Breskir fjölmiðlar gera mikið úr orkuskorti

Sífellt meira sést fjallað um það álit breska raforkudreififyrirtækisins (UK National Grid) að raforkuskortur vofi yfir Bretum.

Þann 15. okt s.l. mátti t.d. lesa frétt um þetta í Financial Times (FT) undir fyrirsögninni David Cameron calls high-level talks on energy crunch. Fréttin hófst á eftirfarandi:

Downing Street has called a top-level meeting next week to discuss the UK’s growing energy supply crunch, the Financial Times has learnt, as new figures lay bare how close the gap is between supply and demand.

Þann 3. nóvember skrifar FT fleiri fréttir um þetta mál: National Grid warns of ‘tight’ winter as new chief named og UK turns to diesel to meet power supply crunch. Og þann 4. nóvember skrifar FT: National Grid hits power crisis point. Þar sagði m.a.:

The scale of Britain’s energy supply crunch was laid bare on Wednesday as an unexpected outage of power plants sent wholesale electricity prices soaring and prompted the grid operator to call for the first time ever for industry to reduce power.

Þetta eru einungis órfá dæmi um þær fjölmörgu fréttir sem birst hafa í breskum miðlum síðustu daga og vikur um þessa alvarlegu stöðu á breska orkumarkaðnum. Og svona má halda áfram. Nefna má frétt Guardian frá 5. nóvember, National Grid spends more than £2.5m to prevent power shortages, og frétt Guardian frá 6. nóvember; National Grid makes urgent call for companies to reduce electricity usage. Og þannig má lengi telja.

Með þetta í huga kemur varla nokkrum á óvart áhugi Breta á að verja miklum fjárhæðum í byggingu nýs stórs kjarnorkuvers og fjölda vindorkuvera. Enn einn mikilvægur þáttur í orkustefnu Bretlands felst svo í því að auka sæstrengstengingar við nágrannalöndin. Og eins og lesendum Orkubloggsins er sjálfsagt kunnugt um er þar m.a. horft til sæstrengs milli Bretlands og Íslands.

Þar má gera ráð fyrir að samið yrði um raforkuverð sem myndi skila Íslandi nettóverði á bilinu 80-140 USD/MWst. Það hlyti að teljast þokkalegt verð - þegar t.d. haft er í huga að nú eru álverin á Grundartanga (Norðurál/ Century Aluminum) og Reyðarfirði (Fjarðaál/ Alcoa) að greiða orkuverð á bilinu 10-15 USD/MWst. Fyrir um helminginn af allri raforkuframleiðslu Landsvirkjunar.

Með hliðsjón af þessum verðum ætti ekki að koma neinum á óvart að talsmenn og fótgönguliðar álveranna keppast nú um að tala sæstrengsverkefnið niður. En sá áróður er máttvana. Því að sjálfsögðu mun íslenskur almenningur og íslenskir stjórnmálamenn láta þetta mál ráðast af þjóðarhag en ekki þröngum sérhagsmunum.

Áróðursvélar áliðnaðarins

Everyone in the United States is at Risk Right Now!

Þannig segir ábúðamikil rödd í nýju myndbandi frá s.k. China Trade Taskforce. Framsetningin þar er vægast sagt áróðurskennd. Umfjöllunarefnið er álútflutningur kínverskra álframleiðenda. En myndefnið eru kínverskir hermenn annars vegar og óbreyttir bandarískir verkamenn hins vegar. Þar sem rauðliðarnir kínversku eru settir fram sem ógnun við almenna starfsmenn í bandarísku álveri. Og að baki hljómar tónlist sem gæti sómt sér vel í auglýsingu um forsetaframboð Donald Trump.

Tilgangurinn með myndbandinu, ásamt fleiri ámóta myndböndum, er að þrýsta á bandarísk stjórnvöld til að bregðast við vaxandi innflutningi á áli frá Kína. Að sögn fréttaveitunnar Reuters er það reyndar einungis eitt fyrirtæki sem stendur að baki þessum áróðri eða póltíska þrýstingi China Trade Taskforce. Það er góðkunningi okkar Íslendinga; Century Aluminum. Sem er álarmur hrávörurisans Glencore.

Álver í Bandaríkjunum finna nú mörg illilega fyrir lækkandi álverði. Enda hefur verið viðvarandi offramboð af áli í heiminum í mörg ár. Ekki er langt síðan vestræni áliðnaðurinn ætlaði sér að hagnast á aukinni álnotkun í Kína. Þar fór Rio Tinto fremst í flokki þegar það yfirbauð Alcoa í kapphlaupi þeirra um álrisann Alcan árið 2007. En það dæmi snerist heldur betur við, því kínverski áliðnaðurinn óx hraðar en nokkurn óraði fyrir og Rio Tinto Alcan varð að afskrifa tugi milljarða dollara vegna kaupanna á Alcan. Og vegna efnahagsslaka sem nú er kominn í Kína fer nú álútflutningur frá Kína vaxandi.

Afleiðingin er lágt álverð. Sem leitt hefur til óvenjulegrar stöðu hjá bandarískum álverum í eigu fyrirtækja eins og Century Aluminum/Glencore eða Alcoa. Bæði þessi fyrirtæki, Alcoa og Century, hafa löngum notið mikils hagnaðar af álframleiðslu og þá látið sér nægja að vola undan skattlagningu. En um leið og harðnar á dalnum er freistandi að kalla hið opinbera til aðstoðar - rétt eins og þegar stórbankar hafa farið óvarlega. Og nú er biðlað til bandarískra stjórnvalda um að vernda bandarísk störf með því að hamla gegn innflutningi á áli frá Kína.

Century Aluminum og líka Alcoa er eðlilega þvert um geð að þurfa að draga úr álframleiðslu sinni í Bandaríkjunum. Því það leiðir til virðisrýrnunar fyrirtækjanna og lækkandi hlutabréfaverðs. Þess vegna er nú hafinn mikill lobbýismi þarna vestra til að fá bandarísk stjórnvöld til að skerast í leikinn. Því er borið við að kínversk álframleiðsla sé ríkisstyrkt af kommúnistastjórninni og að þar með sé brotið gegn alþjóðlegum viðskiptareglum. Hvort þetta á við rök að styðjast er óljóst. Hvarvetna um heiminn nýtur áliðnaður alls konar opinberra ívilnana og ekki augljóst að opinber stuðningur í Kína sé þvílíkur að það brjóti gegn alþjóðlegum reglum um viðskiptahætti.

Þar að auki eru langflest nýjustu og hagkvæmustu álver heimsins í Kína. Það virðist því allt eins mega álykta sem svo að vestræni áliðnaðurinn hafi orðið undir í samkeppni við kínverskan áliðnað. Og verði að sætta sig við það. En það verður fróðlegt að fylgjast með því hvort Century mun hafa erindi sem erfiði í að fá bandarísk stjórnvöld til að skerast í leikinn og sporna gegn því að kínverskt ál sé selt til bandarískra framleiðslufyrirtækja. Slík framleiðslufyrirtæki kunna því sennilega ágætlega að eiga aðgang að ódýru áli. Og eru sennilega lítt spennt yfir því að stjórnvöld takmarki aðgang þeirra að alþjóðlegum álmörkuðum. Þarna eru því ólíkir hagsmunir uppi og alls ekki víst hvernig bandarísk stjórnvöld líta á málið.

Lesendur skuli hafa það í huga að áróðursmyndbönd Century, undir merkjum China Trade Taskforce, eru kannski ekki alveg jafn bómullarmjúk eins og áróður álfyrirtækjanna hérlendis. En allt er þetta af sama meiði. Þannig eru áróðurssíður á Facebook undir sætum titlum eins og „Auðlindir okkar“ og „Atvinna og iðnaður“ duglegir boðberar villandi upplýsinga, bersýnilega í þeim tilgangi að villa um fyrir almenningi og vera áróður fyrir stóriðju. Og kannski bara tímaspursmál hvenær við fáum að sjá ennþá ýktari og dramatískari áróður frá áliðnaðinum hér - í anda China Trade Taskforce. Það eru reyndar einungis fáeinir dagar síðan lesa mátti ruglukollagrein á vef mbl.is um að lækka beri orkuverð til álversins í Straumsvík til að hjálpa fyrirtækinu. Jamm - sumum þykir það góð hugmynd að ríkisfyrirtækið Landsvirkjun sé notað til að færa tekjur frá ríkinu og þar með almenningi til útlends álfyrirtækis. Skemmtilegt.

Tífalt hærra verð?

Hátæknifyrirtækið ABB segir að tæknilega sé unnt að leggja rafstreng milli Íslands og Evrópu. Bresk stjórnvöld greiða nýjum vindorkuverum utan við bresku ströndina um og yfir 180 USD/MWst. Í því skyni að fá aðgang að meiri raforku og um leið til að auka hlutfall grænnar raforku. Gallinn er bara sá að vindurinn blæs ekki alltaf við eða á Bretlandi. Sem dæmi má nefna, þá var nýting breskra vindorkuvera að morgni 4. október s.l. nánast engin eða vel innan við 1%.

Þennan morgun framleiddu bresk vindorkuver, með samtals afl upp á rúmlega 9.000 MW, raforku sem samsvarar einungis um 66 MW aflstöð. Það var sem sagt dauðalogn um svo til allt Bretland og meira að segja utan við ströndina (viðmiðunin 9.000 MW er uppfærð tala miðuð við skilgreiningar Clive Best, en í reynd er afl breskra vindrafstöðva ennþá meira eða rúmlega 13.000 MW) .

Risavaxin fjárfesting í breskri vindorku er því að skila afar óáreiðanlegri orkuframleiðslu. Þess vegna yrði það kærkomið fyrir Breta að eiga aðgang að sæstreng - sem gæti skilað þeim þó ekki væri nema nokkur hundruð MW.

Íslensk raforka er sem sagt miklu betri kostur en bresk vindorka - bæði ódýrari og áreiðanlegri kostur. Þess vegna er líklegt að bresk stjórnvöld kunni að vera tilbúin að kosta miklu til fyrir sæstreng og kaup á íslenskri raforku.

Slík viðskipti gætu skapað okkur Íslendingum einstakt tækifæri til stóraukinnar arðsemi af raforkuframleiðslunni hér. Vegna þess að sterk rök eru fyrir því að íslenska raforkan yrði verðlögð á bilinu 80-120 USD/MWst. Tregða íslenskra stjórnvalda til að ræða þessi mál við bresk stjórnvöld er afar sérkennileg. En kannski gefst tækifæri til að taka skref í átt að slíkum viðræðum, þegar forsætisráðherra Bretlands kemur til Íslands nú í vikunni? Það hlýtur a.m.k. að vera áhugavert fyrir íslensk stjórnvöld að kanna nánar áhuga Breta á því að kaupa héðan raforku - á verði sem gæti verið u.þ.b. tíu sinnum hærra en t.d. Century Aluminum (Norðurál) og Alcoa (Fjarðaál) eru að greiða.

Vill Ísland fá 80-140 USD/MWst frá Bretum?

Orkubloggið hefur áður bent á að raforka framleidd á Íslandi og flutt um sæstreng til Bretlands gæti verið seld á um 120-180 USD/MWst. Þá er flutningskostnaður með talinn. Þetta myndi þýða að íslensku orkufyrirtækin myndu fá um 80-140 USD/MWst fyrir raforkuna.

Þessi málflutningur Orkubloggsins hefur nú fengið ennþá traustari grunn. Því fyrir fáeinum dögum var tekið enn eitt skrefið í átt að því að nýtt kjarnorkuver verði reist í Bretlandi. Þar sem orkufyrirtækinu er tryggt lágmarksverð fyrir raforkuna sem nemur rúmlega 140 USD/MWst til 35 ára (92,50 GBP/MWst eða um 142 USD/MWst).

Hér til hliðar er birt graf af vef BBC, þar sem sýnt er orkuverðið sem bresk stjórnvöld hafa verið skuldbinda sig til að greiða raforkuframleiðendum fyrir raforku. Allt í því skyni að auka aðgang Bretlands að raforku, auka fjölbreytni í raforkuframleiðslu og stuðla að auknu hlutfalli raforku sem framleidd er með nýtingu orkuauðlinda sem valda lítilli losun koltvísýrings og annarra gróðurhúsalofttegunda. Inn á grafið er svo bætt inn líklegu raforkuverði vegna raforku frá Íslandi.

Niðurstaðan er sú að það er yrði augljóslega mikið hagsmunamál fyrir Bretland að geta keypt raforku frá Íslandi á verði sem næmi 80 USD/MWst án flutningskostnaðar (og 120 USD/MWst með flutningi). Og jafnvel allt að 140 USD/MWst gæti verið áhugavert fyrir Breta (þ.e. 180 USD/MWst með flutningi). Líklegt má telja að samningsverðið gæti verið þarna á milli.

