Forsetar láta sig dreyma

Í dag birtist fyrsta færsla gjörbreytts Orkubloggs! Í stað þess að birtast reglulega á sunnudögum verður Orkubloggið héðan í frá með óreglulegar færslur - sem þó munu væntanlega almennt birtast á mánudögum. Önnur breyting er sú að færslurnar verða mun styttri en verið hefur og meira í líkingu við það sem var í upphafi Orkubloggsins árið 2008. En að færslu dagsins:

------------------------------ 

Obama forseti var nýverið að árétta metnaðarfull markmið sín í orkumálum. Þess efnis að stórauka nýtingu á endurnýjanlegum orkuauðlindum OG stórminnka þörf Bandaríkjanna fyrir innflutta olíu. Það skemmtilegasta er auðvitað að þessi ofurgræna orkustefna felst einkum í tveimur grundvallaratriðum. Annars vegar að byggja fjölda nýrra kjarnorkuvera. Kjarnorkuver losa jú engar gróðurhúsalofttegundir og eru þess vegna allt í einu orðin alveg skærgræn! Hins vegar ætla Bandaríkjamenn að þróa hrein kolaorkuver; Clean Coal. Sem felst í því að taka útblásturinn frá kolaorkuverunum og dæla honum niður í jörðina.

Það á sem sagt að grafa skítinn í jörðu. Og væntanlega setja kjarnorkuúrganginn í einhverja fjallahella. Dúndrandi grænt! Sannleikurinn er sá að Bandaríkin sjá enga von um að geta snúið frá olíuknúnum hagvexti. Þrátt fyrir mikinn uppgang í bæði vind- og sólarorku blasir ekkert annað við en að jarðefnaeldsneyti verði áfram grundvöllurinn að efnahagskerfi Bandaríkjanna. 

Þar á bæ hafa forsetarnir í áratugi tuggið sömu klisjuna um að gera landið orkusjálfstætt. Og umhverfisvænna. Það magnaða er að líklega var það hrappurinn Nixon sem tók mörg grænustu skrefin. Eins og háðfuglinn Jon Stewart bendir á í þessu bráðskemmtilega myndbandi. Hvet alla til að horfa á og njóta!

 ------

PS: Linkurinn á Jon Stewart virðist hættur að virka. En nú er myndbandið komið á YouTube (að vísu speglað!:

 

 

Orkustefnan í Silfrinu

Upplagt að bæta hér einni færslu við.

Með upptöku af umræðum í Silfri Egils fyrir viku, þar sem rætt var um drög að orkustefnu fyrir Ísland. Sem fjallað var um í síðustu færslu Orkubloggsins.

 

 

Orkustefnan

Stýrihópur iðnaðarráðherra um mótun heildstæðrar orkustefnu hefur skilað drögum að orkustefnu fyrir Ísland. Allir geta lesið þessi drög og gert athugasemdir við þau á vefnum orkustefna.is. Sú slóð færir mann áfram á síðu á vef Orkustofnunar. Af því tilefni er vert að taka fram að drögin eru ekki samin af Orkustofnun, heldur sérstökum sjö manna stýrihópi, sem skipaður var af iðnaðarráðherra. Vissulega á orkumálastjóri þar sæti, en stýrihópurinn er undir formennsku Vilhjálms Þorsteinssonar.

Orkubloggarinn er mjög sáttur við flest í þessum drögum. Og ætti kannski að vera alveg í skýjunum - af því það vill svo skemmtilega til að niðurstöður stýrihópsins endurspegla mjög margt af því sem bloggarinn hefur talað fyrir hér á Orkublogginu

Það hefði kannski bara verið einfaldara og skilvirkara að fá Orkubloggarann í þetta verk? Kannski ekki; því þá væri skýrslan líklega a.m.k. 500 blaðsíður og e.t.v. alltof ítarleg til að nokkur nennti að lesa hana. En að vísu innihéldi hún þá í raun og veru tillögu að heildstæðri orkustefnu, þar sem tekið væri á öllu því sem nauðsynlegt er í slíkri stefnu. Í umræddum drögum af orkustefnu er aftur á móti sumstaðar skautað ansið hratt yfir hlutina. Og líka sleppt að fjalla um nokkur mikilvæg atriði sem ættu að vera hluti af orkustefnunni.

En skoðum hver eru meginatriðin í skýrslu stýrihópsins. Segja má að stefnan sem þarna er sett fram í orkumálum Íslands endurspeglist einkum í eftirfarandi meginatriðum:

1)    Að minnka og dreifa áhættu opinberu orkufyrirtækjanna. Og þá einkum með því að hætt verði að semja við álfyrirtækin um að raforkuverðið sé tengt álverði í svo miklum mæli sem verið hefur. Í reynd er Landsvirkjun einmitt byrjuð á þessu, því í nýjasta raforkusölusamningnum, sem var við álverið í Straumsvík, var raforkuverðið ekki tengt álverði. Sem merkir að Landsvirkjun ber þá ekki áhættuna af sveiflum á álverði. Þess í stað miðast orkuverðið einfaldlega við gengi á USD. Orkubloggarinn er sammála þessari stefnu.

2)    Að auka arðsemi orkufyrirtækjanna með því að stefna að hækkun á raforkuverði til stóriðjunnar til samræmis við hækkandi verð í Evrópu og víðar um heim. Um þetta markmið má líka segja, að Landsvirkjun hafi nú þegar kynnt það til sögunar í sínum rekstri. Sbr. t.d. kynning forstjóra fyrirtækisins fyrr á árinu, sem sagt hefur verið frá hér á Orkublogginu. Orkubloggarinn er sammála þessari stefnu stýrihópsins.

3)    Að kanna með lagningu rafstrengs til Evrópu í því skyni að auka hagkvæmni og arðsemi orkufyrirtækjanna. Einnig um þetta hefur Landsvirkjun fjallað talsvert á síðustu misserum! Og sagt vera áhugaverðan kost, en að þetta sé þó ekki nauðsynleg forsenda til að auka megi arðsemi fyrirtækisins. En stýrihópurinn vill sem sagt stefna að slíkum rafstreng, sem eru heilmikil pólitísk tíðindi verði þetta orkustefna íslenskra stjórnvalda. Orkubloggarinn er sammála þessari stefnu.

4)    Í skýrslu sinni dregur stýrihópurinn fram þá mynd að einhæfnin í raforkusölunni hér (80% til stóriðju og þar af er hluti álbræðslnanna langmestur) sé óheppileg og bendir á nokkra kosti sem myndu fylgja því auka fjölbreytni í atvinnulífinu. Hópurinn nefnir þá leið "að bjóða orku til smærri verkefna með styttri fyrirvara og með einfaldara og fyrirsjáanlegra afhendingarferli en tíðkast hefur". Leggur stýrihópurinn til að sérstaklega verði miðað að því að útvega smáum og meðalstórum fyrirtækjum raforku innan þess tímaramma sem uppbygging verkefna af þeim stærðargráðum almennt tekur að jafnaði, þ.e. innan 1-4 ára. Í þessu efni miðar stýrihópurinn annars vegar við fyrirtæki sem þurfa afl sem nemur 1-10 MW og hins vegar afl sem nemur 10-50 MW. Þetta er að mati Orkubloggarans hárrétt stefna. Að auki vill stýrihópurinn að raforkulög og reglur um raforkuflutning verði aðlagaðar þörfum smærri og meðalstórra orkunotendum.

Reyndar er svolítið hætt við að þessar áherslur stýrihópsins í lið nr. 4 hér að ofan, verði tengdar því að formaður stýrihópsins sé greinilega ekki stjórnarformaður álvers heldur... t.d. stjórnarformaður fyrirtækis sem hyggst byggja gagnaver! Sem einmitt þarf mun minni raforku en álver. Það hefði kannski verið eðlilegra að þeir sem í stýrihópnum sitja ættu enga beina hagsmuni af því hvernig orkustefna Íslands líti út. Vilhjálmur er vel að merkja stjórnarformaður Verne Global og með mikil tengsl víðar í viðskiptalífinu. Orkubloggarinn treystir Vilhjálmi vel til að vinna af algerum heilindum að orkustefnunni. En þetta er samt svolítið óheppileg tenging.

5)    Að hætt verði að veita ábyrgð hins opinbera vegna fjármögnunar virkjanaframkvæmda. Þetta er enn eitt atriðið sem forstjóri Landsvirkjunar hefur minnst á að sé framtíðarsýn fyrirtækisins. Og sömuleiðis hefur Orkubloggið sagt þetta vera mikilvægt. Hárrétt stefna.

6)    Að framleitt verði íslenskt eldsneyti. Markmiðið sem stýrihópurinn leggur til í þessu sambandi er að árið 2020 verði búið að draga úr notkun innflutts eldsneytis OG auka hlutdeild innlendra orkubera/ eldsneytis í samgöngum og sjávarútvegi, sem nemi a.m.k. 10% af heildarnotkun eldsneytis á þessum sviðum. Og af því Orkubloggið hefur hér verið að bera stefnu stýrihópsins saman við yfirlýst viðhorf Landsvirkjunar, má nefna að Landsvirkjun undirritaði einmitt nýverið viljayfirlýsingu við CRI um að kanna með byggingu metanólverksmiðju norður í landi og sölu á raforku til hennar. Og lesendum Orkubloggsins ætti að vera kunnugt um mikinn áhuga Orkubloggarans á að nýta íslenska orku til að framleiða hér eldsneyti. En umrætt markmið stýrihópsins er því miður fremur óljóst, eins og nánar verður vikið að hér a eftir. Þessi stefna þarf að verða miklu skýrari. 

7)    Að orkuauðlindir á svæðum í eigu ríkis og sveitarfélaga verði áfram í opinberri eigu og orkuauðlindum sem eru beint eða óbeint á forræði ríkisins verði safnað saman og þær vistaðar í sérstökum sjóði eða stofnun. Að öðru leyti fjallaði stýrihópurinn lítt um eignarhald og lét t.d. alveg vera að bera saman kosti þess og galla að einkafyrirtæki fjárfesti í íslenska raforkugeiranum. Þetta er sérkennilegt því hópnum var beinlínis falið að fjalla um "helstu leiðir varðandi eignarhald í orkuframleiðslu, kostir og gallar og áhrif á framkvæmd heildstæðrar orkustefnu" og jafnframt að skilgreina vænlegustu leiðir í þessu efni. Nauðsynlegt er að stýrihópurinn taki þetta til meðferðar, enda eitt af lykilatriðunum í orkustefnu hvers lands.

