Viðvarandi offramboð af áli?

Álverð er lágt og gengi álfyrirtækja almennt í takti við það. Þegar horft er til Íslands bitnar þetta á álverinu í Straumsvík. Aftur á móti skiptir þetta lága álverð miklu minna máli fyrir álver Norðuráls (Century Aluminum) og álver Fjarðaáls (Alcoa). Þau njóta þess að raforkuverðið er tengt álverði (um leið og þau njóta lágs verðs á súráli). Í tilvikum þessara tveggja álvera bitnar lágt álverð aftur á móti mjög á raforkusalanum. Sem er fyrst og fremst Landsvirkjun.

Ástandið á álmarkaði núna er sem sagt súrt fyrir álver ÍSAL í Straumsvík (Rio Tinto Alcan). Fyrir það álver skiptir miklu að álverð fari senn að hækka. Og það mun einmitt gerast - ef marka má spár helstu álfyrirtækjanna. Þannig spáir Alcoa því að strax á þessu ári (2016) verði umframeftirspurn eftir áli. Þ.e. að notkunin aukist svo mikið meira en framboðið að það muni minnka álbirgðir verulega. Og verðið þá væntanlega hækka.

Þarna er Rusal sammála Alcoa. En margir eru á allt öðru máli. Þannig álítur framleiðslubróðir þeirra Alcoa og Rusal, norska Hydro, að mikið offramboð af áli sé ennþá í kortunum.

Og þegar litið er til fjárfestingabanka og ráðgjafafyrirtækja virðist sem flestir veðji á áframhaldandi offramboð. Þannig álítur Goldman Sachs að offramboð af áli í ár muni nema um 2,5-3 milljónum tonna. Sem jafngildir um 5% af heimsframleiðslunni.

Ef spá Goldman Sachs gengur eftir, merkir það að offramboð af áli verði hlutfallslega miklu meira en t.d. offramboð af olíu. Ef þetta fer svo, þá eru það afar slæmar fréttir fyrir Landsvirkjun. Og sömuleiðis fyrir HS Orku og ON/OR, sem bæði selja raforku til Norðuráls í Hvalfirði á skelfilega lágu verði.

Fyrst og fremst minnir þetta ástand okkur á mikilvægi þess að dregið verði úr verðtengingu við álið í raforkusamningunum hér. En þeir samningar eru því miður sjaldan lausir. Þess vegna er mjög mikilvægt að grípa tækifærið þegar þeir losna, til að ná fram slíkum breytingum. Eins og núna þegar orkusamningar Norðuráls renna út hver af öðrum á komandi árum.

Um leið þurfa íslensku orkufyrirtækin að huga vandlega að því að fjölga eggjunum í viðskiptamannakörfum sínum. Og leitast við að minnka hlutfallslega raforkusölu til álvera. Og þannig draga úr áhættu orkufyrirtækjanna. Það er langtímaverkefni, en hvert skref í þá átt er afar mikilvægt. Sú þróun þyrfti að ganga hraðar fyrir sig. Þar reynir auðvitað mjög á markaðsstarf fyrirtækjanna. Þar virðist einhæfnin vera full mikil, sbr. hvernig þau virðast öll undanfarið hafa verið að horfa til kísiliðnaðar fyrst og fremst. Þarna þarf að spýta í lófana.

Sæstrengur sífellt betra tækifæri

Sífellt meira sést fjallað um það álit breska raforkudreififyrirtækisins (UK National Grid) að raforkuskortur vofi yfir Bretum.

Þannig hófst grein hér á Orkublogginu fyrir um þremur mánuðum. Nú í janúar sem leið (2016) mátti svo enn á ný lesa um þessa hættu á orkuskorti í Bretlandi. Það sem þrýstir á þessa þróun í Bretlandi er áætlun um umfangsmikla lokun kolaorkuvera þar í landi. Það kallar á mikla fjárfestingu í nýjum orkuverum og þá einkum gasorkuverum. En horfur eru á því að sú uppbygging taki nokkuð langan tíma - og þess vegna aukast líkur á raforkuskorti.

Til að komast hjá slíkum vandræðum er ráðgert að setja verulega fjármuni í það m.a. að borga orkufyrirtækjum fyrir að auka afl sitt, sem geti verið til reiðu þegar á þarf að halda (sbr. capacity market). Það fyrirkomulag er mjög umdeilt og dýrt. Og hvað sem því líður, þá eru þessar aðstæður í Bretlandi til þess fallnar að bæta samningsstöðu þeirra sem geta boðið Bretum aðgang að meiri orku - og þá einkum og sér í lagi meiri endurnýjanlegri orku.

