar að auki má oft halda hefðbundinni landnotkun áfram. Ekki er t.d. óalgengt að vindorkuverum sé komið fyrir á landbúnaðarsvæðum sem eru samt áfram nýtt til landbúnaðar.

Á vef Orkustofnunar er að finna stutt yfirlit um endurnýjanlega orkugjafa, aðra en fallvötn og jarðhita. Upplýsingarnar þar um afl og kostnað vegna vindorku eru orðnar nokkurra ára gamlar (frá 2002) og því að mestu úreltar. Aftur á móti er rétt að taka undir þau orð Orkustofnunar að allur búnaður vindorkuveranna hefur „tekið miklum stakkaskiptum, og gæði rafmagns frá þeim hefur aukist“. Kostir vindorkuvera eru því mun meiri nú en voru fyrir nokkrum árum. Gera má ráð fyrir að hagkvæmni vindrafstöðva muni halda áfram að aukast og að þetta verði sífellt betri kostur.

Hverjir eru helstu gallar vindorkuvera?

Það þykir ókostur við stórar vindrafstöðvar að þeim fylgir nokkur hávaði – svo og sjónmengun sem sumum finnst bagaleg. Forðast má þessar hliðarverkanir vindorkuvera með því að vanda staðarvalið og þessir gallar hverfa nær alveg þegar vindorkan er virkjuð utan við ströndina. Slíkar vindrafstöðvar eru talsvert dýrari í uppsetningu en þær sem eru reistar á landi, en jafnari og betri/stöðugri vindur bætir þann mismun að nokkru upp.

Helsta galla vindorkuvera er ekki að rekja til mannvirkjanna, heldur þess hversu óstöðug raforkuframleiðslan er. Vindur er síbreytilegur og ógjörningur að spá nákvæmlega fyrir um hvernig hann verður til lengri tíma litið. Fyrir vikið er „erfitt að sjá fyrir hvenær vindrafstöðvar munu skila raforku eða hvenær þurfi að keyra varaaflsstöðvar. Raforkuframleiðslan getur einnig verið óstöðug vegna flökts í vindstyrk“. M.ö.o. fela vindrafstöðvar ekki í sér sömu framleiðslugæði eða orkuöryggi og t.d. vatnsaflsvirkjanir. Þess vegna þurfa þeir sem nýta raforku frá vindorkuveri jafnan að hafa aðgang að varaafli. Sé slíkt varaafl fyrir hendi getur verið áhugavert að nýta vindorkuna í stórum stíl.

Sem dæmi má nefna að í Danmörku, þar sem vindorkuver standa undir hátt í 20% raforkunotkunarinnar á góðum degi, framleiða vindorkuverin nánast ekkert rafmagn í rúmlega 50 daga sum árin. Ástæða þess að Danir ráða við slíkar sveiflur eru góðar raforkutengingar við nágrannaríkin. Danir geta samstundis keypt rafmagn þaðan ef innlenda framleiðslan er ekki nægjanleg. Þetta er prýðilegt dæmi um það að Íslendingar gætu seint látið vindorku standa undir eins háu hlutfalli raforkuframleiðslu sinnar og Danir.

Þess má geta að dæmi eru um að vindorkuver trufli fjarskipti í næsta nágrenni, en á því eru til ódýrar lausnir og því telst þetta ekki stórvægilegt vandamál. Spaðarnir hafa valdið nokkrum fugladauða; t.d. hafa nokkrir ernir drepist í Noregi. Rannsóknir benda þó til þess að þessi áhætta sé hverfandi, sérstaklega ef forðast er að koma upp vindrafstöðvum á svæðum sem eru þekkt fyrir óvenju mikið fuglalíf.

Hvernig vind þarf til að framleiða rafmagn?

Venjulega byrja vindrafstöðvar að framleiða rafmagn um leið og vindurinn nær 3–5 m/s. Eftir því sem vindurinn eykst skilar stöðin meiri afköstum. Það eru þó takmörk á því hversu sterkur vindurinn má vera; hætta er á tjóni ef hann verður of mikill. Þess vegna eru vindrafstöðvar jafnan með sérstakan búnað sem slekkur á framleiðslunni ef vindurinn fer yfir tiltekið mark. Spaðarnir fara svo sjálfkrafa aftur að snúast þegar vindstyrkurinn minnkar á ný.

Þó svo að vindorkuver byrji að framleiða rafmagn þegar vindhraðinn fer í ca. 3–5 m/s er fleira sem þarf að huga að þegar meta skal hagkvæmni vindrafstöðva. Í fyrsta lagi er æskilegt að vindhraðinn sé að jafnaði mun meiri (afköst vindrafstöðvar aukast í þriðja veldi í hlutfalli við aukinn vindstyrk). Afköst vindrafstöðva nú á dögum eru oftast  hvað mest við 14–20 m/s vind., en þær geta almennt verið í gangi allt þar til vindhraðinn fer í 25 m/s. Þessar tölur eru reyndar misjafnar eftir framleiðendum.