8)    Að nýtingarleyfi að orkuauðlindum verði til hóflegs tíma, til dæmis 25-30 ára í senn. Þetta yrði umtalsverð stytting frá því sem nú er, en í dag er þarna miðað við allt að 65 ár og ótakmarkaðan möguleika á framlengingum til allt að 65 ára í hvert sinn. Athyglisvert er að stýrihópurinn leggur til mun styttri nýtingarleyfi heldur en nefndin sem fjallaði um fyrirkomulag varðandi leigu á vatns- og jarðhitaréttindum gerði sinni skýrslu. Þar var lagt til 40-50 ára afnotatímabil. Það eru því uppi afar mismunandi skoðanir um hver lengd afnotatímans skuli vera. Orkubloggið hefur áður fjallað um gildandi lagareglur um þetta efni, sem eru hreint með ólíkindum gallaðar. Þær þarf að skýra - og einnig er að mati Orkubloggarans skynsamlegt að afnotatími verði á bilinu 25-30 ár eins og stýrihópurinn leggur til.

Einnig þarf að meta hvort hér eigi að gilda sitt hvað um orkufyrirtæki í einkaeigu annars vegar og opinberri eigu hins vegar. Af drögum stýrihópsins má ráða að þar skuli gilda eitt og hið sama um lengd nýtingarleyfa. Hér ber líka að geta þess, að skýrt þarf að vera hvernig fer með virkjunarmannvirki við lok afnotatímans. Eiga þau að renna gjaldfrjálst til ríkisins (sbr. norska reglan um Hjemfall) eða á að greiða tiltekið matsverð fyrir þau ef viðkomandi rekstraraðili fær ekki nýtt (framlengt) nýtingarleyfi? Um þetta mikilvæga atriði er ekki að finna almennilega umfjöllun í skýrslu stýrihópsins.

9)    Einnig fjallaði stýrihópurinn um gjaldtöku vegna nýtingar á orkuauðlindum í eigu ríkisins og leggur til að þeir sem nýta slíkar orkuauðlindir greiði bæði það sem kallað er grunngjald og hluta af auðlindarentu þegar verkefni skilar s.k. umframarði (grunngjaldið á að lágmarki að samsvara fórnarkostnaði vegna glataðra náttúruverðmæta og annars umhverfiskostnaðar sem hlýst af nýtingunni og auk þess eftir atvikum rannsóknar-og öðrum undirbúningskostnaði sem til hefur fallið af hálfu opinberra aðila). Stýrihópurinn lét aftur á móti vera að útfæra þessar hugmyndir nánar og vísar þess í stað einfaldlega til niðurstöðu nefndar um fyrirkomulag varðandi leigu á vatns- og jarðhitaréttindum. Þær tillögur má lesa í 8. kafla í skýrslu umræddrar nefndar, sem finna má á vef forsætisráðuneytisins. Orkubloggarinn er sammála því að tekin verði upp gjaldtaka af þessu tagi. En er ekki alveg sáttur við síðastnefnda skýrslu, sem fór t.d. heldur frjálslega með staðreyndir um fyrirkomulagið í norska raforkugeiranum. En það er önnur saga, sem þegar hefur verið minnst á hér á Orkublogginu.

--------------

Það eru augljóslega töluverð sameinkenni milli stefnunnar sem stýrihópurinn kynnir og þeirrar stefnu sem Landsvirkjun hefur verið að móta á síðustu misserum. Í þessu sambandi er óneitanlega mjög athyglisvert hvernig varla hefur heyrst hósti né stuna frá Orkuveitu Reykjavíkur síðustu árin um stefnumótun til framtíðar. Að vísu hefur eitthvað heyrst um að OR eigi héðan í frá að einbeita sér að þjónustu við borgarbúa, en ekki horfa til nýrrar stóriðju. En Orkuveitunni myndi svo sannarlega ekki veita af forstjóra með skýra og skynsamlega framtíðarsýn!

En víkjum aftur að markmiðum stýrihópsins, sem rakin eru hér að framan. Orkubloggarinn fær ekki betur séð en að stýrihópurinn sé í reynd að leggja það til að stóriðjustefnan verði endanlega kvödd. Sem fyrr segir þá rímar stefna stýrihópsins mjög við þá stefnumótun sem Landsvirkjun hefur kynnt, en stýrihópurinn gengur þó miklu lengra í því að þrengja að stóriðju. T.d. með því að lýsa yfir að núverandi form orkusölusamninga leiði til áframhaldandi einhæfni í orkufrekum iðnaði og skapi ekki umhverfi fyrir stofnun og vöxt minni og hugsanlega meira nýskapandi fyrirtækja. Þetta telur stýrihópurinn óheppilegt og vill að tekin verði upp stefna sem hvetji til meiri fjölbreytni og minni áhættu. Sem að mati Orkubloggarans er bara hið besta mál og mjög skynsamleg áhersla.

Þess ber að geta að líklega hafa álverin hér svigrúm til að þola eitthvað hærra raforkuverð en verið hefur hér á landi fram til þessa (raforkuverð til álbræðslnanna á Íslandi hefur verið um 25-30% lægra en heimsmeðaltalið). Þess vegna kann að vera ofmælt að verið sé að kasta stóriðjustefnunni alfarið fyrir róða, með markmiðum um að hækka raforkuverð til stóriðju. Álverin sem þegar er búið að byggja, munu sennilega geta kyngt einhverri hækkun þegar kemur að endurnýjun raforkusölusamninga. En ný álver munu ekki hafa áhuga á Íslandi ef raforkuverðið hækkar mjög verulega. Þá fara þau fremur t.d. til Persaflóans þar sem hægt er að fá raforku frá gasorkuverum fyrir skít og kanil.

Og eigi að afnema ábyrgð hins opinbera vegna virkjanaframkvæmda mun það eitt og sér minnka stórlega líkurnar á því að hér rísi ný álbræðsla. Því þá verður væntanlega fjármagnið til virkjanaframkvæmdanna talsvert dýrara en ella og arður raforkusalans sama og enginn. Hæpið er að unnt yrði að fjármagna slíkar framkvæmdir, nema þá ef raforkuverðið hækki mjög umtalsvert frá því sem verið hefur. 

Markmiðin um hækkandi raforkuverð og afnám ábyrgðar hins opinbera eru því tengd og munu að öllum líkindum leiða til þess að ekki verður unnt að virkja fyrir stóriðju í líkingu við álver. Þess vegna er mjög líklegt að ef drögin að orkustefnu Íslands verða að formlegri stefnu stjórnvalda, muni hvorki rísa álver við Helguvík né Bakka.

Að mati Orkubloggarans er þetta hið besta mál. Álið er orðið alltof stór hluti af íslensku efnahagslífi og tímabært að stjórnvöld stuðli að fjölbreyttari gjaldeyristekjum. Og fjölbreyttara atvinnulífi. Og meiri arðsemi í raforkuframleiðslunni. Nýja orkustefnan er jákvætt skref í þá átt. Fyrir það á stýrihópurinn hrós skilið.

Þar með er ekki sagt að allt sé frábært við þessi drög. Þarna skortir t.d. úttekt á hlutverki skattkerfisins til að dreifa arði af raforkusölu stóru opinberu orkufyrirtækjanna. Í því sambandi er vert að hafa í huga hvernig stór sneið af arðinum í norsku raforkuvinnslunni rennur beint til sveitarfélaga. Slíkt fyrirkomulag er fallið til þess að breið samstaða verði um allt landið um orkustefnuna, en skv. tillögum íslenska stýrihópsins á þetta allt að vera afar miðstýrt og arðurinn að renna í einhvern sjóð á vegum ríkisins. Það er ekki endilega skynsamlegt að hugsa málið þannig. Nær væri að setja fram tillögur sem tryggja það að sveitarfélög sjái sér hag í að fá til sín iðnfyrirtæki sem greiði sem allra hæst raforkuverð, en ekki bara að fyrirtækið skapi atvinnu eins og menn munu einblína á ef arðurinn á allur að renna til ríkisins. Stýrihópurinn ætti að huga betur að þessu áður en hann gengur endanlega frá skýrslu sinni

Þá þykir Orkubloggaranum stýrihópurinn fara ansið bratt í það að búast við því að allt í einu muni hefjast stórfelld eldsneytisframleiðsla á Íslandi. Umrætt markmið stýrihópsins hljómar þannig [leturbreyting er Orkubloggarans]: Að draga úr notkun jarðefnaeldsneytis með orkusparnaði og aukinni hlutdeild innlendra orkubera og eldsneytis í samgöngum og sjávarútvegi, þannig að þeir verði að minnsta kosti 10% af heildarnotkun eldsneytis á þessum sviðum (bls.56 í skýrslunni). Þ.e. að lágmark 10% allrar orkunotkunar í öllum samgöngum og öllum sjávarútvegi skuli koma frá innlendum orkuberum eftir einungis tíu ár! Þetta er satt að segja mjög bjartsýnt og nánast algerlega óraunhæft. Í dag er a.m.k. lítið sem ekkert, sem bendir til þess að einhver vitrænn möguleiki sé á að ná þessu markmiði.

Nú kunna reyndar einhverjir lesendur Orkubloggsins að benda á að þarna sé ekki aðeins talað um notkun á innlendum orkugjöfum heldur eigi líka að ná þessu markmiði með orkusparnaði. Jamm - en þá er vandamálið bara það að á öðrum stað í skýrslu stýrihópsins er sett fram annað markmið, sem er svohljóðandi: Að spara og nýta betur jarðefnaeldsneyti (e. savings/efficiency) sem nemur samanlagt a.m.k. 20% í samgöngum og í skipaflotanum (bls. 53 í skýrslunni).

Þarna missti Orkubloggarinn svolítið þráðinn. Af hverju er á báðum stöðum talað um að spara orku? Þessi markmið virðast ekki vera fullhugsuð eða a.m.k. erfitt að átta sig hvað þau nákvæmlega þýða. Orkusparnaður er eitt en íslenskt eldsneyti eða -orkuberar er allt annað.

Þarna vantar líka sárlega skýr mælanleg markmið. Hversu mikla orku munu Íslendingar nota í samgöngum og fiskveiðum árið 2020 að mati stýrihópsins? Sú stærð hlýtur að vera algert lykilatriði þegar svona markmið eru sett fram.

Stýrihópurinn hefur heldur ekki haft fyrir því að skilgreina hvaða kostir komi þarna til greina sem íslenskir orkuberar. Vissulega er minnst á allt heila klabbið; metanól, DME, metan, vetni, lífdísil, annarrar kynslóðar etanól og ég veit ekki hvað og hvað (ekkert er þó minnst á lífhráolíu sem Orkubloggarinn er alveg sérstaklega áhugasamur um) . En það er alveg látið vera að gera tækni- og kostnaðarsamanburð á þessum mismunandi kostum og reyna þannig að leiðbeina stjórnvöldum um hvaða leiðir séu hugsanlega álitlegar eða raunhæfastar til að ná umræddum markmiðum. Þess í stað lætur stýrihópurinn nægja að fjalla mjög almennt um þetta og vísa til til áætlunar um orkuskipti í samgöngum, sem unnin hefur verið á vegum iðnaðarráðuneytisins.

