Vatnsaflið í Síberíu

Á 6. áratug liðinnar aldar reis mikil vatnsaflsvirkjun austur í Síberíu - skammt frá landamærum Sovétríkjanna að Mongólíu. Þegar virkjunin tók til starfa 1956 þótti hún eitthvert mesta verfræðiundur í Sovétríkjunum. Enda fengu flestir þeirra sem komu að hönnun og byggingu virkjunarinnar þessar líka fínu orður, sem hetjur alþýðunnar.

Þessi umrædda virkjun frá 6. áratugnum þarna austur í Síberíu er í fljótinu Angara, en Angara er stærsta útfallið úr hinu fræga Baikal-vatni. Frá vatninu rennur Angara-fljótið um 1.800 km leið, uns það sameinast Jenu (Yenisei). Jena er eitt af hinum víðfrægu stórfljótum Síberíu, en hin tvö eru Ob og Lena, eins og við ættum öll að muna úr gömlu barnaskóla-landafræðinni. Það eru sem sagt margar aðrar stórár austur Í Síberíu, en bara þríeykið Jena, Ob og Lena. Og Angara er ein þeirra.

Þessi sögufræga virkjun í Angara-fljóti er kennd er við borgina Irkutsk. Og svo skemmtilega vill til að Irkutsk-virkjunin er nánast nákvæmlega jafnstór eins og önnur vatnsaflsvirkjun, sem reist var á Íslandi hálfri öld síðar. Þeirri sem kennd er við Kárahnjúka. Hvort verkfræðingarnir og verkamennirnir við Kárahnjúkvirkjun fengu Riddarakross er allt önnur saga.

Það var nú reyndar ekki þannig að með Kárahnjúkavirkjun værum við Íslendingar nálægt því að eiga jafnstóra virkjun eins og Rússarnir. Irkutsk-virkjunin hafði ekki starfað lengi þegar ennþá stærri virkjanir risu þarna austur í Síberíu. Enda voru Rússarnir á mikilli siglingu í þá daga; skutu Sputnik upp í geiminn og virtust nær óstöðvandi.

Senn voru nýjar virkjanir í Síberíu ekki mældar í einhverjum hundruðum MW heldur þúsundum. Árið 1967 var lokið við nýja 4.500 MW virkjun í Angara-fljóti og enn var af nægju vatnsafli að taka í Angara og öðrum stórfljótum Síberíu. Á áttunda áratugnum voru svo lögð drög að enn einni risavirkjuninni í Angara-fljótinu. Hún átti að rísa við bæinn Tayozhny í héraðinu Boguchany. 

Sovétmenn höfðu þá lengi keppst við að reisa jafnöflugar vatnsaflsvirkjanir austur í Síberíu eins og Bandaríkjamenn gerðu t.d. í Columbia-fljótinu. En nú kom að vendipunkti; efnahagsmaskína kommúnismans fór að hiksta. Og þegar kom fram undir 1980 virtist tekið að halla verulega undan fæti. Ekkert varð af virkjuninni og Kremlverjar máttu játa að þeir yrðu ekki konungar vatnsaflsins.

En maður skyldi aldrei segja aldrei. Nú þremur áratugum síðar er skyndilega komið nýtt iðnveldi í næsta nágrenni Angara-fljótsins. Kínverski drekinn öskrar á meiri orku og allt í einu var á ný kominn grundvöllur til að reisa risavirkjunina í Angara. Já - draumurinn er loks að verða að veruleika þarna óralangt í austri. Og það er til marks um stærðina að þessi nýja virkjun - Boguchany-virkjunin - mun fullbyggð framleiða nánast nákvæmlega jafn mikið rafmagn eins og öll raforkuverin á Íslandi framleiða til samans! Eða um 17,5 TWst á ári. Að afli jafngildir Boguchany-virkjunin u.þ.b. fjórum Kárahnjúkavirkjunum; verður 3.000 MW (Fljótsdalsstöð er 690 MW). Virkjunin er langt kominn í byggingu og verður tilbúin á næsta ári (2012).

Efnahagsuppgangurinn í Kína veldur því að Síberíu upplifir nú gríðarlegar fjárfestingar og mikinn efnahagsuppgang. Það eru ekki eru nema um 500 km frá Boguchany-virkjuninni til kínversku landamæranna. Raforkan frá virkjuninni verður einmitt annars vegar seld beint til Kína og hins vegar notuð til að knýja stóriðjuver í grennd við virkjunina, sem munu fyrst og fremst framleiða fyrir Kínamarkaðinn. Eitt af þessum iðjuverum er nýtt risaáver sem nú er að rísa við Boguchany.  Boguchany-álbræðslan verður fullbúin árið 2013 og mun þá framleiða 600 þúsund tonn árlega. Verður sem sagt næstum því tvöfalt stærri bræðsla heldur en álver Alcoa á Reyðarfirði, sem er vel að merkja stærsta álverið á Íslandi.

Það er ekki bara ofsaleg stærð álbræðslunnar sem vekur athygli - heldur líka eignarhaldið að henni. Sem er kannski skýr táknmynd um farsælt samstarf ljúflinganna glaðlegu; þeirra Pútín's fyrrum forseta og núverandi forsætisráðherra Rússlands og iðnjöfursins Oleg Deripaska. Það er nefnilega svo að 50% hlutabréfanna í nýju álverksmiðjunni við Boguchany eru í eigu rússneska ríkisorkurisans RusHydro og hinn helmingurinn er í eigu Rusal. Þarna fallast því rússneska ríkið og Rusal í faðma.  Rusal er vel að merkja langstærsti álframleiðandi heimsins og sem kunnugt er þá lýtur fyrirtækið stjórn og meirihlutaeigu Deripaska. Og rússneska ríkisfyrirtækið RusHydro er eitt stærsta vatnsaflsfyrirtæki veraldarinnar. 

Þetta netta álver við Boguchany er bara byrjunin. Deripaska og Rusal eru hreinlega á æpandi fullri ferð þarna austur í Síberíu. Enda er Deripaska með mikla reynslu af viðskiptum og stóriðju þar í austrinu (það var á þeim slóðum sem hann lagði grunninn að því að eignast stærstan hluta rússneska áliðnaðarins). Ekki fjarri Boguchany er Rusal að reisa annað ennþá stærra álver! Þar er um að ræða Taishet-álbræðsluna, sem verður með um 700 þúsund tonna árlega framleiðslugetu. Ráðgert er að bæði þessi álver verði komin í gagnið innan örfárra ára og verður Rusal þá á stuttum tíma búið að auka árlega álframleiðslu sína í Síberíu um lauflétt 1,2-1,3 milljón tonn! Bara þessi aukning ein og sér er langtum meira en öll álverin þrjú á Íslandi geta framleitt.

Þetta er veruleikinn sem íslenski orkugeirinn stendur frammi fyrir. Eins og staðan er í dag eru um 75-80% af allri raforku sem framleidd er á Íslandi seld til álvera. Íslensku orkufyrirtækin eru því í reynd miklu fremur í samkeppni við rússneska ríkisorkufyrirtækið RusHydro, fremur en að þau starfi á hefðbundnum evrópskum orkumarkaði með fjölbreyttan kaupendahóp. Komi til þess að nýtt álver rísi á Íslandi þýðir það væntanlega að nýja álverið fái raforkuna á verði sem er svipað eða lítið hærra en gerist hjá nýjum risavirkjunum austur í Síberíu. Stóra spurningin er bara: Vilja Íslendingar keppa við RusHydro í verðum?

Þarna austur í Súberíu er vel að merkja  gnægð er af ónýttu vatnsafli. Það er líka vert að hafa í huga að gert er ráð fyrir að langmesta aukningin í eftirspurn eftir áli á næstu árum og áratugum muni koma frá Asíu. Síbería með sín miklu fljót og nálægð við Kína hentar því  fullkomlega fyrir nýja stóriðju af þessu tagi. Það ætti því öllum að vera augljóst að hugmyndir um að byggja nýjar álbræðslur á Íslandi munu ekki ganga eftir - nema þá að viðkomandi álfyrirtæki fái raforkuna á mjög lágu verði. Ef auka á arðsemi í raforkuframleiðslu á Íslandi eru fleiri álver því varla í spilunum. 

Sjálfur segir Deripaska að hann stefni að því að gera Síberíu að nýju Kanada. Þetta risastóra landsvæði er afar auðugt af náttúruauðlindum, en hefur engu að síður lengst af verið þjakað af fátækt. Deripaska segir íbúa Síberíu nú hafa tækifæri til að byggja upp öflugt efnahagslíf - rétt eins og gerðist í Kanada snemma á 20. öld þegar vatnsaflið í Kanada varð grundvöllur fyrirtækja eins og Alcan og Alcoa.

Nú er bara að bíða og sjá. Kannski er þetta enginn fagurgali hjá Deripaska. Sumum kann að vísu þykja það hálf dapurleg framtíðarsýn fyrir Síberíu, ef hún nú snemma á 21. öldinni á sér þann draum æðstan að líkjast iðnvæddum svæðum N-Ameríku eins og þau voru í upphafi 20. aldar. En Deripaska lætur sér líklega fátt finnast um slíkt raus.

 

Forleikur að framtíðinni

Gasfélagið Shell? Já - það er freistandi að hætta alveg að kalla risaorkufyrirtækið Shell olíufélag. Það er nefnilega að verða miklu meira viðeigandi að nefna það gasfélag.

Fjárfestingar Shell í gasiðnaðinum síðustu árin hafa verið rosalegar. Stjórnendur Shell virðast fullvissir um að núna á 21. öldinni muni jarðgas verða bæði eftirsóttasti og hagkvæmasti orkugjafi heimsins. Þróun Shell ber þessari skoðun glöggt vitni. Árið 2003 nam gasið um 35% af kolvetnisframleiðslu fyrirtækisins, en nú er þetta hlutfall orðið 50% og stefnir hraðbyri í 55%-60%. Enda er það svo að hvenær sem maður heyrir í Peter Voser, hinum nýja forstjóra Shell, er hann a boða fagnaðarerindið: Að framtíð orkugeirans liggi í gasi.

Orkubloggið hefur áður sagt frá risaframkvæmdum Shell við Perluverksmiðjuna í Katar. Þar sem fyrirtækið er að ljúka við að reisa stærstu vinnslustöð heims á flótandi gasi (Liqufied Natural Gas Plant eða LNG). Stór tankskip sigla svo langar leiðir með gasið til kaupendanna, en mikið af gasinu frá Perluverksmiðjunni hefur verið selt til hins orkuþyrsta Japan.

Og það er skammt stórra högga á milli í gasveðmálinu magnaða hjá Shell. Þar á bæ hafa menn um nokkurt skeið unnið að fullum krafti að enn einu gasverkefninu; verkefni sem gæti markað ekkert minna en tímamót í orkugeiranum. Það risaverkefni snýst einnig um LNG og felst í að byggja fyrstu fljótandi LNG-vinnslustöð heims. Sem yrði hvorki meira né minna en stærsta fljótandi mannvirki veraldar! 

Vandamálið við gas er flutningurinn. Fram til þessa hefur gasinu að stærstu leyti verið komið af vinnslusvæðum og til notenda, með því að dæla því eftir gasleiðslum. Þess vegna liggja t.d. gaslagnir þvers og kruss eftir botni Norðursjávar, eins og sagt var frá í síðustu færslu Orkubloggsins. Og að sjálsögðu eru slíkar leiðslur út um allt á ýmsum þéttbýlissvæðum sem liggja í nágrenni við gaslindir. Nærtæk dæmi eru bæði stórir hlutar Evrópu og Bandaríkjanna.

Gasvinnsla á mjög afskekktum svæðum þótti aftur á móti lengi lítt eftirsóknarverð. M.ö.o. þá hafa gaslindir sem finna má á á útkjálkum, fjarri mörkuðum, þótt óhagkvæmar til vinnslu vegna mikillar fjarlægðar frá notendunum. En svo gerðist það með hækkandi orkuverði að hagkvæmt varð að byggja sérstakar vinnslustöðvar þar sem gasinu er umbreytt í fljótandi form. Fljótandi gasið (LNG) er svo sett á sérstök tankskip og siglt með það langar leiðir til kaupendanna (myndin af skipinu hér að neðan er einmitt af svona LNG-flutningaskipi með sérhannaða kælitanka fyrir fljótandi gasið).

Til að breyta gasi úr loftkenndu í fljótandi form þarf að kæla það mikið eða niður í um -162°C. Að rúmmáli er fljótandi gas einungis um 1/600 þess sem það er í loftkenndu formi. Þegar sérhönnuð tankskip hafa flutt fljótandi gasið á áfangastað er því svo aftur breytt í lofttegund og komið í lagnir dreifikerfisins á viðkomandi stað, sem bera gasið áfram síðasta spottann til notendanna.

Í orkuþyrstum heimi hefur eftirspurn eftir þessu fljótandi gasi verið að aukast hratt. Stærstu kaupendurnir að LNG eru fjölmenn en orkuauðlindasnauð lönd í Asíu - eins og Japan, S-Kórea og Taívan. Á síðustu árum hafa mörg fleiri lönd bæst í þennan hóp og t.a.m. eru Spánn, Frakkland, Ítalía og fleiri Evrópulönd orðnir stórir kaupendur að LNG.

Til framtíðar munu öll þessi lönd og fjöldi annarra þurfa sífellt meiri innflutta orku - og þá mun valið hjá mörgum fyrst og fremst standa á milli kola eða LNG. Hér skiptir miklu að árið 2007 varð gasnotkun Kínverja í fyrsta sinn meiri en sem nam framleiðslu þeirra. Kínverjar sjá fram á að verða risainnflytjendur að gasi. Þess vegna hafa þeir síðustu árin verið að reisa gríðarlega mikla og langa gaslögn, sem tengir Kína við gaslindir í ríkjum Mið-Asíu (löndin sem liggja milli Kína og Kaspíahafsins; Kazakhstan, Uzbekistan og Turkmenistan). En Kína horfir einnig til þess að flytja inn mikið af LNG. Og það er ekki síst þess vegna sem LNG-iðnaðurinn mun nær örugglega vaxa með æpandi hraða á næstu árum og áratugum.

Það er ekki hlaupið að því að skaffa meira LNG. Til þess þarf mikinn undirbúning og þetta eru einhverjar dýrustu framkvæmdir í gjörvöllum orkugeiranum. En aukin eftirspurn hefur leitt til þess að æ fleiri LNG-vinnslustöðvar hafa verið reistar - og það á sífellt afskekktari slóðum. Eitt dæmi um slíka fjarlæga LNG-vinnslustöð í nágrenni við okkur hér á Klakanum góða má nú sjá á eyjunni Melköja skammt utan við Hammerfest, norðarlega í Noregi (sbr. myndin hér að neðan). Þar er gasi frá Mjallhvítarlindunum norður í Barentshafi umbreytt í fljótandi gas. Sem svo er siglt með í sérhönnuðum LNG-tankskipum til landa eins og Spánar og Bandaríkjanna.

Sem fyrr segir, þá kallar þessi LNG-iðnaður á mjög miklar fjárfestingar. Ekki aðeins í sjálfri gasvinnslunni heldur einnig í LNG-vinnslustöðinni þar sem gasið er kælt og geymt, ásamt tilheyrandi hafnaraðstöðu og sérhönnuðum flutningaskipum. Á mjög fjarlægum slóðum þar sem náttúrulegar eða pólítískar aðstæður þykja óheppilegar eða nauðsynlegir lágmarksinnviðir eru einfaldlega ekki til staðar, hefur gasvinnsla af þessu tagi þótt vera ómögulegur kostur. Fyrir vikið hafa ýmis álitleg gasvinnslusvæði, t.d. undir landgrunninu út af Ástralíu, Afríku, norður af Rússlandi og víðar ekki komið til álita sem orkuvinnslusvæði.

Nýlega gerðist það svo -  eftir fimmtán ára þrotlausar rannsóknir - að þau hjá Shell sannfærðust um að þau væru komin niður á réttu lausnina. Lausn sem opna muni aðgang að nýjum gasvinnslusvæðum langt úti á landgrunninu, jafnvel á nokkrum afskekktustu stöðum jarðar. Lausnin felst í því að vera "einfaldlega" með risavaxna hátæknikæliskápa LNG-tækninnar á staðnum - úti á sjó! Þ.e. vera með fljótandi LNG-vinnslustöð á staðnum og breyta þar gasinu í fljótandi form jafnóðum og það kemur upp úr djúpinu. Þaðan yrði svo fljótandi gasinu dælt um borð í LNG-tankskip og siglt með herlegheitin til kaupendanna, oft í fjarlægum löndum. Þá þarf ekki lengur að pæla í vinnslustöð í landi. Þess í stað fer gasið beint í fljótandi LNG-vinnslustöð þegar það kemur upp úr djúpi landgrunnsins.  

Það sem Shell ætlar að gera er að byggja slíka fljótandi LNG-stöð. Þ.e. reisa heilt iðjuver um borð í sérhönnuðu hátækniskipi sem verður við akkeri í nágrenni gaslindarinnar. Þetta verður stærsta fljótandi skip eða mannvirki sem nokkru sinni hefur verið byggt. Það verður nærri 500 m langt. Væri það reist upp á rönd yrði það á stærð við suma af hæstu turnum heimsins. T.a.m. næstum 50% lengra en sem nemur hæð Empire State í New York, sem er viðmiðun sem margir Íslendingar þekkja.

Heitið sem þessi nýja tækni eða útfærsla á LNG-vinnslustöð hefur fengið er Floating Liqufied Natural Gas Facility og er jafnan skammstafað FLNG. Þetta ofurskip - fljótandi LNG-vinnslustöð - mun liggja bundið við fjölmörg risaakkeri í næsta nágrenni við gaslindirnar. Skipið þarf að geta þolað ægilegustu hitabeltisstorma og mestu fárviðri sem þekkjast - og það ekki bara í örfá ár því líftíminn er áætlaður aldarfjórðungur.

Fyrsti staðurinn sem þau hjá Shell horfa til fyrir FLNG eru gaslindir í landgrunninu út af strjálbýlu og steikjandi heitu NV-horni Ástralíu. Þarna hafa fundist gríðarmikið gas djúpt undir hafsbotninum um 110 sjómílur utan við ströndina. Næsta byggða ból er strandbærinn Broome, sem er afskekktur en vinsæll ferðamannastaður á einhverjum eyðilegustu ströndum Ástralíu.

Þessi sérkennilega rauðgula auðn geymir frásagnir af skipssköðum og hroðalegum atburðum eins og morðunum í kjölfar strands Batavia á jómfrúarferð sinni til Austur-Indía hér um árið. Í nútímanum hafa skurðgröfur og ofurtrukkar námufyrirtækjanna haldið innreið sína í auðnina til að nýta miklar kola- og málmaauðlindir - og nú eru það orkuauðlindir langrunnsins sem þykja ekki síður spennandi.

Ástralía hefur lengi verið langstærsti útflytjandi heims á kolum - og nú eru horfur á að útflutningur þeirra á gasi fari hratt vaxandi. Áströlsku kolaskipin sigla flest til Japan, en ekki er ólíklegt að það verði Kína sem vilji fá mikið af ástralska gasinu. Ástralía er sem sagt ekki bara að breytast í stærstu námu veraldar, heldur gæti landgrunn áströlsku ljúflinganna líka orðið ein helsta orkuuppspretta Asíuríkjanna. Já - það virðist sem ástralska orku- og hrávöruævinýrið sé bara rétt að byrja.

Það var í maí s.l. (2011) að yfirstjórn Shell tók formlega ákvörðun um að ráðast í þetta lauflétta 12 milljarða dollara verkefni á landgrunninu utan við sólbakaðar strendur NV-Ástralíu. Þar af mun sjálft FLNG-skipið kosta um 5 milljarða USD - sem er t.a.m. talsvert meira en stærstu, tæknivæddustu og dýrustu flugmóðurskipin í bandaríska flotanum. Verkefnið hefur hlotið heitið  Prelude eða Forleikur.  Allt snýst þetta um trú Shell á að eftirspurn eftir LNG muni vaxa mikið og hratt. Samkvæmt áætlunum Shell á þessi fjárfestingin að skila fyrirtækinu dúndrandi arði og vonin er að þetta útspil geri Shell meira spennandi en flest ef ekki öll önnur risafélögin í orkubransanum. 

Þessi fyrsta FLNG-vinnslustöð heims verður byggð í skipasmíðastöðvum Samsung í Kóreu (Samsung er vel að merkja næststærsta skipasmíðafyrirtæki veraldarinnar og hlýtur að vera gaman fyrir þá að fá að smíða þetta risaskip). Apparatið á að vera tilbúið 2016 og komið á vinnslusvæðið út af Ástralíu ári síðar.

Nýja FLNG-tæknin gæti haft mikil áhrif í orkugeiranum. Í því sambandi er athyglisvert að árið 2008 voru birtar niðurstöður áströlsku rannsókna- og vísindastofnunarinnar CSIRO um gas í landgrunni Ástraliu (CSRIO er skammstöfun á Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation). Í stuttu máli þá var niðurstaða CSIRO sú, að gríðarlegt magn af gasi væri að finna undir ástralska hafsbotninum. En því miður væri stærstur hluti þess svo utarlega og fjarri öllum innviðum landsins að m.v. núverandi tækni yrði það aldrei unnið. Nú einungis þremur árum síðar er þessi sviðsmynd mögulega gjörbreytt - vegna Prelude þeirra hjá Shell. Skemmtilegt.

Margir eru spenntir fyrir þessum makalausu áætlunum Shell. Sérstaklega virðast ríkin í SA-Asíu áhugasöm, enda eru þau stærstu orkumarkaðirnir í nágrenni Prelude. Nú hafa t.a.m. bæði Singapore og Thaíland byrjað að reisa sínar fyrstu viðtökustöðvar fyrir LNG. Og fleiri ríki í Asíu hafa líka uppi slíkar áætlanir. Enda sjá þessi lönd fram á vaxandi þörf á betri og meiri aðgangi að orku - og þar er LNG að verða einhver áhugaverðasti kosturinn.

Ýmis önnur af helstu orkufyrirtækjum heimsins eru farin að trúa því að Shell hafi þarna veðjað á réttan hest - og eru einnig farin að spá í að eignast svona glæsilegar FLNG-vinnslustöðvar. Af stóru bandarísku olíufélögunum virðist sem Chevron sé þar fremst í flokki, en ExxonMobil er skammt undan. Það lítur reyndar orðið út fyrir að flest stærstu alþjóðlegu olíufélögin ætli að feta í fótspor Shell og veðja í auknum mæli á gasið sem orkugjafa framtíðarinnar.

Shell gælir við að svæðin út af NV- og N-Ástraliu geti staðið undir allt að tíu svona risastórum fljótandi gasvinnslustöðvum! Og haldi menn að þetta sé bara eitthvert bjartýnisbull hjá Skeljungunum, er t.d. vert að hafa í huga að Norsararnir glöggu hjá norska orkuráðgjafafyrirtækinu Rystad Energi segja að líklega séu um 160 þekkt gasvinnslusvæði í heiminum sem henti prýðilega fyrir FLNG. Og ef framkvæmdir verði í samræmi við áhugann sé líklegt að bullandi FLNG-vinnsla verði byrjuð á öllum þessum svæðum innan einungis eins áratugar!

Þetta þykir Orkubloggaranum reyndar nokkuð brött spá. Engu að síður stefnir nú í einhverja mestu og hröðustu orkufjárfestingu sögunnar þarna úti af eyðilegum ströndum Ástralíu. Það er til marks um gríðarlegt umfangið, að bara á ástralska landgrunninu einu er núna verið að undirbúa ný gasvinnsluverkefni sem alls munu kosta um 200 milljarða USD (þar af er gert ráð fyri að Shell verði með um fjórðung fjárfestingarinnar). Það eru því varla horfur á að hinn ofursterki AUD veikist mikið í bráð (hér má nefna að Orkubloggarinn var nokkra mánuði í Ástralíu þegar Asíukreppan stóð yfir í lok 20. aldar og þá var blessaður Ástralíudollarinn í yndislegum botni, þ.a. Mörlanda leið eins og auðkýfingi þarna Down Under).

Þessi forleikur Shell á landgrunni Ástralíu kann að vera upphafið að einhverju mesta orkuævintýri 21. aldarinnar og þar með heimssögunnar. Nýjustu fréttir af Shell eru reyndar þær að fyrirtækið sé að landa 16 milljarða dollara gasvinnslusamningi í Írak. Shell er sem sagt "paa fuld gas" út um allan heim. Það er líka athyglisvert að ef orkuiðnaðurinn þróast í þess átt (þ.e. að LNG verði sífellt stærri hluti hans) mun það sennilega gera stærstu orkufyrirtækin ennþá umsvifameiri í alþjóðlega orkugeiranum en þau eru í dag. Minni orkufyrirtæki munu einfaldlega ekki geta fjármagnað svona risaverkefni og hafa ekki burði til að taka þátt í þessari mögnuðu þróun orkugeirans.

Höfum líka í huga að ef kolvetnisauðlindir finnast á Drekasvæðinu djúpt norðaustur af Íslandi telja margir að þar yrði fyrst og fremst um að ræða gas fremur en olíu. Nýja FLNG-tæknin gæti gert það að verkum að gasinu yrði þá umbreytt í LNG um borð í svona fljótandi vinnslustöð - í stað þess að LNG-verksmiðja yrði reist t.d. við Vopnafjörð eða annars staðar á NA-landi. Þessi tækniþróun á vegum Shell hinumegin á hnettinum kann þannig að snerta okkur Íslendinga með beinum hætti.

Það er svolítið sérkennilegt að í ítarlegum gögnum Orkustofnunar um Drekasvæðið er möguleikanum á FLNG nánast hafnað; þ.á m. í skýrslu norska ráðgjafafyrirtækisins Sagex sem unnin var fyrir Orkustofnun og er birt á vef stofnunarinnar. Kannski er Norsurunum hjá Sagex vorkunn að hafa ekki haft neina trú á áætlunum um smíði fljótandi LNG-vinnslustöðva. Staðreyndin er engu að síður sú að þessi tækni verður senn að veruleika. Ef dæla á gasi af Drekanum í LNG-vinnslustöð í landi, þyrftu gasleiðslurnar á hafsbotninum ekki aðeins að vera mjög langar heldur myndu þær þurfa að fara eftir gríðarlegu dýpi (hátt í 2 þúsund metrar). FLNG kynni að henta orkufyrirtækjunum miklu betur fyrir gasvinnslu á Drekasvæðinu, sem mun vera þekkt fyrir þokkalegasta veður og litla ölduhæð.

Þess vegna er óvíst og jafnvel ólíklegt að gaslindir á Drekanum myndu leiða til þess að LNG-vinnslustöð risi á NA-landi. Þetta mun þó væntanlega skýrast betur eftir því sem reynsla kemst á notkun Prelude og annarra FLNG-vinnslustöðva sem nú eru í undirbúningi. Orkubloggið mun að sjálfsögðu fylgjast vel með þróuninni - og þá ekki síst þvi hvað Forleikurinn hjá Shell leiðir af sér. Að lokum er hér stutt en furðu hógvært myndband frá Shell um þetta magnaða verkefni:

 

 

Sólveig & Gassled

Í færslu Orkubloggsins fyrr í sumar um norsku gullgerðarvélina var fjallað um æpandi hagnað Norðmanna af gassölu sinni - og um kvartanir franskra og þýskra orkufyrirtækja vegna verðsins sem þau þurfa að punga út fyrir norska gasið. 

Í umræddri færslu um norska gasið, var einnig minnst á það hvernig olíusjóður arabanna í Abu Dhabi (Abu Dhabi Investment Authority) mátti gefa eftir efsta sætið á listanum yfir stærstu fjárfestingasjóði veraldar. Þegar norski Olíusjóðurinn, Statens Pensjonsfond Utland (SPU) komst í efsta sætið með verðmæti upp á 3.100 milljarða norskra króna. 

Í þessu sambandi er skemmtilegt að umræddur fjárfestingasjóður olíuljúflinganna í Abu Dhabi átti nýlega stórviðskipti við Norðmenn. Þ.e. við norska olíufyrirtækið Statoil. Þau viðskipti fólust í því að Abu Dhabi Investment Authority keypti stóran hlut í norsku gasleiðslunum í Norðursjó. Og það eru einmitt þessar gríðarlegu gaslagnir sem eru umfjöllunarefni Orkubloggsins í dag:

 

I.  Gasleiðslurnar í Norðursjó. 

Sala Norðmanna á gasi hefur aukist mjög í síðustu árum. Alls kemur nú um 15% af öllu því gasi sem notað er í Evrópu frá Noregi. Í sumum löndum í V-Evrópu er hlutfall norska gassins allt að 35%!

Næstum allt þetta óhemjumikla gas frá vinnslusvæðunum á norska landgrunninu er flutt til meginlands Evrópu um neðansjávarlagnir sem liggja eftir botni Norðursjávar. Og norskar gasleiðslur ná ekki aðeins til meginlandsins, heldur teygja þær sig líka til Bretlandseyja (sbr. kortið hér til hliðar).