Ef orkuverðið til Bretlands yrði á þessu bili væri verðið til Bretlands með flutningi sem sagt á bilinu 120-180 USD/MWst. Sem samsvarar 78-117 breskum pundum pr. MWst (GBP/MWst). Verðið fyrir græna raforku frá Íslandi gæti því verið nálægt því hið sama eins og bresk stjórnvöld vilja borga fyrir raforku framleidda í kjarnorkuveri - sem til stendur að verði í eigu franskra og kínverskra fyrirtækja og að stærstum hluta fjármagnað af Kínverjum. Eins og áður sagði er verðið þar 92,50 GBP/MWst, sem jafngildir um 142 USD/MWst.

Með hliðsjón af þessu hljóta Íslendingar að spyrja sig þeirrar spurningar hvort við höfum áhuga á að framleiða og selja raforku til Bretlands sem eftirsótta hágæðavöru. Sem yrði seld á 80-140 USD/MWst án flutnings (um 120-180 USD/MWst með flutningi)? Þegar þessari spurningu er svarað er m.a. eðlilegt að muna, að hér er mestöll raforkan seld til þriggja álvera á meðalverði sem er núna vel undir 20 USD/MWst. Til samanburðar er líka ágætt að hafa í huga að nú er álver Century Aluminum á Grundartanga (Norðurál) að greiða raforkuverð sem rétt slefar yfir 10 USD/MWst (án flutnings; með flutningi er verðið nálægt 16-17 USD).

Þetta er áhugaverður samanburður. Nú þegar Ísland stendur mögulega frammi fyrir því tækifæri að selja raforku til Bretlands á verði sem gæti skilað raforkufyrirtækjunum hér 80-140 USD/MWst. Stóra spurningin er sú hvort við viljum að orkuauðlindirnar skili okkur arði - eða að arðurinn af þeim skuli áfram fyrst og fremst nýtast erlendri stóriðju. 

Sæstrengir lykilatriði fyrir Breta

Í sumar sem leið (2015) var varað við mögulegum raforkuskorti á Bretlandi á komandi vetri. Þann 15. október s.l. kom svo út ný skýrsla hjá breska landsnetinu sem staðfestir þessa áhættu.

Þar segir að nú sé staðan þarna verri en verið hefur í áratug. Þ.e. að lítið sem ekkert megi út af bera til að raforkuskortur kunni að koma upp innan Bretlands á komandi vetri.

Þetta merkir ekki að ljósin á Bretlandi muni slokkna. National Grid (NG) telur sig hafa fulla stjórn á ástandinu. Það sem myndi gerast er að NG myndi grípa inn í og beinlínis greiða stórum orkunotendum fyrir að minnka raforkunotkun sína - ef orkuskortur kemur upp. Ástandið þarna raskar sem sagt starfsöryggi fyrirtækja og það er ástand sem bresk stjórnvöld álíta óviðunandi. Þess vegna er nú lögð afar rík áhersla á að efla uppbyggingu nýrra raforkuvera. Og þó einkum og sér í lagi að ráðist verði í lagningu nýrra sæstrengja, sem veiti aðgang að orku erlendis frá.

Þarna er sem sagt lögð hvað mest áhersla á auknar millilandatengingar. Þess vegna hafa bresk stjórnvöld t.a.m. samið við Norðmenn um rafmagnskapal milli landanna. Og þess vegna eru bresk stjórnvöld áhugasöm um kapal milli Bretlands og Íslands. Fyrir Noreg og Ísland eru slíkir kaplar ekki áhætta heldur tækifæri. Tækifæri til að nýta verðmun og umframorku til að auka arðsemi af raforkuvinnslu viðkomandi landa. Þetta er ekkert flókið.

Bresk vindorka dýrari en raforka um sæstreng

Bloomberg New Energy Finance (BNEF) var að gefa út nýtt mat á kostnaði við raforkuframleiðslu. Þar kemur fram mat BNEF á því hvað kostar að framleiða nýja megavattstund af raforku.

Niðurstöðurnar eru þær að kostnaður í bæði vind- og sólarorku hefur verið að lækka. En kostnaður við raforkuframleiðslu með kolvetnisbruna hefur hækkað. Sú hækkun stafar m.a. af því að eftir því sem vindorka verður ódýrari og nýting hennar algengari, minnkar hagkvæmni gas- og kolaorkuvera. Því tíminn lengist sem slík orkuver eru ekki á fullum afköstum. Þetta má orða þannig, að lækkandi kostnaður vindorku (og sólarorku) veldur því að nýting kola- og gasorkuvera minnkar og þar með verður slík hefðbundin raforkuframleiðsla óarðbærari en ella.

Fyrir Ísland er kannski áhugaverðast það mat BNEF að raforka framleidd með vindrafstöðvum í sjó, þ.e. utan við ströndina, er álitin kosta að meðaltali um 174 USD/MWst. Þetta er ámóta orkuverð eins og bresk stjórnvöld sömdu nýverið um vegna byggingar nýrra vindorkuvera þar.

Til samanburðar má hafa í huga að raforka framleidd á Íslandi og flutt um sæstreng til Bretlands gæti verið seld á um 120-180 USD/MWst (þegar flutningskostnaður er með talinn, sbr. skýrsla McKinsey). Og að raforkuverðið sem íslensku raforkusalinn fengi gæti þá verið á bilinu 80-140 USD/MWst. Þessar verðhugmyndir rúmast bersýnilega innan þess svigrúms sem umræddur vindorkukostnaður í Bretlandi veitir. Þess vegna virðist óneitanlega sem sæstrengur geti boðið upp á mjög arðsöm raforkuviðskipti fyrir Ísland.

Myley Cyrus og olíuverð í 30 USD

Nú eru nokkrir tölfræðingar búnir að komast að þeirri niðurstöðu að eðlilegt sé að olíuverð fari brátt niður í 30 USD/tunnu. Vegna þess að sögulega séð hafi verðbólga í Bandaríkjunum (þ.e. neysluvísitalan þar) og olíuverð almennt haldist í hendur.

Þetta er skýrt í þessari grein á vef Financial Times. Svo geta menn velt fyrir sér hvort það sé líklegra að olían lækki eða verðbólgan hækki. Eða hvort þessi fylgni sé hrein tilviljun. Eða hvort hækkandi vinnslukostnaður vegna nýrra olíulinda komi til með að brengla umrædda fylgni. Eða að menn setji fram einhverja allt aðra áhugaverða samanburðartölur.

Í því sambandi er kannski vert að minna á eina ljúfa kenningu. Sem sett var fram þegar olíuframleiðsla í Bandaríkjunum fór minnkandi. Nefnilega þá að ástæða minnkandi olíuframleiðslu þar vestra væri einfaldlega sú að gott rokk væri orðið sjaldgæfara en áður var.

Þar var sýnt fram á með óyggjandi hætti (!) að augljós fylgni er milli góðra rokklaga og olíuframleiðslu. Og þess vegna hlýtur aukin olíuframleiðsla í Bandaríkjunum síðustu árin að vera til marks um stórbætt rokk þar í landi. Þó svo Orkubloggarinn eigi bágt með að skilja það - eða er Miley Cyrus kannski góður rokkari?

Til hamingju með afmælið John Lennon. Og góða helgi!

Álverið á Reyðarfirði eitt síðasta nýja álverið?

Mikil og vaxandi álframleiðsla í Kína hefur umturnað álveröldinni. Ein afleiðing þess er sú að síðustu ár hefur sáralítill vöxtur verið í álframleiðslu utan Kína. Og ef uppbygging nýrra álvera í Persaflóaríkjunum er undanskilin, sést að það er að verða svo til óþekkt að nýtt álver rísi í heiminum (þ.e. utan Kína og Persaflóans). Þess vegna er mjög lítil aukning í álframleiðslu utan Kína og ennþá síður utan Kína og Persaflóaríkjanna.

Þetta sést nokkuð glögglega á grafinu hér til hliðar. Þar er greint á milli álframleiðslu í Kína annars vegar og utan Kína hins vegar. Ef álframleiðsla í Persaflóaríkjunum væri einnig tilgreind sérstaklega á grafinu, sæist ennþá skýrar hversu álframleiðsla í heiminum er stöðnuð (þ.e. framleiðslan utan Kína og Persaflóaríkjanna). Það stafar ekki af stöðnun á eftirspurn eftir áli í heiminum; eftirspurnin eftir áli í heiminum hefur nefnilega farið sífellt vaxandi. Og mun vafalítið gera það áfram. En það er lítill hvati fyrir álfyrirtæki á Vesturlöndum að auka framleiðsluna. Ástæðan er offramleiðsla af áli í heiminum (einkum í Kína). Og að ný álver utan Kína geta ekki keppt við nýju hagkvæmu risaálverin við Persaflóann.

Þess vegna er í reynd líklegast að álfyrirtæki á Vesturlöndum muni á næstu árum leitast við að draga úr álframleiðslu fremur en að auka hana. Það kann jafnvel að verða svo að álver Alcoa á Reyðarfirði, sem hóf starfsemi 2007, verði um langt skeið eitt síðasta nýja álverið í heiminum utan Kína og Persaflóans.

Verst mun þó offramboð af áli og lágt álverð koma niður á raforkufyrirtækjum sem selja orku til álvera á verði sem er tengt við álverð. Lágt álverð kemur t.a.m. illa niður á Landsvirkjun, sem er með samninga af þessu tagi við bæði Norðurál (samningurinn við Century frá 1999) og Fjarðaál (samningurinn við Alcoa frá 2003). Þar skiptir samningurinn við Alcoa sérstaklega miklu máli vegna þess hversu orkumagnið þar er mikið.

Haldist álverð lengi lágt mun þetta álver Alcoa leiða til þess að arðsemi af risavirkjuninni við Kárahnjúka (Fljótsdalsstöð) verði afar slök. Þess vegna er mjög mikilvægt fyrir Landsvirkjun að álverð hækki. Til allrar hamingju var álverðstenging tekin út í nýjum samningi Landsvirkjunar við álver Rio Tinto Alcan í Straumsvík (samningurinn var gerður 2010). Það var afar jákvætt skref því þar með var dregið úr áhættu Landsvirkjunar.

Það skal að lokum tekið fram að þegar upp verður staðið kann orkusamningurinn vegna Fjarðaáls (Alcoa) engu að síður að reynast Landsvirkjun farsæll. En það mun sem sagt ráðast af framtíðarþróun álverðs á næstu áratugum (samningurinn gildir til 2048).

Hver sú þróun verður veit enginn. Og áfram mun verðáhættan hvíla á Landsvirkjun - og tryggja Fjarðaáli áhættulítinn rekstur. Sú ójafna áhætta hlýtur að vekja efasemdir um það að raforkusamningurinn 2003 hafi verið skynsamlegur fyrir Landsvirkjun. En við skulum vona að álverð haldist a.m.k. þokkalega hátt næstu áratugina, þ.a. Kárahnjúkavirkjun reynist prýðilega arðbær. En sú óvissa og áhættan sem samningurinn skapar Landsvirkjun er a.m.k. ekki til þess fallin að auðvelda fyrirtækinu aðgang að hagkvæmu lánsfé til framtíðarverkefna á næstu árum.

Samningsviljugir Bretar

Bresk stjórnvöld eru áhugasöm um að styðja við uppbyggingu nýrra raforkuvera í Bretlandi og efla raforkutengingar við nágrannalöndin. Þess vegna eru Bretarnir t.d. tilbúnir til að tryggja nýju kjarnorkuveri sem samsvarar um 140 USD/MWst til 35 ára.

Af sömu ástæðu eru Bretar nú að vinna að lagningu tveggja nýrra sæstrengja. Þar er um að ræða 1.000 MW Nemo-Link milli Bretlands og Belgíu og 1.400 MW NSN-Link milli Bretlands og Noregs.

Að auki eru ýmsir aðrir sæstrengsmöguleikar til skoðunar og þ.á m. er sæstrengur milli Bretlands og Íslands. Þar gera Bretar ráð fyrir um 800-1.200 MW streng. Sá strengur er kallaður Ice-Link. Og þar er gert ráð fyrir að rafmagn frá Íslandi njóti sérstaklega ríflegs raforkuverðs. Eins og skýrt kom fram á fundi Bresk-íslenska viðskiptaráðsins í liðinni viku.

Það sem er alveg sérstaklega athyglisvert við orkustefnu Breta og stöðu breskra raforkumála, er að þar í landi hefur sjaldan verið jafn mikil hætta á raforkuskorti eins og nú um stundir. Um þetta hefur mátt sjá mikið skrifað i breskum fjölmiðlum undanfarna mánuði, t.d. í Guardian og hjá BBC.

Þessi áhættusama staða á breska raforkumarkaðnum er líkleg til að styrkja samningsstöðu þeirra sem bjóða Bretum aukinn aðgang að orku. Þetta má líka orða þannig að eins og staðan er þarna í dag, þá hefur líklega sjaldan verið auðveldara fyrir bresk stjórnvöld að réttlæta það fyrir breskum almenningi að mikilvægt sé að tryggja aðgang að meiri orku - jafnvel þó sú raforka kunni að verða dýr. Og þá skipti alveg sérstaklega miklu máli að þetta sé orka sem er þess eðlis að hún sé bæði fyrirsjáanleg og geti mætt snöggum álagsbreytingum.