Sú áætlun var einmitt lögð fram í formi þingsályktunartillögu núna í vikunni sem leið. Gallinn er bara sá að umrædd þingsályktunartillaga er engan veginn nógu skýr og of almenn til að raunhæft sé að ætla að hún skili þeim markmiðum sem stýrihópurinn setur fram. Þess vegna eru markmiðin í drögum að orkustefnu fyrir Ísland um að minnka mjög notkun jarðefnaeldsneytis og að hér verði stórframleiðsla á innlendum orkuberum, í reynd nánast útí bláinn. Þetta er tvímælalaust einn veikasti kafli skýrslunnar að mati Orkubloggarans. Nauðsynlegt er að fullklára kaflann og setja fram raunhæf markmið og leiðir sem eru tæknilega og fjárhagslega skynsamlegar.

Orkubloggarinn vill líka lýsa undrun sinni á því að stýrihópurinn sneiðir alveg framhjá athyglisverðum hugmyndum sem fram hafa komið um að byggja hér upp það sem kallað hefur verið íslenskur jarðhitaklasi. Hér má vísa til þeirra áherslna sem Michael Porter hefur kynnt í því skyni að efla íslenska jarðvarmageirann og byggja upp öfluga atvinnustarfsemi; að nýting og þekking Íslendinga á jarðvarma verði stór og mikilvæg atvinnu- og útflutningsgrein.

Samkvæmt erindisbréfi stýrihópsins var eitt af verkefnum hans að fjalla sérstaklega "um möguleika á að nýta orkulindirnar og sérþekkingu okkar og reynslu á sviði orkumála til atvinnuuppbyggingar á næstu árum". En af einhverjum ástæðum er hvergi minnst á jarðhitaklasann og þá vinnu sem unnin hefur verið í tengslum við hugmyndir Porter's. Þetta er svolítið sérkennilegt; það hefði verið full ástæða til að fjalla um þessa möguleika í skýrslu um orkustefnu Íslands.

Hér mætti reyndar líka nefna að þegar settur er á fót stýrihópur um orkustefnu á Íslandi hefði maður ætlað að hann myndi líka fjalla um stefnumótun gagnvart olíuleit á íslenska landgrunninu. Þarna hefði t.a.m. gjarnan mátt skilgreina hvernig eigi að standa að olíuútboðum og greina ástæður þess að fyrsta olíuútboðið sem fór fram snemma árs 2009 floppaði algerlega. Þarna hefði líka mátt koma með tillögur að leiðum sem eru líklegar til að skila betri árangri í þessu efni. Þarna mætti t.d. skoða samstarf við Norðmenn, með sína miklu reynslu.

En stýrihópurinn virðist hafa álitið að olíuleitin sé utan orkustefnu Íslands. Hér er rétt að skoða aftur erindisbréf stýrihópsins. Þar segir orðrétt að hópurinn skuli ná  heildaryfirsýn yfir allar mögulegar orkulindir landsins og skoða möguleika á samvinnu við aðrar þjóðir í orkumálum. Hvergi segir berum orðum í erindisbréfinu að orkulindir sem kunni að vera á landgrunninu séu þarna undanskildar. Því hefði átt að liggja beint við að þarna væri líka mörkuð stefna gagnvart kolvetnisauðlindum - ekki satt?

En kannski er skiljanlegt að stýrihópurinn skuli hafa sleppt því að fjalla um mögulegar kolvetnisauðlindir landgrunnsins og hvernig best sé að standa að rannsóknum og leit þar. Það er vissulega sérstakt mál og snertir ekki nýtingu á hinum þekktu orkuauðlindum Íslands. Það er engu að síður alvarlegt mál hvernig olíuútboðið mistókst og svolítið einkennilegt að ekki hafi verið kallað til nýtt fólk til að stýra þeim málum.

Vert er að minna á að Orkubloggarinn var búinn að vara stjórnvöld við því að fara af stað með slíkt útboð þarna snemma árs 2009. Bloggarinn hvatti líka stjórnvöld til að huga betur að útboðsskilmálunum; þeir væru óvenjulegir og til þess fallnir að skapa lítinn áhuga. Af einhverjum ástæðum virðist sem stjórnvöldum og þ.á m. núverandi iðnaðarráðherra sé alveg sérstaklega illa við að fara að ráðum Orkubloggarans. Veit ekki af hverju.

En það þýðir ekki að vera eitthvað súr yfir því. Þvert á móti vill Orkubloggarinn hér í lokin ítreka þá skoðun sína að flest það sem kemur fram í umræddum drögum að orkustefnu fyrir Ísland er afar skynsamlegt. Iðnaðarráðherra á hrós skilið fyrir a hafa komið þessu af stað. Og vonandi boðar þetta plagg að í framtíðinni muni íslensk stjórnvöld hafa skýra sýn og stefnu í orkumálum. Þó svo ennþá sé talsvert mikil vinna eftir til að svo megi vera.

Þetta verður síðasta færsla Orkubloggsins í núverandi mynd. Ég vil þakka lesendum samferðina.

 

Hólmsá

Hver er fallegasti staður á Íslandi? Þar hefur hver sinn smekk. Þegar útlendingar spyrja Orkubloggarann spurningarinnar hver sé fallegasti staður á Íslandi, mælir bloggarinn jafnan með Skaftafelli. Þangað er alltaf gaman að koma og "stórleikur landskaparins" óvíða meiri. 

Í huga Orkubloggarans er þó annar staður sem stendur hjarta hans nær. Það er landsvæðið við Hólmsá í nágrenni Mýrdalsjökuls. Frá upptökum árinnar undan jöklinum þar sem hún rennur fyrst í norður og allt þar til hún nálgast Kúðafljótið, er að finna gríðarlega stórbrotið og fallegt landslag.

Næst jöklinum rennur áin þung og dökk eftir kolsvörtum söndum. En vegna fjölda bergvatnsáa og -lækja sem falla í Hólmsána frá Fjallabaki fær þetta úfna jökulljót fljótlega furðulegan og óvenjulegan gljáandi lit. Og þrátt fyrir auðnina sem áin rennur um nær mosi sér víða á strik og glóir þá oft sem dýrasta gull skaparans.

Skemmtilegast þykir Orkubloggaranum að aka að Hólmsá austanfrá. Þá er fyrst farið upp í Skaftártungu þar sem bæirnir Snæbýli, Ljótarstaðir og Borgarfell liggja á mörkum hins byggilega heims.

Þaðan sker vegaslóðinn sig upp brattar brekkur ofan við bæina og er hækkunin þarna ótrúlega mikil á stuttum kafla. Skyndilega opnast tilkomumikil útsýn vestur yfir auðnina norður af Mýrdalsjökli og yfir snæbreiðu jökulsins sjálfs, þar sem eldstöðin ægilega, Katla, lúrir undir. Í suðri sést yfir víðáttumikinn Mýrdalssandinn og til norðurs eru mosagróin móbergsfjöll Fjallabaksins.  

Í skamma stund er ekið um heiðarlönd, sem fljótlega breytast í lítt gróna ása og m.a. liggur slóðinn yfir skemmtilega hraunbrú (myndin hér að ofan er einmitt tekin af hraunbrúnni; horft til suðurs). Til vesturs sést til svartra sandanna næst jöklinum og hér og hvar rísa tignarleg fell upp úr sandinum og minna okkur á eldgosin þarna í fyrndinni. 

Sennilega þykir flestum Mælifellið tilkomumest. En Öldufellið er litlu síðra og Einhyrningur er alveg sérstaklega fallegur. Þó svo nafni hans vestan Eyjafjallajökuls sé þó kannski svipmeiri. Þarna er maður skammt frá byggðinni í Skaftártungu, en engu að síður er eins og maður sé komin langt inn á öræfi. The Icelandic Outback, eins og mér þykir svo viðeigandi að kalla það upp á ensku.

Við nálgumst nú Hólmsá. Þar kann ferðalangur að mæta bílum sem koma norðan frá Eldgjá um hina skemmtilega Álftavatnaleið. Sumum ökumanninum verður reyndar ekki um sel þegar hann sér slóðann hverfa útí ána og verður lítt hrifinn af því að halda áfram vestur yfir. Þarna við vaðið rennur Hólmsáin í tveimur kolmórauðum og úfnum kvíslum og getur verið afar óárennileg að líta. Venjulega er þó vaðið gott og lítið mál að ösla yfir.

Strax þarna er Hólmsáin afar ólík þeim jökulfljótum sem maður á að venjast, því bakkarnir eru víða grónir alveg fram á vatnsbakkann. Engu að síður getur alræmd sandbleyta jökulvatnanna stundum verið til vandræða.

Þegar yfir ána er komið stendur valið milli þess að halda áfram vestur eftir auðnum Mælifellssands eða að sveigja til vinstri og halda suður s.k. Öldufellsleið. Þá er ekið í átt að Öldufelli og er víða tignarlegt að horfa þar yfir vötnin og í átt til Mýdalsjökuls. Það er þessu leið sem við förum í dag; Öldufellsleið.

Sól skín í heiði en engu að síður stendur kaldur blástur frá jöklinum. Nú er haldið áfram í rólegheitum um stund og ekki líður á löngu þar til aftur kemur að Hólmsá þar sem hún fellur um Hólmsárfoss.

Núna erum við vestan við ána og sum okkar verða sjálfsagt undrandi að sjá hvernig jökuláin hefur allt í einu fengið á sig tærbláan glampa. Hún minnir nú jafnvel meira á frussandi fagra lindá heldur en jökulfljót!  Hvannivaxnir hólmarnir útí í ánni ýta enn frekar undir þessi áhrif.

Þarna rétt neðan við fossana er kjörið að staldra við, kasta sér í þykkan mosann og maula nestið. Þegar gengnir eru þessir fáu metrar fráslóðanum og að fossunum finnur maður aflið sem þarna brýst fram á hraðleið niður í átt að Mýrdalssandi. Þetta er samt bara lítill hluti af fallinu; landið lækkar þarna nokkuð hratt til suðausturs uns Hólmsá fellur straumþung og ógnvekjandi um Hólmsárgljúfur og útí Kúðafljót.

En við erum enn ekki komin þangað. Fyrst liggur leiðin um kolsvartar auðnir ofanverðs Mýrdalssands, þar sem við ökum yfir fáeinar afar hrörlegar brýr, yfir kolgráar þverár sem brjótast úr jöklinum og falla af furðumiklum þunga niður sandinn uns Hólmsá tekur þær í faðm sinn.

Þessi tignarlega náttúra er innrömmuð af Rjúpnafellinu og mörgum öðrum fellum, sem eru líkt og þeim hafi verið varpað niður á flatan sandinn beint af himnum ofan. Raunin er þó auðvitað þvert á móti sú, að þau eru komin beint að neðan frá þeim Svarta sjálfum; hafa myndast í eldsumbrotum undir jökli fyrir margt löngu.  

Til austurs gnæfir hetta Mýrdalsjökuls, sem ögrar okkur ævarandi með Kötlu. Manni verður ósjálfrátt hugsað til þess hvernig þarna myndi verða um að litast skömmu eftir hamfarahlaup af völdum Kötlu? Og hvort nokkuð mannvirki á þessum slóðum myndi standast slíka raun? Oft hafa slík jökulhlaup einmitt farið niður eftir farvegi Hólmsár.