Norska olíufélagið Statoil var nýverið að skrifa undir enn einn gassölusamninginn og í þetta sinn við eitt helsta orkufyrirtækið í Skotlandi. Þetta er athyglisvert þegar haft er í huga að öll helstu kolvetnissvæði Breta eru í Norðursjó skammt utan strönd Skotlands. Þetta er til marks um hversu gasvinnslu Breta fer nú hratt hnignandi og þeir, rétt eins og flest ríkin á meginlandi Evrópu, eru að verða sífellt háðari innfluttu gasi. Norsku, rússnesku og alsírsku gasi.

 

II.  Gassled & Gassco. 

Lengi vel var þetta æðakerfi gasframleiðslu Noregs rekið af vinnslufyrirtækjunum sjálfum. En árið 2001 voru allar gaslagnirnar á norska landgrunninu settar inn í nýtt fyrirtæki, sem kallað var Gassled. 

Þetta var gert að kröfu (eða skv. "tilmælum") norska ríkisins. Í dag er Gassled eigandi að öllum gaslögnum sem liggja frá norska landgrunninu og flytja gas til viðskiptavina gasvinnslufyrirtækjanna í Evrópu. Gassled er vel að merkja eingöngu eignarhaldsfélag - og eignirnar eru viðkomandi gasleiðslur. Til þess að sjá um reksturinn á gasleiðslukerfi Gassled var svo stofnað annað fyrirtæki. Það fyrirtæki er alfarið í eigu norska ríkisins og heitir Gassco.

Þegar Gassled var stofnað fyrir sléttum áratug síðan urðu öll þau fyrirtæki sem stunduðu gasvinnslu á norska landgrunninu einfaldlega hluthafar í hinu nýja fyrirtæki (í samræmi við það sem viðkomandi fyrirtæki höfðu lagt til uppbyggingar á eigin gasleiðslum). Þar var norska ríkið langstærst með samtals u.þ.b. 75% hlut; annars vegar í gegnum Statoil (tæplega 30% hluti) og hins vegar í gegnum Petoro (með um 45% hlut - en um Petoro var einmitt fjallað í einni færslu Orkubloggsins fyrr í sumar).

 

III.  Arabarnir kaupa í Gassled - Sólveig verður til. 

Lengst af hefur Gassled sem sagt verið í um 75% eigu Statoil og Petoro samanlagt. Afgangur hlutabréfanna hefur svo verið í eigu ýmissa annarra fyrirtækja sem koma að gasvinnslu í lögsögu Norðmanna. Þar má nefn franska Total, sem á um 6% í gaslagnakerfinu, bresk-hollenska Shell á um 5% og ítalska Eni á um 1,5% - auk nokkurra annarra norskra og útlendra fyrirtækja sem eru með minni hlut.

Gasflutningakerfi Norðmanna hefur því að stærstu leyti verið í eigu þeirra sjálfra (um 75%). En fyrir um tveimur mánuðum - einmitt þegar Orkubloggarinn var að spóka sig í Noregi - urðu þau tíðindi að Statoil seldi mestallan hlut sinn í Gassled! Og kaupandinn var enginn annar en áðurnefndur olíusjóður arabanna í furstadæminu Abu Dhabi; Abu Dhabi Investment Authority.

Þarna er eftir talsverðu að slægjast. Um leiðslur þessa tíu ára gamla gaslagnafyrirtækis fer nú, sem fyrr segir, u.þ.b. 15% af öllu því gasi sem notað er í Evrópu. Á síðasta ári (2010) var velta Gassled rúmir 27 milljarðar NOK (um 570 milljarðar ISK). Sem er vel að merkja einungis flutningskostnaður vegna gassins sem streymir frá Noregi. Sjálfir álíta Norðmenn að flutningar á vegum Gassled muni aukast um allt að 25-30% ánæstu tíu árum og verði þá um 130 milljarðar rúmmetra af gasi á ári.

Nú kunna einhverjir að spyrja sig hvort Norðmenn séu orðnir alveg spinnegal að selja einhverjum dularfullum aröbum svo stóran hluta í þessu æðakerfi norska efnahagslífsins? Minnumst þess þegar aðrir arabískir aurar, nefnilega fjárfestingasjóður frá öðru furstadæmi í UAE (Dubai) ætlaði að kaupa nokkrar hafnir í Bandaríkjunum fyrir fáeinum árum. Þá varð hreinlega allt vitlaust þar vestra og það endaði með því að Dúbæjarnir hröktust burt. Það var svo bandaríski trygginga- og fjármálarisinn AIG sem hirti hafnargóssið - áður en hann sjálfur reyndar féll með braki og brestum eins og alræmt er.

Norðmenn virðast ekki vera alveg eins viðkvæmir fyrir arabískri fjárfestingu eins og Bandaríkjamenn og sjá barrrasta sölu Statoil á hlut sínum í Gassled sem nokkuð góðan díl. Það er líka vel að merkja svo að meirihluti Gassled verður áfram í norskum höndum. Af því Statoil heldur eftir um 5% hlut (selur sem sagt um 25% en átti um 30%). Með þessum eignarhlut Statoil ásamt hlut Petoro ráða Norðmenn því áfram rétt rúmlega 50% í Gassled. Og sökum þess að Petoro er alfarið í eigu norska ríkisins og norska ríkið á um 70% i Statoil, er augljóst að Norðmenn munu áfram ráða því sem þeir vilja í sambandi við Gassled. 

Kaupandinn að þessum 25% eignarhluti í gaslögnum Gassled í Norðursjó er sérstakt nýstofnað fyrirtæki, sem nefnist hinu notalega norræna nafni Sólveig. Eða réttara sagt Solveig Gas Norway. Þó svo Arabarnir frá Abu Dhabi séu stór eignaraðili í Sólveigu er hún samt alls ekki hreinræktuð Arabastúlka. Fjárfestingasjóðurinn frá Abu Dhabi er nefnilega einungis fjórðungseigandi í Solveig Gas Norway.

Meðeigendur Arabanna að fyrirtækinu eru tveir aðrir "útlendingar"; annars vegar risastór kanadískur eftirlaunasjóður sem kallast Canada Pension Plan Investment Board (30%) og hins vegar þýski tryggingarisinn Allianz (30%). Abu Dhabi Investment Authority eða olísjóður arabanna í Abu Dhabi er því í reynd bara fylgisveinn vestrænna lífeyris- og tryggingapeninga í þessum kaupum Sólveigar á 25% hlut í Gassled.

Það er sjeikinn geðþekki Ahmed bin Zayed Al Nahyan sem er í forsvari fyrir fjárfestingu Arabanna frá Abu Dhabi í Gassled. Margir búast reyndar við því að arabarnir horfi til þess að kaupa brátt meira í þessu mikilvæga gasflutningafyrirtæki - hvort svo sem það yrði þá af Total eða öðrum minni hluthöfum. Slík kaup gætu líka orðið með aðkomu Sólveigar. 

Það virðist a.m.k. vera mikill áhugi meðal fjárfestingasjóða víða um heim á gasæðakerfinu sem Gassled rekur í Norðursjó. Abu Dhabi & félagar eru nefnilega ekki fyrstu fjárfestingasjóðirinir sem kaupa í Gassled. Í fyrra (2010) seldi ExxonMobil sinn hluta í fyrirtækinu (um 8%) til tveggja stórra fjárfestingasjóða; annars vegar sjóðs í eigu svissneska UBS og hins vegar til franska CDC Infrastructure. Þetta er væntanlega vísbending um að menn sjái gasleiðslur sem flytja norskt gas til Evrópu sem eitthvert hundtryggasta og öruggasta brownfield sem fyrirfinnst í heimi hér. En um leið að þetta sé fjárfesting sem kannski síður henti orkufyrirtækjum sem eru skráð á markaði - fyrirtækja sem eru væntanlega mun áhættusæknari heldur en stórir fjárfestingasjóðir í eigu ríkja, lífeyrissjóða eða tryggingafélaga.

Með kaupum Solveig Gas Norway á 25% hlut í Gassled verður hátt í þriðjungur af hlutabréfunum í fyrirtækinu komin í hendur erlendra fjárfestingasjóða. Öll viðskipti með eignarhluti í Gassled eru vel að merkja háð blessun norskra stjórnvalda. Auk þess er öll umsýslan með eignir Gassled, sem fyrr segir, í höndum norska ríkisfyrirtækisins Gassco. Og öll verð á gasflutningunum um leiðslur Gassled eru háð samþykki norskra stjórnvalda. Norðmenn eru því langt í frá búnir afsala sér yfirráðum yfir gaslagnakerfinu, þó svo þeir leyfi útlendingum að ávaxta þar sitt pund. Skemmtilegt viðskiptamódel sem Norsararnir hafa þarna komið á fót.

Og hvað sem líður eignarhaldi á Gassled, þá mun norskt gas áfram streyma hindrunarlaust um neðansjávarlagnirnar í Norðursjó um langa framtíð. Nú er reyndar svo komið að æ fleiri spá því að 21. öldin verði ekki öld endurnýjanlegrar orku, heldur öldin sem gas verði helsti orkugjafi mannkyns. Nú er bara að krossa fingur og vona að með í þeim ljúfa leik verði líka alveg glás af gasi frá íslenska Drekasvæðinu. Vonandi tekst loks að ná þokkalegum árangri af útboði leitarleyfa þar á bæ.

 

Rammaáætlunin

Rammaáætlun um vernd og nýtungu náttúrusvæða með áherslu á vatnsafl og jarðhitasvæði mjakast vel áfram þessa dagana. Nú eru komin fram drög að þingsályktun þar sem samtals 69 virkjunarkostir eru flokkaðir í þrjá mismunandi flokka; nýtingarflokk, biðflokk og verndarflokk. Að auki eru þar nefndir nokkrir virkjunarkostir innan svæða sem þegar eru friðlýst og má segja að þeir kostir séu nú þegar komnir í verndunarflokk.

Í þessari færslu Orkubloggsins er þessari flokkun Rammaáætlunarinnar lýst í grófum dráttum. Athugið að númerin framan við hvern virkjunarkost hér í upptalningunni er einkennistala sem notuð er í Rammaáætluninni. Þessi númer eru t.a.m. þægileg til að átta sig á hvar viðkomandi virkjunarkostur er á landakorti (sbr. kortið hér að ofan sem birt var í Fréttablaðinu s.l. föstudag).

1. NÝTINGARFLOKKUR.

Samkvæmt þingsályktunartillögunni koma 22 virkjunarkostir í nýtingarflokk. Sú flokkun merkir að álitið er að ráðast megi í umræddar virkjanir - að uppfylltum ýmsum skilyrðum (sem t.d. koma til vegna laga um mat á umhverfisáhrifum). Gera má ráð fyrir að virkjunarkostirnir sem settir eru í þennan flokk verði þær virkjanir sem við sjáum rísa hér á landi á næstu árum. Þetta eru 6 vatnsaflsvirkjanir (þar af þrjár í Þjórsá) og 14 jarðhitavirkjanir:

- Vatnsafl:

4     Hvalárvirkjun (Hvalá, Ófeigsfirði á Vestfjörðum).

5     Blönduveita (Blanda).

26   Skrokkölduvirkjun (Kaldakvísl - þ.e. útfallið úr Hágöngulóni).

29   Hvammsvirkjun (Þjórsá).

30   Holtavirkjun (Þjórsá).

31   Urriðafossvirkjun (Þjórsá).

- Jarðhiti:

61    Reykjanes (stækkun Reykjanesvirkjunar).

62    Stóra-Sandvík (Reykjanesi).

63    Eldvörp (Svartsengi).

64    Sandfell (Krýsuvík).

66    Sveifluháls (Krýsuvík).

69    Meitillinn (Hengill).

70    Gráuhnúkar (Hengill).

71    Hverahlíð (Hengill).

91    Hágönguvirkjun, 1. áfangi (við Hágöngulón).

104  Hágönguvirkjun, 2. áfangi (við Hágöngulón).

97    Bjarnarflag.

98    Krafla I (stækkun Kröfluvirkjunar).

99    Krafla II, 1. áfangi.

103  Krafla II, 2. áfangi.

102  Þeistareykir.

101  Þeistareykir, vestursvæði.

Samkvæmt þessu eru allir þeir kostir sem Landsvirkjun hefur litið til í sinni stefnumótun afar raunhæfir - að undanskildri virkjun í Hólmsá sem sett er í biðflokk (sjá um biðflokkinn hér neðar í færslunni). Þarna í nýtingarflokknum er einnig að finna marga virkjunarkosti á Reykjanesi og í Henglinum, sem eru hin hefðbundnu virkjunarsvæði HS Orku og Orkuveitu Reykjavíkur. Það er því líklegt að niðurstaðan sé viðunandi fyrir öll þrjú stóru orkufyrirtækin.

Að vísu fer Bitruvirkjun í verndarflokk, en þar hefur OR horft til byggingar á jarðvarmavirkjun og lagt verulega fjármuni í rannsóknir. Og Búlandsvirkjun í Skaftá er sett í biðflokk, en þar á HS Orka hagsmuna að gæta (fyrirtækið er stór hluthafi í Suðurorku sem hefur samið við flesta vatnsréttarhafa á svæðinu). Engu að síður hljóta öll stóru orkufyrirtækin þrjú að vera þokkalega sátt við þennan nýtingarflokk - þó eflaust hefðu þau strax viljað fá enn fleiri kosti í þennan flokk.

Að mati Orkubloggarans hefði aftur á móti mátt fara þarna aðeins varlegar í sakirnar. Og t.d. íhuga að friða þann hluta Þjórsár þar sem áin og umhverfi hennar er hvað fegurst - og setja Hvammsvirkjun í verndarflokk eða a.m.k. í biðflokk. En það er einmitt biðflokkurinn sem er stóra spurningin. Þangað eru flestir virkjunarkostirnir settir - og þar með er í reynd ekki tekin afstaða til þess hvort viðkomandi svæði eigi að fara í nýtingarflokk eða verndarflokk. Biðflokkurinn er svohljóðandi:

2. BIÐFLOKKUR.

- Vatnsafl:

1    Kljáfossvirkjun (Hvítá, Borgarfirði).

2    Glámuvirkjun (Vestfjarðarhálendi).

3    Skúfnavatnavirkjun (Þverá, Langadalsströnd, Vestfjörðum).

6    Skatastaðavirkjun B (Jökulárnar í Skagafirði).

7    Skatastaðavirkjun C (Jökulárnar í Skagafirði).

8    Villinganesvirkjun (Jökulárnar í Skagafirði).

9    Fljótshnúksvirkjun (Skjálfandafljót).

10  Hrafnabjargavirkjun A (Skjálfandafljót).

11  Eyjadalsárvirkjun (Skjálfandafljót).

15  Hverfisfljótsvirkjun (Hverfisfljót).

40  Búlandsvirkjun (Skaftá).

19  Hólmsárvirkjun við Einhyrning, án miðlunar (Hólmsá).

21  Hólmsárvirkjun neðri við Atley (Hólmsá).

39  Hagavatnsvirkjun (Farið við Hagavatn).

34  Búðartunguvirkjun (Hvítá í Árnessýslu).

35  Haukholtsvirkjun (Hvítá í Árnessýslu).

36  Vörðufellsvirkjun (Hvítá í Árnessýslu).

37  Hestvatnsvirkjun (Hvítá í Árnessýslu).

38  Selfossvirkjun (Ölfusá).

- Jarðhiti:

65  Trölladyngja (Krýsuvík).

67  Austurengjar (Krýsuvík).

73  Innstidalur (Hengill).

75  Þverárdalur (Hengill).

76  Ölfusdalur (Hengill).

83  Hveravellir.

95  Hrúthálsar (NA-landi; í nágrenni Herðubreiðar).

96  Fremrinámar (NA-landi; suðaustur af Mývatni).

Í biðflokknum er að finna marga umdeilda virkjunarkosti. Þarna eru  t.d. bæði Skjálfandafljót og Austari- og Vestari-Jökulsá í Skagafirði. Þarna eru líka margir virkjunarkostir í jarðhita á SV-horni landsins. Og hver vill sjá háspennulínur í nágrenni Herðubreiðar? Í þessum biðflokki er augljóslega að finna mörg átakamál framtíðarinnar. Þetta minnir okkur á að Rammáætlunin er í reynd einungis eitt hógvært skref - og langt í frá að hún skapi einhverja allsherjar sátt um virkjunarstefnu framtíðarinnar.

-------------------------------------------

Þá er komið að verndarflokknum. Þar hefur náttúruverndarfólk einkum fagnað því að fallið er frá Norðlingaölduveitu og þar með eru Þjórsárver vernduð í núverandi mynd. Að mati Orkubloggarans er líka vel að Kerlingarfjöll og Jökulkvísl suður af Hofsjökli fái að vera í friði. Og ekki er síður ánægjulegt að sjá Hómsá við Einhyrning í þessum flokki. Þar er um að ræða svæði sem ekki ætti að hvarfla að nokkrum manni að hrófla við. Og það yrði ennfremur góð niðurstaða ef við geymum Jökulsá á Fjöllum óspjallaða fyrir kynslóðir framtíðarinnar.

Fyrir orkufyrirtækin er kannski svolítið súrt að sjá fáeina virkjunarkosti á Reykjanesi og í Henglinum lenda í þessum flokki. Og mögulega líka eilítið óvænt að Gjástykki skuli skipað í þennan flokk - í stað þess að fara í biðflokk. En verndarflokkurinn hljóðar þannig:

3. VERNDARFLOKKUR.

- Vatnsafl:

12  Arnardalsvirkjun (Jökulsá á Fjöllum).

13  Helmingsvirkjun (Jökulsá á Fjöllum).

14  Djúpárvirkjun (Djúpá í Fljótshverfi).

20  Hólmsárvirkjun við Einhyrning, með miðlun.

22  Markarfljótsvirkjun A.

23  Markarfljótsvirkjun B.

24  Tungnaárlón (Tungnaá).

25  Bjallavirkjun (Tungnaá).

27  Norðlingaölduveita, 566-567,5 m.y.s. (Þjórsá).

32  Gýgjarfossvirkjun (Jökulfall/Jökulkvísl í nágrenni Kerlingarfjalla; fellur í Hvítá í Árnessýslu).

 33  Bláfellsvirkjun (Hvítá í Árnessýslu).

- Jarðhiti:

68   Brennisteinsfjöll (Reykjanesi).

74   Bitra (Hengill).

77   Grændalur (Hengill).

78   Geysir.

79   Hverabotn (Kerlingarfjöll)

80   Neðri-Hveradalir (Kerlingarfjöll).

81   Kisubotnar (Kerlingarfjöll).

82   Þverfell (Kerlingarfjöll).

100 Gjástykki.

-----------------------------------

Í Rammáætluninni eru ekki flokkaðar þeir virkjunarkostir (né veitur) sem yrðu innan svæða sem nú þegar eru friðlýst. Eins og t.d. Vonarskarð og Askja innan Vatnajökulsþjóðgarðs og virkjunarkostir innan Friðlandsins að Fjallabaki (þ.á m. er Torfajökulssvæðið og Landmannalaugar). Þessi svæði eru jú þegar friðlýst.

Orkubloggarinn er reyndar ekki viss um að það sé endilega skynsamlegt að horfið verði frá þeirri hugmynd að veita Skaftá inn á vatnasvið Tungnaár. Ef unnt er að taka Skaftá þarna vestur eftir - án þess að hrófla við Langasjó - gæti það verið mjög góður kostur. Og er varla til þess fallið að skerða gildi Vatnajökulsþjóðgarðs.

UTAN FLOKKA (SVÆÐI SEM ÞEGAR NJÓTA FRIÐLÝSINGAR):

- Vatnsafl innan Vatnajökulsþjóðgarðs:

16  Skaftárveita með miðlun í Langasjó

17  Skaftárveitu án miðlunar í Langasjó

18  Skaftárvirkjun (ofarlega í Skaftá; ekki Búlandsvirkjun).

- Jarðhiti innan Vatnajökulsþjóðgarðs:

92  Vonarskarð.

93  Kverkfjöll.

94  Askja.

- Svæði innan Friðlands að Fjallabaki (jarðhiti):

84  Blautakvísl.

85  Vestur-Reykjadalir.

86  Austur-Reykjadalir.

87  Ljósártungur.

88  Jökultungur.

89  Kaldaklof.

90  Landmannalaugar. 

---------------------------------

Þegar litið er til Rammaáætlunarinnar eins og hún er sett fram í drögum til þingsályktunar, skiptir mestu hvaða svæði lenda annars vegar í nýtingarflokknum og hins vegar í verndarflokknum. Ef sæmileg pólítísk sátt næst um þingsályktunina er ólíklegt að hróflað verði að marki við þeirri flokkun í framtíðinni. Líklegt er að á næstu árum verði ráðist í að virkja marga ef ekki flesta virkjunarkostina sem lenda í nýtingarflokknum. Og þau svæði sem fara í verndarflokkinn verða sjálfsagt öll friðlýst. Þó svo vel sé unnt að aflétta friðlýsingu er samt líklegast að hún komi til með að standa. Þess vegna skiptir miklu hvaða virkjunarkostir fara í þessa tvo flokka. En í reynd eru allir virkjunarkostirnir sem fara í biðflokk ennþá galopnir.

Í umræðunni um virkjunarmál er algengt að tala um virkjunarsinna og náttúruverndarsinna - eins og að þjóðin skiptist í þessar tvær andstæðu fylkingar. En Orkubloggarinn sér sjálfan sig alls ekki í öðrum þessara hópa - heldur báðum. Og grunar reyndar að sama eigi við um flesta Íslendinga; að við viljum flest nýta orkulindirnar af skynsemi en jafnframt vernda náttúruperlur og ekki ganga of gróflega að hinni einstæðu náttúru Íslands. Þetta er kannski líka sá stóri hópur sem oft horfir bara þögull á harða virkjunarsinna og forsvarsmenn náttúrverndarsamtaka takast á. Það er algerlega óviðunandi að standa þannig til hliðar. Hér er um að ræða stórmál. Og vonandi að sem flestir gefi sér tíma til að kynna sér þessi drög að þingsályktunartillögu vel og vandlega - og komi sjónarmiðum sínum og athugasemdum á framfæri - núna meðan drögin eru til umsagnar.

 

Orkufyrirtækið Google og Atlantic Wind

Fjárfestingafyrirtækið Google Energy, sem er í eigu hins heimsþekkta Google, virðist hafa mikinn áhuga á endurnýjanlegri orku. Og verkefnin þar verða sífellt stærri.

Ekki veitir af, því Google hefur sett sér afar metnaðarfullt markmið í orkumálum: RE<C. Með fjárfestingum sínum í vel völdum orkuverkefnum hyggst Google sem sagt ná því fram að ódýrara verði að framleiða endurnýjanlega orku (Renewable Energy) heldur en með kolum (Coal).

Þessu markmiði segist Google Energy ætla að ná innan einungis nokkurra ára! Þetta markmið fyrirtækisins miðast við brátt verði unnt að ná kostnaði við að beisla vindorku mjög mikið niður. En þarna er mikið bil að brúa. Víðast hvar í heiminum er kolaorkan miklu ódýrari kostur til að knýja orkuver - og vindorkuverin eru einnig talsvert mikið dýrari en gasorkuver.

Þar að auki er verð á raforku í Bandaríkjunum almennt mikið lægra en það sem vindorkuverin þurfa að fá fyrir raforkuna til að rekstur þeirra geti borið sig. Algengt raforkuverð þar vestra er um 40-55 USD pr. MWst í heildsölu, en skv. Google þurfa ný vindorkuver a.m.k. 73 USD pr. MWst og þau sem eru á hafi úti þurfa miklu meira eða 196 USD. 

Þess vegna eiga vindorkuverin enn sem komið er ekki raunhæfan rekstrargrundvöll nema þau njóti fjárhagslegrar aðstoðar í einhverju formi. Þar er ýmist um að ræða beina styrki af ýmsu tagi, skattaafslætti og/eða að aukagjöld séu lögð á kolvetnisorkuna (kolefnisskattur á útblásturinn eða skylda til að kaupa losunarkvóta).

En hjá Google Energy eru menn handvissir um að innan einungis eins áratugar verði hagkvæmni vindorkuvera orðin miklu meiri en er í dag. Og þá muni vindorkuverunum nægja raforkuverð sem nemur 47-60 USD pr. MWst (að núvirði) til að geta staðið á eigin fótum - og þá verða samkeppnishæf við kolaorkuverin. Í samræmi við þetta álítur Google Energy að markmiðið RE<C sé ekkert grín heldur þvert á móti fyllilega raunhæft og það jafnvel fyrir árið 2020.

Það eru reyndar nokkur ár síðan Google hóf að sýna endurnýjanlegri orku áhuga. Fyrirtækið hefur t.a.m. sett talsvert fé í jarðvarmaverkefni vestur í Kaliforníu. Fram til þessa hafa verkefni Google Energy á sviði orku þó verið fremur smá í sniðum. En núna álítur Google orðið tímabært að hugsa stórt. Og að þar sé vindorkan heppilegust. Í þessu skyni hefur fyrirtækið ákveðið að taka þátt í gríðarstóru vindorkuverkefni, sem áformað utan við austurströnd Bandaríkjanna. 

Þetta risastóra vindorkuverkefni nefnist Atlantic Wind. Gert er ráð fyrir að fullbyggt verði Atlantic Wind með uppsett afl upp á 6.000 MW. Þarna er vel að merkja verið að tala um vinorkuver sem á að vera úti í sjó - langt utan við ströndina og jafnvel tugi km úti á landgrunninu. Tilgangurinn með því að reisa turnana fjarri landi er bæði að fá stöðugri vind og að forðast neikvæð sjónræn áhrif frá landi. Svona vindorkuver við strendur hafa einmitt mætt mikilli andstöðu vegna meintrar sjónmengunar og mikilvægt að forðast slíka árekstra.

Samtals eiga turnarnir sem bera þessa samtals 6.000 MW hverfla að verða á bilinu 1.200-2.000 talsins. Endanlegur fjöldi mun auðvitað ráðast af afli hverflanna. Í dag er sjaldgæft að vindhverflar séu stærri en 3 MW, en horfur eru á að senn verði nokkrir framleiðendur komnir með 5 MW túrbínur í fjöldaframleiðslu - og brátt jafnvel ennþá stærri. Þ.a. talan 1.200 turnar gæti  senn orðið raunhæf.

Það er til marks um hversu stórhuga þessar áætlanir eru, að enn hefur ekki eitt einasta vindorkuver risið í sjó innan bandarískrar lögsögu. Nokkur vindorkuver eru í sjó við strendur N-Evrópu, en í Bandaríkjunum eru þau öll á landi enn sem komið er. Stutt er síðan leyfi fékkst til að reisa fyrsta bandaríska vindorkuverið í sjó, sem er u.þ.b. 450 MW Cape Wind utan við Þorskhöfða (Cape Cod) milli Boston og New York. Ennþá berjast þó eigendur margra glæsihýsa á strönd Þorskhöfða og aðrir andstæðingar Cape Wind gegn verkefninu fyrir dómstólum. Það er því ekki endanlega útséð um hvort Cape Wind verði að veruleika.

Bæði Cape Wind og ýmis önnur áformuð vindorkuverkefni við strendur Bandaríkjanna eru algerir smámunir þegar þau eru borin saman við Atlantic Wind. Enn er á huldu hvað þessi herlegheit - samtals 6.000 MW vindrafstöðvar langt útí sjó - munu koma til með að kosta. Til samanburðar má nefna að stærsta vindorkuver Dana á hafi úti, sem er fyrirhugað 400 MW vindorkuver Dong Energi við eyjuna Anholt langt úti í Kattegat, á að kosta um 10 milljarða DKK. Það jafngildir rétt tæpum 2 milljörðum USD eða um 5 milljónum USD pr. MW. Og kostnaðaráætlunin vegna Cape Wind við Þorskhöfða virðist vera á svipuðum nótum. 

Eflaust þykir sumum sem þekkja til kostnaðar við byggingu og rekstur raforkuvera, að þessi kostnaður nálgist brjálæði. T.d. þegar haft er í huga að vindorkuver af þessu tagi munu vart skila meiri nýtingu en max. 35-40%. Hér má líka minnast þess að kostnaður við nýtt kjarnorkuver í Bandaríkjunum er talinn myndi verða um eða jafnvel innan við 4,5 milljónir USD. pr. MW. Er þó nýtingin þar miklu hærri en í vindorkunni. 

Sé miðað við umrædda tölu danska vindorkuversins við Anholt, myndi Atlantic Wind (6 þúsund MW sinnum 5 milljónir USD pr. MW) kosta samtals um 30 milljarða USD! Þetta er rosaleg fjárfesting. En mikill kostnaður er einfaldlega sá raunveruleiki sem blasir við þegar menn fara í óhefðbundinn orkuiðnað, eins og vindorku á hafi úti.