Með hliðsjón af þessu síðastnefnda er íslensk orka miklu betri kostur en t.d. uppbygging dýrra vindorkuvera utan við bresku ströndina. Sem eru mjög dýr kostur og þar að auki skila þau afar óstöðugri orkuframleiðslu og henta ekki til að mæta snöggum álagsbreytingum. Þarna geta eiginleikar íslenska vatnsaflsins nýst alveg sérstaklega vel.

Í þessu sambandi er athyglisvert að bresk stjórnvöld hafa undanfarið verið að tryggja vindorkuverum út af bresku ströndinni raforkuverð sem samsvarar á bilinu 180-240 USD/MWst. Til samanburðar þá er áhugavert að raforkuverðið sem Norðurál (Century Aluminum) og Fjarðaál (Alcoa) greiða fyrir íslensku raforkuna nú um stundir, er um og undir 15 USD/MWst (að auki greiða álverin svo að sjálfsögðu flutningskostnað og því fá Landsvirkjun og Landsnet nú samtals um og undir 20 USD/MWst frá umræddum tveimur álfyrirtækjum). Þessi samanburður hlýtur að vekja okkur til umhugsunar og vitundar um þau arðsemistækifæri sem orkustefna Breta kann að skapa okkur.

Í dag er óvenju gott tækifæri til að kanna hvort Bretar séu tilbúnir til samninga um raforkuviðskipti við Ísland. Óvíst er að það tækifæri haldist lengi. Vegna þess að eftir því sem bresk stjórnvöld ná fleiri samningum af því tagi sem verið hefur síðustu misserin (vegna sæstrengja og uppbyggingar vindorkugarða og kjarnorkuvers) er sennilegt að hið þrönga svigrúm sem nú er milli framboðs og eftirspurnar á breska raforkumarkaðnum fari batnandi.

Þess vegna væri skynsamlegt að ganga sem fyrst til formlegra viðræðna við Breta um mögulegan sæstreng milli Íslands og Bretlands. Með það að leiðarljósi að ná samningum sem tryggi Íslandi mjög gott (hátt) verð fyrir orkuna og lágmarki um leið áhættu Íslendinga. Eðlilegt er að íslensk stjórnvöld geri það að forgangsmáli að kanna þetta tækifæri til hlýtar.

Sæstrengur skrefi nær

Breskum stjórnvöldum er mjög umhugað um að efla uppbyggingu nýrra raforkuvera í Bretlandi og auka raforkutengingar Bretlands við önnur lönd. Þar er fyrst og fremst horft til raforku sem aflað er án kolefnislosunar. Samhliða er stefnt að miklum samdrætti í raforkuframleiðslu með breskum kolaorkuverum.

Þessi stefna breskra stjórnvalda kallar á geysilegar nýfjárfestingar í nýjum raforkuverum og nýjum sæstrengjum sem flytja rafmagn. Til að tryggja að af slíkum fjárfestingum verði eru stjórnvöld í Bretlandi reiðubúin að beita ríkissjóði sínum. Fram að þessu hefur sá stuðningur einkum falist í því að tryggja framgang nýrra orkuverkefna; bæði verkefna sem snúa að endurnýjanlegri orku svo og kjarnorku.

Slíkar fjarhagslegar skuldbindingar eru eðlilega umdeildar. Gagnrýnt hefur verið að afar dýrt sé að koma þessari orkustefnu í framkvæmd. Slík gagnrýni hefur leitt til þess að nú hefur verið dregið úr stuðningi við uppsetningu sólarsella. Það eru aftur á móti engar vísbendingar um að bresk stjórnvöld hyggist snúa baki við stærstu og mikilvægustu verkefnunum.

Þess vegna er t.d. líklegt að áfram verði miklum fjármunum varið til að tryggja nýjum vindorkuverum nauðsynlegar tekjur. Og nú síðast í morgun tilkynntu bresk og kínversk stjórnvöld um samkomulag sem gerir ennþá líklegra en áður að Bretland fái nýtt kjarnorkuver við Hinckley Point. Þar hefur kjarnorkuverinu verið tryggt verð sem á núverandi gengi nemur um 140 USD/MWst. Sá samningur nær til raforkusölu í hvorki meira né minna en 35 ár. 

Þetta nýja kjarnorkuver verður 3.200 MW og kostnaðurinn er nú áætlaður sem nemur um 40 milljörðum USD. Þessi gífurlega hái kostnaður er til marks um það hversu dýrt er að byggja ný, öflug og örugg kjarnorkuver í dag. En slíkt telja bresk stjórnvöld afar nauðsynlegt til að tryggja orkuöryggi til framtíðar. Af sömu ástæðu - þ.e. til að efla aðgang að kolefnislausri raforku - eru góðar líkur á að bresk stjórnvöld séu mjög áhugasöm um sæstreng milli Bretlands og Íslands. Og viljug til að greiða þar mjög hátt raforkuverð; verð sem yrði t.d. margfalt það meðalverð sem Landsvirkjun fær vegna raforkusölu til stóriðjunnar.

Þess vegna beitir nú Samál, ásamt álfyrirtækjunum hér, sér fyrir því að tala niður sæstrengsmöguleikann. Álfyrirtækin hér eru orðin því vön að hafa myljandi hagnað af viðskiptum sínum við íslensku raforkufyrirtækin og kæra sig ekki um að fá þar umtalsverða nýja samkeppni. Í þvi sambandi er áhugavert að nú um stundir eru bæði Norðurál (Century Aluminum) og Fjarðaál (Alcoa) einungis að greiða nálægt 15 USD/MWst fyrir raforkuna (án flutnings en með flutningi er orkuverðið til þeirra núna nálægt 20 USD/MWst). Á sama tíma ábyrgjast bresk stjórnvöld raforkuverð frá nýju kjarnorkuveri sem nemur um 140 USD/MWst.

Þarna munar nú um 125 USD/MWst! Þegar búið er að draga frá flutningskostnað um sæstreng (sbr. mat ráðgjafafyrirtækisins McKinsey þar um) má gera ráð fyrir að aukahagnaður Íslands af hverri seldri MWst m.v. verðið frá kjarnorkuverinu næmi um 80-90 USD/MWst. Í ljósi þess að íslensk orka er miklu umhverfisvænni kostur en kjarnorka - svo og með hliðsjón af þeim samningum sem bresk stjórnvöld hafa t.a.m. verið að gera vegna vindorkuvera - má raunar gera ráð fyrir að Íslandi gæti boðist ennþá hærra verð fyrir raforkuna. Þar með gæti hagnaðaraukning vegna hverrar seldrar MWst um sæstreng orðið vel yfir 100 USD.

Til að komast að niðurstöðu um þessar tölur er þó bæði nauðsynlegt og mikilvægt að eiga formlegar viðræður við bresk stjórnvöld. Eins og þau hafa beinlínis óskað eftir. Sú ákvörðun íslenska nýsköpunar- og atvinnuvegaráðherrans að verða ekki við þeim óskum endurspeglar mjög einkennilega afstöðu til íslenskra hagsmuna. Þar eru hagsmunir erlends áliðnaðar bersýnilega teknir fram yfir hagsmuni íslensks almennings. Þarna verða vonandi jákvæðari skref senn stigin. Enda eru nýjustu tíðindin af orkustefnu Breta áhugaverð og sýna að Ísland kann þarna að eiga mjög áhugavert viðskiptatækifæri. Og í ljósi nýjustu tíðinda þá er sæstrengur milli Íslands og Bretlands í reynd skrefi nær nú í dag en hann var fyrir helgina.

Ný olíuvinnsla kallar á hærra olíuverð

Það sem af er árinu (2015) hefur olíuverð verið lágt. Spár um verðþróunina næstu misserin og árin eru afar mismunandi. Sumir spá langvarandi lágu verði. Aðrir álíta að stutt sé í að verðið taki að hækka og muni hækka jafnt og þétt.

Meðal þeirra sem spá lágu olíuverði næstu misserin eru Citigroup og Goldman Sachs. Og segja að verðið muni líklega haldast nálægt 40-45 USD/tunnu í dágóðan tíma. Og kunni jafnvel að lækka ennþá meira en orðið er og fara niður í 20 USD!

Aðrir spá því að verðið fari senn að skríða upp á við og það nokkuð rösklega. Í þessum spáhópi er m.a. vogunarsjóðurinn RR Advisors. Sem álítur að botninum sé eða verði náð mjög fljótlega. Og brátt muni verðið fara hækkandi og verði senn um 65-75 USD/tunnu. Hjá Morgan Stanley virðast menn á svipuðum nótum og segja botninn innan seilingar. Og spá olíuverði í um 85 USD árið 2018 (sbr. grafið hér fyrir neðan).

Þarna eru sem sagt uppi afar mismunandi skoðanir. Sem gera ráð fyrir að olíuverð muni á næstu misserum sennilegast verða á bilinu 40-75 USD/tunnu. Þetta er ansið mikill munur; rúmlega 80%. Og í reynd er óvissan ennþá meiri. Því örlitlar sveiflur í framboði geta fljótt haft þau áhrif að verðsveiflur verði ennþá meiri og ýktari. Það er einmitt þess vegna sem Goldman Sachs leyfir sér að segja að verðið geti mögulega farið niður í 20 USD.

Hver þróunin verður til skemmri tíma litið er algerlega ómögulegt að fullyrða. En til lengri tíma litið er vandséð að unnt verði að sækja þá olíu sem nauðsynlegt er fyrir heiminn, nema olíuverð hækki mikið frá því sem verið hefur upp á síðkastið. Þess vegna virðist óneitanlega sem spáin um að olíuverð stefni innan nokkurra ára í 100 USD/tunnan, sé skynsamleg spá.

Grafið hér til hliðar sýnir að mest öll sú olía sem ennþá er í jörðu verður ekki sótt ef olíuverð helst undir 40 USD/tunnu. Svo lágt verð myndi m.ö.o. halda mjög aftur af nýrri olíuvinnslu.

Grafið er unnið út frá gögnum frá Rystad Energy. Samkvæmt þeim gögnum myndi svo lágt olíuverð (undir 40 USD/tunnan) einungis réttlæta að lítill hluti af olíu í jörðu verði sóttur. Og þá yrði svo gott sem hægt að slá olíuvinnslu af í nokkrum mikilvægustu olíulöndunum. Eins og Bandaríkjunum, Kanada og Rússlandi. En slík þróun er útilokuð (miðað við núverandi tækniþekkingu). Þess vegna er óhjákvæmilegt að olía hækki í verði. Og það talsvert mikið. Til lengri tíma litið. Meðan við höfum ekki fundið heppilegri og ódýrari orku til að knýja bílaflota, skipaflota og flugflota heimsins.

Stóra spurningin er hversu hátt olíuverð þarf að vera til að olía geti áfram verið drifkraftur efnahagslífs. Samkvæmt tölum Rystad verður langvarandi hagkvæm olíuvinnsla ekki veruleiki til framtíðar, nema olíuverð verði a.m.k. 80 dollarar og helst vel yfir 100 USD á tunnu. Sbr. grafið hér til hliðar. Í þessu ljósi hlýtur að mega telja líklegt að olíuverð stefni í þessar upphæðir. Og það jafnvel fljótlega.

Fyrst þurfa þó að skapast þær aðstæður efnahagslega, að fólk og fyrirtæki sjái tækifæri i því að auka notkun sína á olíuafurðum frá því sem nú er. Þetta tengist einmitt helstu óvissunni; nefnilega þeirri hvort olíuverð á bilinu 80-100 USD/tunnu sé einfaldlega orðið of hátt til að viðhalda hagvexti. Þ.e. að kostnaður við nýja olíuvinnslu sé orðinn svo mikill, að olíuvinnsla bíti sífellt í skottið á hagvaxtarþróun heimsins. Og haldi þannig aftur af hagvexti.

Það er einmitt þróun af þessu tagi sem menn eins og Jeremy Grantham hafa verið að vara við. Og segja að þetta eigi ekki aðeins við um olíuvinnslu, heldur margar aðrar hrávörur sem séu orðnar mjög dýrar í vinnslu (framleiðslu). Afleiðingin verði óhjákvæmilega sú að erfitt og jafnvel ómögulegt verði að viðhalda jákvæðum hagvexti í heiminum.

Í þessu sambandi er athyglisvert hvernig er að hægja á hagvexti í Kína - þó svo stjórnvöld þar reyni að ljúga til um staðreyndir og fullyrði að allt sé í lukkunnar velstandi.