Búast má við að umrædd hámarkstala (25 m/s) kunni að hækka eitthvað á komandi árum, t.d. vegna betri hönnunar á spöðunum, þ.e. að í framtíðinni geti slíkar vindrafstöðvar starfað í mun meiri vindi. Vindstyrkurinn er þó ekki það eina sem máli skiptir; miklu skiptir að vindurinn sé stöðugur svo rafmagnsframleiðsla frá vindrafstöðinni geti verið þokkalega jöfn. Við staðarval vindrafstöðva á Íslandi myndi því m.a. verða litið til vindstyrks, vindstöðugleika og tíðni stórviðra.

Er þetta fullþroskuð tækni eða má vænta framfara í vindorkuiðnaðinum á næstu árum?

Mikil reynsla hefur fengist af virkjun vindorkunnar; þetta er þroskuð tækni sem hefur þróast mjög á síðustu áratugum og hefur sannað sig sem hagkvæm raforkuframleiðsla og ábatasamur iðnaður. Sem dæmi um hve þróunin er gríðarlega ör má nefna að árið 1995 setti Evrópusambandið sér markmið um að sextánfalda rafmagnsframleiðslu frá vindrafstöðvum fyrir árið 2010 (sem þýddi að framleiðslugetan skyldi verða 40 GW). Því marki var þó náð miklu fyrr, eða fljótlega upp úr aldamótunum.

Samkvæmt nýjustu ársskýrslu Alþjóða vindorkusambandsins (World Wind Energy Association) var framleiðslugeta uppsettra vindrafstöðva í árslok 2008 samtals rúmlega 121 GW (hugtakið framleiðslugeta er hér í skýrslunni notað í sömu merkingu og uppsett afl). Það merkir að framleiðslugeta vindorkuiðnaðarins hefur tvöfaldast á tímabilinu 2005-08. Vindorkugeirinn mun vera sá hluti orkugeirans sem vaxið hefur hvað hraðast undanfarna tvo áratugi eða svo og nú er svo komið bæði í Bandaríkjunum og Evrópu að engin tegund endurnýjanlegrar orkuframleiðslu vex jafn hratt og vindorkan (sólarorkuiðnaðurinn getur að vísu stundum eignað sér þennan titil, allt eftir því hvaða viðmiðunartímabil er valið).

Vindorkuver virðast ekki mjög flókin tæknilega séð. Það sem blasir við augum manna eru turninn og spaðarnir sem vindurinn snýr. Rafallinn og sérstakur búnaður breytir svo þeirri hreyfiorku í rafmagn, en rafallinn er oftast í sérstöku húsi efst á turninum (það er ekki algilt). Miklu skiptir að hanna spaðana þannig að þeir nýti afl vindsins sem best og æskilegt er að þeir geti skilað góðum afköstum hvort sem vindur er lítill eða mikill.

Auk turnsins, spaðanna, rafalsins og vélarhúss eru helstu einingarnar í vindrafstöð tengibúnaður, gírbúnaður og fleira (reyndar eru til útfærslur þar sem gírbúnaðinum er sleppt). Nú er algengast að þrír spaðar séu á vindrafstöðvunum, þó svo að það sé ekki alltaf svo. Spaðarnir eru langoftast smíðaðir úr trefjagleri, en smærri spaðar þó stundum úr áli. Turninn er alla jafna úr stáli, en vegna þess hversu verð á stáli hefur hækkað undanfarin ár hafa komið fram hugmyndir um að nota frekar steinsteypu í turninn.

Veruleg samþjöppun hefur orðið í vindorkuiðnaðinum og í dag eru örfá fyrirtæki ráðandi á markaðnum. Þar eru stærst danska fyrirtækið Vestas, hið spænska Gamesa, þýsku fyrirtækin Enercon og Siemens Wind, indverska fyrirtækið Suzlon og hið bandaríska GE Wind. Þarna eru líka fjöldi annarra smærri fyrirtækja sem sífellt bjóða fram nýjar og athyglisverðar lausnir. Samkeppnin er veruleg og mikil barátta um að bjóða æ hagkvæmari vindrafstöðvar. Það má því gera ráð fyrir að framleiðslukostnaðurinn fari eitthvað minnkandi á næstu árum, þó svo að um þetta ríki vissulega mikil óvissa.

Hver er stærð og framleiðslugeta vindorkuvera?

Vindrafstöðvar eru mjög misstórar, en turninn getur verið hátt í 100 m hár og spaðarnir þá oft um 35–45 m langir. Margar útfærslur eru þó mun minni, en stærstu vindrafstöðvarnar eru enn hærri og með ennþá stærri spaða.

Þróun þessarar tækni hefur nánast verið ævintýraleg síðustu 20–25 árin. Á 8. áratugnum voru vindrafstöðvarnar oft með framleiðslugetu á bilinu 50–100 kW, en í dag er algeng framleiðslugeta einnar vindrafstöðvar um 2 MW og til eru vindrafstöðvar sem geta framleitt allt upp í 5 MW. Á 9. áratugnum var algengt að þvermál vindspaðanna væri um 20 m, en nú er þvermálið allt að 90 m.