Það skemmtilega er að Google Energy er ekki einu sinni farið að spekúlera í þessum kostnaði. Áður en að því kemur að byrja að reisa turna þarna langt úti í sjó, hyggst Google Energy nefnilega einbeita sér að því að byggja upp öflugt orkuflutningskerfi utan við austurströnd Bandaríkjanna.

Hugsunin er sú að slík háspennutenging sé alger forsenda þess að nokkru sinni verði hagvæmt að byggja vindorkuver utan við strönd Bandaríkjanna. Þessi hluti verkefnisins sem felst í háspennulínum meðfram ströndinni kallast Atlantic Wind Conncetion. Þetta á að verða um 400 km löng, tvöföld háspennulína, sem á að liggja eftir hafsbotninum ca. 15-30 km út af ströndinni, allt frá Norfolk í suðurhluta Virginíu og norður til New Jersey. Tengivirki í land verður svo reist á svona 4-5 stöðum og þaðan dreifist raforkan hefðbundnar leiðir til þéttbýlissvæðanna á austurströndinni.

Þetta nýja háspennukerfi á sem sagt að geta tekið við raforkunni frá gríðarlegum fjölda vindturbína og flutt hana langar leiðir til einhverra mestu þéttbýlissvæða Bandaríkjanna. Hjá Google Energy segja menn að þessi útfærsla muni gera orkuflutninga miklu hagkvæmari heldur en þegar byggðar eru tengingar í land fyrir hvert einasta vindorkuver af hefðbundinni stærð (líkt og gert hefur verið við Danmörku og annars staðar þar sem vindorkuver hafa verið byggð við strendur Evrópu). Fullyrt er þetta fyrirkomulag lækki kostnað við vindorkuver á hafi úti um u.þ.b. 20% og þar með muni vindorkan fyrr geta veitt kolaorkunni raunverulega samkeppni.

Þetta er eiginlega nýtt bisnessmódel í vindorkunni. Enda er Google þekkt fyrir að hugsa öðruvísi en flestir aðrir. Kostnaðaráætlunin vegna þessara rafmagnskapla hljóðar upp á litla 5-6 milljarða USD. Bara háspennulínurnar einar og sér (ásamt tengivirkjum og spennistöðvum) kosta sem sagt meira en eitt stykki kjarnorkuver upp á 1.000 MW. Og kostnaðurinn við þetta flutningskerfi er rúmlega 150% meiri en að reisa danska vindorkuverið við Anholt - sem þó þykir með metnaðarfyllri vindorkuverkefnum dagsins í dag. Þá er eftir allur kostnaður vegna sjálfra vindrafstöðvanna; 1.200-2.000 turnar með spöðum og hverflum; samtals 6.000 MW. Allur sá risapakki er eftir - og hann mun væntanlega kosta tugi milljarða dollara, eins og nefnt var hér að ofan.

Áætlað er að Atlantic Wind Connection verði reist í fimm skrefum. Fyrsti áfanginn á að vera nettur 200 km spotti milli New Jersey og Rehboth í Delaware. Kostnaðaráætlunin þar hljóðar upp á 1,8 milljarð USD og aðstandendur verkefnisins segja að þessum áfanga eigi að geta verið lokið snemma árs 2016. Allar háspennulínurnar í þessu risaverkefni yrðu aftur á móti í fyrsta lagi tilbúnar 2021.

Þessir háspennukaplar eiga að liggja í sjónum nokkuð langt útaf strönd fjögurra fylkja; New Jersey, Delaware, Maryland og Virginíu (og þar með í lögsögu alríkisins en ekki fylkjanna). Sjálfar vindrafstöðvarnar eiga að verða í álíka fjarlægð frá landi. Þarna út af austurströnd Bandaríkjanna er vel að merkja fremur hógvært dýpi.

Ríkisstjórar viðkomandi fylkja hafa keppst við að dásama verkefnið, enda er það til þess fallið að hjálpa þeim við að ná markmiðum um að auka hlutfall endurnýjanlegrar orku. Ríkisstjórarnir hafa sömuleiðis sumir lýst sig andvíga áætlunuum þess efnis, að lagðar verði háspennulínur vestur á bóginn til að tengjast vindorkuverum þar á sléttunum miklu. Engu að síður er það staðreynd að þar langt í vestri eru náttúrulegar aðstæður hvað bestar og ódýrastar til nýtingar á vindorku í Bandaríkjunum. Vindorkuverin á sléttunum eru sennilega vel innan við helmingi ódýrari en að fara svona útí sjó. En svona er nú innanlandspólítíkin í Bandaríkjunum svolítið skrítin - rétt eins og kjördæmapotið á Íslandi.

Google er 37,5% hluthafi í Atlantic Wind Connection. Aðrir hluthafar eru svissneskt fjárfestingafyrirtæki sem nefnist Good Energies, stórt japanskt fjármálafyrirtæki sem kallast Marubeni og raforkuflutningsfyrirtækin Trans-Elect Development og Elia.

Hugmyndin að Atlantic Wind á sér nokkuð sérkennilegan aðdraganda. Þessi humynd mun nefnilega hafa fæðst í skíðalyftu í Vail í Colorado, þar sem forstjóri Trans-Elect lenti við hliðina á forstjóra Good Energies. Í kjölfarið á laufléttu lyftuspjalli þeirra upp fjallið var svo hóað í Google. Enda hafa menn þar á bæ bæði talað fjálglega um RE<C og líka um að Google stefni að því að verða kolefnishlutlaust. Google var því líklega ekki stætt á öðru en að segjast vilja vera með og fljótlega var Atlantic Wind komið á koppinn

Verkefni Google á sviði orkumála hafa fengið gríðarlega fjölmiðlaathygli, enda líklega fá fyrirtæki sem eiga jafn greiðan aðgang að fjölmiðlum heimsins. Staðreyndin er nú samt sú, að enn sem komið er hefur Google sett sáralítinn pening í þessi orkuverkefni. Ef Google Energy ætlar sér í alvöru að verða brautryðjandi í endurnýjanlegri orku þarf fyrirtækið að verða miklu stórtækara á orkusviðinu en verið hefur. Kannski er Atlantic Wind Connection eitt skref í þá átt.

 

Nýtt landnám á Nýfundnalandi

Í ímyndaðri Íslandssögu mætti leika sér með þá hugmynd að íslenska landnámið á Vínlandi hinu góða hafi tekist vel. Og að þetta gjöfula landsvæði væri hluti af íslenska ríkinu. En sem kunnugt er voru Íslendingar því miður fljótir að týna bæði Vínlandi og Marklandi; Nýfundnalandi og Labrador. Löngu seinna urðu þessi landsvæði svo hluti af sambandsríkinu Kanada. Í dag ætlar Orkubloggið að líta til þessara merku svæða austast í Kanada:

I.  Fiskveiðisamfélag lendir í hremmingum. 

Framan af 20. öldinni upplifðu íbúar Nýfundnalands erfiða tíma. Þetta landsvæði var þá eins konar sjálfstjórnarsvæði undir bresku krúnunni og átti m.a. í landamæradeilum við Kanada um hvar landamærin í Labrador skyldu liggja. Í fyrri heimsstyrjöldinni börðust ungir menn frá Nýfundnalandi fyrir breska heimsveldið á blóðvöllum Evrópu og þar var hersveit þeirra þurrkuð út í slátruninni skelfilegu á fyrsta degi orrustunnar við Somme. Svo þegar Kreppan mikla skall á fór hún afar illa með efnahaginn á Nýfundnalandi. Og það bætti ekki ur skák að stjórnmálamennirnir og yfirvöldin í þessu hart leikna sjálfstjórnarsvæði, hugsuðu margir um það eitt að skara eld að eigin köku.

Þegar kom fram undir 1940 hafði sem sagt lengi árað heldur illa fyrir óbreyttan almúgann þarna austast í því landi, sem við í dag þekkjum sem Kanada. En þá kom blessaður Kaninn með tyggjóið sitt og herflugvélar. Herinn kom sér fyrir við flugvöllinn í Gander á Nýfundnalandi og tók til við að byggja annan stóran herflugvöll við Gæsaflóa; Goose Bay. Það er einmitt við Gæsaflóa sem hið gríðarlanga Churchill-fljót endar ferð sina ofan af hálendi og hásléttum Labrador, en Churchill-fljótið er eiginlega kjarninn í þessari færslu Orkubloggsins.

Rétt eins og koma hersins til Íslands og framkvæmdir á hans vegum á Miðnesheiði og víðar um land höfðu mikil áhrif á efnahag Íslendinga, olli stríðið straumhvörfum í efnahagslífi Nýfundnalands. Um þetta leyti voru Nýfundnalendingar álíka margir eins og Íslendingar eru í dag (rúmlega 300 þúsund sálir). Samskipti þeirra við Bandaríkin á þessum tíma urðu mikil og margir íbúar Nýfundnalands tóku að aðhyllast náið samband við Washington DC.

Þegar stríðinu lauk kom að því að Nýfundnalendingar skyldu ákveða stjórnskipulega framtíð sína. Stofnun lýðveldis eða algerlega sjálfstæðs ríkis virðist samt ekki hafa komið til álita. Ýmsir stjórnmála- og athafnamenn á eyjunni sáu sér gott til glóðarinnar vegna samstarfsins við bandaríska herinn og töluðu fyrir ennþá nánari tengslum við Bandaríkin. Svo fór þó að naumur meirihluti samþykkti í þjóðaratkvæðagreiðslu árið 1948 að Nýfundnaland skyldi verða hluti af Kanada.

Næstu áratugina fjölgaði íbúum hins kanadíska Nýfundnalands verulega. Fiskveiðar urðu afar mikilvægar fyrir efnahagslífið og lengi vel voru fiskimiðin út af Nýfundnalandi einhver þau gjöfulustu í heimi. En svo stækkuðu togararnir, verksmiðjuskip komu til sögunnar og ásókn útlendinga á fiskimiðin góðu á Miklabanka óx hratt. Afleiðingin varð langvarandi ofveiði sem leiddi til algers hruns hjá þorskinum við Nýfundnaland og fleiri fiskistofnum. Hvarf þorsksins þarna í lok 20. aldar mun vera eitt versta dæmi heims um hrun í sjávarútvegi. Afleiðingin var djúp kreppa í fylkinu með tilheyrandi bölmóði og brottflutningi.

Þegar líða tók á tíunda áratuginn var brottflutningurinn orðinn það mikill að fólki á Nýfundnalandi og Labrador (eins og fylkið nefnist fullu nafni) tók að fækka. Íbúafjöldinn hafði hæst náð um 580 þúsundum árið 1992, en aldamótaárið 2000 var fjöldinn kominn undir 530 þúsund. Og árið 2008 voru íbúar Nýfundnlands einungis um 506 þúsund. Hafði þeim þá sem sagt fækkað um næstum því 15% á 15 árum.

II.  Jákvæður viðsnúningur þrátt fyrir heimskreppu.

Það blés sem sagt ekki byrlega í efnahagslífi Nýfundnalands í upphafi 21. aldarinnar. En núna á þessum undarlegu alheimskrepputímum hefur efnahagslífið á Nýfundnalandi þvert á móti verið í blóma. Og það þrátt fyrir að þorskurinn sé ennþá fjarri góðu gamni. Síðustu tvö árin hefur íbúum Nýfundnalands sem sagt fjölgað á ný og eru nú orðnir um 510 þúsund. Þar af búa um 100 þúsund í stærstu borginni, sem heitir St. Johns. Þessar tölur minna óneitanlega svolítið á íbúafjölda Íslands og Reykjavíkur. En munurinn er sá að hér ríkir kreppa en á Nýfundnalandi er í gangi mikil uppsveifla.

Efnahagsbatinn á Nýfundnalandi er meira að segja svo mikill og hraður nú um stundir, að þar er farið að tala um ofhitnun. Húsnæðisverð æðir upp og verktakarnir ráðast í sífellt stærri byggngaframkvæmdir í höfuðborginni St. Johns og víðar um fylkið.

Helsta skýringin á jakvæðum viðsnúningnum á efnahag Nýfundnalands er hreint æpandi fjárfesting, sem þar hefur átt sér stað í hrávöruiðnaði síðustu 2-3 árin. Í fyrra námu nýjar fjárfestingar í fylkinu rúmum 3 milljörðum USD og höfðu þá aukist um næstum helming frá árinu áður. Og í ár (2011) er gert ráð fyrir að nýfjárfestingar á Nýfundnalandi verði rúmir 6 milljarðar USD! Íbúar fylkisins eru vel að merkja einungis um hálf milljón, þ.a. þetta hefur skapað mikinn hagvöxt og gríðarlega eftirspurn eftir vinnuafli. 

Skýringin að baki þessum fjárfestingum á Nýfundnalandi liggur einkum í hækkandi hrávöruverði í heiminum. Fylkið er stór framleiðandi á járni og nikkel og útflutningur á málmum stendur í blóma. Að auki er landgrunn Nýfundnalands nú vettvangur mikilla framkvæmda og fjárfestinga í olíuvinnslu.

Það er ekki langt síðan olívinnsla hófst á landgrunni Nýfundnalands - eftir nokkuð langt tímabil olíuleitar. Og nú er svo komið að í höfuðborginni St. John&#39;s er fjöldi olíufyrirtækja með starfstöðvar. Sem dæmi má nefna kanadísku olíufyrirtækin Husky Energy og Suncor. Og líka þekktari félög eins og Statoil og Chevron - og ExxonMobil hefur meira að segja staðsett aðalstöðvar sínar í Kanada þarna í borginni.

Þetta er gott dæmi um hvað líklegt er að gerist hér á Klakanum góða, ef menn verða varir á Drekasvæðinu. Það virðist reyndar sem glöggir Íslendingar í stjórnendateymi Eimskips hafi ekki látið uppsveifluna á Nýfundnalandi framhjá sér fara. Ef litið er yfir upplýsingar á heimasíðu þessa fyrrum óskabarns þjóðarinnar, verður ekki betur séð en að Eimskip hafi upp á síðkastið snarfjölgað ferðum um hafnir á Nýfundnalandi. Enda er væntanlega hressilega mikil eftirspurn eftir skipaflutningum bæði frá og til Nýfundnalands þessa dagana.

III.  Risaframkvæmdir í vatnsafli framundan. 

Það sem Orkublogginu þykir ekki síður athyglisvert er að á Nýfundnalandi eru nú í farvatninu nýjar stórframkvæmdir í virkjun vatnsafls. Á sínum tíma var vatnsaflið í Kanada grundvöllur þess að áliðnaður þróaðist einna fyrst og hraðast þar í landi. Það mætti því ætla að það væri löngu búið að virkja alla helstu vatnsaflskostina á þessu svæði. En þrátt fyrir langa sögu orkufreks iðnaðar í suðausturhluta Kanada er þar ennþá að finna stóra og hagkvæma virkjunarkosti.

Fyrirhugaðar stórvirkjanir á Nýfundnalandi gera jafnvel Kárahnjúkavirkjun dvergvaxna. Því afl umræddrar virkjunar, sem brátt mun rísa langt útí óbyggðum Labrador, verður samtals næstum 3.100 MW og mun virkjunin framleiða um 17 TWst á ári. Raforkuframleiðsla þessarar einu virkjunar jafngildir því vel rúmlega þrisvar sinnum meiru en Kárahnjúkavirkjun skilar (4,6 TWst). Og er nánast jafn mikil eins og öll samanlögð raforkuframleiðsla á Íslandi (sem er u.þ.b. 17-17,5 TWst árlega). Þarna er sem sagt um að ræða miklar framkvæmdir.

Fólk getur ímyndað sér hvernig efnahagslífið á Nýfundnalandi mun hreinlega ganga af göflunum þegar þessar miklu virkjanaframkvæmdir bætast við uppganginn í málma- og olíuiðnaðinum. Og með CAD&#39;inn sinn, þurfa Nýfundnalendingar litlar áhyggjur að hafa af snöggum gjaldmiðilssveiflum af völdum þenslunnar. Og enn síður að vextir eða verðtrygging æði upp. Enda brosa menn út að eyrum þessa dagana í St. Johns og annars staðar á Nýfundalandi - þó vissulega sé líklegt að eitthvað hægi þarna á ef enn frekari efnahagssamdráttur verður t.a.m. í Bandaríkjunum.

Umrædd virkjun er kennd við Muskrat-fossa í Labrador (Muskrat Falls), sbr. myndin hér að ofan. Virkjunin verður einmitt í áðurnefndu í Churchill-fljóti, sem er ein af lengstu ám í Kanada og rennur þvert gegnum Labrador.

Þetta virkjunarverkefni er líka stundum kallað The Lower Churchill Project, sem kemur til af því að þarna ofar í ánni (Upper Churchill) er nú þegar önnur mjög stór virkjun. Hún er hvorki meira né minna en 5.400 MW og er næststræsta vatnsaflsvirkjun í Kanada og sú þriðja stærsta í N-Ameríku allri. 

Churchill-fljótið er gríðarlega langt eða um 850 km og vatnasvæði þess um 80 þúsund ferkm! Virkjunin sem var reist þarna á árunum í kringum 1970 (Upper Churchill) nýtir fallhæðina við s.k. Churchill-fossa. Fyrir tíma virkjunarinnar voru þessir fossar afar tilkomumikil sjón, en þarna steyptist fljótið eftir þröngum flúðum og fossum. Vegna virkjunarinnar þornuðu fossarnir nánast alveg upp. Ljósmyndin hér til hliðar sýnir einmitt aðalfossinn fyrir daga virkjunarinnar. Aftur á móti sýnir myndin hér fyrir neðan nánast uppþornaða Churchill-fossana eins og þeir eru í dag.

Gamla virkjunin í Upper-Churchill fær vatn frá gríðarstóru uppistöðulóni, sem var myndað á endalausu blautlendinu á hálendi Labrador. Lónið kallast Smallwood Reservoir og liggur u.þ.b. miðja vegu milli Hudsonflóa og gömlu víkingabyggðarinnar við L&#39;Anse aux Meadows á Nýfundnalandi. Það er hvorki meira né minna en rúmir 6.500 ferkílómetrar - sem er t.a.m. eins og rúmlega 80% af flatarmáli Vatnajökuls. Vegna þess hversu lónið er stórt sést það vel á gervihnattamyndum, en sjá má ljósmynd frá risavöxnu lóninu hér neðarlega í færslunni.

Hér til vinstri eru nánast uppþornaðir Churchill-fossarnir. Og nú stendur sem sagt til að bæta 3.100 MW við þær 5.400 MW túrbínur sem Churchill-fljótið hefur knúið síðustu fjóra aratugina. Gaman er að minnast þess, að bæði Smallwood-lónið, gamla virkjunin í Churchill-fljóti og fyrirhugað framkvæmdasvæði vegna neðri virkjunarinnar, eru á hálendi hins forna Marklands. Já - Marklands þeirra Bjarna Herjólfssonar, Leifs heppna og Þorfinns karlsefnis. Þarna er sem sagt smávegis íslensk tenging!

Muskrat-fossarnir þar sem neðri virkjunin í fljótinu er nú áformuð, eru ekkert í líkingu við það sem Churchill-fossar voru. En þetta er vissulega engu að síður umdeild framkvæmd, sem hafa mun veruleg umhverfisáhrif.

Framkvæmdir við nýju virkjunina við Muskrat-fossa hafa lengi verið í undirbúningi. Eftir áratugapælingar komst verkefnið loks á bullandi skrið upp úr aldamótunum síðustu, þegar orku- og olíuverð tók að hækka hratt. Þar að auki nýtur þessi nýja virkjun mikils pólitísks stuðnings bæði á Nýfundnalandi og í Nova Scotia.

Í nóvember á liðnu ári (2010) var gengið frá formlegu samkomulagi um verkefnið við tvö öflug orkufyrirtæki. Þau eru annars vegar Nalcor Energy og hins vegar Emera. Nalcor er fylkis-orkufyrirtækið á Nýfundnalandi og er bæði í vatnsafli og olíuvinnslu (í Kanada eru flest stóru orkufyrirtækin í eigu fylkjanna). Nalcor er einmitt meirihlutaeigandi að stóru "gömlu" virkjuninni við Churchill-fossa. Til samanburðar má nefna, að Nalcor er u.þ.b. helmingi stærra fyrirtæki en Landsvirkjun þegar miðað er við veltu. Í dag eru vatnsaflsvirkjanir Nalcor samtals um 1.600 MW, sem er örlítið minna en allar vatnsaflsvirkjanir Landsvirkjunar. Nalcor er einnig nokkuð umsvifamikið í olíuiðnaðinum á landgrunni Nýfundnalands. Hitt fyrirtækið sem kemur að virkjuninni við Muskrat-fossa, Emera, er stærsta orkufyrirtækið í Nova Scotia. Velta Emera er um helmingi meiri en hjá Nalcor, en fyrirtækið er bæði raforkuframleiðandi og rekur raforkudreifikerfi. Það er skráð í kauphöllinni í Toronto.

Samkomulag stjórnvalda á Nýfundnalandi við þessi tvö orkufyrirtæki miðast við að nýja virkjunin kennd við Muskrat-fossa verði reist í tveimur áföngum. Byrjað verður á rúmlega 800 MW virkjun og framkvæmdum henni tengdri, en sú virkjun á að framleiða um 5 TWst árlega (sem er um 10% meira en Kárahnjúkavirkjun). Hún verður alfarið í eigu Nalcor. Uppistöðulónið sem myndað verður vegna þessa fyrri áfanga, verður nokkuð stórt en þó eilítið minna en Hálslón. Gert er ráð fyrir að framkvæmdir við síðari áfanga virkjunarinnar hefjist svo þegar þessum fyrri áfanga verður lokið, sem vænst er að verði árið 2016 eða 2017.

Þarna er um að ræða framkvæmdir lengst útí óbyggðum, þar sem óravegur er frá virkjun til notenda. Til að flytja rafmagnið til byggða verður reist 1.100 km ofurháspennulínu frá virkjuninni og að austurströndinni. Þar verður um að ræða jafnstraums-háspennulínu (HVDC) í anda þeirra kapla sem lagðir hafa verið þvers og kruss um Kína síðustu árin. Þegar komið er að ströndinni mun rafmagnið fara um neðansjávarkapal yfir til sjálfrar Nýfundnalandseyjarinnar, þar sem flestir íbúar fylkisins eru búsettir. Frá þeirri stóru eyju við austurströnd Kanada verður svo lagður annar neðansjávarkapall yfir til Nova Scotia, sem einnig mun njóta góðs af þessari miklu endurnýjanlegu raforku.

Háspennulínurnar frá virkjuninni og neðansjávarkapallinn yfir til Nýfundnalands verða í eigu bæði Nalcor (71%) og Emera  (29%). Emera mun aftur á móti alfarið eiga neðansjávarkapalinn frá Nýfundnalandi yfir til Nova Scotia. Með sama hætti má hugsa sér að Landsvirkjun yrði mögulega hluthafi í neðansjávarkapli milli Íslands og Evrópu, en að stærsti hluthafinn yrði t.d. þýskt raforkudreifingarfyrirtæki.

Ein mikilvægasta ástæðan fyrir þessum framkvæmdum er ósk stjórnvalda á Nýfundnalandi um að þróast í átt til orkusjálfstæðis. Til þessa hefur fylkið verið háð nágrannanum í vestri um raforku; þ.e. Québec - vegna þess að orkan frá "gömlu" virkjuninni í Churchill-fljóti fer ekki til íbúa Nýfundnalands, heldur til Québec! Sá orkusölusamningur gildir til 2041, þ.a. það er ennþá langt þangað til Nýfundnalendingar geta sjálfir notað þá raforku (um svipað leyti rennur einmitt út samningur Alcoa við Landsvirkjun). 

Þar að auki mun virkjunin við Muskrat-fossa leiða til þess að unnt verður að loka 500 MW olíuvirkjun í smábænum Holyrood austast á Nýfundnalandi - og þar með draga verulega úr losun gróðurhúsalofttegunda. Framkvæmdin byggir því bæði á atvinnusjónarmiðum, "þjóðernislegum" sjónarmiðum, arðsemissjónarmiðum og umhverfissjónarmiðum. Á móti kemur auðvitað að framkvæmdirnar munu hafa veruleg neikvæð umhverfisáhrif, en líklega þykir það dropi í hafið í óravíðáttum Labrador.

Þegar framkvæmdum við þennan fyrri áfanga lýkur er þess vænst, sem fyrr segir, að ráðist verði í aðra ennþá stærri virkjun (rúmlega 2.200 MW) í nágrenni Muskrat-fossa. Ráðgert er að verulegur eða jafnvel mestur hluti raforkunnar frá síðari áfanganum verði fluttur áfram suður a bóginn. Þannig að hún fari áfram frá Nova Scotia og þaðan til fylkisins New Brunswick og loks jafnvel yfir til Nýja Englands í Bandaríkjunum. Þetta er þó ekki endanlega ákveðið, enda er líka verulegur áhugi fyrir því hjá orkufyrirtækjunum að selja raforkuna vestur á bóginn (jafnvel alla leið til Ontario) .

Þarna er sem sagt verið að tala um raforkuflutninga eftir leið sem yrði jafnvel mörg þúsund km. Á leiðinni verða a.m.k. tveir neðansjávarkaplar og ljóst að þetta veður talsvert dýr framkvæmd. Þessi þróun í orkuiðnaðinum er í reynd prýðileg vísbending um að senn hljóta menn af mikilli alvöru fara að skoða möguleika á raforkukapli milli Íslands og Evrópu.

Kostnaðaráætlunin vegna fyrri áfangans við virkjunina við Muskrat-fossa hljóðar uppá rúma 6 milljarða CAD. Þar af er helmingurinn (3 milljarðar CAD) vegna 824 MW virkjunar og HVDC-háspennulínu yfir Labrador og að ströndinni. Það kostar svo aðra 3 milljarða CAD að tengja þetta við sjálfa Nýfundnalandseyjuna, byggja þar nýjar háspennulínur til að dreifa raforkunni og loks leggja neðansjávakapal yfir til Nova Scotia.

Til gamans má nefna að Muskrat, sem áðurnefndir fossar eru kenndir við, er kafloðið spendýr með afar þykkan og fínan feld. Þetta ljúfa dýr á einmitt heimaslóðir sínar í Kanada og víðar í N-Ameríku, á svæðum þar sem mikið er um votlendi. Núorðið má reyndar finna kvikyndið víða annars staðar í veröldinni. Og gott ef hin heimspekilega þenkjandi finnska Bísamrotta í Múmínálfunum, var ekki einmitt af þessari ágætu tegund spendýra! Skemmtilegt.

Áður fyrr var þessi merka rotta (sem er alls engin rotta heldur skyldari t.d. bjórum eða minkum) ein helsta ástæða þess að ævintýramenn settu stefnu á Labrador. Þetta afskekkta landsvæði var nefnilega lengi vel fyrst og fremst vettvangur einmana skinnaveiðimanna. Og feldurinn af Muskrottunum lék þar stórt hlutverk. En í dag er það vatnsaflið sem menn veiða í Labrador.

Það er kannski orðið tímabært að við Íslendingar fórum að huga betur að góðum og meiri tengslum við hinar kanadísku bísamrottur og vini þeirra. Þó svo að Nýfundaland kunni að þykja útnári í augum margra, þá er þetta svo sannarlega land tækifæranna nú um stundir. Og það á ekki bara við um Nýfundnaland, heldur ekki síður um æðisgengin uppgangssvæðin vestur í Alberta og víðar í Kanada.

Kanada er yndislegt land og Kanadamenn miklir ljúflingar heim að sækja. Svo eru þessi landsvæði á Nýfundnalandi að auki hálfgerðar heimaslóðir okkar Íslendinga - sem erum jú flest afkomendur Vínlandsfaranna og heiðurshjónanna Guðríðar Þorbjarnardóttur og Þorfinns Karlsefnis. Ekki lýgur Íslendingabók! Og vert að minnast þess líka, að nú munu afkomendur íslensku Vesturfaranna í Manitoba og annars staðar i Kanada vera orðnir rúmlega 200 þúsund. 

Kannski er það ekki algalin hugmynd að Ísland leiti eftir nánara viðskiptasambandi við Kanada. Þó svo Orkubloggarinn sé eindreginn stuðningsmaður þess að ljúka aðildarviðræðum við ESB og sjá hverskonar samningur kemur út úr því ferli, væri afar vanhugsað að kasta öðrum möguleikum frá okkur. Vegna óhemju náttúruauðlinda og tiltölulega öflugs velferðarþjóðfélags, er Kanada sennilega einhver besti kostur sem hægt er að hugsa sér sem náinn samstarfsaðila. Er ekki ráð að spá aðeins betur í þennan möguleika - og jafnvel stefna að upptöku Kanadadollars?

 

"...Pamela í Dallas"

"Son, this is personal." Nú þegar Landinn hefur baðað sig almennilega í sumarregninu er tímabært að Orkubloggið snúi á ný á stafrænar síður veraldarvefsins. Og bloggarinn ætlar að leyfa sér að byrja þennan síðsumar-season á léttum nótum. Enda er ennþá Verslunarmannahelgi!