Það er þessi staða sem er mjög áhugaverð fyrir Ísland að nýta. Mikill áhugi er á tengingu Íslands og Bretlands með raforkusæstreng. Og þar hefur tækifærið sjaldnar verið betra en einmitt um þessar mundir. Þess vegna er ástæða til að ætla að viðræður íslenskra og breskra stjórnvalda um slíka tengingu milli landanna muni skila þeirri niðurstöðu að slíkt verkefni sé jákvætt fyrir báðar þjóðirnar. Og muni verða að veruleika.

Raforkunet kynnt í Tromsö

Nú fyrr í vikunni sem er að líða bárust athyglisverð tíðindi norðan frá Tromsö í Noregi. Þangað var m.a. mættur íslenski atvinnuvega- og nýsköpunarráðherrann. Til þess m.a. að greina frá „nýrri skýrslu um hagkvæmni þess að tengja raforkukerfi Grænlands, Íslands, Færeyja og Noregs með sæstrengjum.“

Skv. frétt á vef Orkustofnunar er skýrslunni ætlað að marka „fyrstu skrefin í átt að raforkuflutningskerfi í Norður-Atlantshafi“. Gallinn er bara sá að þessi skýrsla er fremur vandræðaleg lesning. Og ástæðan er nokkuð augljós. Skýrsluhöfundar virðast bara alls ekki hafa lagt sig eftir því að kynna sér málið nægjanlega vel.

Þetta er t.a.m. ákaflega áberandi í umfjöllun skýrslunnar um tækni og kostnað við þá neðansjávarstrengi, sem eiga að byggja upp það sem í skýrslunni er kallað North Atlantic Energy Network. Þær heimildir sem byggt er á, eru fjarska fábrotnar og þess virðist lítt hafa verið gætt að kynna sér nýjustu upplýsingar sem um þessi mál fjalla.

Það sker líka í augu að sjá þarna tilvísanir í anda grunnskólaritgerða, þ.e. á almenn uppflettiorð á Wikipediu. Og skýrsluhöfundar virðast ekkert hafa kynnt sér nýlega og fróðlega sérfræðigrein um sæstrengi, sem unnin var á liðnu ári á vegum rannsóknaseturs Evrópusambandsins um orku og samgöngur (EU JRC-IET). Greinin sú ber titilinn HVDC Submarine Power Cables in the World. State-of-the-Art Knowledge og þar er að finna nýtt og greinagott yfirlit um þessa tækni. Ekki er í skýrslunni heldur að finna neina tilvísun í ítarlegasta og nýjasta ritið sem skrifað hefur veið um þessi mál, þ.e. raforkutengingar af þessu tagi, sem er tvímælalaust bókin Renewable Energy Integration - Practical Management of Variability, Uncertainty and Flexibility in Power Grids.

Þess í stað er í umfjöllun skýrslunnar um kostnað háspennustrengja af því tagi sem þetta raforkunet í N-Atlantshafi á að byggja á, einkum vitnað í blaðagreinar og ótilgrein munnleg ummæli á fundum. Þetta eru afskaplega óvísindaleg vinnubrögð - þegar hafðar eru í huga allar þær fjölbreyttu stofnanir sem að þessari vinnu stóðu (f.h. Íslands var það Orkustofnun).

Þá er sumt í íslenska hluta skýrslunnar ákaflega vandræðalegt. Þar segir t.a.m. að á Íslandi séu ekki til neinar opinberar upplýsingar um raforkuverð nema til heimila. Sem er alrangt. Allir sem þekkja til orkumála á Íslandi vita jú að hérlendis liggja fyrir prýðilegar upplýsingar um raforkuverð til annarra en bara heimila. Þannig hefur Landsvirkjun nú í nokkur ár birt í ársskýrslu sinni meðalverð raforku til iðnaðar. Og sá sem þetta skrifar hefur birt bæði meðalverð hér til álvera og raforkuverð til hvers álvers fyrir sig. En skýrsluhöfundar virðast ekkert af þessu vita - eða vilja ekki af því vita. 

Ekki síður sérkennilegt er að lesa þann hluta skýrslunnar sem fjallar um samanburð á raforkuverði á Íslandi og í öðrum löndum Evrópu. Þar kemur fram að kapall milli Íslands og Evrópu kunni að vera áhugaverður því raforkuverð til heimila í Evrópu, þ.e. í Evrópusambandinu (ESB), sé um helmingi hærra en á Íslandi.

Í þessum samanburði er miðað við meðalverðið í ESB á fyrri hluta ársins 2012. Sem eru auðvitað afkáralega gamlar upplýsingar til að nota til samanburðar í skýrslu sem er að koma út núna í ársbyrjun 2016. Það sem er þó ennþá kyndugra er að þarna eru bornar saman tölur um raforkuverð til heimila með sköttum. En skattar á raforku eru afar mismunandi frá einu landi til annars (bæði vsk svo og umhverfisskattar sem sum lönd leggja á raforku). Þessi samanburður er sem sagt út í hött eða í besta falli mjög bjagaður og tilgangslaus. Þarna hefði miklu fremur átt að bera saman heildsöluverð á raforku. Og eftir atvikum hefði svo einnig mátt bera saman raforkuverð með flutningskostnaði og loks líka með sköttum ef menn hefðu viljað. En heildsöluverðið er þarna grundvallaratriðið þegar meta á mögulegan ábata Íslands af svona raforkutengingum.