Ein mikilvægasta ástæðan fyrir sífellt stækkandi vindrafstöðvum er sú að í þeim felst betri nýting og þar með meiri hagkvæmni. Framleiðslu- og rekstrarkostnaður stórra vindrafstöðva er einfaldlega hlutfallslega minni en margra smærri sem þarf til að framleiða jafn mikið af rafmagni.

Tekið skal fram að varast ber að leggja of mikið upp úr tölum um framleiðslugetu virkjana, sérstaklega raforkuvera sem hafa mjög óstöðuga framleiðslu eins og vindrafstöðva. Meira máli skiptir hversu mikla raforku virkjunin framleiðir í raun og veru (kWh). Tölur um framleiðslugetu einstakra turna eða heilla vindorkuvera gefa þó þokkalega vísbendingu um það hvaða virkjanir framleiða meira rafmagn en aðrar. En fara verður sérstaklega varlega þegar framleiðslugeta vindorkuvers er borin saman við aðrar tegundir raforkuvera, t.d. vatnsaflsvirkjana sem almennt skila miklu betri nýtingu en vindrafstöðvar (þ.e. miðað við uppsett afl).

Nýting vindorkuvera (capacity) er oft á bilinu 20–40% og líklega er nýtingin mun oftar nær lægra gildinu. Það þýðir að til lengri tíma litið framleiða þau langt innan við helming og jafnvel einungis fimmtung af þeirri raforku sem þau gætu framleitt við bestu aðstæður. Það er því oft verulegt bil á milli uppgefinnar framleiðslugetu og raunverulegrar framleiðslu. Það þykir gott ef nýtingin fer yfir 30%; viðmiðun fyrir það sem teljast góðar aðstæður er oft nýting á bilinu 30–35%. Vindorkuverin nýta aftur á móti að jafnaði mjög vel þá orku sem í vindinum býr hverju sinni (efficiency).

Til skýringar má taka vindrafstöð með 1 MW framleiðslugetu og 30% nýtingu. Hún myndi þá framleiða sem nemur 2.628 MWh á ári. Til samanburðar notar venjulegt íslenskt fjögurra manna heimili 3.600–4.200 kWh á ári (húshitunin ekki talin með). Hafa ber í huga að ekki myndi öll raforkan frá vindorkuverinu verða notuð – framleiðslugetan á næturnar færi líklega að verulegu leyti til spillis (nema hún væri t.d. notuð til að dæla vatni í miðlunarlón).

Stærstu vindorkuverin er að finna úti í sjó. Þau eru kölluð offshore wind turbines á enskri tungu (hins vegar onshore á landi). Framan af var algengt að setja upp fáar eða jafnvel einungis eina vindrafstöð, en á síðari árum hefur orðið æ algengara að setja upp marga turna og jafnvel tugi á sama stað (á ensku er þá talað um wind parks).

Til skamms tíma voru tvö stærstu vindorkuver heims bæði utan við strendur Danmerkur; hvort um sig með um 80 turna og um 160 MW framleiðslugetu. Þessi vindorkuver eru kennd við Nysted á Lálandi og Horns Rev við Jótland. Eigendur þeirra eru danska fyrirtækið Dong Energi, sænska fyrirtækið Vattenfall og sænski hluti stórfyrirtækisins E.On. Það eru aftur á móti Vestas og Siemens sem eiga heiðurinn af tæknibúnaði þessara tveggja stóru vindraforkuvera.

Seint á síðasta ári tók mun stærra vindorkuver til starfa við strendur Bretlands, svokallað Lynd og Inner Dowsing-orkuver, tæpar 3 sjómílur út af strönd Lincolnskíris á austurströnd Englands. Framleiðslugeta þess er 194 MW og samanstendur af 50 vindrafstöðvum frá Siemens sem hver um sig getur framleitt rúmlega 3,5 MW.

Nú er verið að vinna að a.m.k. einu vindorkuveri sem verður 500 MW og á teikniborðinu eru vindorkuver sem áætlað er að verði með 1.000-1.500 MW framleiðslugetu. Það eru Evrópuríki og Bandaríkin sem einkum hafa uppi svo umfangsmiklar áætlanir um beislun vindorkunnar, en einnig eru uppi afar metnaðarfullar áætlanir í Kína. Bráðum verður sem sagt líklega til vindorkuver sem er með rúmlega tvöfalt meira uppsett afl en Kárahnjúka- og Fljótsdalsvirkjun. Tíminn einn mun leiða í ljós hvort eða hvenær þær áætlanir ganga eftir.

Er raforka frá vindorkuverum á samkeppnishæfu verði?

Fyrir um aldarfjórðungi, þ.e. upp úr 1980, var ennþá langt í land með að vindorka gæti keppt við þáverandi hefðbundna rafmagnsframleiðslu, nema með rausnarlegum styrkjum. Í kjölfar olíukreppunnar 1973–74 og aftur í kjölfar Íransdeilunnar 1979–80 jókst áhugi á vindorku mikið vegna verðhækkana á olíu og sveiflna í olíuverði. Fyrir vikið var allt kapp lagt á þróunarstarf og kostnaðurinn við raforkuframleiðslu með vindrafstöð lækkaði stórkostlega á fáeinum árum.