"Ég vildi ég væri Pamela í Dallas!", sungu Dúkkulísurnar hér í Den. Einhverjar ánægjulegustu fréttir sumarsins til þessa eru auðvitað þær að senn fáum við aftur Dallas á skjáinn. Þ.e.a.s. ljúflingana í Ewing-olíufjölskyldunni westur í Texas. Þetta er alveg sérstaklega skemmtilegt þegar haft er í huga hvað stóð í færslu Orkubloggsins þann 13. september 2009, undir fyrirsögninni Þyrnirós vakin upp í Texas: 

"Það er sem sagt kominn tími á Dallas Revisited, þar sem hinn ungi, útsmogni og harðsvíraði John Ross Ewing II hefur byggt upp nýtt veldi; Ewing Gas! Og keppir þar auðvitað hvað harðast við hina gullfallegu frænku sína Pamelu Cliffie Barnes."

Já - þau hjá sjónvarpsstöðinni TNT tóku Orkubloggarann á orðinu. Reyndar hefur bloggarinn ekki hugmynd um hvernig plottið er í þessari nýju Dallasþáttaröð, sem kemur á skjáinn á næsta ári (2012). En af fréttum og trailernum sem TNT hefur birt má ráða að innan Ewing Oil standi stríðið nú á milli sonar JR og fóstursonar Bobby&#39;s; þeirra  John Ross og Christopher.

Kemur kannski ekki á óvart. Sumir sem spáð hafa í þættina virðast reyndar álíta að Ewing Oil hljóti nú að hafa skipt um heiti og kallist í dag Ewing Solar eða Ewing Wind. Orkubloggarinn er samt fullviss um að olían streymi enn um æðar Ewing&#39;anna. Mögulega er fjölskyldan komin út á meira dýpi á Mexíkóflóanum; jafnvel með fljótandi tækniundur úti á endimörkum landgrunnsins. Þó er ennþá líklegra að Ewing&#39;arnir séu orðnir brautryðjendur í shale-gasvinnslu. Og stundi slíka vinnslu jafnvel beint undir hraðbrautaslaufunum kringum Dallas.

Eins og lesendur Orkubloggsins vita, ríkir nú í raunveruleikanum mikið gasæði þarna suður í Texas og víðar um Bandaríkin. Ný vinnslutækni hefur opnað leið að óhemju miklu af gasi, sem áður var talið ómögulegt að nálgast og vinna á hagkvæman hátt. Fyrir vikið lítur út fyrir að Bandaríkin eigi nægar gasbirgðir út alla þessa öld. Og verði jafnvel brátt útflytjendur á gasi.

Nýja vinnslutæknin er oftast þökkuð manni sem á gamals aldri tókst það sem öllum stóru olíufélögunum hafði mistekist. Manni sem er kannski síðasta táknmyndin um það hvernig olíuiðnaðurinn í Bandaríkjunum varð til og byggðist upp. 

Sá heitir Gerorge P. Mitchell og fæddist í Galveston í Texas á því herrans ári 1919. Mitchell var kominn á níræðisaldur þegar honum í lok 20. aldar tókst það ætlunarverk sitt að ná upp miklu af gasi úr þunnum gaslögum, sem finna má innilokuð djúpt í grjóthörðum sandsteininum undir Texas. Lykillinn að lausninni var að beita láréttri bortækni og svo sprengja upp bergið með efnablönduðu háþrýstivatni og losa þannig um innikróað gasið. Og um leið og gasið byrjað að streyma upp á yfirborðið runnu stóru olíufélögin á peningalyktina. Árið 2001 var Mitchell Energy keypt á 3,5 milljarða USD, sem sannaði að ævintýrin gerast enn vestur í Texas.

Þó svo Mitchell, sem nú er kominn á tíræðisaldur, sé ekki meðal allra þekktustu manna úr bandaríska olíu- eða orkuiðnaðinum, er hann prýðilegt dæmi um þá kynslóð sem af eigin rammleik byggði upp sjálfstætt og öflugt bandarískt orkufyrirtæki. Að því leyti gæti hann allt eins verið gamli Jock Ewing - eða litli bróðir hans (Jock á að vera fæddur 1909 - Mitchell fæddist 1919) .

M.ö.o. þá er Jock Ewing í reynd bara lauflétt spegilmynd af ýmsum mönnum sem gerðu það gott í olíuleitinni þarna vestra snemma á olíuöldinni. Harðjöxlum sem byggðu upp sitt eigið olíuvinnslufyrirtæki  í fylkjum eins og Oklahóma og Texas. Sumir þessara manna hittu beint í mark og urðu meðal ríkustu auðkýfinga heimsins, eins og t.d. þeir J. Paul Getty og HL Hunt. Margir aðrir gerðu það einnig nokkuð gott - og gamli Jock Ewing er ein slík sögupersóna.

Stóru olíufélögin hafa i gegnum tíðina stundað það að stækka og efla markaðshlutdeild sína með því að kaupa upp þessi litlu en öflugu fyrirtæki. Á síðustu árum hefur einnig borið nokkuð á því að orkurisarnir hafa haslað sér völl í endurnýjanlegri orku, með kaupum á fyrirtækjum sem sérhæfa sig í sólarorku, vindorka eða jarðvarma. Við getum ímyndað okkur að ágreiningurinn milli ungu frændanna innan Ewing Oil snúist núna einmitt um það hvort fyrirtækið eigi að einbeita sér áfram að olíuleit og -vinnslu eða fara í grænni áttir. Texas hefur jú verið vettvangur stórhuga áætlana um uppbyggingu nýrra vindorkuvera og vel má vera að Christopher Bobbyson dreymi í þá átt. Kynningarstiklan sem TNT hefur sett á netið bendir einmitt til þess að ágreiningur sé milli þeirra John&#39;s Ross og Christopher&#39;s um hvort framtíðin liggi í olíu eða öðrum orkugjöfum.

Orkubloggaranum þætti samt ennþá meira spennandi og viðeigandi að Ewing Oil sé komið í gasið. Annar strákanna gæti hafa verið framsýnn í anda George Mitchell og Ewing Oil orðið stór player í shale-gasvinnslu. Þá væri fyrirtækið núna eflaust vaðandi í tilboðum frá stóru orkufyrirtækjunum - rétt eins og gerðist hjá Mitchell Energy. Sama var uppi á teningnum nú nýlega þegar bæði Chesapeake Energy og Petrohawk Energy voru keypt háu verði af ástralska orku- og námurisanum BHP Billiton. Salan á XTO Energy til ExxonMobil seint á árinu 2009 er þó líklega þekktasta dæmið um þorsta stóru orkurisanna í þunnildisgasið.

Samkvæmt fréttum af nýju Dallasþáttunum, þá verða bæði JR og Bobby á svæðinu. Þarna mun grásprengdur og glæsilegur Bobby Ewing sjást hvæsa milli tannanna eins og honum er einum lagið: "No drilling on my  ranch!". Þetta gæti einmitt bent til þess að a.m.k. annar stráklinganna vilji ólmur sækja shale-gas í sandsteinslögin djúpt undir Southfork.

Skemmtilegt! Þeir John Ross og Christopher virðast reyndar vera óttaleg ungbörn. Og dömurnar þeirra hálfgerðar smástelpur. En það er líklega bara tíðarandinn; alvöru skutlur eins og Pam eru kannski ekki "in" þessa dagana?  

Af gömlu persónunum verða þarna einnig ljóskan Lucy, tyggjó-töffarinn Ray Krebbs og sjálf on-the-rocks-drottningin Sue Ellen. Hvort sjóðandi heit Victoria Principal í hlutverki Pam verður líka mætt til leiks, er Orkubloggaranum ókunnugt um. En það er hæpið (eins og sannir Dallas aðdáendur hljóta að muna). Sennilega verður sveitaskutlan Donna Krebbs líka fjarri góðu gamni, þ.a. nostalgían mun ekki fá allar sínar villtustu væntingar uppfylltar. Eftir stendur svo risastóra spurningin: Á hvers konar pallbíl verður Ray Krebbs? Freistandi að veðja á nýjustu útgáfuna af Jeep Gladiator!

Það var reyndar svo að í Dallasþáttunum sást jafnan lítið til hinnar eiginlegu olíustarfsemi Ewing Oil. Helst að menn í kúrekaklæðum væru einstöku sinnum eitthvað að brölta úti á túni með verkfæratösku, að skipta um legu í einmana olíuasna (oil donkey). En til að þessi fyrsta færsla Orkubloggsins eftir sumarleyfi sé ekki bara tóm froða, er einmitt vert að minna á að þessi gamla tegund af olíuvinnslu í Texas og annars staðar í Bandaríkjunum er ennþá afar mikilvæg, þó hnignandi sé. Það eru hundruðir þúsunda af svona gömlum olíubrunnum þar vestra og samtals skila þeir meira en 15% af allri olíuframleiðslu í Bandaríkjunum!

Og í þeim tilvikum sem ekki er lengur hægt að kreista olíudropa upp úr sléttunni, er hægt að snúa sér að nýja gasævintýrinu. Kolvetnisauðlindirnar djúpt undir Texas duga mögulega í margar Dallas-seríur í viðbót. Lýkur þar með þessu sjónvarps-sápu-þvaðri Orkubloggsins. Með loforði um að strax í næstu færslu snúum við okkur að alvarlegri málum.

 

Olían í Suður-Súdan

Þegar litið er til viðmiðana eins og barnadauða, menntunar eða samgangna þá er Suður-Súdan eitthvert vanþróaðasta samfélag heimsins. Engu að síður fagnaði fólkið þar af einlægni nýfengnu sjálfstæði sínu um nú fyrr í mánuðinum.

Súdan er um margt ævintýralegt land. Norðurhlutinn er hluti af hinni fornu Núbíu og höfuðborgin Khartoum liggur þar sem mætast stórfljótin Bláa-Níl og Hvíta-Níl. Þetta er gríðarlega stórt land; alls er flatarmálið um 2,5 milljón ferkílómetrar og íbúarnir eru um 45 milljónir. Um 10 milljónir af þessum 45 búa í suðurhlutanum, sem svo lengi hefur barist fyrir sjálfstæði frá norðurhlutanum. Og nú hefur það magnaða gerst. Frá og með laugardeginum fyrir viku síðan, er Suður-Súdan orðið sjálfstætt ríki.

Framan af 20. öldinni var þetta landsvæði hluti af nýlendum Breta í Afríku. Loks árið 1956 varð Súdan sjálfstætt ríki. En vandamálið var bara, eins og svo víða í Afríku, að það bjó ekki ein sameinuð þjóð innan landamæra hins nýja ríkis. Í norðurhluta Súdans ríkja múslímar með sterk arabísk tengsl. Í suðri búa aftur á móti aðallega blökkumenn, sem flestir eru kristnir og vilja ekkert af Múhameð spámanni vita.

Fyrir vikið var aldrei nein almennileg sátt eða þjóðarsamstaða fyrir hendi. Enda fór svo að um leið og Súdan varð sjálfstætt hóftst blóðug borgarastyrjöld milli norðurs og suðurs. Hún stóð nær sleitulaust hálfa öld, með vopnahléum af og til. Það var svo árið 2002 að samkomulag tókst um að suðurhlutinn fengi að kjósa um sjálfstæði frá norðurhlutanum.

Allt frá árinu 1989 hefur maður að nafni Omar Hassan Ahmad Al-Bashir ráðið ríkjum í Súdan í skjóli hervalds. Síðan hann rændi völdum er talið að um tvær milljónir manna hafi látið lífið í borgarastríðinu milli norðurs og suðurs. Stjórn Bashir&#39;s hefur líka orðið alræmd á Vesturlöndum fyrir stuðning við hryðjuverkamenn af ýmsu tagi. Og ekki síður vegna harðstjórnar og manndrápa í héraðinu Darfur í V-Súdan, en talið er að þar hafi 200-400 þúsund manns verðið drepin á nokkrum árum.

Súdan er olíuríki; nær allar útflutningstekjur Súdana koma frá olíu. Um 85% vinnslunnar kemur frá svæðum í Suður-Súdan, en allur olíuutflutningurinn fer engu að síður um Norður-Súdan. Súdan er nefnilega að miklu leyti landlukt og eini aðgangurinn að sjó er að Rauðahafi í norð-austur-horni landsins (þ.e. í Norður-Súdan). Þangað streymir olían frá vinnslusvæðunum í Suður-Súdan; fyrst til olíuhreinsunarstöðva í Norður-Súdan og þaðan um borð í olíuskip í hafnarborginni Port Sudan við Rauðahaf (sbr. kortið hér efst).

Svo til öll olíuskipin sem leggja úr höfn frá Port Súdan sigla til Asíu - flest þeirra til Kína. Kínverjar hafa verið stórtækir í að fjárfesta í olíuvinnslu í Súdan, en þar fer kínverska ríkisolíufyrirtækið China National Petroleum Corporation (CNPC) fremst í flokki. Mestöll olíuvinnsla í landinu er í höndum félags sem kallast Greater Nile Petroleum Operating Company (GNPOC), en þar er einmitt kínveska CNPC langstærsti hluthafinn (með 40% hlut - enda er skammstöfun þessara tveggja félaga skemmtilega lík). Afgangur hlutabréfanna í GNPOC er svo nær allur í höndum tveggja annarra olíufélaga; annað þeirra er indverska olíufélagið ONGC (sem indverska ríkið á að 3/4 hlutum) og hitt er ríksiolíufélagið Petronas í Malasíu.

Það eru sem sagt ríkisolíufélög frá Asíu sem hafa með höndum mestalla olíuvinnslu í Súdan. Örfá vestræn olíufélög eru í landinu, en það eru allt minni spámenn. Það er ekki bara áhugi asísku olíufélaganna sem er lykillinn að yfirburðum þeirra í olíuvinnslunni í Súdan. Það er nefnilega svo að bandarísk fyrirtæki hafa um árabil ekki mátt stunda olíuviðskipti í Súdan.  Það kemur til vegna viðskiptaþvingana sem Bandaríkjastjórn setti á landið vegna stuðnings súdanskra stjórnvalda við hryðjuverkasamtök.

Þetta nýttu Kínverjarnir sér til að styrkja enn frekar stöðu sína í olíuvinnslunni í Súdan. Svo er það reyndar staðreynd að oft koma viðskiptaþvinganir gegn ríkjum verst niður á þeim sem síst skyldi, þ.e. fátækum almenningi. Kínverjarnir hjá CNPC er meðvitaðir um samfélagsáhrif sín og veita heilbrigðisþjónustu og margt fleira samhliða því að dæla upp olíu úr súdanskri jörðu og um borð í kínversk olíuskip.

Vegna atburðanna í Darfúr er Bashir, forseti Súdans, vel að merkja opinberlega eftirlýstur af Alþjóðlega stríðsglæpadómstólnum. En kínversk stjórnvöld hafa mótmælt handtökuskipun dómstólsins á hendur Bashir! Það gengur svona - þegar olían er annars vegar.

Hin nýju stjórnvöld í Suður-Súdan segjast fljótlega ætla að byggja fyrstu olíuhreinsunarstöðina þar í landi og svo leggja olíuleiðslu til Indlandshafs, í gegnum Kenýa. Það myndi gjörbreyta strategískri stöðu þessa nýsjálfstæða lands, sem nú framleiðir um 85% allrar olíu í Súdan og þarf að flytja hana alla til hreinsunarstöðva í N-Súdan. 

En hvort af þessu verður gæti í reynd verið í höndum Kínverjanna, fremur en Suður-Súdana, sem hafa líklega hvorki fjárhagslega getu né tæknilega þekkingu til að ráðast í svona risaverkefni. Svo er reyndar líklegt að Bashir og félagar hans í norðri muni alls ekki kyngja slíkum áformum þegjandi og hljóðalaust.

Þegar eru uppi harðar deilur milli súdönsku ríkjanna um skiptingu olíteknanna. Í dag er olíuframleiðslan í Suður-Súdan um 350 þúsund tunnur á dag. Að auki eru framleiddar um 150 þúsund tunnur daglega á svæðunum sem tilheyra Norður-Súdan. Olíutekjurnar undanfarin ár hafa numið hátt í 95% af öllum útflutningstekjum Súdans, en fyrir Suður-Súdan er hlutfallið ennþá hærra eða um 98%! Í samningaviðræðum hefur verið litið til þess að meðan Suður-Súdan noti útflutningsleiðina um Norður-Súdan, fái hinir síðarnefndu líka hluta af tekjunum sem olían sunnanfrá skapar. Bashir segir að N-Súdan verði að fá a.m.k. helming teknanna, en eðlilega þykir Suður-Súdönum það nokkuð hátt gjald.

Hernaðarlega á Suður-Súdan við ofurefli að etja. En úrslitin í þessum deilum gætu ráðist af dómarkasti - þar sem Kínverjar einfaldlega segja mönnum að slaka á og að þeir muni sjá til þess að allir græði. Vísbendingar eru strax konar fram um að Kínverjar séu byrjaðir að koma sér vel fyrir gagnvart stjórnvöldum í Suður-Súdan.

Hvernig svo sem deilum milli norðurs og suðurs í Súdan lyktar, er hætt við að tugmilljónir Súdana muni aldrei sjá neitt af þeim ávinningi sem olían skapar. Reynslan frá öðrum olíuríkjum í Afríku sýnir hvernig iðnaðinum er yfirleitt stjórnað af gjörspilltum klíkum og stór hluti alls hagnaðar af nýtingu náttúruauðlinda rennur jafnan allt annað en til uppbyggingar í viðkomandi löndum. Gögn frá Wikileaks benda einmitt til þess að Bashir og hans lið hafi síðasta áratuginn stolið sem nemur um 10 milljörðum USD úr ríkissjóði. Leiðir hugann að því að á tímabili var Kaupþing komið í slagtog við olíusjóði í eigu Líbýustjórnar. Eru engir súdanskir olíupeningar í þrotabúi þess mikla spútnikbanka?

Héðan í frá munu hin nýju stjórnvöld í Suður-Súdan líklega fá í hendur um 2 milljarða USD árlega vegna olíutekna. Hversu mkið af þeim peningum fara í uppbyggingu á heilbrigðisþjónustu, skólum, bættar samgöngur o.s.frv. verður að koma í ljós. Það er a.m.k. augljóst að hið nýfrjálsa ríki Suður-Súdana á langa og holótta leið fyrir höndum. Einungis 15% fullorðinna í landinu eru læs. Helmingur þjóðarinnar lifir af minna en sem nemur einum USD á dag - og flestir hinna hafa lítið meira milli handanna. Landið er á stærð við Texas, en malbikaðir vegir munu samtals vera innan við 200 km og lestarteinar um 250 km.

Innviðir þessa nýjasta ríkis í veröldinni eru sem sagt vægast sagt í molum. Engu að síður ríkti mikil gleði í hinni nýju höfuðborg Juba og víðar í Suður-Súdan, þegar sjálfstæðinu var fagnað um síðustu helgi.

Þarna eru tvímælalaust spennandi tækifæri fyrir þá sem eru til í eitthvað allt öðruvísi. Sænska Lundin Petroleum hrökklaðist reyndar frá sunnanverðu Súdan fyrir nokkrum árum. En nú er kannski tímabært fyrir Norðurlandabúa að snúa aftur á þessar kolsvörtu slóðir. Ætli Ísland sé búið að viðurkenna sjálfstæði Suður-Súdans? Án þess fá Mörlandar varla vegabréfsáritun þangað á vit ævintýranna.

------------------------------------------------------------

Orkubloggið verður líklega með rólegra móti næstu vikurnar, meðan landsmenn njóta sumarsins hér á Klakanum góða. 

Virkjað í Eldsveitum

Í vikunni sem leið fjölluðu fjölmiðlar talsvert um drög að Rammaáætlun, sem nú virðist komin á langþráðan lokasprett.

Rammaáætlun um vernd og nýtingu náttúrusvæða með áherslu á vatnsafl og jarðhitasvæði felst í mati á helstu virkjunarkostum hér á landi og þar er fjallað um áhrif þeirra á náttúru og minjar, umhverfi, hlunnindi og þróun byggðar. Hugsunin er að þetta mat verði haft að leiðarljósi við ákvörðun Alþingis og stjórnvalda um hvar skuli virkja og hvar ekki.

Alþingi á þó eftir að fjalla um áætlunina og ekki gott að segja hver niðurstaðan verður þar á bæ. En sé litið til skýrslunnar sem verkefnastjórn Rammaáætlunar skilaði af sér í liðinni viku má kannski leyfa sér að draga þá ályktun, að vilji verði hjá stjórnvöldum til að nýta t.d. flesta þá virkjanakosti sem Landsvirkjun horfir nú til. Og að sömuleiðis verði talsvert meiri jarðvarmi virkjaður á næstu árum bæði á Reykjanesi og á Hellisheiði. Að því gefnu auðvitað að kaupendur séu að raforkunni og það þá vonandi á verði sem skili orkuvinnslunni viðeigandi arðsemi.

Niðurstöður verkefnastjórnar um Rammaáætlun gefa líka vísbendingar um hvaða svæði verði friðuð, þ.e. ekki virkjuð. Þar er sumt sem kalla mætti sjálfsagða hluti. Að mati Orkubloggarans ætti t.d. öllum að vera augljóst að það væri galið að ætla að virkja í náttúrparadís eins og Vonarskarði. Sömuleiðis væri vart fyrirgefanlegt að fórna Dettifossi og þess vegna er einn allrastærsti virkjunarkosturinn á Íslandi líklega úr sögunni, sem er Arnardalsvirkjun.

Sökum þess hversu náttúröflin skekja Vestur-Skafafellssýslu hressilega þessi misserin, er vert að staldra við þá virkjunarkosti sem Rammaáætlunin fjallar um á þeim slóðum. Um sýsluna renna margar jökulár, sem ýmist koma úr Vatnajökli, Mýrdalsjökli eða Torfajökli. Þar mætti t.d. nefna Djúpá, Hverfsifljót, Skaftá, og Hólmsá.

Svæðið er einnig þekkt fyrir bergvatnsár af öllum gerðum, með tilheyrandi bleikju- og silungsveiði. Mörgum þykir skaftfellski sjóbirtingurinn einhver besti matfiskur sem hugsast getur. Orkubloggarinn mun seint gleyma glænýjum sjóbirtingnum, sem var stundum á borðum á æskuheimilinu á Krikjubæjarklaustri þegar öðlingurinn hann Valdi í Ásgarði hafði átt leið um hlaðið með þennan gljáandi fallega fisk. Ennþá hefur bloggarinn ekki bragðað ljúfengara hnossgæti og hefur þó víða um heiminn farið og margt gott fengið.

Ekkert af jökulvötnunum austur í Skaftafellssýslum hefur verið virkjað enn sem komið er - að frátalinni Smyrlabjargavirkjun austur í Suðursveit í A-Skaftafellssýslu (sú virkjun fær reyndar meira af afli sínu frá dragám en jökulvatni). Í Vestursýslunni er líklega Skaftá það fljót sem flestir kannast við og að henni verur athyglinni beint í þessari færslu Orkubloggsins.

Þess má geta að þó svo Vestur-Skaftfellingar hafi ekki ennþá virkjað jökulfljótin, er það engu að síður staðreynd að þar í Eldsveitunum var unnið gríðarlega merkilegt frumkvöðlastarf í upphafi vatnsaflsnýtingar á Íslandi. Þar var um að ræða bæði smíði á túrbínum og byggingu ótalmargra heimarafstöðva, sem margar hverjar hafa verið nýttar í hálfa öld eða meira. Á þessa merku sögu var einmitt minnst á hér á Orkublogginu í færslu haustið 2009.

Skaftá er áin sem sveitarfélagið Skaftárhreppur er kennt við. Áin setur mikinn svip á þessar slóðir, þar sem hún rennur úr Skaftárjökli og niður í sveitirnar. Leið Skaftár liggur vestan við Lakagíga og sker sig þar meðfram Fögrufjöllum, en hinumegin við þau liggur Langisjór. Áfram heldur Skaftá austan við Hólaskjól í nágrenni Eldgjár, en að byggð kemur áin fyrst við sveitabæina Skaftárdal (þar er reyndar ekki lengur heilsárbúseta) og Búland. Við Skaftárdal lækkar landið hratt og þar fellur áin í talsverðum flúðum og er hún þar stórfengleg á að líta í vatnavöxtum og hlaupum. Það er á þessum slóðum sem Skaftá mun áður fyrr hafa runnið í djúpu gljúfri, sem fylltist af hrauni í Skaftáreldum fyrir rétt rúmum tveimur öldum. 

Þegar niður á undirlendið kemur klofnar áin í tvennt. Eystri kvíslin heldur heitinu Skaftá og rennur austur eftir Síðu, í farvegi á milli Eldhraunsins og móbergsfjallsins. Þegar áin kemur úr hrauninu við Eldmessutanga rennur hún áfram austur að Kirkjubæjarklaustri, en þar sveigir hún niður á flatlendið austan Landbrots og rennur loks til hafs niður á söndunum, þar sem heitir Skaftárós.

Vestari kvísl Skaftár nefnist Eldvatn. Sem eftir stutta ferð myndar upphaf Kúðafljóts (ásamt vatni úr Tungufljóti og Hólmsá). Að auki renna lænur úr Skaftá inní hraunið sem síar jökulleirinn burt og er það vatn væntanlega helsta undirstaðan að kristaltærum uppsprettunum sem koma undan hrauninu bæði í Landbroti og Meðallandi. Það er þetta vatn sem myndar þekktar veiðiár eins og t.d. Tungulæk og Grenlæk í Landbroti (sbr. myndin hér að neðan) og Eldvatn í Meðallandi. Síðastnefnda áin er vel að merkja allt annað Eldvatn heldur en það sem tengir Skaftá og Kúðafljót - og örnefnið Eldvatn á líka við um bergvatnsá sem rennur um eystri hluta Eldhrauns, austan við Orrustuhól. Leiða má líkum að því að eftir Skaftárelda hafi fólk freistast til að nefna ár Eldvatn sem leituðu í nýja farvegi eða spruttu undan hrauninu.

Sem fyrr segir þá er Skaftá ennþá óvirkjuð. Vatn úr ánni hefur þó verið nýtt fyrir heimarafstöðvar eins og þá sem t.d. var lengi við bæinn Hólm í Landbroti. Uppi hefur verið sú hugmynd að byggja netta rennslisvirkjun í ánni við bæinn Skál, sem er eyðibýli í hlíðunum ofan við Eldhraunið vestur af Kirkjubæjarklaustri, en Orkubloggarinn veit ekki hvort sú hugmynd er enn á sveimi.

Undanfarið hefur aftur á móti verið mikill gangur í að vinna rannsóknir til undirbúnings á byggingu stórrar virkjunar, sem nýti afl Skaftár þar sem fall hennar er mest, ofan við Skaftárdal. Er þá ýmist talað um Skaftárvirkjun eða Búlandsvirkjun, en útfallið myndi verða í nágrenni við bæinn Búland í Skaftártungu. Margir sem farið hafa um Fjallabaksleið nyrðri kannast við það býli, því helsta leiðin upp á Fjallabak liggur rétt hjá Búlandi.

Í Rammaáætluninni er fjallað er um þrjá virkjanakosti í Skaftá. Þar af eru tveir möguleikanna miðlanir eingöngu (þar sem vatni úr Skaftá yrði miðlað yfir á vatnasvæði Tungnaár og nýtt í virkjanirnar í Tungnaá og Þjórsá). Þessir þrír kostir til að virkja eða miðla Skaftá eru eftirfarandi:

A.   Skaftárvirkjun / Búlandsvirkjun (virkjun auðkennd sem nr. 18 í Rammaáætlun).

Reist yrði stífla neðan Hólaskjóls, sem myndi veita Skaftá (ásamt Syðri-Ófæru) um jarðgöng í miðlunarlón á s.k. Þorvaldsaurum. Þorvaldsaurar liggja rétt vestan við vegaslóðann sem fólk ekur milli Hólaskjóls og Skaftártungu á Fjallabaksleið nyrðri. Lónið yrði myndað með byggingu annarrar stíflu, á þeim slóðum þar sem Tungufljót rennur nú (vatnsmagn Tungufljóts þar sem það fellur niður Skaftártungu, myndi því væntanlega minnka mikið ef af þessum virkjunarframkvæmdum yrði). Frá miðlunarlóninu yrði vatnið svo leitt inn í fallgöng að stöðvarhúsi neðanjarðar og svo áfram eftir göngum að útfalli skammt neðan við Búland.

Þarna næðist veruleg fallhæð eða alls um 180-190 m og afl virkjunarinnar yrði allt að 150 MW. Þetta yrði því myndarleg virkjun; myndi t.a.m. framleiða sem samsvarar hátt í fjórðungi af því rafmagni sem Kárahnjúkvirkjun nær að skila frá sér.

Þó svo Orkubloggaranum þyki eftirsjá af hvítfryssandi afli Skaftár þar sem hún steypist niður í þrengslum við Skaftárdal, er þetta sennilega skynsamlegur virkjunarkostur. Að því gefnu að menn hafi góða lausn á að takast á við svakaleg Skaftárhlaupin. Og að stíflurnar og fjúkandi jökulleir úr lónsstæðinu hafi ekki umtalsverð áhrif á ægifagurt svæðið í nágrenni Eldgjár.