Miðað við efnahagsstöðuna í Evrópu og þróunina núna í Kína er freistandi að velta vandlega fyrir sér eftirfarandi spurningu: Er kannski stutt þangað til 3-4% hagvöxtur í Kína og 0-1% á Vesturlöndum þyki mjög viðunandi? Svo veikur vöxtur myndi væntanlega gjörbreyta heimsmyndinni. Eða er kannski að renna upp sá tímapunktur að það sé ekki síaukin orkunotkun sem drífur hagvöxt heimsins áfram - eins og verið hefur síðustu aldirnar - heldur hugvit sem jafnvel dregur úr þörfinni á olíunotkun? Þetta eru stórar spurningar sem einungis tíminn getur svarað.

Ósjálfbært olíuverð

Olíuverð lækkar snarpt. Um leið virðist myndast hjarðhegðun meðal greiningarfyrirtækja um að spá olíuverði niður á við.

Nú segir Goldman Sachs að olíuverð á markaði vestanhafs kunni að fara niður í 20 USD/tunnu. Áður en verðið fari að skríða upp á við. Og menn tala um að það sé offramboð af olíu. Sem er reyndar nokkuð villandi. Því það er jafnvel rökréttara að segja að það sé efnahagslægð sem nú valdi slaka í eftirspurn.

En hvað sem slíku orðalagi líður, þá er augljóst að til lengri tíma litið verður olíuverð hvorki 20 dollarar, 30, dollarar, né 40 dollarar á tunnu. Heldur talsvert miklu hærra. Sem stafar af því að olía framtíðarinnar verður ekki sótt í jörðu, nema olíuverð hækki umtalsvert.

Á grafinu hér til hliðar er sýnt hvað olíuvinnsla framtíðarinnar þarf hátt olíuverð til að vinnslan borgi sig. Þarna er miðað við að olíuverð sé á bilinu 40-60 USD/tunnu (líkt og verið hefur undanfarið). Þegar svo háttar eru það einungis Íran, Kuwait, Saudi Arabía og Sameinuðu arabísku furstadæmin (UAE) sem geta hagnast á mest allri vinnslunni. Þ.e. þegar litið er til framtíðar. Sbr. grænu súlurnar.

Þetta graf merkir vel að merkja ekki að stærstur hluti olíuvinnslu t.d. Bandaríkjanna og Kanada sé rekin með tapi (rauðu súlurnar) þegar olíuverð er undir 60 USD. Heldur merkir þetta að til lengri framtíðar litið verður olíuvinnsla í þessum löndum óhjákvæmilega miklu minni en ella, ef olíuverð hækkar ekki umtalsvert. Til að öll olían verði þar sótt í jörðu þarf olíuverð að hækka. Þess vegna er líklegast og nánast óhjákvæmilegt að verð á olíu hækki frá því sem verið hefur undanfarna mánuði. Við vitum bara ekki hvenær sá tímapunktur rennur upp. 

--------------------------------------------------------------------------------

PS: Grafið hér að ofan byggir á tölum frá Rystad Energy. Það vekur athygli að umræddar tölur Rystad gera ráð fyrir því að mun minna hlutfall af olíu í jörðu sé innan OPEC heldur en er skv. tölum OPEC-ríkjanna sjálfra (og þær tölur eru notaðar víðast hvar við greiningu á olíumörkuðum). Þetta er einmitt mjög áhugavert umfjöllunarefni. Því margir eru á þeirri skoðun að tölur um olíu í jörðu sem ríki innan OPEC gefa upp séu stórlega ýktar. Reynist það vera svo, þá aukast líkur á háu olíuverði til framtíðar ennþá meira en almennt hefur verið álitið. Þetta skiptir að vísu litlu sem engu til skemmri tíma litið. En mun væntanlega ráða miklu um það hversu olíuöldin mun teygja sig langt fram eftir 21. öldinni.

Sviptingar á olíumörkuðum

Olíuverð féll eins og steinn á síðari hluta ársins 2014. Austan Atlantshafsins fór olían niður í um 55 USD/tunnu og hafði verðið þá lækkað um u.þ.b. helming á örfáum mánuðum. Upp úr áramótunum fór verðið að skríða upp á við og nálgaðist 70 USD í maí. En batinn á olíumörkuðum varð skammvinnur og nú hefur olíuverð lækkað ennþá meira. Og fór nýverið undir 50 dollarana (Brent).

Ástæða þessa ótrúlega lága olíuverðs er að nú fer saman mikil olíuframleiðsla og efnahagsþrengingar víða um heim. Verulegar birgðir hafa safnast upp af hráolíu og afleiðingin er óhjákvæmilega verðfall. 

Alþjóða orkustofnunin (IEA) spáir því að þetta ástand muni breytast á síðari hluta næsta árs (2016). Þá verði eftirspurn eftir olíu búin að aukast töluvert og birgðir verði orðnar sáralitlar. Þar með muni olíuverð fara hækkandi - þó svo ómögulegt sé að fullyrða hversu hátt verðið fer. Því um leið og verðið fer að hækka mun olíuframleiðsla víða um heim gefa í á ný. Sem gæti haldið aftur af verðhækkunum.

Áhugavert er að velta fyrir sér hvernig olíuverð muni þróast næstu árin. Í dag notar heimurinn alls um 95 milljón tunnur af hráolíu og eðlisskyldum afurðum á degi hverjum. Upplýsingaskrifstofa bandaríska orkumálaráðuneytisins (EIA) spáir því að eftir áratug (árið 2025) verði daglega notkunin komin í um 102 milljónir tunna (óvissumörkin sem EIA gefur nú upp eru u.þ.b. 99-105 milljónir tunna). Almennt er talið að sú olía verði ekki unnin nema olíuverð nálgist brátt 80-90 USD/tunnan (að núvirði). Og að olíuverð þurfi jafnvel að verða ennþá hærra til að unnt verði að skaffa alla þessa olíu. Verðið gæti þurft að vera yfir 110 USD og jafnvel nálægt 120 USD/tunnu.

Grafið hér til hliðar er unnið út frá upplýsingum um hvernig líklegt er talið að þessi olía verði unnin og hvað það mun kosta. Ef olíuverð nálgast ekki bráðlega 80-100 USD/tunnu er hætt við að fjölmörgum dýrustu olíuvinnsluverkefnum verði slegið á frest. Þá mun reyna á hvort bergbrotsvinnslan í Bandaríkjunum (tight oil eða shale oil) getur gefið í.

Að auki munu allra augu beinast að Sádunum ásamt Íran og Írak. Í þeim löndum gæti olíuvinnsla aukist og það myndi geta haldið aftur af dýru olíuvinnslunni. Hvort sem er bergbrotsvinnsla (tight oil eða shale oil), olíuvinnsla utarlega á landgrunninu, olíuvinnsla úr kanadískum olíusandi eða ný olíuvinnsla á heimskautasvæðum (einkum við Alaska og nyrst í Rússlandi).

Þarna er uppi mikil óvissa. Hvernig mun Sádunum og OPEC ganga að stilla olíuverð af í hlutfalli við ríkisútgjöld sín? Í dag þurfa OPEC-ríkin (að meðaltali) að olíuverð sé a.m.k. nálægt 90 USD/tunnu til að reka ríkissjóði sína hallalausa (sum löndin þurfa mun hærra verð eða allt að 130 USD). Á næstu árum er álitið að þetta nauðsynlega eða mikilvæga meðalverð á olíu, sem OPEC-ríkin flytja út, muni brátt fara í um 120 USD. Annars muni sum OPEC-ríkjanna vera með viðvarandi fjárlagahalla.

En ef bandaríska bergbrotsvinnslan getur haldið áfram, er mögulegt og jafnvel líklegt að þaðan muni framboðið aukast hratt - um leið og olíuverð fer yfir u.þ.b. 60 USD/tunnu. Þetta gæti haldið aftur af verðhækkunum og hlýtur að valda sumum OPEC-ríkjunum töluverðum áhyggjum.

Annar möguleiki er svo sá að stórkostlegur samdráttur í fjárfestingum í nýrri olíuvinnslu nú um stundir gæti valdið því að olíuverð rjúki upp innan örfárra ára. En hvenær það verður veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá.

Samsæri eða samkeppni?

Nú um helgina sem leið birtist í Morgunblaðinu grein þar sem fyrrum ritstjóri blaðsins, Styrmir Gunnarsson, fjallar um möguleg orkuskipti í bifreiðasamgöngum á Íslandi og það hvort stóriðjustefnan sé dauð. Í greininni víkur Styrmir líka að kínverskum áliðnaði. Sem athyglinni verður beint að hér.

Núverandi staða á ekki að koma neinum á óvart

Margir virðast undrast það að útflutningar á áli frá Kína hafi verið að aukast mikið á síðustu misserum. En sú þróun ætti ekki að koma neinum á óvart; það hefur blasað við í nokkur ár að offramleiðsla á áli í Kína væri orðin svo mikil að það myndi að öllum líkindum leiða til meiri útflutnings af áli þaðan. Sbr.greinin Svört skýrsla Boston Consulting Group, sem birtist á vef mbl.is fyrir um tveimur árum.

Þar með er ekki sagt að þessi holskefla af kínversku áli verði viðvarandi ástand um alla framtíð. Upp á síðkastið hefur útflutningur á áli frá Kína vissulega og eðlilega verið að vaxa hratt. Eins og fyrirséð var. Á endanum hlýtur þó að myndast betra jafnvægi á álmörkuðum.

Lágt álverð mun á endanum þvinga óhagkvæmustu álverin til að draga úr framleiðslu og jafnvel hætta starfsemi. Hjá því verður ekki komist. Hvar þau álver eru staðsett, sem einkum munu loka, er óvíst. Því tregða álfyrirtækja til að draga úr framleiðslu sinni er mikil. Vandræðin virðast þó nú um stundir einna mest í indverskum áliðnaði.

Tíminn mun leiða í ljós hversu mikill þessi umræddi kínverski útflutningur á áli verður eða hvort hann muni fljótt skreppa saman ef álverð helst áfram lágt. Eða hvort Kína verði jafnvel ráðandi á álmörkuðum um allan heim um langa framtíð - vegna vaxandi álframleiðslu í nýjum kínverskum hátækniálverum. En hafa ber í huga að það eru fjöldamörg álver utan Kína sem eru líka afar hagkvæm í rekstri. Þ.á m. eru nýju risaálverin við Persaflóa. Og hér á Íslandi er álver Alcoa á Reyðarfirði tvímælalaust í hópi slíkra ofurhagkvæmra álvera.

Nýju kínversku álverin eru meðal þeirra hagkvæmustu í heimi

Mikil uppbygging álvera í Kína síðustu ár og áratugi hefur orðið samfara miklum framförum í þessum iðnaði í Kína. Eldri álverin þar eru reyndar mörg hver álitin vera óhagkvæm og illa búin tæknilega - og greiða þar að auki oft afar hátt raforkuverð. En þau álver sem hafa risið í stórum stíl í Kína á allra síðustu árum, eru aftur á móti flest afar fullkomin. Og eru meðal samkeppnishæfustu álvera í heimi.

Sú mikla tækniþekking sem Kínverjar hafa nú aflað sér í áliðnaði kann vissulega að ógna vestrænum áliðnaði. Og kann að leiða til sífellt meiri útflutnings á áli frá Kína. En það verður ekki vegna endalauss offramboðs af áli - heldur vegna þess að mörg álver utan Kína (þ.m.t. á Vesturlöndum) eru ekki jafn tæknilega fullkomin.

Við þetta bætist svo að þrátt fyrir að meðalverð á raforku til álvera sé geysilega hátt í Kína, þá njóta flest nýjustu álverin þar afar ódýrrar raforku (frá kolaorkuverum). Þannig má segja að kínverski áliðnaðurinn skiptist nú í tvennt; annars vegar álver sem greiða mjög hátt raforkuverð og skila lítilli arðsemi og hins vegar álver sem greiða mjög lágt raforkuverð og eru að auki afar tæknilega fullkomin.

Ætlar kínverski áliðnaðurinn að kremja þann vestræna?

Í grein sinni nefnir Styrmir þann möguleika að Kínverjar muni „vinna markvisst að því á næstu árum að koma álfyrirtækjum á Vesturlöndum á kné“ með auknum útflutningi á áli. Í þessu sambandi vísar Styrmir til skrifa í Financial Times (FT). Vafalítið er hann þar að vísa til greinar sem birtist á vef FT þann 10. ágúst s.l. undir fyrirsögninni; Aluminium: Meltdown Fears.

Styrmir er með samskonar tilvísun í nýlegri grein á vefsíðu sinni. Þar sem hann vitnar til þess að samkvæmt viðmælanda Financial Times megi búast „við aukinni framleiðslu í Kína þar sem markmið Kínverja sé að knýja framleiðendur á Vesturlöndum til að loka álverum sínum.“

Kínverskt samsæri eða eðlileg samkeppni á hrávörumarkaði?