Þá er líka afkáralegt að þarna skuli ekki hafa verið lögð áhersla á að gera samanburð á íslensku raforkuverði við raforkuverð í þeim löndum sem mögulegt væri að tengjast (þar er Bretland nærtækast). Þess í stað er í skýrslunni einungis tilgreint hversu mikill munur er á raforkuverði á Íslandi og meðalverði í ESB. Slíkur samanburður segir lítið sem ekki neitt um ábata Íslands af svona raforkutengingu - bæði vegna þess að þarna er um að ræða meðalverð með sköttum og vegna þess að meðalverð innan ESB segir nákvæmlega ekkert um það hvort það gæti borgað sig að tengjast t.d. Bretlandi eða Írlandi. Það sem þarna skiptir máli í svona samanburði er verðið á því raforkumarkaðssvæði sem kapallinn myndi tengjast við (hvort sem það er Bretland eða annað land) - og þá heildsöluverðið með flutningskostnaði um sæstrenginn en án skatta. Samanburðurinn sem settur er fram í skýrslunni er í reynd gagnslaus.

Að auki má nefna að ekki er einu orði minnst á það í skýrslunni að í sumum löndum Evrópu býðst sérstaklega hátt verð fyrir orku sem flokkast sem endurnýjanleg og/eða lítt kolefnislosandi. Þar er á ferð einhver allra mikilvægasti hvatinn fyrir land eins og Ísland að huga að möguleikanum á tengingu við Evrópu. Og þar er núverandi regluverk hagstæðast í Bretlandi.

Svo er eitthvað kjánalegt við það að skýrsluhöfundar skuli notast við kort sem gefur til kynna að útflutningsleið á íslenskri orku yrði beint yfir Mýrdalsjökul. En það er reyndar smáatriði, enda hljóta allir að vita að sú merking er marklaus. Eftirtektarverðara er að skýrsluhöfundar álíta að mögulega séu mikil tækifæri í að nýta sólarorku á Grænlandi til orkuframleiðslu. Það má svo sem vel vera að slíkt getir reynst hentugt í hinum afar dreifðu þorpum Grænlands - yfir sumartímann þegar sól er hæst á lofti. En ef að fólk vill í alvöru huga að möguleikum á orkuframleiðslu á Norðurslóðum, ætti svona samráðsvettvangur kostaður af opinberu fé kannski að sýna aðeins faglegri vinnubrögð.

Tekjur Landsvirkjunar af álverunum lækkuðu 2015

Álverð lækkaði töluvert á liðnu ári (2015) frá því sem var árið áður. Ein afleiðing þess er að tekjur Landsvirkjunar (LV) pr. selda MWst til álveranna 2015 eru lægri en var 2014.

Grafið hér að neðan sýnir verðþróunina á raforkusölu LV til álveranna tímabilið 2005-2015. Hver súla sýnir meðalverð hvers árs á raforku til viðkomandi álvers. Athuga ber að flutningskostnaður er innifalinn í verðinu.

Raforkuverðið til bæði Norðuráls (Century Aluminum) og Fjarðaáls (Alcoa) er tengt álverði á London Metal Exchange; LME. Þess vegna olli lækkun álverðs árið 2015 því að raforkuverð þessara fyrirtækja til Landsvirkjunar lækkaði.

Þarna birtist okkur sú áhætta sem hvílir á Landsvirkjun vegna lækkandi álverðs. Eðlilegra væri að sú áhætta hvíldi á sjálfum álfyrirtækjunum eingöngu, en ekki orkufyrirtækinu. Það er þessi ósanngjarna áhættuskipting sem veldur því að Century Aluminum, eigandi Norðuráls, stærir sig af því að álverið í Hvalfirði getur skilað jákvæðu fjárflæði svo til án tillits til þess hversu langt niður álverð fer. Rekstur álversins er sem sagt með ólíkindum áhættulítill fyrir Century. Og sama má reyndar segja um álver Alcoa á Reyðarfirði, þó það greiði eilítið hærra raforkuverð en Norðurál.

Orkuverðið til Straumsvíkur (Rio Tinto Alcan; RTA) var einnig tengt álverði allt fram á 2010. Þá var gerður nýr orkusölusamningur þar sem raforkuverðið er tengt bandarískri neysluvísitölu (CPI). Sú vísitala hækkaði mjög lítið á árinu 2015, en þó aðeins. Þess vegna hækkaði raforkuverðið til RTA eilítið milli áranna 2014 og 2015. Sá samningur er mjög jákvæður fyrir afkomu Landsvirkjunar.