Nýjasti hvatinn fyrir ríki heims til að leggja ríka áherslu á vindorku eru skilyrði um að minnka losun kolefnis (þ.e. draga úr losun gróðurhúsalofttegunda). Þá er vindorkan auðvitað ekki eina lausnin; lykilatriðið er að stórauka hlutfall allrar endurnýjanlegrar orku til að draga úr þörf á brennslu jarðefnaeldsneytis. Bæði í Bandaríkjunum og hjá Evrópusambandinu virðist það einkum vera sólarorka og vindorka, sem njóta góðs af þessari stefnu.

Á síðustu tuttugu árum hefur kostnaður við að framleiða rafmagn frá vindorku minnkað um heil 90%. Í skýrslu bandaríska orkumálaráðuneytisins er heildarkostnaður vegna vindorkuvera, þ.e. uppsetningar og rekstrar, nú sagður vera mjög nálægt því sem gerist hjá raforkuverum sem knúin eru olíu eða gasi (kolaorkuverin eru aftur á móti ódýrust).

Forsvarsmenn vindorkuiðnaðarins eru iðnir við að benda á að ef kostnaður vegna umhverfistjóns og heilsutjóns sé reiknaður með, sé vindorka nú orðin ódýrari en nokkur önnur rafmagnsframleiðsla. Þessi munur er þó síbreytilegur vegna mikilla verðsveiflna á jarðefnaeldsneyti. Sem fyrr segir er búist við að tækniframfarir í vindorkuiðnaðinum muni áfram leiða til kostnaðarlækkana og ef olíuverð hækkar umtalsvert verður vindorkan ennþá samkeppnishæfari en nú er.

Almennt yrði vindorka á Íslandi líklega dýrari en t.d. orka frá stórum vatnsaflsvirkjunum. Um þetta liggja þó ekki fyrir neinar haldgóðar upplýsingar og svona fullyrðing því í reynd afar vafasöm. Þegar litið er til erlends samanburðar á kostnaði vindorku og annarra tegunda endurnýjanlegrar rafmagnsframleiðslu, kemur vindorka jafnan mjög vel út. Um þetta er nánar fjallað í 5. kafla skýrslunnar og hann verður að sjálfsögðu birtur fljótlega hér á Orkublogginu. Loks skal þess getið að árið 2020 er búist við að kostnaður við vindorkuver á landi hafi lækkað um 20-25% miðað við það sem nú er og lækkunin vegna vindorkuvera í sjó verði hvorki meira né minna en 40%.

Hverjir nýta vindorku?

Á síðustu árum og áratugum hefur virkjun vindorku verið sú tegund endurnýjanlegrar orku sem hefur vaxið hvað hraðast í heiminum og búist er við miklum vexti næstu árin. Fram til þessa hefur hinn hraði vöxtur orðið í ólíkum efnahagskerfum og í löndum með ólíkar náttúrulegar aðstæður. Lönd innan ESB eru þar í fararbroddi, en einnig Bandaríkin.  Nú síðast hafa kínversk stjórnvöld lagt mikla áherslu á að auka rafmagnsframleiðslu af þesu tagi og búist er við að á næstu árum vaxi vindorkumarkaðurinn hraðast í Kína. Í fljótu bragði virðist því augljóst að vindorka sé orðin hagkvæmur kostur víða um heim til að framleiða rafmagn í stórum stíl.

Danmörk er meðal þeirra ríkja sem hafa lagt hvað mesta áherslu á vindorkuiðnaðinn og danska vindorkufyrirtækið Vestas er með stærstu markaðshlutdeildina af öllum vindorkufyrirtækjum heims. Samkeppnin er þó mikil og ýmis stórfyrirtæki hafa náð sterkri stöðu á þessum markaði. Nefna mætti hér annað land (sem oft kynnir sig sem vindasamasta land Evrópu!), sem bindur gríðarlegar vonir við þessa tegund rafmagnsframleiðslu. Þar er um að ræða Bretland, en ekki eru nema um 18 ár síðan fyrsta vindorkuverið var reist á Bretlandseyjum. Fram til 2007 var vatnsafl stærsta grein endurnýjanlegrar orku í Bretlandi, en það ár fór vindorkan fram úr vatnsaflinu. Samkvæmt orkustefnu breskra stjórnvalda er stefnt að því að árið 2020 verði hlutfall vindorku í rafmagnsframleiðslunni yfir 15% (er nú rétt rúm 2%).

Vindorka er ekki bara nýtt í þeim löndum sem byggja fyrst og fremst á jarðefnaeldsneyti – þ.e. búa ekki yfir endurnýjanlegri orku í formi jarðvarma eða vatnsafls. Þó svo vatnsafl og jarðvarmi hafi löngum verið talin ein ódýrasta og hagkvæmasta leiðin til að framleiða rafmagn, þykja vindrafstöðvar henta vel innan sumra ríkja sem einnig eiga hefðbundnar orkuauðlindir af því tagi sem við þekkjum á Íslandi. Nefna má Nýja Sjáland sem dæmi og kannski enn frekar Noreg. Í báðum þessum löndum er verulegt vatnsafl fyrir hendi (og líka jarðvarmi á Nýja Sjálandi) en þar er engu að síður líka mikil áhersla lögð á uppbyggingu vindrafstöðva.