Slóðinn liggur nú niður á slétturnar sunnan Hólmsár og þegar maður fer þessa leið í fyrsta sinn verður maður sífellt meira undrandi yfir hinum fjölmörgu jökulföllum, sem þarna birtast hvert á fætur öðru með miklum straumofsa. Sum þeirra hafa grafið alldjúp gil í sandinn, en falla að lokum í Hólmsá og kannski einhver þeirra í Skálm.

Nú erum við komin í nágrenni Atleyjar og að tröllkarlinum sem þarna stendur við vegaslóðann. Lengi hafa verið uppi hugmyndir um að virkja Hólmsá og núna nýlega bárust fréttir af því að Landsvirkjun hafi keypti vatnsréttindin vegna Hólmsár. Fyrir nokkur hundruð milljónir króna að því sagt er. Hvort tröllkarlinn veit af því er ekki gott að segja - en hann rýnir út yfir auðnina líkt og áhyggjufullur landvættur, sem er máttvana gagnvart skurðgröfunum okkar, stíflunum, aðrennslisskurðunum og uppistöðulónum.

Þorsti okkar fyrir ennþá fleiri megawattstundir til að selja til iðnaðar lætur svona klettadrang varla stöðva sig. En vætturinn heldur í vonina. Vonina um að þjóðin sem landið byggir muni láta þetta ósnerta og tilkomumikla svæði í friði. 

[Ljósmyndirnar eru teknar af Orkubloggaranum á haustferð niður með Hólmsá (nema auðvitað myndin af Kötlugosinu 1918). Þó svo bloggarinn sé amatör með myndavél gefa þær vonandi einhverja hugmynd um þetta makalausa landsvæði. Lesa má meira um þessar virkjanahugmyndir í Hólmsá á vef Rammaáætlunar, en hér er vísað í sérstaka kynningu um Hólmsár- og Skaftárvirkjanir (athugið að skjalið er nokkuð þungt)]. 

 

 

Marcus Wallenberg & Elkem

Nú í vikunni bárust fréttir af því að Kínverjar hafi keypt hið fornfræga iðnfyrirtæki Elkem í Noregi. Sem m.a. á járnblendiverksmiðjuna á Grundartanga. Elkem var brautryðjandi í því að byrjað var að nýta vatnsaflið í Noregi í upphafi 20. aldar. Í dag ætlar Orkubloggið að staldra við þá sögu.

Fyrstu virkjanirnar í Noregi voru byggðar á 19. öldinni, en það var fyrst eftir aldamótin 1900 að norska raforkuvæðingin fór af stað fyrir alvöru. Þar voru fyrst og fremst á ferðinni einkafyrirtæki. Og það eru þessi gömlu fyrirtæki sem í dag heita nöfnum eins og Norsk Hydro, Yara og Elkem. Öll þessi fyrirtæki eiga sem sagt um aldarlanga sögu að baki. Öll eru þau norsk en eru um leið stór á alþjóðavettvangi og öll eiga þau rætur að rekja til erlends fjármagns.

Það voru m.ö.o. ekki norskir peningar sem lögðu grunninn að þessum þekktu norsku iðnfyrirtækjum. Heldur þýskir, breskir, franskir og sænskir fjárfestar. Og grunnurinn að umræddum fyrirtækjum var lagður með virkjun norsku vatnsfallanna í byrjun 20. aldar - þar sem einkaframtakið var allsráðandi. 

Norska ríkið var þá með litla burði til að standa í slíkum fjárfestingum. Þar með er þó ekki sagt að Norðmenn hafa bara verið áhorfendur. Þvert á móti var það norskur athafnamaður, Sam Eyde, sem var drifkrafturinn í stofnun þessara fyrirtækja. Auk þess sem Eyde sá tækifærin í vatnsaflinu, nýtti hann sér tækniþekkingu og uppgötvanir norsku vísindamannanna Carl Wilhelm Søderberg og Kristian Birkeland til að koma á fót nýjum iðnfyrirtækjum í Noregi.

Athyglisvert er að þrátt fyrir að það væru fyrst og fremst einkaaðilar sem virkjuðu norsku vatnsföllin í upphafi, þá tryggðu norskir stjórnmálamenn að norsku vatnsorkuverin myndu í fyllingu tímans verða eign norska ríkisins. Allt frá árinu 1906 var farið að beita því skilyrði að enginn fékk virkjanaleyfi nema skuldbinda sig til að afhenda norska ríkinu virkjunina endurgjaldslaust að ákveðnum tíma liðnum.

Sam Eyde var samtíðarmaður Einars Benediktssonar. En Eyde var lagnari en Einar Ben við að laða til sín erlent fjármagn - og gat að auki boðið peningamönnum aðgang að merku norsku hugviti! Þetta var upphafið að nokkrum stærstu og öflugustu iðnfyrirtækjum Evrópu í dag. Til urðu áburðarframleiðandinn Det Norske Aktieselskap for Elektrokemisk Industri  (í dag kallað Elkem) og orkufyrirtækið Norsk Hydro-Elektrisk Kvælstofaktieselskab (síðar nefnt Norsk Hydro og enn síðar bara Hydro). Síðar var sérstakt fyrirtæki stofnað um áburðarframleiðsluna á vegum Norsk Hydro og kallast það Yara International. Yara er einn allra stærsti áburðarframleiðandi heimsins í dag.

Þessi þrjú fyrirtæki starfa á ólíkum sviðum. Elkem er í dag einkum þekkt fyrir framleiðslu á kísilafurðum fyrir sólarsellur, Yara er sem fyrr segir í áburðarframleiðslu og Norsk Hydro er í dag fyrst og fremst álbræðslufyrirtæki eins og Alcoa eða Rio Tinto Alcan.

Á þeim hundrað árum sem liðin eru frá því Sam Eyde keypti virkjunarréttinn að Rjukanfossinum (sbr. myndin hér að ofan) hafa bæði Elkem og Hydro auðvitað farið í gegnum miklar sveiflur og allskonar dramatík. Í fyrstu voru þau bæði alfarið í einkaeigu og var sænska Wallenberg-fjölskyldan þar í fararbroddi. Síðar eignaðist norska ríkið Norsk Hydro, en það er í dag eigandi að rétt um 35% hlut. Sömuleiðis á norska ríkið nú 35-40% hlut í Yara.

Elkem er líka löngu komið úr höndum Wallenberganna og var nú síðast í eigu norska fjárfestingafyrirtækisins Orkla. Nú í vikunni gerðist það svo að öll Elkem-samsteypan nema raforkuframleiðslan, var seld til kínverska fyrirtækisins National Bluestar Group. Sem kunnugt er, er járnblendiverksmiðjan á Grundartanga einmitt í eigu Elkem og fylgir hún með í kaupunum. Raforkuframleiðsluhluti Elkem - Elkem Energi - var aftur á móti undanskilinn í viðskiptunum við kínverska Bluestar og er því ennþá í eigu norska Orkla.

Öll þessi þrjú fyrirtæki - Elkem, Yara og Norsk Hydro - hafa aðalstöðvar sínar í Noregi, en eru með framleiðslu um allan heim. Þess má geta að Orkla á afar merka sögu að baki; rætur fyrirtækisins liggja í rekstri koparnámu í Syðri-Þrándarlögum á 17. öld. Um aldamótin 1900 hellti Orkla sér svo í byggingu rafknúinna járnbrauta og það var þá sem sænska Wallenberg-fjölskyldan varð helsti eigandi Orkla. Já; Wallenbergernir voru hreinlega allstaðar!

Aðaleigandi Orkla í dag er norski auðmaðurinn Stein Erik Hagen, en fjölskylduauður hans skapaðist upphaflega í matvörukeðjunni Rimi á 8. áratug liðinnar aldar. Orkla er skráð í norsku kauphöllinni, rétt eins og líka gildir um Yara og Norsk Hydro. Orkla eignaðist meirihluta í Elkem árið 2005 og fyrirtækið allt árið 2009, en Elkem var afskráð af markaði 2005. Hagen er nú sagður ætla að einbeita sér að neytendavörum og mun það vera ein helsta ástæðan fyrir sölunni á Elkem.

Það sem er þó kannski athyglisverðast í þessu öllu saman, er sú staðreynd að öll þessi fyrirtæki eiga upphaf sitt og uppgang að þakka fjárfestingum auðkýfingsins Marcus Wallenberg. Wallenberg kom að stofnun bæði Norsk Hydro og Elkem. Og hann var virkur í stjórn fyrirtækjanna allt fram til ársins 1942, en þá var hann orðinn rétt tæplega áttræður.

Marcus var ekki aðeins lykilmaður við fjármögnun fyrirtækjanna; í næstum fjóra áratugi  átti hann tvímælalaust mestan þátt allra í árangursríkri starfsemi þeirra. Og þá ekki síst að koma þeim klakklaust í gegnum kreppuárin.

Svo virðist sem Einari Ben hafi ekki komið til hugar að tala við Wallenberg, þegar hann leitaði fjárfesta til að virkja Þjórsá. A.m.k. kom aldrei til þess að Einari tækist að láta drauma sína rætast um byggingu stórvirkjana og iðnvæðingu á Íslandi. En EF Marcus Wallenberg hefði fengið áhuga á Íslandi má velta fyrir sér hvort hér væru þá til stórfyrirtæki á sviði orku og stóriðju, sem nú myndu starfa um allan heim?

Á fallegum síðsumardegi í september sem leið (2010) sat Orkubloggarinn, ásamt öðrum landa, á fundi með tveimur þaulreyndum framkvæmdastjórum Hydro í höfuðstöðvum fyrirtækisins við kyrrlátan Oslófjörðinn. Og þegar menn voru að ljúka fundinum stóðst bloggarinn ekki mátið, að spyrja þessa gömlu jaxla hvort andi Sam Eyde svifi þarna enn yfir vötnum?

Þeir svöruðu því til að starfsfólk Hydro væri vissulega meðvitað um Eyde - en að það væri þó miklu fremur Marcus Wallenberg sem væri mönnum þarna innblástur. Það virtist ekkert vefjast fyrir þessum gegnheilu sósíal-demókratísku Norsurum að viðurkenna það að nokkrar helstu grundvallarstoðirnar í norsku atvinnulífi séu að miklu leyti sænskum kapítalista að þakka! 

Það er einnig athyglisvert að innan Elkem virðast menn mjög sáttir með eigendaskiptin og aðkomu Kínverja. Nú á föstudaginn sem leið fékk Orkubloggarinn t.a.m. tölvupóst frá forstjóra eins af fyrirtækjunum innan Elkem-samsteypunnar, þar sem sá hinn sami hafði á orði að nú sæi Elkem fram á bjartari tíma. Kínverjarnir séu nefnilega miklu áhugasamir um nýtingu sólarorku heldur en Orkla var - og að þeir muni vafalítið ætla sér að efla kísilframleiðslu Elkem enn frekar.