Hér til hliðar er dæmi um hvernig birta mætti rauntímaupplýsingar um raforkuverðið til álveranna á Íslandi. Sem ég hef verið að velta fyrir mér að setja upp, svo hver og einn geti jafnan séð hvert raforkuverðið til álveranna er. 

Fáfnir Viking í reiðuleysi

Íslenska fyrirtækið Fáfnir Offshore gerir út þjónustuskipið Polarsyssel. Sem hefur verið á sex mánaða samningi hjá Sýslumanninum á Svalbarða, en er að öðru leyti verkefnalaust. Enda staðan í þjónustuskipaútgerð af þessu tagi afar erfið þessa dagana - vegna þess hversu fyrirtæki í olíubransanum eru að draga saman seglin.

Fáfnir Offshore er með annað svona skip í smíðum, sem er Fáfnir Viking. Það er norska skipasmíðastöðin Havyard sem smíðar bæði skipin. Fyrirkomulagið er reyndar þannig að skrokkurinn er smíðaður hjá skipasmiðastöðvum úti í heimi, þar sem vinnuaflið er ódýrt, en skipin svo fullgerð heima í Noregi. Sérstök lánastofnun í eigu norska ríkisins, Exportkreditt, lánar svo kaupendum skipanna gjarnan stóran hluta kaupverðsins. Þannig liðkar norska ríkið fyrir því að viðhalda skipasmíði í Noregi.

Havyard er skráð á hlutabréfamarkaðnum í Osló (þar sem hlutabréfaverð félagsins hefur fallið mikið og er enn á niðurleið). Í grunninn er Havyard þó fjölskyldufyrirtæki, þar sem Per Sævik og fjölskylda á meirihluta í félaginu. Sævik er einnig meirihlutaeigandi í skipaútgerðinni Havila, sem á og gerir út fjölmörg þjónustuskip af þessu tagi. Hann kemur einnig víðar að í svona útgerð og er t.a.m. stór hluthafi í færeysku skipaútgerðinni Skansi Offshore.

Fyrir um tveimur árum ákváðu íslenskir bankar að gerast bæði lánveitendur og fjárfestar í þessari þjónustuskipaútgerð. Tímasetningin hjá bönkunum íslensku gat vart verið óheppilegri. Því með fallandi olíuverði hefur stór hluti af verðmæti bæði Havila og Havyard á hlutabréfamarkaði gufað upp. Havyard er í verulegum vandræðum og Havila er á barmi gjaldþrots.

Augljóst er að helsta ástæða þess að skipaútgerð Sævik nálgaðist fé hjá íslenskum bönkum er að þeir bankar voru tilbúnir í meiri áhættu en norskir bankar. Íslenskir bankar komu einnig að fjármögnun Fáfnis Offshore. Þar er skipið Polarsyssel með ónóg verkefni og engin verkefni hafa verið tryggð fyrir hitt skipið; Fáfni Viking. Sem Fáfnir Offshore á að fá afhent frá Havyard á næsta ári; 2017.

Bæði þessi skip eru hönnuð sem Platform Supply Vessels (PSV), þ.e. þjónustuskip fyrir olíuborpalla. Þar er nú geysilegt offramboð af skipum og sáralitlar líkur á að þar verði unnt að finna verkefni fyrir skipin á næstu misserum. Og ef lágt olíuverð dregst á langinn, eru yfirgnæfandi líkur á að Fáfnir Offshore að óbreyttu stefni beint í gjaldþrot.

Þarna er þó tækifæri til að bjarga verðmætum. Þar skiptir miklu að félagið gæti sín á því að uppfylla skilyrði í samningi sínum við Sýslumanninn á Svalbarða, en þar hefur stjórn fyrirtækisins undanfarið verið á mjög hálum ís. Ekki síður skiptir miklu að fyrirtækið nái að finna farsæla lausn vegna Fáfnis Viking. Þar er sennilega besta tækifærið fólgið í því að nýta eftirspurn vindorkuiðnaðarins eftir þjónustuskipum.

Í Norðursjó, þ.e. við strönd landa eins og Bretlands, Danmerkur og Hollands, hefur verið góður vöxtur í byggingu stórra vindrafstöðva. Þessi vindorkuver í hafinu þurfa talsverða þjónustu og til þess eru smíðuð sérstök þjónustuskip sem kallast Service Operation Vessels (SOV). Það væri vafalítið skynsamlegast fyrir Fáfni Offshore að breyta hönnun Fáfnis Viking úr PSV í SOV og um leið tryggja skipinu samning í vindorkuiðnaðinum í Norðursjó. Þar er t.a.m. þýska Siemens umsvifamikið og hefur undanfarin misseri verið að leita eftir aukinni þjónustu SOV í tengslum við sinn rekstur. 