Þarna er að mati Orkubloggarans ekki alveg rétt með farið. Það er að vísu rétt að FT vitnar til ummæla sérfræðinga um að kínversk álver muni reyna að vinda ofan af offramboði af áli innan Kína með auknum útflutningi. En það er ekkert sem rennur stoðum undir þá kenningu að aukinn útflutningur á áli frá Kína komi til vegna sérstakrar kínverskrar áætlunar um að knýja álframleiðendur á Vesturlöndum til að loka álverum sínum.

Miklu fremur er aukinn álútflutningur frá Kína eðlileg viðbrögð kínverskra álframleiðenda til að finna nýjan markað fyrir framleiðsluvörur sínar. Nú þegar eftirspurnin á hinum hefðbundna markaði fyrirtækjanna (þ.e. á innanlandsmarkaðnum í Kína) reynist hafa vaxið hægar en framboðið.

Í þessu skyni hafa kínversku álfyrirtækin þrýst á kínversk stjórnvöld um að gera breytingar á tolla- og skattaumhverfi til að liðka fyrir álútflutningi. Og varla neitt óeðlilegt við það að kínversk stjórnvöld gefi þar eftir og lækki útflutningstolla á ál. Ekkert er við það athuga að kínversk álfyrirtæki megi stunda alþjóðaviðskipti með ál - rétt ens og t.d. Alcoa, Century Aluminum, Glencore, Rio Tinto Alcan, Rusal, Trafigura eða önnur vestræn hrávörufyrirtæki og álframleiðendur. Það er svo önnur saga hvort álframleiðsla i Kína nýtur mikilla opinberra ívilnana, en ívilnanir til álvera eru reyndar þekktar víða í heiminum.

Kínverskt ál og bandarísk olía

Vaxandi álútflutningur frá Kína er í reynd samskonar þróun eins og bandaríski olíuiðnaðurinn er að reyna að ná fram. Í meira en fjóra áratugi hefur verið nánast algert bann við því í Bandaríkjunum að flytja út bandaríska hráolíu. Enda hafa Bandaríkjamenn ekki verið sjálfir sér nógir um olíu og þess vegna töldu bandarísk stjórnvöld eðlilegt að setja á slíkt útflutningsbann.

Með hratt vaxandi olíuframleiðslu í Bandaríkjunum síðustu árin hefur myndast mikill þrýstingur frá bandarískum olíuframleiðendum um að fá heimild til olíuútflutnings. Þetta er ámóta eins og óskir kínverskra álframleiðenda um að fá að flytja út ál.

Bæði kínversku álframleiðendurnir og bandarísks olíuframleiðendurnir hugsa fyrst og fremst um sína eigin hagsmuni. Í báðum tilvikum er geysilegur lobbýismi í gangi til að hafa áhrif á stjórnvöld með það að markmiði að útflutningur geti aukist. Það er svo álitamál hvort áliðnaður í Kína nýtur meiri ívilnana stjórnvalda þar en að breyttu breytanda gildir um bandaríska olíuiðnaðinn. 

Það er kannski svolítið sérkennilegt að þrátt fyrir gjörólík stjórnkerfi landanna eru hagsmunirnir þarna svipaðir og viðhorf stjórnvalda sömuleiðis. Og nú hafa kínversk stjórnvöld gefið aðeins eftir og afnumið útflutningstolla að hluta gagnvart kínverska áliðnaðinum. Sama þróun virðist vera að eiga sér stað í Bandaríkjunum gagnvart útflutningi á bandarískri olíu.

Enn sem komið er eru tilslakanir bandarískra stjórnvalda gagnvart olíuútflutningi að vísu afar takmarkaðar. En miðað við viðteknar meginreglur um frjáls viðskipti og hvernig heimshagkerfið hefur verið að þróast síðustu áratugi, hlýtur að vera eðlilegast að bæði olía og ál séu háð sem minnstum viðskiptahindrunum.

Að lokum má nefna að það er óvíst hvort stóriðjustefnan á Íslandi heyri brátt sögunni til. En það eru augljós rök fyrir því að Ísland eigi alls ekki að leggja fleiri egg í álkörfuna. Það er einfaldlega óeðlilega mikil áhætta tekin með því að selja næstum 3/4 allrar raforkunnar til áliðnaðar. Skynsamlegast væri að fækka eggjunum þar og horfa til áhættuminni og arðbærari verkefna fyrir íslensku orkueggin.

Hækkandi raforkuverð til álvera í Kanada og á Nýja-Sjálandi

Undanfarið hefur Pétur Blöndal, framkvæmdastjóri Samáls, gefið í skyn í skrifum sínum á mbl.is að í nýjum samningum um raforkusölu til álvera á Vesturlöndum hafi álfyrirtækin verið að fá hagstæðari verð. Þessar fullyrðingar Péturs eru rangar. Þvert á móti hafa nýju samningarnir leitt til hærra verðs fyrir viðkomandi álver en var skv. eldri samningunum.

Nýlegir raforkusamningar sem hafa verið gerðir við álver bæði í Kanada og á Nýja-Sjálandi eru með þeim hætti að raforkuverðið til álveranna hefur verið hækkað. Og umræddir nýir samningar eru prýðileg staðfesting á þeim sjónarmiðum sem ég hef áður kynnt um raforkuverðið. Eina frávikið er að í þessum nýju samningum er verðtenging við álverð. Það er að mínu mati ekki fordæmi sem Landsvirkjun á að horfa til - þó svo vissulega gæti slík verðtenging verið freistandi fyrir raforkusalann nú á tímum óvenju lágs álverðs.

Umrædd samningsverð eru sýnd á grafinu hér að ofan. Rauðu súlurnar sýna raforkuverð Landsvirkjunar til Norðuráls / Century Aluminum vegna álversins á Grundartanga. Heiðbláa súlan (önnur frá hægri) sýnir raforkuverðið í nýjum samningi Hydro Québec við Alcoa vegna Bécancour-álversins í Kanada. Gráa súlan (þriðja frá hægri) sýnir raforkuverðið til álvers Rio Tinto Alcan við Tiwai Point á Nýja-Sjálandi. Þar er verðið aðeins lægra en í kanadíska samningnum. Helsta ástæða þess er vafalítið sú að skerðingarheimildir raforkusalans skv. samningnum við Tiwai Point eru óvenju miklar - og þar af leiðandi er raforkuverðið þar í reynd mun lægra en Landsvirkjun og Norðurál myndu miða við. Dökka súlan lengst til hægri sýnir svo meðalverðið á raforku til álvera í Bandaríkjunum. Eins og skýrt er tekið fram á grafinu miðast verðin sem þar eru sýnd við meðalverð á áli 2014.

Allt styður þetta við hlutfallslega mikla hækkun á raforkuverði Landsvirkjunar til Norðuráls. Raforkusamningur Norðuráls og Landsvirkjunar rennur út 2019. Engin rök eru til þess að orkuverðið í nýjum samningi verði undir 35 USD/MWst m.v. verðlag 2014. Þetta er mín skoðun. Það má svo vel vera að Landsvirkjun sé annarrar skoðunar - og álíti jafnvel nokkru hærra verð vera eðlilegt. Í því sambandi er vert að muna að Landsvirkjun býður, á heimasíðu sinni, allt að 12 ára samninga á 43 USD/MWst.

Það eru sem sagt sterk rök fyrir því að raforkuverðið sem Norðurál greiðir - vegna nýtingar á íslenskum orkuauðlindum í umsjá Landsvirkjunar - hækki verulega. Það svíður stjórnendum Norðuráls og Century Aluminum. Enda orðnir góðu vanir - því vegna lágs raforkuverðs hefur álverið á Grundartanga lengi verið eitthvert hið hagkvæmasta í heiminum. 

Framhaldið mun væntanlega skýrast bráðlega í viðræðum Landsvirkjunar og Century/Norðuráls. En náist ekki samningar þarna á milli fyrir árslok, þ.e. fyrir áramótin 2015/2016, er eðlilegt að Landsvirkjun bjóði öðrum orkuna til kaups - til afhendingar eftir að orkusamningurinn við Norðurál rennur út 2019.

Í þessu sambandi er ánægjulegt að undanfarin ár hefur verið að myndast meiri eftirspurn eftir íslenskri raforku. Þar má t.d. nefna kísiliðnað og gagnaver og að auki gæti raforkusala um sæstreng verið áhugaverður kostur. Þetta síðastnefnda yrði þó ekki raunveruleiki fyrr en aðeins lengra fram í framtíðina - en æskilegt að viðræður þar um við Breta byrji sem fyrst. Í því skyni m.a. að skýra betur hversu mikilli arðsemi slíkt verkefni gæti skilað Íslendingum. 

Raforkuverðið til álveranna

Í þessari grein er að finna upplýsingar um raforkuverð Landsvirkjunar til álveranna þriggja hér á Íslandi árin 2005-2014. Helstu niðurstöður eru eftirfarandi:

• Lægst er raforkuverðið til Norðuráls (Century Aluminum). Verðið til Fjarðaáls (Alcoa) er aðeins hærra en til Norðuráls. 
• Hæst er raforkuverðið til álversins í Straumsvík (Rio Tinto Alcan; RTA). Ástæða þess er nýr raforkusamningur sem var gerður 2010. Sá samningur er ólíkur hinum orkusamningunum við álfyrirtækin hér, því í nýja samningnum við Straumsvík er raforkuverðið ekki tengt álverði heldur bandarískri neysluvísitölu.
• Mjög lágt raforkuverð til Norðuráls (Century Aluminum) og Fjarðaáls (Alcoa) veldur því að meðalverð raforku til álvera á Íslandi er með því allra lægsta í heiminum.
• Raforkuverðið til Straumsvíkur (RTA) er líka fremur hógvært. Og er t.d. talsvert mikið lægra en meðalverð raforku til álvera í Bandaríkjunum og er álíka eins og meðalverð á raforku til álvera í Afríku.

Lágt verð til Fjarðaáls, en Norðurál er með lægsta verðið

Grafið hér fyrir neðan sýnir meðalverð Landsvirkjunar á raforku til hvers og eins álveranna á tímabilinu 2005-2014. Á grafinu er í öllum tilvikum sýnt meðalverð yfir hvert ár. Öll raforkuverð sem þarna eru sýnd og fjallað er um í þessari grein eru með flutningi.

Álverin eru þrjú; rauði liturinn er raforkuverðið til álvers Norðuráls á Grundartanga (Century Aluminum), græni liturinn er raforkuverðið til álversins í Straumsvík (Rio Tinto Alcan; RTA) og ljósblái liturinn er verðið til álvers Fjarðaáls á Reyðarfirði (Alcoa).

Eins og sjá má á grafinu greiðir álverið í Straumsvík hæsta raforkuverðið, sem nú nálgast að vera um 35 USD/MWst. Árið 2014 greiddi Straumsvík verð sem var tæplega 45% hærra en orkuverðið sem Fjarðaál greiddi og nálægt 60% hærra verð en álver Norðuráls á Grundartanga greiddi.

Meðalverð Landsvirkjunar á hverri seldri MWst til álvera á Íslandi þetta sama ár (2014) var rétt rúmlega 26 USD. Sambærilegt verð til álvera í Afríku það ár var um 30% hærra og sambærilegt verð til álvera í Bandaríkjunum og Evrópu var um 45% hærra.

Framan af áttu allir orkusamningar Landsvirkjunar vegna álveranna það sammerkt að raforkuverðið var tengt álverði. Þess vegna hefur raforkuverðið til álveranna hér oft sveiflast mjög mikið, þ.e. þegar miklar sveiflur hafa orðið á álverði á álmarkaði London Metal Exchange (LME).

Tenging raforkuverðs við álverð dregur úr áhættu álfyrirtækjanna af verðsveiflum (vegna þess hversu raforkukaupin eru stórt hlutfall af rekstrarútgjöldum álvera). Aftur á móti eykur slík verðtenging áhættu orkufyrirtækja. Umrædd verðtenging raforkuverðsins við álverð á LME kemur t.d. mjög skýrt fram á grafinu á á tímabilinu 2008-2010. Einnig er vert að vekja athygli á því að árin 2006-08 var álverð fádæma hátt og þess vegna var raforkuverðið til álveranna líka óvenjulega hátt á því tímabili.

Meðalverð til álvera í Afríku er talsvert mikið hærra en meðalverðið hér á landi

Á grafinu er einnig sýnt meðalverð á raforku til álvera 2014 á tveimur svæðum sem eðlilegast og skynsamlegast kann að vera að Ísland eða íslensk raforkufyrirtæki miði sig við þegar samið er um raforkusölu til álveranna hér á landi. Þ.e. hafi hliðsjón af því hvert raforkuverð er til álvera í Bandaríkjunum (blá súla) og í Evrópu (grá súla). Eins og sjá má er meðalverðið á raforku til álvera bæði í Bandaríkjunum og Evrópu miklu hærra en hér á landi.