Sé Noregur tekinn sem dæmi, þá búa Norðmenn bæði yfir miklu vatnsafli og ógrynni af olíu og gasi. Þeir hafa engu að síður líka beislað vindorkuna til rafmagnsframleiðslu. Aftur á móti eru einungis til mjög litlar vindrafstöðvar á Íslandi; hér hefur ekki risið vindorkuver í líkingu við þau sem t.d. þekkjast í Danmörku, Noregi, Hollandi, Bretlandi, á Nýja Sjálandi, í Kína, Kanada, Bandaríkjunum og fjölmörgum öðrum löndum.

Hæst er hlutfall vindorkunnar í Danmörku, með um 19% framleiðslugetu alls raforkukerfisins. Þar á eftir koma Spánn og Portúgal með um 11% og Þýskaland og Írland með um 7%. Það land sem nú er með mestu framleiðslugetuna miðað við virkjað vindorkuafl eru Bandaríkin með rúmlega 25 þúsund MW. Þau tíðindi urðu á liðnu ári að Bandaríkin fóru fram úr Þýskalandi sem nú er með tæplega 24 þúsund MW framleiðslugetu í vindorku. Í þriðja sæti kemur svo Spánn með tæplega 17 þúsund MW framleiðslugetu.

Vatnsafls- og jarðvarmalandið Nýja Sjáland hefur byggt upp talsvert af vindorkuverum og er nú með 325 MW framleiðslugetu í vindorku – sem jafngildir u.þ.b. hálfri Kárahnjúkavirkjun (nýting Kárahnjúkavirkjunar á sínu uppsetta afli er þó mikið betri en hjá vindrafstöð). Vatnsafls- og olíuríkið Noregur hefur staðið sig enn betur að þessu leyti og var í árslok 2008 með 428 MW framleiðslugetu í vindorku.

Uppi eru áætlanir i Noregi að stórauka byggingu vindrafstöðva. Vangaveltur Norðmanna um að beisla vindorkuna svo hressilega eru ekki komnar til vegna aukinnar raforkunotkunar þeirra sjálfra. Ástæðan er fyrst og fremst markmið ESB um að stórauka hlutfall endurnýjanlegrar orku. Norðmenn sjá tækifæri til að geta mætt hluta af þeirri gríðarlegu eftirspurn með útflutningi á rafmagni framleiddu í vindrafstöðvum.

-------------------------------------------------------

Í næstu færslu verður sérstaklega litið til möguleika þess að reisa vindorkuver á Íslandi. 

Virkjun vindorku og sjávarorku á Íslandi - Inngangur

Áhugaverð leið til að efla íslenskt efnahagslíf og auka fjölbreytni á orkumarkaðnum?

Í næstu færslum ætlar Orkubloggið að beina sjónum sínum að möguleikum Íslands á að virkja vindorku og/eða sjávarorku. Þessar færslur byggja á úttekt sem Orkubloggarinn vann fyrir iðnaðarráðuneytið, að ósk Össurar Skarphéðinssonar, iðnaðarráðherra.

Skýrsluna má nálgast á vef ráðuneytisins. Gætið þess að þetta er nokkuð þungt skjal í niðurhali.

Sökum þess að þessi færsla og nokkrar komandi færslur byggja á umræddri skýrslu, er texti þeirra eðli málsins samkvæmt kannski alvörugefnari en gerist og gengur hér á Orkublogginu. Til að einfalda framsetninguna verður hér sleppt öllum tilvísunum til heimilda, sem er að finna í sjálfri skýrslunni. Einnig er efnisröðunin ekki alveg sú sama og ekki nákvæmlega eins staðið að myndskreytingu. Og hér ætlar Orkubloggið að leyfa sér að byrja inngangskaflann á þessari ljúfu færeysku tilvitnun:

----------------------------------------------

„Umhvørvi okkara, svinnandi orkukeldur og trupulleikar hesum viðvíkjandi mynda eitt átrokandi mál í dagsins samfelagi.“ Þannig segir á vefsíðu færeyska fyrirtækisins SeWave sem nú vinnur að þróun ölduvirkjana í samstarfi við þýska stórfyrirtækið Siemens. Bæði vindorka og sjávarorka eru auðlindir sem vekja athygli margra öflugustu fyrirtækja heims. Þau eru tilbúin að leggja verulega fjármuni í að þróa þessa tækni og gera tilraunir á þeim svæðum sem henta hvað best vegna náttúrulegra aðstæðna.

Orkan og auðlindir hafsins.

Af einhverjum ástæðum hefur Ísland nánast sniðgengið bæði vindorku og sjávarorku. Þetta er sérstaklega athyglisvert, þegar haft er í huga að hagkvæmni vindrafstöðva hefur aukist gríðarlega á stuttum tíma. Ekki er unnt að benda á skýrar eða óumdeildar ástæður fyrir því að þessi iðnaður hefur ekki hlotið mikla athygli hér á landi. Vafalaust ræður þar þó mestu sú staðreynd að hér er gnægð vatnsorku og jarðvarma og mikil þekking fyrir hendi á þessum orkugjöfum.