Helsti ókosturinn við að breyta hönnum Fáfnis Viking úr PSV í SOV er sá að það væri nokkuð kostnaðarsamt. Á móti kemur að skipasmíðar sem flokkast undir SOV eiga mun greiðari aðgang að fjármögnun, þar sem lánatíminn er lengri en ef um er að ræða PSV. Þar að auki bjóðast svona skipum mjög langir þjónustusamningar. Þess vegna er rekstur slíkra skipa augljóslega áhættuminni en gerist í PSV-bransanum. Þetta væri því farsælasta leiðin fyrir Fáfni Offshore vegna Fáfnis Viking.

Olíuverð í árslok 2017 verður 20-100 USD

Fyrirsögnin hér að ofan endurspeglar álit upplýsingaskrifstofu bandaríska orkumálaráðuneytisins (EIA). Þ.e. að í árslok 2017 muni tunna af hráolíu seljast á bilinu 20-100 USD.

Þetta þýðir einfaldlega að EIA álítur afskaplega erfitt að fá skýra mynd af olíumarkaðnum. Eins og gildir auðvitað um alla. Enginn getur sagt til um það af einhverri nákvæmni, hvernig olíuverð mun þróast á næstu misserum og árum.

Það eina sem er augljóst að olíuverð getur ekki haldist svo lágt sem nú er til eilífðarnóns. Verðið er núna undir 30 USD/tunnan, sem er undir meðalkostnaði olíu úr núverandi vinnslusvæðum. Og óralangt undir því olíuverði sem nauðsynlegt er til að unnt sé að ráðast í flest ný olíuverkefni.

En þó svo EIA spái olíuverði á bilinu 20-100 USD/tunnu í árslok 2017, þá álítur EIA þó líklegast að olíuverð fari senn að hækka hægt og rólega. Og verði nálægt 40 USD/tunnu í árslok (2016). Og olíuverðið verði farið að nálgast 60 USD í árslok 2017. Um leið lætur EIA þess getið, að til skemmri tíma litið virðist sem lítil stjórn verði á olíuframboði. Og þess vegna sé mögulegt að verðið muni lengi haldast mjög lágt og jafnvel nálægt 20 USD/tunnu. En að sviðsmyndin geti vissulega orðið allt önnur og olíuverð geti brátt hækkað mikið - og verði jafnvel komið í að allt að 100 USD í árslok 2017.

Þetta er til marks um hversu viðkvæmur olíumarkaðurinn er. Í dag eru framleiddar um 95 milljón tunnur af olíu á dag. En það hvort olíuverð tekur dýfu eða stökk ræðst af mjög litlum sveiflum í framboði og eftirspurn. Sveifla upp á ca. 1-2 milljónir tunna (þ.e. um 1-2%) getur valdið verðsveiflu upp á tugi USD.

Skv. grafinu hér til hliðar, sem Alþjóða orkustofnunin (IEA) birti í gær, býst IEA við því að framan af 2016 verði daglegt olíuframboð umfram eftirspurn (notkun) sem nemi um 1,5 milljónum tunna. Sem þýði að heimurinn verði að drukkna í olíu. Vegna offramboðs sem þó er einungis innan við 2% markaðarins.

Þessi dramatísku orð IEA eru ekki án tilefnis. Því eins og áður sagði getur furðulítið misræmi milli olíuframboðs og olíunotkunar valdið mjög miklum verðsveiflum. Þess vegna er einmitt fjárfesting í öllu sem tengist olíuiðnaðinum mjög áhættusöm. 

IEA væntir þess að á síðari hluta ársins (2016) fari að draga saman með framboði og eftirspurn á olíumarkaði. Og þá muni olíuverð sennilega hækka. En áður en það gerist kunni verðið að fara ennþá neðar en nú er. 

Það er ekki óhugsandi að olíuverð lækki niður í 20 USD og fari jafnvel ennþá neðar. Nýjustu fréttirnar eru þær að slakinn í kínverska efnahagslífinu er ennþá að stríða mönnum. Þar er m.ö.o. að draga úr hraðanum í vexti vergrar landsframleiðslu (GDP).

Það er þessi þróun sem mun eflaust ráða mestu eða a.m.k. mjög miklu um það hvernig olíuverð þróast á allra næstu misserum og árum. Til lengri tíma litið mun olíuverð þó hækka - og það umtalsvert. Því starfandi olíulindir tæmast smám saman og ekki verður ráðist í ný olíuvinnsluverkefni nema góðar horfur séu á að þau standi undir sér. Og til að svo sé, þarf olíuverð að verða a.m.k. um 60 USD/tunnu og jafnvel nokkru hærra. Sbr. þetta graf. Þess vegna er óhjákvæmilegt að olíuverð hækki umtalsvert - þegar horft er fram í tímann. Vandinn er bara sá að við vitum ekki hversu langur tími líður þar til þetta gerist.