Staðreyndin er samt sú að Elkem mun ekki mikið lengur fá raforkuna í Noregi á því gjafverði sem lengi hefur verið. Nýverið seldi Elkem virkjanir í sinni eigu í Noregi (virkjanir sem hvort sem er voru að nálgast lok nýtingartímans) og þegar núverandi langtímasamningar Elkem renna út (upp úr 2020) er flest sem bendir til þess að verksmiðjur Elkem muni þá smám saman hverfa frá gamla heimaríkinu. Til annarra landa sem bjóða hagstæðara raforkuverð. Og það án tillits til þess hver á fyrirtækið.

Það er reyndar mögulegt að Elkem muni þá horfa til Íslands sem góðrar staðsetningar fyrir kísiliðnaðinn sinn. Stóra spurningin er bara hvaða raforkuverð þeir treysta sér til að borga? Verð sem væri jafnvel 40-60% hærra en álbræðslurnar hér borga, kann að vera áhugavert fyrir Elkem. Kannski verst hvað þeir eru orðnir góðu vanir í Járnblendiverksmiðjunni á Grundartanga?

 

NorGer

Norðmenn eru að fara að slá enn eitt metið.

Stutt er síðan lengsti neðansjávar-rafmagnskapall í heimi - NorNed - var lagður milli Noregs og Hollands. Og reynslan af þeim kapli er greinilega bærileg því nú eru Norsararnir ásamt vinum sínum sunnar í Evrópu að fara að leggja annan og helmingi stærri kapal milli Noregs og Þýskalands.

Já - nú er NorGer-verkefnið komið á fullt. Vegalengdin milli Noregs og Þýskalands, er svipuð eins og milli Noregs og Hollands, þar sem NorNed-kapallinn hefur nú legið í nokkur ár. Rétt eins og NorNed, þá verður NorGer um 600 km langur HVDC-neðansjávarkapall og dýpið sem báðir þessi kaplar fara um er svipað. Mest er það um 400 m, en þó talsvert minna stærstan hluta leiðarinnar.

Kapallinn verður grafinn niður í hafbotninn með sérstökum plóg en á svæðum sem það verður ekki unnt verður kapallinn hulinn grjóti. Sem fyrr segir þá verður flutningsgeta NorGer miklu meiri heldur en NorNed. NorNed er 700 MW en NorGer verður 1.400 MW og á hverju ári á hann að flytja allt að 11 TWst af raforku!

Þetta jafngildir framleiðslu rúmlega tveggja Kárahnjúkavirkjana og um 2/3 af öllu rafmagni sem framleitt er á Íslandi í dag. Hér eru nú alls framleiddar um 17 TWst árlega, en til samanburðar þá framleiða Norðmenn samtals um 120 TWst að meðaltali á ári. NorGer mun þó ekki eingöngu flytja raforku frá Noregi, heldur líka til Noregs frá Þýskalandi - einkum á næturnar þegar raforkuverð er hvað lægst í Þýskalandi og heppilegt að safna orku í norsku miðlunarlónin og þess í stað nota t.d. raforku frá þýskum vindorkuverum.

NorGer verður sem sagt nokkuð öflugur strengur. Einmitt þess vegna varð Orkubloggarinn svolítið undrandi að sjá það að spennan verður einungis um 450-500 kV, sem er nálægt því sú sama og hjá NorNed (þar er hún 450 kV). Það er nefnilega svo að með hærri spennu yrði strengurinn hlutfallslega ódýrari og reksturinn hagkvæmari. Vandinn er bara sá að neðansjávarkapaltæknin er ekki komin lengra. Og ennþá eitthvað í að við sjáum t.d. 800 kV eða 1.000 kV HVDC-kapla í sjó - þó svo slíka kapla sé nú að finna á landi og þá ekki síst í Kína þar sem gríðarlangir HVDC-kaplar hafa hreinlega sprottið upp eins og gorkúlur á síðustu árum.

Heildarkostnaður við NorGer-kapalinn og spennustöðvarnar vegna hans er ansið hár, sem er líka smá spælandi. Kostnaðurinn er nefnilega áætlaður 1,4 milljarðar evra, sem er meira en helmingi hærri upphæð en NorNed kostaði (hann kostaði um 600 milljónir evra). Þetta er kannski lógískt miðað við það að flutningsgeta NorGer er einmitt um helmingi meiri. Maður hefði samt búist við því að hlutfallslega yrði kostnaðurinn við NorGer eitthvað hógværari.

Það eru einnig nokkur vonbrigði að sjá að gert er ráð fyrir raforkutapi allt að 5% í NorGer. En þetta háa tap kemur til af því að spennan á strengnum á ekki að vera nema um 500 kV. "Ekki nema" hljómar kannski hjákátlega í eyrum einhverra lesenda - en málið er að hærri spenna myndi minnka raforkutapið verulega og þess vegna hefði mátt búast við að stefnt yrði að hærri spennu í kaplinum. Við erum t.d. farin að sjá HVDC-kapla á landi með 800 kV spennu og jafnvel ennþá meiri. En tæknin er bara ekki komin lengra en þetta í neðansjávarkapaltækninni.

Þess vegna hafa hugmyndir um kapal milli Íslands og Evrópu líka miðast við að kapallinn yrði með max 400-500 kV spennu. Raforkuverð í Evrópu er reyndar orðið það hátt að svona kapall milli Íslands og Evrópu myndi að öllum líkindum vera þokkalegasta fjárfesting. Þó kann að vanta svona eins og eitt hraustlegt tækniþróunarskref enn, til að nokkur vilji ráðast í slíka fjárfestingu þegar á reynir.

Kapall milli Íslands og Evrópu yrði vel að merkja rúmlega þrefalt lengri en NorNed eða NorGer og lægi um allt að þúsund metra dýpi. Þ.a. slíkur neðansjávarkapall verður talsvert stórt skref fram á við. Þetta er samt bara spurning um tíma. Mörg okkar eiga meira að segja hugsanlega eftir að upplifa rafmagnstengingu milli Evrópu og N-Ameríku. Í fúlustu alvöru - þó það sé vissulega enn bara framtíðarmúsík.

NorGer á að vera kominn í gagnið árið 2015, en byrjað verður á sjálfu verkinu árið 2012. Fram að því verða m.a. gerðar ítarlegar rannsóknir á hafsbotninum þarna í Norðursjó til að finna bestu leiðina. Stærsti hluthafinn í strengnum verður norska ríkisorkudreifingar-fyrirtækið Statnett með 50% hlut. Að auki eru norsku raforkufyrirtækin Agder Energi og Lyse Produksjon og svissneska orkufyrirtækið Elektrizitäts-Gesellschaft Laufenburg eignaraðilar, en hvert þessarar þriggja orkufyrirtækja verður með 16.67% hlut.

Þróun raforkuverðs næstu misseri og ár mun sjálfsagt hafa einhver áhrif á tímaáætlunina. Gangi spár um síhækkandi raforkuverð eftir, þeim mun betri díll verður þessi kapall. En rætist aðrar spár um mikinn óstöðugleika á raforkuverði í N-Evrópu og þ.á m. um djúpar og jafnvel langvarandi dýfur af og til, gæti verið að áætlunum um NorGer muni seinka eitthvað.

Það er sem sagt ekki borðleggjandi hvernig raforkuverð mun þróast í Evrópu á næstu árum og áratugum. En þessu þurfum við Íslendingar ekki að hafa áhyggjur af. Jafnvel þó svo færi að raforkuverð í Evrópu reynist nú hafa náð hámarki til langs tíma, þá er það orðið svo miklu hærra en raforkuverð á Íslandi að hér hafa skapast ný og spennandi tækifæri til að auka arðsemi í raforkuframleiðslunni á Íslandi. Við höfum nú öðlast gott svigrúm til að t.d. bjóða fjölbreyttri flóru evrópskra iðnfyrirtækja mun lægra verð heldur en þau eru nú að borga í Evrópu - en um leið talsvert hærra verð en stóriðjan hér er að greiða. Þetta skapar okkur mikil tækifæri; ábatinn af því hversu ódýrt er að framleiða rafmagn á íslandi gæti loksins farið að renna almennilega til almennings á Íslandi í stað stóriðjunnar.

Þessi staða er tiltölulega nýlega upp komin, því aðeins örfá ár eru síðan raforkuverð víða í Evrópu var miklu lægra og verðmunurinn milli Evrópu og Íslands miklu minni en nú er. Og nú orðið kemur það að auki oft fyrir að raforkuverðið í Evrópu hreinlega rýkur upp úr öllu valdi, sérstaklega þegar mikið er um bilanir eða viðhald í raforkukerfinu og/eða þegar miklir kuldar geysa. 

Helstu ástæður þess að raforkuverð víða í Evrópu hefur hækkað mjög síðustu árin eru að kolaverð hefur farið hækkandi og einnig var of mikið byggt af raforkuverum sem leiddi til tímabundins offramboðs af raforku. Þá hefur dregið úr umsvifum ríkisvaldsins í raforkugeiranum víða í álfunni, en markaðsvæðing raforkugeirans hefur leitt til hækkandi raforkuverðs þrátt fyrir meinta aukna samkeppni. Í reynd hefur nefnilega oft tekist heldur hrapallega til með einkavæðingu orkufyrirtækja. Alræmdasta dæmið þar um er sennilega sú fákeppni sem nú er á breska einkavædda raforkumarkaðnum. En það er önnur saga.

Það er sem sagt svo að á fáeinum árum hefur raforkumarkaðurinn í Evrópu tekið miklum breytingum og verð á raforku til framleiðanda hefur þar víða hækkað mikið frá því sem var fyrir t.d. áratug síðan. Þetta hefur leitt til þess að farið var að huga að nýjum tengingum og þar er lagning NorNed og NorGer nærtækt dæmi. Það er algert lykilatriði að opinberu orkufyrirtækin hér á Íslandi, eins og Landsvirkjun og Orkuveita Reykjavíkur, nýti sér þessi tækifæri. Bersýnilegt er að hjá Landsvirkjun eru menn afar meðvitaðir um þessi tækifæri, en lítið hefur borið á því að önnur orkufyrirtæki séu að huga að þessu. Sérstaklega er áberandi hvað lítið hefur heyrst frá Orkuveitu Reykjavíkur, þrátt fyrir að það sé nánast lífsnauðsyn fyrir fyrirtækið að eiga kost á betri arðsemi. A.m.k. ef ekki á að leggja allan skuldaklafann um háls Reykvíkinga og annarra almennra viðskiptavina fyrirtækisins.

Til að auka hagnað íslensku orkuframleiðendanna er rafmagnskapall til Evrópu augljóslega áhugaverður. Hann er samt ekki eina leiðin - því í dag erum við einfaldlega samkeppnishæfari á raforkumörkuðunum en verið hefur og eigum góða möguleika á að nýta það til að laða hingað evrópsk iðnfyrirtæki af ýmsu tagi. Það myndi ekki aðeins bæta afkomu orkufyrirtækjanna heldur líka styrkja og auka fjölbreytni í íslensku atvinnulífi. Framtíðin er sem sagt björt ef menn halda rétt á spöðunum, hafa skýra framtíðarsýn, marka sér skynsama og raunsanna stefnu og fylgja henni eftir af fagmennsku og bestu þekkingu. Þess vegna eru íslensku orkuauðlindirnar okkur nú líka efnahagslega mikilvægari en nokkru sinni áður. Vonandi átta íslensk stjórnvöld og eigendur opinberu orkufyrirtækjanna sig á þessari stöðu.