Allt frá því Íslendingar byrjuðu að nýta orkulindir sínar hafa vatnsorka og jarðhiti verið langmikilvægustu orkulindir þjóðarinnar. Hvorar tveggja eru endurnýjanlegar orkulindir og hafa gert Íslendingum kleift að hita hús sín og framleiða nánast allt sitt rafmagn með endurnýjanlegri orku. Sérstaða Íslands er mikil að þessu leyti. Flestar aðrar þjóðir byggja rafmagnsframleiðslu sína og húshitun að langmestu leyti á jarðefnaeldsneyti (kolum og jarðgasi) og einnig er kjarnorka umtalsverður þáttur í rafmagnsframleiðslu heimsins.

Auk jarðvarmans og orkunnar í fallvötnunum er einhverjar mestu náttúruauðlindir okkar að finna í hafinu. Þá hugsa líklega flestir til fiskistofnanna, en síður til orkunnar sem býr óbeisluð í hafinu. Á hinu vindasama Íslandi sem er umflotið hafi hefur hvorki vind- né sjávarorkan verið nýtt svo orð sé á gerandi. Hér er ekki að finna eina einustu rafvirkjun sem framleiðir rafmagn úr afli sjávar og hér hefur vindorkan einungis verið nýtt í mýflugumynd. Fyrir því eru vissulega tilteknar ástæður. Enn er mikið af virkjanlegu vatnsafli og jarðvarma á Íslandi og fram til þessa hefur þetta verið bæði ódýrari og áreiðanlegri raforka en vindorkuver. Og virkjun sjávarorku hefur a.m.k. allt fram á allra síðustu ár ekki verið raunhæfur möguleiki og þess vegna kannski eðlilegt að henni hafi ekki verið sýndur mikill áhugi hér, enn sem komið er.

Er einhver ástæða til að skoða nýja möguleika í raforkuframleiðslu á Íslandi?

Sökum þess að vatnsaflið og jarðhitinn hafa verið svo hagkvæmir kostir og enn eru margir ónýttir virkjunarkostir af þessu tagi hér á landi, má spyrja hvort einhver ástæða sé til að skoða aðra orkugjafa? Er nokkur þörf eða skynsemi í því fyrir Íslendinga að velta fyrir sér möguleikum sem kunna að felast í t.d. lífmassa, sólarorku, sjávarorku eða vindorku?

Því má e.t.v. svara þannig að á síðustu árum hafa orðið mjög miklar framfarir og ör þróun í hönnun og byggingu vindorkuvera. Nýjar tegundir sjávarvirkjana eru nú í fyrsta sinn taldar raunhæfur kostur til umtalsverðrar raforkuframleiðslu innan einhverra ára eða áratuga. Þarna eru tækifæri sem Íslendingar hljóta að skoða; vindorka og sjávarorka eru auðlindir sem eðlilegt er að gefa meiri gaum og hefja faglega og ítarlega vinnu til að meta hvort nýta beri þessar auðlindir og þau tækifæri sem þær kunna að skapa okkur. Þar skiptir hvað mestu að meta hagkvæmnina; svo sem að kanna framleiðsluverð mismunandi tegundar af endurnýjanlegri orku og hvers konar raforkuframleiðsla hentar hinum mismunandi svæðum landsins.

Önnur atriði sem hafa ber í huga eru t.d. gæði ólíkra tegunda raforkuframleiðslu, hvernig best er að standa að orkudreifingu og hvaða umhverfisáhrif mismunandi virkjunarkostir hafa í för með sér. Loks kunna þarna að vera tækifæri til fjölbreyttari iðnaðaruppbyggingar á Íslandi.

Ekki hefur mikið verið ritað um möguleika Íslands til að beisla vindorku eða sjávarorku. Þó hafa verið haldin ýmis erindi og gerðar stuttar samantektir um þetta efni, ásamt fáeinum námsritgerðum. Árið 2004 fór fram ráðstefna á vegum Orkustofnunar um nýja og óhefðbundna orkukosti á Íslandi og þar voru m.a. flutt erindi um vindorku á Íslandi og um virkjun sjávarfalla og ölduvirkjana. Frá þeim tíma hefur orðið talsverð framþróun í þessum tegundum raforkuframleiðslu og rekstrarumhverfi þessara iðngreina hefur tekið miklum breytingum, bæði í Bandaríkjunum og í Evrópu. Fyrir vikið kann áhugi fjárfesta á vindorku og sjávarorku senn að aukast til muna. Íslendingar hafa m.ö.o. ýmsar ástæður til að huga betur að þessum möguleikum.

Geta nýir kostir í raforkumálum skapað víðtækari sátt um orkustefnu landsins?

Alkunna er að ýmsar þær virkjanir sem hér hafa verið byggðar undanfarin ár, eru og hafa verið umdeildar. Þær hafa kostað náttúrufórnir, en hafa m.a. verið réttlættar með vísan til þess að þær fórnir séu þess virði til að hér megi byggja upp meira og styrkara atvinnulíf og efla hagvöxt. Þetta kann að vera umdeilt sjónarmið, en ekkert eitt rétt svar er til við því.