Þarna á grafinu er líka sýnt meðalverðið 2014 til álvera í Afríku (svört súla). Sem er áhugaverð viðmiðun. Eins og sjá má er meðalverð raforku til álvera í Afríku talsvert mikið hærra en umrætt meðalverð hér á landi (meðalverð Landsvirkjunar). Þetta er athyglisvert, því pólitísk og þar með rekstrarleg áhætta vegna álversfjárfestinga er vafalítið almennt mun meiri í Afríkuríkjum en er hér á landi.

Þess vegna mætti búast við því að Afríkuríki þyrftu að verðleggja raforkuna ennþá lægra en Ísland til að draga til sín fjárfestingu álframleiðslufyrirtækja. Á móti kemur að vinnuaflið þar syðra er töluvert ódýrara en hér. Það hlýtur þó að teljast eðlilegt að meðalverð á raforku til álvera á Íslandi verði til framtíðar a.m.k. ekki lægra en er til álvera í Afríku.

Alcoa fékk hagstæðan samning 2003

Það eru tvær meginskýringar á því hversu meðalverð á raforku til álvera á Íslandi er ennþá lágt í alþjóðlegum samanburði. Stærsta skýringin er risasamningurinn sem gerður var við Alcoa (Fjarðaál) árið 2003. Þar var samið um verð sem var töluvert langt undir meðalverði á raforku til álvera á þeim tíma.

Hin skýringin á umræddu lágu meðalverði hér er sú að raforkusamningar við Century Aluminum (Norðurál) draga meðalverðið hér líka niður (samningur Landsvirkjunar við Century er tvískiptur og er annars vegar frá 1997 og hins vegar frá 1999, en að auki eru HS Orka og OR/ON að selja raforku til Century). Eins og áður sagði, þá nýtur Norðurál (Century) lægsta raforkuverðsins af álverunum hér. Það eru sem sagt einkum raforkusamningarnir við þessi tvö álfyrirtæki, Alcoa og Century, sem draga meðalverðið hér ansið langt niður.

Það er athyglisvert að samningur Landsvirkjunar við Alcoa hljóðaði upp á svo til sama raforkuverð eins og kveðið er á um í samningi Landsvirkjunar við Century 1997/1999 - að teknu tilliti til breytinga á bandarískri neysluvísitölu (CPI). Þegar litið er til annarra orkusamninga sem gerðir voru við ný álver upp úr aldamótunum sést að þessi samningur Alcoa frá 2003 er fyrirtækinu óvenju hagstæður. Og mögulega tryggir hann að Alcoa sé þarna með í sínum höndum einhverja eftirsóttustu framleiðslueininguna í álbransanum öllum.

Kaflaskil með nýjum samningi Landsvirkjunar og Rio Tinto Alcan árið 2010

Árið 2010 urðu mikilvæg kaflaskil í raforkuviðskiptum Landsvirkjunar við áliðnaðinn. Því það ár gerði Landsvirkjun, undir forystu nýs forstjóra, nýjan raforkusamning við RTA vegna álversins í Straumsvík. Sá samningur fól í sér mikla verðhækkun frá því sem var.

Grafið hér til hliðar er hið sama og að ofan, en hér er sérstaklega búið að setja inn merkingu til að vekja athygli á verðbreytingunni til Straumsvíkur (sbr. grænu súlurnar). Örin sem þarna er sýnd hefur ekki sérstaka þýðingu aðra en þá að vekja athygli á því hversu verðið til RTA hækkaði á umræddu 2ja ára tímabili. Og fór úr því að vera lægst af álverunum hér á landi yfir í það að vera hæst.

Með nýja samningnum 2010 hækkaði ekki aðeins sjálft raforkuverðið til RTA, heldur er verðið í þessum nýja samningi Landsvirkjunar við RTA vegna Straumsvíkur ekki tengt álverði heldur bundið bandarískri neysluvísitölu. Þess vegna hefur verðið þar ekki sigið niður á við, sbr. græna súlan 2011-14, heldur stigið jafnt og þétt upp á við, þrátt fyrir að álverð sé nú lægra en það var þegar samningurinn var gerður 2010.

Þessi nýi samningur hefur dregið mjög úr áhættu Landsvirkjunar og haft afar jákvæð áhrif á afkomu fyrirtækisins. Það er athyglisvert að áður en forstjóraskipti urðu hjá Landsvirkjun um áramótin 2009/2010, hafði staðið til að nýi raforkusamningurinn við RTA yrði bundinn við álverð. Efnahags- og bankahrunið 2008 tafði fyrir því að lokið yrði við að staðfesta þau samningsdrög. Og niðurstaðan varð svo sem sagt allt öðruvísi samningur; samningur sem er miklu jákvæðari fyrir Landsvirkjun en ella hefði verið.

Mögulega lýkur senn raforkuviðskiptum Landsvirkjunar og Norðuráls

Samningurinn frá 2010 við RTA vegna Straumsvíkur var mikið gæfuspor fyrir Landsvirkjun og þar með Íslendinga alla. Bæði var grunnverðið sem þar var samið um mjög viðunandi og dregið úr áhættu Landsvirkjunar með því að álverðstenging var tekin út.

Hér til hliðar er sama grafið birt í þriðja sinn og nú með sérstökum áherslum sem snúa að orkusamningi Landsvirkjunar við Century Aluminum vegna álvers Norðuráls í Hvalfirði. Eins og sjá má er Norðurál (rauðu súlurnar) nú að greiða lægsta raforkuverðið; miklu lægra en Straumsvík (grænu súlurnar) og aðeins lægra en Fjarðaál á Reyðarfirði (ljósbláu súlurnar).

Fyrir liggja upplýsingar um að umræddur raforkusamningur Landsvirkjunar og Century (Norðuráls) renni út árið 2019. Og framlengist ekki nema fyrirtækin nái samningum þar um. Haft var eftir Michael Bless, forstjóra Century, í tengslum við uppgjör fyrirtækisins vegna fyrsta ársfjórðungs þessa árs (2015), að viðræður um áframhaldandi raforkuviðskipti fyrirtækjanna séu byrjaðar.

Þar er væntanlega útilokað að Landsvirkjun veiti Norðurál betri kjör en Straumsvík. Þess vegna mun annað tveggja gerast; að viðskiptum Landsvirkjunar og Norðuráls ljúki eða að nýr raforkusamningur verði gerður sem hljóða muni upp á miklu hærra orkuverð en núverandi samningur. Þriðji möguleikinn er svo kannski sá að fyrirtækin semji um sérstakan skammtímasamning þar sem verðið yrði kannski afar hógvært en að Landsvirkjun geti selt orkuna annað eftir fáein ár. Slíkur samningur gæti t.d. verið skynsamlegur fyrir Landsvirkjun til að eiga auðveldara með að selja raforku um sæstreng milli Íslands og Evrópu þegar hann yrði eða verður tilbúinn.

Augljós rök fyrir því að verðið til Norðuráls fari í u.þ.b. 35 USD/MWst eða rúmlega það - ef raforkuviðskipti halda áfram milli fyrirtækjanna

Inn á grafið hér næst að ofan er sérstaklega merkt hvaða hækkun má telja eðlilega og sanngjarna á raforkuverði Landsvirkjunar til Norðuráls ef samið verður um áframhaldandi viðskipti til lengri tíma. Ljósrauða súlan sýnir sem sagt þá eðlilegu verðhækkun; ef slík hækkun væri komin til framkvæmda. Til samanburðar er sett þarna inn sama örin (e.k. vektor) með nákvæmlega sömu lengd og hallatölu eins og sjá má vegna verðhækkunarinnar til Straumsvíkur. Örin þarna sýnir vel að umrædd verðhækkun til Norðuráls yrði á svipuðum nótum eins og verðhækkunin var til Straumsvíkur.

Þetta segir okkur að ef raforkuverðið í nýjum samningi við Norðurál myndi verða um eða rúmlega 35 USD/MWst, væri það einungis ámóta hækkun eins og átti sér stað með samningi Landsvirkjunar og Straumsvíkur 2010. Vissulega yrði þetta mikil hlutfallsleg hækkun frá því botnverði sem Norðurál hefur lengi notið. En slík hækkun á rafrokuverði til Norðuráls væri augljóslega bæði sanngjörn og eðlileg. Nema að hækkunin ætti að verða ennþá meiri, því hlutfallslega skilar þessi tillaga að verðhækkun í reynd eilítið minni verðhækkun en var í tilviki Straumsvíkur (RTA).

Þar að auki er mikilvægt að hafa í huga að Straumsvíkursamningurinn fól ekki bara í sér endurnýjun á raforkuviðskiptum, heldur var þar einnig samið um aukin orkukaup (vegna þá fyrirhugaðrar stækkunar í Straumsvík). Í slíku tilviki kann að vera eðlilegt að verðhækkun á raforku í heildarsamningi verði eitthvað minni en ella (vegna nýfjárfestingarinnar). Það eru því skýr rök til þess að verðhækkun til Norðuráls ætti að fela í sér að raforkuverðið þar yrði a.m.k. jafnhátt en jafnvel nokkru hærra en er til Straumsvíkur. Þess vegna má segja að u.þ.b. 35 USD/MWst sé einungis algert lágmarksverð í nýjum samningi við Norðurál - og að rök séu til þess að verðið verði jafnvel eitthvað hærra en sú upphæð.

Meðalverðið á raforku til álvera á Íslandi er með því lægsta i heimi

Það er vel að merkja svo að þrátt fyrir þessa tillögu að umræddri verðhækkun vegna raforkusölu til Norðuráls (að verðið færi í um 35 USD/MWst að núvirði eða rúmlega það) yrði raforkuverðið til Norðuráls áfram afar hóflegt í alþjóðlegum samanburði. Og það þrátt fyrir að hlutfallslega væri þetta veruleg verðhækkun (þ.e. miðað við núverandi botnverð sem Norðurál ennþá nýtur). Nýja verðið myndi ekki ekki einu sinni ná því meðalverði sem álver greiða í Bandaríkjunum og Evrópu.

Þess vegna er vel mögulegt að Landsvirkjun telji að orkuverðið í nýjum samningi við Norðurál ætti að vera töluvert hærra en það verð sem ég hef hér nefnt. Hver niðurstaðan verður mun skýrast í yfirstandandi viðræðum fyrirtækjanna.

Eins og lesendum Orkubloggsins ætti að vera kunnugt um, þá brást Norðurál ókvæða við þegar ég benti nýverið á lágt raforkuverð til álvera á Íslandi. Þau hörðu viðbrögð voru kannski fljótfærni eða klaufaskapur af fyrirtækinu - því gagnrýni framkvæmdastjóra fyrirtækisins á mín skrif var sannkallað vindhögg. Eins og lesa má um í grein minni, Erlent stórfyrirtæki í feluleik með raforkuverð, í Kjarnanum.

En kannski voru þessi viðbrögð Norðuráls til marks um að fyrirtækið ætli að grípa til ýmissa ómálefnalegra og jafnvel óþrifalegra aðferða. Í því skyni að reyna að viðhalda því botnverði sem Century Aluminum hefur notið hér á Íslandi fram til þessa. Með því að beita rangfærslum og margskonar þrýstingi á almenning og stjórnvöld. Allt til þess að fá sérmeðferð og sérstakar ívilnanir af hálfu íslenskra stjórnvalda og íslenskra skattborgara - til að fyrirtækið geti áfram notið fáheyrðs botnverðs.

Grafið hér næst fyrir ofan sýnir meðalverð til álvera á nokkrum svæðum og löndum í heiminum 2014 (þetta er graf sem ég hef áður birt). Grafið sýnir líka meðalverð Landsvirkjunar til álvera þetta sama ár. Hafa má í huga að meðalverð á raforku frá öllum raforkufyrirtækjunum til álvera hér á Íslandi er örugglega nokkru lægra en meðalverð Landsvirkjunar. Því vafalítið er raforkuverð ON/OR og HS Orku til álveranna (þau selja raforku til Norðuráls) lægra en meðalverð Landsvirkjunar.

Ástæða þessa er sú að Landsvirkjun hífir meðalverð sitt vel upp með nýja samningnum við Straumsvík. Þess vegna er meðalverðið á Íslandi til álvera örugglega nokkuð lægra en meðalverð Landsvirkjunar (sennilega var meðalverðið yfir heildina hér til álvera nálægt 25 USD/MWst með flutningi árið 2014). Og hvað svo sem því líður, þá er meðalverð Landsvirkjunar á raforku til álvera með því allra lægsta í heiminum. Eins og vel sést á umræddu grafi hér að ofan.

Hagsmunaaðilar áliðnaðar á Íslandi dreifa röngum upplýsingum

Fyrr í sumar báru Ágúst Hafberg hjá Norðuráli og Pétur Blöndal hjá Samáli fram rangar upplýsingar um meðalverð raforku til álvera á Íslandi. Þar sem þeir sögðu verðið vera um 29-30 USD/MWst vegna 2014. Í því sambandi vitnuðu þeir til upplýsinga frá CRU Group, sem bersýnilega voru rangar og augljóst að raunverðið er talsvert mikið lægra. Þær upplýsingar CRU voru reyndar svo rangar að þeim Ágústi og Pétri hefði átt að vera það augljóst. Þess vegna má væntanlega álykta sem svo að tilgangur þeirra hafi beinlínis verið að villa um fyrir fólki - nema ástæðan hafi verið nokkuð óvænt vanþekking þeirra á íslenska raforkumarkaðnum.