 

Nýársskaup og "Colombia"

Er ekki alveg nauðsynlegt að slá á örlítið létta strengi svona í upphafi nýs árs?

Þá er fátt betra en að rifja upp hið ómótstæðilega áramótablað Markaðarins við áramótin 2006/2007. Markaðurinn var (og er) viðskiptakálfur Fréttablaðsins. Í dag ætlar Orkubloggarinn að glugga aðeins i þetta magnaða eintak blaðsins. Sem á forsíðunni skartaði þessari líka fínu mynd af manni ársins. Að mati Markaðarins. Sá var Hannes nokkur Smárason:

"Hannes Smárason er maður ársins 2006 að mati dómnefndar Markaðarins. Hann fór inn í þetta ár með ýmsar hrakspár á bakinu og efasemdir um stefnu, en kemur út úr því með innleystan hagnað fyrir á fimmta tug milljarða og með eitt öflugasta fjárfestingarfélag í Evrópu sem getur fjárfest fyrir 200 milljarða króna."

Því miður fann Orkubloggarinn hvergi þarna í umræddu blaði Markaðarins hvaða öndvegisfólk það var sem sat í dómnefndinni, sem valdi Hannes Smárason sem mann ársins. Kannski best fyrir það sjálft að halda nöfnum sínum leyndum.

En greinin heldur áfram á þessum bráðskemmtilegu og jákvæðum nótum: Umræðan á árinu um íslenska fjárfesta og fjármálakerfið var á tíðum ósanngjörn og illa ígrunduð. Skrifar blaðamaðurinn og vitnar svo í Hannes: „Þetta var svona slagorðaumræða þar sem menn máluðu skrattann á vegginn. Þessi umræða var óvægin og hörð, en það sem er merkilegast við hana er að það komu eiginlega allir sterkari út úr henni."

Þarna eru Hannes og Markaðurinn að vísa til neikvæðrar umfjöllunar um íslenskt viðskiptalíf á árinu 2006 frá t.d. Danske Bank og einhverjum leiðindapúkum hjá bandarískum bönkum. Til upprifjunar skal nefnt að á fyrri hluta 2006 skall á það sem nú er nefnt fyrri bankakreppan. Þegar íslenskum bönkum reyndist allt í einu erfitt að fá lánaða peninga í útlöndum til að endurfjármagna sig.

En sama ár birtist svo víðfræg skýrsla þeirra Frederics Mishkin og Tryggva Þórs Herbertssonar (sem síðar varð forstjóri Askar Captal þeirra Wernerbræðra og talar nú á Alþingi fyrir því að ríkisstjórnin taki ráðin af Landsvirkjun og virki í hvelli fyrir álver á Húsavík). Þetta var skýrslan sem hvítþvoði íslenskt viðskiptalíf og um hana segir Markaðurinn orðrétt:

"Í byrjun maí [2006] kom svo einnig út skýrsla Frederics Mishkin hagfræðiprófessors við Colombia-háskóla [sic] í Bandaríkjunum, þar sem hann sagði íslenskt hagkerfi standa traustum fótum. Viðskiptaráð hafði falið Mishkin að kanna stöðu efnahagslífsins og niðurstaðan var skýrsla sem hann skrifaði með Tryggva Þór Herbertssyni, forstöðumanni Hagfræðistofnunar. Mishkin vísaði algjörlega ábug kenningum um yfirvofandi kreppu. Mishkin var síðar á árinu tekinn inn í hóp seðlabankastjóra í Bandaríkjunum og er það til marks um þá virðingu sem hann nýtur í heimi hagfræðinnar, enda talinn í hópi færustu sérfræðinga á sínu sviði."

Nú segja reyndar sumir að þessi alræmda skýrsla hafi verið rituð af Tryggva Þór einum. En "vesalings" Mishkin situr uppi með að hafa párað nafn sitt undir kjaftæðið. Kalltuskan - þessi ótrúlega skýrsla á líklega eftir að fylgja honum eins og skugginn um aldur og ævi, sbr. t.d. umfjöllun á vef Financial Times. Mæli með því að lesendur horfi á vídeó-innslagið þar.

Í áðurnefndu viðtali í Markaðnum kom Hannes Smárason inn á fjármögnun Glitnis og annarra íslenskra banka. Og sagði í því samband: "Það er hins vegar afar merkilegt að sjá að bankarnir eru búnir að fjármagna sig í botn, með miklu meira lausafé og standa mun betur en þeir gerðu í upphafi árs... Við höfum góðan aðgang að alþjóðlegum fjármálamarkaði og ef við ráðumstu í stórverkefni, þá getum við fengið til liðs við okkur stóra erlenda banka."

Þannig talaði forstjóri FL Group í árslok 2006. Ekki veit Orkubloggarinn hvað snjallir viðskiptamenn eiga við með frasanum að "fjármagna sig í botn". En tuttugu mánuðum síðar var þetta allt orðið gjaldþrota.

Svo komu lokaorðin í viðtalinu sem eru auðvitað snilld: Við þurfum að vera sniðug til þess að geta haldið áfram að vaxa án þess að breytast í bresk eða skandinavísk félög og missa við það sérstöðu okkar. Hins vegar ef menn stíga ákveðin skref hér varðandi reglur og skattaumhverfi þá er engin ástæða til að ætla annað en að við getum haldið áfram. Við erum rétt að verða þekkt í alþjóðlegum fjárfestingarheimi, en það á algjörlega eftir að nýta þann möguleika að gera Ísland að spennandi fyrirtæki fyrir fjármálafyrirtæki og banka.

Jamm - sumir álíta að við "þurfum að vera sniðug". Og kannski ekkert að vera að reka fyrirtækin hér á Klakanum góða eins og einhver skandínavísk félög. Auðvitað alveg skelfilegt að fylgjast t.d. með öllum rotgrónu dönsku stórfyrirtækjunum, sem ekki kunna að taka almennilega áhættu í anda Vegas. Hannes og félagar þurfa líka endilega að kenna Danskinum að veita lán til viðskiptaklíkunnar veðlaust og helst líka án undirritunar.

Umrætt áramótablað Markaðarins er stútfullt af meiru ámóta rausi frá öðrum forkólfum íslensk viðskiptalífs. Rétt að hafa hér hlekk á blaðið, en athugið að þetta er nokkuð þungt pdf-skjal. Það er samt vel þess virði að hlaða því niður; lesningin er hrein veisla fyrir kjánahrollinn. Jón Ásgeir var kokhraustur og sagðist bara vera rétt að byrja. Og annað eftir því. Af öllum viðmælendum blaðsins var aðeins einn einasti maður sem mælti viðvörunarorð. Sá var þáverandi forstjóri Marel, Hörður Arnarson, sem nú er forstjóri Landsvirkjunar.

Já - á árunum 2005-2008 þandist "íslenska efnahagsundrið" út nánast hömlulaust en án innistæðu. Sorglegast er samt hvernig sum opinber fyrirtæki létu líka sogast með. Líklega er Orkuveita Reykjavíkur þar eitt besta dæmið.

Allt fram á síðustu dagana fyrir hrun stærðu stjórnendur Orkuveitunnar sig af glæstum sigrum. Þrátt fyrir ýmsar viðvörunarraddir um að hinn mikli lásbogi íslensks efnahagslífs væri með veikan streng, ákvað Orkuveita Reykjavíkur að ráðast í nýjar stórframkvæmdir með tilheyrandi aukinni skuldsetningu. Jafnvel svo seint sem sumarið 2008 voru gerðir stórir samningar um kaup á vélasamstæðum í nýjar virkjanir á Hengilsvæðinu, þrátt fyrir að verulegar blikur væru á lofti. Hvorki æðstu ráðamenn stjórnvalda né opinberra stofnana eða -fyrirtækja virtust sjá ástæðu til að staldra við né hugleiða að það sem fer mjög hratt upp kemur oft líka ansið hratt niður.

Af þessu tilefni er vert að rifja upp ummæli þáverandi forstjóra Orkuveitunnar í hinu alræmda áramótablaði Markaðarins. Þá voru viðræður Orkuveitunnar og Símans um sameiningu dreifikerfa sagðar vera á lokastigi. „Það er verið að hreinsa upp síðustu innansleikjurnar," sagði Guðmundur Þóroddsson, forstjóri Orkuveitunnar." Skemmtilega að orði komist?

Það er sérstaklega athyglisvert að í þessu margumrædda flotta eintaki af Markaðnum er tvívegis sagt frá heimsókn Michael Porter til Íslands þá fyrr um árið. En í hvorugt skiptið er minnst einu orði á þau orð Porter's að hér væru augljós háskaleg þenslumerki, sem afar mikilvægt væri að bregðast við án tafar. Líklega hefur ritstjóra Markaðarins þótt þau ummæli Porter's vera full neikvæð, til að vera að rifja þau upp í þessu skemmtilega áramótablaði.

En "veislan" hélt áfram enn um sinn. Að vísu voru nokkrir leiðinlegir efasemdarmenn, sem leist alls ekki á blikuna og þótti eitthvað meira en lítið einkennilegt við módelið allt. Losuðu sig við öll sín íslensku hlutabréf og greiddu upp fasteignalánin sín. En gerðu það allt í hljóði og læddust með veggjum, vitandi að ef það fréttist yrðu þeir hafðir að háði og spotti. Komu sér burt frá hjörðinni og heyrðu partýglamrið fjarlægast... vissulega með smá söknuði. En stundum er bara alls ekki svo galið að fylgja eigin samvisku og eigin hyggjuviti.

 

Verður Ísrael næsti "Noregur"?

Norðmenn eru þakklátir skaparanum - eða náttúrunni. Nú í vikunni sem leið datt nýjasta útgáfa af Norwegian Continental Shelf inn um bréfalúgu Orkubloggarans og þar segir orðrétt:

Nature has been generous with Norway. That laid the basis for an adventure which began over 40 years ago and has led to the drilling of more than 3000 wells on the NCS. This in turn has made it possible to establish welfare provisions for the population which would otherwise have been impossible.

Já - norska olíuævintýrið hefur gert Norðmenn að einhverri allra ríkustu þjóð veraldar. En hvað með hina "einu sönnu Guðs útvöldu þjóð"; Ísraelsmenn?

Eins og fólk veit er allt löðrandi í olíu í næsta nágrenni Ísraels. Auðvitað mest við Persaflóann, en einnig í ýmsum löndum í næsta nágrenni flóans. Víða í löndum Norður-Afríku er að finna mikla olíu í jörðu - eins og t.d. í Egyptalandi og hjá Gaddafi í Líbýu - og meira að segja í Sýrlandi hefur fundist dágóður slatti af svarta gullinu. En ekki einn einasti dropi innan lögsögu Ísraels. Hvorki innan hins "upprunalega" Ísrael né innan hernumdu svæðanna - ekkert á Vesturbakka Jórdanár og ekkert á Gaza. Það vottar ekki einu sinni fyrir smá gasþunnildum undir sjálfri Jerúsalem.