Olíuflóð frá Íran?

Íran er orkustórveldi. Landið hefur að geyma næstmestu gasbirgðir veraldarinnar og þar í jörðu liggja fjórðu stærstu olíubirgðir af öllum löndum heimsins. Einungis Rússland á meira jarðgas og löndin sem eru með meiri olíu í jörðu eru Venesúela, Saudi Arabía og Kanada. Og þegar litið er til verðmætis allra kolvetnisauðlinda í jörðu er Íran í öðru sæti (næst á eftir Rússlandi).

Auk þess að vera með geysilegt magn af olíu og gasi í jörðu er mikið af þessum auðlindum Írana mjög ódýrar í vinnslu. Meðalkostnaður við að sækja eina olíutunnu þar í jörðu er metinn á bilinu 10-15 USD. Sem er með því lægsta í heimi.

Þess vegna skilar olíuútflutningur Íran dágóðum hagnaði jafnvel núna þegar olíuverð er mjög lágt. Gallinn er bara sá að útflutningstekjur af olíu og gasi eru langmikilvægasta tekjulind íranska ríkisins. Til að reka ríkissjóð landsins hallalausan þarf mjög hátt olíuverð. Áætlað er að Íran þurfi, miðað við núverandi olíuframleiðslu, olíuverð nálægt 130 USD/tunnu til að ná hallalausum fjárlögum!

Ein leið til að auka tekjur ríkissjóðs er að auka olíuframleiðslu og flytja meira út af olíu. Og það mun einmitt vafalítið gerast núna þegar létt hefur verið á viðskiptahindunum þeim, sem settar voru á Íran vegna kjarnorkuáætlunar stjórnvalda.

Viðskiptabannið hafði mjög mikil áhrif á olíuútflutning frá Íran (sbr. grafið hér til hliðar svo og grafið hér næst fyrir neðan). Árið 2011 nam útflutningur Íran á hráolíu og olíuafurðum um 2,6 milljónum tunna á dag. Vegna viðskiptahindrana (sem settar voru á 2012) féll þessi útflutningur smám niður í um 1,4 milljón tunnur pr. dag (þar af var útflutt hráolía komin niður í um milljón tunnur).

Tapaður útflutningur Íran á olíu og olíuafurðum var því orðinn sem nemur rúmlega einni milljón tunnum á dag, þegar loks var leyst úr kjarnorkudeilunni. Til marks um hversu mikið tap þetta er, má nefna að einungis fimmtán ríki í heiminum framleiða milljón tunnur eða meira af olíu á dag. Þar að auki er framleiðslukostnaðurinn óvíða lægri en í Íran, þ.a. tapaðar tekjur og tapaður hagnaður er þarna gífurlegur.

Ekki er vitað fyrir víst hversu hratt Íranar geta aukið olíuútflutning sinn á ný. Það á eftir að koma í ljós. Talið er að miklar olíubirgðir séu nú þegar á risavöxnum tönkum í landinu. Og almennt virðist búist við því að á skömmum tíma geti útflutningur Íran á olíu aukist um 500 þúsund tunnur. 

Þá færi hráolíuútflutningurinn úr núverandi 1 milljón tunna á dag í um 1,5 milljónir tunna. Með aukinni fjárfestingu og endurnýjun í íranska olíuiðnaðinum gæti framleiðslan svo vaxið ennþá meira. Og útflutningur á olíu og olíuafurðum frá Íran farið á ný í um 2,5 milljónir tunna pr. dag eða jafnvel meira. Þar með myndi Íran á ný verða eitt allra mikilvægasta olíuútflutningsríki heims og stærri olíuútflytjandi en t.a.m. Noregur.

Þessi þróun mun þó taka sinn tíma. Þar að auki blasir við að aukinn olíuútflutningur frá Íran mun varla verða til þess að lyfta olíuverði upp. Líklegt er að næstu misseri muni einkennast af verðstríði milli Saudi Arabíu og Íran og það virðist ólíklegt að OPEC komi sér saman um samdrátt í framleiðslu. En hvernig þetta æxlast er þó ómögulegt að spá.

Til að olíuverð hækki þarf að draga saman með olíuframboði og olíunotkun og ennþá virðist nokkuð í að það verði. Í næstu grein Orkubloggsins verður svo útskýrt að í árslok 2017 verður olíuverð sennilega nálægt 20 USD/tunnu - nema það verði þá nálægt 100 USD/tunnu. Stay tuned!