Þessari virkjun myndi að sjálfsögðu fylgja einhverjar vegaframkvæmdir og lagning nýrrar háspennulínu, sem kann að vera óprýði af eins og oft er með slík mannvirki. Loks má nefna að það hlýtur að vera afar áríðandi fyrir heimafólk í Skaftárhreppi að sem mest af raforkunni yrði nýtt heima í héraði. Vegna hafnleysis kann að vísu að verða þungt að laða iðnað að svæðinu. En ef á annað borð verður ráðist í stærsta virkjunarkostinn á svæðinu, væri svolítið dapurlegt ef það væri til þess eins að selja orkuna burt.

B.    Skaftárveita - án miðlunar í Langasjó (nr. 17). Sumir hafa nokkuð lengi gælt við þá hugmynd að veita Skaftá til vesturs, í tilbúið lón norður af Langasjó sem kallað hefur verið Norðursjór. Þaðan yrði vatnið leitt um jarðgöng til vesturs inn á vatnasvið Tungnaár.

Þessi miðlun myndi kippa fótunum undan áðurnefndri Skaftárvirkjun (Búlandsvirkjun). Því þykir Orkubloggaranum ólíklegt að slík miðlun myndi fást samþykkt af sveitarstjórn Skaftárhrepps, ef hún á annað borð kæmist af hugmyndastiginu. En þetta er sem sagt einn af þeim þremur möguleikum til að nýta Skaftá til raforkuframleiðslu, sem fjallað er um í Rammaáætluninni.

C.    Skaftárveita með miðlun í Langasjó (nr. 16). Önnur hugmynd um að nýta Skaftá í virkjanir á Tungnaár- og Þjórsársvæðinu er að veita ánni í Langasjó. Og nota þannig þetta sérstæða og fallega stöðuvatn á hálendinu sem miðlunarlón, sem síðan yrði tengt Tungnaá með göngum og skurðum. Skv. samkomulagi umhverfisráðuneytis og sveitarstjórnar Skaftárhrepps fyrr á þessu ári (2011), er nú unnið að friðlýsingu Langasjávar (og Eldgjár). Það er því orðið ólíklegt að Langisjór verði nýttur sem miðlun fyrir Skaftá.

---------------

Talað er um að Rammaáætlun muni skapa sátt um orkunýtingu á Íslandi. Það er reyndar alls ekki víst að sú von gangi eftir. Hvað Skaftá snertir, þá mun talsverður stuðningur vera meðal heimafólks í Skaftárhreppi við byggingu Búlandsvirkjunar. En það er líka fyrir hendi andstaða við virkjunaráformin. Þar til marks má nefna nýstofnuð náttúruverndarsamtök, sem heita því hljómfagra og viðeigandi nafni Eldvötn.

Það er fyrirtækið Suðurorka sem hefur þennan virkjunarkost til athugunar, en þar er HS Orka stór hluthafi. Það hvort virkjunin verður að veruleika mun væntanlega ráðast af endanlegu útliti Rammaáætunarinnar, eftir meðferð Alþingis, auk þess sem afstaða sveitarstjórnar Skaftárhrepps hlýtur að skipta miklu. Ennþá eru líklega nokkur ár í það að niðurstaða liggi fyrir um hvort Búlandsvirkjun verði byggð eða ekki.

 

Umræða um orkumál

Á þriðjudaginn sem leið var haldinn opinn fundur hjá Arion banka, þar sem formlega var ýtt úr vör samstarfi allmargra íslenskra fyrirtækja um íslenska jarðvarmaklasann. Þarna var fullt hús, í nokkuð stórum sal í aðalstöðvum bankans við Borgartún.

Sennilega voru margir gestanna fyrst og fremst mættir til að sjá og heyra erindi próf. Michael&#39;s Porter, sem enn og aftur var kominn til Íslands. Porter lék þarna við hvurn sinn fingur og virðist sem hann hafi tekið miklu ástfóstri við Ísland. Gaman að því. Um kvöldið var svo viðtal við karlinn í Kastljósinu.

Samt má segja að það hafi verið  Landsvirkjun sem stal senunni þennan þriðjudag. Því þá var birt athyglisverð skýrsla sem unnin var af GAM Management (GAMMA) fyrir Landsvirkjun og ber titilinn Efnahagsleg áhrif af rekstri og arðsemi Landsvirkjunar til ársins 2035.

"Svimandi framtíðarsýn" - titill ritstjórnargreinar Fréttatímans nú um helgina - er kannski til marks um fyrstu viðbrögð margra sem skýrsluna lesa. Enda lýsir skýrslan hreint mögnuðum tækifærum Landsvirkjunar og Íslands. Þ.e. að raforkuframleiðsla Landsvirkjunar kunni allt að tvöfaldast á næstu 15 árum og á sama tíma gætu tekjurnar þrefaldist. Miðað við spár um þróun raforkuverðs myndi þetta geta leitt til stórkostlegrar arðsemi hjá Landsvirkjun og í íslenska orkugeiranum. 

Þessi sviðsmynd GAMMA gerir ráð fyrir því að meðalverðið sem Landsvirkjun fái fyrir framleiðslu sína, hækki úr núverandi 25 USD pr. MWst í 40 USD árið 2020 og verði komið í 60 USD árið 2030 (m.v. núverandi verðlag). Þessi framtíðarsýn byggir m.a. á erlendum spám um þróun raforkuverðs í Evrópu og að Ísland komi til með að tengjast Evrópu með sæstreng.

Gangi þetta eftir myndi Landsvirkjun skila miklum hagnaði. Og þá myndi arðgreiðslugeta fyrirtækisins, skv. forsendum GAMMA, fara úr því að vera nánast engin í dag (til þessa hefur raforkan verið seld stóriðjunni á sem næst kostnaðarverði) í að verða hátt í 600 milljón USD árið 2020 og rúmlega 1 milljarður USD árið 2030! Og skv. GAMMA næmu þá arð- og skattgreiðslur Landsvirkjunar ásamt afleiddum skattaáhrifum samtals hvorki meira né minna en 3-6% af landsframleiðslu og yrðu á bilinu 9-14% af tekjum ríkissjóðs Íslands.

Í skýrslu GAMMA eru settar fram ýmsar skemmtilegar viðmiðanir til að skýra betur þessar stærðir. Þar segir t.d. að arðgreiðslan frá Landsvirkjun til ríkissjóðs árið 2030 myndi jafngilda vel rúmlega helmingi af öllum kostnaði við íslenska heilbrigðiskerfið. Og yrði u.þ.b. tvöfalt meiri en allur kostnaðurinn við íslenska háskóla- og framhalsskólakerfið.

Önnur viðmiðun sem GAMMA nefnir er sú að ríkið gæti nýtt arðinn til að lækka tekjuskatt einstaklinga um helming. Einnig mætti nýta arðinn til að að greiða niður allar erlendar skuldir íslenska ríkisins á stuttum tíma. Í framhaldinu mætti svo láta arðgreiðslurnar renna í sérstakan sjóð - sem við getum nefnt Orkusjóð Íslands. 

Slíkur Orkusjóður gæti orðið einskonar risa-sparibaukur Íslendinga, ekki ósvipaður norska Olíusjóðnum. Til sjóðsins mætti grípa til að halda fjárlögum hallalausum - og hann yrði e.k. trygging að grípa til þegar miður áraði í íslensku efnahagslífi. Orkusjóðurinn hefði það reyndar umfram Olíusjóð Norðmanna að orkuauðlindir Íslands eru endurnýjanlegar og því myndu væntanlega bætast háar arðgreiðslur í sjóðinn á ári hverju - um alla framtíð!

Vissulega kann sumum að svima við að heyra þessa framtíðarsýn um stórfelldar fjárfestingar í nýjum virkjunum sem muni skila æpandi arðsemi. En allt miðast þetta vel að merkja við bestu eða bjartsýnustu sviðsmyndina. Gangi hún ekki eftir gerir GAMMA ráð fyrir nokkrum öðrum möguleikum. Allt niður í það að engar breytingar verði á raforkuverði Landsvirkjunar og jafnvel að engar nýjar virkjanir verði reistar.

Flestir fjölmiðlar virðast hafa litið framhjá því að skýrslan boðar ekki endilega bjarta tíma hjá Landsvirkjun. Einn möguleikinn sem lýst er í skýrslunni, er sá að við munum áfram sitja uppi með hið ferlega lága raforkuverð til stóriðjunnar sem verið hefur. Og arðurinn af orkuauðlindum Íslands renni þar með áfram fyrst og fremst til hinna útlendu stóriðjufyrirtækja.  Lesendur skýrslunnar ættu að gæta sín á að líta ekki fram hjá þessum möguleika og huga að öllum þeim mismunandi sviðsmyndum sem fjallað er um í skýrslunni (sbr. taflan hér að neðan, sem eins og gröfin í þessari færslu eru úr skýrslu og kynningu GAMMA, sem nálgast má á heimasíðu fyrirtækisins).

Sumir hafa brugðist afar illa við þessari skýrslu; líkt henni við stríðshanska og segja hana vera sprengju inní umræðuna um hina margumtöluðu Rammaáætlun. Þetta eru sérkennileg viðbrögð. Í reynd ætti það að vera jákvætt fyrir alla að fyrir liggi sem mestar upplýsingar um hvaða efnahagslegu áhrif orkuauðlindir Íslands geti mögulega haft í framtíðinni. 

Skýrsla GAMMA gerir vissulega ráð fyrir því að einn kosturinn sé að hér verði mikið virkjað í framtíðinni. Þess vegna er kannski eðlilegt að þeir sem eru mjög andsnúnir virkjunum hrökkvi við. En þetta eru fyrst og fremst upplýsingar. Í skýrslunni er einfaldlega útskýrt hvað mismunandi kostir gætu þýtt fyrir rekstur og arðsemi Landsvirkjunar, að tilteknum forsendum gefnum. Eðlilega gefur hæsta orkuverðið og mikil framleiðsla þar mestu arðsemina. 

Þetta eru upplýsingar sem varpa athyglisverðu ljósi á mikilvægi íslensku orkuauðlindanna. Fólk getur að vild sett fram ábendingar um þau atriði sem það telur rangt með farið í skýrslunni, gagnrýnt forsendur hennar o.s.frv. Slíkar umræður eru hið besta mál. En það er að mati Orkubloggarans afar ómálefnalegt að lýsa skýrslunni sem e.h.k. stríðsyfirlýsingu  eða sprengju.

Það er reyndar svo að með þessari skýrslu er Landsvirkjun bersýnlega að kalla eftir meiri umræðu í þjóðfélaginu um hinar ýmsu leiðir sem hægt er að fara m.t.t. nýtingar á orkuauðlindum Íslands. Um þetta má vísa til greinar eftir forstjóra Landsvirkjunar, sem birtist í Fréttablaðinu núna um helgina, þar sem hann einmitt kallar eftir slíkri umræðu.

Svo er eitt atriði sem vert er fyrir alla Íslendinga að hafa í huga. Í skýrslunni kemur fram sú skoðun GAMMA, að raforkuverðið eitt og sér er það sem öllu skiptir fyrir afkomu Landsvirkjunar og arðsemi ríkisins af orkuauðlindunum. Þ.e. að öll önnur efnahagsleg áhrif af virkjanaframkvæmdum skipti í reynd litlu máli fyrir þjóðina. Orðrétt segir í skýrslunni: "Kjarni málsins er sá að þegar söluaðili raforkunnar er opinber aðili sem greiðir arð til ríkisins en kaupandi er erlent stórfyrirtæki sem flytur allan hagnað úr landi ræðst þjóðhagslegur ábati vegna raforkuframleiðslu fyrst og fremst af því raforkuverði sem þessir aðilar semja um á milli sín."

Þarna er bent á staðreynd, sem hefur því miður alltof lítið verið rædd hér á landi: Að í reynd hefur nær allur arðurinn af orkulindum Íslands runnið til erlendu stóriðjufyrirtækjanna. Og verði ekki tekið tillit til stefnumótunar núverandi stjórnenda Landsvirkjunar, er hætt við að svo verði áfram; að það verði Glencore, Rio Tinto Alcan, Alcoa og félagar sem áfram hirða einir svo til allan arðinn af raforkuframleiðslu á Íslandi. Varla er það sem við helst viljum? Í staðinn getum við haft að leiðarljósi, að bæta arðsemi Landsvirkjunar og þannig aukið efnahagslega velferð Íslendinga - eins og GAMMA einmitt bendir á.

Þessi skýrsla GAMMA er allrar athygli verð. Samt verður ekki komist hjá því að nefna að skýrslan hefði mátt lesast a.m.k. einu sinni enn fyrir birtingu. Því þarna eru nokkrar óþarfa villur sem geta virkað svolítið óþægilega á lesendur. Orkubloggaranum þótti t.d. skrýtið að lesa þarna að einn elsti sæstrengur í Evrópu sé frá 1986 og að danska orkufyrirtækið Dong Energi sé skráð á hlutabréfamarkað. Hið rétta er jú að áætlanir danskra stjórnvalda um hlutabréfaskráningu Dong hafa legið í dvala síðan 2008 - og rafstrengur milli Bretlands og Frakklands var upphaflega lagður upp úr 1960.

En þetta eru aukatriði; aðalatriðið er að íslenskur raforkumarkaður kann nú að standa á tímamótum og þar með lífskjör okkar Íslendingra allra. Vonandi skilja stjórnmálamennirnir hversu miklir hagsmunir þarna eru í húfi. Og átta sig á því að raforkuverðið skiptir algeru höfuðmáli.

Landsvirkjun er tvímælalaust á réttri leið og mikilvægt að stjórn fyrirtækisins og fulltrúi eigenda (fjármálaráðherra) styðji viðleitni stjórnenda Landsvirkjunar til að auka arðsemi þessa langstærsta orkufyrirtækis á Íslandi. Gleymum því ekki að hagsmunir Landsvirkjunar og þjóðarinnar eru samtvinnaðir og að þarna er um að ræða einhvern allra mikilvægasta hlekkinn í hagsæld Íslendinga.  

Þar með er Orkubloggarinn ekki endilega að tala fyrir því að tvöfalda eigi raforkuframleiðslu Landsvirkjunar á einungis 15 árum eða svo. Umhverfissjónarmið og ýmis önnur sjónarmið kunna að valda því að æskilegra sé að fara hægar í sakirnar. Grundvallaratriðið er að Íslendingar séu meðvitaðir um möguleikana sem raforkuframleiðsla og raforkusala skapa okkur. Stjórnmálamennirnir og þjóðin eiga að ræða þessa möguleika vandlega og meta og ákveða hvaða leið sé farsælust. Umrædd skýrsla GAMMA fyrir Landsvirkjun er þarft innlegg í þá mikilvægu umræðu.

 

Petoro

Í lögum nr. 13/2001 um leit, rannsóknir og vinnslu kolvetnis er að finna lauflétta lagagrein, sem heimilar iðnaðarráðherra að stofna félag sem komi að kolvetnisvinnslu á íslenska landgrunninu. Tekið er fram í viðkomandi lagagrein að ef slíkt félag verði sett á fót, skuli það alfarið vera eign ríkissjóðs og að það skuli ekki i starfa sem vinnslufyrirtæki. Það myndi sem sagt einungis vera hluthafi í vinnsluleyfum.

Þessi heimild til að stofna svona félag var reyndar ekki í umræddum lögum þegar þau voru upphaflega samþykkt snemma árs 2001. Ákvæðinu var ekki bætt inní lögin fyrr árið 2008. Því þá, sjö árum eftir setningu laganna, höfðu Alþingismenn og starfsfólk innan íslensku stjórnsýslunnar áttað sig á gífurlegri þýðingu norska ríkisfyrirtækisins Petoro. Fyrirtækisins sem er umfjöllunarefni Orkubloggsins í dag.

Þegar rætt er um ávinning Norðmanna af olíu- og gasvinnslunni á norska landgrunninu er jafnan mest talað um norska olíufélagið Statoil. Og norska Olíusjóðinn, sem í renna leyfisgjöld og skattgreiðslur frá kolvetnisvinnslufyrirtækjunum og arður vegna eignar norska ríkisins í Statoil. Vissulega er Statoil mikilvæg tekjulind fyrir norska ríkið - og sömuleiðir er Olíusjóðurinn risadæmi. En í reynd skiptir Petoro jafnvel ennþá meira máli, sökum þess að þetta feimnislega félag er stærsta tekjulind norska Olíusjóðsins.

Petoro er sem sagt ein mikilvægasta stoðin í norsku gullgerðarvélinni; vélinni sem 24 tíma á hverjum einasta sólarhring mokar til sín ómældum auðæfum af norska landgrunninu. Petoro er hvorki meira né minna en stærsti handhafinn að olíu- og gasvinnsluleyfum á landgrunni Noregs. Í gegnum þau leyfi ræður Petoro alls yfir um þriðjungi af öllum þekktum kolvetnisbirgðum í norsku lögsögunni. Og hlutfall þessa afslappaða ríkisfyrirtækis í olíu- og gasvinnslu á norska landgrunninu er um fjórðungur.

Það er að vísu ekki Petoro sjálft sem á vinnsluleyfin, heldur er Petoro bara umsýsluaðili. Vinnsluleyfin sem Petoro sér um, tilheyra sérstökum sjóði sem kallast Statens direkte økonomiske engasjement (SDØE) - eða State&#39;s Direct Financial Interest á ensku (þá skammstafað SDFI). Þessu mætti lýsa þannig að Petoro sé verktaki sem höndlar með eignir eignarhaldsfélagsins SDØE. Þó svo Orkubloggarinn þjáist af nákvæmnisáráttu, ætlar bloggarinn að gera líf lesenda sinna einfaldara með því að gera ekki of mikið úr skilunum milli Petoro og SDØE.  Til einföldunar má segja að SDØE og Petoro sé eitt og hið sama, enda er norska ríkið eigandi að hvoru tveggja.

Það er sem sagt svo að Petoro sér um reksturinn á eignum SDØE, sem er stór hluthafi í miklum fjölda vinnsluleyfa á norska landgrunninu. Það þýðir þó ekki að Petoro sé sjálft að stússa í olíu- eða gasvinnslu (þ.e. ekki s.k. operator). Heldur er fyrirtækið einfaldlega rekstraraðili fyrir hönd SDØE, sem er bara hluthafi í viðkomandi vinnsluleyfum. Með SDØE er norska ríkið sem sagt beinn hluthafi í mörgum vinnsluleyfum. Og nýtur þá ágóðans í samræmi við eignarhald sitt og tekur sömuleiðis fjárhagslega áhættu í samræmi við eignarhald SDØE/Petoro í viðkomandi leyfum. Þeir sem svo vinna olíuna (og/eða gasið) skv. viðkomandi leyfum eru ýmis önnur fyrirtæki, sem eru einnig hluthafar í viðkomandi  vinnsluleyfum (Petoro er aldrei 100% handhafi vinnsluleyfis). Þar má nefna fyrirtæki eins og Statoil, franska Total, bandaríska ExxonMobil o.s.frv.

Tilurð SDØE og Petoro má rekja til velgengni Statoil. Framan af norska olíuævintýrinu var olíuleit og -vinnsla á vegum norska ríkisins alfarið í höndum fyrirtækjanna Statoil og Norsk Hydro. Statoil var þá alfarið í eigu norska ríkisins og ríkið var að auki langstærsti hluthafinn í Norsk Hydro. Ýmis önnur útlend og einnig norsk olíufélög komu svo auðvitað líka að olíuvinnslu á norska landgrunninu. En Statoil var þar lang umsvifamest.

Á 9. áratugnum var hagnaður Norsk Hydro og þó enn frekar hagnaður Statoil af kolvetnisvinnslunni orðinn svo æpandi mikill, að menn sáu fram á að brátt yrði norska ríkið bara dvergur við hlið ofurfyrirtækisins Statoil. Margir norskir stjórnmálamenn töldu að yrði ekkert gert í málum myndi fyrirtækið nánast gleypa norska ríkið. Stærðarhlutföllin þarna á milli þóttu sem sagt orðin óheppileg. Þess vegna var nú ákveðið að breyta fyrirkomulaginu og skipta vinnsluleyfum Statoil milli félagsins annars vegar og sérstaks sjóðs í eigu norska ríkisins hins vegar. Sjóðurinn var nefndur Statens direkte økonomiske engasjement (SDØE) og skyldi hann verða hluthafi í kolvetnisvinnslu á norska landgrunninu til hliðar við Statoil. 

SDØE-sjóðurinn var settur á stofn 1985 og við skiptingu á vinnsluleyfum Statoil milli fyrirtækisins og sjóðsins var almennt miðað við að 80% eignarhlutur féll í hlut SDØE og 20% til Statoil. Þrátt fyrir þessa aðgerð var Statoil falið að sjá um umsýslu eigna SDØE, þ.a. þetta breytti litlu fyrir daglega starfsemi Statoil.

En fljótlega eftir stofnun sjóðsins urðu þær raddir æ háværari í Noregi að skrá bæri Statoil á hlutabréfamarkað og gera það að alvöru einkareknu olíufélagi - félagi sem myndi keppa við önnur helstu olíufélög heimsins um víða veröld. Þetta gekk eftir um aldamótin - og árið 2001 var Statoil skráð á markað í Osló og New York. Norska ríkið er þó áfram langstærsti eigandinn að Statoil og einungis tæplega 30% hlutabréfa í fyrirtækinu eru á markaðnum.

Við þessa breytingu á Statoil þótti ekki lengur viðeigandi að fyrirtækið höndlaði með eignir SDØE. Þess vegna var Petoro sett á á fót samhliða einkavæðungunni á Statoil og skyldi þetta nýja fyrirtæki sjá um eignir SDØE. Og þangað rennur nú stille og roligt óhemju hagnaður á degi hverjum vegna eignarhaldsins í fjölmörgum vinnsluleyfum á norska landgrunninu.

Hagnaður SDØE er gríðarlegur og þar af leiðandi hefur  sjóðurinn oft verið stærsti greiðandinn í norska Olíusjóðinn. Þetta sést einmitt vel á stöplaritinu hér að ofan (SDFI er skammstöfun á ensku heiti sjóðsins). Eins og sjá má er bláa súlan miklu stærri heldur en arður norska ríkisins af eign þess í Statoil. Og sum árin er blái arðurinn af SDØE meira að segja ennþá hærri tala heldur en allar skattgreiðslur af kolvetnisvinnslu á norska landgrunninu! Þetta griðarlega framlag frá SDØE/Petoro til norska Olíusjóðsins er athyglisvert í því ljósi að hluti af eignum SDØE í vinnsluleyfum á norska landgrunninu var lagður aftur til Statoil skömmu fyrir einkavæðinguna 2001. Engu að síður er Petoro bersýnlega með óhemjumikil verðmæti í höndunum og varla hægt að ímynda sér meira spennandi starfsvettvang fyrir fólk sem á annað borð hefur áhuga á að vera ríkisstarfsmenn.

Hér í upphafi þessarar færslu voru nefnd íslensku lögin um fyrirkomulag kolvetnisvinnslu á landgrunni Íslands. Sem voru upphaflega sett árið 2001 (lög nr. 13/2001 um leit, rannsóknir og vinnslu kolvetnis). Í þeim lögum var ekki að finna neitt ákvæði um svona beina aðkomu íslenska ríkisins að vinnsluleyfum. En árið 2008 var, sem fyrr segir, samþykkt ný lagagrein sem kveður á um heimild til handa iðnaðarráðherra að stofna hlutafélag í eigu ríkisjóðs um þátttöku íslenska ríkisins í kolvetnisvinnslu á íslenska landgrunninu (og á öðrum stöðum þar sem Ísland á hlutdeild; eina dæmið þar um er líklega norski hluti Drekasvæðisins, þ.e. ákveðinn hluti norsku lögsögunnar sunnan við Jan Mayen). 

Í umræddri lagagrein er sérstaklega tekið fram að félagið skuli ekki starfa sem vinnslufyrirtæki. Þarna er hugsunin bersýnilega mjög svipuð og gildir um SDØE/Petoro og augljóst að Alþingi gerir nú ráð fyrir því að mögulega gæti íslenskt Petoro orðið til. Þó svo það ætli að ganga heldur treglega að koma olíuleitinni þarna af stað, sbr. síðustu fréttir um að fresta þurfi öðru olíuleitarútboðinu. Vonandi sjáum við samt bráðum alvöru olíufyrirtæki sýna Drekasvæðinu áhuga.

 

Mun íslenska rokið loksins gera gagn?

Undanfarnar vikur hefur mátt sjá auglýsingar frá  Landsvirkjun á nokkrum netmiðlum. Auglýsingarnar vísa til möguleika Íslands í vindorku og eru með hlekk á upplýsingasíðu um orkusýningu sem Landsvirkjun hefur sett upp í Búrfellsstöð.

Það er ekki langt síðan Landsvirkjun hóf athugun á þeim möguleika að nýta vindorkuna á Íslandi. Opinberlega komu þessar áætlanir fyrirtækisins líklega fyrst fram í vetrarbyrjun 2010. Þá flutti Úlfar Linnet, starfsmaður Landsvirkjunar, erindi í Háskólanum í Reykjavík með yfirskriftinni Vindorka: Möguleikar á Íslandi (tengillinn er á pdf-kynninguna sem flutt var við þetta tækifæri).

Þar kynnti Úlfar samnorrænt  fjögurra ára verkefni, sem hófst árið 2010 og kallast IceWind. Síðar hefur Úlfar flutt fleiri kynningar um þetta verkefni og smám saman hafa fjölmiðlar tekið að sýna þessu áhuga. Um leið vakna einnig umræður og áhyggjur um hvernig vindrafstöðvarnar kunni að skemma útsýni eða verða sem óheppilegir aðskotahlutir í náttúrulegu landslagi. Þetta eru mikil mannvirki og því eðlilegt að slík umræða eigi sér stað.

IceWind-verkefnið beinist að þremur megin þáttum; í fyrsta lagi áhrifum ísingar á spaðana og annan tæknibúnað vindrafstöðvanna, í öðru lagi athugun á nýtingu vindorku á hafi úti (offshore wind) og loks í þriðja lagi fer hluti af peningunum í að rannsaka möguleika á að nýta vindorku á Íslandi og ljúka við íslenska vindatlasinn.

Hér á landi eru það Háskóli Íslands, Landsvirkjun og Veðurstofan sem eiga aðild að IceWind-verkefninu. Aðrir þáttakendur eru danski tækniháskólinn (DTU), danska vindtæknifyrirtækið Vestas, norska Statoil, norska veðurstofan, fáein norsk tæknifyrirtæki, háskólinn á Gotlandi í Svíþjóð og finnska tæknirannsóknastofnunin VTT.

Gert er áð fyrir að á vegum IceWind verði unnin fjögur doktorsverkefni og þar af tvö hér á Íslandi. IceWind gæti því orðið þýðingarmikið skref í að átta sig á því hvort og með hvaða hætti vindorka geti nýst okkur Íslendingum. Og þ.á m. hvar aðstæður eru bestar fyrir vindrafstöðvar á Íslandi.

Eflaust kannast sumir lesendur Orkubloggsins við sjónarmið þess efnis, að hér á Íslandi sé vindurinn alltof óstöðugur og óútreiknanlegar til að hann geti nýst stórum vindrafstöðvum. Slíkt tal stenst sennilega ekki skoðun; þvert á móti er líklegt að vindurinn hér bjóði upp á mun betri nýtingu vindrafstöðva en víðast hvar annars staðar í heiminum. Vonandi skýrist þetta betur með rannsóknunum í tengslum við IceWind.

Eðlilega fagnar Orkubloggarinn því að Landsvirkjun sé að skoða vindinn sem orkugjafa. Enda samrýmast þessar athuganir fyrirtækisins vel þeim niðurstöðum og tillögum sem bloggarinn setti fram í skýrslu sem hann vann var fyrir iðnaðarráðherra snemma árs 2009.

Vindrafstöðvar á Íslandi gætu að sjálfsögðu nýst til að framleiða rafmagn inn á Landsnetið. En þó ekki síður til að dæla vatni neðan vatnsaflsvirkjunar aftur upp í miðlunarlón. Síkt samspil vatnsorkuvera og vindorkuvera þekkist vel erlendis og hefur t.d. tíðkast í Sviss og talsvert verið til skoðunar í Noregi, Bretlandi og víðar.

Athygli vatnsaflsfyrirtækja hefur nú í auknum mæli beinst að því að vindorkuver geti verið hagkvæm viðbót - bjóði upp á samspil sem veiti tækifæri til að stýra raforkuframleiðslu vatnsaflsvirkjananna betur og auki arðsemi þeirra umtalsvert.  Með blöndu af vatnsafli og vindorku opnast sem sagt möguleikar fyrir orkufyrirtækin til að ná ennþá betri nýtingu á vatnsaflsvirkjununum. Einnig getur þetta orðið til þess að gera slíkum fyrirtækjum auðveldara að uppfylla ýmsar reglur sem snúa að virkjununum, svo sem um gegnumrennsli, yfirfallsmagn, vatnshæð í uppistöðulónum o.fl.