Hafa má í huga að í nútíma samfélagi er orka líklega einhver mikilvægasta undirstaða efnahagslífsins og aukinn hagvöxtur og velferð er mjög háð meira eða betra aðgengi að orku. Það þýðir þó ekki endilega að meiri orkunotkun sé algert skilyrði efnahagsvaxtar. T.d. hefur verulega dregið saman í olíunotkun sumra ríkja þrátt fyrir góðan hagvöxt (gott dæmi er Danmörk, en þetta gerðist einnig í Bandaríkjunum nú í upphafi 21. aldar).

Annað virðist gilda um raforkunotkunina. Þannig hefur raforkunotkun í heiminum t.d. aukist hvert einasta ár frá 1980, þrátt fyrir nokkrar niðursveiflur í efnahaghlífnu á þessum tíma. M.ö.o. má álykta sem svo að raforkunotkun muni halda áfram að aukast jafnt og þétt og að sífellt verði þörf fyrir meiri rafmagnsframleiðslu. Þetta á jafnvel enn frekar við um Ísland en mörg önnur ríki vegna þess hversu landið er fámennt og sérhver ný stóriðja hefur því mikil áhrif til aukinnar raforkunotkunar og kallar á meiri raforkuframleiðslu.

Auðvitað er óvissa um hvernig rafmagnsframleiðsla á Íslandi muni þróast næstu ár og áratugi. Vöxturinn hefur verið hraður undanfarið, fyrst og fremst vegna nýrrar stóriðju. Fyrir vikið hefur hlutfall stóriðjunnar í heildarrafmagnsnotkun á Íslandi farið hratt vaxandi. Ef hér mun rísa ný stóriðja, gerist það ekki nema með miklum virkjunarframkvæmdum.

Jafnvel þó svo að enginn nýr stórnotandi rafmagns kæmi til á Íslandi á næstu árum, er samt líklegt að rafmagnsnotkun þjóðarinnar muni aukast og kalla á meiri raforkuframleiðslu. Þjóðinni fjölgar og fátt bendir til þess að Íslendingar taki upp á því, þegar til lengri tíma er litið, að draga mjög úr rafmagnsnotkun sinni. A.m.k. hljóta að teljast mun meiri líkur en minni á því að eftirspurn eftir rafmagni haldi áfram að vaxa hér á landi. Að hluta til er unnt að mæta slíkum vexti með því að endurnýja búnað í þeim virkjunum sem fyrir eru til að auka afköst þeirra. Fljótlega kann þó að þurfa nýjar virkjanir – hvort sem það verða eingöngu vatnsaflsvirkjanir og jarðvarmavirkjanir eða að hér komi einnig til virkjunar á vindorku og jafnvel líka sjávarorku.

Erfitt er að meta hvaða náttúrufórnir eru réttlætanlegar í því skyni að framleiða meira rafmagn. Um það eru mjög skiptar skoðanir. En til að skapa meiri sátt í samfélaginu kann að vera skynsamlegt að minnka þörf á nýjum vatnsafls- og/eða jarðvarmavirkjunum. Þetta væri unnt að gera með því að horfa til annarra virkjunarkosta sem gætu haft síður neikvæð umhverfisáhrif í för með sér. Slíkir kostir hljóta að vera áhugaverðir, a.m.k. ef kostnaðurinn við þá er sambærilegur eða litlu meiri en við hefðbundnar íslenskar virkjanir. M.ö.o. skipta umhverfisþættir verulegu máli þegar lagt er mat á mismunandi virkjunarkosti.

Hvernig á að meta hagkvæmni virkjana?

Við ákvörðun um byggingu virkjana skiptir eðlilega mestu að hún sé ódýr og hagkvæm. Hin beina fjárhagslega hagkvæmni er lykilatriðið þegar lagt er mat á mismunandi virkjunarkosti. En einnig þarf að hyggja að ýmsu öðru en bara uppsetningar- og rekstrarkostnaði.

Auk áðurnefndra umhverfisáhrifa er t.d. mikilvægt að ofnýta ekki jarðvarmasvæði. Undanfarið hefur borið nokkuð á umræðu um að einhver háhitasæði landsins kunni að vera u.þ.b. fullnýtt. Enn fremur er vert að hafa í huga að orkuframleiðsla og orkuverð lýtur ekki lögmálum markaðarins, nema að hluta. Stefna stjórnvalda í skattlagningu og verðstýringu er afgerandi þáttur þegar kemur að orkunotkun. Þegar upp er staðið ræðst kostnaður raforku ekki bara af raunkostnaðinum við framleiðsluna, heldur líka af orkustefnu stjórnvalda.