Græn orka á góðri siglingu

Verð á olíu og jarðgasi er lágt - og hefur farið lækkandi undanfarin misseri. Þegar svo háttar til hafa fyrirtæki í endurnýjanlegri orku oft líka orðið fyrir höggi vegna  fjármagnsflótta úr græna orkugeiranum. Því lágt verð á kolvetnisorku er til þess fallið að gera grænu orkuna ósamkeppnishæfari en ella.

Það eru því talsverð tíðindi að þrátt fyrir mjög lágt verð á kolvetnisorkugjöfunum (olíu, gasi og kolum) var árið 2015 fjárfest meira í endurnýjanlegri orku en nokkru sinni áður.

Árið 2015 var sem sagt metár í grænni orkufjárfestingu í heiminum. Þessi jákvæðu tíðindi koma fram í nýrri skýrslu Bloomberg New Energy Finance (BNEF). Þar er rakið hvernig græn orkufjárfesting er nú aftur komin á flug, eftir netta dýfu á árunum 2012 og 2013 (sbr. grafið hér til hliðar).

Það er sem sagt engu líkara en græna orkan - eða a.m.k. hluti hennar - hafi nú rifið sig lausa frá kolvetnisorkunni. Til marks um það má nefna að danska vindorkufyrirtækið Vestas er nú tvöfalt verðmeira en það var fyrir ári. Og tífalt verðmeira en var fyrir tveimur árum! Sbr. grafið hér að neðan.

Og það er einmitt mikill vöxtur í vindorku sem á mestan heiður af þessari miklu fjárfestingu í grænni orku árið 2015. Þarna er uppbygging vinorkuvera í Kína og víðar í Asíu umfangsmest. En vindorkan er að gera það gott víðar. Þannig var slegið nýtt met í Danmörku á liðnu ári, þegar raforkuframleiðsla með danskri vindorku nam rúmlega 42% af raforkunotkun í Danmörku.

Annað vestrænt land sem virðist vera að gera það merkilega gott í vindorkunni er Bandaríkin. Þar var framleiðslumet slegið í Texas 20. desember s.l. þegar vindorkuverin í gamla olíufylkinu framleiddu raforku sem nam um 45% af raforkunotkun fylkisins.

Það ótrúlegasta eða óvæntasta er þó að á sumum svæðum þarna vestra, þ.e. í í Bandaríkjunum, er að verða eða jafnvel orðið ódýrara að reisa vindlund en gasorkuver. Þ.e. ódýrara að framleiða raforku með nýju vindorkuveri heldur en nýju gasorkuveri. Þessu hélt Obama forseti a.m.k. fram í árlegri ræðu sinni á Bandaríkjaþingi nú fyrir nokkrum dögum (State of the Union Address). Og Washington Post hefur staðfest að þessar fullyrðingar Obama séu réttar.

Lækkandi kostnaður í vindorkunni hefur sem sagt orðið til þess að á sumum svæðum, þar sem hvað best nýting næst, er vindorkan ámóta ódýr eða jafnvel ódýrari kostur en jarðgas. Sem er með miklum ólíkindum þegar haft er í huga hversu verð á jarðgasi er lágt nú um stundir.

Eins og áður sagði er það Kína sem var í fararbroddi í græna orkugeiranum á liðnu ári. Ásamt fleiri Asíuríkjum. Aftur á móti hefur heldur dregið úr fjárfestingum í vindorku á sumum svæðum heimsins og þá helst innan Evrópusambandslandanna (ESB). Þar kann að skipta talsverðu máli að farið er að bera á offjárfestingu í vindorku í fjölmennasta ríki ESB; Þýskalandi.

Slíkt ástand getur haft óheppileg áhrif á raforkumarkað, því þá geta komið tímabil þegar svo mikil raforkuframleiðsla á sér stað hjá vindorkuverunum að raforkuverð fellur úr hófi fram. Sem veldur miklu tapi hjá raforkufyrirtækjum sem ekki geta dregið snögglega úr framleiðslu sinni og þar með kostnaði. Þetta á einkum við um kjarnorkuver og kolaorkuver. Græna orkubyltingin er því ekki án vandræða. Og getur valdið offjárfestingu í orkugeiranum. En það er gjaldið sem flest ríki verða að greiða fyrir það að stórauka hlutfall endurnýjanlegrar orku. 

Havyard í vanda

Það er norska skipasmíðastöðin Havyard sem byggði þjónustuskipið Polarsyssel fyrir Fáfni Offshore. Havyard er vel að merkja, rétt eins og skipafélagið Havila, mikilvægur hluti af viðskiptaveldi Norðmannsins Per Sævik og fjölskyldu hans. Sem nú riðar jafnvel til falls.

Auk Polarsyssel er Havyard nú að smíða annað skip fyrir Fáfni, sem kallast Fáfnir Viking. Vandamálið er bara að Havyard er í miklum vandræðum þessa dagana. Og ekki útséð með hvort félagið lifir niðursveifluna í bransanum af. 