Það var sérstaklega hlálegt að það skyldi vera framkvæmdastjóri hjá Norðuráli sem byrjaði að bera umrædda þvælu á borð landsmanna (sbr. grein Ágústs Hafberg sem birtist á Kjarnanum). Því Norðurál er einmitt það álfyrirtækjanna sem er að greiða lægsta raforkuverðið hér. Verð sem er langt undir rétta meðalverðinu og óralangt undir meðalverðinu sem Ágúst hélt fram. Engum ætti að vera betur ljóst en framkvæmdastjóra hjá Norðuráli að það meðalverð sem hann vitnaði til frá CRU hlyti að vera rangt - þ.e.a.s. alltof hátt - og að í reynd sé meðalverðið hér miklu lægra. Ég hef áður útskýrt þetta og óþarfi að endurtaka þær útskýringar nánar hér.

Meðalverðið verður áfram lágt í alþjóðlegu samhengi

Það er athyglisvert að jafnvel þó svo raforkuverð til Norðuráls myndi hækka í u.þ.b. eða rúmlega 35 USD/MWst yrði meðalverð á raforku til álvera á Íslandi ennþá afar lágt í alþjóðlegu samhengi. Sem er einkum vegna þess hversu samningurinn við Alcoa vegna Fjarðaáls dregur meðalverðið hér mikið niður. En einnig vegna þess að verð upp á um 35 USD/MWst í endurnýjuðum raforkusamningi við álver Norðuráls væri nokkuð hógvært verð.

Grafið hér að neðan sýnir meðalverðið eins og það var árið 2014 - að því frátöldu að rauða súlan sýnir meðalverðið frá Landsvirkjun til álvera að teknu tilliti til þess ef raforkuverð Landsvirkjunar til Norðuráls væri um 35 USD/MWst. Þetta er sem sagt sama grafið og hér næst að ofan, nema hvað hér hefur verðið til Norðuráls verið hækkað í um 35 USD/MWst.

Slíkri verðhækkun til Norðuráls mætti augljóslega lýsa sem hóflegri og eðlilegri hækkun, en mikilvægu skrefi til aukinnar arðsemi Landsvirkjunar. Umrædd hækkun myndi duga til að Landsvirkjun skriði yfir meðalverðið til álvera í Rússlandi (eins og það var 2014.

Það ár var orkuverðið til rússneskra álvera reyndar óvenju lágt í dollurum vegna gengisfalls rúblunnar (flest álverin í Rússlandi eru með orkusamninga í rúblum). En ofar í tröppurnar myndi Landsvirkjun sem sagt ekki ná í bili, þrátt fyrir að þarna væri um að ræða hlutfallslega mikla (og eðlilega) verðhækkun til Norðuráls. Það er því algerlega augljóst að það er nákvæmlega ekkert óeðlilegt við það að raforkuverðið til Norðuráls hækki í eða jafnvel nokkuð yfir 35 USD/MWst.

Hækkun til járnblendiverksmiðju Elkem (en þar er samningur líka að renna út 2019) myndi svo að auki bæta arðsemi Landsvirkjunar eilítið meira. Stóra skrefið kemur svo löngu síðar, þegar raforkusamningur Landsvirkjunar við Fjarðaál á Reyðarfirði (Alcoa) rennur út. Alcoa-menn geta því væntanlega haldið áfram að fara hlæjandi bankann, vegna Fjarðaáls, allt fram til 2048.

Nákvæmar upplýsingar - lítil vikmörk

Upplýsingar sem koma fram í þessari grein um raforkuverðið til álveranna byggja á fjölmörgum gögnum úr ólíkum áttum. Þar má nefna ársskýrslur og ársreikninga viðkomandi fyrirtækja, álit Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) og skýrslur erlendra greiningar- og ráðgjafarfyrirtækja. Sum þessara gagna eru opinber, en önnur ekki.

Í sumum tilvikum byggi ég á skýrslum sem líklega voru aldrei ætlaðar til opinberrar birtingar. Því þær eru sumar kyrfilega merktar sem trúnaðarmál. En eru engu að síður aðgengilegar hverjum þeim sem leitar eftir þeim. Samanburður á öllum þessum gögnum sýnir mjög gott samræmi, sem bendir til þess að þær ályktanir sem ég hef dregið um raforkuverðið séu ekki bara góð nálgun við hið raunverulega samningsverð, heldur afar nákvæmar.

Ofangreind framsetning mín á tölunum er gerð með svipuðum eða sambærilegum hætti eins og sjá má gert hjá ýmsum greiningafyrirtækjum, sem sérhæfa sig í orkumörkuðum, þegar þau birta upplýsingar um orkuverð eða greiningu á orkumörkuðum á opinberum vettvangi. Slík fyrirtæki birta almennt ekki slíkar niðurstöður sínar opinberlega, heldur einungis í trúnaðargögnum til viðskiptavina sinna (sumir viðskiptavinir rjúfa reyndar stundum slíkan trúnað, eins og t.d. þeir Ágúst Hafberg og Pétur Blöndal gerðu með því að birta nýverið upplýsingar úr skýrslum sem Norðurál og Samál kaupa af CRU). 

Með sama hætti álít ég að nákvæmari birting á tölunum á opinberum vettvangi sé ástæðulaus. En ég er að sjálfsögðu með ennþá nákvæmari tölur í mínum eigin gögnum (tölur um raforkuverðið til hvers álfyrirtækis hér á hverju ári upp á dollar og cent). Framsetningin hér er sem sagt að yfirlögðu ráði gerð í samræmi við það sem algengast er hjá greiningarfyrirtækjum og með þeim hætti að lesendur skulu gera ráð fyrir að vikmörk séu um 5%.

Niðurstaðan er engu að síður augljós; þær upplýsingar sem eru birtar hér sýna vel hvernig raforkuverðið til álveranna hér hefur þróast undanfarin ár. Og sýna einnig verðmuninn til álveranna innbyrðis og hvernig verðið er í samanburði við önnur lönd eða svæði. Þá álít ég að upplýsingarnar sýni fólki að Norðurál getur með engum hætti vænst þess að fyrirtækið fái nýjan raforkusamning nema orkuverðið þar yrði um eða rúmlega 35 USD/MWst á núvirði. 

Óvissa vegna 2019

Að lokum er vert að vekja athygli lesenda á eftirfarandi. Nýlega var bent á það í grein í Kjarnanum á að ef Norðurál vinni málaferlin vegna orkusamnings við HS Orku, um gildi og túlkun raforkusamnings vegna fyrirhugaðs álvers í Helguvík, hyggist fyrirtækið mögulega nota þá orku á Grundartanga. Þetta er sennilega hárrétt ábending hjá Kjarnanum. Sem sýnir að mikil óvissa er um ráðstöfun raforkunnar sem Landsvirkjun er nú að selja til Norðuráls (skv. samningnum sem gildir til 2019).

Með hliðsjón af þessu er líklega skynsamlegast fyrir Landsvirkjun að einbeita sér nú að því að finna sem fyrst annan kaupanda að þeirri orku sem Norðurál er nú að kaupa (sem nemur um 1.400.000-1.500.000 MWst árlega). Þ.e.a.s. ef Century Aluminum dregur lappirnar með að semja um raforkukaup á þeim nótum sem ég hef lýst hér. HS Orka virðist sig hvergi geta hrært vegna deilunnar við Norðurál. Við getum ekki látið Norðurál/Century komast upp með að ná ámóta taki á Landsvirkjun - með því að samningaviðræður þar dragist á langinn.

Ef ekki sér brátt til lands í viðræðum Landsvirkjunar og Norðuráls er eðlilegt að umrædd orka verði seld öðrum; öðrum sem er tilbúinn til að greiða viðunandi og eðlilegt verð. Ef svo fer geta stjórnendur Norðuráls ekki kennt neinum um nema sjálfum sér. Og starfsfólk hjá Norðuráli, sem kann að missa vinnu sína vegna framleiðslusamdráttar í álverinu á Grundartanga á komandi árum vegna yfirvofandi raforkuskorts, ætti að vera meðvitað um stöðuna. Og eftir atvikum þrýsta á framkvæmdastjórn fyrirtækisins að landa raforkusamningi sem fyrst. Eðlilegum og sanngjörnum samningi þar sem orkuverðið verði um eða rúmlega 35 USD/MWst.

Furðumálflutningur stjórnendaþjálfara um raforkuverð

Á vef mbl.is birti Viðar Garðarsson, markaðsráðgjafi og stjórnendaþjálfari, nýverið samanburð á raforkuverði sem Landsvirkjun (LV) auglýsir og raforkuverði á norræna raforkumarkaðnum; Nord Pool Spot (NPS). Þarna var um mjög einkennilegan samanburð að ræða, því hann endurspeglaði alls ekki raunveruleikann.

Eins og Viðar setti upplýsingarnar fram (sbr. grafið hér til hliðar sem er úr grein hans), er látið líta svo út sem umrætt verð LV hafi mestallt tímabilið síðan í mars 2011 verið hærra en staðgreiðsluverð raforku á NPS. Þetta er einfaldlega rangt.

Það er bagalegt fyrir umræðu um raforkumál þegar svona röng eða villandi framsetning er borin á borð. Við vitum ekki hvort þessi framsetning Viðars hafi beinlínis verið gerð í þeim tilgangi að villa um fyrir lesendum. Eða hvort Viðar kann ekki að setja fram skýrar tölulegar upplýsingar. Hver svo sem ástæðan þarna að baki er, er eðlilegt að benda lesendum á hvað er hið rétta í málinu.

Ef Viðar hefði viljað gæta að því að setja viðkomandi upplýsingar fram með eðlilegum hætti, hefði hann í fyrsta lagi átt að miða við meðalverð á NPS yfir hvert ár fyrir sig (eða miða við meðalverð yfir hvern mánuð ársins eða hverja viku eða hvern dag yfir allt tímabilið). En ekki taka einn einstakan mánuð (marsmánuð) sem viðmiðun, eins og hann gerði (sbr. það sem segir á grafinu hans hér að ofan). Í öðru lagi hefði Viðar átt að gæta þess að reikna verðið á NPS yfir í bandaríkjadali með réttum hætti og það vegna alls tímabilsins, eins og áður sagði. Að öðrum kosti verður samanburðurinn bjagaður (eða villandi eða rangur) eins og varð í tilviki Viðars.

Þegar meðalverð á NPS yfir hvert ár er skoðað og það verð reiknað yfir í USD miðað við meðalgengi viðkomandi árs, fæst réttur og eðlilegur samanburður. Slíkt felur í sér tölfræðilega rétta aðferðarfræði. Og hún skilar allt öðrum niðurstöðum en hið villandi graf Viðars.

Staðreyndin er sú að nær allt viðmiðunartímabilið 2011-2014 var auglýst verð LV lægra en staðgreiðsluverðið á NPS. Sbr. grafið hér til hliðar (þar er miðað við meðalverð raforku á NPS hvert ár fyrir sig á tímabilinu 2011-2014; meðalverðið 2015 kemur svo í ljós í árslok). Hin raunverulega niðurstaða er sem sagt alls ekki sú sem Viðar kynnti, heldur nánast þveröfug. Niðurstaðan er að raforkuverð það sem Landsvirkjun auglýsir er hlutfallslega almennt lægra og miklu samkeppnishæfara en framsetning Viðars gaf til kynna.

Þar að auki verður hér að minna á, að það að bera saman staðgreiðsluverð raforku (spot-verð) annars vegar og langtímaverð í allt að 12 ára sérsamningum hins vegar, eins og Viðar ákvað að gera, hefur afar litla þýðingu. Þarna er í reynd um að ræða tvær ólíkar vörur og öllum slíkum samanburði verður fólk að taka með miklum fyrirvara.

Stórnotendur hafa eðlilega oft lítinn áhuga á því að kaupa raforku á staðgreiðslumarkaði þar sem verðið er afar sveiflukennt og ófyrirsjáanlegt. Eins og er á Nord Pool Spot. Hver og einn kaupandi ræður því auðvitað hvorri vörunni hann sækist eftir (þ.e. raforku á staðgreiðsluverði eða raforku á föstu verði skv. langtímasamningi). En Viðar hefur ekki sýnt fram á að unnt sé að fá eins langa raforkusamninga á NPS-svæðinu á jafn hagstæðu verði eins og Landsvirkjun býður.