Það er því kannski ekki skrýtið að sum helstu vatnsaflsfyrirtæki heimsins séu alvarlega að íhuga uppbyggingu vindorkuvera. Eitt af þeim orkufyrirtækjum sem er á fullu að vinna í slíkum verkefnum er bandaríska Bonneville Power Administration (BPA).

BPA er bandarískt ríkisorkufyrirtæki sem selur raforku frá um þrjátíu vatnsaflsvirkjunum á vatnasvæði Columbia-fljótsins í NV-hluta Bandaríkjanna. BPA kaupir sem sagt raforkuna frá þessum virkjunum og flytur hana eftir dreifikerfi sínu og selur áfram. 

Nafn BPA er auðvitað dregið af hinni sögulegu Bonneville-virkjun sem liggur neðarlega í Columbia; virkjuninni sem Orkubloggið sótti einmitt heim fyrir um hálfu öðru ári síðan (myndirnar tvær hér að ofan / til hliðar eru einmitt af Bonneville-virkjuninni). Nær allar umræddar þrjátíu virkjanir á vatnasvæði Columbia eru reknar af bandarískum ríkisfyrirtækjum og -stofnunum. Margar þessara virkjana eru frá tímum New Deal, þegar Roosevelt forseti stóð fyrir miklum virkjunarframkvæmdum í NV-hluta Bandaríkjanna og víðar um landið. Meðal virkjananna á vatnasvæði Columbia er t.d. risavirkjunin Grand Coulee (tæp 6.800 MW) og nokkrar mjög stórar virkjanir í Snákafljótinu (Snake River).

Í dag er BPA sannkallað risafyrirtæki. Vatnsaflsvirkjanirnar sem útvega fyrirtækinu raforku eru samtals um 20 þúsund MW eða rúmlega tíu sinnum meira uppsett afl en Landsvirkjun er með. Vegna aukinnar áherslu á sólar- og vindorku í Bandaríkjunum hafa fjölmörk vindorkuver verið byggð á starfsvæði BPA á NV-horni Bandaríkjanna. Nú er svo komið að yfir 3.500 MW af vindafli eru tengd raforkudreifikerfi BPA og horfur á að hátt i 500 MW til viðbótar bætist þarna fljótlega við.

Til að ná sem mestri hagkvæmni út úr kerfinu öllu hefur BPA verið í nánu samstarfi við nokkur helstu vindorkufyrirtækin. Þar ber líklega hæst samstarf þeirra við spænska orkurisann Iberdrola og hefur BPA nú þróað sérstakt vindspálíkan, sem Iberdrola og önnur vindorkufyrirtæki nýta til að meta hversu mikið rafmagn vindorkuverin munu framleiða á næstu sólarhringum. Þessi spálíkön nýtast einnig vatnsaflsfyrirtækjum, sem nota þau til að meta hvernig best verði að standa að raforkuframleiðslu - t.d. í tengslum við útreikning  á æskilegustu miðlunarhæð og því hversu miklu vatni eigi að sleppa í yfirföllin á næstu dögum.

Það virðist nokkuð ljóst að vatn og vindur geta spilað vel saman. Hér á landi háttar reyndar svo til, að afar hátt hlutfall af raforkunni fer til stóriðju (um 80%). Þess vegna þarf raforkukerfið hér á Íslandi að skila óvenju stöðugri framleiðslu allan sólarhringinn og má alls ekki við mikilli óvissu. 

Þessi sérstaða kann að valda því að vindorka þyki lítt heppileg í íslenska dreifikerfinu. Aftur á móti gæti íslensk vindorka nýst til að dæla vatni aftur upp í miðlunarlón. Þannig mætti t.d. nýta sömu vatnsdropana í Þjórsá aftur og aftur.

Á móti kemur að enn er mikið vatnsafl (og jarðvarmi) á Íslandi óvirkjað og þeir kostir eru sennilega margir hverjir nokkuð ódýrir. Þ.e. svo ódýrir að vindorkan geti ekki keppt við þá, því vindrafstöðvar eru ennþá talsvert dýrar. Þess vegna er óvíst og kannski jafnvel ólíklegt að það borgi sig að virkja rokið á Íslandi - í bili. Engu að síður er auðvitað fyllsta ástæða fyrir Landsvirkjun að skoða slíka möguleika vandlega og komast að niðurstöðu um hagkvæmni íslenkrar vindorku. Það væri gaman ef rokið okkar gerði loksins gagn.

 

Norska gullgerðarvélin

Efnahagsleg velgengni Norðmanna þessa dagana er með ólíkindum. Þar ber hæst þá staðreynd að norski Olíusjóðurinn (Statens Pensjonsfond Utland eða SPU) er um þessar mundir verðmætasti fjárfestingasjóður heims í opinberri eigu.

Í norska Olíusjóðinn rennur arður af olíu- og gasvinnslu á norska landgrunninu. Þar er um að ræða leyfisgjöld vegna kolvetnisvinnslunnar, skatta á hagnað vinnslufyrirtækjanna og arð sem norska ríkið fær vegna eignar sinnar í Statoil (hlutur norska ríkisins í þessu risastóra olíufélagi er 67%).

Þann 19. nóvember 2010 skreið Olíusjóðurinn ífyrsta sinn yfir 3.000 milljarða NOK að verðmæti og um síðustu áramót var verðmæti sjóðsins nánast sléttir 3.100 milljarðar norskra króna. Nokkuð vel af sér vikið þegar haft er í huga að sjóðurinn var ekki stofnaður fyrr en árið 1990 og fyrsta greiðslan í sjóðinn kom ekki fyrr en 1996.

Sökum þess að mjög hátt hlutfall af eignum sjóðsins eru hlutabréf, sveiflast hann mikið. Ávöxtunin árið 2008 var t.d. döpur. En síðan þá hefur Norðmönnum tekist afar vel að ávaxta sitt pund og nú er sjóðurinn orðinn langverðmætasti opinberi fjárfestingasjóður veraldar (sovereign wealth fund). Næstir á eftir honum koma nokkrir sjóðir á vegum olíuríkjanna við Persaflóann.

Lengi vel var norski Olíusjóðurinn einungis í öðru sæti, talsvert langt á eftir fjárfetsingasjóði ljúflinganna í furstadæminu Abu Dhabi. En vegna afar vel heppnaðra hlutabréfakaupa Norsaranna undanfarin 2-3 ár, á sama tíma og fjárfestingar Arabanna í Abu Dhabi hafa skilað herfilegum árangri, er norski sjóðurinn nú orðinn sá verðmætasti. Og stendur nú, sem fyrr segir, í u.þ.b. 3.100 milljörðum norskra króna. Það er því ekki skrítið að hann Yngve Slyngstad, yfirmaður sjóðsins, sé kampakátur þessa dagana.

Hér er þó rétt að geta þess, að Abu Dhabi Investment Authority, sem lengst af hefur verið í efsta sætinu, er einhver leyndardómsfyllsti ríkisfjárfestingasjóður heims. Í reynd er enginn utan Abu Dhabi sem veit raunverulegt verðmæti hans. Sumir telja því að þrátt fyrir mikið skrið norska Olíusjóðsins undanfarið, sé Abu Dhabi þarna ennþá í efsta sætinu. 

Það breytir því samt ekki að norski Olíusjóðurinn stendur nú í um 3.100 milljörðum norskra króna. Til að setja þetta í samhengi má nefna að 3.100 milljarðar NOK jafngilda um 570 milljörðum USD eða tæpum 66.000 milljörðum ISK. Og þessir aurar hafa safnast saman á einungis 15 árum.

Önnur ennþá skemmtilegri viðmiðun er að þetta verðmæti norska Olíusjóðsins samsvarar rúmlega 600 þúsund NOK á hvert mannsbarn í Noregi. Sem jafngildir um 13 milljónum ISK - á hvern einasta einstakling í Noregi. Eflaust myndi venjuleg íslensk 4ra manna kjarnafjölskylda þiggja það með þökkum að "eiga" nú sem nemur 52 milljónum íslenskra króna í auðlindasjóði Íslands.

En það er ekki nóg með að Norðmenn séu orðnir einhver ríkasta þjóð heims. Þar er efnahagslífið allt í miklum blóma þessa dagana (nema ef vera skyldi skipaútgerðin). Afkoma norskra fyrirtækja árið 2010 var einhver sú allra besta þegar litið er til tímabilsins 1995-2010. Einungis ofurárin 2006 og 2007 voru betri.

Meðan flest ríki heimsins prísuðu sig sæl ef þeim tókst að nýta árið 2010 til að krafla sig eilítið upp úr forarpyttinum sem þau lentu í vegna lánsfjárkreppunnar 2008, eru Norðmenn löngu komnir upp úr öldudalnum. Og eru einfaldlega á blússandi siglingu, langt á undan öllum öðrum. Þar í landi tala nú sumir um að framundan sé hinn gullni áratugur Noregs. Áratugurinn sem muni gera þá að langríkustu þjóð veraldar.

Systurnar velgengni og öfund er jafnan saman á ferð. Nú er svo komið að útlendingum er farið að ofbjóða peningastraumurinn til Noregs. Nýlegar deilur Þjóðverja og Frakka við Norðmenn um verð á gasi, eru kannski til marks um slíka óánægju.

Þannig er að Noregur er einn stærsti gasbirgir Evrópu. Evrópsk orkufyrirtæki eins og þýska E-On og franska GDF Suez eru risakaupendur að norsku gasi ogþar er norska Statoil helsti seljandinn. Sölusamningarnir eru nær allir til mjög langs tíma og gasverðið svo til alltaf bundið olíuverði.

Slíkir langtímasamningar hafa lengi verið forsenda þess að farið sé í uppbyggingu á gasvinnslu og lagningu langra gasleiðslna. Þ.á m. eru gaslagnirnar sem liggja þvers og kruss eftir botni Norðursjávar og flytja norskt gas til nágrannalandanna hinumegin við Norðursjó.

En gasmarkaðir hafa verið að breytast talsvert mikið allra síðustu árin. Stóraukin gasvinnsla í Bandaríkjunum hefur valdið mikilli lækkun á gasverði þar í landi og þessi þróun hefur nú borist til Evrópu.

Fyrir vikið hefur spot-verð á gasi engan veginn náð að halda í hátt olíuverð og gaskaupendur forðast nýja langtímasamninga. En vegna langtímasamninga evrópsku orkufyrirtækjanna við Statoil, hefur evrópskur almenningur og fyrirtæki áfram þurft að greiða mjög hátt verð fyrir norska gasið - í gegnum viðskipti sín við orkufyrirtækin heima fyrir sem kaupa gasið beint frá gasvinnslusvæðunum á norska landgrunninu. Verðið á gasinu í langtímasamningum Statoil við t.d. GDF Suez er t.a.m. meira en helmingi hærra en spot-verðið hefur verið undanfarið.

Stóru frönsku orkufyrirtækin hafa í meira en ár verið í viðræðum við Statoil um að lækka verð á gasinu - í átt að því verði sem spot-markaðurinn gefur færi á. Statoil hefur brugðist við þessum umleitunum af mikilli ljúfmennsku. Samt liggur enn ekkert samkomulag fyrir og áfram streymir rándýrt gasið eftir pípulögnum frá gasvinnslusvæðunum á norska landgrunninu og þaðan til orkufyrirtækjanna í Evrópu.

Þarna eru miklir hagsmunir í húfi. Sem fyrr segir eru evrópsku orkufyrirtækin að borga um helmingi hærra verð fyrir norska gasið en gengur og gerist á spot-markaði með gas. Og þessi innflutningur á norsku gasi til meginlands Evrópu er ekki bara sem nemur fáeinum gaskútum. GDF Suez, sem er eitt stærsta orkufyrirtæki Evrópu, fær næstum fjórðunginn af öllu sínu gasi frá Statoil. Á síðasta ári (2010) borgaði þetta franska risafyrirtæki um 17 milljarða NOK fyrir gasið frá Noregi (upphæðin jafngildir um 360 milljörðum ISK). Sama ár nam öll gassala Statoil til Evrópu u.þ.b. 162 milljörðum NOK (meira en 3.400 milljarðar ISK). Og 90% af öllu því gasi er selt skv. langtímasamningum

Ef við gefum okkur að "sanngjarnt" verð fyrir þetta gas sé helmingi lægra en verið hefur, sést að það eru engir smáaurar í húfi. Nú er svo komið, að evrópsku orkufyrirtækjunum er nóg boðið og eru þau farin að hóta Norsurunum málaferlum til að ná fram verðlækkun. Hvort sú krafa er á grundvelli meintra brostinna forsenda langtímasamninganna eða byggð á öðrum lagarökum, hefur Orkubloggarinn ekki upplýsingar um. En þegar maður les norsku blöðin virðist ljóst að Statoil sé nánast farið að blygðast sín fyrir geggjaðan gróðann af gassölunni til Evrópu.

Það er til marks um mikinn hagnað Norðmanna af gassölunni, að á síðustu tíu árum hefur sala þeirra á gasi tvöfaldast en tekjurnar þrefaldast. Gasið hefur sem sagt, rétt eins og olían, verið þeim sem gullgerðarvél.

Hagnaðurinn af gassölu Norðmanna er það mikill að Statoil gæti vel kyngt einhverri lækkun - jafnvel umtalsverðri. Og þrátt fyrir slíka lækkun er augljóst að Noregur er áfram í góðum málum efnahagslega. Enda æðir nú fasteignaverðið þar í landi upp - og vegna þenslunnar bráðvantar vinnuafl af ýmsu tagi.

Það er til marks um uppganginn í Noregi að sæmileg blokkaríbúð í Osló kostar nú sem nemur um 80 milljónum ISK. Og þokkalegt einbýlishús þar í borg er á u.þ.b. 200 milljónir ISK. Fyrir Íslendinga sem sækja þessa notalegu borg heim, er alltaf freistandi að rölta niður á Aker Brygge, velja sér gott sæti við sjóinn og horfa á sólina speglast í fögrum Oslófirðinum. Og þá kannski ósjálfrátt velta fyrir sér hvort ekki væri upplagt að fá sér íbúð þarna við bryggjuna. T.d. þessa hér við Bryggegata 16. Verðið er ekki nema 830 milljónir íslenskra króna. Greinilega skemmtilegur fasteignamarkaðurinn í Noregi; landinu sem er og verður heimili ríkustu þjóðar veraldarinnar. Ætli einhver norsk vegabréf séu á lausu fyrir afkomendur Snorra Sturlusonar?

 

Beutel kurteis við Pickens

Ótrúlegt en satt. Sádunum mistókst að fá OPEC til að samþykkja að auka olíuframleiðsluna.

Á fundi fyrr í vikunni höfnuðu alls 7 af aðildarríkjum OPEC tillögu Sádanna um framleiðsluaukningu. Auðvitað er gott fyrir olíuútflutningsríkin að fá sem allra mest fyrir olíudropana sína - og þess vegna skiljanlegt að a.m.k. sum þeirra kæri sig ekkert um að auka olíuframboð með tilheyrandi lækkun olíuverðs.

En Sádarnir hafa áhyggjur af því að olíuverð sé orðið svo hátt, að það muni hægja mjög á efnahagsvexti í heiminum og það valdi óheppilegri óvissu. Betra sé að stuðla að jafnvægi með því að olíuverð lækki. Þess vegna vilja Sádarnir að OPEC auki framleiðsluna núna um 1,5 milljón tunnur á dag og vilja ná olíuverðinu niður í ca. 75-80 USD (er nú um 100 dollarar á Nymex og tæpir 120 dollarar í London!).

Þeir eru reyndar margir sem segja að með þessari stefnu séu Sádarnir bara að hlýða fyrirskipunum frá Washington DC. Stjórnvöldum í Riyjadh sé umhugað að halda góðu sambandi við Bandaríkjastjórn. Ekki síst ef "arabíska vorið" breiðist út til Saudi Arabíu. Sádarnir vilji því verða við óskum bandarískra stjórnvalda um að auka olíuframboð.

En hver svo sem ástæðan er, þá lagði ljúflingurinn Ali al-Naimi, olíumálaráðherra Sádanna, hart að félögum sínum í OPEC á fundi fyrr í vikunni að auka framleiðslukvótana. Þannig að dagleg olíuframleiðsla OPEC fari úr tæplega 29 milljónum tunna í 30,3 milljón tunnur á dag.

Aldrei þessu vant þurfti ljúflingurinn Ali al-Naimi að láta í minni pokann að þessu sinni. Hann fékk stuðning nágranna sinna við Persaflóann, en Venesúela og Íran vildu ekki heyra minnst á framleiðsluaukningu. Segja slíkt undirlægjuhátt við sjálfan djöfulinn í DC. En það hrikalegasta fyrir Al-Naimi var að Alsír, Angóla, Ekvador, Líbýa og Írak studdu öll sjónarmið Írans og Venesúela.

Það voru sem sagt 7 af 12 aðildarríkjum OPEC á móti tillögu Al-Naimi&#39;s! Og Nígería sat hjá. Einungis nágrannarnir við Persaflóann greiddu atkvæði með tillögu Sádanna. Al-Naimi var ekki skemmt og sagði þetta einhvern allra versta fund OPEC nokkru sinni!

Það er samt engan bilbug á kallinum að finna. Sádarnir segjast einfaldlega munu auka framleiðsluna einhliða og fullyrða að þeir muni koma henni í um 10 milljón tunnur síðar í sumar (framleiðsla Sádanna undanfarið hefur verið um 8,8 milljón tunnur á dag). Það skondna er að samþykkt á tillögu Sádanna hefði gefið svo til nákvæmlega sömu niðurstöðu. Sádarnir eru nefnilega eina þjóðin sem getur aukið olíuframleiðsluna umtalsvert með stuttum fyrirvara. Það að ekki náðist samstaða á þessum fundi OPEC er þess vegna fyrst og fremst til marks um nokkuð óvænta pólítíska sundrungu innan samtakanna.

Þar er ekki aðeins um að ræða mismunandi viðhorf gagnvart Bandaríkjunum. Heldur er þessi ágreiningur jafnvel enn frekar til marks um óvissuna sem uppreisnirnar í N-Afríku og Mið-Austurlöndum hafa valdið. Þessi opinbera sundrung, sem hugsanlega hefði mátt komast hjá með hljóðlegum viðræðum aðildarríkja OPEC utan kastljóssins í stað þess að kalla saman formlegan fund, gæti jafnvel verið fyrsta skrefið að falli OPEC. A.m.k. í þeirri mynd sem samtökin hafa verið undanfarin áratug.

Sundrung innan OPEC gæti orðið góð sprauta fyrir efnahagslíf þeirra ríkja sem þurfa að flytja inn mikið af olíu. Síðast þegar samstaðan innan OPEC rofnaði alvarlega varð afleiðingin sú að olía varð næstum ókeypis. Tunnan fór niður í um 10 dollara, sem á verðlagi dagsins í dag jafngildir u.þ.b. 15 dollurum. Það yrði aldeilis gaman að fylla jeppatankinn ef þetta endurtæki sig. Þvílíkt hrun á olíuverði yrði aftur á móti hvorki skemmtilegt fyrir Sádana né önnur aðildarríki OPEC, sem flest byggja nær allar útflutningstekjur sínar á olíu (og/eða gasi). Þess vegna eru lönd eins og Venesúela, Angóla og Alsír að taka verulega áhættu með því að standa uppi í hárinu á Sádunum og þar með eyðileggja samstöðuna innan OPEC. Það er eiginlega með öllu óskiljanlegt að peðin innan OPEC séu með þessa stæla. Þau ættu að vita betur.

Kannski eru stjórnvöld þessara landa barrasta farin að trúa spádómum Bölmóðanna. Sem segja að í reynd geti Sádarnir ekki aukið framleiðsluna eins mikið og þeir segjast. Að yfirlýsingar Sádanna um að keyra í 10 milljón tunnur daglega strax í sumar séu draumórar. Framleiðslan í Saudi Arabíu sé í reynd nálægt hámarki og einungis sáralítill böffer fyrir hendi.

Já - nú spretta Peak-Oil-Bölmóðar fram úr öllum skúmaskotum. Og eins gott að Ali al-Naimi og félagar hans í eyðimörkinni sanni það í einum grænum að blessaðir Sádarnir klikka aldrei. Því ef þeir bregðast núna og ná ekki að framleiða í þennan nýja einhliða kvóta sinn, er hætt við að skelfing grípi um sig á olíumörkuðunum. Að sú furðulega staða komi upp að olíuverð æði upp, þrátt fyrir frekar slappt efnahagsástand í Bandaríkjunum. Slíkt yrði einsdæmi og er sviðsmynd sem Vesturlönd kæri sig alls ekki um.

Það eru vel að merkja um tíu ár liðin síðan Sádarnir síðast náðu tíu milljón tunnum af olíu úr jörðu á einum degi. Meira að segja vorið geggjaða árið 2008, þegar olíueftirspurn virtist takmarkalaus og allir sem vettlingi gáti valdið dældu eins miklu olíugumsi útá markaðinn eins og mögulegt var, náði framleiðsla Sádanna ekki nema u.þ.b. 9,7 milljón tunnum. Það er því kannski engin furða að efasemdir séu nú um að Sádarnir geti sisvona aukið framleiðsluna í 10 milljón tunnur. Og takist þeim ekki að standa við stóru orðin... úff.

Engu að síður; í guðanna bænum ekki hlusta á bullið í Bölmóðunum. Sádarnir segjast léttlega geta farið alla leið í 13 milljón tunnur og 10 milljón tunnur verði því leikur einn. Minnumst þess líka að bandaríski olíuspekingurinn Peter Beutel, sagði nýlega að í reynd ætti olíuverð ekki að vera nema ca. 10 dollarar tunnan nú um stundir.

Þó svo sú fullyrðing hafi kannski bara verið lauflétt grín hjá Beutel, er Orkubloggarinn sannfærður um að hátt olíuverð nú um stundir hefur ekkert með lítið olíuframboð eða mikinn olíubruna að gera. Þarna er þvert á móti um að kenna óvissu efnahagsástandi, sem hefur skapað óvenjuega mikla spákaupmennsku með olíu. Sádarnir hafa til þessa verið traustir trúarleiðtogar okkar olíufíklanna og engin ástæða til að missa trúna á þá. 

Beutel var aftur mættur á CNBC nú í vikunni. Ásamt besta vini Orkubloggsins, T Boone Pickens. Pickens er samur við sig og segir olíuverð í lok ársins verða í kringum 120-125 USD tunnan. Segir ekki séns að Sádarnir nái 10 milljón tunnum. Sic.

Beutel var kurteis gagnvart Pickens; nefndi enga 10 dollara í þetta sinn, sagði Pickens vera "great American" og að líklega fari olíverð ekki neðar en ca. 75-80 USD. Sem er ekkert annað en verðið sem Sádarnir álíta sanngjarnt. Rökrétt spá sem er líkleg til að ganga eftir.

En það er óneitanlega æsispennandi sumar framundan á olíumörkuðunum. Sumarið 2011 þegar loksins reynir af alvöru á framleiðslugetu Sádanna! Orkubloggarinn ætlar að njóta hinna björtu nátta norðursins. Og þá er ekkert vit í að eyðileggja stemninguna, með því að hafa veðjað gegn Ali al-Naimi. Sádarnir hafa ekki brugðist Orkubloggaranum síðan hann byrjaði að spá í svarta gullið. Varla fara þeir að taka upp á því núna - er það nokkuð?

 

Olía í norðri

Nú í morgun var að hefjast kynning á vegum Orkustofnunar í olíubænum Stavanger á vesturströnd Noregs. Þar sem reyna á að vekja áhuga manna á því að leita að olíu og gasi á Drekasvæðinu.

Í Stafangri eru Íslendingarnir komnir í einhvern mesta þekkingarbrunn olíuleitar og -vinnslu í Norðurhöfum. Landgrunnsolía Norðursjávar er löngu þekkt og sömuleiðis mikil olía út af vesturströnd Noregs. Heimskautasvæðin evrópsku hafa aftur á móti verið treg til að skila mönnum olíu. Til að mynda leituðu bæði Rússar og Norðmenn árangurslaust eftir olíu í Barentshafi í heilan aldarfjórðung. En fundu ekki deigan dropa.

Sú leit var samt alls ekki árangurslaus. Því þarna í Barentshafi fundust fyrir fáeinum árum æpandi miklar gaslindir. Fyrir vikið stunda Norðmenn nú umfangsmikla gasvinnslu á Mjallhvítar-svæðinu og einnig er verið að byggja upp gasvinnslu á Golíat-svæðinu skammt frá. Það fundust einnig stórar gaslindir Rússlandsmegin lögsögunnar í Barentshafi, sem kallast Shtokman. Og EF kolvetnisauðlindir finnast á Drekasvæðinu norðvestur af Íslandi gæti einmitt verið að þær yrðu aðallega í formi jarðgass fremur en olíu.

Þetta merkir þó alls ekki að olía sé útilokuð á landgrunnssvæðunum langt í norðri. Það gerðist nefnilega á sjálfan allt-í-plati-daginn 1. apríl s.l. (2011) að norska olíu-undrið Statoil gat sent frá sér fréttatilkynningu þess efnis að loksins, eftir aldarfjórðungsleit og samtals um 80 þurra brunna, hefði borinn í Barentshafi hitt í mark!

Það er svo sannarlega gleðilegt að rétt í þann mund sem Norðmenn voru farnir að hafa verulegar áhyggjur vegna þverrandi olíulinda í norsku lögsögunni, eru nú að opnast þar ný vinnslusvæði. Það er því engin furða að undrabarnið hann Helgi Lund, forstjóri Statoil, brosi út að eyrum.

Þetta nýjasta svæði ljúflinganna hjá Statoil er kallað Skrugard. Þarna telja menn sig vera búna að finna um 250 milljón tunnur af vinnanlegri olíu. Og að þetta sé bara smjörþefurinn af því sem norsku heimskautasvæðin eigi eftir að gefa af sér. Loksins geta menn í alvöru leyft sér að trúa því, að þarna sé vinnanlega olíu að hafa. Og það að öllum líkindum talsvert mikla olíu.

Sjálfir segja Norðmenn þetta merkasta viðburðinn í norskri olíusögu síðustu 10-20 árin. Þess vegna er svolítið broslegt að hjá Statoil fögnuðu menn þessum miklu tímamótum í olíuleit í Barentshafi með því að skála í áfengislausu kampavíni. Norska naumhyggjan greinilega allsráðandi. Og íslenskur apaútrásarhugsunarháttur víðs fjarri. Jamm - Norsararnir vinna alltaf.

Orkustofnunin íslenska verður líklega bara að vona að þessi nýjasta olíulind á norska landgrunninu verði ekki til þess að Barentshafið hirði alla athygli þeirra sem áhuga hafa á olíuleit í norðrinu. Vandamálið við Drekasvæðið er að það er algert virgin territory. Núna þegar menn fá hungraðan Barents-glampa í augun, er hætt við að óþekktur Drekinn þyki svolítið ægilegur og áhættusamur.

Á móti kemur að EF Drekasvæðið hefur mikið að geyma, er svolítið glatað ef enginn alvöru player er tilbúinn í áhættuna. Að verða brautryðjandi á svæðinu gæti skilað geggjuðum ávinningi. Kannski væri ráð að Orkustofnun og íslensk stjórnvöld viðurkenni að þau eru byrjendur í faginu. Og leiti einfaldlega eftir beinum samningum við Statoil og kannski líka ítalska ENI um olíuleit á Drekasvæðinu (ENI er nefnilega líka með  mikla reynslu af Norðrinu) .

Kannski gætu þeir hjá Statoil meira að segja sent sama flotpall á svæðið; sjálft tækniundrið Polar Pioneer frá Transocean, sem er sérhannaður til olíuleitar á heimskautasvæðunum unaðslegu.

Úr því sem komið er verður þó líklega að ljúka við þetta annað útboð á olíuleitarleyfum á Drekanum. Og vonast eftir því að eftirspurnin verði allt önnur og betri núna en var þegar fyrsta útboðið floppaði gjörsamlega á fyrri hluta árs 2009. Vonandi var það fall barrrasta fararheill.

 

"Vinderne har en plan. Taberne har en forklaring"

Undanfarin misseri hafa verið svolítið undarleg hjá fyrirtækjum í endurnýjanlega orkugeiranum. Þrátt fyrir miklar hækkanir á olíuverði hefur hlutabréfaverð í fyrirtækjum sem starfa í græna orkugeiranum nefnilega lítið braggast.

Þessi fyrirtæki upplifðu flest gríðarlegan uppgang á árunum 2006-2008, þegar olíuverð æddi upp og endurnýjanleg orka varð sífellt samkeppnishæfari gagnvart kolvetnisorkunni. Þegar svo olíuverð tók að snarlækka upp úr miðju ári 2008, gerðist það sama með hlutabréfaverð í grænu orkunni. Verð á hlutabréfum í flestum orkufyrirtækjunum og tæknifyrirtækjum sem sinna endurnýjanlega orkugeiranum féll eins og steinn.