Í orkumálum blandast mjög saman bein fjárhagsleg hagkvæmni og samfélagsleg sjónarmið. Fyrir vikið er ekki með einföldum hætti unnt að setja nákvæman verðmiða á hina mismunandi orkugjafa. Þannig er t.d. dreifingarkostnaðurinn stór þáttur í orkuverði og til að jafna raforkuverð á Íslandi hefur verið komið á ákveðu fyrirkomulagi. Fyrir vikið greiða landsmenn og fyrirtæki á hverjum stað yfirleitt ekki sannvirði fyrir framleiðslu og dreifingu orkunnar til sín. Sumir borga minna, en aðrir meira. Það kann því að vera hagkvæmt fyrir fólk eða fyrirtæki að reisa sitt eigið raforkuver, t.d. vindorkuver, og vera utan við Landsnetið.  Þetta er einn af þeim þáttum sem taka ber tillit  til þegar lagt er mat á hagkvæmni nýrra virkjunarkosta.

Hagkvæmni virkjana getur sem sagt ráðist af fleiri atriðum en bara beinum kostnaði við bygginguna og reksturinn. Þar að auki er samanburður á kostnaði vegna mismunandi orkugjafa ætíð háður margvíslegum óvissuþáttum og í reynd er ekki til neitt eitt rétt kostnaðarmat. Það er t.d. mikill kostnaðarmunur á hinum mismunandi vatnsaflsvirkjunum; sumar þeirra eru bersýnilega óhagkvæmari en aðrar og þá er fyllsta ástæða til að skoða aðra möguleika til raforkuframleiðslu, t.d. vindorku.

Um vindorku og sjávarorku.

Miklu gæti skipt ef vindorka eða sjávarorka gæti að einhverju leyti mætt orkuþörf Íslands. Ef t.d. vindorkuver er talið álíka kostnaðarsamt og jarðhitavirkjun, er ástæða til að skoða vindorkuverið af fullri alvöru. Ekki síst ef jarðvarmavirkjunin myndi rísa á svæði sem telst vera náttúruperla eða af öðrum ástæðum sérstakt svæði sem æskilegt sé að vernda. Sams konar sjónarmið gilda um virkjun sjávarfalla, ölduorku og aðrar sjávarvirkjanir.

Hafa ber í huga að bæði vindorka og sjávarorka er iðnaður í örri þróun og jafnvel bestu upplýsingar á þessu sviði eru fljótar að úreldast. T.d. hafa kostnaðarlækkanir í vindorkugeiranum verið nánast ævintýralegar síðustu árin og hagkvæmni slíkra raforkuvera aukist umtalsvert á stuttum tíma. Þessari þróun er hvergi nærri lokið.

Þó svo að hér sé í sömu andrá talað um vindorku og sjávarorku, ber að leggja áherslu á að þessar tvær greinar endurnýjanlegrar raforkuframleiðslu eru mjög misjafnlega langt komnar. Virkjun sjávarorku er enn nánast á fósturstigi og reyndar þykir iðnaðurinn um margt minna á stöðu vindorkuiðnaðarins fyrir um aldarfjórðungi. Miklar kostnaðarlækkanir gætu orðið í sjávarorkuiðnaðinum á næstu árum og áratugum. Að nokkru leyti gildir hér hið sama um vindorkuver á landi og vindrafstöðvar á hafi úti (þ.e. skammt utan við ströndina). Síðarnefndi virkjunarkosturinn er ennþá talsvert dýrari og er líka mun yngi tækni og vanþróaðri en vindrafstöðvar á landi. Þróunin í bæði vindorku og sjávarorku mun vafalítið leiða til þess að fljótlega verður nauðsynlegt að uppfæra ýmsar upplýsingar sem koma fram í þessari skýrslu – bæði um tæknina og um kostnaðinn.

Umfjöllunarefni þessarar skýrslu.

Hér er engan veginn um tæmandi úttekt að ræða, enda var þessi skýrsla tekin saman á rétt rúmum hálfum mánuði. Þessi vinna var hugsuð sem skref í þá átt að kortleggja betur möguleika Íslands í orkumálum, þ.e. í vindorku og sjávarorku. Þess er vænst að skýrslan nýtist til þess að draga athyglina að nokkrum kostum sem eru líklegir til reynast Íslendingum hagkvæmir til framtíðar.

Efni þessarar skýrslu er raðað þannig að byrjað er á því að fjalla um virkjun vindorkunnar. Að því búnu er athyglinni beint að sjávarfallavirkjunum og öðrum möguleikum á að virkja afl sjávar til rafmagnsframleiðslu.

Hér er ekki að finna nákvæmar tæknilegar, eðlisfræðilegar eða hagfræðilegar upplýsingar um þá virkjunarkosti sem fjallað er um. Umfjöllunin beinist að því að gera stuttlega grein fyrir tækninni; hvernig hún er nú og hvernig líklegt er að hún þróist á komandi árum. Áhersla er lögð á að reyna að meta tækifæri Íslands til að taka þátt í þeim iðnaði og tækniþróun sem virkjun vind- og sjávarorku byggist á. Þar er bæði litið til virkjunarmöguleika og einnig til þess hvort Íslendingar og íslensk fyrirtæki gætu orðið þátttakendur í þessum iðnaði. Loks er stuttur kafli þar sem gerð er grein fyrir helstu niðurstöðum.

-------------------------------

Næsta færsla mun fókusera á vindorkuna.