Í ljósi umræddrar greinar Viðars og annarra skrifa hans, virðist sem hann telji LV vera að verðleggja raforkuna of hátt. Það ætla ég ekki að dæma um - en ef svo er þá ætti það að geta gefið öðrum raforkufyrirtækjum hér á Íslandi gott tækifæri til að auka markaðshlutdeild sína. En það er reyndar líka rangt sem segir hjá Viðari að umrætt verð LV sé „hagstæðasta verð Landsvirkjunar“. Umrætt verð, 43 USD/MWst, er verð sem LV auglýsir að fyrirtækið bjóði í langtímasamningum. Hvaða verð nákvæmlega er svo samið um við stórkaupanda kann að vera annað verð - og er mögulega oft töluvert lægra (t.d. þegar um er að ræða nýjan stóran viðskiptavin). Um þetta hef ég auðvitað ekki upplýsingar því LV hefur t.a.m. ekki gefið upp verðið í nýlegum samningum. En raforkuverð í nýjum samningum LV er mögulega og jafnvel sennilega nokkuð lægra en umræddir 43 USD/MWst (a.m.k. á fyrstu árum samningstíma). Og þar með ennþá samkeppnishæfara en almennt gildir um verðið á NPS. Hvert hagstæðasta verð sem LV býður er vitum við hreinlega ekki.

Í mínum huga er reyndar fremur súrt að LV sé að bjóða raforku á svo hógværu eða lágu verði sem raunin er (43 USD/MWst í samningum til allt að 12 ára). En það stafar auðvitað helst af því að hér er erfitt að koma raforku í gott verð - vegna einangrunar landsins frá stórum raforkumörkuðum. Þar er eftirspurnin meiri og raforkuverðið því hærra. Vonandi kemur að því að Ísland fái slíkan aðgang að áhugaverðum raforkumörkuðum, enda er Ísland stærsti raforkuframleiðandi heims (per capita). Og þess vegna afar áríðandi fyrir íslensku þjóðina að mögulegt verði að fá aðgang að áhugaverðum raforkumörkuðum. Því þá gæti arðsemi Landsvirkjunar aukist verulega - öllum landsmönnum til hagsbóta.

Aðalatriði þessarar greinar er þó það að Viðar Garðarsson birti graf með samanburði sem afbakar raunveruleikann. Lesendur ættu að spyrja sig hver sé tilgangurinn með slíkri birtingu. Að blekkja lesendur með villandi upplýsingum? Eða var þetta kannski bara klaufaskapur hjá Viðari? Eða er hann að fá lélegar leiðbeiningar frá vinum sínum í framkvæmdastjórn Norðuráls?

Sæstrengur milli Noregs og Bretlands

Rafstrengur verður lagður milli Noregs og Bretlands. Þetta var tilkynnt fyrr á árinu. Og nú í morgun var tilkynnt að búið er að semja um framleiðslu á strengnum, spennistöðvunum og lagningu kapalsins. 

Sæstrengurinn milli Noregs og Bretlands slær núgildandi lengdarmet. Sem er í höndum NorNed milli Noregs og Hollands. Þetta nýja lengdarmet verður 730 km. Þar með er lengdarmetið slegið um rúmlega 25%. Ennþá lengri sæstrengir af þessu tagi eru þó bæði tæknilega og fjárhaglega mögulegir. Þess vegna styttist augljóslega í að svona sæstrengur verði lagður milli Íslands og Evrópu.

Sæstrengurinn milli Noregs og Bretlands kallast NSN-Link. Flutningsgetan verður sem nemur 1.400 MW. Með kaplinum geta Norðmenn nýtt sér hið mikla stýranlega vatnsafl í Noregi til að auka ennþá meira hagkvæmni og arðsemi af nýtingu náttúruauðlinda sinna. Og nýtt sér verðmun og verðsveiflur á breskum raforkumarkaði til að hámarka hagnað sinn.

Þetta er samskonar tækifæri eins og kapall milli Íslands og Bretlands myndi skapa okkur Íslendingum. Og gefa okkur færi á að brjótast út úr því ástandi að orkan hér er strönduð og skilar okkur þess vegna núna algerri lágmarks arðsemi. Fram til þessa hefur íslensk raforka fyrst og fremst skapað erlendum álfyrirtækjum arð. Það mun vonandi breytast sem fyrst og þjóðin í stórauknum mæli fá að njóta arðsins af nýtingu íslensku orkuauðlindanna.

Raforkuspá BNEF til 2040

Hvernig munu raforkumarkaðir þróast næstu 25 árin? Eftir þann tíma verður árið 2040 gengið í garð. Bloomberg New Energy Finance (BNEF) var að birta raforkuspá sína fram til 2040 (BNEF New Energy Outlook 2040; NEO 2015). Þar kennir ýmissa grasa, en meginniðurstaða BNEF felst í eftirfarandi fimm atriðum:

Meginatriðin í raforkuþróun fram til 2040

1. Gríðarlegur vöxtur í nýtingu sólarorku.
2. Stóraukin raforkuframleiðsla á vegum einstaklinga og almennra fyrirtækja, einkum með nýtingu sólarorku, ásamt því að öflugir rafgeymar verða nýttir til að safna raforku og auka hagkvæmni.
3. Aukinn orkusparnaður vegna tækniþróunar sem lýtur að lýsingu og loftkælingu. Þetta mun að mati BNEF spara svo mikla raforku að raforkunotkun innan OECD mun fara minnkandi. Og raforkunotkunin innan þess ríkjahóps verða minni árið 2040 en 2014.
4. Áhrif aukinnar jarðgasvinnslu munu að mati BNEF að mestu takmarkast við Bandaríkin og ekki hafa nein afgerandi áhrif á orkunotkun í heiminum.
5. Þrátt fyrir mikla fjárfestingu í endurnýjanlegri orku álítur BNEF að notkun kola muni aukast svo mikið í þróunarríkjunum, að losun koltvísýrings muni halda áfram að vaxa allt fram til ársins 2029. Og að árið 2040 muni árleg losun koltvísýrings í heiminum verða um 13% meiri en losunin var árið 2014.

Mikill vöxtur raforkuframleiðslu frá endurnýjanlegum auðlindum

Samkvæmt NEO 2015 verður fjárfest fyrir rúma 12 þúsund milljarða USD í raforkuframleiðslu í heiminum á tímabilinu 2015-2040. Þar af muni um 78% fjárfestingarinnar eiga sér stað í nýmarkaðslöndum, þ.e. utan OECD. BNEF álítur að um 2/3 allrar fjárfestingarinnar, þ.e. um 8 þúsund milljarðar USD, verði í endurnýjanlegri raforkuframleiðslu. Og að afgangurinn, um 4 þúsund milljarðar USD, muni dreifast nokkuð jafnt á kjarnorku, kol og jarðgas.

Þessi mikla fjárfesting í endurnýjanlegri orku merkir að hlutfall hennar mun vaxa mikið. Þ.e. fara úr því að vera rúmlega 20% í dag og í um 46% árið 2040. Þessari miklu aukningu í nýtingu endurnýjanlegrar orku fylgja ýmis tækifæri. Vind- og sólarorka nema í dag um 5% framleiddrar raforku, en skv. BNEF munu þessir orkugjafar standa undir um 30% allrar raforkuframleiðslu árið 2040!

Þetta er vel að merkja hvort tveggja mjög sveiflukennd tegund raforkuframleiðslu. Fyrir vikið þarf geysileg aukning að verða í sveigjanlegri raforkuframleiðslu. Sú þróun er óhjákvæmileg til að mæta því þegar sólin skín ekki og/eða þegar vind lægir. Slík sveigjanleg eða stýranleg raforkuframleiðsla felst einkum í gasorkuverum og vatnsaflsvirkjunum með miðlunarlónum.

Þessi þróun myndi vafalítið gera hið sveigjanlega íslenska vatnsafl ennþá verðmætara en áður - að því gefnu að Íslandi hafi aðgang að t.d. evrópskum raforkumarkaði. Það á svo eftir að koma í ljós hvort þróun rafmagnskapla mun leiða til þess að á þessu tímabili, þ.e. fram til 2040, verði lagður sæstrengur/ sæstrengir milli t.d. Evrópu og N-Ameríku. Eitt er víst; tækniþróunin stoppar ekki og ný tækifæri eru sífellt að skapast.

Hrávara verður eðalvara

Komin er fram delluhugmynd um álver í Skagabyggð. Hugmyndin er einfaldlega óraunhæf því álver þar getur ekki orðið að veruleika. Nema með niðurgreiddri fjármögnun þar sem íslensk eðalvara yrði seld sem hrávara og því á botnverði. Slíkt væri bæði andstætt eðlilegum viðskiptalegum forsendum og mjög óskynsamleg meðferð á þeim verðmætum sem íslensk orka felur í sér.

Viðskiptalegar forsendur nýs álvers eru ekki fyrir hendi

Það voru ekki viðskiptalegar forsendur til að álver yrði byggt við Húsavík. Og það voru ekki viðskiptalegar forsendur til þess að álver yrði byggt í Skagafirði. Og það eru ekki viðskiptalegar forsendur til að álver rísi í Helguvík. Sama gildir um nýjar hugmyndir um álver annars staðar á Íslandi. Þetta er sá raunveruleiki sem hefur verið að mótast á síðustu áratugum og þó hvað hraðast á síðustu tíu árum eða svo.

Verð á áli og kostnaður við raforkuöflun hér veldur því að allar hugmyndir um ný álver hér á Íslandi eru óraunhæfar. Nýtt álver mun ekki rísa á Íslandi nema það yrði byggt á öðrum forsendum en viðskiptalegum. Svo sem að ákveðið yrði að álverið fengi raforku sem í reynd væri niðurgreidd af hinu opinbera og/eða að fyrirtæki eða lífeyrissjóðir myndi niðurgreiða lánsfé til álversuppbyggingarinnar.

Það er næg óbeisluð orka á Íslandi til að reisa nýtt álver. Það myndi þó taka langan tíma að virkja næga orku fyrir álver (ásamt því að reisa ný flutningsmannvirki til að koma raforkunni til álversins). Af þeirri ástæðu einni gæti nýtt álver ekki verið gangsett fyrr en eftir fjölda ára. En jafnvel þó svo bygging álvers sé þannig fræðilega möguleg innan áratugar eða svo, strandar hugmyndin á viðskiptalegum forsendum. Ekkert orkufyrirtæki á Íslandi mun sjá hag í því að selja raforku til nýs álvers.

Orkubylting hefur átt sér stað - orkumarkaðir hafa gjörbreyst

Á síðustu árum og átatugum hafa geysilegar breytingar orðið á raforkumörkuðum heimsins. Þar skiptir mestu aukin og almenn áhersla á að hlutfall raforku frá endurnýjanlegum auðlindum aukist. Þetta merkir að eftirspurn eftir slíkri raforku hefur snaraukist, sem lýsir sér vel í mikilli aukningu á sólar- og vindorkuverum víða um heiminn.

Þessi þróun var þegar byrjuð að krafti þegar Orkubloggið hóf göngu sína árið 2008. Þá skrifaði Orkubloggarinn að við eigum eftir „að upplifa miklar og jákvæðar tækniframfarir og aukningu í nýtingu á endurnýjanlegri orku“ og að „mestum uppgangi spái ég í nýtingu sólarorku“. Þessi orð eiga jafn vel við í dag ef ekki ennþá betur. Því síðustu árin hefur t.a.m. kostnaður við framleiðslu sólarorkurafmagns lækkað verulega og slík raforkuframleiðsla því sífellt áhugaverðari og útbreiddari.

Í þessu sambandi má nefna glænýja spá Bloomberg New Energy Finance (sbr. grafið hér að ofan). Þar kemur fram að til ársins 2040 muni fjárfesting í grænni raforkuframleiðslu nema um 2/3 allrar fjárfestingar í nýrri raforkuframleiðslu. Og að þar verði fjárfesting í sólarorku langmest.

Íslensk raforka er ekki lengur hrávara heldur eðalvara

Það er eðlilegt að mestum vexti sé spáð í virkjun sólarorku. Því þar er um að ræða endurnýjanlega og óþrjótandi orkulind (þegar miðað er við tímaskyn mannkyns - sólin mun jú á endanum brenna upp en það er dulítill tími þangað til). Það er engu að síður svo að sú orkuvinnsla er og verður miklu dýrari en kostnaðurinn við að virkja íslenskan jarðvarma og ennþá frekar hið stýranlega íslenskt vatnsafl.

Helstu orkukostir Íslands eru því einhverjir þeir hagkvæmustu og eftirsóttustu sem um getur. Og þróunin á raforkumörkuðum heimsins veldur því að héðan í frá verður okkur kleift að selja íslenska raforku sem eðalvöru - í stað þess að selja hana fyrst og fremst sem hrávöru til stóriðju eins og við höfum stundað fram til þessa. Þetta merkir að arðsemi af raforkuvinnslu á Íslandi hefur alla möguleika til að fara jafnt og þétt vaxandi. Þarna liggja mikil og jákvæð tækifæri fyrir hina íslensku þjóð. En það er okkar að nýta þau tækifæri. Það gerum við ekki með því að taka eðalvöruna og selja hana sem hrávöru.