Nú hefur olíuverð hækkað gríðarlega mikið á ný. En þessar hækkanir eru ekki að skila sér eins vel í endurnýjanlega orkugeirann, eins og gerðist í góðærinu fyrir lánsfjárkreppuna ógurlegu.

Hvað veldur því að sagan frá 2006-08 endurtekur sig ekki núna? Af hverju blæs hátt olíuverð nú um stundir ekki upp gengi fyrirtækja í græna orkugeiranum? Eflaust er mörg og mismunandi svör við því. Í reynd eru vind- og sólarorkuver t.a.m. ekki í beinni samkeppni við olíu og njóta því ekki sjálfkrafa hækkandi olíuverðs.

Endurnýjanlega raforkan keppir miklu frekar við gas og kol. Verð á gasi hefur verið fremur lágt t.d. í Bandaríkjunum, vegna aukinnar gasvinnslu þar í landi. Það gæti verið ein skýring á því að gengi vind- og sólarorkufyrirtækja er hálf slappt þessa dagana, þrátt fyrir hátt olíuverð.

En öfugt við gas, þá hefur kolaverð að mestu haldist í hendur við þróun olíuverðs undanfarið (eins og t.d. sést á grafinu hér ofar í færslunni). Þess vegna er verð á kolum til kolaorkuvera barrrasta ansið hátt í dollurum talið nú um stundir - og kolin meira að segja líka talsvert dýr í öðrum gjaldmiðlum. Og flestir virðast gera ráð fyrir því að kolaverð eigi eftir að hækka ennþá meira á næstunni. M.a. vegna minnkandi áhuga á kjarnorku vegna kjarnorkuslyssins í Japan.

Kol eru vel að merkja mikilvægasti raforkugjafi heimsins (hlutfall kolanna í raforkukökunni er næstum 40%). Þess vegna væri eðlilegt að hækkandi kolaverð undanfarin misseri hefði haft jákvæð áhrif á t.d. fyrirtæki í sólar- og vindorku. En þessi tengsl sjást ekki á mörkuðunum í dag. Þvert á móti hafa flest þessara skærgrænu fyrirtækja í besta falli staðið í stað - og sum lækkað eða jafnvel hrunið í verði!

Hátt verð á bæði olíu og kolum er sem sagt ekki að virka sem "bensín" á hlutabréfaverð fyrirtækja sem starfa í endurnýjanlega raforkugeiranum. Tökum danska Vestas sem dæmi. Vestas er stærsti framleiðandi heims á vindtúrbínum og vindrafstöðvum. Þegar Orkubloggarinn starfaði í Köben og var síðar í MBA-námi við CBS á árunum 2006-2008, brostu hlutabréfaeigendur í Vestas út að eyrum. Hlutabréfin í Vestas hreinlega æddu upp samhliða hækkandi olíuverði (og hækkandi verði á kolum).

Forstjóri Vestas, Ditlev Engel, kom í skólann í Dalgas Have á Friðriksberginu góða og flutti erindi fyrir troðfullum sal um það hversu mikil snilld Vestas væri. Og ef satt skal segja, þá sprengdi Engel þar alla mælikvarða um bæði sjálfsöryggi og sjálfsálit.

Meira að segja Kaupþingsforstjórinn Hreiðar Már Sigurðsson bliknaði í samanburði. En hann hafði skömmu áður líka komið í CBS. Og messaði þar yfir MBA-nemendum um það hversu Kaupþing væri miklu betur rekin banki en allir aðrir bankar heimsins. Obbosí.

Þegar þarna var komið við sögu og nemendur og kennarar í CBS meðtóku speki Engel&#39;s, var hlutabréfaverð Vestas komið vel yfir 650 DKK. Góður kunningi Orkubloggarans sem lengi hafði starfað hjá Enron, grét á öxl bloggarans vegna þess að hann hafði selt Vestas-bréfin sín þegar þau fóru yfir 500 DKK einungis nokkrum vikum áður. Nú stefndu þau beint í 700 DKK.

Já - þarna um vorið 2008 var sem hlutabréfin í Vestas væru einfaldlega óstöðvandi. Og sumir ofursvekktir að hafa ekki gerst loooong. "I cry if I want to...". Þessi þaulreyndi verðbréfabraskari virtist sem sagt alveg hafa gleymt því að ekki þýðir að súta það að hafa ekki náð að selja í toppi - né að hafa ekki keypt í botni! Þar að auki hafði hann í reynd stórgrætt á Vestas-bréfunum. En mikið vill meira!

Það magnaða er, að nú um stundir er bæði olíu- og kolaverð einmitt svipað eins og var þarna um vorið 2008. En hlutabréfin í Vestas eru samt langt í frá að vera í 500 eða 650 eða 700 DKK. Þau eru þvert á móti djúpt ofaní ræsinu. Ná vart að slefa yfir 150 DKK!

Þetta er eiginlega barrrasta alveg ótrúlegt. Bæði kol og olía mæla  með því að hlutabréfaverð Vestas núna ætti að vera svipað eins og var umrætt vor. Að vísu hefur Vestas átt í erfiðleikum með að halda markaðsprósentu sinni í vindorkuiðnaðinum. Það er auðvitað mínus. Engu að síður hefur verið nokkuð góður gangur hjá þeim Ditlev Engel og félögum og fyrirtækið verið að raða inn stórum pöntunum. Samt hafa hlutabréfin í Vestas farið stöðugt lækkandi.

Það virðist einfaldlega sem að bólan í endurnýjanlegu orkunni hafi sprungið með meiri hvelli og skilið eftir sig stærra gat á grænu blöðrunni heldur en gerðist hjá svörtu olíu- og kolaverðbólunum þegar þær fretauðu árið 2008. Sumir vilja reyndar halda því fram að olía hafi hækkað svo mikið á ný, af því við séum að lenda í peak-oil ástandi. Framboðið nái ekki lengur að standa undir eftirspurninni. Þess vegna sé olíumarkaðurinn dúndrandi seljendamarkaður nú um stundir - enda sé olían svo gott sem að verða búin! Eftirspurn eftir kolum sé líka óvenju mikil nú um stundir vegna efnahagsuppgangsins í Asíu. Aftur á móti sé nóg af sól og vindi og jafnvel orðið alltof mikið af fyrirtækjum í framleiðslu á sólarsellum og vindtúrbínum.

Þessa skýringu kaupir Orkubloggarinn ekki. Hluti af ástæðunni fyrir því að bæði olíu- og kolaverð hefur náð sér hraðar á strik heldur en endurnýjanlegi orkugeirinn, er miklu frekar lækkandi gengi dollars og hreint geggjuð spákaupmennska í hrávörubransanum.

Önnur veigamikil skýring á erfiðleikum Vestas er vafalítið sú, að græni orkugeirinn er engan veginn í jafn miklum pólítískum meðbyr núna, eins og var t.d. tímabilið 2006-2008. Í stað þess að lofa sífellt meiri styrkjum til grænnar orkuframleiðslu, standa stjórnmálamennirnir núna sveittir við að bjarga gjörspilltu bankakerfi Evrópu og víðar. Í því umhverfi er endurnýjanleg orka eðlilega í öldudal.

Glötuð staða Vestas nú um stundir er bein afleiðing af öllu þessu. Fjárfestar álíta mikla óvissu uppi um þróun græna orkugeirans og setja hlutabréfapeningana sína frekar í öruggara skjól. Eins og t.d. í lyfjafyrirtæki - eða bara í öryggi ruslfæðisins hjá McDonalds eða Coca Cola.

Fyrir vikið þurfa Vestas og mörg önnur sambærileg fyrirtæki að horfast í augu við skelfilegan raunveruleikann. Sem er jú sá að bæði vind- og sólarorka er einfaldlega miklu dýrari heldur en t.d. gas- eða kolaorka. Þegar fjárfestar treysta sér ekki (a.m.k. í bili) að veðja í stórum stíl á bjarta framtíð vindorkunnar og stjórnmálamennirnir hafa um annað að hugsa en að tala upp græna orku, er voðinn vís fyrir Vestas og vini þeirra.

Kannski er þetta samt ekkert áhyggjuefni. Því Ditlev Engel hefur lengi þótt einhver allra færasti stjórnandinn í Danmörku. Og ekki síður kokhraustur. Eða eins og hann segir sjálfur: "Vinderne har en plan. Taberne har en forklaring." Það var og. Orkubloggarinn ætti líklega að hætta að leita eftir forklaringer á slöku gengi Vestas. Og frekar hugsa um planið framundan! Því öll viljum við jú vera vindere men ikke tabere - ikke sandt? 

En jafnvel mikil eftirspurn frá Kína eftir nýjum vindtúrbínum hefur ekki náð að gera líf Vestas bærilegt undanfarið. Gengi hlutabréfa í fyrirtækinu er meira að segja orðið svo lágt, að í loftinu er sívaxandi lykt af tækifæri til yfirtöku á Vestas. Sumir segja það bara vera tímaspursmál hvenær þetta græna orkustolt Dana verður komið í eigu útlendinga.

Kannski yrði það þýska Siemens Wind eða bandaríska GE Wind (dótturfélag hins fornfræga General Electric)? Eða kannski bara kínverska Goldwind; vindorkufyrirtækið magnaða, sem hefur vaxið með nánast ævintýralega miklum hraða undanfarin ár og ætlar sér ennþá stærri hluti. Það sem er stórt á kínverskan mælikvarða, hlýtur að vera mjög stórt í lille Danmark. Kínverjar keyptu einmitt nýverið norska Elkem. Verður kannski danska Vestas næsti biti Kínverjanna á Norðurlöndunum?

 

Heimskautadraumur BP í uppnámi

Mörgum finnst notalegt að grípa með sér lauflétta glæpareifara í bólið á kvöldin. Öðrum þykir miklu skemmtilegra og ennþá meira spennandi að lesa um raunveruleikann. T.d. átökin sem nú standa yfir í rússneska olíubransanum.

Spennulesning dagsins snýst um heimskautasvæðin unaðslegu norður af Rússlandi. Nánar tiltekið Karahafið í nágrenni eyjunnar Novaya Zemlya. Eyjan sú var sem kunnugt er einn af helstu tilraunastöðunum fyrir kjarnorkusprengingar Sovétmanna. Og í nærri aldarfjórðung var Karahafðið ruslakista fyrir gamla kjarnaofna og úrelta kjarnorkukafbáta Rússanna. Líklega hefur einhver gamall þulur sannfært meistara Sovétsins í Kreml um að lengi taki hafið við. Sem er kannski rétt - ef maður sleppir því að hugsa um ófyrirsjáanlegar afleiðingarnar sem allur þessi kjarnorkuúrgangur í Karahafi kann að hafa fyrir kynslóðir framtíðarinnar.

En verum ekkert að svekkja okkur á því geislavirka sulli. Því núna hefur Karahaf fengið allt aðra og meira spennandi ásýnd en að vera barrrasta einhver kjarnorku-rustakista. Þar undir hafsbotninum og öllu draslinu sem á honum liggur, er nefnilega talið að gríðarlegar olíulindir sé að finna. Áætlað er að þarna sé að finna allt að 50-60 milljarða tunna af olíu og að þar af séu a.m.k. 10-15 milljarðar tunna af vinnanlegri olíu og jafnvel miklu meira. Reynist þetta rétt er Karahafið einfaldlega eitt mest spennandi olíusvæði framtíðarinnar.

Þess vegna er ekki að undra að mörg helstu olíufyrirtæki veraldarinnar litu öfundaraugum til rússneska olíurisans Rosneft, sem seint á liðnu ári fékk leyfi rússneskra stjórnvalda til að hefja olíuleit á stórum svæðum á Karahafi. Rosneft er vel að merkja stærsta olíufyrirtæki Rússlands. Og Rússland hefur undanfarin misseri verið mesti olíuframleiðandi heims. Ergo; Rosneft er stórt - mjög stórt.

Rússneska ríkið á um 75% af þessari risasamsteypu. Frá 2006 hefur Rosneft verið skráð í kauphöllinni London (og auðvitað líka í Moskvu) þar sem fjórðungur hlutabréfanna í fyrirtækinu gengur kaupum og sölum. Svo skemmtilega vill til að meðal helstu hluthafa Rosneft, fyrir utan rússneska ríkið, eru ljúflingar eins og Íslandsvinurinn Roman Abramovich og álbræðslumeistarann Oleg Deripaska.

Verulegur hluti af eignum Rosneft varð vel að merkja til þegar rússnesk stjórnvöld stungu milljarðamæringnum Mikhail Khodorkovsky í fangelsi, gerðu olíufélagið hans (Yukos) upptækt og "seldu" eigurnar til Rosneft. Sumir eru svo ruddalegir að segja að hlutabréfakaupendur að Rosneft séu í reynd að kaupa þýfi. Og visa þar til þess að málatilbúnaðurinn gegn Khodorkovsky og Yukos hafi verið meira en lítið vafasamur.

En auðvitað ætlar Orkubloggarinn ekki að fara að efast um réttlætið í Rússlandi - minnugur þess þegar bloggarinn var sjálfur á Moskvuflugvelli og var hótað handtöku ef hann greiddi ekki fyrir ímyndaða yfirvigt. Tveimur dögum áður höfðu alvopnaðir rússneskir lögregluþjónar stöðvað Orkubloggarann um kvöld á gangstétt í Moskvu og hótuðu dýflissu ef bloggarinn reiddi ekki af hendi "sekt" vegna "ólöglegs" vegabréfs! Í báðum tilvikum sigraði íslenska þrjóskan kerfislæga spillinguna - en samt var bloggarinn þó eiginlega hálf feginn þegar SAS-þotan lyftist frá flugbrautinni áleiðis til Köben. Engu að síður langar bloggarann mikið aftur til hinnar stórkostlegu Moskvu.

Já - það er stuð í Rússlandi. En dveljum ekki lengur við hlutabréfalista Rosneft. Nú skal kynntur til sögunnar nýlegur risasamningur Rosneft og breska BP um að standa saman að olíuleit- og vinnslu í Karahafi. Það var nefnilega svo, að varla var blekið þornað á samningi rússneskra stjórnvalda um aðgang Rosneft að Karahafi, að sá óvænti atburður gerðist seint á árinu 2010, að Rosneft og BP undirrituðu samning um aðkomu BP að þessu ævintýraverkefni. Sem átti að marka endurreisn BP eftir skelfilegt klúðrið í Mexíkóflóanum, þegar olíuborpallurinn Deepwater Horizon sprakk þar og sökk í apríl 2010.

Á olíumörkuðunum var talað um að BP hefi þarna fundið gylltan björgunarhring. Eftir slysið á Mexíkóflóa hefði fyrirtækið nú tryggt sér aðgang að einu mesta olíuvinnslusvæði framtíðarinnar. BP væri nú aftir komið á beinu brautina eftir stutt niðurlægingartímabil.

Þessi ljúfi díll Rosneft og BP var reyndar svolítið óvæntur í ljósi þess að að honum stendur hinn nýi forstjóri BP; Bob Dudley. Já - sá hinn sami sem fram á mitt ár 2008 var forstjóri olíuverkefnis BP í Rússlandi, TNK-BP, en þurfti þá að flýja landið í snarhasti vegna meiriháttar ágreinings við rússneska samstarfsmenn sína og fékk þar litla samúð rússneskra stjórnvalda. Eins og Orkubloggið sagði einmitt frá á sínum tíma.

En jafnskjótt og Dudley var orðinn forstjóri BP síðla árs 2010, eftir að Tony Hayward var látinn taka pokann sinn vegna stórskaðaðrar ímyndar BP í kjölfar slyssins á Mexíkóflóa, vaknaði áhugi hjá rússneska ríkisolíufélaginu Rosneft að eiga samstarf við BP. Og um sama leyti náðust að því er virtist sæmilegar sættir milli BP og rússneska armisins í TNK-BP. BP virtist aftur komið á beinu brautina austur í Rússlandi.

Helsta ástæða þess að Rosneft vildi BP sem samstarfsaðila í Karahafi er mikil reynsla BP af olíuvinnslu á heimskautasvæðum, þ.e. í Alaska. Og það er til marks um gríðarlegt mikilvægi umrædds samnings BP við Rosneft, að t.d. voru allar sex efstu fréttirnar á orkubloggsíðu Financial Times s.l. fimmtudag um þennan samning - og óvissuna sem nú ríkir um hann.

Það fór nefnilega svo að jafnskjótt og BP og Rosneft höfðu fallist í faðma, brjáluðust ólígarkarnir í TNK-BP aftur. Það fór sem sagt svo að gömlu "vinirnir" og samstarsfélagar Dudley&#39;s í TNK-BP, sem er þriðja stærsta olíufélag þessa rosalega olíulands, hreinlega ærðust þegar fréttir bárust af samningnum milli Rosneft og BP.

Umræddir sameigendur BP að TNK-BP eru engir venjulegir kaupsýslumenn, heldur nokkrir auðugustu menn Rússlands. Fjárfesting BP í TNK-BP var á sínum tíma stærsta erlenda fjárfestingin sem leyfð hafði verið í Rússlandi. En nú ætlaði BP sér sem sagt að vaxa ennþá hraðar í Rússlandi, í samkrulli við Rosneft. Það leist olígörkunum sem eiga TNK-BP að jöfnu við BP (50/50), afleitlega á.

Þessir "samherjar" BP í TNK-BP eru kannski engir fóstbræður, en þeir standa a.m.k. saman að félagi sem kallast Alfa-Access-Renova Group. AAR er sem sagt fjárfestingafyrirtæki sem á 50% hlut í TNK-BP. Þetta ofuröfluga fjarfestingafélag er þríhöfða þurs nokkurra af ríkustu ólígörkunum í Rússlandi. Þar fer fremstur í flokki rússneski auðjöfurinn Mikhail Fridman með fyrirtækið Alfa Group.Hinir stærstu ljúflingarnir í AAR eru Úkraínumaðurinn Viktor Vekselberg og rússnesk-bandaríski kaupsýslumaðurinn Leonard Blavatnik (sem nú er búsettur í London og talinn einn ríkasti maður Bretlandseyja). Fleiri milljarðamæringar tengjast AAR og má þar t.d. nefna Rússana German Khan og Alexei Kuzmichev. En stærsti laxinn í þessum grugguga hyl er tvímælalaust fyrstnefndur Fridman.

Til marks um hagsmunina og leikarana sem þarna eru á sviðinu, þá eru auðæfi hins sviphreina og greindarlega Mikhail&#39;s Fridman metin á um 15 milljarða USD. Og hann þar með einn af ríkustu mönnum veraldarinnar. Þegar Fridman seldi BP hlut í TNK fékk hann litla 6 milljarða dollara fyrir. Áður hafði Fridman auðgaðst í einkavæðingunni á tímum Borisar Jeltsin og í dag er hann eigandi að einu mesta viðskiptaveldi í Rússlandi (Alfa Group). Sem samanstendur ekki aðeins af olíu og gasi heldur einnig bönkum, námafyrirtækjum, símafyrirtækjum, raforkufyrirtækjum, þungaiðnaði o.s.frv.

Orkubloggið ætlar að sleppa því hér að gera nánari skil á Fridman og vinum hans í AAR. En þó skemmtilegt að nefna að áðurnefndur Vekselberg státar m.a. af því vera sá af okkur dauðlegum mönnum sem á flest Fabergé-egg veraldarinnar. Vekselberg er nefnilega sagður eiga alls 13 af þessum makalausu eggjalaga skrautmunum, af þeim 57 sem vitað er að til séu.

En þessi eggjatínsla er ekki aðalmálið hér. Í hnotskurn snúast deilurnar vegna samnings BP við Rosneft um það að rússneski armur TNK-BP, þ.e. ólígarkarnir, segja að BP hafi verið óheimilt að semja um fjárfestingar í rússneska olíuiðnaðinum nema í gegnum TNK-BP. Með málaferlum og lögbannskröfum hefur AAR-hópurinn barist með kjafti og klóm gegn því að vinum þeirra hjá BP tækist að fá samning við Rosneft. Enn er ekki útséð hvernig fer í þeim raðmálaferlum, en síðustu mánuði og vikur hefur þar mjög hallað á BP.

Gangi samningur BP við Rosneft ekki eftir yrði það að mikið áfall fyrir BP; áfall sem fyrirtækið má illa við eftir allt það sem á undan er gengið. BP hefur þess vegna gert allt í sínu valdi til að fá æðstu stjornvöld í Rússlandi til að beita sér í málinu og lægja öldurnar gagnvart AAR. Einnig hefur BP boðið umræddum sameigendum sínum að TNK-BP að kaupa þeirra hlut - að því tilskildu að rússnesk stjórnvöld heimili það, því erlend fjárfesting í rússneskum olíufélögum má ekki fara yfir 50%. Tilboð BP til AAR vegna helmingshlutar í TNK-BP hækkaði smám saman úr 27 í 30 milljarða USD, en félagarnir ljúfu að baki AAR hafa verið lítt hrifnir og segja 35 milljarða USD vera lágmark.

Vafasamt er að BP geti réttlætt svo hátt verð fyrir það eitt að geta átt viðskipti beint við Rosneft og fengið þannig að hnusa af rússnesku heimskautaolíunni. BP er í klemmu. Eins og staðan er núna virðist þeim óheimilt að semja við Rosneft nema í gegnum TNK-BP (sbr. nýfallinn dómur gerðardóms í málinu). Ólígarkarnir hóta öllu illu, m.a. bótakröfum uppá milljarða dollara, ef BP brjóti gegn réttindum TNK-BP. BP kann að geta leyst málið með því að kaupa þá út, en sem fyrr segir ber ennþá talsvert á milli um hver verðmiðinn þar ætti að vera.

Á meðan bíða fyrirtæki eins og Shell, Chevron og ExxonMobil slefandi átekta og vona að BP komist ekkert áleiðis. Eins og fyrr segir hefur landgrunn Karahafsins mögulega að geyma allt að 60 milljarða tunna af olía og þar af tugi milljarða af vinnanlegri olíu. Því er skiljanlegt að nettur græðgisglampi komi í augu gömlu vestrænu olíufélaganna, sem þyrstir í að komast í nýar risastórar olíulindir.

Dudley hefur mikið reynt að fá þá Pútín og Medvedev til að grípa í taumana. Að þeir beiti völdum sínum til að leysa úr flækjunni og tryggja að díllinn milli BP og Rosneft verði að veruleika. En þeir félagarnir, forsætisráðherrann og forsetinn, þykjast lítið geta gert. Því þeir séu bara stjórnmálamenn og hafi ekki bein afskipti af atvinnulífinu (sic).

Það flækir svo málið enn frekar, að það styttist mjög í næstu forsetakosningar í Rússlandi og virðist sem bæði Medvedev og Pútín séu spenntir fyrir framboði. Jafnvel þó svo BP kunni að vera afar mikilvægur strategískur partner fyrir ríkisolíufélagið Rosneft í Karahafi, bendir flest til þess að þeir sem öllu ráða þarna í Rússkí vilji barrarsta salta málið fram yfir kosningarnar (sem verða á næsta ári; 2012). Á meðan magnast óvissan í kringum BP og hætt við að svefnvandamálin hjá Bob Dudley aukist með hverjum sólarhring. Þetta er vel að merkja allt raunveruleiki - en ekki reifari eftir Arnald Indriðason eða Stig Larsson.

 

Áætlanir Alterra Power á Reykjanesi

Það er kominn nýr eigandi að HS Orku.

Magma Energy á ekki lengur HS Orku. Heldur kanadískt fyrirtæki sem kallast Alterra Power. Það varð til við sameiningu Magma Energy við annað kanadískt fyrirtæki sem heitir Plutonic Power. Ef einhver lesenda Orkubloggsins kannast ekki við Plutonic, þá skal tekið fram að þarna er á ferðinni fyrirtæki sem hefur verið að reisa vindorkuver og rennslisvirkjun vestur í Bresku Kólumbíu í Kanada. Og er skráð í kauphöllinni í Toronto, rétt eins og Magma.

Þessi sameining Magma og Plutonic fór þannig fram, að Magma eignast Putonic og skiptir um nafn í Alterra Power, en hluthafar Plutonic fá hlutabréf í hinu sameinaða fyrirtæki. Eigendur Magma eignast 66% í Alterra Power og hluthafar Plutonic eignast 34%.

Sem fyrr segir, hafa bæði Magma og Plutonic verið skráð í kauphöllinni í Toronto. Hlutabréfaverðið í þeim báðum hefur verið á hraðri niðurleið. Með því að renna saman í stærra og fjölbreyttara orkufyrirtæki vonast eigendurnir til þess að eiga kost á ódýrari fjármögnun til virkjanaframkvæmda - aðallega af því hið sameinaða fyrirtæki búi við minni áhættu en fyrirtækin gerðu sitt í hvoru lagi.

Það að vera í fjölbreyttari starfsemi í endurnýjanlega orkugeiranum virðist m.ö.o. vera álitið áhættuminna, heldur en að fókusera bara á jarðvarma annars vegar (sbr. Magma) og vind og rennslisvirkjanir hins vegar (sbr. Plutonic). Að auki stendur væntanlega til að sameiningin spari eitthvað í skrifstofu- og starfsmannahaldi. En staða fyrirtækjanna í kauphöllinni í Toronto hefur verið frekar glötuð undanfarið. Magma er meira að segja orðið penny-stocks fyrirbæri. Sad but true.

Í Alterra Power eru, sem fyrr segir, saman komin fjölbreytt orkuverkefni. Þarna eru fullbúnar jarðvarmavirkjanir og öll önnur starfsemi HS Orku, önnur jarðvarmaverkefni í eigu Magma (sem eru staðsett í Bandaríkjunum og Suður-Ameríku) og vindorkuver og vatnsaflsvirkjun (rennslisvirkjun) i eigu Plutonic. Og loks önnur þau verkefni sem Plutonic hefur verið með í bígerð, en þ.á m. er eitt sólarorkuverkefni.

Samtals er Alterra Power nú með uppsett afl í virkjunum sínum sem nemur 366 MW. Þar af eru 175 MW hjá HS Orku (Svartsengi og Reykjanesvirkjun), 23 MW í einni bandarískri jarðvarmavirkjun (Soda Lake), 95 MW í vatnsafli (rennslisvirkjun í Kanada sem kallast Toba Monterose í Bresku Kólumbíu) og 73 MW í kanadísku vindorkuveri (Dokie 1, einnig staðsett í Bresku Kólumbíu).

Jarðvarminn innan Alterra Power kemur allur frá Magma, en vatnsaflið og vindorkan koma frá Plutonic. Það er bara örstutt síðan Plutonic hóf að fá einhverjar tekjur í kassann. Fyrsta og eina vindorkuver Plutonic (Dokie 1) hóf starfsemi fyrir einungis fáeinum vikum og fyrsta rennslisvirkjun fyrirtækisins (Toba Monterose) hóf raforkuframleiðslu seint á liðnu ári (2010). Sú síðastnefnda er sögð eiga að ná fullum afköstum í ár (2011).

Hingað til hefur Plutonic því verið með litlar tekjur. Líklega var fyrirtækið farið á sjá fram á lausafjárskort og afar kostnaðarsama ef ekki ómögulega fjármögnun á þeim verkefnum sem þar er unnið að. A.m.k. hefur hlutabréfaverð í Plutonic ekkert verið að rétta úr kútnum, þrátt fyrir hækkandi olíuverð (sem almennt virkar vel á hlutabréf orkufyrirtækja; líka þeirra sem eru í græna orkugeiranum).

Magma Energy er í svolítið öðruvísi stöðu heldur en Plutonic Power. Magma hefur eingöngu verið í jarðvarma og haft talsvert handbært fé til ráðstöfunar eftir nokkuð vel heppnað hlutafjárútboð. En líklega hefur Magma samt líka séð fram á að geta ekki fengið nauðsynlegt fjármagn til að koma verkefnum sínum í Bandaríkjunum og Suður-Ameríku almennilega áleiðis. Eina raunverulega tekjulindin í eignasafni Magma er væntanlega HS Orka. Og þó svo HS Orka skili vonandi viðunandi arði, er hætt við að það fjármagn hrökkvi skammt til að reisa nýjar jarðvarmavirkjanir í Chile eða Argentínu. Og það getur verið ansið þungt að fjármagna nýjar jarðvarmavirkjanir meðan auðlindin og orkukaupandi er ekki hvort tveggja að fullu sannreynt.

Með Alterra Power er vel að merkja langt í frá verið að stofna fyrirtæki sem ætlar að einbeita sér að arðbærri orkuframleiðslu frá þeim 366 MW sem fyrirtækið ræður nú yfir. Áætlanir stjórnenda Alterra Power eru mun metnaðarfyllri og satt að segja afar stórhuga. Það er nefnilega svo, að innan fimm ára á uppsett afl fyrirtækisins næstum því að þrefaldast. Fara úr 366 MW og í um 900 MW!

Þetta samsvarar því að reisa nýjar virkjanir upp á 530-540 MW á einungis fimm árum. Það afl slagar hátt í eina Kárahnjúkavirkjun. Þarna er því um að ræða miklar fyrirhugaðar framkvæmdir hjá Alterra Power.