Olían er sem sagt aðallega í einræðisríkjum "villutrúarmannanna"! Sumir Ísraelar gantast með að það sé líkt og Drottinn hafi ákveðið að láta alla við botn Miðjarðarhafsins njóta olíu nema Ísraela sjálfa. Golda Meir, fyrrum forsætisráðherra Ísraels mun hafa orðað þetta svo, að í fjörutíu ár hafi Móses leitt gyðinga um eyðimörkina til eina svæðisins í öllum Mið-Austurlöndum þar sem enga olíu er að hafa! Nema auðvitað ólífuolíu, sem þykir þó ekki alveg eins mikil náttúruauðlind í dag eins og var fyrir þúsundum ára.

Ekki hefur vantað viljann til að finna olíu í Ísrael. Í meira en hálfa lönd hafa menn staðið sveittir og leitað svarta gullsins um landið allt. Í leit sinni hafa sumir fyrst og fremst haft trúna að vopni. Eins og síonistinn og Texasbúinn John Brown, sem telur sig geta lesið vísbendingar í texta Gamla testamentisins um hvar finna megi olíu í landinu helga. En þrátt fyrir trúarhita Brown's hefur umfangsmikil leit fyrirtækis hans, Zion Oil, verið árangurslaus. Ekki minnsti dropi af nýtanlegum kolvetnisauðlindum hefur fundist í ísraelskri jörð. Né á öðrum svæðum sem Ísrael hefur hernumið. Og það þrátt fyrir að Zion Oil byggi leit sína á kýrskýrum vísbendingum úr Gamla testamentinu... sem reyndar ku heita Tóra  í gyðingdómnum ef Orkubloggaranum skjátlast ekki - en reyndar er trúarbragðafræði ekki hans sterkasta hlið.

Fyrir fáeinum árum fannst reyndar vottur af gasi undir landgrunninu útaf Ísrael. En það var smotterí - og allt þar til fyrir rétt rúmu ári síðan leit út fyrir að Ísrael yrði um aldur og ævi háð fjárframlögum frá Bandaríkjunum til að geta keypt eldsneyti til að knýja þjóðfélagið.

Þetta var satt að segja farið að líta illa út; auknar efasemdarraddir voru farnar að heyrast frá Washingon DC um skilyrðislausan stuðning Bandaríkjanna við Ísrael og Palestínumenn voru farnir að eygja von um meiri sjálfstjórn. En viti menn. Einmitt þegar verulega var farið að þrengja að Ísraelsstjórn gerðist "kraftaverkið". Risastór gaslind fannst í lögsögu Ísraels um 50 sjómílur vestur af hafnarborginni Haifa. Gaslind sem hvorki meira né minna virðist hafa að geyma jafngildi 1,5 miljarða tunna af olíu.

Þetta var stærsta gaslindin sem fannst í heiminum árið 2009! Svæðið hefur verið nefnt Tamar, sem sérfróðir Biblíulesendur segja Orkubloggaranum að sé til heiðurs merkri konu sem sagt er frá í Gamla testamentinu. En varla höfðu fréttirnar af Tamar-gaslindinni borist til gyðingalandsins sérkennilega, þegar menn hittu enn á ný í mark á ísraelska landgrunninu. Og nú þótti ástæða til að kenna lindina við sjálft sæskrímslið ógurlega; Levíaþan. Sem mun vera einhvers konar Miðgarðsormur þeirra gyðinganna.

Þessi nýjasta gaslind sem fannst um mitt þetta ár (2010) er sögð vera helmingi stærri en Tamar; þ.e. að hún jafngildi 3 milljörðum tunna af olíu. Sem er ansið hreint mikið og myndi gera Ísrael að jafn mikilvægu kolvetnisríki eins og Noregur er í dag. Nú blasir við að Ísrael verði ekki aðeins sjálfu sér nægt um orku, heldur verður landið stórútflytjandi á gasi. Enda er nú unnið hörðum höndum í ísraelsku stjórnsýslunni við að móta reglur um auðlindagjald og "olíusjóð" að norski fyrirmynd.

Enn eru allmörg ár í að gas fari að streyma frá fyrstu gasvinnslusvæðunum útaf strönd Ísraels. Ekki er orðið ljóst hvert gasið mun fara, en margt bendir til þess að auk innanlandsmarkaðar verði gasleiðsla lögð til Grikklands og gasið selt þangað og svo áfram innan ESB.

Þetta er þó enn ekki afráðið og það er kannski ennþá fullsnemmt að ætla að Ísraelar verði örugglega ofurrík kolvetnisþjóð. En vissulega er margt sem bendir nú til þess að Ísraelsþjóð eigi í vændum tugmilljarðadollara tekjur á næstu árum og áratugum.

Hvort það mun styrkja friðarhorfur í Mið-Austurlöndum er allt önnur saga. Gasfundurinn er strax farinn að hafa slæm áhrif á sambandið milli Ísraela og Líbana, sem munu takast á um gaslindir á lögsögumörkunum. Sömuleiðis eru stjórnvöld í Egyptalandi á nálum. Egyptar hafa nefnilega gert samninga við Ísraela um stórfellda gas-sölu til Ísrael en sjá nú fram á óvissu um að þeir samningar verði efndir af hálfu Ísraelsmanna. Úps!

Nú eru jólin. Það er nokkuð ljóst að boðskapur kristninnar um frið og fyrirgefningu er ennþá víðs fjarri því að sætta þjóðir heimsins. Við sem búum hér svo fjarri stríðsátökum hljótum að freistast til að hugsa einmitt þau orð sem Bono söng hér um árið: Well, tonight, thank God it's them, instead of you! Jafnvel þó svo hér muni kannski aldrei finnast dropi af olíu, þá er Ísland alls ekki svo slæmur staður að fæðast á! Í reynd snýst lífið jú um allt annað heldur en olíu... eða orkublogg.

 

Olíuleki

Wikileaks-skjölin úr bandarísku stjórnsýslunni hafa opnað okkur athyglisverða sýn í veröld olíunnar.

Þar kemur m.a. fram að yfirvöld í Saudi Arabíu vilji helst að Bandaríkin þurrki út Klerkastjórnina i Íran. Enda er Íran það land sem er með einhverjar mestu olíubirgðir veraldar og blessaðir Sádarnir treysta alls ekki trúbræðrum sínum í Persíu til að halda sig innan viðmiðana OPEC (þ.e. að virða framleiðslukvótana).

Ef olía tæki að streyma stjórnlaust á markaðinn frá Íran myndi olíuverð einfaldlega hrapa. Afleiðingin yrði sú að Saudi Arabía myndi samstundis lenda í miklum viðskiptahalla - með tilheyrandi innanlandsóróa. Þá gæti orðið stutt í byltingu gegn einræðisstjórninni, sem þar hefur setið að olíuauðnum og stýrt landinu með harða hendi trúarinnar að vopni.

Hjá Wikileaks má líka finna skjöl um að í reynd sé það olíufélagið Shell sem stjórnar Nígeríu - miklu fremur en nígerísk stjórnvöld. Allar helstu ákvarðanir munu nefnilega vera bornar undir Shell áður en þær eru formlega teknar af sjálfum stjórnvöldum Nígeríu.

Einnig er þarna að finna skjöl um að bandaríski olíurisinn Chevron hafi skipulagt olíuviðskipti við Klerkana í Íran þrátt fyrir viðskiptabann Bandaríkjastjórnar. Þó það nú væri! Fátt er ábatasamara en slík ólögmæt olíuviðskipti, eins og eigendur Glencore og fleiri fyrirtækja á jaðri hins siðmenntaða heims þekkja manna best. Hingað til hafa flestir álitið að stóru olíufélögin sem skráð eru á markaði héldu sig frá slíku. Að fara framhjá viðskiptabanni er einfaldlega svakalega áhættusamt fyrir hlutabréfaverðið ef upp kemst. En menn virðast barrrasta ekki standast mátið. Enda fátt ljúfara en að kaupa olíutunnuna á svona ca. 5-10 dollara og svo selja hana á 80 USD á markaði.

Kostulegast er þó að lesa um hvernig hinar ægilegu hótanir Hugó Chavez, forseta Venesúela, um að hætta að selja Bandaríkjamönnum olíu og selja hana þess í stað til Kína, hafa snúist í höndum hans. Reyndar hefur Orkubloggið áður minnst á að þessar hótanir séu mest í nösunum á kallinum, enda er CITGO með nær alla olíuhreinsunina sína í Bandaríkjunum og því væri þeim dýrt að framkvæma "hótanirnar". Engu að síður hefur ljúflingurinn Chavez látið athafnir fylgja orðum í þetta sinn. Kínverjar hafa gert nokkra stóra samninga um kaup á olíu frá Venesúela og þannig tekið þátt í að skapa þann pólitíska sýndarveruleika að Bandaríkjamenn geti sko alls ekki treyst á að fá olíu frá Venesúela.

En Wikileaks-skjölin afhjúpa þann veruleika að Kínverjarnir borga Chavez og félögum einungis skitna 5 USD fyrir tunnuna! Og nú er Chavez fjúkandi illur því hann grunar Kínverjana um að nota ekki olíuna heima fyrir, heldur að selja hana beint inn á markaðinn! Þar sem verðið hefur verið í kringum 80 USD tunnan undanfarið. 

Skjölin benda til þess að sumt af þessari olíu sem Kína kaupir af Venesúela fari til viðskiptalanda Kína í Afríku. Mest virðist þó fara beint á Bandaríkjamarkað! Því verður ekki betur séð en að fulltrúar alþýðunnar séu farnir að stunda sama leikinn eins og örgustu ímyndir heimskapítalismans.

Hingað til hafa menn einungis haldið slík viðskipti stunduð af alræmdustu skuggafyrirtækjum veraldarinnar; að kaupa olíu á slikk frá einangruðum stjórnvöldum og selja hana svo áfram með ofsahagnaði. En nú eru það Venesúelamenn sem sitja eftir með sárt ennið eftir að hafa verið svona duglegir að sýna viðleitni til sósíalískrar samstöðu. Kannski ekki furða að karlálftin hann Húgó klóri sér í kollinum - og velti fyrir sér af hverju olíuskipin sem sigla frá Venesúela og vestur um Panama-skurðinn virðast aldrei ná til Kína.

 

Rothschild í hrávörustuði

Nathaniel Philip Rothschild virðist hafa mikinn áhuga á áliðnaðinum þessa dagana.

Þessi helsta stjarna Rothschild-fjölskyldunnar nú í byrjun 21. aldarinnar varð nýlega hluthafi í hrávörurisanum Glencore International. Fyrirtækinu dularfulla sem ræður því sem það vill ráða í Century Aluminum, sem er m.a. eigandi Norðuráls í Hvalfirði. Og nú virðist Rotskild-strákurinn æstur í að eignast umtalsverðan hlut í Rusal'inu hans Oleg Deripaska.