Havyard er skráð í kauphöllinni í Osló og þar hefur verðmæti félagsins hrunið um ca. 80% á stuttum tíma. Ástæða þessa mikla verðfalls á Havyard er fyrst og fremst hratt lækkandi olíuverð. Skipasmíðastöðin treystir mjög á verkefni sem fellast í byggingu þjónustuskipa fyrir olíuiðnaðinn. En nú vill enginn slík skip. Enda mikið offramboð á þeim markaði.

Seint á liðnu ári (2015) tilkynnti Havyard að samið hefði verið um seinkun á Fáfni Viking. Í stað mars n.k. (2016) verður skipið, að sögn Havyard, afhent í júní 2017. Ástæða seinkunarinnar er að kaupandi skipsins, Fáfnir Offshore, hefur ekki tekist að landa samningi um þjónustu skipsins.

Skömmu áður hafði Havyard samið um ámóta seinkun við nígerískan kaupanda að öðru svona þjónustuskipi. Þar var samið um að kaupandinn taki við skipinu um mitt ár 2018 í stað 2017. Þetta nígeríska fyrirtæki, sem nefnist Marine Platforms, hafði þá nýverið tekið við öðru svona skipi frá Havyard. Þar var um að ræða þjónustuskipið African Inspiration.

Ekki er augljóst hvernig samningum er háttað vegna umræddra seinkana. Eins og áður sagði, þá er vitað að Havyard er í verulegum vandræðum. Og hefur yfirstjórn fyrirtækisins verið að grípa til umfangsmikilla sparnaðaraðgerða og uppsagna. Það er líka vitað að seinkanirnar eru að valda Havyard umtalsverðu tjóni. Í næstu viku mun Orkubloggið fjalla nánar um það hvernig þessi staða snýr að íslenska fyrirtækinu Fáfni Offshore (vegna Fáfnis Viking). Þar hafa mjög athyglisverðir hlutir verið að gerast. Sem snerta bæði Fáfni sjálft og Havyard.

Kaffiþorsti Íslandsbanka

Bara svo það sé á hreinu: Það er EKKI rétt að kaffi sé sú hrávara heimsins sem mest viðskipti eru með á eftir hráolíu! Þetta útskýrði Orkubloggið á sjálfan aðfangadag árið 2009. Og tímabært er að taka þetta aftur fram núna. Því nú sex árum síðar er ennþá verið að rugla með þetta.

Það var ekki gæfuleg byrjunin á fræðsluerindi á vegum VÍB um hrávörumarkaði nú í vikunni. Þegar fyrirlesarinn byrjaði fyrirlesturinn með því að fullyrða að „sú hrávara sem er næstmest átt viðskipti með í heiminum er kaffi.“ Þetta er bara della - eða mýta. Eins og fjölmargir hafa rakið. Sbr. t.d. þessar greinar frá 2009, 2010, 2011, 2013 og 2015. Í erindinu var svo að auki farið rangt með tölur um útflutning Bandaríkjanna á olíu og olíuafurðum. Og lítt greint á milli þess hvað það kostar að sækja hráolíu í jörðu í dag annars vegar (þ.e. úr starfandi vinnslusvæðum) og hins vegar hvað það mun kosta að sækja olíu úr nýjum vinnslusvæðum, en þarna á milli er himinn og haf. Í heildina var því þessi fræðslufundur VÍB um hrávörumarkaði því miður ekki mjög fræðandi.

Að auki má nefna að af umfjöllun um þennan fyrirlestur/fund má ráða að VÍB og væntanlega einnig Íslandsbanki sjái ýmis tækifæri í fjárfestingum í hrávörum - ef og þegar kemur að því að losað verði um gjaldeyrishöftin. Sem er skiljanlegt sjónarmið hjá VÍB, því hrávörumarkaðir geta vissulega gefið tækifæri á góðri ávöxtun. Um leið er mikilvægt að muna að vart er unnt að finna áhættusamari fjárfestingar en það að fara í hrávörugeirann og/eða atvinnugreinar sem honum eru nátengdar. Slíkar fjárfestingar eru því kannski fyrst og fremst fyrr þá sem eru áhættusæknir. En spennan sem fylgir slíkum fjárfestingum getur verið fljót að breytast í depurð þegar illa gengur í hrávörugeiranum og atvinnurekstri sem á honum byggir. Í þessu sambandi má hér minna á eftirfarandi orð úr grein á vef Wall Street Journal:

There is a theory that has been doing the rounds that ordinary investors need to have some direct exposure to commodities like oil, copper and wheat through the futures market. It’s nonsense. Commodities are far more dangerous investments than stocks, shares, or even real estate. The prices are incredibly volatile. They can spend years, even decades, in terrible bear markets. Through the 1980s and 1990s, many fell by two-thirds or more.