En hvar eiga þessar virkjanir að rísa? Þetta er ekki skilgreint alveg nákvæmlega í kynningu fyrirtækisins (sem nú má nálgast á heimasíðu Plutonic). En svo virðist sem til standi að megnið af þessum 530-540 MW verði nýjar jarðvarmavirkjanir eða um 400 MW. Og þar af virðist hið íslenska Reykjanes eiga að standa undir um 250 MW. Og það á næstu fimm árum.

Nánar tilrekið er gert ráð fyrir að umrædd 400 MW í viðbótarafli, sem Alterra Power ætlar að vera búið að reisa árið 2016 séu eftirfarandi virkjanir:

1)  Upper Toba; 62 MW rennslisvirkjun í Bresku Kólumbíu.

2)  Ontario Solar; 5 MW sólarorkuver í Kanada (PV).

3)  Dokie; stækkun á núverandi vinorkuveri um 80 MW.

4)  McCoy; 15 MW jarðvarmavirkjun í Bandaríkjunum.

5)  Maule; 50 MW jarðvarmavirkjun í Chile.

6)   Eldvörp; 50 MW jarðvarmavirkjun á Reykjanesi.

7)   Reykjanesvirkjun; stækkun um 80 MW.

8)   Önnur jarðvarmaverkefni upp á um 200 MW.

Það eru einmitt þessi síðustu 200 MW sem eru hvað athyglisverðust fyrir okkur Íslendinga. Af áðurnefndiri kynningu um Alterra Power er ljóst að auk samtals 130 MW viðbótar á Reykjanesi með stækkun á Reykjanesvirkjun og virkjun í Eldvörpum, á líka verulegur hluti af umræddum 200 MW að vera nýjar virkjanir á Reykjanesi. Í kynningunni eru þar sérstaklega nefndar virkjanir í Krýsuvík, við Sandfell og við Trölladyngju.

Sjálfsagt á eitthvað af þessu 200 MW afli líka að vera nýjar virkjanir í Chile og Argentínu. En a.m.k. hluti þess á að vera virkjanir á umræddum þremur svæðum; Krýsuvík, Sandfelli og Trölladyngju. Eigum við að segja helmingurinn? Þá hljóða áætlanir Alterra Power þannig að á næstu fimm árum hyggist fyrirtækið reisa alls 230 MW virkjanir á Reykjanesi. Þ.e. 50 MW við Eldvörp, 80 MW stækkun á Reykjanesvirkjun og svo samtals um 100 MW við Krýsuvík, Sandfell og Trölladyngju. Jafnvel meira.

Þetta eru að mati Orkubloggarans ansið brattar áætlanir. A.m.k. þegar einungis er litið fimm ár fram í tímann, eins og gert er í kynningu Alterra Power. Sumir myndu jafnvel kalla þetta skýjaborgir.

En hvað um það. Þetta er a.m.k. sú framtíðarsýn sem væntanlegir kaupendur hlutabréfa í Alterra Power hljóta að treysta á. Þegar þeir trítla í kauphöllina í Toronto til að festa fé sitt í þessu nýja skærgræna orkufyrirtæki; Alterra Power. Hvort það er viturleg fjárfesting eða ekki skal ósagt látið.

Svo er reyndar líka eftir að svara spurningunni hvert Alterra Power ætlar að selja raforkuna frá öllum þessum nýju virkjunum, sem fyrirtækið hyggst reisa á Reykjanesi. Það er a.m.k. enn ekki ljóst hvort álver rísi í Helguvík. En það er kannski allt önnur saga.

 

Sæstrengja-áratugur framundan?

Það er mikið að gerast í sæstrengjamálunum í V-Evrópu þessa dagana.

Sífellt meira rafmagn fer nú um háspennukapla, sem liggja eftir botni Norðursjávar. Nú í apríl (2011) byrjaði rafmagn að streyma eftir nýja kaplinum milli Bretlands og Hollands. Hann kallast BritNed og er um 270 km langur. Þetta er öflugur jafnstraumskapall - 1000 MW - en spennan er þó ekki nema 450 kV og rafmagnstapið því væntanlega talsvert. Það tók um ár að leggja kapalinn, en ákvörðunin um að ráðast í verkefnið var tekin 2007. Og núna fjórum árum síðar eru herlegheitin tilbúin.

BritNed er í eigu bresk-bandaríska orkurisans National Grid og hollenska TenneT, sem er einmitt einnig hluthafi í NorNed-kaplinum, sem liggur milli Hollands og Noregs. BritNed-kapallinn var talsvert skref fyrir breska raforkukerfið. Því þetta er fyrsta tenging Bretlands við meginland Evrópu síðan kapalstubburinn Interconnexion France Angleterre (IFA) var lagður milli Frakklands og Bretlands fyrir heilum aldarfjórðungi!

BritNed eru ekki einu stóru tíðindin í sæstrengjunum þessa dagana. Það er líka örstutt síðan tilkynnt var um lagningu rafmagnskapals á milli Noregs og Þýskalands. Kapallinn sá er kallaður NorGer og verður hann svipaður að lengd eins og lengsti neðansjávarkapallinn er í dag eða um 600 km. Sá lengsti núna er áðurnefndur NorNed-kapall milli Noregs og Hollands. NorGer mun liggja nánast samsíða NorNed, en verður miklu öflugri kapall eða 1.400 MW, meðan NorNed er 700 MW. NorGer er sem sagt með tvöfalt meiri flutningsgetu en NorNed. Engu að síður er spennan í NorGer einungis sögð verða 500 kV, sem er eiginlega furðulítið þegar haft er í huga hversu rafmagnstapið minnkar eftir því sem spennan er höfð hærri. En sú staðreynd að menn ætli að ráðast í NorGer, þrátt fyrir talsverðar bilanir og vandræði með NorNed, sýnir að þessir sæstrengir eru góður bizzness. Annars væru menn ekki að fara af svo miklum krafti í þessa nýju kapla.

Það er svo sannarlega skammt stórra högga á milli í neðansjávarköplunum þessa dagana. Nýverið var tilkynnt um enn eitt kapalkvikyndið; norska Statnett og áðurnefnt National Grid ætla að leggja 1.400 MW neðansjávarkapal milli Bretlands og Noregs.

Þessi kapall milli Bretlands og Noregs hefur enn ekki hlotið nafn, en kannski mætti kalla hann BritNor. Kapallinn sá mun setja nýtt heimsmet. Því hann verður um 800 km langur og því um þriðjungi lengri en NorNed og NorGer og þar með afgerandi lengsti neðansjávar-rafstrengur heims.

Þessi HVDC-kapall milli Bretlands og Noregs verður sem sagt talsvert myndarlegt framfaraskref. Með honum verðum við farin að nálgast þá vegalengd sem kapall milli Íslands og Evrópu yrði. Slíkur kapall verður að lágmarki um 1.200 km langur, sbr. myndin hér til hliðar sem er úr kynningu Landsvirkjunar frá því í apríl s.l. (2011) og má nálgast á vef fyrirtækisins.

Farið var að vinna að alvöru í hugmyndinni að kaplinum milli Noregs og Bretlands árið 2009, en það var svo snemma í apríl sem leið að formleg ákvörðun var tekin um að ráðast í verkið. Kapallinn er sagður eiga að vera með 500 kV spennu, rétt eins og NorGer, en NorNed er 450 kV. Það virðist því enn vera eitthvað í að við sjáum langa neðansjávarlapla með 800kV spennu eða jafnvel meir.

Í þessu sambandi er athyglisvert að þegar Orkubloggarinn ræddi við starfsfólk hjá sænska risakapalfyrirtækinu ABB fyrir um ári síðan, var bloggaranum sagt að miðað við tækni dagsins yrði kapall til Íslands miðað við þáverandi tækni varla meira en 600 kV , en að 800 kV neðansjávarkaplar væru þó skammt undan.

Þessi kapall milli Bretlands og Noregs, sem hér er nefndur BritNor og mun kannski verða kallaður eitthvað allt annað á siðari stigum, á að verða tilbúinn á árabilinu 2017-2020. Enn eru ýmsir lausir endar og ekki alveg víst hvenær af þessu verður. En þetta nýjasta sæstrengja-verkefni lítur út fyrir að vera komið á góðan rekspöl. Eignarhaldið verður með þeim hætti að strengurinn verður hluti af dreifikerfi viðkomandi fyrirtækja í viðkomandi löndum og hagnaðurinn sem kapallinn skilar á að verða til lækkunar á raforkudreifikostnaðinum þar.

Kannski verður næsta heimsmet þar á eftir tenging milli Íslands og Evrópu? Það mætti ímynda sér að tímasetningin á þeim kapli fullbúnum gæti orðið fljótlega uppúr 2020. Kannski eðlilegast að miða við það, að kapallinn sá verði tilbúinn einmitt um það leyti sem Ísland hefur virkjað nóg til að framleiða um 30 TWst árlega? Sem gæti orðið árið 2025, sé miðað við þá framtíðarsýn sem Landsvirkjun kynnti okkur nýverið. Hugsanlega gæti slíkur kapall flutt allt að 4-5 TWst árlega.

Já - það virðist blása byrlega fyrir lengri og öflugri HVDC-neðansjávarköplum þessa dagana. Og sennilega tímabært að huga mjög alvarlega að slíkri tengingu milli Íslands og Evrópu.

En þrátt fyrir að kapaltækninni hafi fleygt gríðarlega fram, er ennþá talsverð óvissa uppi um Íslandskapal; bæði hvað snertir tæknina og líka kostnaðinn. Það er líka óvíst hvaða landi heppilegast væri að tengjast. Sjálfur myndi Orkubloggarinn veðja á að IceGer sé besti kosturinn, þ.e. tenging við Þýskaland. Og bloggarinn myndi þar bæta við þeirri hugmynd, að þýska orkufyrirtækið RWE verði stærsti hluthafinn.

Vissulega er þó mögulegt að tenging við Bretland verði álitin einfaldari og ódýrari kostur. Svo er kannski mun lengra í svona Íslandsstreng en Orkubloggarinn álítur raunhæft, þrátt fyrir örar framfarir. En það virðast a.m.k. spennandi tímar framundan í kapalmálunum.

 

Höfuðpaurinn á hrávörumörkuðunum

Þann 14. apríl s.l. (2011) birtist athyglisvert skjal á vefnum, sem sýnir í fyrsta sinn svart á hvítu að leynifélagið Glencore International er einn helsti hrávörukaupmaður heimsins.  Jafnvel stærri og umsvifameiri en við dauðlegir menn létum okkur dreyma um. Er þá sama hvort litið er til olíu, gulls, nikkels, kóbalts eða kopars - nú eða korns eða sykurs og ýmissa annarra landbúnaðarafurða.

Já - það allra mest æsandi í orku- og auðlindaveröldinni þessa dagana er skráning gullmyllunnar Glencore á hlutabréfamarkað og risastórt hlutbréfaútboðið sem þar er að bresta á. Hjá Glencore stefna menn nú að því að selja laufléttan fimmtungshlut í félaginu og afla þannig svona 10-15 milljarða USD til frekari fjárfestinga.

Fram til þessa hefur Glencore verið sem hulið þykkri þoku - falið augum umheimsins í sviplítilli skrifstofubyggingu í smábænum Baar í Sviss. Bærinn sá í Zug-kantónunni undarlegu minnir kannski mest á sifjaða skógivaxna útgáfu af Akureyri. En þarna í hlédrægum aðalstöðvum Glencore hefur yfirstjórn fyrirtækisins í áratugi hljóðlega skipulagt ævintýraleg hrávöruviðskipti fyrirtækisins um allan heim. Og það með þvílíkum árangri að aðrir í bransanum líta fyrirtækið öfundaraugum og gleðjast yfir þeim fáu skiptum sem Glencore hefur misstigið sig.

Glencore er þekkt fyrir þagmælsku. En vegna fyrirhugaðs hlutabréfaútboðs- og skráningar á markað hefur fyrirtækið nú í fyrsta sinn birt ýmsar lykiltölur, sem gefa til kynna ótrúlegt umfang fyrirtækisins. Þar kemur m.a. fram að um 50% af öllum heimsmarkaðsviðskiptum með kopar fara gegnum Glencore og 60% af zinki. Í heimsmarkaðsviðskiptum með blý er hlutfall Glencore 45% og í álinu er Glencore með rúmlega 20%. Hlutfall þeirra í súrálinu er ennþá hærra eða nálægt 40%. Í heimsmarkaðsviðskiptum með korn er Glencore með 10% hlut og má t.d, nefna að ekkert fyrirtæki er jafn stórtækt í viðskiptum með rússneskt hveiti eins og Glencore. Og þó svo einhverjum kunni að þykja 3% vera fremur lágt hlutfall, þá er það ekkert smáræði þegar um er að ræða öll  hráolíuviðskipti í veröldinni - en þetta er einmitt hlutur Glencore í hráolíunni. Myndarlegt.

Glencore International stundar vel að merkja ekki bara kaup og sölu á  þessum mikilvægu vörum, sem eru margar hverjar grundvöllur alls viðskiptalífsins og jafnvel lífsviðurværis manna. Fyrirtækið er nefnilega líka víða í hlutverki framleiðandans. Glencore er t.d. mjög umsvifamikið í námurekstri gegnum dótturfélög sín bæði í Afríku og S-Ameríku og hefur verið vaxandi á sviði akuryrkju.

Þetta risafyrirtæki hefur lengst af verið lítt þekkt, en hefur í gegnum tíðina hægt og hljótt malað eigendum sínum ofsafé. Þar fer nú fremstur í flokki forstjórinn og Suður-Afríkumaðurinn Ivan Glasenberg, sem ásamt nokkrum öðrum skósveinum gamla hrávörumeistarans Marc Rich verður meðal auðugustu manna heims nú þegar Glencore fer á hlutabréfamarkað.

Horfur eru á að skráningin verði bæði á hlutabréfamörkuðunum í London og Hong Kong (en ekki í New York!) og er fastlega búist við því að félagið verði samstundis meðal stærstu félaganna í umræddum kauphöllum. Hjá Glencore er stefnan að selja um 15-20% hlut í og að fyrir það fáist a.m.k. 10 milljarðar USD. Þetta er jafnvel nokkuð hógværara en verðmat fjármálastofnana, sem hafa slegið á að Glencore sé um 60 milljarða dollara virði og heyrst hafa tölur eins og 70 milljarðar og allt að 100 milljarðar USD!  

Það er reyndar ekki hlaupið að því að verðmeta Glencore. Fyrirtækið er með margskonar tekjur og er bæði í hrávöruviðskiptum og framleiðslu. Þetta eru vel að merkja allt annars konar viðskipti en gerast í hrávörukauphöllunum. Glencore er ekki pappírstígur, heldur alvöru bisness. Það væri t.d. dæmigert fyrir Glencore að finna kaupanda sem er í stökustu vandræðum með að afla sér hráefnis, fylla ryðdall einhversstaðar í sóðalegri afrískri höfn af vörunni, hvort sem um er að ræða kopar eða korn, og sigla svo beinustu leið gegnum sjóræningjaslóðir með góssið til kaupandans. Áhættusamt en afar ábatasamt - þegar menn kunna tökin á þess háttar glæframennsku.

Til að fá rökstuddan skynsamlegan verðmiða á Glencore hafa menn m.a. haft samanburð við hrávörurisann  Xstrata (sem Glencore á reyndar stóran hlut í) og hrávöruveldið Noble Group, en þau félög eru bæði á hlutabréfamarkaði. Niðurstaðan í slíkum samanburði núna, er að gefa Glencore verðmiða nálægt 50-60 milljörðum USD. En þetta er afar óvisst mat - það eina sem er augljóst er að þarna er mikill og stór gullkálfur á ferð. Skv. upplýsingum frá Glencore sjálfu hefur fyrirtækið að meðaltali skilað 38% ársávöxtun á eigið fé síðustu tíu árin. Tekjurnar á síðasta rekstrarári (2010) voru 145 milljarðar dollarar og EBITDA&#39;n þá var rúmir 6 milljarðar dollara. Og vegna staðsetningar fyrirtækisins í lágskatta-kantóuninni alræmdu, greiðir Glencore nær enga skatta.

Það er til marks um geggjaða peningalyktina af Glencore að arðgreiðslurnar 2011 munu nema um 1 milljarði USD. Sú greiðsla skiptist á milli tæplega 500 hundruð eigenda fyrirtækisins, sem allir vinna þar innanhúss. Það gerir að meðaltali rúmar 220 milljónir ISK á kjaft eftir árið. Reyndar fá ekki allir jafnmikið og fær Glasenberg mest, enda stærsti hluthafinn. En you get the point þegar menn tala um að Glencore sé peningamaskína.

Því má hér bæta við, að sagt er að eignarhlutur Glasenberg&#39;s í Glencore sé að jafnvirði lítilla 9 milljarða USD! Á gengi dagsins í dag eru sú fjárhæð sama og sléttir 1.000 milljarðar ISK. Nánast upp á krónu! Fróðlegt að sjá hvað gerist ef Glasenberg sækir um íslenskan ríkisborgararétt. Þar fengjum við reyndar ekki bara alvöru auðjöfur - heldur líka vörpulegan íþróttamann. Því á yngri árum var Glasenberg keppnismaður í göngu og var einungis hársbreidd frá því að keppa á Ólympíuleikunum í LA 1984. Það klikkaði þegar S-Afríka var útilokuð frá leikunum vegna aðskilnaðarstefnu stjórnvalda og klúðurs hjá ísraelska Ólympíusambandinu (gyðingurinn Glasenberg var þá kominn með tvöfaldan ríkisborgararétt).

En aftur að Glencore. Þarna er sem sagt á ferðinni fyrirtæki sem hefur reynst eigendum sínum sannkölluð gullmylla. Þess vegna kemur kannski ekki á óvart að þetta hlutabréfaútboð, sem nú er að bresta á, stefnir í að verða eitt það stærsta í sögu evrópskra hlutabréfamarkaða. En það vinna ekki allir; mörg fjármálastofnunin er nú með böggum Hildar yfir því að hafa ekki verið valin til verksins. Þeir heppnu eru taldir skipta á milli sín hátt í hálfum milljarði dollara fyrir umsýsluna. Spælandi að íslensku bankarnir séu ekki enn í útrásinni í London!

Ekki má gleyma því að Glencore er ekki bara stúss í kringum kaup og sölu og flutning á hravörum; innan félagsins eru líka dulitlar eignir í formi hlutabréfa. Svo sem hluturinn í Xstrata, en skv. gengi hlutabréfa Xstrata þessa dagana er þarna um að ræða lauflétta eign upp á um 30 milljarða USD! Og tæplega 10% eignarhlutur Glencore í álrisanum Rusal er líklega rúmlega 2ja milljarða USD virði nú um stundir.

Eitthvað "smáræði" felst líka í ¾ hlut Glencore í kandíska námafyrirtækinu Katanga Mining, sem starfar í hinu alræmda málmahéraði Katanga í Kongólýðveldinu (Zaire) í myrkviðum Afríku. Þá eign keypti Glencore á spottprís á jóladag 2008 þegar Katanga Mining rambaði á barmi gjaldþrots vegna lánsfjárkreppunnar ægilegu, sem skollið hafði á haustið 2008. Talandi um eignir Glencore, þá mætti einnig nefna 70% hlut þeirra í ástralska nikkel-framleiðandanum Minara Resources, en sú eign er hátt í milljarður dollara að verðmæti. Og sama má segja um hlut Glencore í Century Aluminum "okkar Íslendinga"; tæpur milljarður dollara í bauknum hjá Glencore þar.

Er þá glás af öðrum námum og fyrirtækjum í eigu Glencore ótalin, sem ekki verða rakin hér. Eins og t.d. félög í Indónesíu, Zambíu og Kólumbíu. Samt varla hægt að sleppa því að nefna stóran eignarhlut Glencore í rússnesku olíufélögunum Nafta-Ulyanovsk,  Ulyanovskneft og Varyeganneft, þar sem Glencore er í öllum tilvikum í samkrulli með rússneska olíufélaginu Russneft (sem ekki má rugla saman við olíurisann Rosneft). Til "gamans" má geta þess að hörð barátta hefur einmitt geysað undanfarið um yfirráðin í Russneft - og í kringum þá valdabáráttu hafa líkin hrannast upp. Þó ekki alveg jafn svakalega mörg, eins og var í álstríðunum í Rússlandi fyrir hálfum öðrum áratug - þegar blóðug barátta átti sér stað í tengslum við einkavæðungana á rússnesku álbræðslunum. En það er svo sannarlega engin lognmolla í rússneska þungaiðnaðinum. 

Sem fyrr segir, þá er erfitt að verðmeta Glencore, því þarna er á ferðinni óskráð félag sem bæði er hrávöruframleiðandi í mjög margbrotnu fyrirtækjaneti og fyrirtæki sem stundar margvísleg flókin hrávöruviðskipti um veröld víða. Af augljósum ástæðum er þó ljóst að verðmæti Glencore ræðst mjög af þróun hrávörumarkaða. Uppsveiflan í hrávörugeiranum síðustu misserin hefur líklega hækkað verðmat á fyrirtækinu um 50-60% á örstuttum tíma.

Það eina sem virðist öruggt er að hlutafjárútboðið mun á svipstundu gera alla eigendur Glencore að milljónamæringum - í dollurum! Og æðstu stjórnendurnir munu komast í milljarðamæringaklúbbinn ljúfa. Að vísu segir í útboðsskilmálunum að menn megi ekki selja hlutabréfin sin fyrr en eftir nokkur ár. En rætist spár um hækkandi hrávöruverð munu þeir ljúflingarnir hjá Glencore þá einfaldlega fá ennþá meira í sinn hlut eftir þann tíma!

En það er smá vandamál. Sumir klóra sér nefnilega í höfðinu yfir þeirri ákvörðun Glencore að fara akkúrat núna á markað. Er það ekki barrrasta skýr yfirlýsing um að þar á bæ telji menn að hrávöruverð sé nú í toppi? Að gullkálfarnir hjá Glencore séu að notfæra sér gegjaða hrávörubólu til að hlaupa burt með hrikalegan ágóðann, skellihlæjandi að heimsku annarra?

Hvað það verður, veit nú enginn, vandi er um slíkt að spá. En hugleiðingar af þessu tagi gætu fengið suma fjárfesta til að hika. Engu að síður er sagt að ofsalegir olíusjóðir Persaflóaríkjanna ætli flestir að stökkva á Glencore - nánast sama hvert verðið verður. Og einnig gæti verið að saklausir lífeyrisþegar á Vesturlöndum verði brátt óafvitandi þátttakendur í hrávörugrugginu hjá Glencore. Af því skráning félagsins í London mun nánast sjálfkrafa valda því að fjöldi fjárfestingasjóða á vegum lífeyrissjóða mun kaupa hlut í félaginu, vegna innri reglna um dreifða hlutafjáreign.

Á fjármálamörkuðunum er líka mikið spekúlerað í því hvernig Glencore muni þróast eftir hlutabréfaskráninguna. Fyrirtækið mun tæplega áfram verða jafn umsvifamikið i vafasömum hrávöruviðskiptum við háskalegustu einræðisherra heimsins eins og verið hefur undanfarna áratugi.

Á móti koma ný tækifæri; unnt verður að nota afrakstur hlutafjárútboðsins til að kaupa önnur félög í bransanum eða sameinast skráðum hrávörufyrirtækjum og verða þannig ennþá stærri og jafnvel ennþá gróðavænlegri. Kannski  stærsti hrávöruframleiðandi heimsins? Munu risar eins og Rio Tinto Alcan og BHP Billiton kannski bráðum þurfa að lúffa fyrir Glencore?

Margir eru fullvissir um að eftir skráninguna muni Glencore fljótlega sameinast öðrum hrávörurisa, sem er Xstrata. Það fyrirtæki er jú nátengt Glencore, sem á um þriðungshlut í Xstrata. Vermæti sameinaðs fyrirtækis yrði gríðarlegt og sagt er að sameinað stjórnendateymi þessarra tveggja fyrirtækja yrði svo harðsvírað að jafnvel raunverulegir hvítir hákörlar myndu leggja á flótta ef þeir strákarnir fengju sér sundsprett. Slíkt sameinað risafyrirtæki ætti auðveldara með að takast á við sívaxandi samkeppni frá kínverskum ríkisfyrirtækjum, sem nú kaupa upp hrávörur sem óðir menn. Þetta kann að vera meginástæðan að baki skráningu Glencore á hlutabréfamarkað.

Hjá Xstrata virðast menn þó reyndar spenntari fyrir því að sameinast málmarisanum Anglo American, sem Orkubloggið hefur áður sagt frá. En kannski munu barrrasta öll þessi þrjú hrávörufyrirtæki - Anglo American, Xstrata og Glencore - taka höndum saman? Það væri skemmtilegt að sjá þann þríhöfða verða að einum - t.d. sem "Anglencorex". Öll eru þessi þrjú risahrávörufyrirtæki þekkt fyrir að vera afsprengi Rotschild-auðsins og annarra góðra gyðinga með fullar hendur fjár. Og því fátt eðlilegra en að þau renni saman í eitt.

Önnur fyrirtæki sem Glencore er sagt ásælast, eru t.d. hið sögufræga franska hrávörufyrirtæki Louis Dreyfus Group og þó jafnvel enn frekar námafyrirtækið  ENRC. ENRC (Eurasian Natural Resources Corporation) varð til við einkavæðingu ríkisnámanna í Kazakhstan eftir fall Sovétríkjanna á 10. áratug liðinnar aldar og er fyrirtækið nú skráð í kauphöllinni í London. Auk starfsemi ENRC í Kazakhstan er félagið í námastússi víða um heim og þá sérstaklega í sunnanverðri Afríku. Af skráðu félagi hefur ENRC þótt taka hressilega mikla áhættu, t.d. suður í Kongó. Sá risky hugsunarháttur virðist smellpassa fyrir Glasenberg og félaga hans hjá Glencore. En til að yfirtaka ENRC þarf ansið marga milljarða dollara og hlutafjárútboð Glencore gæti verið fyrsta skrefið skrefið til að ná völdum innan ENRC.

Þá gæla sumir við þá "yndislegu" hugmynd að Glencore renni saman við sjálfan álrisann Rusal. Sem er stærsti álframleiðandi veraldar og er nú að mestu leyti í eigu rússneska milljarðamæringsins með barnsandlitið; Oleg Deripaska (sem reyndar verst nú málaferlum úzbesku bræðranna Lev og Michael Cherney í London um eignarhaldið á Rusal, en sú ævintýralega saga tengist m.a. spillingunni og morðöldunni sem varð í tengslum við einkavæðingu rússnesku álveranna upp úr 1992). Glencore hefur jú í nokkur ár verið meðal stærstu hluthafanna í Rusal, með tæplega 10% hlut. Og eiginlega með ólíkindum að Century Aluminum hafi ekki líka runnið inn í Rusal, en Glencore er ráðandi hluthafi í Century.

Nánara samstarf milli Glencore og Rusal, sem nú er skráð í kauphöllinni í Hong Kong, virðist eiginlega alveg borðleggjandi. En þó svo maður geti varla hreyft sig í hrávörubransanum nú um stundir án þess að rekast á Deripaska, þá er aðkoma annars manns að hrávörmarkaði heimsins jafnvel ennþá meira áberandi þessa dagana. Sá er Nathaniel Rotschild.

Já - alltaf komum við aftur að Rotschild&#39;unum! Nýleg aðkoma Glencore að eigendahópi Rusal og æ nánara samstarf þeirra Deripaska og Glasenberg við gyðinginn, gullkálfinn og piparsveininn geðþekka hefur gefið þeim sögum undir fótinn að þarna verði senn til nýtt ofurfyrirtæki. Fyrirtæki sem með sanni gæti kallast höfuðpaurinn á hrávörumörkuðum heimsins.

Þeir þremenningarnir Nat Rotschild, Oleg Deripaska og Ivan Glasenberg eru einfaldlega mennirnir sem höndla með helstu náttúruauðlindir jarðarinnar nú á tímum. Og varla unnt fyrir okkur hina vesalingana svo mikið sem rista okkur brauðsneið eða hella uppá kaffibolla, án þess að aurar hrati á borð þessara hrávörufóstbræðra.

Kannski halda flestir lesendur Orkubloggsins að þessi ofurkapítalismi hrávörugeirans sé víðsfjarri okkur hér á Klakanum góða. En það er nokkuð öruggt að kampavínið á skrifstofum Glencore er a.m.k. jafn kalt eins og íslenskt jökulvatn. Að auki vill svo skemmtilega til, að Glencore er ráðandi hluthafi í Century Aluminum, sem á nokkur álver í Bandaríkjunum og svo auðvitað álverið í Hvalfirði og grunn í Helguvík. Skráning Glencore á hlutabréfamarkað og daður þess við Rusal, er því eitthvað sem allir Íslendingar hljóta að fylgjast spenntir með! Þó ekki væri nema bara til að fylgjast með því hvort rauðhærða vinkonan hans Nat sjáist kannski á Vínbarnum?