Þar er um að ræða stærsta álfyrirtæki heimsins. Kannski æxlast þetta þannig að Rusal (og þar með Deripaska) verði brátt orðið eigandi að álverinu í Hvalfirði og grunninum í Helguvík? Þá færi kannski að hýrna aftur yfir þeim álfunum suður með sjó, sem seldu frá sér ættarsilfrið í iðrum Reykjanessins. Það væri svo auðvitað athyglisverður bónus ef sjálfir Rothschild'arnir myndu fylgja með í kaupbæti.

Það er sossum ekkert nýtt að Rothschild-fjölskyldan sé áhugasöm um hrávörur og þar á meðal ál. Minnumst þess að Rothschild-bankarnir voru einmitt meðal æstustu þátttakenda í olíuæðinu við Bakú um aldamótin 1900. Og Rothschild-fjölskyldan var mikilvægasti fjármögnunaraðilinn á bak við demantaævintýri Cecil Rhodes í sunnanveðri Afríku skömmu fyrir aldamótin 1900. Fjölskyldan fjármagnaði líka málmaveldið Anglo American, sem oftast er kennt við hinn þýska Ernest Oppenheimer. Og Rotskildarnir hafa að auki alltaf átt mikla hagsmuni í námurisanum Rio Tinto. Sem í dag heitir Rio Tinto Alcan og er eigandi álversins í Straumsvík.

Já - bæði nítjándu öldina og nær alla þá tuttugustu var þessi ofurefnaða gyðingafjölskylda meðal helstu þátttakenda í hrávöruviðskiptum heimsins. Og nú eru horfur á að einhver bjartasta von fjölskyldunnar, ungstirnið Nathaniel Rothschild, ætli sér að leggja ennþá meiri áherslu á hrávörumarkaðinn en verið hefur síðustu árin. Enda vita framsýnir menn að hugsanlega er þetta allt að verða uppurið. Enfaldir hlutir eins og jörð og grjót kann að vera sú fjárfesting veraldarinnar sem mun skila mestum hagnaði nú þegar við erum "running out of everything"!

Það er ekki nóg með að einhver alefnaðasti laukur Rothschild-fjölskyldunnar eigi nú bæði hagsmuna að gæta í Straumsvík, í Hvalfirði og í Helguvík. En jafnvel þó þetta séu allt saman stór verkefni á íslenskan mælikvarða, eru þetta hreinir smámunir í augum piparsveinsins Nathaniel Rothschild. Hann horfir á stærri dæmi, eins og þátttöku í Rusal. Þar væri hann orðinn samtarfsmaður álmannsins með drengsandlitið; milljarðamæringsins Oleg Deripaska.

Þarna eru á ferðinni menn sem vita hvert skal halda til að fá góðan arð af náttúruauðlindum. Það væri kannski viðeigandi að þessir tveir ljúflingar yrðu aðaleigendur einhverra af íslensku álbræðslunum. Fyrirtækjanna sem skófla til sín mest af þeim ábata, sem til verður af hinni ódýru grænu íslensku orkuframleiðslu.

En höldum í smá stund til upphafsins og sögunnar. Fólk kennt við Rothschild er rakið til þýska gyðingsins Amschel Rothschild, sem uppi var í Frankfurt í Þýskalandi um aldamótin 1800 (1744-1812). Á sama tíma og Íslendingar tókust á við Móðuharðindin, efnaðist Amschel Rothschild á fjármálavafstri og var sannkallaður útrásarvíkingur þeirra tíma. Hann stofnaði til viðskipta í öllum helstu borgum Evrópu og fjölskyldan varð brátt þekkt fyrir að vera einn helsti lánveitandi aðalsins um alla álfuna.

Sagt er að grunnurinn að æpandi auði fjölskyldunnar hafi einkum verið styrjöld Breta og Frakka sem endaði með niðurlagi Napóleons við Waterloo. Á þeim tíma var Nathan Rothschild, einn af sonum Amschel Rothschild, yfir öllum viðskiptum fjölskyldunnar í Bretaveldi. Ásamt bræðrum sínum var Nathan þessi, sem einmitt er forfaðir áðurnefnds Nathaniels í þráðbeinan karllegg, upphafsmaðurinn að umfangsmiklum viðskiptum með skuldabréf ríkja eins og við þekkjum svo vel í dag. Þessi viðskipti gerðu Bretum kleift að fjármagna stríðsreksturinn gegn Napóleon og sköpuðu bönkum Rothschild-fjölskyldunnar æpandi mikinn hagnað. Og lögðu þannig grunninn að fjármálastórveldi fjölskyldunnar

Illar raddir segja reyndar að ofsagróði Rothschild-bræðranna þarna snemma á 19. öldinni, í kjölfar sigurs hertogans af Wellington á Napóleon við Waterloo, hafi orðið til með fremur vafasömum hætti. Rothschild-fjölskyldan hafi einfaldlega búið yfir hröðustu upplýsingaveitu Evrópu og fengið fréttirnar frá Waterloo á undan enskum stjórnvöldum! Sem þýddi að Nathan Rothschild fékk í reynd innsýn í framtíðina og gat nýtt sér þessar upplýsingar til að taka viðeigandi ákvarðanir í kauphöllinni í London, áður en markaðurinn vissi hvað gerst hafði við Waterloo. Hvað sem sannleika slíkra sagna líður, þá varð Nathan Rothschild á skömmum tíma efnaðasti maður á Bretlandseyjum. Og var meira að segja talinn vera ríkasti maður veraldar, þegar hann lést árið 1836.

Í dag eru Rothschild'arnir ekki lengur bara í viðskiptum í Evrópu, heldur dreifðir um veröld viða. Á tímabili var fjölskyldan stórtæk í hrávöruviðskiptum og þá helst með olíu og gull. En á síðari árum er það bankastarfsemi og fjármálaþjónusta sem hefur verið hryggjarstykkið í fyrirtækjum fjölskyldunnar. Fjölskyldan hagnaðist t.a.m. gríðarlega á einkavæðingu Thatcher's í Bretlandi, þegar fyrirtæki þeirra sáu bæði um einkavæðinguna á bresku járnbrautunum og á gasfyrirtækinu British Gas.

En lífið er ekki alltaf dans á rósum. Eins og svo margir aðrir milljarðamæringar hefur Rothschild-fjölskyldan stundum fengið að kenna á óréttlæti veraldarinnar. Árið 1996 gerðist það t.a.m. að fjármálamaðurinn Amschel Rothschild fannst hengdur á hótelherbergi í París, einungis rétt rúmlega fertugur að aldri. Einnig hann var kominn í beinan karllegg af sjálfum höfuðpaurnum Nathan Rothschild, sem spáð hafði með afbrigðum vel fyrir um sigur Wellington's við Waterloo. Amschel átti einmitt að taka við stjórnun á fyrirtækjum fjölskyldunnar í Englandi og því var þessi illskiljanlegi sorgaratburður gríðarlegt áfall.

Og Rothschild-fjölskyldan hefur ekki bara þurft að takast á við persónulega harmleiki. Oft hafa utanaðkomandi öfl gert fjölskyldunni mikinn grikk. Byltingarástandið 1848, Kreppan mikla og uppgangur nasismans voru atburðir sem hjuggu djúp skörð í bankaveldi Rothschild-fjölskyldunnar um alla Evrópu.

Jafnvel núna í nútímanum er enginn friður. Það var t.a.m. magnað þegar Mitterand þáverandi forseti Frakklands tók sig til árið 1981 og þjóðnýtti sjálfan fjármálarisann Banque Rothschild í Frakklandi! Til að strá salti í sárið var fjölskyldunni í nokkur ár meinað af frönskum stjórnvöldum að stofna nýjan banka með nafni fjölskyldunnar. Fljótlega varð þó hægri maðurinn Chirac forsætisráðherra í Frakklandi og nánast samstundis varð til Rothschild & Cie Banque. Upprisa fjölskyldunnar í Frakklandi var hafin.

Þessi flétta hjá frönsku sósíalistunum gegn Rothschild-fjölskyldunnu um miðjan 9. áratuginn var óneitanlega svolítið kaldhæðnisleg í ljósi þess að í heimsstyrjöldinni síðari voru það nasistarnir sem þjóðnýttu bankastarfsemi fjölskyldunnar (í Þýskalandi). Og leppar nasistanna í frönsku Vichy-stjórninni gerðu hið sama í Frakklandi. Rothschild'arnir hafa því hvorki fengið að vera í friði fyrir fasistum né sósíalistum. Það er vandlifað. Sumir segja þetta vera skýrt dæmi um djúpstætt gyðingahatur í álfunni gömlu. Ljótt ef satt er.

En nú er sem sagt þessi ósigranlega fjármálafjölskylda komin á fullt í hrávörurnar eftir að hafa að mestu haldið sig frá þeim um tíma. Hér hefur verið minnst á álið og hver veit nema umræddur Nathaniel Rothschild verði senn orðinn helsti eigandi einhverra íslensku álfyrirtækjanna.

En hann er á fleiri vígstöðvum en bara í álinu. Nathaniel er t.am. í stjórn Barrick Gold, sem er stærsta gullnámufyrirtæki veraldarinnar. Þar er hann í slagtogi með öðrum ofurríkum gyðingi; sjálfum Peter Munk [sbr. myndin]. Munk þessi er um margt merkilegur náungi. Hann var einn þeirra sem slapp frá Ungverjalandi árið 1944 þegar nasistarnir leyfðu slatta af sterkefnuðum gyðingum að flýja til Sviss - gegn laufléttri greiðslu. Um 450 þúsund aðrir ungverskir gyðingar voru ekki alveg jafn lánsamir og voru sendir í gasklefana í Auschwitz. Stundum er gott að eiga pening.

Það vantar ekki dramatíkina í kringum evrópsku gyðingana. Hvort sem það eru ofsóknir, hörmuleg örlög eða ævintýralegur auður, er lífshlaup þeirra engu líkt. Og hinn geðþekki Nathaniel Rothschild er hvergi nærri hættur. Undanfarið hefur heyrst að hann sé um það bil að gera sannkallaðan risadíl austur í Indónesíu, sem tryggi honum yfirráð yfir stórum hluta allrar kolavinnslu þar í landi. Horfur eru á að þar með verði Nathaniel einhver mesti kolaútflytjandinn til Kína! Spennandi fyrir strákinn.

Sumir álíta meira að segja að þessi nýjustu skref Nathaniel's í álinu og kolunum muni verða til þess að við sjáum senn nýtt risahrávörufyrirtæki í heiminum. Sem muni jafnast á við sjálft Glencore eða Xstrata. En hvað sem því líður, þá er augljóslega ástæða til að fylgjast vel með brallinu í Nathaniel Philip Rothschild, Oleg Deripaska og öðrum helstu vinum þeirra. Einhver sem hefur séð þá á rölti um miðborg Reykjavíkur?